INTERNACIONALNI UNIVERZITET U TRAVNIKUSAOBRAĆAJNI FAKULTET

TRAVNIK

SEMINARSKI RADPREDMET:OSNOVI TRANSPORTNIH SISTEMA

Tema: Historijski razvoj poštanskog saobraćaja u Bosni i Hercegovini

Predmetni nastavnik Student: Čustović Ervin

Prof.dr.Ibrahim Jusufranić Br.indeksa:.70/10-I

Travnik, Juli 2012.

1

1.Uvod

U ovom seminarskom radu, pokušat ću vam iznijeti neke najvažnije podatke o

historijskom razvoju poštanskog saobraćaja u BiH. U samom uvodu, reći ću vam

nesto ukratko o poštanskom saobraćaju. Poštanski saobraćaj podrazumjeva prijenos

poštanskih pošiljaka putem vlastitih prijevoznih sredstava ili sredstava drugih

organizacija, a poštom se ne smatraju samo poštanske pošiljke već i organizacije

koje daju poštanske usluge.

Stojnim tačkama u poštanskom prometu smatraju se jedinice postanske mreže s

odgovarajućom opremom, koje čine javnu poštansku mrežu. Organizacijom te mreže

valja osigurati da svako naselje u zemlji bude ukljuceno u jednu od jedinica mreze.

Prema namjeni jedinice postanske mreže su: jednica za pruzanje poštasnkih usluga

korisnicima, jedinica za obavljanje poslova otpreme, prijevoza i prispjeća poštanskih

pošiljaka, jedinica za organizaciju i obraćun postanskog poslovanja, posebne jedinice

za posredovanje u obavljanju telegrafskih i telefonskih usluga.

Poštanski saobracaj, jos od doba Rimljana pa sve do danas, predstavlja jedan od

najrazvijenih vidova saobracaja u BiH, a i sam je po sebi ostavljao mnoge historijski

znaćajne dokumente koji se ticu Bosne i Hercegovine i njenih građana, a i drugih

zemalja.

Kako se mijenjala vlast u našoj zemlji, tako se mijenjao i poštanski saobraćaj, koji, ni

u jednom trenutku, nije bio zanemaren. U ovom seminarskom radu, predstavio sam

najvažnije podatke o postankom saobracaju u BiH, kroz različite historijske periode.

2

2. Historijski razvoj poštanskog saobraćaja u Bosni i Hercegovini

Razvoj organiziranog prenosa poruka i pošiljki na prostoru BiH pratimo od vremena

starih Rimljana kada se odvijao, tzv. "Rimskim putom", preko Bosne do Panonije u

unutrašnjost, a nešto kasnije oživljava i transport  tzv."Neretvanskim putom", od

Dubrovnika do Luke Drijeva kod Gabele. Sigurno je da plemskoj drustvenoj

organizaciji Slavena, nije bila potrebna takva organizacija. Nisu poznati dokumenti o

postojanju, organizaciji i funkcionisanju glasnicke službe u doba srednjovjekovne

bosanske drzave.

Kada govorimo o razvoju poštanskog saobračaja na teritoriji

BiH do 1918 god. Onda tu govorimo o dva karakteristicna

politicka uticaja. Prvi uticaj obuhvata period vladavine

osmanskog carstva do 1878 god, a drugi uticaj obuhvata

period Austrougarske monarhije, tj. Period od 1879 do 1918.

Period osmanske vladavine na terioriji BiH u velikoj mjeri je

uvjetovao razvoj svih privrednih i kulturnih djelatnosti, a

samim time je ostavio velikog traga na sam razvoj

postanske djelatnosti na ovoj teritoriji. U prvom periodu turske valdavine

poštanski saobracaj je organizovan pod imenom Tatarske veze koji traje do

polovine 18 stoljeća.

1“Drugi period pocinje sa naprednijim oblicima drzavnih glasnickih veza. Osnivac je

Murat IV i to je organizacioni oblik pod nazivom “Tatarsko – Menzualske veze“. Za

vrijeme Turske valdavine dolazi do naglog razvoja mreze puteva koji su povezivali

bosanke gradove sa ostalim dijelovima carstva . Samim time dolazi i do razvoja

poštanskog saobracaja.

1 www.bhp.ba

3

Prvi poštari su bili glasnici, kuriri, tatari i trgovci kiriđije. Trgovci iz BiH i drugih

balkanskih zemalja održavali su poslovne veze s mnogim gradovima i obicno su s

robom nosili pisma i novac u slucaju da je vladaru bilo potrebno prenositi neke vazne

poruke u nedostatku drugih sredstava informisanja, upucivani su posebni kuriri.“

Kurirske veze predhodile su i u BiH savremenoj pošti i postale njen integralni dio.

