i logikaFo st e r W. C l i n e n Ji m Fay

mio

[1]

i logikaFo st e r W. C l i n e n Ji m Fayprzek ad

mioM aciej Pitek

Krakw 2011[3]

Wszystkim rodzicom i dzieciom (rwnie naszym dzieciom!), ktrzy byli moimi nauczycielami, i mojej onie Hermie, z wdzicznoci za wsparcieFoster

Mojej onie Shirley, ktrej mio, wsparcie i mdro byy dla mnie rdem motywacji i siyJim

[5]

Przedmowa do wydania drugiego

Z

radoci przyjlimy reakcj, zjak spotkay si ksiki Parenting with Love and Logic (Mio iLogika) oraz Parenting Teens with Love and Logic (Mio iLogika: wychowywanie nastolatkw). Pierwsza znich ukazaa si w1990 roku iod tamtej pory miaa dwadziecia sze wznowie, natomiast druga zostaa opublikowana dwa lata pniej ido wtedy ukazao si siedemnacie kolejnych wyda. Obie zostay przetumaczone na osiem jzykw. Rodzice na szeciu kontynentach pomijajc Antarktyd przyjli izastosowali wpraktyce idee Mioci iLogiki. Wcigu tych kilku lat, ktre miny od pierwszego wydania, usyszelimy od wielu rodzicw opowiadane zdum ipodekscytowaniem historie sukcesw odnoszonych na polu wychowawczym dziki wyborom, konsekwencji iempatii, ktrych uczy Mio iLogika. Ksika sprzedawaa si coraz lepiej, ale wiat zmienia si zkadym kolejnym rokiem. Gdy powstawa tekst Mioci iLogiki, nikomu si jeszcze nie nio owiadomociach tekstowych wysya[7]

nych przez telefon, grach komputerowych czy czat roomach, gdzie mona rozmawia zcakiem obcymi osobami. adne dziecko nie miao wwczas zabawek, ktre uczyy alfabetu, nazw kolorw czy ortografii. Jednak niezalenie od pokolenia, bycie dobrym rodzicem sprowadza si niezmiennie do skutecznie izmioci wypracowanej relacji midzy rodzicem adzieckiem oraz wzajemnej komunikacji, ktra rodzi szacunek isamodyscyplin. Do drugiego wydania ksiki dodalimy kilka porad dotyczcych nowych wyzwa, przed jakimi stoj wspczenie rodzice idzieci, ale przesanie caoci pozostaje niezmienne. Opieramy si na przykadach zycia wzitych, aby ukaza ogromne znaczenie skutecznej komunikacji pomidzy rodzicami iich dziemi. Dzikujemy rodzicom, ktrzy opowiedzieli nam, jak zasady zaproponowane wniniejszej ksice pomogy im wwychowaniu dzieci, by byy one obdarzone zdolnoci podejmowania susznych decyzji, nosiy wsobie ogrom mioci, bdcych osobami odpowiedzialnymi itakimi, zktrymi przyjemnie upywa kada chwila. Dzikujemy rwnie tym, ktrzy podpowiadali, sugerowali, poddawali pomysy. Maj oni swj udzia wniniejszym wydaniu Mioci iLogiki.Foster Cline iJim Fay marzec 2006 roku

[8]

wstP

P

rzez setki lat rodzice uprogu swojej kariery jako wychowawcy uczyli si trudnej sztuki wychowywania dzieci, wykorzystujc znane im przykady. Korzystali zmetod swoich rodzicw, wprowadzajc je wrelacjach ze swoimi pociechami. Obecnie takie podejcie moe przynie wicej szkody ni poytku. Wielu znas wobliczu poraki wroli rodzica chwyta si za gow izfrustracj przyznaje: Nic ztego nie rozumiem. Mj tata stosowa te metody zpowodzeniem!. By moe tak byo rzeczywicie. Ale wiat si zmienia. Rewolucja wprawach czowieka, nowe technologie komunikacyjne, Internet, telefony komrkowe, zmiany modelu rodziny te iwiele innych czynnikw sprawia, e nasze dzieci inaczej postrzegaj otaczajc je rzeczywisto ni my kiedy. Szmuszone do szybszego dorastania, wic wczeniej ni my ucz si tego, jak stawia czoo wyzwaniom ycia iradzi sobie ze stresami wspczesnoci. Nie sposb przeceni wpywu coraz czstszych rozwodw, rosncej liczby rodzicw samotnie wycho[9]

wujcych dzieci, rodzin mieszanych iinnych zmian wstrukturze rodziny jako jednostki spoecznej. Rodzice musz nauczy si nowych metod wychowawczych, ktre bd skuteczne we wspczesnym, niezwykle zoonym iszybko zmieniajcym si wiecie. Itu wanie wkraczaj zasady Mioci iLogiki. Dlaczego wanie takie poczenie? Sercem efektywnego wychowywania jest mio mio, ktra nie pozwala na wszystko, ktra nie toleruje braku szacunku, ale rwnoczenie mio na tyle silna, e godzi si zbdami popenianymi przez dzieci izkonsekwencjami tych bdw. Wtakich sytuacjach potrzebna jest empatia wspczujce zrozumienie rozczarowania, frustracji icierpienia, jakie dotykaj naszych dzieci. To wanie ona jest wstanie zmieni umys iserce. Ta ksika skada si zdwch czci. Wpierwszej przedstawiamy nasz koncepcj wychowywania wsposb oglny, skupiajc si na budowaniu samowiadomoci, kwestii oddzielania problemw dzieci od problemw rodzicw, neutralizowaniu gniewu iagodzeniu sporw za pomoc przemylanych sw ikonkretnych wypowiedzi. Proponujemy pewne wybory ikadziemy nacisk na empati poprzedzajc moment, wktrym dzieci musz wzi odpowiedzialno za swoje bdy. To sfundamenty efektywnego wychowywania. W pierwszej czci zawarlimy rwnie kilka dobrych rad, ktre wkonkretny sposb ilustruj oglne pojcia izasady Mioci iLogiki. Druga cz zawiera informacje praktyczne. Czterdzieci osiem pereek Mioci iLogiki ukazuje codzienne strategie radzenia sobie zproblemami, przed ktrymi staj wszyscy rodzice wokresie pierwszych dwunastu lat wychowawczych. Te pereki opieraj si na zasadach oglnych zczci pierwszej ipowinny by czytane iwykorzystywane zawsze wkontekcie tych oglnych koncepcji. Wychowanie na zasadach Mioci iLogiki nie jest rozwizaniem idealnym, ktre zadziaa wkadym przypadku. Nie ma takiego rozwizania. Ale jest dua szansa, e korzystajc zzasad takiego rodzaju wychowania, uda si wybrn zwikszoci trudnych sytuacji. Cho wnaszej ksice nie wyczerpalimy tematu,[10]

to wpewnym sensie przedstawiamy tu rozwizanie kompletne wtym znaczeniu, e na jego podstawie mona wydedukowa najlepsze sposoby na radzenie sobie zpraktycznie kadym problemem wrelacji rodzicw zdzieckiem. Postawa oparta na Mioci iLogice daje wymierne efekty. Wystarczy j wsobie wypracowa, awwczas stawianie czoa trudnociom staje si drug natur, trwaym nastawieniem, ktre przynosi podany skutek niezalenie od rodzaju problemu. Dziki temu nastawieniu, dzieci wnaturalny sposb bd dojrzewa do odpowiedzialnoci wraz zupywem kadego kolejnego roku. Naucz si zastanawia nad swoim postpowaniem, podejmowa decyzje iprzyjmowa ich konsekwencje. Innymi sowy, naucz si odpowiedzialnoci, aprzecie oto wanie chodzi wprocesie wychowywania. Jeli uda nam si rozwin unaszych dzieci poczucie odpowiedzialnoci, to moemy miao powiedzie, e osignlimy sukces jako rodzice. Biblia wwielu miejscach mwi owychowaniu dzieci. Wiele ztego, co prbujemy przekaza wtej ksice, mona podsumowa piknym przysowiem ze Starego Testamentu:Wprowadzaj syna wprawida drogi, anie zejdzie zniej iwstaroci.Prz 22,61

Nie ma wikszego daru, jaki rodzice mog ofiarowa swoim dzieciom, ni moliwo przeycia radosnego, owocnego, odpowiedzialnego ycia wdorosoci. Wierzymy, e zasady Mioci iLogiki mog wtym bardzo pomc.

