UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE SARAJEVO ODSJEK:Tehnologije SMJER:Komunikacione tehnologije

OSNOVI TRANSPORTNIH I KOMUNIKACIJSKIH SISTEMA

Tema 4:

Historijski razvoj vodenog saobraaja u svijetu

Predmetni nastavnik: Doc. dr. Abidin Deljanin

Student: Halilovi Belma Broj indexa: 6482

Sarajevo,Oktombar,2011.godine

SadrajUvod 1.Historijski razvoj vodenog saobraaja 1.1.Etape u u razvoju vodenog saobraaja 2.Rijeni saobraaj 3.Jezerski saobraaj 4.Pomorski saobraaj 5.Tehniko-tehnoloke karakteristike i sredstva vodenog saobraaja 6.Zanimljivosti

Zakljuak Literatura

1

Uvod

Saobraaj je grana privrede odnosno proizvodnje,iji razvoj zavisi prije svega od ekonomsko-drutvenih faktora,od razvoja proizvodnih snaga u vezi s napretkom nauke i tehnike,od fiziko-geografske sredine i prirodnih bogatstava u uslovima dostignutog stepena. Savremene vrste saobraaja razvile su se u XIX i XX vijeku: eljezniki od 1825.godine kada je engleski ininjer Stivenson konstruisao prvu lokomotivu,drumski od 1825.godine,parobrodski od 1807 kada je Amerikanac Robert Fulton sagradio prvi parobrod,vazduni od 1903 tj.od konstrukcije prvog aviona brae Rajt (SAD). Do pojave, eljeznikog, rijeni saobraaj je predstavljao u svim zemjama svijeta vid saobraaja, pa se njegovom razvoju poklanja velika panja. Poseban interes za razvoj rijenog saobraaja vladao je od XVII do polovine XIX vijeka. U tom periodu u zemljama Evrope poela je gradnja vjetakih kanala i brana u cilju razvoja rijene plovidbe. Opta karakteristika i domen rijene plovidbe je prevoz masovnih roba, sporije od eljeznice, ali na niim trokovima po jedinici prevozne usluge. Ovaj prevoz se vri velikim brodovima (lepovima) uz veliko iskoritenje nosivosti ili zapremene. Za prevoz vodenim putem, naroito su pogodne robe velikih specifinih teina, za koji nije bitan rok isporuke.

2

1.Historijski razvoj vodenog saobraaja1

Saobraaj ili promet predstavlja prevoz ljudi i stvari sa jednog mjesta na drugo Najstariji vid saobraaja je vodeni saobraaj. Smatra se da upotreba ove vrste saobraaja potie jo iz prahistorijskog doba kada su ljudi za potrebu prevoza gradili primitivne drvene splavove. Prvi amac koji je sluio za prevoz ljudi i materijalnih dobara bio je izdubljen u deblu drveta. Historija razvoja poinje onog momenta kada se gore navedenom amcu dodaju bone stranice,kako bi se uvrstila njegova stabilnost na vodi. Moe se rei da historija razvoja vodenog saobraaja poinje sa pojavom prevoznih sredstava na vodi.

1.1.Etape u razvojuPrva etapa razvoja ima naziv period amaca i brodova na runi pogon (ruke,vesla).Pripada vremenskom razdoblju od 4000 p.n.e do 800 godina nove ere. U to vrijeme potrebe ovjeka nisu bile velike pa su poetci razvoja vodenog saobraaja bili vani za prijevoz na rijekama. ovjek je izdubljivao stablo i time sniavao teite i poveavao stabilnost prvobitnih plovnih objekata. Ti amci su uglavnom pravljeni od kore drveta kao i od koe sisara. U poetku ovjek je koristio vlastite ruke za veslanje, sa veslanja rukama preao bi na veslanje granom kojoj je sve vie podeavao oblik te dobio veslo. Postepenim poveanjem amaca razvio se brod s veslima, koji je kroz dugi niz vjekova vladao u vodenom saobraaju. Kako se poveavao brod poveavao bi se i broj vesala. Ovi brodovi su prvenstveno sluili za prijevoz na rijekama.

