0

UNIVERZITET U SARAJEVUPRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET

ODSJEK ZA HEMIJU

Osnovne osobine naučnoistraživačkog i stručnog rada

Elmir Velispahić;Sanita Duraković

Sarajevo, oktobar 2011

SadržajOsnovne osobine naučnoistraživačkog i stručnog rada................1

Naučnoistraživačke metode .........................................................2

Normativna metoda .....................................................................2

Eksperimentalna metoda..............................................................2

Historijska metoda .......................................................................2

Karakteristike naučnog istraživanja ............................................4

Osobine dobrog naučnog rada .....................................................4

Kako da čitate naučnoistraživački rad .........................................6

Literatura ......................................................................................9

1

Uvod

Granicu između naučnog i stručnog rada i djela nije uvijek lahko

podvući, zato je često potrebno nužno pažljivo razmatranje i

ispitivanje. Da bi se pobliže odredilo šta su, u stvari, naučno

istraživački rad i djelo i koja su osnovna svojstva njihova, nužno je

prethodno reći bar nekoliko riječi o tome šta je nauka i istraživanje.

Naukom obično nazivamo sređeno, sistematisano i provjereno

saznanje o nečemu, postignuto metodičnim, pažljivim i savjesnim

istraživanjem i razmatranjem. Istraživanjem pak zovemo

sistematsko traganje za činjenicama iz kojih se mogu izvući izvjesni

naučni principi i zakonitosti. Prerma tome, nauku, u stvari čine

rezultati, zakoni do kojih se dolazi putem istraživanja.

2

Naučnoistraživački rad Iz uvoda proizlazi da rad koji hoće da dobije kvalifikativ

naučnoiztraživački mora da polazi od određenog problema.

Prema Borojeviću naučnoistraživačkim djelom može se smatrati

ono djelo koje je nastalo kao rezultat znanstvenog istraživanja,

primjenom znanstvenih metoda, a koje otkriva dotad nepoznate

činjenice i odnose i objašnjava zakonitosti među pojavama.

Važan je kvalitet činjenica na kojima se zasniva naučni rad, te

činjenice moraju da budu valjane, to jest tačne, provjerene i

najvećim djelom iz prve ruke. Jer samo živ dodir sa autentičnim

činjenicama može radu dati naučnu osnovu, naučni karakter. Djelo

se ne smije zasnivati samo na činjenicama iz druge ruke jer u tom

slučaju ono neće imati naučni karakter u pravnom smislu riječi, što

ne znači da takav rad ne može biti zanimljiv, koristan i vrijedan.

Iz dosadašnjeg izlaganja proizlazi da se osnovna svojstva nekog

naučno-istraživačkog rada mogu svesti na sljedeće tri tačke:

Rad mora da polazi od jednog određenog, novog, dotad

neistraženog i neriješenog, ili djelomično riješenog

problema, i da se pomoću njegove temeljne analize (i

hipoteza) dolazi do novih rezultata: do novog saznanja, nove

norme, novih zakona. Drugim riječima, naučnoistraživački

rad treba u prvom redu, orginalan. Ta orginalnost može da

se manifestuje bilo izborom potpuno novog problema, nove

teme.

3

Činjenice i ideje koje se iznose, i na kojima se zasniva

naučnoistraživački rad moraju biti pouzdane, pažljivo i

dovoljnom broju prikupljene, kritički razmotrene i

provjerene, pravilno analizirane i interpretirane, jednom

riječju takve da se na njih čitalac može osloniti.

U radu saglasno karakteru problema i istraživanja, kao i

izvora informacija treba da je primjenjena najpodesnija

naučna metoda. Naučnom metodom se naziva obično skup

raznih postupaka i procesa pomoću kojih se dolazi do

naučnih saznanja i istina.