[11]

cz pierwsz a

Rod z i c k i e ru jc y si Mi o c i i L o g i k

[13]

ro z d z ia 1

Bycie rodzicem: rado czy koszmar?Syn mdry [sucha] karcenia ojca, szyderca nie sucha nagany.Prz 13,1

M

atka i ojciec stoj na chodniku przed restauracj. Pada ulewny deszcz. Rodzice prosz swoj trzyletni creczk Chloe, eby wsiada do samochodu, iwtedy wszyscy razem bd mogli wrci do domu. Maa odmawia. Przez kolejne pitnacie minut oboje rodzice prbuj agodn perswazj iprob przekona j, aby sama wsiada do samochodu. Wpewnym momencie ojciec przyklkuje, nie zwaajc na kaue, istara si wyprosi zgod maej. Wkocu si udaje, ale Chloe stawia warunek: po drodze rodzice maj jej kupi coca-col. Jeli teraz musz przekupi j puszk coli, strach pomyle, czego zada, gdy skoczy szesnacie lat. Jim siedzi na lotnisku iczeka na swj lot. Obserwuje matk, ktra wprzecigu godziny wydaje swojemu trzyletniemu synowi przynajmniej osiemdziesit rnych polece. Za tymi poleceniami[15]

*

nie id jednak adne dziaania: Wracaj tu, Logan!, Nie id tam, Logan!, Lepiej mnie usuchaj, Logan, albo inaczej...!, Ja nie artuj, Logan!, Przesta biega, Logan!, Chod tu, Logan, bo zrobisz sobie krzywd!. W trakcie jednej ze swoich niezmordowanych eksploracji Logan znalaz si obok Jima. Malec umiecha si, zupenie nie zwracajc uwagi na mam, ktra gono zawoaa: Logan, zostaw tego pana wspokoju! Wracaj tu, ale ju!. Jim umiecha si do chopca imwi: Cze, Logan. Wiesz, co zrobi twoja mama, jeli zaraz do niej nie wrcisz?. Maluch spoglda na Jima iszczerzy zbki wumiechu: Mama nic nie zlobi. Wjego oczach pojawia si bysk, aumiech staje si jeszcze szerszy. Logan ma racj. Pochwili jego matka podchodzi do Jima iprzeprasza go: Prosz wybaczy, e may pana niepokoi, ale wie pan, jak to jest zdziemi wtakim wieku. Wogle nie suchaj, co si do nich mwi. Sobota, miejscowy supermarket. Dwch chopcw, jeden wwieku piciu, adrugi siedmiu lat, wkroczyo na ciek wojenn. Sjak dwaj partyzanci wczasie podchodw przemykaj midzy pkami zartykuami, chowaj si za tablicami reklamowymi ilizgaj po wypolerowanej pododze. Nagle rozlega si gony huk, jak gdyby zderzyy si ze sob rozpdzone wzki. Mama chopcw, ktra ju jaki czas wczeniej stracia zoczu swoich samozwaczych komandosw, zostawia teraz swj wzek irusza na poszukiwania. Pochwili wcaym sklepie sycha gony wrzask: Tylko si nie zgub! Inie dotykaj tego! Marsz do mnie, natychmiast!. Matka rusza wstron chopcw igdy ju wyciga rce, eby chwyci obu za spocone karki, mali partyzanci wprowadzaj wycie plan B: rozdzielaj si. Jest to wspczesna wersja staroytnego dziel irzd. Matka nie przestaje krzycze irusza za jednym synem, by po chwili zawrci ipuci si wpogo za[16]

*

drugim. Dyszc ciko zwysiku, dopada wreszcie modszego, ktry zdy ju zdemolowa pk zpatkami kukurydzianymi. Gdy wraca do swojego wzka, rozglda si za starszym. Jest! Prbuje gra wpik grejpfrutami wdziale owocw iwarzyw. Oczywicie, gdy ju przyprowadza Chopca nr2 zpowrotem do wzka, odkrywa, e wmidzyczasie Chopiec nr1 zdy ju gdzie znikn. Konieczna jest kolejna akcja poszukiwawcza. Dopiero gdy mama grozi, e wyrzuci do mieci ich gr Nintendo, udaje si opanowa sytuacj. Ale to jeszcze nie koniec bitwy. Jest przecie plan C: wkada rne rzeczy do wzka, gdy mama nie patrzy. Szybko ronie stos batonikw, wafelkw, chrupicych ciasteczek ichipsw. Matka rozrabiakw uwija si jak wukropie, eby odoy wszystkie te przekski na swoje miejsce. Obaj malcy chichraj si przez cay ten czas, awyprowadzona zrwnowagi matka znw krzyczy: Przesta, bo dostaniesz po apach! albo: Macie szlaban do koca ycia!!!. Wkocu, bdc na skraju wytrzymaoci, poddaje si ipaci okup dwm maym terrorystom: dwa batoniki. Ma teraz chwil spokoju, eby dokoczy zakupy. Ale jak dugo bdzie trwao to zawieszenie broni?

Ijak si bawimy?Otak bycie rodzicem to wspaniaa sprawa, tyle radoci, tyle satysfakcji. Kiedy zostajemy rodzicami, przepenia nas optymizm. Kiedy potem musimy wstawa wrodku nocy izmienia pieluchy, mwimy sobie, e to pocztek budowania wizi na cae ycie, wizi, ktra bdzie dla nas bogosawiestwem na stare lata. Patrzymy wprzyszo znadziej, mylc orozwoju tej wizi, oczuoci, mioci, dzieleniu si radociami irozczarowaniami, wspieraniu sowem iczuym gestem oraz dugich, wypenionych gbok treci rozmowach. Ale jeli postawimy si na miejscu rodzicw zprzytoczonych powyej sytuacji, to trudno nam bdzie odnale jakkolwiek[17]

rado zbycia rodzicem. Nie ma tam sodkich cherubinkw, dla ktrych sowa Mamusi iTatusia swite. Nie ma penej uczucia, osobistej relacji przynoszcej poczucie satysfakcji. Wtych historyjkach wcale nie chodzi orado to po prostu szkoa przetrwania. Bycie rodzicem to wtych przypadkach jeden wielki koszmar. Takie sceny zdarzaj si nawet najlepszym rodzicom. Wtedy zaamujemy rce ichcemy zawoa: Dzieci! Czy warto si tak znimi mczy?. Bywa, e nasze pociechy to wikszy kopot ni niespacony kredyt mieszkaniowy. Wystarczy pomyle otych ogromnych pokadach mioci, jak im okazujemy. Ico dostajemy wzamian? Pyskuj, nie suchaj, wogle niczego nie potrafi doceni. To bardzo zniechcajcy bilans. Ale codzienne mae kopoty, jakich przysparzaj nam nasze dzieci, to nic wobec tego najwikszego wyzwania, przed ktrym stoi kady rodzic wychowa dzieci na odpowiedzialnych ludzi. Zdarza si cud narodzin. Trzymamy wramionach malutkie bezbronne niemowl, ktre jest od nas cakowicie zalene. Mamy zaledwie osiemnacie lat, eby przygotowa tego berbecia na ycie wwiecie, ktry bywa okrutny ibezlitosny. Powodzenie naszych synw icrek wdorosym yciu wogromnym stopniu zaley od tego, jak sobie poradzimy zwyzwaniem bycia rodzicem. Ju sama myl oobowizku wychowania dzieci na porzdnych, odpowiedzialnych ludzi sprawia, e niejednemu rodzicowi je si wosy na gowie. To przecie ogromna odpowiedzialno. Wielu znas czuo zapewne ukucie niepokoju, dochodzc do nastpujcego wniosku: Jeli nie potrafi poradzi sobie zpiciolatkiem wsklepie spoywczym, to co ja poczn za dziesi lat, gdy moje dziecko bdzie ju cakiem sporo wiedzie oseksie ibdzie odlicza dni do egzaminu zprawa jazdy?

