Dr. Halim GjergjiziViti, 2013/14

Fakulteti I Bujqesise dhe I Veterines

Zakonisht, me fjalen bujqësi shume gjate eshte kuptuar si një lloj te veçantë te prodhimit i cili bazohet në rritjen e bimëve dhe të kafshëve.

Por sot, pos qe bujqesia eshte nje dege ekonomike, ajo eshte shume me teper se nje prodhimtari biologjike.

Ajo eshte nje industri per prodhimin, perpunimin, tregtimin me shumice dhe pakice te produkteve bujqesore, sherbimet profesionale….

Bujqësia-eshte nje aktivitet me te cilen ende merret nje pjese e mdhe njerëzimit.

Vetëm në 19 shekulli me zhvillimin e shpejtë të industrisë dhe tregtisë bujqesia e ka humbur poziten e aktivitetit kryesor te njerezimit.

Popullsia bujqesore paraqet më shumë se gjysmën e popullsise se botes,

Zhvillimi i një sektori, sic është ai i bujqësisë, nuk mund të sigurojë të ardhura të mjaftueshme për ekonominë fermere dhe shfrytëzimin e plotë të fuqisë puntore.

Për të siguruar të ardhura të mjaftueshme për fermer, duhet të sigurohen gjithnjë e më shumë mjete financiare buxhetore gjë që është shumë e kushtueshme për taksapaguesit.

Në anën tjetër, për të siguruar të ardhura më të mëdha, fermerët kanë përdorur gjithnjë e më kanë përdorur gjithnjë e më shumë kimikate shumë kimikate për të rritur rendimentet, gjë e cila ka shkaktuar ndotjen e ambientit jetësor.

Në qasjen integrale dhe territoriale është e kundërta.

Ajo garanton zhvillimin e balancuar dhe zhvillim koheziv të ekonomisë dhe të territorit.

Fermerët sigurojnë të ardhura më të mëdha nga shumë aktivitete.

Nuk janë të detyruar të shtojnë përdorimin e kimikateve në prodhimin bujqësor për të rritur prodhimtarinë.

Ambienti jetësor ëshë më i pastër kurse ushqimi i prodhuar në fermë është më ekologjik.  

Resurset familjare dhe të rajonit në mënyrë më efektive “aktivizohen” në krijimin e të ardhurave shtesë.

Institucionet lirohen nga ndërhyrjet direkte në të ardhurat e fermerëve.

Mjetet orientohen më shumë në krijimin e kushteve të punës dhe të jetesës në rajon.

Në përgjithësi kualiteti i jetesës është më i lartë.

Ekonomia si disipline shkencore e veprimit njerëzor, studion se si njerezit shfrytezojne resurset e rralla dhe te pamjaftueshme me qëllim të prodhimit të mirave dhe shërbimeve me qellim te plotesimit e nevojave te njerezve te cilat jane te pakufishme.

Ekonomia si disipline shkencore studion shume veprimtari ekonomike, nder to edhe ekonomine e bujqesise e cila miret me ligjet ekonomike ne bujqesi

Bujqesia si aktivite kompleks kerkon nderhyrjen institucionale qe te sguroje hapsirene e prodhimit, sasine, cilesine dhe cmimin e pranueshem te ushqimit si nevoje me elemtare e njeriut dhe te gjallesave te tjera

Cdo shoqeri (shtet) por edhe njerezimi ne teresi duhet te percaktoje vizionin si duhet ta zhvilloje bujqesia, pra qellimet dhe metodat se si duhet te arrihet tek ushqimi

Politikaat bujqesore paraqesin koceptin e sigurimit te ushqimit ne nje shoqeri.

Në pjesët e pazhvilluara të Afrikës, Azisë dhe Amerika e Jugut rreth 70% e popullsisë jane të angazhuar në bujqësi.

Në vendet e zhvilluara, popullsia bujqesore paraqet me pake se 10% të popullsisë (SHBA dhe Angli 2% ,France, Gjermani, Danimarke 5% etj) Ne Kosoves 60% jetojne ne zonat rurale dhe me bujqesi mirren me pake se 20% te popullsise.

