RESURSI RESURSI PROIZVODNJEPROIZVODNJE

Zemljište je opšti predmet rada, sredstvo za rad i objektivni Zemljište je opšti predmet rada, sredstvo za rad i objektivni uslov izvršenja rada u poljoprivredi.uslov izvršenja rada u poljoprivredi.

Za razliku od industrije, u poljoprivredi ono Za razliku od industrije, u poljoprivredi ono nije samo nije samo radno mestoradno mesto radniku, već je i sveopšti fizički uslov radniku, već je i sveopšti fizički uslov ostvarenja normalnog funkcionisanja procesa proizvodnjeostvarenja normalnog funkcionisanja procesa proizvodnje

Fizičko - hemijska svojstva zemljišta deluje na druge Fizičko - hemijska svojstva zemljišta deluje na druge predmete rada (zasejano žito) predmete rada (zasejano žito)

Za ocenu značaja zemljišta u poljoprivredi treba imati u Za ocenu značaja zemljišta u poljoprivredi treba imati u vidu: vidu: prirodne karakteristike zemljištaprirodne karakteristike zemljišta, kao i , kao i društvene društvene usloveuslove njegovog korišćenja njegovog korišćenja

PRIRODNE PRIRODNE KARAKTERISTIKEKARAKTERISTIKE

DRUŠTVENI USLOVI DRUŠTVENI USLOVI KORIŠĆENJA ZEMLJIŠTAKORIŠĆENJA ZEMLJIŠTA

1.1. Nepokretnost (uređenje Nepokretnost (uređenje ekonomskog dvorišta)ekonomskog dvorišta)

2.2. Neumnoživost (stepen Neumnoživost (stepen intenzivnosti proizvodnje)intenzivnosti proizvodnje)

3.3. Neistrošivost (način Neistrošivost (način gazdovanja zemljištem)gazdovanja zemljištem)

4.4. Različita plodnost (visina Različita plodnost (visina prinosa i ulaganja po jedinici prinosa i ulaganja po jedinici površine)površine)

1.1. Fenomen vlasništva nad Fenomen vlasništva nad zemljištemzemljištem

2.2. Zemljište kao predmet Zemljište kao predmet prometaprometa

Tu osobinu imaju i drugTu osobinu imaju i drugii faktori poljoprivredne proizvodnje, npr. faktori poljoprivredne proizvodnje, npr. melioracije, dugogodišnji zasadi i građevine – nepokretnost je melioracije, dugogodišnji zasadi i građevine – nepokretnost je relativna (relativna (npr. rušenje objekta i podizanje na drugom mestunpr. rušenje objekta i podizanje na drugom mestu))Nepokretnost zemljišta – apsolutna (Nepokretnost zemljišta – apsolutna (nema seljenja parcelanema seljenja parcela!)!)Direktno utiče na efikasno upravljanje poljoprivrednim Direktno utiče na efikasno upravljanje poljoprivrednim organizacijama na više načina:organizacijama na više načina:

1.1. Udaljenost zemljištaUdaljenost zemljišta – direktno se odražava na potrebu izgradnje – direktno se odražava na potrebu izgradnje putne mreže i na visinu transportnih troškovaputne mreže i na visinu transportnih troškova

2.2. Uređenje zemljištaUređenje zemljišta – direktno se odražava na ekonomiju – direktno se odražava na ekonomiju korišćenja poljoprivredne mehanizacije, na interne transportne korišćenja poljoprivredne mehanizacije, na interne transportne troškove i nejednak značaj pojedinih parcela za pojedine troškove i nejednak značaj pojedinih parcela za pojedine organizaciono-proizvodne jedinice u poljoprivrednom preduzećuorganizaciono-proizvodne jedinice u poljoprivrednom preduzeću

3.3. Pristupačnost zemljištaPristupačnost zemljišta – direktno se odražava na blagovremenost – direktno se odražava na blagovremenost obrade usevaobrade useva

Osobina zemljišta vezana za jednu određenu površinuOsobina zemljišta vezana za jednu određenu površinuZemljišna površina – proširuje se melioracionim Zemljišna površina – proširuje se melioracionim zahvatima (odvodnjavanje i sl.) – visoki troškovizahvatima (odvodnjavanje i sl.) – visoki troškoviPovršina zemljišta – apsolutno neproširivaPovršina zemljišta – apsolutno neproširiva