Druga etapa razvoja ima naziv period brodova na pogon snagom vjetra (jedrenjaci)i poinje u vremenskom razdoblju bronzanog i mlaeg gvozdenog doba. Ova etapa karakterie gradnju brodova za pomorski saobraaj.Daljim usavravanjem brodova ovjek je otkrio jedro, to jedro nije bilo onakvo kakvo je danas, ve je to bila neka ivotinjska koa razapeta na vrhu jarbole. Poznato je da su prvi brodograditelji bili Egipani,koji su sa svojim brodovima plovili po Crvenom moru (1700-te godine p.n.e) i sve do Somalije. Egipani su izumili jedro,veslo i kormilo broda. Otkrie jedra nije potisnulo potrebu veslanja. Egipani u to doba su bili jedni od rijetkih ako ne i jedni koji su posjedovali brodove za prekomorska putovanja.

Slika 1. Egipatski brod1

www.wikipedia.com

3

Iz ovog perioda su poznati Feniani,kao vrlo dobri pomorci. Plovili su po cijelom Sredozemlju i proli su kroz Giblatar u Atlanski okean. Ve oko 600-te godine p.n.e. plovili su du zapadne obale i oplovili Afriku. Takoer je poznato da su Grci i Rimljani imali dobro razvijen vodeni saobraaj. Zbog posebno tekih uslova za ivot na sjeveru Europe,Vikinzi su gradili brodove sposobne za plovidbu Sjevernim morem,ali i za brze piratske akcije i pljake. Svojim vitkim,vrstim i ilavim brodovima,plovili su daleko od obala preko Atlanskog okeana,otkrili Island i Grenland,a krajem X vijeka uveni Erik Crveni i kasnije njegov sin Erikson doplovili su do zemalja sjeverne Amerike. Srednjovjekovne galije u Sredozemlju dobivaju u XIII vijeku prva kormila koja su bila postavljena na sredini broda. Koritenje kompasa i nova saznanja u navigaciji znatno su proirili mogunost plovidbe,daleko od kopna,tako da je iznalaenje novih plovnih puteva i otkrivanje nepoznatih zemalja dobilo nesluene razmjere. Otkria novih pomorskih puteva,doprinjela su naglom razvoju brodogradnje i brodstva a pritom su se stalno poveavale veliine brodova,brzine plovidbe,poboljavala manevarska svojstva i usavravali navigacioni instrumenti. Razvoju vodenog saobraaja je doprinjelo i robovlasnitvo,jer se jeftina radna snaga (robovi) maksimalno iskoritavala te je omoguavala da se grade veliki brodovi. Po historijskim zapisim nekih grkih i rimskih filozofa u tom periodu su (285-247 god. pne.) postojali brodovi koji su imali trinaest redova vesla, a neki ak i po trideset redova. Ako je ovo tano to znai da se na brodu nalazilo oko 4000 vesala, ako raunamo po 100 vesla u jednom redu. Prema ovim podacima moemo zakljuiti da su tadanji brodovi (brodovi na vesla) ma koliko oni bili veliki imali ogranienu korisnu nosivost jer veliki broj veslaa zahtjevao i noenje odgovarajue koliene hrane i vode. Zbog toga su trgovci vie koristili,odnosno putovali jedrenjacima iako su oni tada bili zahtjevni. Brodovi su koriteni preteno za prijevoz skupe robe, za potrebe bogatih slojeva drutva, dakle za ogranieni broj korisnika i zato su prenosili robu u ogranienim koliinama. Pored ovakvih trgovakih brodova postojali su i ratni brodovi (ratne lae). One su u prvom redu bile na vesla, dok su trgovake lae bile jedrenjae, a vesla su im sluila samo u izvjesnim sluajevima za pomo u sluaju da izgube vjetar i da bi se bre vratili u normalnu putanju vjetra. Karakteristika ratnih brodova bila je ta to su oni imali otar kljun. Otar kljun je imao svrhu da se pri sukobu sa neprijateljem bodovi zabodu u bok neprijateljskog broda. Osim za prevoz robe brodovi su sluili i za prevoz putnika. Tek s ulaskom u novi vjek i pomorski i rijeni, a i kanalski saobraaj preuzeli su glavnu ulogu nosioca zadatog saobraaja. U XIV vijeku na brodove se ugrauju topovi radi zatite od neprijateljskih brodova. Teina i broj topova se vremenom poveavao, zbog toga se korisni teret smajivao, dok naoruanje nije dostiglo takve razmjere da se roba uopte nije mogla ukrcavati na brod. Usljed toga stvoren je na jednoj strani tipini ratni brod, a na drugoj strani trgovaki brod, pa su prvi titili druge na njihovom putovanju. I u XIV vijeku jo uvijek su se koristila vesla, meutim broj vesala se smanjivao jer se prelo na tea vesla sa po tri do est veslaa po veslu to je olakalo kretanje brodova. U XIV vijeku i uloga jedra se znatno poveala. Jedro je od pomonog pogonskog sredstva dolo do glavnog i jednostavnijeg pogonskog sredstva. Porastao je i broj jarbola, veliina i naroito oblik jedra. Tehnika gradnje jedranjaka toliko je uznapredovala da je ak i poslije pojave parobroda uspjela da dri konkurenciju, kroz itav XIV vijek. U periodu od 1415-1469 sa ovakvim brodovima poinju se vriti prve ekspedicije, istraivanja koja trae mogunost za osvajanje ili za trgovinu na ostrvima. Prevozni kapaciteti ovakvih brodova su bili razliiti.

