UNIVERZITET U BANJOJ LUCITEHNOLOKI FAKULTET
SEMINARSKI RAD
Predmet: UPRAVLJANJE PROIZVODNIM SISTEMIMA
Studenti: Mentor:
SADRAJ
1.
PREDVIANJE........................................................................................31.1.
Svrha
predvianja............................................................................31.2.
Program
proizvodnje.......................................................................31.3.
Plan
prodaje....................................................................................4
2. PROJEKTOVANJE I IZRADA TEHNOLOKIH PODLOGA................5 2.1.
Tehnoloki
postupak..............................................................................5
2.2. Strukturna satavnica
proizvoda..............................................................5
3. IZRADA NORMATIVA ZA JEDINICU
PROIZVODA.............................7 3.1. Normativ
materijala...............................................................................7
3.2. Normativ
vremena.................................................................................
8 4. PLANIRANJE
PROIZVODNJE....................................................................9
4.1. Svrha planiranja
proizvodnje..................................................................9
4.2. Osnovno
planiranje.................................................................................9
4.3. Operativno
planiranje............................................................................10
4.4. Analiza
kapaciteta..................................................................................10
5. LANSIRANJE UPRAVLJAKE I MATERIJALNE
DOKUMENTACIJE.............................................................................................11
5.1. Radni
nalog.............................................................................................116.
MATERIJALNO OBEZBJEENJE
PROIZVDNJE....................................13 6.1. Svrha
materijalnog obezbjeenja
proizvodnje.......................................13 6.2.
Upravljanje zalihama
materijala.............................................................13
6.3.
Trebovanje..............................................................................................13
LITERATURA......................................................................................................14
1.PREDVIANJE1.1. Svrha predvianjaPredvianje je istraivanje
budunosti sa ciljem da se doe do pouzdanih informacija o faktorima
u eksternoj i internoj okolini. Ti faktori su bitni za poslovanje
preduzea u budunosti. Predvianjem se prave planske pretpostavke o
buduim dogaajima i pojavama u okolini. Veliine dobijene predvianjem
slue za izradu planova.
1.2. Program proizvodnjePod programom proizvodnje podrazumijeva
se skup svih proizvoda koje odreeni proizvoa moe ponuditi kupcima
na prodaju. Koji e se proizvodi i u kojim koliinama proizvoditi
zavisi od vie faktora, a kao osnovni uzimaju se: mogunosti okoline,
potencijal industrijskog sistema, funkcija cilja industrijskog
sistema.Kada je u pitanju program proizvodnje treba razlikovati
sledee pojmove:1. Linija proizvoda- To je zaokruena cjelina sloenih
proizvoda, koji djeluju na slian nain, prodaja se vri na isti nain,
isti su kupci, spadaju u odreeni raspon cijena i slino.2. irina
programa proizvodnje- Podrazumjava se broj razliitih linija
proizvoda koje ima preduzee.3. Dubina programa proizvodnje- Odnosi
se na broj varijantni proizvoda po pojedinoj liniji.4. Duina
programa proizvodnje- Podrazumjeva se ukupan broj proizvoda u
programu proizvodnje (dubina puta irina).5. Konzistentnost programa
proizvodnje- Odnosi se na stepen povezanosti razliitih linija
proizvoda u krajnjoj potronji, zahtjevima proizvodnje, kanalima
distribucije i slino.Program proizvodnje je odreen veliinama dva
osnovna parametra, strukturom i koliinom. Oni predstavljaju podlogu
sa istraivanje, projektovanje, organizovanje i upravljanje
proizvodnim sistemima. Program proizvodnje se izrauje za period od
3 do 5 godina radi pripreme svih struktura preduzea u cilju
postizanja dugorone i kratkorone efektivnosti i efikasnosti.
