FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE BANJA LUKA

DIPLOMSKI RAD

PROJEKTOVANJE INFORMACIONOG SISTEMA U PREDUZEĆU ''BNT-HIDRAULIKA''-NOVI TRAVNIK

STUDENT:Rizvić Šaban MENTOR: INDEX BR:T006-05/VPM prof.dr. Branko Latinović

SADRŽAJ

Uvod..........................................................................................................3 Rad.............................................................................................................5 Zaključak....................................................................................................32 Literatura....................................................................................................34

UVOD

''Bratstvo'' je preduzeće koje je do 1991 god. Bilo jedno od vodećih preduzeća u preradi metala.Svoj razvoj može zahvaliti programu,koji je bio osnovni program,a to je proizvodnja oruđa i oružja tj. namjenska proizvodnja.Uz taj program razvili su se i ostali programi kao prateći programi osnovnoj djelatnosti.Tu se prije svega misli na proizvodnju alata ,proizvodnju otkovaka,proizvodnju hidraulike za rudarstvo,te mašinskoj industriji i industriji proizvodnje dijelova za auto industriju. Razvojem preduzeća razvijali su se i procesi koji su osnova praćenja i podrške poslovnom sistemu tj. proizvodnom preduzeću.Informacioni sistem kao podrška poslovnom sistemu je u prvoj fazi u tadašnjem obliku definisan kao sistem koji će uglavnom biti u osnovi automatska obrada podataka u pojedinim procesima preduzeća .Računari su bili generacija koja je koristila bušene kartice kao nosioce informacija.Urađena je posebna prostorija sa određenim klimatskim zahtjevima koje je u to vrijeme tražila oprema koja je instalisana. Osnovne segmente koje je ''Bratstvo'' kao mašinsko metalurški kombinat tom tehnikom planirao sistematizovati i obrađivati su: -Šifarski sistem,koji bi koristila sva tadašnja preduzeća u sistemu -Kadrovska evidencija za sva preduzeća -Obračun plata za neka preduzeća iz Poslovnog sistema -Eventualno praćenje zaliha materija i gotove robe U to vrijeme je bilo izražen otpor uvođenju nove tehnike naročito je to izraženo u tzv. ''velikim'' preduzećima jer su se žalili u navodnu neefikasnost i nepouzdanost sistema.Više se vjerovalo u to vrijeme prisutnim tehnikama, koje su se koristile za praćenje proizvodnje a koji nisu imali računarsku podršku.

-3-

Iz svega navedenog uzeli smo za potrebu, da u jednom preduzecu nekadašnjeg poslovnog sistema ''Bratstvo'', razmotrimo mogućnosti ,snimajući postojeći Informacioni sistem ,vidimo i ocjenimo potrebu za modifikacijom postoječeg sistema ili pak uvođenje sasvim novog informacionog sistema. Iako je informacioni sistem, model realnog sistema u kome djeluje,te se postupak u kome djeluje sistem svodi na neku vrstu modeliranja realnog sistema. Cilj ovog zadatka je da analizirajući postojeći informacioni sistem bez obzira na pristup odgovorimo na četiri pitanja i to: - Šta uraditi/ to je pitanje na koje korisnik daje odgovor opisujući svoja očekivanja od sistema (korisnik zna šta treba uraditi,ali nezna kako to uraditi). - U kojem/ domenu jeste pitanje čiji odgovor treba da sadrži opis domena postojećih i budućih aplikacija u okruženju djelovanja (rezulat analize i zahtijeva) - Kako/ projektovanje treba učiniti mogućim korisnikova očekivanja uz predviđena ograničenja i domen( projektant zna kako treba uraditi ali nezna šta treba uraditit). - Kojom vještinom/ jeste pitanje tehnički ljudski i organizacionih resursa te drugih sredstava (novac i dr). Analiza treba da ukaže na eventulane slabosti postojećeg informacionog sistema te njegovu modifikaciju ili zamjenu novim. Kod čitavog postupka koristit ćemo metodu BSP za planiranje i razvoj inforamcionog sistema.

-4-

RAD 2.1 Firma i program BNT-Hidraulika je preduzeće, u čijoj je djelatnosti u osnovi, projektovanje i proizvodnja opreme za rudarstvo, sa prioritetom proizvodnje opreme za podzemnu eksplotaciju i jamski kop.To je prije svega proizvodnja samohodnih hidrauličnih podgrada i izrade rezervnih dijelova za samohodne hidraulične podgrade. Ova proizvodnja i iskustvo kao i raspoloživi kapaciteti je svrstavaju u organizaciju koja je u oblasti izrade hidrauličnih specijalnih i namjenskih komponenti vodeča u regiji.Obzirom na okrenutost namjenskim tržištem (rudnici) u jednom dijelu tržišta,a u drugom dijelu, razvojnom je okrenuta tržištu koje traži tipizirana hidraulična oprema izložena svjetskom konkurencijom takve opreme. U tom smislu BNT-Hidraulika svoj informacioni sistem mora prilagoditi uslovima svjetske tržišne konkurencije posebno što BNT-Hidraulika svoju šansu vidi u saradnji sa svjetskom mašinogradnjom i autoindustrijom. 2.2 Postojeća organizacija Iz makro šeme organizacije BNT-Hidraulika d.d je jasno da su od operativnih sektora na službi razdovojena samo dva sektora i to: a) sektor komercijale i b) sektor proizvodnje

a) Sektor komercijale funkcioniše kao dvije odvojene službe i to služba nabave i služba prodaje.

b) Sektor proizvodnje po postojećoj organizaciji funkcioniše

kroz četiri (4) službe i to: služba plana i pripreme rada,služba montaže,služba održavanja i mašinska izrada.