Naučnoistraživačke metodeTeoretičari obično razlikuju tri osnovne, »standardne«

naučnoistraživačke metode,: normativnu, eksperimentalnu, i

historijsku. Svaka od njih je karakteristična za razne grupe nauka

koje se s obzirom na metodu istraživanja koja se u njima najčešće

primjenjuje mogu podijeliti na normativne, eksperimentalne i

istorijske nauke.

Normativna metoda- Ova metoda, kao što na to ukazuje i samo

ime, ima za cilj da nađe ono što predstavlja ne zakon nego normu,

standard, prosjek u svijetu u životu, koji podliježu neprestanim

promjenama i često ono što je u izvjesnoj oblasti i danom trenutku

najbolje.

Eksperimentalna metoda- Ona se zasniva, kao što joj i ime kaže,

na eksperimentu, to jest na »kontrolisanom posmatranju» i

»provjeravanju nekog zakona«.

4

Historijska metoda- Historija bi se mogla definisati kao tačno

saznanje o onome što se dogodilo i po mogućnosti, kako i zašto se to

i tako dogodilo.

Pored ove tri osnovne (»standardne«) naučnoistraživačke metode,

pominju. se i neke druge, »minorne«, kao: studij slučaja (case

study), genetička metoda, komparativna metoda , metoda pregleda,

metoda kompilacije, metoda anketiranja, metoda intervjuisanja, i

sl. , ali »kritičko ispitivanje pomenutih mi-nornih metoda pokazuje«,

kao što tačno ističe Almek (Almack), »ili da su one inadekvatne kao

metode induktivne nauke, ili da su identične sa nekom od

standardnih metoda: hstorijskom, eksperimentalnom i

normativnom.

Studij slučaja. — Kao sto i samo ime kaže, to je proučavanje nekog

pojedinačnog slučaja iz određenog naučnog područija: prava,

sociologije, psihologije, medicine i dr.

Genetička metoda. — Slična je metodi studije slučaja. Kao i ova

posljednja, ona predstavlja samo prvi korak u nauci.

Anketiranje. — Osnovni instrumenat za izvođenje metode

anketiranja jest kvestionar (anketni upitnik), koji služi za

prikupljanje informacija, mišljenja, materijala. Valjanost i

pouzdanost ove metode prikupljanja informacija zavisi od valjanosti

i pouzdanosti samih informacija dobivenih ovim putem.

Intervjuisanje. — Sličan kvestionaru je intervju: osnovna razlika

između njih je u tome što se u slučaju kvestionara informacije

prikupljaju pismenim putem, bez prisustva onoga kome se upućuju

5

pitanja, dok se intervju izvodi usmeno i neposredno, u ličnom dodiru

sa licem koje se intervjuiše.

Stručni rad

Iako između naučnoistraživačkog i stručnog rada nema oštrih

granica, potrebno ih je razlikovati. Stručni rad se karakteriše da ne

sadrži nove, orginalne znastvene spoznaje, znanstvene rezultate,

teorije već se u njima obrađuje već poznato i opisano. Izrada

Stručnog rada ima zadatak u prikupljanju, interpretiranju, i obradu

već poznatih znanstvenih spoznaja. U domen stručnih djela ulazi

npr. Magistarski stručni rad, stručni članak, stručni prikaz itd.

Obzirom da stručni rad nije ograničen, može da sadrži i elemente

naučnog djela. Tada govorimo o znanstveno-stručnom djelu, tu

spadaju djela poput npr. Udžbenika, leksikona, praktikuma,

riječnika, časopisi itd. ( Zelenika, 2000 ) Stručna istraživanja

uspostavljaju vezu između mišljenja i iskustvenog doživljavanja i po

tome se razlikuju od naučno-istraživačkih istraživanja.

Razlike između naučno-istraživačkog i stručnog

rada

Kao što je već pomenuto jasne granice se ne mogu postavljati,

obzirom da jedan rad može da posjeduje malo više

naučnoistraživačkog karaktera dok drugi stručnog karaktera.

