Slide 1
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARELigjrata e dyt
Kolegji GJILANIMr.sc Ahmet Maloku PhD CandidateBurimet
Formale:Kontratata ndrkombtare dhe doketE drejta e brendshme e
shteti t caktuar, e drejta private dhe publikeRregullat e
formuluara n baz t autonomis s vullnetit t palve e drejta autonome
e ENT
Burimet jo formale:Lex mercantoria (E drejta e pavarur
transnacionale e tregtarve)
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE1.Burimet e ENT (pjesa e par)
Kontratat ndrkombtare t lidhura ndrmjet shteteve sipas TN
publike jan burime ENT.Kontrata ndrkombtare bilaterale dhe
multilaterale rregullojn:
Liberalizimin e tregtis ndrmjet shteteve, si p.sh marrveshjet e
prgjithshme pr dogana dhe tregti, kontratat e ndryshme dy palsh pr
investime t huaja, Kontratat mbi fondin ndrkombtar
monetarMarrdhniet juridiko materiale t shitblerjes ndrkombtare t
mallit (konventa e Vjens)
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 2. Kontratat ndrkombtare dhe
doket ndrkombtare
Marrdhniet ndrmjet gjykatave t rregullta dhe kontrats s
arbitrazhit dhe vendimeve t arbitrazhit ndrkombtar tregtar.
(konventa e Nju-Jorkut lidhur me pranimin dhe prmbarimin e
vendimeve ndrkombtare t arbitrazhit e vitit 1958)Shteti pas lidhjes
s kontrats ndrkombtare nuk mund t thirret n sovranitetin ose
rregullat e brendshme pr ta revokuar plqimin e dhn. pra rregulla e
cekur sht parim i prgjithshm juridik dhe konkretizimi i parimit
Pacta sunt servanda (neni 46 I Konvents s Vjens).Prve nse sht fjala
pr cenimi i dukshm i rregullave t s drejts s brendshme. Doket
ndrkombtare po ashtu, burim i ENT.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 2. Kontratat ndrkombtare dhe
doket ndrkombtare
4ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE-3. Standardet ndrkombtare
Standardet ndrkombtare - standardet e sjelljes s shteteve n
tregtin ndrkombtare vetm nse jan parapa me kontrata ndrkombtare
(prve standardet minimale
Obligon palt kontraktuese sipas dispozitave t parimit pacta sunt
servanda
Interpretohen n prputhje me rregullat e interpretimit t
kontratave ndrkombtare
Standardi minimal (tretmani) - norma minimale sipas t cils duhet
t sillen t gjitha shtetet n mnyr q t mund t marrin pjes n
marrdhniet ekonomike ndrkombtare.
Pr dallim nga standardet tjer t sjelljes i cili e obligon
shtetin nuk sht e parapar n kontrat ndrkombtare.Standardi minimal
(tretmani) paraqet standardin ndrkombtar civilizues q obligon do
shtet si burim i s drejts ndrkombtare.Parime t prgjithshme t
pranuara nga kombet e civilizuara me neni 38.1 c t Statusit t
Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 3. Standardet ndrkombtare
Standardi minimal duhet t aplikohet n t gjitha rastet te t
huajt.
Standardi i trajtimit t drejt - shtetet i aplikojn ligjet e veta
ndaj t gjith njerzve n mnyr t drejt, t kuptueshme dhe t
barabart.
Standardi i kombit m t favorizuar - dispozit n kontratn
ndrkombtare sipas s cils nj shtet obligohet ndaj shtetit tjetr q ti
jap tretmanin e kombit m t favorizuar n sfern e marrdhnieve t
ndrsjellat q jan parapar me at kontrat.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 3. Standardet ndrkombtare
ka t bj me prerogativa (konsecione) ose privilegje t cilat
shteti i ka dhn pr njerz, mall ose shrbime q kan origjin nga nj
vend i tret.prerogativat e njjta dhe privilegjet q iu jan dhn
vendeve t treta do t vlejn pr paln tjetr kontraktuese
Favorizimet mendohen n lmin e doganave
Klauzola e kombit m t favorizuar mundson q dispozitat ekzistuese
t ndryshohen n mnyr kontituele (prshtatja, fleksibiliteti). do
sjellje (prerogativ ose privilegj) ndaj shtetit t tret, e obligon
shtetin kontraktues i cili ia ka dhn statusin e t favorizuarit m t
madh vendit t caktuar.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 3. Standardet ndrkombtare
Llojet e klauzolave i kombit m t favorizuarkontratat dy paleshe
t cilat i kan lidh shtetetKontrata shum paleshe e cila paraqet
klauzoln e kombit m t favorizuar sht marrveshje e prgjithshme mbi
doganat dhe tregtin (GATT 1947)
Prjashtimet:Klauzola e kombit m t favorizuar nuk
aplikohet:unionet doganore,zonat e tregtis s lir dhe sipas
dispozitave t marrveshjes s prgjithshme mbi dogann dhe tregtin
(GATT) n vendet n zhvillim.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 3. Standardet ndrkombtare
Kur ekziston mundsia q shtetet kontraktuese e prjashtojn
aplikimin e rregullave t GATT i (e n kt edhe klauzola e favorizimit
m t madh) n mnyr q t mbrohen interesa t caktuara t shtetit t cilin
nuk e lidhin matej obligimet e dhnies s statusit t kombit m t
favorizuar.