Zavisno kome su služile i ko im je bio organizator razlikujemo više vrsta kurirskih

veza:

- strane kurirske veze između evropskih zemalja i Osmanskog carstva za cije je

odrzavanje BiH sluzila kao tzranzitno područje;

- kurirske veze izmedju BiH i drugih zemalja;

- kurirske veze za unutrasnje potrebe Osmanskog carstva.

Veoma vazno je istaći da je 1786 godine postignut sporazum izmedju Venecije i

Porte o uspostavljanju direktnog poštanskog saobraćaja od venecije preko dalmacije

i Bosne do Carigrada.

Medjutim, saobraćaj se nije odvijao bez teskoca. Da bi se ove poteskoce sprijecile i

radi boljeg funkcionisanja poštasnog saobracaja, povećanja sigurnosti i

obezbjedjenja prijenosa posiljaka preduzimane su razlicite mjere.

Jedna od njih je bilo uvođenje novog nacina primporedaje poslijki izmedju turskih

kurira i mletackih poštara, primopredaja pošiljka je morala biti potpisana i na taj nacin

je njena sigurnsot obezbjedjena

2 “U drugoj polovini XIX vijeka, za vrijeme otomanske vladavine u BiH, transport roba,

pošte i novca odvijao se neprekidno u svim pravcima uzduž i poprijeko putevima

kojima su se kretali karavani otomanskih velikaša u svom pohodu na Zapad.

Poštanskom vezom preko Bosne, vezu sa Turskom održavale su susjedne države

Austrija i Francuska. U tom cilju u Sarajevu je 1793 uspostavljena tzv. Francuska

pošta, a prenos te pošte je povjeren trgovačkoj firmi Fraissinet.

2 www.bhp.ba

4

Neki dokumenti tvrde da je ta Sarajevska pošta imala i svoj žig na kojem je pisalo

Bosna Sarai. Pismo sa ovakvim žigom otpemljeno je 1813. godime iz Sarajeva za

Lion.

Pocetkom 19-og stoljeca Porta raspolaze sa 100 tatara koji svakih 14 dana prenose

srzavne naredbe i druge vijesti. “

Rijec tatar znaci pismonoša, medjutim taj izraz odavno nije u upotrebi. Cesto su

dobijali vojnu pratnju kao jamac sigurnosti jer su prenosili važne dokumente, ali su

još uvijek poštanske veze bile neredovne. Nesto redovnije veze bile su uspostavljene

otvaranjem pošta u vecim administrativnim centrima. 1856 god. uspostavljena je

redovna linija izmedju Sarajeva i Tuzle.

Sve do kraja vladavine Osmanlija, privatnu poštu, prepiske i trgovačku poštu raznosili

su trgovci - kiridžije.

3“Drugom polovinom XIX vijeka, u Sarajevu je osnovana privatna pošta austrijskog

konzula, tzv. Konzulova pošta. Stanovništvo se se više počelo koristiti uslugama ove

pošte, što nije odgovaralo Porti, pa je često dolazilo do sukoba između organa vlasti i

Konzulove pošte. Ipak, u Sarajevu i Mostaru konzulova pošta nastavila je

funkcionirati sve do propasti osmanske vlasti do okupacije 1848. godine.“

Uporedo sa razvojem telegrafske mreze u svijetu dolazi i do njegovog razvoja na

teritoriji BiH. Njen razvoj na ovim prostorima počinje krajem šeste i pocetkom sedme

decenije 19 stoljeća. Za uvodjenje i brzo širenje telegrafske mreze bilo je od

presudnog znacaja nekoliko faktora.

Prije svega, treba imati u vidu da se u to doba javljaju stalni nemiri naroda u BiH i

potresi na raznim stranama Osmanskog carstva tako da su pošiljke bile neredovne i

veliki broj njih nije bio ni dopremljen.

Vidnu ulogu telegraf je odigrao u pruzanju informacija o politickim, privrednim i

kulturnim zbivanjima u Crastvu i evropskim zemljama.

3 www.bhp.ba

5

Prve telegrfske veze uspostavljene su 1860. Sarajevo je 1860 god dobilo prvu

telegrasku stanicu i preko sarajeva bilo povezano preko novog pazara i prištine sa

Carigrdom. Tek nakon otvaranja telegrafa u Sarajevu, doslo je i do sirenja

telegrafske mreze unutar zemlje, cime je unaprijedzen i telegrafski saobracaj sa

susjedim zemljama, i sa Evropom i Azijom.

Iako je u periodu osmanskog carstva ,dosta ucinjeno na razvoju poštanskog

saobracaja u BiH, bitno je naglasiti da je bio na uskom stepenu razvoja, tako da se

on modernizuje u periodu austrougraske vladavine u BiH.