Međutim osnovne razlike ipak postoje. Vujević navodi mnogo

argumenata na temelju kojih razlikuje naučnoistraživačke od

stručnih radova. On navodi da se obično smatra da je

naučnoistraživačko djelo nešto ozbiljnije i kvalitetnije od stručnog

6

djela. Međutim, ovakvo je stajalište neodrživo. On tvrdi da su

načnoistraživački i stručni rad dvije različite aktivnosti, pa

naučnoistraživački može biti i nekvalitetan, a stručni može biti vrlo

kvalitetan. On doduše tu svoju tvrdnju ne argumentira pa je sa

rezervom treba prihvatiti, jer je tako nešto i moguće u pojedinačnim

slučajevima, ali je to ipak gledajući uopćeno neprihvatljivo. Ispravna

je tvrdnja da nema promjena bez jedinstva naučnoistraživačkog i

stručnog rada. Iako ona mogu služiti istom cilju, naučnoistraživačko

i stručno djelo nisu jedno te isto: naučnoistraživačkim djelom se

otkrivaju nove spoznaje, a stručnim se djelom djeluje na temelju

otkrivenih spoznaja.

Osobine naučnoistraživačkog

radaOsobine stručnog rada

Dolazi se do novih znanstvenih

spoznaja

Ne sadrži nove orginalne

znanstvene spoznaje

Posjeduje neistraženi problem

za rješavanjeNe posjeduje problem

Osnovni zadatak je u

pronalasku rješenja problema

Osnovni zadatak je

prikupljanje i interpretiranje

već poznatih znanstvenih

činjenica

Osobine dobrog naučnog i stručnog

rada7

Svaki naučni ili stručni rad, ma iz koje naučne oblasti bio, ima svoje

osobene kvalitete. Kada je riječ o osobinama karakterističnim i

opštim za neki dobar naučni rad, treba istaći na prvom mjestu da, u

većini slučajeva, kvalitet nekog naučnog rada ne zavisi od njegova

obima: poznato je da su neka epohalna otkrića saopštena na malom

broju stranica (na primjer, Ajnštajnova teorija relativiteta). Obim

rada zavisi od mnogih činilaca i on može da varira za pojedine

naučne discipline, grane, teme, doprinoseći u manjoj ili u većoj

mjeri samom kvalitetu rada. Posebno, kada je riječ o doktorskoj tezi,

širi obim njen pokazuje, po pravilu, da je autor proučio svu nužnu

građu i dokumentaciju, da je produbio predmet i da je naučio da

građu obradi i organizuje u veću harmoničnu cjelinu. Prema tome,

pristojna doktorska teza iz humanističkih nauka trebalo bi da i po

obimu bude značajnije djelo, da iznosi otprilike dvjesto pedeset do

tri stotine strana kucanog teksta, Što ne znači da i teze manjeg

obima ne mogu da imaju vrijednost. Ipak opšte pravilo je da treba

težiti za kratkoćom (koja je, uz jasnoću i neposrednost, osnovna

osobina naučne proze), za sažetim i snažnim načinom izlaganja

činjenica i ideja. I to iz više razloga, od kojih nam se čine glavnim

sljedeće:

U prvom redu, to zahtijeva današnji tempo života: čovjek današnjice

nema mnogo vremena i strpljenja za čitanje dugih napisa, i pisati

nešto opširnije i duže nego što je neophodno znači, u stvari,

zloupotrebljavati tuđe vrijeme i strpljenje. Zatim, kratkoća je, u

znatnoj mjeri, dokaz da je autor ovladao predmetom do tog stepena

da je bio u stanju da mu da sažet, zbijen oblik.