1.2.1. Plan prodaje
Proizvodni program pretstavlja osnovnu podlogu za izradu planova
prodaje. Za izradu plana prodaje kao ulaz koriste se podaci o
njegovom izvrenju iz predhodnog perioda kao i prikupljeni podaci sa
domaeg i stranog trita, sajmova, izlobi, kupaca kao i na druge
pogodne naine. Pri tome treba odrediti relevantnost podataka za
naredni period poslovanja procjenjivanjem karakteristika trendova
za pojedine periode poslovne godine, znaajnosti uticaja pojedinanih
neplaniranih narudbina u predhodnom periodu i drugih uticaja. Na
bazi ovih ocjena i planova za poveanje obima poslovanja utvruje se
prijedlog procijenjenih koliina proizvoda koji se unose u plan
prodaje i koje se najee radi u decembru za narednu godinu. Da bi se
sprijeili problemi prodaje funkcija marketinga treba da za izradu
svake ugovorene serije proizvoda otvori proizvodni zadatak i
dostavi ga funkciji upravljanja proizvodnjom.
2. PROJEKTOVANJE I IZRADA TEHNOLOKIH PODLOGA
Svrha tehnoloskih podloga je definisanje naina izrade proizvoda.
Tehnoloske podloge za izvoenje pocesa rada se daju preko
tehnoloskih postupaka. Tehnoloki proces obuhvata proces rada koji
se odnosi na proizvodna radna mjesta i sastoji se od: tehnolokih
postupaka, operacija, zahvata, pokreta i mikropokreta.
2.1. Tehnoloki postupak
Tehnoloki postupak se odnosi na dio tehnolokog procesa kojim se
dobija cjelina (dio proizvoda ili gotov proizvod). Tehnoloki
postupak prikazuje za odreenu cjelinu (dio, podsklop, sklop i
proizvod) redosljed izvoenja tehnolokih operacija kao i radna
mjesta na kojima e se oni izvesti. Zato se ovaj dokument esto
naziva i postupak rada. Preko tehnolokih postupaka daju se
tehnoloke podloge za izvoenje procesa rada. Skup tehnolokih
postupaka kojim se dobija proizvod naziva se tehnoloki
proces.Tehnoloki postupci se dijele na operacije, gdje se pod
operacijom podrazmjeva dio tehnolokog postupka koji se obavlja na
jednom radnom mjestu. One se mogu obavljati runo, na maini, ureaju,
instalaciji, bez upotrebe ili sa upotrebom alata ili pribora.
2.2. Strukturna sastavnica proizvoda
Sastavnica se direktno upisuje na crte ili se izrauje kao
poseban dokument, a slui kao osnova za efikasniji uvid u strukturi
proizvoda, sklopova i podsklopova. Oblici sastavnica su razliiti,
ali sve sastavnice sadre dvije skupine podataka, glavu i rijetke
sastavnice. Glava sastavnice sadri podatke o proizvodu, odnosno
sklopu ( identifikacijaski broj, klasifikacijski broj, oznaku i
naziv) i podatke za identifikaciju i upravljenje sastavnice (naziv
proizvodnje, broj sastavnice, datum izrade sastavnice...).Oblik
sastavnice ovisi o njezinoj strukturi. Prema ovom kriteriju
sastavnice sedijele na : koliinske, modularne i strukturne.
Koliinska sastavnica jest popis dijelova sklopa (proizvoda)
sortiranih porastuim identifikacijskim brojevima.Dio se unosi u
sastavnicu samo jednom bez obzira na broj njegovih pojavljivanjau
proizvodu, uz navoenje ukupnog broja komada potrebnih za
montauproizvoda.U industriji se ponekad koristi koliinska
sastavnica koja uz dijelove sadri isklopove.Podaci o koliinama su i
u ovoj sastavnici zbirni, te je broj komada nekog dijela u sklopu,
navedenom u sastavnici, ve uzet u obzir.Koliinska sastavnica je
najjednostavniji oblik sastavnice. Iz nje nije vidljivastruktura
proizvoda, te se ne moe raspoznati koliko proizvod ima
korakaugradnje i koji dijelovi grade neki sklop, pa je nepogodna za
prikaz.
Modularna sastavnica je jednostepena sastavnica proizvoda,
odnosnosklopa, koja sadri samo dijelove i sklopove narednog koraka
ugradnje.Za prikaz viestepenog proizvoda (sklopa) potreban je skup
modularnihsastavnica.