Przywracanie rodzicielstwu radociAle nie bdmy czarnowidzami! Na kocu tunelu rodzicielskiej frustracji wida wiateko nadziei. Rodzicielstwo nie musi by[18]

cik harwk imoliwe jest wychowanie dzieci na mylcych, odpowiedzialnych ludzi. Moemy im wtym pomc, niekoniecznie przeywajc wielki koszmar wosiemnastu corocznych odsonach. Sednem zasad Mioci iLogiki jest wychowanie odpowiedzialnych dzieci. Przy tym podejciu nie ma przegranych. Rodzice wygrywaj, bo ucz si zdrowej mioci, majc jednoczenie kontrol nad swoimi dziemi bez potrzeby uciekania si do grb ikrzykw, ktre prowokuj tylko buntownicze zachowanie unastolatkw. Dzieci wygrywaj, bo ucz si odpowiedzialnoci ilogiki ycia, rozwizujc wasne problemy. Tym sposobem zdobywaj narzdzia niezbdne do funkcjonowania wdorosym yciu. Rodzice idzieci maj szans zbudowa siln wi opart na mioci izaufaniu. Czeg trzeba wicej? Zasady Mioci iLogiki przywracaj rodzicielstwu rado.

[19]

ro z d z ia 2

wychowanie odPowiedzialnych dzieci:to nie jest syzyfowa PracaWprowadzaj syna wprawida drogi, anie zejdzie zniej iwstaroci.Prz 22,6

W

szyscy kochajcy rodzice stoj przed tym samym wyzwaniem: wychowa dzieci tak, aby miay poukadane wgowie izyskay szans na osignicie sukcesu wwielkim wiecie. Taki plan ma kada mama ikady tata. Ich zadaniem jest przygotowanie potomstwa na przejcie od cakowitej zalenoci do cakowitej niezalenoci, od podlegania kontroli rodzicw do umiejtnoci samokontroli. Spjrzmy prawdzie woczy: wdzisiejszym skomplikowanym ibyskawicznie zmieniajcym si wiecie poradz sobie tylko ci, ktrzy zostali wychowani do odpowiedzialnoci. Decyzje bdce kwesti ycia imierci musz czsto podejmowa nie tylko nastolatki, ale take modsze dzieci. Zwieloma pokusami zwizanymi ze wiatem dorosych takimi jak: narkotyki, pornografia wInternecie, seks przedmaeski, alkohol stykaj si rwnie nasze dzieci. Statystki mwice odepresji isamobjstwach wrd nastolatkw potwierdzaj tylko ogromne znaczenie rodzicielskiego zadania.[21]

Jak nasze dzieci poradz sobie ztak siln presj? Jakie bd ich wybory wobliczu kwestii ycia imierci? Co zrobi, gdy nikt ju nie bdzie im doradza ipodpowiada? Czy wystarczy mwi im, aby byli odpowiedzialni? Prby znalezienia odpowiedzi na te pytania poprowadz nas wprezentowaniu naszej filozofii bycia rodzicem. Znaczenie zadania, przed jakim stoi kady rodzic, dotaro do mnie (Jima) kilka lat temu, gdy mj syn Charlie by jeszcze wokresie dojrzewania. Wybiera si na imprez ichcia wzi nasz rodzinny samochd. To najwiksza impreza roku wyjani mi. Bd tam po prostu wszyscy. Ufaem Charliemu idabym mu samochd, gdybym sam go nie potrzebowa zpowodu wanego spotkania, ktrego nie mogem przeoy. Shirley, matka Charliego, te ju miaa swoje plany ibraa drugi samochd. Amoe pojedziesz zRandym? zasugerowaem. Randy by najlepszym przyjacielem mojego syna. Charlie potrzsn gow. Wporzdku powiedzia. Rozumiem. Wyglda na to, e nigdzie nie pjd. Iposzed do swojego pokoju. Widziaem, e co jest nie tak. Przecie to najwiksza impreza roku. Pogadaem zCharliem iokazao si, e Randy zacz ostatnio pi na imprezach, aCharlie woli nie ryzykowa jechania zkim, kto najprawdopodobniej bdzie wstawiony. Tego wieczoru, wracajc po pijanemu zimprezy iwiozc pitk pasaerw, Randy wpad wpolizg przy prdkoci ponad 100 km/h isamochd stoczy si zurwiska. Od tego dnia mino prawie dwadziecia lat. Charlie zrobi doktorat ipracuje wInstytucie Love and Logic. Uczy innych rodzicw metod wychowawczych, ktre jemu samemu ocaliy ycie. To wanie dziki wyrobionemu poczuciu odpowiedzialnoci Charlie unikn wtedy mierci imoe dzi pomaga innym. Niestety wielu modych ludzi wkracza w niebezpieczny iwymagajcy okres dojrzewania, nie majc pojcia, jak podejmo[22]

wa waciwe decyzje. Prbuj narkotykw, cho wiedz, zczym to si wie. Ignoruj dobre rady rodzicw oraz innych dorosych osb idecyduj si na seks. Mimo e si ich czsto ostrzega, spodatni na pokusy, ktrych peno jest wsieci. Czemu modzi ludzie wydaj si czasem tak bezmylnie autodestrukcyjni? Tragiczne jest to, e nieraz te gupie wybory spierwszymi powanymi decyzjami wich yciu. Kiedy byli dziemi, wyborw dokonywali za nich rodzice. Warto sobie uwiadomi, e podejmowanie waciwych decyzji jest jak kada inna umiejtno trzeba si tego po prostu nauczy. Nastolatki, ktre sigaj po alkohol, prawdopodobnie wdziecistwie nie nauczyy si odmawia sobie przyjemnoci. Rodzice, ktrzy powanie podchodz do swojego zadania, chc wychowa odpowiedzialne dzieci, czyli dzieci podejmujce suszne decyzje z dojrzaoci i rozsdkiem w kadym wieku. Dobrzy rodzice ucz si postpowa wtaki sposb, aby ich dzieci najbardziej na tym skorzystay. Te sodkie mae berbecie, ktre bawi si dzi na naszych kolanach, ktrego dnia dorosn. Kady rodzic chce zrobi wszystko, co wjego mocy, aby kiedy jego pociechy zpewnoci siebie rozpoczy samodzielne ycie. Wszystko to robimy wimi mioci, ale czasem mio moe nas wpakowa wtarapaty, araczej nie tyle sama mio, co sposb, wjaki j okazujemy. Nasze dobre intencje to czsto nasi najwiksi wrogowie wprocesie wychowywania dzieci do odpowiedzialnoci. Wbrew temu, co si oglnie sdzi, wiele najgorzej wychowanych dzieci, ktre nie umiej okazywa szacunku iczsto si buntuj, pochodzi zdomw, wktrych byo duo mioci. Szkopu wtym, e bya to niewaciwa mio.