Tretmani i njjt (barabart)Rregulla e trajtimit t njjt (barabart)
n marrdhniet ekonomike ndrkombtare kan prmbajtje t dyfisht.Tretmani
preferencial Tretmani preferencial do t thot q shteti tjetr
kontraktues ti japsh lehtsire m t mdha se sa ato q iu jan dhn
shteteve t treta . Standardi i tretmanit preferencial sht e kundrta
e tretmanit t kombit me t favorizuar.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 3. Standardet ndrkombtare
LigjiDoket tregtare
Doket tregtare jan burimi i dyt plotsues i s drejts menjher pas
normave ligjore. N pikpamje t bazs juridike pr pranimin e veprimeve
t dokeve, ekzistojn dy botkuptime: subjektive dhe
objektiveBotkuptimi subjektiv sht i orientuar me qllimin e palve
kontraktueseQllimi i tyre sht q ta inkorporoj doken e caktuar si
rregull e sjelljes e cila i obligon. Botkuptimi objektive, norma i
detyron palt kontraktuese edhe po q se nuk jan t vetdijshm pr
ekzistencn e saj.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 4. Burimet e t drejts s
brendshme
Praktika ndrkombtare tregtare, societes mercatotum, i ka
formuluar rregullat unike.Kushtet e prgjithshme afariste,Format e
standardizuara t kontratave dhe klauzolave tjera
kontraktuese,Praktika e arbitrazheve dhe rregullat e
sjelljes.Mangsit e mundshme ne aplikimin e t drejts autonome
jan:Rregullat nuk jan transparente (rregullat iu destinohen antarve
t bashksis, nuk njihen n mnyr t mjaftueshme ne prmbajtje dhe rndsia
e rregullave);Nuk ka organe pr unifikimin e uniformuar t rregullave
(kjo munges plotsohet zgjidhet me interpretimin unik t vet tekstit
t rregullave).
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
N burime t s drejts autonome numrohen:
Kushte e prgjithshme t afarizmit dhe termet standarde,
Praktika e arbitrazhit,
Rrregullat e sjelljes,
Ciceront e ndryshm (udhheqs) juridik. etjENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
Kushte e prgjithshme t afarizmit
Kushtet e prgjithshme t biznesit (termat standarde dhe
dispozitat e kontratave) jan dispozita kontraktuese q jan formuluar
n mnyr q t shfrytzohen n marrdhnie t shum numrtua kontraktuese t
cilat do t lidhen me von.
Tregtia ndrkombtare krkon aplikimin e termeve standarde
kontraktore q jan br kushte t prgjithshme t tregtis.
kushte jan rezultat i revolucionit industrial t Shek. XIX dhe
krijohen njkohsisht me standardizimin n qarkullimin e mallit dhe t
shrbimeve.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
Mnyra e aplikimit t kushteve t prgjithshme.N mnyr q kushtet e
prgjithshme t biznesit t aplikohen gjegjsisht t inkorporohen n
kontrat, sht e nevojshme q pala kontraktuese t pranoj aplikimin e
tyre. Pr kt sht e mjaftueshme q kushtet standarde t jen t
shtypura.
InterpretimiPrve rregulloreve t prgjithshme t interpretimit,
rregull e veant pr interpretim t termineve standarde sht q ato t
interpretohen n harmoni me rregullin in dublo contra stipulatorm q
do t thot interpretimin n favor t pals e cila iu sht qasur
atyre.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
Praktika e arbitrazheve tregtare ndrkombtar Arbitrazhet tregtare
ndrkombtare zgjedhin konteste nga marrdhniet tregtare
ndrkombtare.
Burimet tjera t s drejts autonome.Rregullat e sjelljes.-
Rregullat e sjelljes t cilat i kan formuluar organizatat
ndrkombtare paraqesin njrin nga burimet e s drejts autonome
ndrkombtare Tregtare (p.sh. UNCTAD dhe OECD, rregullat mbi tregtin
ndrmarrjeve multinacionale). Ciceront juridikCiceront (udhrrfyesit)
juridik i kan formuluar organizatat ndrkombtare si modele q i
shfrytzojn subjektet tregtare me qllim q tu gjenden pran ndihm n
sajimin e versioneve punuese t kontratave.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
Modelet e kontratave N kuadr t tregtis ndrkombtare modelet e
kontratave t cilat i kan formuluar asociacionet ekonomike paraqesin
njrin nga burimet e ENT.
P.sh. modele t tilla jan ato q i ka prpiluar FIDK organizata e
inxhinieringut konselting .Oda ndrkombtare n Paris e ka sajuar
model kontratn pr shitblerjen e mallit.Komisioni Ekonomik i KB e ka
sajuar model kontratn mbi tregtin e lidhur, Asociacioni ORGALIME e
ka sajuar model e kontratn lidhur me drgesn e pajisjeve
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
Standardet dhe dispozitat pr cilsinDispozitat pr standardet i
nxjerrin institucionet e caktuara nacionale pr standardizime (ligji
pr standardizimet)
Me kto caktohet trajta, dimensioni, cilsit kimiko-tekologjike
dhe mekaniko- tekologjike t mallit
Standardet mund t jen: T obligueshm (produkte q kan t bjn me
shndetin, jetn dhe sigurin e njerzve)T pa obligueshm
Organizata ndrkombtare pr standardizime (ISO) me seli n
Gjenev.
ENT
E DREJTA NDRKOMBTARE TREGTARE- 5. E drejta Autonome