4

Oko 1430.godine portugalci i panci stvaraju novi tip broda tzv. KARAVELU. Karavele kakva je bila npr. Kolumbova nisu bile velike. Karavele kojima je Kolumbo stigao u Ameriku imali su: Nina 101 BRT, Pinto 164 BRT i Sumu najmanje 237.

Slika 2.Kolumbove karavele Ove karavele prestaju da se grade koncom XIV vijeka, da bi se ustupilo mjesto savremenijim brodovima kakve su Galije iz XVII i XVIII vijeka. One su bile znatno vreg i stabilnijeg oblika, to im je omoguavalo i vee nosivosti i vee brzine.

Slika 3.Galije iz XVII i XVIII vijeka 1841. godine popunila se trgovaka fregata, ona je imala nosivost od 1000 tona, imala je i 3 jarbola. Naziv fregata poinje od ratnog prateeg broda u poetku broda na vesla od XIII na jedra od XVI na parni pogon od 1832.godine a danas sa dizel motorima. (2Italijanski FREGATA-veoma brza morska ptica).

2

http://onlinerjecnik.com/ 5

U prvoj polovini XIX-og vijeka poela je primjena gvoa u brodogradnji. Ubrzo je drvo bilo potisnuto,a brodovi su postali znatno vei,jai i otporniji. Ti brodovi su se zvali kompozitni brodovi,to znai bili su graeni od drveta i gvoa (kliperi,skuna,brik). Sredinom XIX vijeka pojavljuje se Kliper (Cliper), brz jedrenjak, relativno male nosivosti, ali velikih brzina koji je itavih 50 godina uspjeno konkurisao pomorskim brodovima (brzina 9-15 vorova). Na kliperima je bilo sve podreeno brzinama, brzine su se kretale oko 330 nautikih (morskih) milja na dan, odnosno od oko 14 vorova (27 km/h). Pod povoljnim uslovima razvijale su se brzine i vee od 18 vorova.

Slika 4.Star Klipper

Trea etapa razvoja ili period brodova sa mehanikim pogonom (parnibrodovi,klipne maine,turbine,dizel motor,nuklearni pogon.) Za ovu etapu razvoja brodova karakteristina je izgradnja brodova velike nosivosti koja poinje u XVIII vijeku. Uspjeno poslovanje jedrenjaka usporilo je primjenu parne maine u pomorskom saobraaju i pored toga to su se prve ideje o koritenju vodene pare za pogon broda javile gotovo itav vijek prije patentiranja Vatove parne maine (1681.godine Papin je predloio da se za pokretanje lae upotrijebi parna snaga). Prvi uspjeli parobrod bio je Klermon (Clermon). Njega je konstruisao ameriki konstruktor Elton, a izgraen je 1807 godine. Bio je dug 42,67 m, irok 4,57m, a snaga motora koja je pokretala dva toka sa po osam lopatica bila je 20 KS (14,7 kW). Klermon je omoguavao plovidbu od 4,3 milje na sat. Ovaj Eltonov uspjeh bio je podsticaj i drugim konstruktorima tako da je ve 1812.godine bilo 50 parnih brodova u Americi; 1825 god. su na relaciji Pitsburg-Meksiki zaliv radilo 125, 1833-1835 na Misisipiju je bilo 220 parobroda. Prva plovidba bila je na relaciji Njujork-Albani od 150 milja i preena je za 31 sat. 1812.godine u Evropi je izgraen prvi evropski parobrod Komet, a od 1816.godine poinje redovna upotreba parobroda na Seni, Rajni i Labi, a 1817 i na Dunavu.