[23]

Nieskuteczne style wychowywaniaRodzice-helikopteryNiektrzy rodzice myl tak: Jeli kocham moje dzieci, mj cay wiat obraca si wok nich. Sto rodzice-helikoptery. Cay czas kr nad swoimi dziemi iratuj je, gdy tylko co jest nie tak. Swci zabiegani, bo rozwizuj kady, nawet najmniejszy problem swoich dzieci iwycigaj je zkopotw. Nie ma dnia, eby nie chronili przed czym swojej pociechy, zazwyczaj przed dowiadczeniami, dziki ktrym dziecko dorasta. Jak tylko syn lub crka wyle im wiadomo SOS, rodzice-helikoptery, ktrzy szawsze gdzie wpobliu, zjawiaj si wmgnieniu oka gotowi broni dziecka przez nauczycielami, rwienikami oraz wszystkimi iwszystkim, co wydaje si mu zagraa. Tacy kochajcy rodzice myl nieraz, e uatwiaj dzieciom wejcie wdorose ycie, ale czsto dzieci takich rodzicw marnuj swoje szanse ju na wstpie: wylatuj zuczelni albo wpadaj wbezczynno. Scakowicie nieprzygotowane na wyzwania, jakie niesie ze sob doroso, poniewa ich nadopiekuczy rodzice nie dali im szansy, aby si na nie przygotoway. Awszystko to wimi mioci. Jak na ironi, to wanie rodzice rodzice-helikoptery sczsto uwaani za rodzicw wzorcowych. Nie czuj si dobrze, jeli musz by stanowczy ikonsekwentni. Nie chc, eby ich dzieci cierpiay, bo wtedy oni sami take cierpi. Dlatego te sbardzo pobaliwi iwszystko wybaczaj swoim pociechom. Ale gdy te wkraczaj wdorose ycie, nikt ich ju tak nie traktuje. Mandat za ze parkowanie, niezapacone rachunki, nieodpowiedzialne zachowania innych ludzi, cikie choroby, podatki te iwszelkie inne problemy, nieodcznie zwizane zdorosym yciem, nie znikn dziki magicznej interwencji kochajcych rodzicw. Rodzice-helikoptery nie potrafi przygotowa swoich dzieci na funkcjonowanie wtakim wiecie.

[24]

E wo lucja rodzica-helikoptera: model turboatakKiedy rodzice-helikoptery, zjakimi si stykalimy, nie byli tak groni jak ich nowoczesna wersja. Wlatach 90. XX wieku pojawi si nowy model rodzicw-helikopterw, ktrzy nie tylko ratuj ibroni swoich dzieci, ale wytaczaj najcisze dziaa przeciwko wszystkim prbujcym pocign te dzieci do odpowiedzialnoci. Nazwalimy ten model rodzicw-helikopterw modelem turboatak znapdem odrzutowym. Tacy rodzice maj obsesj na punkcie stworzenia idealnego wiata dla swoich latoroli. Jest to wiat, wktrym ich milusiscy nie bd musieli stawia czoa takim sytuacjom, kiedy trzeba walczy oswoje lub si wysili, sytuacjom niedogodnym, niekomfortowym, atake wszelkiego rodzaju rozczarowaniom. Wtej wspaniaej utopii dziecko ma zapewniony najlepszy start wdorose ycie. Dzieci maj wniej wietne stopnie, bior udzia wwielu zajciach pozaszkolnych, zdobywaj nagrody iuznanie. Ale na ich bdy patrzy si przez palce, arodzice mwi czsto: wiat to jeden wielki wycig szczurw. Chcemy, eby nasze dziecko byo najlepiej przygotowane do rywalizacji wdorosym wiecie. Bdy, ktre popeniaj wmodoci, nie powinny ka si cieniem na ich pniejszym yciu. Tacy rodzice zniespotykanym zapaem igorliwoci broni swoich dzieci iniczym odrzutowe helikoptery AH-64 Apache atakuj kadego, kto omieli si powiedzie co zego na temat ich pociech. Wzasigu raenia znajduj si rwnie ludzi, ktrzy wysoko stawiaj poprzeczk, jeli chodzi ozachowanie, moralno iosignicia modych. Ulubion taktyk takich rodzicw jest robienie zwasnego dziecka ofiary. Nauczyciele i inne osoby, ktre maj kontakt ztakimi rodzicami, musz bardzo uwaa, eby nie narazi si na ostry atak. To wielkie rozczarowanie, kiedy patrzy si na dzieci, ktre za swoje niepowodzenia wini innych, zamiast dy do celu

[25]

zdeterminacj. Bywaj rodzice, ktrym nie wystarcza, e chroni swoje dzieci przed caym wiatem. Dla nich najlepsz obron jest atak iczsto atakuj ludzi iinstytucje powoane do ksztacenia dzieci irozwijania wnich moralnoci. Ale pamitajmy, e firma zatrudniajca dziecko takich rodzicw nie bdzie si baa grb rozwcieczonej mamy, jeli jej syn nie speni oczekiwa zwizanych zobowizkami zawodowymi. Idealny wizerunek iwspaniae wiadectwo szkolne na niewiele si zdadz, jeli nie bd poparte charakterem iprzekonaniem, e na kady sukces trzeba sobie ciko zapracowa. Poprzez agresywn nadopiekuczo rodzice-helikoptery osigaj co zupenie przeciwno wstosunku do tego, co sobie zamierzyli.

Rodzice-kapraleInny typ rodzicw to rodzice-kaprale. Ci rwnie kochaj swoje dzieci. Uwaaj, e im bardziej je musztruj ikontroluj, tym lepiej bd sobie one radzi pniej wdorosym yciu. Bd zdyscyplinowanie ibd widziay, jak postpowa. Irzeczywicie: takie dzieci zawsze wiedz, jak postpi, poniewa dostaj wyrany rozkaz od rodzica. Kiedy rodzice-kaprale rozmawiaj ze swoimi dziemi, czsto wypowiadaj upokarzajce uwagi wrodzaju: Anie mwiem?. Ci rodzice maj wadze. Jeli dziecko nie zrobi tego, co mu si kae, rodzic-kapral zakasze rkawy iuyje siy. Inie bdzie to metaforyczna sia perswazji. Kiedy ju dziecko takich rodzicw dostanie przypadkiem szans, eby podj samodzieln decyzj, skutek jest czsto katastrofalny, arodzice wpadaj wprzeraenie isrozczarowani. Ale przecie nie mogo by inaczej ich dzieci to przecie cakowite todzioby, jeli chodzi odokonywanie wyborw. Nigdy nie miay okazji, eby ich dokonywa, bo rodzice robili to za nich. Wykonywali tylko rozkazy, nic wicej. Stak samo zaleni od swoich rodzicw, jak dzieci rodzicw-helikopterw.[26]

Ponadto gdy dzieci rodzicw-kaprali wkraczaj wwiek dojrzewania, sbardziej podatne na presj rwienikw. Dlaczego? Poniewa jako dzieci, gdy bdy nie miay jeszcze wysokiej ceny, nie miay okazji podejmowa samodzielnych decyzji. Nauczyy si sucha swoich rodzicw ilepo wykonywa rozkazy. Jako nastolatki buntuj si przeciwko rodzicom, nie chc ich ju sucha, ale pozosta wnich ten mechanizm, ktry sprawia, e to inni mwi im, co maj robi. Rodzicw zastpuj rwienicy. Rodzice-kaprale wychowuj dzieci, ktre nie potrafi samodzielnie myle ani podejmowa decyzji, idlatego atwo jest nimi manipulowa. Poprzez swoje metody wychowawcze rodzice wysyaj swoim dzieciom komunikaty. Rodzice-helikoptery mwi: Jeste saby, nie dasz sobie rady beze mnie. Rodzice-kaprale mwi: Sam nie potrafisz myle, zrobi to za ciebie. Wobu przypadkach rodzice zazwyczaj wduym stopniu kontroluj ycie swoich dzieci we wczesnych latach, ale gdy nadchodzi wiek dojrzewania, okazuje si, e wywiadczyli swoim pociechom niedwiedzi przysug. Dzieci rodzicw-helikopterw nie bd sobie radzi zpresj, nie bd umiay myle samodzielnie ani rozwizywa wasnych problemw. Dzieci rodzicw-kaprali tak sprzyzwyczajone do salutowania, e wokresie dorastania rwnie bd salutowa, tyle e ju nie rodzicom.pr z y k a d 1

rodzice tyPu rodzicw nie ma w domuJeszcze innym rodzajem rodzicw, oktrym warto wspomnie, srodzice typu rodzicw nie ma wdomu. Sto rodzice, ktrzy zrnych powodw (nie wiedz, jak poradzi sobie zdzieckiem, albo maj mtlik wgowie zpowodu rnych zachwalanych metod wychowawczych isami ju nie wiedz, co wybra) pozwalaj dzieciom, aby wychowyway si same. Niektrzy ztakich rodzicw kupili teori, wedle ktrej dzieci przychodz na wiat ze zdolno-