-5-

Svi ostali sektori u organizaciji funkcionišu kao jedinstvene cjeline i to kao: -sektor ekonomije -sektor tehnike -sektor opštih poslova -sektor kontrole Sekretar društva i osoba odgovorna za praćenje IS-o standrada (PRK) su direktno povezani(organizaciono) sa Uravom društva (direktor- izvršni direktor). Informacioni sistemi služe kao monitori za prikupljanje faktografskih podataka koji se koriste pri donošenju odluka, a s druge strane, omogućavaju prenos potrebnih informacija svim korisnicima u zavisnosti od njihove uloge u preduzeću i međusobnih interakcija. Faktografski ili kvantitativni podaci transformišu se u konkretizovane informacije koje odražavaju činjenice, projekcije, trendove. Na taj način informacioni sistem direktno doprinosi povećanju konkurentske prednosti preduzeća.Uzimajući u obzir da su preduzeća realni sistemi onda je i Informacioni sistem preslikano organizaciono ustrojstvo preduzeća.Tako da imamo Informacione podsisteme preduzeća koji u cjelosti podržavaju organizacione dijelove preduzeća,i to postavljeni kao nezavisni ali su najčešće povezani.Isto tako Informacini sistem preduzeća je uveza sa Informacionim sistemima iz okruženja.To je prikazano slijedečom šemom kojom je prikazno da pojedini podsistemi podržavaju određene oblasti u kompaniji(marketing,kadrovi,itd).

-6-

Šema organizacije Informacionog sistema po organizacionom ustrojstvu i njegova veza sa Informacionim sistemima okruženja U gore navedenoj šemi jasno se vidi nephodnost funkcionisanja Informacionog sistema kao segmmenta globalnog Informacionog sistema koga diktira potreba uvezivanja svetskog tržišta(globalizacija),te potreba uvezivanja sistema i podsistema posmatrano na mikro planu.Ovako posmatrano, i u BNT-HIDRAULICI čemo kod projektovanja uzeti u obzir da se projektuju podsistemi u odnosu na iskazane potrebe organizacionih cjelina kao dijelova realnog sistema.Na taj način čemo dobiti sistem koji rješava potrebe u Informacionom smislu,jednog realnog sistema kao što je BNT-HIDRAULIKA. -7-

finansije

nabava

prodaja

ORGANIZACIJA

Planiranje u organizaciji

računovodstvo Organizacija iz okruženja

Organizacija iz okruženja

In.sistem

2.2.1 Planiranje analize i projektovanja IS-a

RAZVOJ SISTEMA

KORISNIČKI ZAHTIJEV LOGIČKO

PROJEKTOVANJE

FIZIČKO PROJEKTOVANJE

PRIMJENJIV SOFTVER

IZVRŠNI SOFTVER

Ključne faze u životnom ciklusu informacionog sistema predstavljaju faze analize i projektovanja.Stoga su i ljudi u timu za razvoj informacionog sistema obično podjeljeni u grupe sistem analitičara i projektanata sistema. 1.Analiza informacionog sistema je proces u kome se opisuje funkcija postojećeg informacionog sistema. 2.Projektovanje informacionog sistema proces u kom se opisuje struktura planiranog sistema koja je (naj)pogodnija za automatizovani rad.

-9-

PLANIRANJE SISTEMA

ANALIZA SISTEMA

PROJEKTOVANJE SISTEMA

IMPLEMENTACIJA SISTEMA

ODRŽAVANJE SISTEMA

Analiza informacionog sistema počinje proceduralnim opisom transakcija tog sistema,a zatim se iz tog opisa izvodi opis podataka pojedinih transakcija sistema i golobalna funkcija svake od transakcija sistema.

Projektovanje informacionog sistema polazi od globalne funkcije transakcija sistema uočenih u analizi sistema,koje zatim širi u praktično primjenljivi i optimalni,s gledišta posla,korisnika i cene sistema opis podataka i procedura koje se implementiraju. Analiza predstavlja opis mogućeg. Projektovanje predstavlja opis praktičnog.Pritom, procedure koje opisuju funkciju sistema,od kojih se polazi u analizi sistema.

Analiza sistema je pronalazački posao, koji zahtijeva prikupljanje informacija,istraživanje i uvid u sistem koji treba da se razvije.Projektovanje je kreativni proces koji na osnovu informacije pronadjene za vrijeme analize kreira strukturu novog IS-a. Analiza počinje sa elementima realnog svijeta ,ali neizostavno mora biti praćena procesom apstrakcije, koji omogućava identifikovanje baznih koncepata.