Alternative za rešenje problema neumnoživosti zemljišta:Alternative za rešenje problema neumnoživosti zemljišta:

1.1. Ublažavanje ove osobenosti – uvođenje intenzivnije Ublažavanje ove osobenosti – uvođenje intenzivnije proizvodnje (preko nove tehnologije ili više žetvi na istoj proizvodnje (preko nove tehnologije ili više žetvi na istoj površini)površini)

2.2. Ublažavanje ove osobenosti – izbor lošijeg zemljišta za Ublažavanje ove osobenosti – izbor lošijeg zemljišta za podizanje nekih građevinskih objekatapodizanje nekih građevinskih objekata

Održavanje glavne sadržine zemljišta – sastav zemljišta Održavanje glavne sadržine zemljišta – sastav zemljišta koji biljke troše kao hranljive materije za svoju ishranu, a koji biljke troše kao hranljive materije za svoju ishranu, a koji se može nadoknaditi dodavanjem mineralnih materijakoji se može nadoknaditi dodavanjem mineralnih materija

Ovo dodavanje određenih mineralnih materija može Ovo dodavanje određenih mineralnih materija može poboljšati kvalitet zemljištapoboljšati kvalitet zemljišta

Zašto je ova osobina zemljišta bitna?Zašto je ova osobina zemljišta bitna?

Predstavlja ekonomski pravilno gazdovanje, a isključuje Predstavlja ekonomski pravilno gazdovanje, a isključuje pristup pljačkaškog gazdovanja, odnosno raubovanja pristup pljačkaškog gazdovanja, odnosno raubovanja zemljišta gde se iz zemljišta samo izvlače hranljive materije zemljišta gde se iz zemljišta samo izvlače hranljive materije

Objektivno svojstvo tlaObjektivno svojstvo tlaPosledica je različite strukture tla i sadržaja hranljivih Posledica je različite strukture tla i sadržaja hranljivih materijamaterijaPrirodna plodnost zemljišta visina prinosaPrirodna plodnost zemljišta visina prinosaZašto je ova karakteristika bitna za upravljanje Zašto je ova karakteristika bitna za upravljanje poljoprivrednim organizacijama?poljoprivrednim organizacijama?

1.1. Za ostvarenje istog prinosa potrebna su različita ulaganja – Za ostvarenje istog prinosa potrebna su različita ulaganja – osnova za diferencijalnu rentu, tj. osnova za ostvarenje većeg osnova za diferencijalnu rentu, tj. osnova za ostvarenje većeg profita u uslovima tržišnog privređivanjaprofita u uslovima tržišnog privređivanja

2.2. Različita plodnost odražava se na određeni stepen Različita plodnost odražava se na određeni stepen specijalizacije, tj. praktikovanje raznovrsnosti proizvodnjespecijalizacije, tj. praktikovanje raznovrsnosti proizvodnje

3.3. Uloga i značaj plodoreda upravo su određeni različitom Uloga i značaj plodoreda upravo su određeni različitom plodnošću zemljištaplodnošću zemljišta

Društveni uslovi korišćenja zemljištaDruštveni uslovi korišćenja zemljišta Različito vlasništvo nad zemljištemRazličito vlasništvo nad zemljištem (kolektivno–javno–privatno grupno-državno-privatno...)(kolektivno–javno–privatno grupno-državno-privatno...)

Specifičnosti prometa zemljištem i sistema nasleđivanjaSpecifičnosti prometa zemljištem i sistema nasleđivanja Ono nije proizvod ljudskog rada, te nema vrednost, niti tu vrednost Ono nije proizvod ljudskog rada, te nema vrednost, niti tu vrednost

može preneti na nove proizvode (ne amortizuje se), ali ono poseduje može preneti na nove proizvode (ne amortizuje se), ali ono poseduje prometnu vrednost budući da je predmet prometa (ima cenu)prometnu vrednost budući da je predmet prometa (ima cenu)

Nasleđivanje - predmet detaljne zakonske regulative:Nasleđivanje - predmet detaljne zakonske regulative:

Negde može biti više naslednika (Mediteranske zemlje)Negde može biti više naslednika (Mediteranske zemlje) Negde ima samo jedan naslednik (zakon o primogenituri u Negde ima samo jedan naslednik (zakon o primogenituri u

germanskim zemljama)germanskim zemljama) Negde ne može automatski sin da nasledi svog oca (npr. u Danskoj)Negde ne može automatski sin da nasledi svog oca (npr. u Danskoj)

Oranice

Vrtovi

Voćnjaci

Vinogradi

Livade

Pašnjaci

Trstici, močvare i ribnjaci

Šume Neproduktivno zemljište

Obradiva površina

Poljoprivredna površina

Produktivna površina

Ukupna površina

Slika 1 – Statistički okvir klasifikacije zemljišta

Ekstenzivni sistem korišćenja zemljištaEkstenzivni sistem korišćenja zemljišta podrazumeva podrazumeva upotrebu manje površine zemljišta za biljnu proizvodnju, dok upotrebu manje površine zemljišta za biljnu proizvodnju, dok veći deo zemljišta ostaje izvan obrade (ništa se ne seje)veći deo zemljišta ostaje izvan obrade (ništa se ne seje)

Različite vrste ekstenzivnog načina korišćenja zemljišta su:Različite vrste ekstenzivnog načina korišćenja zemljišta su: ZaležajZaležaj → → površina je ostavljena da se zatravi samoniklim površina je ostavljena da se zatravi samoniklim

travama (nekoliko godina)travama (nekoliko godina) ParlogParlog → → površina je ostavljena da se zakorovipovršina je ostavljena da se zakorovi Prelog Prelog → → isključena površina iz sistema obrade na godinu isključena površina iz sistema obrade na godinu

dana (samo u toku jedne sezone)dana (samo u toku jedne sezone) UgarUgar → → površina se ore i đubri u periodu od godinu dana, ali površina se ore i đubri u periodu od godinu dana, ali

se ne sejese ne seje

Zemljište je oskudan resurs, što u kontekstu pitanja “hrana - Zemljište je oskudan resurs, što u kontekstu pitanja “hrana - populacija” zahteva njegovu optimalnu upotrebu, te je stoga populacija” zahteva njegovu optimalnu upotrebu, te je stoga ekstenzivan način njegovog korišćenja realno neodrživ.ekstenzivan način njegovog korišćenja realno neodrživ.

o Kompleksniji sistem korišćenja zemljišta podrazumeva njegovu Kompleksniji sistem korišćenja zemljišta podrazumeva njegovu intenzivnu upotrebuintenzivnu upotrebu. .

o Tradicionalni – PLODOREDTradicionalni – PLODORED koji bazira na sistemu koji bazira na sistemu plodosmene i rotacije komplementarnih i suplementarnih plodosmene i rotacije komplementarnih i suplementarnih biljnih kultura koje omogućavaju prirodnu obnovu kvaliteta biljnih kultura koje omogućavaju prirodnu obnovu kvaliteta zemljišta. zemljišta.

o Moderni – MONOKULTURAModerni – MONOKULTURA koja označava kontinuiranu koja označava kontinuiranu proizvodnju na istom polju iste biljne kulture uz obnovu proizvodnju na istom polju iste biljne kulture uz obnovu kvaliteta zemljišta upotrebom veštačkih đubriva.kvaliteta zemljišta upotrebom veštačkih đubriva.

Kom sistemu dati prednost, tradicionalnom ili modernom?Kom sistemu dati prednost, tradicionalnom ili modernom?

I II III IV1 Kukuruz Jari ječam Crvena detelina Ozima pšenica2 Ozima pšenica Kukuruz Jari ječam Crvena detelina3 Crvena detelina Ozima pšenica Kukuruz Jari ječam4 Jari ječam Crvena detelina Ozima pšenica Kukuruz

Godina Polja

Rotacija

Plodosmena

Dugogodišnji zasadi obuhvataju sledeće kategorije:Dugogodišnji zasadi obuhvataju sledeće kategorije: VoćnjakeVoćnjake VinogradeVinograde Zaštitne pojaseve (od vetrova, erozije tla i za vezivanje peščara)Zaštitne pojaseve (od vetrova, erozije tla i za vezivanje peščara) Višegodišnje zasade industrijskog biljaVišegodišnje zasade industrijskog bilja ŠumeŠume