[27]

ci kierowania wasnym yciem, trzeba tylko czasu iodpowiednich okazji, aby wyroli na kreatywnych ludzi sukcesu. Najlepiej, eby rodzice wogle si do tego nie mieszali. Inni zkolei sdz, e najwaniejszym zadaniem rodzica jest budowanie przyjani ze swoim dzieckiem. Ta wi ma dla nich wiksze znaczenie ni uczenie samodyscypliny czy ksztatowanie charakteru. Inni znowu czuj si winni, e za duo pracuj inie maj czasu dla dzieci. Zamiast kaza im bra odpowiedzialno za swoje postpki, zazwyczaj pozwalaj im na wszystko, sdzc, e skoro tak mao czasu znimi spdzaj, to niech chocia te wsplne momenty bd dla dzieci przyjemne ibeztroskie. Naiwnie wierz, e ich dzieci pasywnie naucz si odpowiedzialnoci od nich samych wczasie tych krtkich chwil spdzanych wsplnie. Ste rodzice, ktrzy zupenie nie maj pojcia, jakie zastosowa podejcie wychowawcze, wic przestaj wogle prbowa. Chcemy podkreli, e wzasadzie nie jest to rodzaj metody wychowawczej, araczej prba wykrcenia si od odpowiedzialnoci lub brak zrozumienia dla zadania, jakie stoi przed rodzicami. Jak mwi Jim: Gdyby dzieci byy stworzone do prowadzenia domu, rodziyby si znacznie wiksze. Zjednej strony dzieci powinny umie rozrni pomidzy dobrym izym wyborem (jak wyjanimy wkolejnych czciach), zdrugiej jednak nie zalecamy, aby pozwala im decydowa owszystkim, co ich dotyczy, albo uczy si metod prb ibdw, co moe mie opakane skutki. Element mioci wzasadzie Mioci iLogiki oznacza ksztatowanie dziecka wtaki sposb, aby wyroso na odpowiedzialn ikompetentn osob. Wymaga to refleksji iprzygotowa ze strony rodzicw, ale jak pokaemy wkolejnych rozdziaach jest to wysiek, ktry warto podj.

Skuteczny styl wychowywania: Mio iLogikaRodzic-konsultantHelikoptery nie bd czuwa w nieskoczono, a kapral wkocu ochrypnie od wydawania rozkazw. Chcemy teraz przedstawi metod alternatywn, stosowan przez rodzicw kierujcych[28]

si zasadami Mioci iLogiki. Jest to metoda przede wszystkim skuteczna nie tylko wprzypadku nastolatkw, ale rwnie duo modszych dzieci. Nazywamy j stylem rodzica-konsultanta. Proces wyrastania zdziecistwa iwkraczania wokres dojrzewania wie si ze zmian mylenia zkonkretnego na abstrakcyjne. Dzieci potrzebuj dobrze przemylanych wskazwek istaych, moliwych do wprowadzenia granic. Ustalamy te granice zmyl obezpieczestwie dziecka iotym, jak jego zachowanie wpywa na innych. Nastpnie trzeba te granice utrzyma, aby dziecko zrozumiao, e jest odpowiedzialne za to, co robi, ie poniesie konsekwencje swoich niewaciwych postpkw. To rodzice wyznaczaj ipilnuj tych granic, ale wane jest, aby rwnie zachcali dzieci do przemyle na temat ich wasnych zachowa ipomagali im wuwiadomieniu sobie kontroli, jak maj nad wasnymi czynami, poprzez umoliwienie im podejmowania decyzji wramach wyznaczonych granic. Itutaj rol do odegrania ma wanie rodzic-konsultant. Kiedy nasze dzieci wchodz wokres nastoletni, styl wychowywania jeszcze bardziej zyskuje na znaczeniu. Modzi ludzie wwieku dojrzewania czsto odrzucaj porady iwskazwki, buntuj si przeciwko wyranie ustalonym granicom, poniewa zaczynaj myle winny sposb ni wtedy, gdy byli dziemi. Ta zmiana powinna znale odzwierciedlenie wsposobie podejcia rodzicw do wychowywania nastolatka. Powinni zej zposterunku, na ktrym do tej pory pilnowali wyznaczonych granic, apozwoli, aby mody czowiek uczy si poprzez dowiadczenia ycia codziennego. Rodzice zdejmuj mundur policjanta istaj si doradcami, konsultantami, ktrzy umoliwiaj swoim podopiecznym podejmowanie wikszej liczby samodzielnych decyzji, anastpnie pomagaj stawi czoo konsekwencjom tych decyzji2. Rodzice stosujcy styl wychowania wedug zasad Mioci iLogiki unikaj metod rodzicw-helikopterw irodzicw-kaprali, stajc si konsultantami tak wczenie, jak to moliwe. Zadaj dziecku pytania iprzedstawiaj moliwe wybory. Nie mwi mu,[29]

co ma zrobi, ale pozwalaj, by ciar odpowiedzialnoci spocz na jego ramionach. Ustalaj, jakie smoliwe opcje wramach wyznaczonych granic3. Wten sposb dzieci naucz si podejmowa waciwe decyzje, zanim wkrocz wokres dojrzewania.

Paradoks sukcesu iporakiChocia kusi nas, eby tego nie robi, to musimy przyzna, e nie ma absolutnie pewnej metody wychowawczej, dajcej stuprocentow gwarancj sukcesu. aden ekspert wtej dziedzinie nie moe zczystym sumieniem powiedzie: Jeli zrobicie tak itak, to zadziaa wkadym przypadku. To, e robimy co tak, jak trzeba, nie gwarantuje sukcesu, na jaki liczylimy. Wszyscy znamy rodzicw, ktrzy stosowali cakowicie bdne metody wychowawcze, aich dzieci itak powyrastay na wspaniaych ludzi. Iznamy te takich, ktrzy robi wszystko dokadnie tak, jak trzeba, askutek jest wprost przeciwny do zamierzonego przy ich dzieciach tabun barbarzycw to sodkie anioki. Wkwestii wychowania dzieci nie ma niczego pewnego. Ale moemy zwikszy szanse na wychowanie dzieci na odpowiedzialnych ludzi, jeli zdecydujemy si podj przemylane ryzyko. To znaczy, jeli pozwolimy naszym dzieciom uwaga! p o n o s i p o r a k i. Jeli tego nie zrobimy, jeli nie pozwolimy im na czasem nawet spektakularne poraki, to nie nauczymy ich, jak wybiera drog prowadzc do sukcesu.pr z y k a d 2

niestety, gdy Przemawia serce, rozum go suchaMetoda Mioci iLogiki moe si niektrym rodzicom nie spodoba. Awic trzeba zmioci pozwala dzieciom na poraki? Pozwala, aby samo ycie je czego nauczyo? Wielu z was zapewne zacznie krci gow. Czsto wychowujemy dzieci,

[30]

opierajc si na tym, jak reaguje nasze serce. Ale czy moemy do koca ufa tym reakcjom? Uczowieka dorosego te reakcje serca wynikaj ztych, jakie wdziecistwie wyzwalay utego czowieka emocje iinterakcje wrodzinie. Dlatego te to, co mwi nam serce, jest wane, jeli mielimy szczliwe dziecistwo, aobecnie dobrze nam si ukada nie tylko wrodzinie, ale rwnie winnych dziedzinach ycia. Jeli jednak, mylc o naszym wasnym dziecistwie, mwimy: Na pewno nie powtrz bdw moich rodzicw, wtedy lepiej nie ufa zanadto naszej reakcji. Nie panikujcie, jeli niektre metody przedstawione w tej ksice wzbudzaj wasze wtpliwoci. Jeeli chcecie wychowa swoje dzieci inaczej, ni was samych wychowano, to wasze wtpliwoci potwierdzaj, e jestecie na waciwej drodze do nauczenia si zasad Mioci iLogiki.