Bujqesia ekstenzive -prodhimtaria bujqesore natyrore

Bujqesia bashkekohore - prodhimtaria nen ndikimin e njeriut

Bujqesis rurale –prodhimtaria bujqesore dhe dimensionet tjera te zhvillimit te cilat jane parakusht te jeteses se njeriut ne fshat pra jashte zonave urbane si infrastrukturora (rruget, ujesjellesi, kanalizimi, rryma, telefonia), infrastrktura ekonomike (NVM, tregtia), shendetsore, arsimore, kulturore, sportive, mbrojtja e mjedisit

"Bujqësia" është veprimtaria ekonomike, e cila ka si objektiv prodhimin e ushqimit për njerëzit, të ushqimit për blegtorinë, të bimëve industriale dhe të biokarburanteve, si dhe të produkteve të tjera, nëpërmjet kultivimit sistematik të bimëve dhe mbarështimit të kafshëve.

"Strategjia e bujqësisë dhe strategjia e zhvillimit rural" janë objektivat afatmesme të politikave bujqësore dhe të zhvillimit rural, programimi, masat dhe mënyrat se si Qeveria planifikon mbështetjen financiare në një periudhë kohore të dhënë, në të mirë të bujqësisë dhe zonave rurale.

"Masat e politikave bujqësore dhe të zhvillimit rural" janë instrumentet ligjore dhe financiare për arritjen e objektivave, në përputhje me dokumentet e programuara.

Prodhimtaria bujqesore realizohet përmes bimëve (si dega kryesore e bujqësisë) dhe blegtorisë (si dega e dytë për nga rëndësia brenda bujqësisë).

Bimet duke thithur CO2 permes gjetheve dhe matarjet ushqyese permes rrenjeve, dhe duke perdorur energjine diellore ato prodhojne farera, fruta, fibra, vajra etj

Rreth ¾ te prodhimtarise bimore konsumohet nga blegtoria.

14

Ndervaresia zhvillimore ne mes ketyre dy degve eshte nje nder qellimet kryesore te bujqesise shkencore

"Bujqësi e qëndrueshme" është bujqësia, e cila, nga ana ekonomike dhe sociale, është e aftë të mbijetojë dhe që për një periudhë të gjatë nuk e degradon mjedisin.

Koncepti i bujqësisë së qëndrueshme është i bazuar në parimin e shumëfunksionalitetit, duke nënkuptuar se bujqësia, krahas produkteve fitimprurëse (ekonomike), prodhon edhe të mira publike, që lidhen me mjedisin, sigurimin e ushqimit, sigurinë ushqimore dhe konvergjencën rajonale dhe sociale.

Këto funksione të jashtme të bujqësisë nuk drejtohen drejtpërdrejt tek tregjet dhe, për këtë arsye, duhen mbështetur me masa gjithëpërfshirëse të politikave bujqësore dhe të zhvillimit rural.

Bujqesia ka nje rendesi strategjike per cdo vend

Joelasticiteti I cmimeve dhe te ardhurave ne kuader te kerkeses per produkte bujqesore

Prodhimi varet nga kushtet natyrore dhe specifikave biologjike

Ndikimi prodhimit ne mjedis Mundeson zhvillimin e sektoreve te tjere te

ekonomise Siguron the ardhura per nje pjese te madhe

popullsise rurale

Industria e përpunimit të produkteve bujqësore ka për qëllim transformimit të produkteve bujqësore për nevojat e ndryshme të njeriut.

Në rendë të pare është industria ushqimore e cila I përpunon produktet në forma të përshtatshme për konsum të përditshëm.

Shumë produkte bujqësore transformohen në produkte të tjera industriale të cilat gjithashtu shërbejnë për nevojat e njeriut.

Rëndësia e bujqësisë në ekonomin e vendit mund të vlerësohet edhe përmes shfrytezimit te inputeve nga sektoret e ndryshem industrial, te punesimit te fuqise punetore, pjesëmarrjes në industrinë përpunuese, ne eksport dhe shume kontribute te tjera.