Zbog mogunosti viestruke primjene sklopova u proizvodu, koliine
ugradbenih elemenata proizvoda treba posebno izraunati uzevi u
obzir sve modularne sastavnice proizvoda.Modularna sastavnica je
zbog svoje preglednosti, najprikladniji oblik sastavniceza
koritenje u pogonu, jer uvijek sadri samo one podatke koji su
potrebni zadotinu montau.Prikladno ju je upotrijebiti za prikaz
sklopno orijentisanih proizvoda i u sluajupojavljivanja jednakih
sklopova u vie razliitih proizvoda (montae sklopova uveim serijama
i u sluaju nude stvaranja zaliha).Glavni nedostatak kod runo
izvedenih modularnih sastavnica jeste nemogunos prikazivanja gotove
slike proizvoda: da bi se dobila, potrebno je nizati i spajati
pripadajue modularne sastavnice proizvoda.
Strukturna sastavnica je viestepena sastavnica u kojoj se
strukturnounose sklopovi i dijelovi proizvoda.Vidljivost strukture
proizvoda postie se unoenjem svih strukturnih elemenatanadreenog
sklopa (nieg stepena ugradnje), u sastavnicu, neposredno
nakonnjegovog navoenja, uz grafiko ili brojano oznaavanje stupnjeva
ugradnje.Podaci o koliini uvijek se odnose na nadreeni
sklop/proizvod.Sastavnica ukljuuje sirovce (poluproizvode), to
omoguava odreivanjepotrebnih koliina sirovina.
3. IZRADA NORMATIVA ZA JEDINICU PROIZVODA
Nakon projektovanja tehnolokog procesa za odreeni proizvod vri
se izrada normativa za jedinicu proizvoda. To su ulazi za procese
rada u funkciji upravljanja proizvodnjom.
3.1. Normativ materijala
Normativ materijala se izrauje na osnovu strukturne sastavnice
proizvoda tehnolokih postupaka i tehnolokih karata. On slui za
odreivanje potrebne vrste, koliine i cijene materijala po jedinici
proizvoda. Utroci materijala su uslovljeni dejstvom: tehnikih i
organizacionih faktora.
Na koji nain ovi faktori djeluju na troenje materijala zavisi od
vrste materijala i mjesta na kome se vri proizvodna potronja.
Drugim rijeima, uticaj ovih faktora bie razliit prema tome da li je
u pitanju: materijal za izradu, pomoni materijal, energija ili
reijski materijali.
Na osnovu objektivnih i organizacionih faktora mogue je
kalkulativnim putem utvrditi minimalne utroke materijala i njih
uzeti kao bazu za postavljanje planova materijala u vezi sa
planiranjem proizvodnje uopte. Ti objektivno uslovljeni utroci
normativa materijala za izradu po jedinici konkretnog proizvoda
nazivaju se normativima materijala za izradu.
3.2. normativ vremena
Normativ vremena se izrauje na osnovu strukturne sastavnice
proizvoda, tehnolokih postupaka i tehnolokih karata. On slui za
odreivanje vremena izrade po jedinici proizvoda.Odreivanje vremena
rada je potrebno izvriti za sve operacije. Proces odreivanja
vremena rada za izvoenje jedne operacije naziva se
normiranje.Postoje : normirano i ostvareno vrijeme rada.
Normirano vrijeme rada je ono vrijeme koje je utvreno prije
poetka izrade serije, a koje je upisano na tehnoloki postupak. Ono
se odreuje za cijelu operaciju i sastoji se iz dva dijele :
pripremno-zavrnog vremena i vremena izrade.
Vrijeme izrade obuhvata vrijeme izrade operacije pojedinanog
komada. Dijeli se na : komadno osnovno, komadno pomono i komadno
dopunsko.
4. PLANIRANJE PROIZVODNJE
4.1. Svrha planiranja proizvodnje
Planiranje proizvodnje je sistematsko osmiljavanje odvijanja
aktivnosti u budunosti radi postizanja odreenog cilja. Planiranjem
se odluke prave sada a njihova realizacija sljedi u budunosti.