Specifičnosti se vezuju za:Specifičnosti se vezuju za: Karakter resursa (istovremeno su sredstvo za rad i predmet rada)Karakter resursa (istovremeno su sredstvo za rad i predmet rada) Visina ulaganja i karakter ulVisina ulaganja i karakter ulaaganja – to su dugoročne investicije u ganja – to su dugoročne investicije u

nepokretnu imovinu (npr. voćnjaci i vinogradi – visoka ulaganja)nepokretnu imovinu (npr. voćnjaci i vinogradi – visoka ulaganja) Način vrednovanja investicija (Marketing pristup – analiza tržišta)Način vrednovanja investicija (Marketing pristup – analiza tržišta) Obračun amortizacije - postojanja perioda podizanja, progrObračun amortizacije - postojanja perioda podizanja, progreesivne, sivne,

pune i degresivne rodnosti.pune i degresivne rodnosti.

Za upravljanje stočnim fondom značajni su sledeći aspekti problema Za upravljanje stočnim fondom značajni su sledeći aspekti problema stočarstva:stočarstva: Karakteristike ove vrste sredstavaKarakteristike ove vrste sredstava Značaj uzgoja stokeZnačaj uzgoja stoke Ciljevi koji se mogu ostvariti držanjem stoke u modernoj poljoprivrednoj Ciljevi koji se mogu ostvariti držanjem stoke u modernoj poljoprivrednoj

organizacijiorganizaciji Grupisanje i struktura stadaGrupisanje i struktura stada

Stoka se svrstava u biološke faktore proizvodnje i shodno tome:Stoka se svrstava u biološke faktore proizvodnje i shodno tome: Istovremeno je sredstvo za rad i predmet radaIstovremeno je sredstvo za rad i predmet rada Dvostruki način dobijanja proizvodaDvostruki način dobijanja proizvoda Organski karakter proizvodnje – mogućnost sopstvene reprodukcije Organski karakter proizvodnje – mogućnost sopstvene reprodukcije

početnog materijala početnog materijala Pokretljivost stadaPokretljivost stada Specifičnost proizvodnih kapaciteta – specifičnosti amortizacije Specifičnost proizvodnih kapaciteta – specifičnosti amortizacije (razlika: (razlika:

početna vrednost i konačna vrednost grla, razlika u proizvodnoj početna vrednost i konačna vrednost grla, razlika u proizvodnoj sposobnosti (npr. krave – količina mleka))sposobnosti (npr. krave – količina mleka))

Likvidacija stočarske proizvodnje na relativno Likvidacija stočarske proizvodnje na relativno malom gazdinstvu doprinosi uvećanju gubitakamalom gazdinstvu doprinosi uvećanju gubitaka

Na individualnom gazdinstvu deo ove proizvodnje Na individualnom gazdinstvu deo ove proizvodnje namenjen je internoj upotrebi (zadovoljenju namenjen je internoj upotrebi (zadovoljenju egzistencijalnih potreba članova porodice)egzistencijalnih potreba članova porodice)

Sporedni proizvodi ratarstva inputi su u stočarstvu Sporedni proizvodi ratarstva inputi su u stočarstvu i obrnutoi obrnuto

Ravnomernije se koriste ostali resursi na Ravnomernije se koriste ostali resursi na gazdinstvu (radna snaga, mašine ...)gazdinstvu (radna snaga, mašine ...)

Kombinovanje proizvodne struktKombinovanje proizvodne struktuure doprinosi re doprinosi ubrzanju obrta sredstava ubrzanju obrta sredstava

Polazi se od činjenice da eksploatacione površine angažovPolazi se od činjenice da eksploatacione površine angažovaane za ne za puteve budu što manje smanjenje korišćenja zemljišta u puteve budu što manje smanjenje korišćenja zemljišta u neproduktivne svrheneproduktivne svrheZnačaj putne mreže u poljoprivrednom preduzeću ima dvostruki Značaj putne mreže u poljoprivrednom preduzeću ima dvostruki značaj: značaj: transport poljoprivrednih proizvodatransport poljoprivrednih proizvoda i i prevoz radnikaprevoz radnika