Povoljne prilike za organizaciju pošte i njene mreže nastupile su dolaskom Topal

Osman-paše za bosanskog vezira (1861-1896. godine), nakon donošenja Seferske

naredbe.

Prva pošta (telegrafska stanica) ustanovljena je u Mostaru 1858. godine, a u

Sarajevu 1864. godine u privatnoj kući (zgrada kod Konaka).

Posljednji dani osmanske vlasti obilježeni su telegramom austrougarskog ministra

vanjskih poslova Andrašija, kojim javlja ulazak austrougarske vojske u BiH.

Aneksija Bosne i Hercegovine je donijela pošti i telegrafu radikalno novu organizaciju

i novi razmještaj njene mreže u skladu s državnim, vojnim, ekonomskim, političkim i

geo-strateškim ciljevima Austro-Ugarske.

4“Neposredno nakon zauzimanja Sarajeva, već 1878/79. godine, formirane su ratne,

odnosno vojne pošte, sa svojim centralama i ekspoziturama, odnosno etapnim

poštanskim stanicama. Na taj način uspostavljena je redovna poštanska veza sa

svim dijelovima Monarhije.“

Početkom septembra 1878. godine, objavljena je vijest o otvaranju telegrafskih

stanica u Derventi, Doboju, Maglaju, Banjoj Luci, Sarajevu i Travniku. Nešto kasnije i

u Zenici i Busovači, da bi, već u oktobru, s neograničenom dnevnom i noćnom

službom, telegrafske stanice bile formirane u Brčkom, Jajcu, Livnu, Prijedoru, Tuzli,

Zvorniku, Bihaću, Goraždu, Mostaru, Trebinju itd.

4 www.bhp.ba

6

Do 1914. godine, vojnih poštanskih stanica bilo je 118. Od 1879-1918. proširena je

mreža pošta sa stotinu novih poštanskih stanica. Za vrijeme austrougarske uprave,

ukupno je otvoreno 150 poštanskih stanica.

Početkom 1911. godine, u nizu brojnih arhitektonskih remek-dijela, ugledni

austrougarski arhitekta Josip Vancaš, projektira veleljepno zdanje Glavne pošte u

Sarajevu, koja je svečano otvorena 18. maja 1913. godine.

Glavna Pošta u Sarajevu 1915. godine

Unutrašnjost glavne Pošte u Sarajevu danas

7

Glavna posta u Sarajevu

5“Historija Glavne pošte vezana je za posjetu prijestolonasljednika Franca

Ferdinanda, koji je ubijen godinu dana nakon što ju je posjetio.“

U austrougarskom periodu od 1878 poštanske ustanove dobijaju onaj organizacioni

oblik kakav je bio u Austriji i drugim evropskim zemljama. Stvara se mreža

poštanskih objekata. Gotovo da svako mjesto dobija poštu pod nazivom „Etapna

mreža“. Za vrijeme austrougarske dolazi do modernizacije željeznice i drumskih

puteva tako da to vidno utiče na razvoj poštanskog saobraćaja. Poštanske pošiljke

se više ne prenose na konjima nego uglavnom željeznicom, a kasnije i automobilima.

Poštanske institucije imale su svoje plime i oseke u zavisnosti od ekonomskih i

političkih okolnosti u vremenima koja su slijedila.

Izmedju dva rata mreža pošta se prosiruje na 150 jedinica. Prije Drugog svjetskog

rata bilo je 188 poštanskih ureda telegrafa i telefona u BiH. U posljednjoj deceniji

prije Drugog svetskog rata posebno je razvijena telefonska mreža. Skromni počeci

uvođenja automatske telefonske centrale zabilježeni su u Sarajevu, Ilidži i Trebinju.

Poslije drugog svetskog rata naglo raste broj pošta sa 150 u 1947 na 766 u 1950. U

Sarajavu je glavni poštanski centar ostali su u Zenici, Doboju, Mostaru, Banja Luci i

Bihaću.

5 www.bhp.ba

8

Period nakon rata do 1953 bitno se mijenja tehnologija u poštanskom saobraćaju

izuzev sto su obnovljeni predratni kapacieti. Od 1952 do 1965 zahvaljujući domaćoj

indstriji u mnogim mjestima zamjenjuju se mjesne manuelne centrale sa automatskim

koje su uvedene u vecini mjesta u BiH

Česte promjene državne administracije imale su negativan efekat za razvoj i funkciju

poštanskog prometa u ovom periodu.

Uvođenjem Banovine u Jugoslaviju, BiH je podjeljena u tri zone. Administrativna

podjela države praćena je odgovarajućom teritorijalnom podjelom poštanskih ureda

sa Glavnim administrativnim uredima.