Bujqësia dhe lidhmëria e sajë me sektoret të tjerë të ekonomisë

Bujqësia

Prodhimtaria:90778 ose 430%

Bujqësia

Agroindustria55

.440 ose 25,7%

Energjia

1.669 ose 7,9%

Makina

758 ose 3,6%

Ndërttim

taria 1.966

Ind.kimike

4.647

Transporti

6.241

Shërbimet

4.647

Inputet: 21.095

Blerja e inputeve bujqësore: 40.075 ose 44,1%

Industria ushqimore

Prodhimtaria në dispozicion:123.055 ose 307%

Blerja e inputeve bujqësore: 6.436 ose 16,1%

Industria joushqimare

Shitja sectorëve tjerë 19.233 ose 15,6%

Konsumimi I produkteve ushqimore: 93.920 ose 76,3%

Konsumi I produkteve bujqësore bruto: 37.963 ose 41,8%

Eksporti: 7.441

ose 8,2%

Rezervat:1.128

ose 1,2%

Sto

qet 1.437

o

se 1,2%

Ksp

ortim

i: 8.465 o

se

6,9%

Konsumimi ushqimor final:(1.437+8.465+93.920+37.963+7.441)-1.128=

148.098

Shtazet duke u ushqyer me shume pjese te bimeve, kryesisht te pangranshme per njeriun, ato transformojne matarialin bimor ne produkte te dobishme per njeriun si: mishi, lekura, leshi, vezet dhe qumeshti.

Nga aspekti ekonomik, prodhimtaria blegtorale ka qarkullim me te shpejte te kapitalit ne bujqesi

Prodhimtaria blegtorale realizohet tere vitin

21

Drithrat

  40         60      

Patatja

    60         40    

Bimet vajore

15         85        

Panxheri I sheqerit

10         90        

22

Bujqesia si dege ekonomike fillon aty, ku njeriu fillon te kontrolloje rritjen e bimeve dhe te kafsheve, duke e drejtuar ate ne perfitimin e tij.

Dallimi ne mes bujqesise primitive dhe te zhvilluar, shprehet ne nivelin e ketij kontrolli nga ana e njeriut

Ne bujqesin primitive, njeriu pranon ashtu sic jane: token, rreshjet, llojet e bimeve

Ne bujqesine e zhvilluar, njeriu I kontrollon ne nje mase faktoret te cilat ndikojne ne rritjen e bimeve dhe te kafsheve.

Ai per kete e perdore gjithe aftesin dhe dijen e tij

23

Përkundër kontrollit të bimëve dhe të kafshëve, njeriu prap se prap nuk mund ta ndryshojë varësinë e bujqesise nga:

Energjia diellore, Karakteri sezonal i prodhimit, Ndryshimet klimatike, Topografia e tokës dhe Specifikat prodhuese të bimëve dhe të

kafshëve etj.

24

Shpërndarja nga pikëpamja territoriale, Bujqësia variron nga një vend në tjetrin, shpesh edhe në

distanca të shkurtra, Varshmëria nga kushtet klimatike, Prodhimtaria sezonale, Shumëllojshmëri e aftesive të fermerëve, Ndryshimet në praktikë kërkojë ndryshime shtesë (rritja

e plehërimit kërkon edhe varitetin e ri të bimës) dhe Vazhdueshmëria e ndryshimeve në progresin bujqësorë

(edhe atëherë kur futën varietete plotësisht të reja kërkohn adaptime të reja për kushtet specifike),

Varshmëria nga tregu dhe factorët në treg.  

25

Bujqesia a veprimtaria ekonomike me e vjeter e njerezimit

Ne shekullin 19. me zhvillimin e shpejte te industrise, bujqesia humb rolin kryesor dhe ne disa vende te zhvilluara eshte margjinalizua

Ne disa vende te varfera bujqesia vazhdon te kete rolin e primar. Sa eshte vendi I pazhvilluar aq roli I bujqesise eshte me I madhe.

26

Bujqesia ndahet ne baze te:a) Natyres se prodhimit - Prodhimtaria bimore(Lavertaria, vreshtaria, pemtaria, livadhet me kullotat) - Prodhimtaria e kafsheve (blegtoria, peshkataria, bletaria, prodhimtaria e mendafshit) - perpunimi primar , liferimi dhe tregtimi I produkteve bujqesore (perpunimi primar, traqnsporti dhe tregtimi I produkteve bujqesore).b) Sipas ndikimit te njeriut ne prodhimtarine bujqesore: - intensive (me pjesemarrjen e larte te njeriut, mre pune-intensive dhe te kapitalit: kapitalo-intensiv) - ekstensiv (pjemarrja e ulet e punes dhe e kapitalit ne prodhimtari)

27

28

• Toka bujqesore eshte toke e cila perdoret per prodhimtarine bujqesore.