Analiza traži suštinu, tj. generičke i apstraktnije modele. Da bi se ''otkrio'' najbolji projekat, potrebno je često isprobati razne tehnike i procjeniti rezultate.Zato su projektovanje i implementacija komplementarni. Rezultat analize i projektovanja su analitička i projektantska biblioteka dokumentacije razvoja informacionog sistema, koji se sastoje od dijagrama i opisa procedura i tokova podataka identifikovanih u svakoj od ovih faza. Za realizaciju ovih faza postoji niz metoda od kojih će u narednim dijelovima biti predstavljena metoda strukture sistem analize (SSA) tj. Sturkturnog projektovanja, i metoda objektne analize i objektnog porojektovanja. U pojedinin fazama razvoja IS ponavljaju se predhodne faze,da bi se dobio kvalitetniji sistem i da bi se udovoljilo zahtijevima.

-10-

U preduzeću BNT-Hidraulika su od strane rukovodstva prizišli zahtijevi za razvojem Informacionog sistema.Ti zahtijevi proistiću iz dva razloga: 1.rastuča konkurencija i promjene na tržištu(globalizacija) 2.želja za iskorištavanjem novih šansi(otvoreno tržište) Želja je da se uradi sveukupna analiza,te donese odluka da li da se izvrsi modifikacija postojećeg Informacionog sistema ili da se postojeći Informacioni sistem zamjeni novim Informacionim sistemom.

-11-

INICIRANJE

FUNKCIONISANJE I ODRŽAVANJE

FIZIBILITI ANALIZA

POVLAČENJE SISTEMA IZ UPOTREBE

ANALIZA

IMPLEMENTACIJA

PROJEKTOVANJE

PROGRAMIRANJE

TESTIRANJE

NAZIV FAZE AKTIVNOSTI

1.Faza razvoja 1.1 Planiranje sa analizom i specifikacijom zahtjeva 1.2 Projektovanje

-Analiza postojećeg IS i identifikacija problema -Identifikacija informacionih zahtjeva korisnika -Idejni projekat novog ili modifikovanog IS-a -Ocjena izvodljivosti (cost/benefit i analiza rizika) -Definisanje prioriteta -Dinamički plan realizacije projekta -Formiranje projektantski timova -Projektovanje logicke strukture obiljezja baze podataka -Logicko projektovanje IS-a ili njegovog dijela -Definisanje okvira kontrole i bezbjednosti sistema

1.3 Razvoj projekta

-Izbor racunarske opreme-definisanje performansi sistema -Fizicko projektovanje -Programiranje/Nabavka softvera -Konverzija podataka

1.4 Implementacija 1.5 Uvosdjenje

-Testiranje sistema (hardver,softver itd) -Formiranje baze podataka -Edukacija korisnika -Izbor metode i vremena prelaska na novi sistem -Poboljsavanje,korekcija sistema -Obezbjeđenje dokumentacije sistema

-Operativni rad

2.Faza funkcionisanja -Održavanje -Kontrola

3.Faza povlacenja sistema iz -Zamjena sistema upotrebe

-12-

2.3.1 Analiza postoječeg informacionog sistema U fazi analize postojećeg Informacionog sistema treba analizirati: -kako postojeći IS podržava poslovanje -koliko su postojeće organizacione jedinice podržane postojećim aplikacijama -kako postojeće aplikacije koriste podatke Predhodne analize se vrše, formiranjem nekoliko matrica sljedećeg tipa: -matrica aplikacije/organizacija -matrica aplikacija /procesi -matrica aplikacija/klasa podataka Analiza postojećeg sistema Informacionog sistema ili kako se to obićno naziva sistema analize. izvodi se detaljno, bez obzira da li su procesi automatizovani ili nisu.Detaljna analiza sistema je obično dugotrajan,zamoran i skup proces. Zbog toga se ovaj proces mora pažljivo:

-planirati -metadološki analizirati i -upravljati

-13-

a.)Matrica APLIKACIJE/ORGANIZACIJA

ORGANIZACIONA JEDINICA APLIKACIJA

A B C D E F G H I J

ZAPREMLJENE PONUDE (UPITI)

SP

SP

NARUDŽBE (UGOVORI)

SP

SP SP

LANSIRANJE RADNIH NALOGA

SP SP SP

TEHNOLOGIJA (POSTUPAK IZRADE)

SP SP

NABAVKA MATERIJALA

SP

IZVJEŠTAJ IZ PROIZVODNJE (RADNA LISTA)

SP

S

IZVJEŠTAJ KONTROLE MJERENJA

S S

OTPREMA S S

RAČUN

S S S

KADROVI SP

S S

IZVJEŠTAJI I ZAPISNICI

SP

S S S

A- DIREKTOR G-SEKTOR PROIZVODNJE B- IZVRŠNI DIREKTOR H-SEKTOR TEHNIKE C- PRK I-SEKTOR OPŠTIH POSLOV. D- SEKRETAR DRUŠTVA J-SEKTOR KONTROLE E- SEKTOR KOMERCIJALE F- SEKTOR EKONOMIJE