Bg obdarzy ludzi koron stworzenia spor wolnoci, ktra uwzgldnia moliwo popeniania bdw. Poraka isukces to dwa oblicza tego samego. Gdyby wogrodzie rajskim nie byo zakazanego drzewa, ludzko nie miaaby okazji dokonania odpowiedzialnego lub nieodpowiedzialnego wyboru. Gdy Adam iEwa podjli z decyzj, musieli ponie jej konsekwencj. Bg nie pochwala ich nieposuszestwa, ale kocha ich tak bardzo, e pozwoli im na podjcie decyzji istawienie czoa konsekwencjom. Mio Boga jest wzorem dla wszystkich rodzicw: obdarzy On Adama iEw wolnoci wyboru. Jeli zatem my rwnie zpen mioci akceptacj dajemy naszym dzieciom woln rk wpodejmowaniu decyzji, musimy liczy si ztym, e czasem ich wybory nie bd nam si podoba. Wmiar jak nasze dzieci dorastaj izyskuj coraz wiksz wadz nad swoim yciem iotoczeniem, wiczenie umiejtnoci podejmowania decyzji zyskuje na znaczeniu wszczeglny sposb. Bg da nam umysy izdolno doskonalenia, ale jednoczenie umoliwi nam wysadzenie caej naszej planety wpowietrze. Istoty, ktre swstanie zniszczy swj wiat, srwnie wstanie polecie[31]

wpodr kosmiczn na Saturna. Ogromny sukces iosignicia nios ze sob ryzyko rwnie ogromnych strat. Patrzc z innej perspektywy, mona powiedzie, e owoc zakazany to na przykad narkotyki, konkretna osoba, pornografia internetowa lub jeszcze co innego. Inteligentni rodzice wiedz, e aby ich dzieci mogy odnosi sukcesy, musz najpierw nauczy si samodzielnego podejmowania decyzji, ato si wie zdokonywanymi wiadomie wyborami, ktre wcale nie prowadz do sukcesu, awrcz przeciwnie kocz si porak. Czsto powtarzaem (Jim) mojemu synowi Charliemu, aby cieplej si ubiera, poniewa poranki wKolorado sbardzo chodne. Charlie mwiem na zewntrz jest do zimno. Lepiej za grubszy paszcz. Ico robi Charlie? Chwyta wbiegu cienk kurtk iju go nie byo. Niewiadomie pozbawiaem go najlepszego wyboru. Mylaem, e robi to, aby zrealizowa si podany scenariusz: Charlie woy paszcz inie zmarznie, czekajc na przystanku. Ale Charlie wola marzn. Skorzysta zmoliwoci wyboru. Ale zmdrzaem iza ktrym razem powiedziaem: Chodno dzisiaj, synu. Jeli chcesz, to za paszcz. Wten sposb nie dawaem mu rozkazu, ale oferowaem wiele moliwoci do wyboru (dzieciaki zazwyczaj lekcewa nasze wasne wybory, ktre za nie dokonujemy), wtym rwnie t, ktr uwaaem na najlepsz, czyli zaoenie paszcza. Iwkocu Charlie zdecydowa (mg sam to zrobi, bo daem mu tak moliwo), e ubierze paszcz. Paradoksem jest, e rodzice, ktrzy chc zagwarantowa sukces swoim dzieciom, czsto wychowuj nieudacznikw. Ale kochajcy itroskliwi rodzice, ktrzy dopuszczaj moliwo poraki, wychowuj dzieci czsto wybierajce waciwe opcje. Sto rodzice gotowi na dobrze przemylane ryzyko. Bg Ojciec stawia nas przed wyborem imy powinnimy zrobi to samo wobec naszych ukochanych dzieci. Metoda Mioci iLogiki pozwala na zwikszenie szansy, e nasze dzieci wyrosn na mylcych ludzi, ktrzy wybieraj odno[32]

szenie sukcesw, anie ponoszenie poraek. Jako rodzice musimy wic pogodzi si zmoliwoci poraki ipozwala na nie szczeglnie wokresie szkoy podstawowej, gdy cena, jak trzeba za nie zapaci, nie jest jeszcze zbyt dua.

Uczenie si wprzystpnej cenieDzisiaj dzieci sgnbione przez szczeglnego rodzaju inflacj. Cena, jak trzeba zapaci za nauczenie si, jak sobie radzi wwiecie, jest coraz wysza. Narkotyki, ktrymi kusi si nasze dzieci, sowiele mocniejsze ni choby dziesi lat temu. Infekcje przenoszone drog pciow sbardziej rozprzestrzenione iduo groniejsze, wmediach panuje kultura obrazkowa, drapiecy internetowi iproducenci pornografii robi wszystko, byle tylko przycign coraz wiksze rzesze ludzi, przemoc wszkoach przeraa coraz bardziej itak dalej, itak dalej. Cena, jak dzisiaj dziecko musi paci za uczenie si wiata, przyjani, ycia szkolnego, zdobywania wiedzy, powicenia iwysiku, podejmowania decyzji iodpowiedzialnoci, jest itak nisza, ni bdzie jutro. Jutro zawsze bdzie jeszcze trudniej. Imstarsze jest dziecko, tym powaniejsze decyzje podejmuje itym powaniejsze stego konsekwencje. Mae dzieci mog popenia wiele bdw, bo ich cena jest stosunkowo niewielka. Jeli co si nie uda, wstaj iprbuj jeszcze raz bez powanych konsekwencji dla siebie lub innych. Otarte kolano ikilka ez. atwo to zilustrowa. Jeli przed trzylatkiem postawi si wybr: Wracasz do samochodu znogami na ziemi lub znogami wpowietrzu, ustalona zostaje bezpieczna, moliwa do zrealizowania granica wodpowiedzi na buntownicz odmow malucha wstrugach deszczu przed wyjciem zrestauracji. Albo inny przykad: mona zaproponowa niesfornemu rodzestwu wwieku szkolnym, e albo bdzie wykonywa przydzielone im obowizki, albo bdzie musiao sprzeda cz swoich zabawek iza zarobione pienidze zatrudni si Monik,[33]