• Token bujqesore e perbajne:1. Toka e punueshme2. Kullotat3. Siperfaqet per rritjen e peshkut4.Kallamishtet

29

• Tokat punueshme paraqesin tokat ku rriten bimet lavertare, te mbjellurat shumevjecare dhe bari dhe aplikohen punimet bujqesore dhe miren rendimente cdo vit.

• Tokat punueshme perbehen:1. Arat dhe kopshtet2. Pemishte3. Vreshtat4. Livadhet

30

• Arat dhe kopshtet jane siperfaqet ku kultivohen drithrat, bimet industriale, perimet, bimet furaxhiere.

• Ne ara dhe kopshte marrin pjese:1. Siperfaqet me drithera,2. Siperfaqe me bime industriale3. Siperfaqet me perime4. Siperfaqe me bime furagjera5. Siperfaqe me lule6. Tokat ndjerine

31

Rendimente ne prodhimtarin bimore paraqesin prodhimin per ha ose per trung apo hardhi prodhuese

Rritja e kafsheve eshte prodhimtaria e kafshes se gjalle gjate vitit ne baze shtimit dhe rritjes ne peshe te kafsheve

Rritja e prgjithshme te kafsheve=kafshet e therura (ne peshe)+diferenca ne mes te kafsheve te shitura dhe te blera+ndryshimi ne peshe e kafsheve ne fund dhe ne fillim te vitit

32

Ne kuader te analizave te rezultateve ekonomike ne bujqesi perdoren:

1.Treguesit e prodhimtarise -ka te beje me treguesit e struktures se prodhimtarise,

2.Treguesit ekonomik -kane te beje me te hyrat e realizuar dhe shpenzimet e afarizmit, efikasitetin e afarizmit

3.Treguesit financiar -kane te bejne me pasurin, kapitalin dhe obligimet

33

Intenziteti ne prodhimtarin bujqesore paraqet nivelin e perdorimit te resurseve prodhuese per njesi te kapacitetit(toke-ha, kafshe te kushtezuara-KK, trunguj etj)

Intenziteti matet duke pjestuar numrin e KK me kapacitetin (ha, numrin e fermave, siperfaqen e shtalles .

Kafshet e kushtezuara-KK jane kafshet e nje lloji, me peshe prej 500 kg

KK=Numri I kafshevex pesha e gjalle/500 KK= 50 vica X 150 kg/500=15

34

Pos permes KK, intenziteti ne bujqesi mund te matet edhe permes njesive te drithrave (NjD). NJD eshte masa ntyrore permes se ciles produktet e ndryshme bujqesore paraqiten me nje baze te perbashket

35

Kriteret per vleresimin e intenzitet te bujqesise

36

"Fermë" është njësia ekonomike bazë në bujqësi dhe në veprimtaritë ekonomike që lidhen të. Është një sipërfaqe toke apo veprimtari që kryesisht i kushtohet prodhimit dhe menaxhimit të ushqimit ose prodhimit blegtoral.

"Produkt bujqësor" është një produkt bimor apo shtazor, i cili prodhohet në fermë, si dhe produktet që rrjedhin nga faza e parë e përpunimit të këtij produkti bimor apo shtazor.

"Produkt agroushqimor" është produkti bujqësor dhe produkte të tjera ushqimore të përpunuara.

Cka eshte politika agrare? Politika agrare nekupton nje mori

masash shteterore te cilat kane ndikim ne:

prodhimin e ushqimit, shfrytezimin e resurseve ne bujqesi, tregut vendor dhe te jashtem, konsumin e ushqimit dhete ushqyerit, sigurin e ushqimit, krijimin e kushteve per njerezit te cilet

punojne dhe jetojen ne rajonet rurale.

Politikat bujqesore ne Kosove funksionojne ne kuader te politikave ekonomike te Kosoves.

Nga keto politika varën rreth 100 mije fermerë dhe 2 milion konsumatorë.

Zbatimi I politikave bujqesore kane fillu te zbatohen pas Luftes por me efekte te uleta

Fermat kanmbetur te vogla, ambienti ekonomik nuke eshte zhvilluar, janë bere perpjekje per te futur varietetet dhe teknologjia e reja, rendimentet janë rritur ngadal dhe zhvillimi I degeve te reja të industrisë në bazë të produkteve bujqësore eshte shume modest.