Dva aspekta analize:Dva aspekta analize:1.1. Obim tereta koji treba prevesti – 45 t/ha u intenzivnoj proizvodnji Obim tereta koji treba prevesti – 45 t/ha u intenzivnoj proizvodnji

godišnjegodišnje2.2. Razdaljina – mesto proizvodnje, mesto isporuke gotovih Razdaljina – mesto proizvodnje, mesto isporuke gotovih

proizvoda i nabavke materijala (primer šećerne repe u strukturi proizvoda i nabavke materijala (primer šećerne repe u strukturi ukupnih troškova, gde troškovi transporta nadmašuju troškove ukupnih troškova, gde troškovi transporta nadmašuju troškove prerade u zavisnosti od udaljenosti od njive do fabrike)prerade u zavisnosti od udaljenosti od njive do fabrike)

SAOBRAĆAJNICESAOBRAĆAJNICE

o Efikasnost upravljanja ovim resursom definiše efikasnost Efikasnost upravljanja ovim resursom definiše efikasnost korišćenja ostalih faktora (npr. mehanizacije)korišćenja ostalih faktora (npr. mehanizacije)

o Upravljanje saobraćajnicama podrazumeva definisanje Upravljanje saobraćajnicama podrazumeva definisanje putne mreže unutar gazdinstva i analizu potrebnog putne mreže unutar gazdinstva i analizu potrebnog kvaliteta puteva koje treba izgraditi.kvaliteta puteva koje treba izgraditi.

o Kvalitet puteva => vek trajanja transportnih sredstavaKvalitet puteva => vek trajanja transportnih sredstavao Npr. vek trajanja traktora može se skratiti i do 1/3 ukoliko su Npr. vek trajanja traktora može se skratiti i do 1/3 ukoliko su

putevi lošiputevi loši

o Troškovi održavanja interne putne mreže spadaju u opšte Troškovi održavanja interne putne mreže spadaju u opšte troškove gazdinstvatroškove gazdinstva

MelioracijeMelioracije = sistem uređenja zemljišta = sistem uređenja zemljišta

Tehnički smisaoTehnički smisao:: poprav popravlljanje kvaliteta zemljišta janje kvaliteta zemljišta dodavanjem komponenti kojima je ono oskudno dodavanjem komponenti kojima je ono oskudno (kalcifikacija, humifikacija, isušivanje, navodnjavanje, (kalcifikacija, humifikacija, isušivanje, navodnjavanje, odvodnjavanje)odvodnjavanje)

Ekonomsko organizacioni smisaoEkonomsko organizacioni smisao: mere koje privremeno : mere koje privremeno ili trajno doprinose poboljšanju kvaliteta zemljišta u ili trajno doprinose poboljšanju kvaliteta zemljišta u smislu mogućnosti proizvodnje (komasacija i arondacija, smislu mogućnosti proizvodnje (komasacija i arondacija, mere sistema intenziviranja poljoprivredne proizvodnje – mere sistema intenziviranja poljoprivredne proizvodnje – đubrenje zemljišta stajnjakom)đubrenje zemljišta stajnjakom)

Grupisanje melioracija:Grupisanje melioracija: Hidrotehničke i agrotehničke melioracijeHidrotehničke i agrotehničke melioracije Melioracije sa trajnim ili ograničenim dejstvomMelioracije sa trajnim ili ograničenim dejstvom

Hidrotehničke melioracijeHidrotehničke melioracije => sistem korišćenja voda na => sistem korišćenja voda na području jedne poljoprivredne organizacije – mere području jedne poljoprivredne organizacije – mere odvodnjavanja, navodnjavanja i isušivanja odvodnjavanja, navodnjavanja i isušivanja

Agrotehničke melioracijeAgrotehničke melioracije => poboljšanje kvalitativne => poboljšanje kvalitativne strukture zemljišta ( kalcifikacija, humifikacija)strukture zemljišta ( kalcifikacija, humifikacija)

Melioracije sa trajnim dejstvomMelioracije sa trajnim dejstvom => daje takve rezultate => daje takve rezultate koje se vremenom neće istrošiti (čišćenje pašnjaka od koje se vremenom neće istrošiti (čišćenje pašnjaka od kamena i krčenje šikara) koje se ne amortizujekamena i krčenje šikara) koje se ne amortizuje