Sutina planiranja je prepoznavanje oekivanih buduih dogaaja i
aktivnosti koje e nastati sa promjenama u sistemu i
okruenju.Zadatak planiranja proizvodnje je i optimizacija
redoslijeda izvoenja aktivnosti u procesu proizvodnje sa ciljem :
pravovremene isporuke proizvoda kupcu, minimiziranje zaliha,
nedovrene proizvodnje i meuoperacijskih vremena, maksimizacija
stepena iskoritenosti maina, radnika, materijala i energije i
maksimiziranje efikasnosti i efektivnosti procesa
proizvodnje-Postoje dvije osnovne metode optimizacije, a to su:
metode jednokriterijumske optimizacije i metode viekriterijumske
optimizacijeProblem planiranja proizvodnje se rijava kroz etiri
osnovne aktivnosti: osnovno planiranje , operativno planiranje,
lansiranje upravljake i materijalne dokumentacije u proizvodnji i
praenje evidencija i analiza izvravanja pravila proizvodnje.
4.2. Osnovno planiranje
Osnovno planiranje pretstavlja prvu fazu u procesu upravljanja
proizvodnjom. Izvodi se za vremenski period u kojem je mogue
uskladiti zahtjeve prodaje sa mogunostima obezbjeenja
kapaciteta.Operativni lanovi predstvaljaju djelove osnovnog plana.
1. Proces osnovnog planiranja se izvodi kroz est
faza:Predstavljanje plana proizvodnje na osnovu predvianja, ugovora
ili porudbina2. Provjera mogunosti obezbjeenja kapaciteta ukupno za
planski period3. Provjera mogunosti obezbjeenja materijala4.
Provjera mogunosti obezbjeenja alata5. Provjera mogunosti
obezbjeenja energetskih resursa6. Izrada konane verzije osnovnog
plana.
4.3. Operativno planiranje
Operativni planovi se pravi kao dijelovi osnovnog plana jer je
osnovnim planom samo grubo ispitana mogunost kapaciteta. Da bi
planovi bili realizovani, neophodno ih je razraditi do odreenog
nivoa.Operavitivnim planovima odreuju se: Termini i veliine serija
proizvoda koje e biti isporuene kupcu Vremenski period realizacije
veliina serija proizvoda iz operativnog plana.Operativni planovi se
rade u dvije faze. U prvoj fazi vri se odreivanje termina i veliina
serija proizvoda iz proizvodnog programa koje e biti isporuene
kupcu, a druga faza se odnosi na odreivanje vremenskog perioda
realizacije veliina serija proizvoda iz operativnog plana.Proces
ovog planiranja izvodi se kroz tri faze:1. Linearno
planiranje-odreivanje poetnih i zavrnih termina izrade svih faza2.
Vertikalno planiranje-prorauna kapaciteta za period operativnog
plana3. Izrada operativnog plana-integracija linearnog i
vertikalnog planiranja.
4.4. Analiza kapaciteta
Kapacitet je vremenski izraena koliina rada koju u odreenom
vremenskom periodu moe dati posmatrani dio preduzea. Postoje sledee
vrste kapaciteta:1. Potencijalni kapacitet- predstavlja maksimalno
moguu vremenski izraenu koliinu rada koju moe u odreenom vremenskom
periodu dati posmatrani dio preduzia.2. Raspoloivi kapacitet-
predstavlja moguu vremenski izraenu koliinu rada koju moe u
odreenom vremenskom periodu dati posmatreni dio preduzea, kada se
od potencijalnog kapaciteta oduzme vrijeme potrebno za odravanje
sredstava rada.3. Efektivni kapacitet- predstavlja efektivnu
vremenski izraenu koliinu rada koji moe u odreenom vremenskom
periodu dati posmatrani dio predizea. Dobije se kada se od
potencijlanog kapaciteta oduzmu vremena gubitaka zavisno od uslova
u kojim se nalazi dati sistem.4. Potrebni kapacitet- predstavlja
koliinu rada koja je neophodna za realizaciju plana
proizvodnje.,
5. LANSIRANJE UPRAVLJAKE I MATERIJALNE DOKUMENTACIJE U
PROIZVODNJU
Kao jedan od vanijih problema javlja se problem odreivanja
termina i broja lansiranja radnih naloga u proces proizvodnje.
Poetak rada na odreenom proizvodu poinje izdavanjem, odnosno
lansiranjem radnih naloga za taj proizvod.
5.1. Radni nalog
U sluaju kada postoje uslovi za lansiranje poslova u proces
proizvodnje tada je neophodno pripremiti upravljaku dookumentaciju
koja se sastoji od : radnog naloga i radnih listi.