6

Uvoenje parobroda u pomorski saobraaj bilo je neto sporije nego na rijekama zbog velikih mogunosti jedrenjaka. Za razliku od jedrenjaka parobrodima je trebalo pogonsko gorivo drvo ili ugalj. Za plovidbu rijekama tada nije problem dok je za plovidbu morem tada bio nerjeen problem, meutim jedrenjaci su tada imali maksimalni domet pa se parobrodi postepeno i sigurno ukljuivali u pomorski sobraaj. Na gotovo isti nain kako su se jedra poela koristiti na brodovima na vesla tako su se i parne maine nale svoje mjesto na jedrenjacima. U poetku su bile pomono sredstvo da bi kasnije postalo glavno pogonsko sredstvo brodova u to vrijeme. Prvi parobrod koji je preplovio Atlantik bio je Ameriki SAVANA mada je sporno koliko se pri tome koristilo jedrima, a koliko parnom mainom. Prvi parobrod koji je ovu relaciju preplovio iskljuivo na parni pogon bio je Holandski KIRASO, 1826.godine.Veliki nepredak uinjen je pronalaskom propelera, (elise) i time je znatno dobijeno na brzini, i omoguena je izgradnja eljeznih brodova. Prvi parobrod sa propelerom kao pokretnim sredstvom zaplovio je 1836.godine (Arhimedis).

Slika 5. Savana Pojava parnog pogona na brodovima snano je utjecala na razvoj izgradnje elinih brodova a mogunost gradnje brodova veih dimenzija,uz snienje trokova same izgradnje dovode do nesluenog razvoja i proirenja brodogradnje te time i vodenog saobraaja uopte. Najvei parobrod na svijetu eline grae sa parnim pogonom je bio Great Esastern (Veliki zapadnjak). Brod Veliki zapadnjak graen je po planovima ininjera Brunela i jedan je od prvih brodova koji je preplovio (1838.godine) bez koritenja jedra za samo 13 dana i 3 sata u plovidbi na zapad, odnosno 12 dana i 10 sati u povratku. Veliki zapadnjak imao je bone tokove. Prvi elini parobrod sa propelerima koji je preplovio Atlantik 1846 god. bila je Velika Britanija.

Slika 6.Velika Britanija

7

Najvei domet Engleske brodogradnje tog doba bio je Veliki Istonjak. Veliki Istonjak takoe je graen po planovima ininjera Brunela od 1854. do 1859.godine. i bio je namjenjen za plovidbu do Australije, gdje meutim nikad nije stigao. Brod je bio dug 207,4m i irok 25,3m, ukupna zapremina broda je bila 18,915 BRT a masa (deplasman) 27,400 tona, brod je pokretala parna maina ukupne snage 8.400 KS (6,182 kW) i preko elise i preko bonih tokova uz pomo 5.400 m2 jedra. Nosivost broda bila je 5.000 putnika, 6.000 tona korisnog tereta i 10.000 tona goriva (uglja), a brzina je bila 14 vorova. Izgradnjom ovakvih parobroda prevlast eljeznih brodova je bila osigurana dok su najvei drveni brodovi mogli biti do 90 metara te imati nosivost do 5.000 tona. Za eljezne brodove ogranienja praktino nema. Poetkom XX vijeka klipnu parnu mainu sa kojom se postizala snaga oko 30.000 KS (22.000 kW) zamjenjuje parna turbina sa loenjem na naftu ime se postie i poveanje snage i smanjenje mase to omoguava poveanje korisne nosivosti, brzine i ekonominosti broda. Prvi turbinski brod je bio Viktorija koji je preao Atlantik 1905.godine. Od 1903.godine poinje primjena dizel motora. U poetku skromnije (1914. godine samo 0,51% svjetske brodske tonae bilo je sa motornim pogonom), kasnije sve bre (1934-16,49%, 1954-32,78%) poveava se uee motornih brodova u svjetskoj trgovakoj mornarici, da bi danas motorni brodovi postali dominantni (1969-63,21%). Dizel motori se koriste preteno na manjim morskim i rijenim brodovima, ovi motori se zasad ne grade iznad 40.000 KS (29,400 kW) po agregatu, pa je za velike i brze brodove parna turbina jo nezamjenjiva. Ispod ove granice dizel motori dominiraju kod gotovo svih novogradnji. Dizel motori sa pogonom na naftu primjenjuju se i za izgradnju teretnih brodova. Tako je otpoela izgradnja specijalnih brodova kao i tankera za prevoz nafte. U periodu 1970. do 1979.godine francuzi su izgradili 4 ista supertankera: Battillus, Bellamy, Pierre i Qulliaumat nosivosti po 552,662 BTW. Dimenzije ovih brodova su duna 414,22m, irina 63 m, visina 35,90m i gaz 28,60m. Za vrste terete grade se manji brodovi do 150.000 tona nosivosti. Razvojem nuklearne fizike i primjenom nuklearne energije poslije II Svjetskog rata sredinom XX vjeka poela je gradnja brodova na atomski pogon (to predstavlja novu epohu u razvoju saobraaja). Najvei do danas izgraen putniki brod Kvin Elizabet, 1938 godine, imao je 83.673 BRT, parnu turbinu snage 210.000 KS (154.560 kW) i dostizao brzine od 31 vor. Putniki brodovi koji se danas grade za preko okeanski saobraaj manji su i ne prelaze 50.000 BRT ali su im brzine vee te dostiu i 40 vorova. Za lokalni saobraaj grade se manji brodovi i manjih brzina: u pomorskom saobraaju 10-25 vorova a u rijenom do 25 km/h (13,5 vorova), ne raunajui hidro glisere znatno veih brzina. Kao poseban tip javljaju se i plovila na vazdunom jastuku lebdilice i hidrokrilni brodovi.