Melioracije sa ograničenim dejstvomMelioracije sa ograničenim dejstvom => predstavljaju => predstavljaju obično objekti niskogradnje (nasipi, kanali i sl.) obično objekti niskogradnje (nasipi, kanali i sl.) amortizuju se amortizuju se

o Predstavljaju objektivne uslove za normalno odvijanje Predstavljaju objektivne uslove za normalno odvijanje samog procesa proizvodnjesamog procesa proizvodnje

o Osnovna namena je: Osnovna namena je: smeštajsmeštaj i i zaštita najznačajnijih zaštita najznačajnijih faktora proizvodnjefaktora proizvodnje

RazlikujemoRazlikujemo::1.1. Objekta za obavljanje poljoprivredne proizvodnje – staje Objekta za obavljanje poljoprivredne proizvodnje – staje

za stoku, objekti za preradu poljoprivrednih proizvodaza stoku, objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda2.2. Objekta za smeštaj osnovnih faktora proizvodnje (mašine, Objekta za smeštaj osnovnih faktora proizvodnje (mašine,

oruđa za rad i materijal) i gotovih proizvoda (magacini)oruđa za rad i materijal) i gotovih proizvoda (magacini)3.3. Administrativno – upravne građevine Administrativno – upravne građevine 4.4. Objekti za smeštaj radnika zaposlenih ili sezonskihObjekti za smeštaj radnika zaposlenih ili sezonskih5.5. Objekti za ishranu i rekreaciju radnikaObjekti za ishranu i rekreaciju radnika

Osnovna karakteristika ovog resursa – Osnovna karakteristika ovog resursa – relativna relativna nepokretnostnepokretnost utiče na lokaciju ekonomskog utiče na lokaciju ekonomskog dvorišta (sistem građevinskih objekata na dvorišta (sistem građevinskih objekata na poljoprivrednom gazdinstvu => rešenje sa poljoprivrednom gazdinstvu => rešenje sa najmanjim transportnim troškovima) i ukupne najmanjim transportnim troškovima) i ukupne troškove vezane za korišćenje ostalih resursa na troškove vezane za korišćenje ostalih resursa na gazdinstvugazdinstvu

Ekonomsko dvorišteEkonomsko dvorište – građevinski objekti u – građevinski objekti u kojem se odgaja stoka, čuvaju materijalni faktori kojem se odgaja stoka, čuvaju materijalni faktori proizvodnje, u kojima rade i stanuju zaposleni u proizvodnje, u kojima rade i stanuju zaposleni u poljoprivrednom preduzeću ili provode svoje poljoprivrednom preduzeću ili provode svoje slobodno vremeslobodno vreme

U poljoprivrednoj proizvodnji je ostalo malo poslova koji U poljoprivrednoj proizvodnji je ostalo malo poslova koji se ne mogu mehanizovatise ne mogu mehanizovati

Brojne su prednosti korišćenja poljoprivrednih mašina :Brojne su prednosti korišćenja poljoprivrednih mašina :

Blagovremeno obavljanje radova u pojedinim Blagovremeno obavljanje radova u pojedinim proizvodnjamaproizvodnjama

Produktivnost rada – kvalitetnije obavljanje radova Produktivnost rada – kvalitetnije obavljanje radova povećava prinospovećava prinos

Povoljniji uslovi radaPovoljniji uslovi rada Oslobađanje zemljišta i svrsishodnije njegovo korišćenjeOslobađanje zemljišta i svrsishodnije njegovo korišćenje

Traktor – osnovna pogonska snaga u poljoprivrediTraktor – osnovna pogonska snaga u poljoprivredi

UpravljUpravljaanje => treba pronaći pravilnu meru nje => treba pronaći pravilnu meru usklađenosti broja traktora sa obimom poslova usklađenosti broja traktora sa obimom poslova koje treba izvršiti u toku poslovne godinekoje treba izvršiti u toku poslovne godine

Nedovoljan broj traktoraNedovoljan broj traktora – neblagovremeno – neblagovremeno izvršenje odgovarajućih agrotehničkih meraizvršenje odgovarajućih agrotehničkih mera

Prevelik broj traktoraPrevelik broj traktora – dovodi do nerentabilne – dovodi do nerentabilne proizvodnje usled suvišnih troškovaproizvodnje usled suvišnih troškova