Në vitin 2009 Kosova I përmbushë nevojat me rreth 60% në produkte ushqimore

Kualiteti dhe standardet e ushqimeve janë ende shume te uleta etj.

Me masat për zbatimin e politikave bujqësore dhe zhvillimit të zonave rurale synohet të arrihen objektivat e përgjithshëm, si më poshtë:

a) rritja e të ardhurave për popullsinë rurale, duke rritur mirëqenien e saj, nëpërmjet përmirësimit të kushteve të punës dhe të jetesës, si dhe duke krijuar mundësi të barabarta për burrat dhe gratë;

b) rritja e prodhimit nëpërmjet nxitjes së konkurrueshmërisë dhe të progresit teknik, si dhe garantimit të një përdorimi optimal të faktorëve të prodhimit dhe në veçanti të punës;

c) stabiliteti i tregut, duke garantuar qëndrueshmëri në prodhimin bujqësor; ç) cilësia dhe siguria ushqimore, duke garantuar që zinxhiri ushqimor të ketë një

cilësi të qëndrueshme dhe të mos shkaktojë pasoja të dëmshme në shëndetin e njerëzve;

d) mbrojtja dhe ruajtja e mjedisit, duke garantuar që bujqësia të ruajë burimet natyrore;

dh) ulja e varfërisë, e cila synon zvogëlimin e pabarazive ndërmjet niveleve të zhvillimit të rajoneve të ndryshme, si edhe të prapambetje s së zonave rurale, më pak të favorizuara, duke zhvilluar veprimtari alternative dhe plotësuese, që gjenerojnë punësim, me synim ngadalësimin e largimit të popullsisë nga fshatrat, si dhe duke fuqizuar biznesin e vogël dhe të mesëm.

Kur flitet për politikat (ekonomike), zakonisht kuptojmë objektivat dhe metodat e percaktuara nga qeveria për të ndikuar mbi nivelin e variablave ekonomikë, siç janë çmimet, të ardhurat, e ardhura kombëtare, kursi i këmbimit, etj.

Me "politika ekonomike", si term i përgjithshëm, nënkuptome ndërhyrjen e shtetit në ekonomi, ndërsa "politikat ekonomike ne bujqesi" janë llojet e veçanta të ndërhyrjeve si, për shembull, politika e çmimit të prodhuesit, politika e kreditit, subvencionet, politika e tokave, te hulumtimeve shkencore etj.

Nuk ka një përkufizim të vetëm të termit "politikë ekonomike”. Megjithatë, kur flasin për politikat (ekonomike), ekonomistët zakonisht kuptojnë objektivat dhe metodat e adoptuara nga qeveria për të ndikuar mbi nivelin e variablave ekonomikë, siç janë çmimet, të ardhurat, e ardhura kombëtare, kursi i këmbimit, etj.

Ekonomia politike, pra, studion raportin ndërmjet politikës dhe ekonomisë, me theks të veçantë në rolin e fuqisë (pushtetit) gjatë marrjes së vendimeve.

Për rrjedhojë, "politika ekonomike", si term i përgjithshëm, nënkupton ndërhyrjen e shtetit në ekonomi, ndërsa "politikat ekonomike" janë llojet e veçanta të ndërhyrjeve si, për shembull, politika e çmimit të prodhuesit, politika e kursit të këmbimit, politika e kreditit, ose politika e kërkimeve.

Sistemi ekonomik I nje vendi funksionon përmes politikave ekonomike (politikat makroekonomike), në kuadër së cilës janë politikat bujqësore (politikat makroekonomike agrare).

Instrumentet ose mekanizmat e politikës ekonomike-masa nderhyrese ne fushat e caktuara ekonomike

Objektivat e politikës ekonomike jane: rritja ekonomike, punësimi, kontrolli i inflacionit, Rritja e the ardhurave dhe përmirësimi i bilanci i pagesave

Instrumentet ose mekanizmat e politikës ekonomike jane: Politika monetare dhe politika fiskale Politikat e subvencioneve Politikat e te ardhurave Politikat e tregtise se jashtme etj

 

Instrumentet e Politikave monetare dhe fiskale Politika monetare

▪ Norma e interesit ▪ Kursi i kembimit

Politikat fiskale ▪ Taksat (tatimet)▪ Doganat

Instrumentat e politikes monetare dhe asaj fiskale e japin ndikimin tek cmimet ( cmimet e produkteve, inputeve), permes ndikimit te normen e interesit dhe kursit e kembimit ndikojne ne zhvillim

Politika fiskale ka të bëjë me fuqinë e shtetit për mbledhur taksat (tatimet) dhe për të shpenzuar përmes buxhetit të shtetit.