opiekunk zpieka rodem, eby ich pilnowaa, gdy mama idzie do sklepu. Jeli wczeniej dzieci uparcie odmawiay pomocy przy zakupach, to tak alternatyw mona im zaproponowa. Inna sytuacja: mona, wgranicach rozsdku, pozwoli, aby picioletni mdrala oberwa lekko od starszych chopakw zssiedztwa, wobec ktrych zgrywa wielkiego waniaka. Niech sobie radzi zwasnymi problemami iwypije piwo, ktrego naway. To bdzie dla niego wana lekcja. Starsi chopcy zawsze zacieraj rce, eby da nauczk maym cwaniaczkom. Taka lekcja wprzypadku maego dziecka moe troch kosztowa krew znosa albo podbite oko ale cena wci jest przystpna. Cho dla niektrych rodzicw taka cena moe by itak zbyt wysoka. Przecie ich zadaniem jest chroni. Mwi sobie: Kocham go. Nie chc, eby may Johnny przechodzi tak cik szko. Idlatego klkaj wkauy wstrugach deszczu iprbuj agodn perswazj wymusi na swoim pupilu, eby grzecznie wsiad do samochodu. Biegaj do sklepu spoywczego, eby speni kad zachciank maego tyrana albo krzycz na chopcw zssiedztwa: Jeli nie bdziecie mili dla Johnnyego, to poskar waszym rodzicom. Wrezultacie may mdrala traci szans nauczenia si czego cennego, nie pacc za to zbyt duej ceny. Jeli zacznie si uczy dopiero wwieku pitnastu lat, to cena, jak jemu ijego rodzicom przyjdzie za to zapaci, moe by duo wysza. To prawda, e rodzice przeywaj katusze, gdy musz patrze na swoje dzieci, ktre ucz si czego oyciu poprzez naturalne konsekwencje swoich czynw lub, jak to wolimy nazywa, wane okazje do uczenia si. To cierpienie rodzicw jest jednak czci ceny, jak trzeba zapaci za wychowanie odpowiedzialnych dzieci. Mamy wybr: moemy troch pocierpie, patrzc jak nasze pociechy bior si za bary zyciem ju od samego pocztku, albo moemy cierpie owiele bardziej, gdy znaszych dzieci wyrosn ludzie niezdolni do radzenia sobie wtrudnej rzeczywistoci.

[34]

moesz zaPaci teraz alBo moesz zaPaci PniejShannon ma omioro dzieci. Ilekro j odwiedzaem (Jim), widziaem, jak rozdaje dzieciom pienidze. Ktrego dnia zapytaem wprost: Nie przesadzasz ztym kieszonkowym?. To nie kieszonkowe odpowiedziaa, wrczajc swojemu synkowi 50 centw. Udzielamy naszym dzieciom poyczek, eby nauczyy si czego owiecie finansw. Nasze poyczki stakie same, jak wBanku Narodowym. Maj terminy spaty, oprocentowanie, zabezpieczenie itak dalej. Ostatnio nawet musiaam dokona zajcia mienia odtwarzacz CD za 79 dolarw. No to chyba nie byo do miechu. Tak naprawd to by prezent dla niego, bo teraz mj dwunastoletni syn wie, na czym polega odpowiedzialno zwizana ze spacaniem swoich dugw. Ju rozumie, co znaczy zabezpieczenie spaty kredytu, anawet zajcie mienia. Ta ogromna wiedza kosztowaa go jedynie utrat odtwarzacza CD za 79 dolarw. Chopak od ssiadw te si tego nauczy, kiedy bank zabra mu wz za 4900 dolarw. Tyle e on zdoby t wiedz wwieku dwudziestu szeciu lat, bo jego rodzice chronili go, kiedy by dzieckiem. Mj syn wie to ju teraz.

pr z y k a d 3

Chroni, nie znaczy kochaAmeryka potrzebuje dzieci, ktre dadz sobie rad wtrudnych czasach, szczeglnie zcikim brzemieniem takich wydarze, jak 11 wrzenia ihuragan Katrina. Wiele spraw, ktrym Amerykanie musz stawia czoo wszkoach imiastach, to katastrofy naturalne lub dziaania terrorystyczne. Jednak dom rodzinny moe pomc dziecku iprzygotowa je na ycie wskomplikowanym iniebezpiecznym wiecie. Dzieci wnaturalny sposb ucz si radzi sobie ztakimi wyzwaniami od dorosych osb zich otoczenia. Trzeba zaczyna od drobnych spraw nawet jeli dziecko sobie nie poradzi, to dowiadczenie poraki nie pjdzie na marne. To najlepszy sposb, aby przygotowa modych na problemy iwyzwania dorosego ycia.[35]

Zbyt wielu rodzicw nie potrafi dokona rozrnienia midzy m i o c i , o c h r o n io p i e k . To nie ssynonimy. Wielu rodzicw bdzie chciao chroni swoje pociechy przed porak, uwaajc to za obowizek kochajcego opiekuna. Wrezultacie nieustannie si martwi istaj si nadopiekuczy. Wrzeczywistoci tacy rodzice prbuj zaspokoi swoje wasne egoistyczne potrzeby. Przysparzaj sobie wicej pracy ina dusz met wychowuj dzieci, ktre wten sam sposb bd kierowa swoim yciem. O c h r o n a nie jest synonimem o p i e k i, ale zarwno ochrona, jak iopieka zawieraj si wmioci. Warto zastanowi si, jak do tego podchodzi Bg. Jeli zadamy sobie pytanie: Czy Bg si nami opiekuje?, odpowied bdzie bez wtpienia twierdzca. Ale jeli pjdziemy tym tropem izapytamy: Czy Bg pozwoliby mi dzi skoczy wprzepa?, to bdziemy musieli przyzna, e prawdopodobnie by na to pozwoli. Jak to wic wkocu jest? O p i e k u j e si nami czy nie? Oczywicie, e tak! Bg kocha mioci, ktra nie jest nadopiekucza. Opieka nad dzieckiem nie oznacza zamykania go wszklanym kloszu, aby uchroni je przed kadym moliwym potkniciem. To jasne, e gdy dziecko jest jeszcze wokresie niemowlcym, rodzice musz okazywa mu maksimum opiekuczoci. Kady problem, jaki spotyka na swojej drodze taki maluch, jest wrzeczywistoci problemem rodzicw. Jeli oni nie zapewni mu waciwej ochrony, nie przeyje. Jednak wmiar upywu czasu (ju wwieku dziewiciu miesicy dziecko staje przed pierwszymi najprostszymi wyborami) rodzice powinni wsposb agodny istopniowo przestawi si na metod wychowawcz, ktra pozwoli dziecku na coraz bardziej samodzielne rozwizywanie wasnych problemw. Wwieku jedenastu czy dwunastu lat dziecko powinno podejmowa wikszo decyzji bez interwencji rodzica. Mio ipostawa rodzicw ma ogromny wpyw na to, wjaki sposb dzieci wwieku dojrzewania bd sobie radzi zwasnymi problemami.

[36]

Wyobracie sobie grup matek pilnujcych swoich dwu- lub trzyletnich szkrabw podczas pierwszej prby jazdy na ywach. Pierwszy upadek moe wywoa dwa rodzaje reakcji. Niektre zmatek, miertelnie przeraone, podbiegn do krawdzi lodowiska zkrzykiem: Nic ci si nie stao?!. Zgrymasem blu na twarzy maluch przyczoga si ipomyli sobie, ulegajc sugestii mamy: No tak, jak si nad tym zastanowi, to chyba rzeczywicie mnie boli. Ale nie wszystkie matki tak zareaguj niektre, widzc pierwszy upadek swojego berbecia, po prostu zawoaj do niego: ubudubu!. Malec wstanie, otrzepie sobie pupci irozpocznie kolejn prb zumiechem, woajc: ubudubu!. Pierwszy przykad pokazuje dziecko, ktre odkryo, e upadek to bolesne dowiadczenie. Wdrugim przykadzie widzimy dziecko, ktre uczy si na wasnych bdach, nie skupiajc si na blu inie szukajc ratunku urodzicw. Cay szkopu wtym, e rodzice, ktrzy biegn na ratunek dziecku, bardzo czsto maj na wzgldzie przede wszystkim swoje wasne potrzeby, nawet otym nie wiedzc. Lubi przybywa na ratunek ichucha na otarcia isiniaki. Tacy rodzice lubi by potrzebni inie chc, eby dziecko odczuwao ich nieobecno. Dzieci, ktrym okazywano mio gwnie poprzez nadopiekuczo, mog zosta bardzo skrzywdzone igdy osign wiek licealny, ta krzywda bdzie ju nie do naprawienia. Rodzice dzieci wtakim wieku, majc na gowie takie rzeczy, jak: ubranie, kontrol czasu spdzanego przed telewizorem, zadania domowe, regularne mycie zbw, fryzjera itd., znajduj si wgrupie podwyszonego ryzyka. Wnajlepszym razie ich dzieci bd zmor dla swojego przyszego maonka lub ony. Wyzwanie, przed jakim staje kady rodzic, to nauczy si kocha swoje dziecko na tyle, eby pozwoli mu na popenianie bdw. Stan zboku, nie interweniowa cho jest to bolesne ipozwoli, by wane okazje do uczenia si ksztatoway dziecko.