Da u vezi sa ovim navedemo nekoliko opštih principa kojih bi se

autor trebalo da pridržava u izlaganju da bi postigao kratkoću:

1. Ne počinjati izlaganje suviše izdaleka, nego ondje gdje je to

nužno

8

2. Ne unositi u rad ništa što nije u neposrednoj vezi sa temom

3. Ne pretrpavati rad beznačajnim pojedinostima

4. Ne ponavljati ono što je već na neki način rečeno

5. Ne razlagati i objašnjavati opširno stvari koje su same po sebi

dovoljno razumljive Ukratko rečeno, prevelika opširnost i

razvučenost oduzimaju naučnom radu jezgrovitost, jedrinu i snagu,

slabe njegov opšti utisak.

Pored sažetosti, mogu se istaći još neke osnovne osobine svojstvene

dobrom naučnom radu, bez obzira na to iz koje je struke. To su:

Jedinstvo.- U jednom naučnom radu dobrog kvaliteta (kao i,

uopšte, u svakom dobrom sastavu), u razvoju osnovne, centralne

misli, koja čini stožer rada, treba da postoji jedinstvo. To će reći,

nužno je da svi dijelovi rada (glave, poglavlja, odsjeci, paragrafi itd.)

budu posvećeni jednoj stvari, jednom predmetu, jednoj ideji.

Sklad. - Svi dijelovi rada treba da budu u skladu, kako jedni s

drugima međusobno, tako i svaki od njih, sa radom kao cjelinom, to

jest potrebno je da između svih dijelova i cjeline postoji logička

koherentnost.

Adekvatno isticanje. - Svaka misao i niz misli razvijenih u

nekom radu treba da budu istaknute prema svojoj važnosti. To

adekvatno isticanje postiže se, naročito, većim ili manjim prostorom

koji se daje nekoj misli ili nizu misli, i mjestom: ono što se želi

najviše da istakne stavlja se na posljednje mjesto, koje je najvažnije,

zatim po važnosti dolazi prvo mjesto, itd.

Originalnost . - U pogledu originalnosti ne mogu se pred

mlađeg istraživača postavljati neki naročito visoki zahtjevi. Iskreno

govoreći, potpuna originalnost predstavlja izuzetak, a veliku

rijetkost oni pisci koji se njome odlikuju.

Pravilno rasuđivanje. – Saglasno karakteru naučnog rada i

primijenjenoj istraživačkoj metodi istraživač saopštava na razne

9

načine rezultate svoga istraživanja činjenice, ideje, zaključke:

najčešće raspravljanjem (analizom, diskusijom, polemikom,

objašnjavanjem i si.), ponekad pričanjem (naracijom) i opisivanjem

(deskripcijom). Pri tome treba obratiti pažnju osobito na dvije

stvari:

1) da svaka tvrdnja, sud, mišljenje budu obrazloženi (oni upravo i

vrijede onoliko koliko su potkrijepljeni valjanim i ubjedljivim

argumentima i dokazima); inače su proizvoljni i prema tome bez

vrijednosti;

2) da rasuđivanja i zaključivanja budu pravilna: da autor ne

uprošćava stvari, uzimajući u obzir samo argumente koji idu u

prilog izvjesnoj tezi

Kako da čitate naučnoistraživački

članak Možda će vam se činiti da je za početnika u učenju

naučnoistraživačkog rada rano da započinje na ovom početničkom

nivou znanja sa čitanjem, proučavanjem i kritičkim osvrtom

naučnoistraživačkih članaka. Međutim, čitanje naučnoistraživačkih

članaka (kao primarnih izvora) u naučnim časopisima (naročito

međunarodnim) je djelimično stvar iskustva i vještine, a djelimično

učenje specifičnog rječnika, odnosno terminologije tog područja.

Prije svega: NE PANIČITE! Ako tome priđete korak po korak, čak i

članci koji vam u početku izgledaju potpuno nerazumljivi - biće

sasvim razumljivi. Pre svega, uradite sljedeće:

a) ČITAJTE SAMO ONA ISTRAŽIVANJA KOJA VAS ZAISTA INTERESUJU.

Ova preporuka će vam zvučati veoma prosta što se uopšte spominje,

10

ali ima ljudi koji sebe primoravaju da se muče čitajući baš svaki

istraživački članak.

b) PROČITAJTE PRVO ABSTRAKT (KRATAK SADRŽAJ).