S-POSTOJEĆE (SADAŠNJE) P-PLANIRANE (BUDUĆE)

-14-

c) Matrica APLIKACIJE/PROCESI

A-Ispitivanje tržišta I-Kontrola B-Dugoročno planiranje J-Knjigovodstvo i računovodstvo C-Godišnje planrianje K-Upravljanje sistemom standarda D-Prodaja E-Kalkulacije H-Upravljanje preduzećem P-Buduća(nova) organizacija F-Nabavka S-Sadašnja organizacija G-Upravljanje proizvodnjom

-15-

Procesi Aplikacije

A B C D E F G H I J K

OBRADA UPITA

SP SP SP SP S

OBRADA PLATA

SP S

KNJIG. I RAČUN. KUPACA

S S S S

KNJIG. I RAČUN. DOBIVAOCA

S S S S S

IZVJEŠTAJI O MATERIJALNOM I FINANCISKOM KNJIGOVODSTVU

S S S S

IZVJEŠTAJI KONTROL S S S

ŠTAMPANJE OTPREMNICA I RAČUNA

S S S

KADROVI P P P

Analizirajući postojeći Informacioni sistem u preduzeću ''BNT-Hidraulika'' možemo zaključiti da: -preduzeće ima Informacioni sistem koji funkcioniše i koji obrađuje znaćajno manji broj podataka od mogućnosti koje pruža Informacioni hardver. -Da oprema kojom preduzeće raspolaže preduzeće nije raspoređena na najefikasniji način, te se ista nije koristila na dovoljno efikasan način. -Postoji potreba zamjene postojeće opreme, novom i kvalitetnijom opremom, posebno u tehničkim službama. -Postoji potreba dodatnih edukacija osoblja kao i planirana edukacija osoblja (nema plana edukacije kadrova). 2.4 Analiza rezultata,problemi i koristi Definisanje informacionih potreba korisnika je ključan korak u sistemu analize. Metoda intervjua je najčešći način istraživanja informacionih potreba korisnika. Najčešći niz pitanja je tipičan za istraživanje informacionih potreba. -Koje se odluke redovno donose -Koje se informacije stvarno primaju -Koje se informacije žele primiti -Koje se specijalne studije zahtijevaju -O kojim posebnim temama,oblastima žele biti informisani -Nabrojte koja najkorisnija unapređenja mogu biti učinjena u sadašnjem informacionom sistemu. Na osnovu gore tipičnih pitanja definisali smo upitnike za stvaranja preduslova kvalitetne analize postojećeg Informacionog sistema te donošenja odluke o logičkom projektovanju i modeliranju novog Informacionog sistema.

-16-

2.4.1 Analiza intervijua Prilaz analizi informatičkih potreba najvišeg rukovodstva na osnovu kritičkih faktora uspjeha ima sljedeće prednosti: -On pomaže rukovodiocu da odredi faktore koje treba da koncentriše pažnju; -Primorava rukovodioce da razviju mjere za kontrolu kritičkih faktora i da traže informacije o njima -Definišu potrebu prikupljanja informacija -Sprečava da se upadne u zamku građenja informacionog sistema na osnovu onih podataka koje je najlakše prikupiti; -Omogućava da se neki faktori prepoznaju kao privremeni i specifični u odnosu na određenog rukovodioca,sa odgovarajućim implikacijama za raznolikovanje informatičkih potreba; Obezbjeđuje sekvencu ''odozgo-nadole'' (top-down) pri proučavanju informatičkih potreba(definisanje kritičkih faktora uspjeha,razvoj metode mjerenja tih faktora,projektovanje pogodnih izvještaja i projektovanje sistema koji će obezbijediti podatke) Ovu tehniku promovisao je Dr.John F. Rockart -šta smatraju najvažnijim za uspjeh preduzeća ili organzacionog dijela (poslvne funkcije) za koji su zaduženi -šta je misija preduzeća? -šta su ciljevi preduzeća ili organizaciong dijela? -šta je dobro uraditi,a šta može biti pogrešno u redoslijedu približavanja preduzeća željenim ciljevima?? -kada se vrate sa odmora koja su tri prva pitanja koja postavljaju

-17-

Interviju smo obavili sa rukovodiocima i to: - direktorom i izvršnim direktorom - rukovodiocima sektora

- rukovodiocima službi

U BNT-Hidraulici smo definisali tim koji bi trebao da radi na projektnoj fazi analize i dizajna.Tim stručnjaka koji bi obavio ovaj dio je sastavljen od: -stručnjaka za informacione tehnologije (spoljni saradnik) -stručnjacu korisnika različitih profila(iz BNT-Hidraulika) TABELA 2.4.2 Identificirani problemi iz intervjua