8

2.Rijeni saobraajRijeni saobraaj ili rijena plovidba je jedna od vrsti vodenog saobraaja. Pod rijenom plovidbom se podrazumijeva saobraaj plovnim rijekama i kanalima kojima su rijeke meusobno povezane. Kao i kod drugih vrsta saobraaja razvoj ovog vida vodenog saobraaja zavisi od prirodnih uslova i drutveno-ekonomskih faktora. Regulacijom rijeka i njihovim povezivanjem plovnim kanalima i izgradnjom savremenih brodova rijenim saobraaj ima vrlo bitnu ulogu u transportu robe,dok putniki rijeni saobraaj ima korist samo u turizmu.U naim krajevima razvijala se rijena plovidba uporedo sa razvojem parobrodstva u svijetu.Prvi parobrod koji je zaplovio u Europi bio je parobrod na Dunavu kod Bea 1817-te godine.Postoje dva sistema prevoenja u rijenom saobraaju tegljenje i potiskivanje.

3.Jezerski saobraajJezerska plovidba je naroito razvijena na jezerima povoljnog geografskog poloaja,u privredno razvijenim i naseljenim oblastima. Jezerska plovidba je najivlja po jezerima na ijim se obalama nalaze ekonomsko razliiti rejoni (npr. industrijski i poljoprivredni). U drugoj polovini XIX vijeka uveden je parobrodski saobraaj po mnogim jezerima u Europi,na Bajkalskom jezeru u Sibiru,u Sjevernoj Americi Velika jezera a do poetka XX vijeka razvio se i na vanijim jezerima ostalih kontinenata.Izmeu dva Svjetska rata uveden je i saobraaj motornih brodova. Rijeni i jezerski saobraaj su dobili na vanosti od kada je poela izgradnja vjetakih vodenih puteva i kanala jer je omoguena dobra i laka veza kako meu raznim dijelovima jedne zemlje tako i meu raznim oblastima jednog kontinenta.