Nakon čitanja odlučite da li da pročitate cijeli članak, ili da uštedite

vrijeme i pređete na neki drugi članak, ili ćete uraditi nešto

korisnije za sebe. Ako se odlučite da pročitate cijeli članak, i želite

da ga dobro razumijete i koristite za svoja istraživanja, preduzmite

sljedeće korake:

1. POVRŠNO ČITANJE (PREGLED) ČLANKA.

Površno i brzo pročitajte, označite osnovne dijelove članka (naslove,

grafikone, tabele, crteže, slike i slično). Ovo će vam oduzeti svega

nekoliko minuta. Nemojte se još truditi da razumijete članak, samo

da dobijete pregled o čemu se radi.

2. UPOZNAVANJE SA RJEČNIKOM (TERMINOLOGIJOM).

Prođite članak riječ po riječ, red po red, podvucite ili označite svaku

riječ i izraz koje ne razumijete.

U ovoj fazi možete uraditi nekoliko stvari.

a) Pogledati riječi i izraze u odgovarajućem rječniku.

b) Shvatiti termine i izraze u kontekstu u kojem su korišteni

3. RAZUMJEVANJE, ODJELJAK PO ODJELJAK.

U uvodnom dijelu (Uvod) uočite kako ga je autor uredio. Koji su

problemi istaknuti? Autor je trebao da sumira i komentariše

dosadašnja istraživanja u vezi tog ili tih problema, a vi treba jasno

da uočite razliku između prethodnih istraživanja i aktuelne studije

(istraživanja) u članku. U dijelu Metode pokušajte da dobijete jasnu

sliku šta se uradilo pri svakom koraku. Šta je stvarno bilo

izmjereno? Korisno je da ukratko napišete ili označite procedure,

tretmane i mjerne instrumente (mjere, testove). U dijelu gdje su

11

prikazani rezultati istraživanja (Rezultati) dobro pogledajte tabele,

grafikone i crteže, pošto je to "jezgro" većine članaka. Svaki naučnik

će najčešće prvo "čitati" tabele, grafikone i crteže pre nego što

odluči da li je vrijedno da čita ostatak članka! Šta znači "razumjeti"

crteže, grafikone i tabele? Razumjećete sve to ako ste u stanju da ih

objasnite jednostavnim rječima (ne reprodukcijom brojeva, nego šta

oni znače u kvalitativnom smislu: odnosi, razlike, sličnosti i dr.).

U djelu gde se diskutuju rezultati istraživanja (Diskusija) nalaze se

zaključci koje je autor htio da izvuče na osnovu rezultata obrade

podataka, analiza i komparacija. U nekim člancima ovaj dio sadrži

dosta interpretacije i veoma je važan. U svakom slučaju, ovdje autor

istiće rezultate svog rada, njihovo značenje u odnosu na nalaze

drugih autora, te na mogućnost generalizacije svojih rezultata.

4. PRIMJEDBE I KRITIKE. Nakon što ste razumjeli članak, možete se

vratiti na šira pitanja i izvući sopstvene zaključke. Veoma je korisno

kontinuirano bilježiti vaša pitanja tokom obrade članka, te se vraćati

i pokušati dati odgovore na njih.

12

LiteraturaŠamić M., (1984). Kako nastaje naučno djelo. 6. Izd. Sarajevo,

Svjetlost.

Vujević M., (2002). Uvođenje u znanstveni rad. 6. Izd. Zagreb,

Školska knjiga.

Izvori sa interneta:

http://www.fsb.unizg.hr/atlantis/upload/newsboard/

31_12_2011__13852_20_12_2007__7427_METODOLOGIJA_IZRADE_

ZIR-a+Materijali_s_predavanja.pdf

http://www.geof.unizg.hr/~bstancic/kiksgnh.pdf

13