OSNOVNI PROBLEM

RIJEŠENJE VRIJEDNOST PROCES KOJI UZROKUJE

PROCES NA KOJI UTIČE

ISPITIVANJE TRŽIŠTA

SLUŽBA MARKETINGA

A DUGOROČNO PLANIRANJE

FINANSIIJSKO PLANIRANJE

RAZVOJ PROIZVODA

SLUŽBA RAZVOJA A DUGOROČNO PLANIRANJE

-KONSTRUISANJE -FINAN.PLAN

HODOGRAMI DOKUMENTACIJE

PRK B MIKRO ORGANIZACIJSKA PREDUZEĆA

OPERATIVNO PLANIRANJE

DEFINISANJE INFORMACIONOG SISTEMA ZA UPRAVLJANJE SEKTORA

PREPROJEKTOVANJE IFORMACIONOG SISTEMA

A GODIŠNJI PLAN -PROIZ VODE

Kako organizovati i razviti informacioni sistem koji će obezbijetiti sljedeće izvještaje: -Dnevni izvještaj o ostvarenoj prodaji/vrijednosno, po artiklima,po regionima -Dnevni i trenutni izvještaj o stanju zaliha -Dnevni i trenutni izvještaj o obavezama prema dobavljačima -Dnevni i trenutni izvještaj o stanju na računu -Trentutni izvještaj o stanju kreditnih obaveza i stanju plasmana

KO BI KORISTIO OVE IZVJEŠTAJE?

-18-

Analizom iskazanih odgovora na unaprijed definisanim pitanjima kao i sortiranjem po priopritetima naglašeni su sljedeči problemi:

a.1 Ispitivanje tržišta, kao problem nedostatka informacija organima upravljanja o osnovnim parametrima položaja preduzeća u širem okruženju.Ovo naročito sa aspekta svjetskog trenda globalnog tržišta. SWOT-analize kao tehnike ocjene organizacije je nezamisliva bez podataka o tržišnom položaju preduzeća u dugoročnom kontekstu posmatranja i planiranja.

Riješenje: Formiranje službe marketniga Informacione potrebe:Da Porioritet rješavanja: A (hitan) a.2 Razvoj proizvoda,kao problem je u funkciji rješavanja problema .Sadašnja situacija je vrlo zabrinjavajuča, jer firmi nedostaju kvalitetni, vlastiti proizvodi za dugoročnu stabilnost. Riješenje:Formiranje službe razvoja Informacione potrebe:Da Prioritet rješavanja:B (hitan)

a.3 Nedostatak hodograma dokumentacije je u kontekstu problema definisanja izvještavanja po nivoima, kao i klasama podataka.

Riješenje:Definisanje izvještaja (forme) i hodograma izvještavanja (nastajanje) Informaciona potreba: Da Prioritet rješavanja: Hitan

-19-

a.4 Definisanje podsistema Informacionog sistema za upravljanje sektorima Rješenje: Izrada Informacionog podsistema za upravljanje sektorima proizvodnje i upravljanja komercijalnim sektorom u okviru Informacionog sistema preduzeća.

Informaciona potreba: da Prioritet rješavanje: U periodu 1 godine

2.5 Modeliranje nove organizacije

Iz gore navedene analize (2.4) poistiće potreba za modeliranje organizacije,po iskazanim potrebama a za potrebe modeliranja informacionih potreba.(Uzimajući u obzir da se Informacioni sistem razvije za realni sistem). U modelu nove organizacione struke imamo dvije službe i to-Marketing službu za istraživanja tržišta i planiranje i službu razvoja , obe u okviru sektora razvoja. 2.6 Modeliranje procesa sektora proizvodnje i sektora komercijale Zahtjev za definisanje informacionih podsistema za ova dva sektora je proizašao iz realnih potreba za definisanjem procesa u realnom podsistemu,njihova složenost i informacione potrebe kao upravljivih podsistema.Modeliranje procesa, daje model procesa budućeg stanja sistema, sa opisom željenog kretanja i obrade informacija u Informacionom sistemu.Ovaj opis je hijerarhiski,od opšteg ka detaljnom prikazu opisujući -sadržaj tokova -strukutru tokova -skladište podataka -logiku odvijanje procesa Modeliranje procesa se može vršiti metodom SSA i obuhvata dijagrame toka podataka i riječnik podataka

-21-

2.7 Hodogrami dokumentacije su kao problem definisani su radi osnove definisanja informacionih tokova i njihovo definisanje kao nosioca informacionih podataka. Hodogram inormacionog toka u službi razvoja(primjer)

Menadžment isluž.plana Inf. Iz oktuženja

Proizvodnja

Hodogrami informacija u službimarketinga(primjer)

-22-

Služba razvoja proizvoda i tehnologija Razv.tehnol.