9

4.Pomorski saobraajJedan od temeljnih znanstvenih problema na ijem su rjeavanju bili angairani gotovo svi vodei evropski znanstvenici bilo je odreivanje geografske duine sa izravnom primjenom u pomorstvu. Problem je rijeio J.Harrison izumom kronometra. Veliki napori bili su usmjereni prema pronalasku tzv. sjeverozapadnog i sjeveroistonog prolaza (Sjevernim ledenim morem) kojima se trebalo ostvariti skraenje veze izmeu Europe i Dalekog Istoka te pacifikih obala Sjeverne Amerike s ciljem izbjegavanja duge i opasne plovidbe oko Rta Horn,odnosno oko cijele June Amerike. Veliko znaenje za razvoj pomorskog prometa imalo je prokapanje Sueskog kanala (1869.godine) i Panamskog kanala (1914.godine). Ti kanali pridonijeli su brem povezivanju okeana,a s time i intenzivnijoj pomorskoj trgovini. Na odreeni nain dolazi do prostorne i vremenske konvergencije3 prostora koju biljei skraivanje pomorskih puteva te poveanje brzine i sigurnosti plovidbe,a s time i skraivanje vremena i trokova putovanja. Morski saobraaj ima prvorazredni znaaj za ostvarivanje spoljne trgovine. On obezbeuje oko ukupnog meunarodnog transporta. U njemu je posebno veliki udio prevoza tereta (nafte,derivata, ruda, uglja, ita itd.). Uporedo sa interkontinentalnim, meunarodnim transportom, morski transport ostvaruje uvelikom obimu prevoz tereta sa velikom i malom kabotaom u granicama svoje zemlje. Velika kabotaa - to je plovidba brodova izmeu luka razliitih morskih bazena,mala kabotaa predstavlja prevoze izmeu luka jednog mora. .Po obimu tereta i proizvodnosti rada morski saobraaj mnogo prevazilazi druge vrste saobraaja. Cijena prijevoza tereta morskim putem je najnia od svih vrsta saobraaja. Proizvodnost rada u morskom transportu je 56 puta vea, nego u eleznikom i rijenom, a cijena je gotovo 2 puta manja, nego u tim vrstama transporta. Najefikasnije je koritenje morskog saobraaja pri prevozu tereta na velika rastojanja. Morski prevoz u unutranjem prometu (mala kabotaa) je manje efikasan. Za ostvarivanje prevoza morski transport ima sloena i raznovrsna sredstva : flotu, morskeluke, remont brodova itd. Morski prevoz opsluuje nekoliko desetina hiljada brodova.

3

Konvergencija-saimanje,pribliavanje

10

5.Tehniko-tehnoloke karakteristike i sredstva vodenog saobraajaGlavna karakteristika vodenog saobraaja jeste da se on obavlja vodenim putem. Ti putevi mogu biti pomorski,rijeno-kanalski i jezerski. Karakteristika vodenih puteva je da oni omoguavaju plovidbu razliitih vrsta prevoznih sredstava vodenog saobraaja,te da imaju veliki privredni znaaj za razvoj zemlje. Da bi vodeni saobraaj dobro funkcionisao potrebni su pristanita i luke koji slue za pristajanje sredstava za prevoz vodenog saobraaja. Oni predstavljaju mjesto gdje se povezuje vodeni sa kopnenim saobraajem,to znai taku poetka i zavretka vodenog saobraaja. Osnovno i glavno sredstvo za prevoz robe je brod. Zavisno od njegove svrhe i upotrebe razlikujemo: putniki brod,teretni brod,kao i brodove za specijalne namjene npr.ratni brodovi. Najznaajnije prednosti vodenog saobraaja su: visoka a u vie sluajeva praktino neograniena propusna sposobnost plovidbenih puteva, manje suprotstavljanje kretanju brodova, u tenoj sredini manji otpor u odnosu na kretanje suhozemnim putevima, to obezbjeuje efikasnije koritenje ureaja i istu potronju goriva po jedinici prevoza u poreenju sa suhozemnim transportom ima znatno veu nosivost parka, to uslovljava manji broj opsluujueg osoblja po jedinici prevoza i iru mogunost primjene, pri utovaru i istovaru, visoko proizvodne pretovarne mehanizme, a znatno manji u odnosu na eljezniki i drumski transport, koeficijent odnosa vlastite teine voznog parka i njegove nosivosti i manji utroak metala po jednoj toni nosivosti voznog parka. Niz sluajeva, nedostaci vodenog transporta, koji ograniavaju sferu njegove primjene, smatraju se, povezanost geografskim rasporedom rijene mree, to uveava rastojanje u poreenju sa drugim vidovima transporta, raznovrsnost uslova eksploatacije, na pojedinim dionicama i promjene tih uslova u toku navigacije, manja brzina u odnosu na druge vidove saobraaja, posebno pri raznim klimatskim uslovima i postojanje raznih sezonskih zastoja u eksploataciji (npr. Sua, mraz, i sl.). Na kraju opta karakteristika i domen rijene plovidbe je prevoz masovnih roba, sporije od eljeznice, ali na niim trokovima po jedinici prevozne usluge.