Na taj način, uredi u BiH bili su podređeni pošti, telegrafu i telefonu u gradovima

Sarajevu, Splitu, Cetinju i Zagrebu.

6 “Nakon Drugog svjetskog rata direkcija PTT-a u BiH funkcionirala je u okviru

Zajednice jugoslovenskog PTT-a (JPTT).“

Sistem poštanskog saobraćaja uoči rata 1992 god. za usluzivanje imao je izgradjenu

cjelovitu mrtezu poštanskog saobraćaja , telefonsku mrežu, telegrafsku mrežu i

mrežu za prijenos podataka.

Mreža poštanskog saobraćaja raspolagala je sa 648 jedinica za pružanje poštanskih

usluga izgradjeni kapacitet telefosnkih centrala raspolagao je sa oko 744 000

telegrafskih prilkjucaka.

7“Razvojnom politikom, praćenjem svjetskih trendova, uz direktno članstvo u

Svjetskom poštanskom savezu (BiH primljena 1892. godine i ponovo 1993. godine), i

pored potpunog uništenja telekomunikacionih kapaciteta i prekida telefonskog

prometa tokom 1992. godine, PTT BiH je, stvarajući optimalne radne uslove, te

6 www.bhp.ba7 www.bhp.ba

9

stimulirajući sve vidove poslovnih usavršavanja, osigurao čvrste preduslove da se

odgovori izazovima današnjice i spremno dočeka budućnost.

8“Na samom početku rata u Bosni i Hercegovini raspao se i dotadašnji PTT sistem

nekada centralne republike u sastavu SFRJ. Iako se za zvanični početak ratnih

dejstava u BiH uzima 6. april 1992. godine, kada je Evropska zajednica priznala ovu

bivšu jugoslovensku republiku kao nezavisnu državu, poštanski saobraćaj na

teritoriji BiH počeo je da puca po svim šavovima još sredinom februara iste godine.

Oružani napadi na poštanska vozila, barikade koje su onemogućavale vozovima sa

poštanskim vagonima da stignu do svog odredišta, sporadični prekid rada pojedinih

PTT objekata zbog provokacija različite vrste, kao da su bili uvertira u krvavi rat.“

Tokom agresije na BiH 92' – 95', poštanska mreža pretrpila je velike gubitke koji se

procjenjuju na oko 900 miliona dolara.“

S obzirom na različitost djelatnosti, 20. decembra 2001. godine donosi se odluka o

podjeli PTT-a BiH na dva preduzeća – BH Poštu i BH Telecom.

Od tog datuma BH Pošta Sarajevo posluje samostalno, nastavljajući tradiciju i

razvojni kontinuitet poštanske djelatnosti na području BiH.

Dugogodišnje iskustvo rezultiralo je razvojem i modernizacijom tradicionalne

poštanske djelatnosti u BiH.

8 www.postesrpske.com

10

3. Zaključak

Kao što smo i saznali iz ovog seminarskog rada, poštanski saobracaj u BiH, kao i sve

ostale sfere ljudskog zivota, mijenjao se kroz historiju i kroz burnu prošlost naše

zemlje. Kako bi koja vlast dolazila, mijenjao bi se i poštanski promet. Možemo reći,

da od rimljana pa sve do danas, poštanski saobracaj, predstavlja jednu od svijetlih

tacki naše privrede. Svoju je zastupljenost i važnost imao u svim historijskim

epohama naše zemlje.

Stanovnistvo BiH je kroz čitavu njenu historiju, imalo mogućcnost da salje poruke,

pisma i ostali poštanski materijal. Vdijeli smo da je najveci procvat, postanski

saobracaj imao u doba Austrougarske, ali ne treba zanemariti ni ostale epohe, koje

imaju gotovo podjednak znacaj Poštanski promet u BiH jedan je od glavnih faktora

očuvanja kulturne baštine BiH i njenog statusa kao države, jer su kroz Historiju

sačuvani neki od najvaznijih dokumenata, veoma bitnim za drzavnost nase zemlje.

11

Sve u svemu, jedna od rijetkih privrednih djelatnosti, na koje BiH moze biti ponosna i

dan danas je poštanski saobračaj, kojeg nijedan agresor na BiH nije mogao uništiti.

Naprotiv, iz godine u godinu on se razvijao i modernizovao, kao nigdje drugo u regiji,

pruzajuci otpor svim vanjskim faktorima koji su ga htjeli razoriti, a samim time razoriti

historiju BiH. poštanski saobracaj, i dan danas djeluje aktivno u bilo kojoj sferi skojom

ima veze, i dalje je jedan od najtrazenijih i najpristupacnijih oblika prometa.

4. Literatura

1. www.bhp.ba

2. www.postesrpske.com

12