konkurencija

finansije

prototip

Razv.proiz. Strat.plan

Služba Marketinga

Istraživanje tržišta

prodaja

nabava

razvoj

2.8 Modeliranje proizvodnih procesa po novoj organizaciji i definisanje klase podataka

KLASE PROCESI

A B H D E F G I J K L M N O P R S T U

STRATEGIJSKO PLANIRANJE

U C U U

ISTRAŽIVANJE TRŽIŠTA

C U

EKONOMSKE ANALIZE

U U U U U C

PLANIRANJE RESURSA

U U C

LICENCE

PROJEKTOVANJE U U C

UGOVARANJE U C

PRODAJA U U C C C

NABAVA U U U U U

KALKULACIJA

OPERATIVNO PLANIRANJE

C C C C C U U U C C U

UPRAVLJANJE ZALIHAMA

U U U U C

KONTROLA KVALITETA

U U C C C

OTPREMA

KJNIGOVODSTVO U U U

RAČUNOVODSTVO U U U U U

KADROVSKE FUNKCIJE

U

UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

U U U U U U

OPŠTI POSLOVI

A-TRŽIŠNE ANALIZE L-ZAPISNIK O PRIJEMU B-STRATEGIJSKI PLAN M-OTPREMNICA H-GODIŠNJI PLAN N-RAČUN D-FINANCIJSKI PLAN O-TREBOVANJE E-POSTUPAK IZRADE P-REVERS F-SASTAVNICA PROIZVODA R-IZVJEŠTAJ O ŠKARTU G-RADNA LISTA S-IZVJEŠTAJ O ZALIHAMA I-RADNI NALOG T-IZVJEŠTAJ O POTRAŽNJI

J-UGOVOR U-IZVJEŠTAJ O OBAVEZAMA K-REKLAMACIJE

U-preces koristi podatke C-preces kreira podatke

-23-

Jedan od ključnih koraka BSP metode je upravo identifikovanje klase podataka.Mi smo uzeli da klase podataka identifikujemo preko poslovnih procesa. Identifikovanje klase podataka se posmatranje ulaznih i izlaznih podataka porocesa. Obzirom da ulazni i izlazni izvještaji ne predstavljaju klase podataka onda ih moramo jasno identifikovati. To smo uradili tabelom poslovni procesi/klase podataka. Ova matrica predstavlja osnov za daljne projektovanje infromacionog sistema.U njoj je prvi put sagledan sistem kao cjelina i može se nazrijeti arhitektura vudućeg informacionog sistema. 2.8.1 Definisanje arhitekture informacionog sistema Definisanjem poslovni procesa korz tabelu poslovni procesi i klase podataka transformišemo tako što imenovane poslovne procese u skaldu životnog ciklusa stavljamo na početak one precese koji pripadaju prvim fazama životnog ciklusa i to redom: 1.Istraživanje tržišta 2.Dugoročno planiranje(strategijsko planiranje) 3.Projektovanje 4.Ugovaranje 5.Operativno planiranje 6.Prodaja 7.Nabava 8.Planiranje resursa 9.Upravljanje zalihama 10.Upravljanje proizvodnjom 11.Kontrola kvaliteta 12.Kalkulacija 13.Otprema 14.Knjigovodstvo 15.Računovodstvo 16.Kadrovske funkcije 17.Opšti poslovi 18.Ekonomska analiza

-24-

Kolnu imenovanu klasama podataka uređujemo tako da prva kolona bude ona klasa podataka koju kreira prvi proces,sljedeća koju kreira drugi proces i tako redom. Ovako dobijemo matricu dijagonalno po blokovima u kojima se grupišu klase podataka o procesi koji ih kreiraju i koriste. Takvi blokovi predstavljaju podsistene iz predhodne tabele poslovnih procesa i klasa podataka uradimo tabelu u skladu gore navedenog.

2.8.2 BSP (Business System Planning) studija

Ostvarivanje formalizovanog opisa realnog sistema zavisi od primenjenog metoda. U daljem radu korišćena je BSP (Business System Planning) studija za planiranje informacionih sistema. Primenom BSP metode moguće je razviti model poslovanja preduzeća koji pokazuje relacije imeđu poslovnih procesa i strategija, organizacione strukture i ključnih podataka. Pri tome se polazi od dva osnovna strategijska opredeljenja:

- definiše se model podataka kao osnova informacionog sistema

- definiše se opšta struktura informacionog sistema na osnovu poslovnih procesa (kao relativno najstabilnijih komponenti realnog sistema, za razliku od organizacione strukture koja je podložnija promenama).

-25-

2.9 Određivanje prioriteta 2.9.1 Potenecijalna korist je iskazana kroz iskazane sugestije o potrebama (intervijui i analize) i ocjenjena tako što je: a) Organzizaciona potreba za novim službama (strateška)

stavljena u stepen najveće koristnosti b) Definisanje podsistema sektora proizvodnje kao upravljivog

informacionog podsistema kao drugi prioritet

c) Definisanje podsistema komercijale,kao upravljivog informacionog sistema

d) Definisanje hodograma dokumentacije kao i definisanje klase podataka informacionog sistema.

Priroda marketinških odluka zahteva stalno praćenje okoline da bi se prepoznale povoljne prilike i opasnosti, kao i stalno analiziranje preduzeća, da bi se identifikovale prednosti i slabosti u odnosu na konkurenciju. Ugradnjom informacione tehnologije u marketinške procese lako i brzo prikupljaju se i prenose podaci sa širokog tržišta.BNT-Hidraulika kao preduzeće tržišne orjentacije mora imati stalni kontakt i pristup informacijama o postoječoj konkurenciji te u skladu svojih strateških planova pristup mogučih najsavremenijih trendova za interesantna tržišta,interesantnim proizvodima i savremenim tehnologijama.Takav trend zahtjeva od svakog poslovnog sistema maksimalno efikasan Informacioni sistem, koji će to omogučiti.