11

6.Zanimljivosti Najstariji ostaci brodova stari su oko 8000 godina, poput 4-metarskog kanua naenog u Pesseu (Nizozemska). Prva upotrebljiva podmornica bila je zapravo amac na vesla prekriven nepromoivom koom, a sagradio ju je 1620.godine nizozemski znanstvenik Cornelius van Drebbel. Francuski poduzetnik Ferdinand de Lesseps (1805-1894) bio je veoma uspjean u izgradnji kanala. Njegovo najvee dostignue bio je Sueski kanal, otvoren 1869.godine koji je povezao Sredozemno i Crveno more Historijski znaaj ima brod Protos 1880. g. On je dovezao na Londonsko trite zamrznuto meso iz Australije, ime je poeo prekookeanski prevoz lako kvarljivih proizvoda mesa, maslaca, citrusovog voa, banana itd. Krajem prolog vijeka u Baltikom moru poeli su koristiti prve feribote za prevoz eleznikih kompozicija. Brod Titanic iz 1912. bio je u vrijeme svoga porinua (1912.g.) najvei ikad izgraen brod, a teio je 46 329 tona, no potonuo je na svom prvom putovanju. Brod Queen Elizabeth, puten u promet 1938., bio je najvei putniki brod svih vremena dug 314 m, teio je 83 673 tone. Zapalio se i potonuo 1972. u luci Hong Kongu prilikom pregradnje. Prekooceanski brodovi linijske plovidbe bili su golemi brodovi, esto opremljeni raskonim kabinama, barovima, prostorijama za igre i bazenima. Najprometniji kanal na svijeta jest njemaki kanal Kiel, kojim godinje proe 45 000 brodova iz Sjevernoga do Baltikoga mora. Morskim transportom se preveze preko 5,5 mlrd. tereta godinje. Proizvodnost rada u morskom transportu je 5-6 puta vea, nego u eljeznikom i rijenom, a cijena je gotovo 2 puta manja, nego u tim vrstama transporta.

12

ZakljuakIdeju da koristi vodeni put za kretanje prahstorijski ovjek dobio je posmatranjem nekakvog stabla grane koje je voda nosila i na kome je bila ptica ili neka druga ivotija. S veslanja rukama prelazi na veslanje s granom kojoj sve vie podeava oblik i tako je nastalo veslo. Postepenim poveanjem amca razvio se brod sa veslima koji je dugi niz godina vladao u vodenom saobraaju. U bronzenom dobu poinje upotreba jedara. Isprva je to bila neka ivotinjska koa razapeta na jarbolu. Pronalazak i usavravanje jedara nisu potisnula vesla. U to doba grci su imali dvije vrste laa: ratni i trgovai. Glavna razlika je bila upravo u tome to se za pogon ratni koristila vesla, a trgovakih jedro. Gradnja jedrenjaka poinje jo u XIII vijeku, dok u XVII vijeku se poinju proizvoditi Galije, znatno vri i stabilniji. Prvi uspjeli parobrod je bio Klermon, amerikog konstruktora Fultona, izgraen poetkom XIX vijeka. Uvoenje parobroda u pomorski saobraaj je bio neto sporiji, zbog snadbjevanja gorivom. Ali jedrenjaci su imali svoj maksimalni domet, pa se polako, ali sigurno i parobrodi ukljuuju u pomorski saobraaj. Veliki napredak je uinjen pronalaskom propelera umjesto toka s lopaticom. Zamjena drveta gvoem tekla je dosta sporo, jer su tako nastali brodovi bili dosta teki. Upotrebom bonih pregrada i dvostrukim dnom, dolo je do utede teine materijala. Najvei drveni brodovi su mogli biti dugi do 90 metara i imati nosivost do 5000 tona. Dok za eljezne brodove nije bilo ogranienja. Poetkom dvadesetog stoljea parnu mainu zamjenjuje turbina na naftu, ime se postie poveanje snage i smanjenje mase. Dakle, s promjenama u konstrukciji i pogonu, poveava se i veliina, nosivost, snaga i brzina brodova. Najvei dananji brodovi su supertankeri za prevoz sirove nafte. U Francuskoj odnosno u francuskom brodogradilitu poela je izgradnja najveeg luksuznog prekookeanskog broda u historiji, pod nazivom Kvin Meri, duine 350 metara.

13

Literatura:1.Adamovi Milan.1999.Uvod u saobraaj knjiga I.Saobraajni fakultet Univerziteta u Beogradu. 2.Dr.Vladeta oli. Dr.Zoran Radmilovi. Dr.Vladimir kiljaica. Vodeni saobraaj. Saobraajni fakultet Univerziteta u Beogradu 2005. www.wikipedija.com http://www.prometna-zona.com/vodni-zanimljivosti.html

14