Radni nalog predstavlja osnovni dokument u procesu upravljanja
porizvodnjom. On u sebi nosi razliite strukture podataka koje su
odreenim relacijama povezane sa procesima rada.
U zaglavlju radnog naloga proizvodnje se unose:- Magacin -
Podatak je obavezan i opredjeljuje gdje gotov proizvod ulazi, koji
se lager i kartica auriraju i koji se ifarnik artikala koristi pri
izboru artikla. - Broj radnog naloga - program nudi zadnji broj
koji je koriten za tu vrstu dokumenta. - Datum radnog naloga - nudi
se sistemski datum. Mogue je uneti datum po elji, ali treba voditi
rauna o datumima knjienja ulaza i izlaza robe zbog uticaja na
karticu artikala. - Organizaciona jedinica se nudi iz istoimene
kombinovane liste, a unos moe biti obavezan ili ne, u zavisnosti od
definisanih poslovnih pravila. - Artikal bira se proizvod koji se
radi. Izbor je isti kao i kada se unose stavke za neki dokument. -
Koliina unosi se koliko se proizvoda radi po jedinici mjere -
Prodajna cijena unosi se prodajna cijena za proizvod. Cijena
kotanja nabavna cijena odreuje se na osnovu kalkulacije u radnom
nalogu. - Poetak i zavretak nije obavezan unose. Oznaavaju poetak i
zavretak radnog naloga .- Ulaz preko naloga magacina.- Napomena je
neobavezno polje koje se unosi kao dodatni podatak .Nakon unosa
zaglavlja, radni nalog je zapoet. Kada je proizvodnja zavrena
pristupa se unosu stavki radnog naloga u tabeli u centralnom djelu
ekranskog formulara za unos i auriranje radnog naloga.
U stavkama radnog naloga se unose: U stavkama radnog naloga se
unosi kalkulacija cijene kotanja tog proizvoda. Materijal se
preuzima iz trebovanja. Ostali trokovi se dodaju opisno i u iznosu.
- Opis za materijal se unosi automatski pri preuzimanju, a za
ostalo u slobodnom obliku. - Iznos za materijal se sabira
automatski iz trebovanja.
6. MATERIJALNO OBEZBJEENJE PROIZVODNJE
6.1. Svrha materijalnog obezbjeenja proizvodnje
Osnovni zadatak materijalnog obezbjeenja je pravovremeno
obeznjeenje ulaza neophodnih za proces transformacije, da ne bi
dolo do zastoja u procesu proizvodnje, to bi moglo dovesti do
neizvrenja planova. Pri tom se po d ulazima podrazumjevaju:
sirovine, onovni materijali, pomoni materijali, reijski materijali,
ureaji, pribori, alati i rezervni dijelovi. Neophodno je primjenom
naunih metoda u upravljanju zalihama ulaza, obezbijediti ne samo
kontinuitet procesa proizvodnje, nego i minimalna angaovana
sredstva u prosecu reprodukcije.
6.2. Upravljanje zalihama materijala
Za uspjesno funkcionisanje preduzea, neophodno je rijeiti
problem sistema upravljanja zalihama materijala. Proces upravljanja
zalihama materijala izvodi se kroz tri faze:1. Planiranje toka
stanja materijala2. Praenje toka stanja materijala (primka,
datoteka i trebovanje)3. Regulisanje toka stanja materijala 6.3.
Trebovanje
Trebovanje se koristi prije svega u proizvodnom procesu, a
opisuje utroak materijala u odreenom magacinu. Moe se shvatiti i
kao "interna" otpremnica. Govori da je roba (tj. materijal)
napustio magacin, ali za razliku od rauna (otpremnice) nema
definisanog partnera. Trebovanje samo definie da je roba napustila
magacin, ne i njeno odredite.Svaki ulaz i izlaz materijala iz
skladita mora biti propraen odgovarajuim dokumentia iz kojih e se
moi vidjeti ko je odgovoran za primanje, a ko za uvanje i izdavanje
materijala.
LITERATURA
1. Sorak M., Upravljanje proizvodnim sistemima, Tehnoloki
fakultet, Banja Luka 2006.2. Sorak M.,Upravljanje proizvodim
sistemima-skripta, Tehnoloki fakultet, Banja Luka 2011.3.
www.wikipedia.com
5