-26-

2.10. Plan realizacije 2.10.1 Promjena organizacije (termin plan)

15 dana

15dana

30 dana

15 dana

DEFINISANJE NOVE ORGANIZACIJE

ZAKAZIVANJE SJEDNICE N.O

KADROVSKA POPUNA

ODGOVORNA OSOBA

DIREKTOR SKRETAR

KADROVSKA SLUŽBA

- potrebno vrijeme /75 dana(ukupno)

- potrebna sredstva za 1 godinu 80.000,00 KM (troškovi

radne snage 50.000,00 KM i troškovi materijalni 30.000,00 KM).

Plan treba,po osnovu utvrđenih prioriteta,logike uvođenja pojedinih podsistema,raspoloživih resursa i drugih uslova jasno pokaže rukovodstvu, kako upravljati Informacionim sistemom i njegovim razvojem. BNT-Hidraulika kao sva druga preduzeća i sistemi treba imati dugoročan plan razvoja Informacionog sistema i on mora biti usklađen sa strateškim poslovnim ciljevima.

-27-

PLAN RAZVOJA INFORMACIONOG SISTEMA

Za izradu plana razvoja Informacionog sistema postoji više metoda ali se najčešće primjenjuje metoda BSP firme IBM. Osnovi pristup ove metode (BSP) je planiranje i analize sa vrha prema dnu (top-down),a projektovanje i uvođenje od dna ka vrhu (bootom-up).

Planiranje Projektovanje Uvođenje

Slika a.) Planiranje odozgo na dole projektovanje i uvođenje odozgo na gore. Ovom metodom u opštoj arhitekturi Informacionog sistema,kao osnova služe poslovni procesi kao najstabilnije komponente realnog sistema (preduzeće je realni sistem).

-28-

Poslovni ciljevi Poslovni ciljevi

Organizacija poslova Poslovni procesi

Procesi poslovanje

Podaci

Klase podataka

Baza podataka

Informacioni sistemi

Organizacija,način upravljanja i odlučivanje su promjenjlive veličine. Model podataka kao osnovu informacionog sistema,podatke tretira kao posebne resurse u sistemu. BSP metoda predlaže sljedeće aktivnosti kod njene primjene: 1.Davanje saglasnosti- upoznavanje rukovodstva,odabir projektanata te davanje na raspolaganje dokumentacije i ostalih resursa. 2.Priprema studija- obuhvata daljnu razradu aktivnosti do prvog radnog sastanka (priprema dokumentacije,odabir članova,upoznavanje realnog sistema,struktura opreme isl.). 3.Održavanje prvog radnog sastanka- sastanak se održava sa članovima ekipe te ljudima koji će biti intervjusani. 4.Definisanje poslovnih procesa-a to su logički povezanih odlučivanja i aktivnosti.Po BSP metodi su to tri grupe procesa. 1.Procesi planiranja i upravljanja 2.Procesi proizvodnje i usluga 3.Pomoćni procesi Procesi proizvodnje i usluga i pomoćni procesi sa aspekta životnog ciklusa se definišu preko sljedećih faza: Faza1-Planiranje Faza2-Proizvodnja i tehnologija Faza3-Praćenje proizvodnje Faza4-Zatvaranje ciklusa

-29-

Tabela proizvodnog podsistema u procesu proizvodnje i usluga:

Da bi se provjerila identifikacija i opis procesa određujemo ljude za intervjusanje te otkrila preklapanja u zaduženjima i odlučivanju,formira se matrica poslovnih procesa i organizacije. Poslje definisanja procesa u skladu BSP metode se identifikuju klase podataka.Identifikovanje klasa podataka analizom poslovnih procesa postiže se posmatranjem ulaznih i izlaznih podatake procesa. Svaki ulaz i izlaz procesa može biti klasa podataka.Obzirom da ulazni i izlazni izvještaji ne predstavljaju klase podataka potrebno ih je jasno identifikovati.

-30-

PROCESI PROIZVODNJE I USLUGA PLANIRANJE (Faza 1.)

-Istraživanje tržišta -Planiranje proizvodnje -Kalkulacija cijena -Plan nabavke materijala -Planiranje kapaciteta

PROIZVODNJA I TEHNOLOGIJA (Faza 2.)

-Tehnološka priprema konstrukcija -Terminiranje -Tehničko tehnološka dokumentacija -Disponiranje materijala -Upravljanje proizvodnjom -Nabavka

PRAĆENJE PROIZVODNJE (Faza 3.)

-Upravljanje zalihama -Kontrola kvaliteta -Pakovanje i skladišenje -Prijem robe

ZATVARANJE CIKLUSA (Faza 4.)