[37]

Odpowiedzialnoci nie mona nauczyRodzice nieustannie narzekaj, e dzieci bardzo opornie przyswajaj sobie sowa rodzicielskiej mdroci. Moemy powtarza naszej crce sto razy, eby nie zapomniaa drugiego niadania, wychodzc do szkoy, imoemy by pewni, e najzwyczajniej wwiecie wyjdzie zdomu bez kanapek. Mwimy synowi, aby okaza nieco wicej szacunku, awodpowiedzi syszymy: Apo co? Obudcie si, nie yjemy ju wredniowieczu!. Jednej rzeczy na pewno nie powinnimy wkada dzieciom do gowy: Bdcie odpowiedzialne!. Same sowa nic tu nie dadz. Zauwaylicie, e rodzice, ktrzy najbardziej podnosz gos, wygaszajc kazania oodpowiedzialnoci, maj najbardziej nieodpowiedzialne dzieci? Dzieci zodpowiednio wyrobionym poczuciem odpowiedzialnoci zazwyczaj pochodz zrodzin, wktrych bardzo rzadko pada sowo o d p o w i e d z i a l n o . Taka jest prawda: odpowiedzialnoci nie mona nauczy, ale mona j przekaza. Aby nasze dzieci stay si odpowiedzialne, musimy da im okazje do odpowiedzialnych zachowa. To jest klucz. Rodzice wychowujcy dzieci do odpowiedzialnoci powicaj bardzo mao czasu ienergii na zamartwianie si oobowizki ipowinnoci swoich pociech. Zastanawiaj si raczej, jak uatwi im uczenie si na bdach, nawet jeli skutkiem bdzie cakowicie nieodpowiedzialne postpowanie. Rodzice angauj si wt nauk, zmioci irozsdkiem decydujc, kiedy mona pozwoli dziecku na wyszy poziom uczenia si tego, jakie jest ycie. Ale na pewno nie spdzaj dugich godzin, zamartwiajc si lub prawic kazania. Wsubtelny sposb prbuj przekaza swoim dzieciom taki komunikat: Wierz, e sam bdziesz pamita, e bdziesz wiedzia, jak postpi, anawet jeli tak nie bdzie, to dowiadczenie sporo ci nauczy. Tacy rodzice pomagaj dzieciom uwierzy we wasne siy, wto, e same mog rozwizywa wasne problemy. Tacy rodzice nie swcale pozbawieni wspczucia, oni po prostu nie rozwizuj problemw za swoje dzieci.[38]

Uczc si odpowiedzialnoci, dzieci zyskuj rwnie lepsz samoocen, ktra jest wanym warunkiem sukcesu wdorosym yciu. Wmiar jak polepsza si ich opinia oswoich wasnych moliwociach izwiksza pewno siebie, staj si coraz lepiej przygotowane do wyfrunicia zgniazda rodzinnego irozpoczcia samodzielnego ycia.

[39]

sPis treciPrzedmowa do wydania drugiego Wstp cz pierwsza Rodzic kierujcy si Mioci iLogik 1 2 3 4 5 6 7 8 Bycie rodzicem: rado czy koszmar? Wychowanie odpowiedzialnych dzieci: to nie jest syzyfowa praca Odpowiedzialne dzieci lubi siebie Bdy popeniane przez dzieci to doskonae okazje Wyznaczanie granic poprzez przemylane sowa Zdobywanie kontroli poprzez decyzje Przepis na sukces: empatia ikonsekwencje wiato, kamera iakcja 15 21 41 61 79 97 119 135 7 9

cz druga Mio iLogika: zestaw wskazwek dla rodzicw 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kieszonkowe Odpowiedni moment na okazanie zoci Czas do ka Szefowanie Zncanie si nad sabszymi Wojny samochodowe na tylnym siedzeniu Obowizki wdomu Gdy dzieci nie chc i do kocioa Kreatywno[343]

149 153 155 159 163 167 171 175 177

10 Sytuacje kryzysowe 11 Dyscyplina 101 12 Dyscyplina wmiejscu publicznym 13 Rozwd iodwiedziny 14 Posiki idobre maniery przy stole 15 Przywileje 16 Lki ipotwory 17 Bjki 18 Przyjaciele 19 Przed wyjciem do szkoy 20 Prezenty 21 Oceny, sabe osignicia iwiadectwa 22 Dziadkowie 23 Zadanie domowe 24 Nudz si 25 Internet 26 Kamstwa inieuczciwo 27 Zoliwe spojrzenia inegatywna mowa ciaa 28 Smoczek 29 Presja rwienikw 30 Opieka nad zwierzakiem 31 Sprztanie swoich rzeczy 32 Profesjonalna pomoc: kiedy jej zasign 33 Sprztanie wpokoju 34 Dziecko zostaje wswoim pokoju 35 Pyskowanie ibrak szacunku 36 Klapsy 37 Sport 38 Kradzie[344]

181 185 191 195 205 209 215 219 223 227 231 235 241 245 249 251 257 261 265 267 271 273 277 279 283 287 291 293 297

39 Przeklestwa inaganne sownictwo 40 Nauczyciel iproblemy wszkole 41 Mycie zbw 42 Przerywanie rozmw telefonicznych 43 Telewizja 44 Napady szau 45 Nauka korzystania z toalety 46 Wartoci: jak je przekaza dzieciom 47 Gry wideo igry komputerowe 48 Jki inarzekania Dodatek A Trzy typy rodzicw

299 301 305 307 311 315 319 323 327 335 337

Dodatek B Zote sowa: sztuka skutecznych wypowiedzi 339 Przypisy 341

[345]

This edition issued by contractual arrangement with NavPress, a division of The Navigators, U.S.A. Originally published by NavPress inEnglish as PARENTING WITH LOVE AND LOGIC. Copyright 1990 by Foster W. Cline, M.D. and Jim Fay. Ali rights reserved. Copyright for Polish Edition 2011 by Wydawnictwo eSPe redaktor prowadzcy: Magorzata Rogalska adiustacja jzykowo-stylistyczna: Edyta Wygonik-Barzyk korekta: Ilona Turowska redakcja techniczna i projekt okadki: Pawe Kremer zdjcie na okadce: Pavel - Fotolia.com nihil obstat Przeoony Wyszy Polskiej Prowincji Zakonu Pijarw, L.dz. 106/11 z dnia 14 marca 2011 r. O. Jzef Tarnawski SP, Prowincja Wydanie I | Krakw 2011 isbn: 978-83-7482-431-6

Zamawiaj nasze ksiki przez internet: boskieksiki.pl lub bezporednio w wydawnictwie: 12 413 19 21, handel@boskieksiazki.pl Zainteresowanym bezpatnie wysyamy drukowany katalog. W formie pliku pdf dostpny jest on rwnie do pobrania na stronie boskieksiki.pl. Wydawnictwo eSPe, ul. Meissnera 20, 31-457 Krakw.Ksik wydrukowano na papierze Ecco Book Cream, wol. 2.0, 70 g/m2 dostarczonym przez Map Polska Sp. z o.o. Druk i oprawa: Drukarnia Pijarw, www.drukarnia.pijarzy.pl

[346]