-Prodaja -Obrada narudžbi -Otprema robe -Transport do kupcac

Ulazne klase podataka poslovnih proc. Izlazne klase podataka Proizvod Kupac Prodaja Faktura Narudžba 2.10.2 Izrada (projektovanje IS-a) Po osnovi analize potrebno je preprojektovati postojeći Informacioni sistem prema zahtjevima iz prioriteta. Uz postojeću opremu je potrebna dodatna softverska oprema i njena vrijednost (po sadašnjim tržišnim cijenama) je 25.800,00 KM. Predloženo je da se obavi razgovor o projektovanju sa sadašnjim davaocem usluga za podršku IS-a kao i eventualnim drugim ponuđačem. PRK treba da u međuvremenu pripremi prijedlog hodograma dokumenata iz definisane strukture procesa kao i klasu podataka i to kao podlogu kod preprojektovanja postojećeg informacionog sistema. Planirani troškovi ukupno za ovu fazu bi iznosili 95.000,00 KM, a što zajedno sa troškovima iz tačke 2.10.1 iznosi 175.000,00 KM. Ukupno vrijeme realizacije ovog projekta iznosi 270 dana i to: -180 dana definisanje i preprojektovanje sistema

-90 dana implementacije

-31-

ZAKLJUČAK

Uzimajući u obzir činjenice da tipično preduzeće analizira samo 10 % prikupljenih podataka,a da je proces odlučivanja u savremenim preduzećima vrlo raširen, postoji potreba za stalnim usavršavanjem alata,u ovom slučaju strukture informacionog sistema,kao pomočnim sredstvima za donošenje poslovnih odluka. BNT-Hidraulika mora znati svoje slabe i jake strane.Treba znati gdje mu prodaja raste,pada,i šta je sa profitima,po proizvodima,po kupcima... Mora takođe da zna koji su kupci novi a koji su potencijalna meta konkurencije. BNT-Hidraulika treba takođe znati i uvažavati zahtijeve tržišta,obzirom da tržište više nije statična kategorija i da je status jedan proizvod više kupaca, davno zamijenjen sa odnosom pet proizvoda a jedan kupac, sa trendom daljnih promjena, te još većom konkurencijom i oštrijim zahtijevima. Iz svega proizilazi rezonski zaključak i cilj, izrade sistema za podršku poslovnom odlučivanju, koji će pokriti sve zahtijeve BNT-Hidraulike za kvalitetnijim izvještavanjem,analizom, predviđanjem i planiranjem.Mi smo ovim zadatkom imali cilj zadovoljiti sljedeće uslove: Jasno definisati ciljeve: Ovdje smo postigli suglasnost u potrebi organizacionih izmjena u skladu uočenih slabosti postojeće organizacije preduzeća.Zaključak je da se postojeća organizacija izmjeni u skladu jasno definisanih zahtjeva.U infromacionom sistemu su takođe definisani nedostatci,nedovoljno jasno definisanih hodograma informacionih tokova, te strukture podataka.Iz tih razloga smo definisali u (skladu BSP Metode),

-32-

Informacione procese,te definisali klase podataka. -U procesu analize postojećeg informacionog sistema, smo objezbjedili saradnju i podršku top rukovodstva, kao preduslova za daljnu implementaciju i razvoj informacionog sistema. -Navedene izmjene u informacionom sistemu u BNT-Hidraulici imaju finansijsku podršku, jer su utvrđene znaćajne korisnosti efekata predloženih promjena BNT-Hidraulika mora uraditi značajan iskorak ka drugim tržištima hidraulične opreme jer je sudbina i neizvjesnost na orijentaciji (sadašnje stanje) za tržište opreme, za rudnike vrlo upitno, i da BNT-Hidraulika,mora imati najmanje još jednu alternativu a po mogućnosti dvije i tom smislu mora uložiti aktivnosti i sredstva na dva segmenta i to: -istraživanje novih tržišta -razvoj novih proizvoda i novih tehnologija U tom smislu neophodni su zahtijevi za organizacionom promjenom pa i promjenama informacionog sistema BNT-Hidraulika. Potreba za večom i kvalitetnijom podrškom Informacionog sistema je i u činjenici da je svakom preduzeću sve više podataka a sve manje vremena za odlučivanje a greške u odlučivanju imaju sve veće posljedice,a gubljenje i dobijanje konkurentske prednosti u mnogome ovisi od kvalitetnih i pravovremenih informacija. Kvalitetan Informacioni sistem je značajna prednost za svako preduzeće pa i za BNT-Hidrauliku.

-33-

LITERATURA

- INFORMATIKA; Krstan Bošnjak,Branko Latinović; Narodna i Univerzitetska biblioteka Republike srpske;Banja Luka 2004 godine.

- INFORMACIONI SISTEMI I PROJEKTOVANJE PODATAKA; Dragan Mihajlović; Univerzitet u Novom Sadu;Novi Sad 1998 godine.

- UVOD U INFORMACIONE SISTEME; Branisalv Lazević;Univerzitet u Beogradu-FON-a;Beograd 1982 godine.

- TOP MENADŽER;Aziz Šunje, Tirada-Sarajevo;Sarajevo 2002 godine.

- ''Objektno orijentisana specifikacija Informacionog sistema'',FON-a,Beograd 1996;Laboratorija za Informacione sisteme.

-34-