Shpenzimet shtetërore kanë ndikim të madh në aktivitetin ekonomik të vendit pra edhe të bujqësisë.

Shteti përmes taksave(tatimeve) mund të nxis apo të ngadalësojë zhvillimin e bujqësisë Politika fiskale

▪ Taksat ▪ Shpenzimet qeveritare ▪ Doganat

Sistemi shoqëror (shteti)

Sistemi politik Sistemi juridik Sistemi makro ekonomik

Sist. I informatikës

Sistem. tjera

Iniciativa private

Intervenimi i shtetit

Shteti juridik

Politika makro ekonomikee

Infrastr. ekonomikee

Programrt sociale

Tregu

Bartesit e politikave agrare

Qellimet e politikave agrare

Mjetet e politikave agrare

Personat fizik dhe juridik- duke krijuar kushte dhe me aktivtetin e tyre-kontribuojne ne realizimin e qellimeve ne bujqesi

Bartesit kryesor- shteti permes mekanizmave te kuvendit (nga niveli lokal deri ai qendror) percakton masa dhe rregullon bazen ligjore te aktivitetit bujqesor

1) Bartesi i drejtperdrejte i politikave agrare eshte shteti me institucionet e percaktuar me organizimin e shtetit te cilat kane per obligim ta orjetojne zhvillimin me efikas te prodhimtaise bujqesore duke aprovuar regullativen ligjore

a)Organet ligjedhenese shteterore(kuvendi I shtetit, kuvendet komunale), cdo njera ne baze te kompetencave por munden me qene edhe organet ekzekutive si qeveria, ministrite, agjencionet etj.

b)Bankat, institucionet e sigurimeve, fondet etj

2)Organet e terthorta- nuk jane kompetente per percaktimin e qellimeve dhe te mjetevete te politikave agrare. Por, munden me propozu masa ( Organizatat e biznesit, Oda ekonomike, partit politike, shoqatat, institucionet shkencore tej

1)Themelore (Afatgjate apo strategjike)Qellimet e pergjithshme te

shoqerise: mireqenja, kushtet e jeteses dhe te punes

Qellimet kvantitative dhe kualitative:rritja e prodhimit, te ardhurave, arsimimi, shkenca

2)Afatshkurtera (taktike); detyrat konkrete rreth realizimit te qellimeve ne sasi, vlere dhe ne kohe

1. Zhvillimi I prodhimtarise bujqesore2. Realizimi I funksioneve ekonomike te

bujqesise3. Prodhimtaria ne vazhdimesi4. Mbrojtja e mjedisit5. Qellimet specifike si zhvillimi I ekonomise

familjare bujqesore, baza teknike, aftesimi profesional I fermereve, modernizimi I bujqesise, marketingu bujqsor, prodhimtaria organike etj

• Jane mjete ne disponim te bartesve te politikave agrare per realizimin e qellimeve

1.Mjetet e pergjitheshme:Kushtetuta e vendit, rregullativa

ligjore2. Mjetet e vecanta:Mjetet ekonomikeMjetet teknikeMjetet organizativeMjetet administrative dhe ligjore

Tregu, cmimet, kredite, sigurimet, politikat tregtare me jashte, politikat devizore etj

Mekanizimi,Meliorimet,Ujitja, RajonizimiKomasacioni etj

Organizimi I arsimimit te fermerveOrganizimi I sherbimeve bujqesoreSpecializimi I prodhimtariseOraganizmi I punes shkencoreOrganizimi I informimit te fermereve

Masat per percaktimin e cilesise se produkte bujqesore

Masat per tregtimin e inputeve bujqesore

Masta per transportin, ambalazhimin, ruajtjen, trajtimin

• Politikat makroekonomike: Politikat fiskale Politikat monetaro – kreditore Politikat e jashtme tregtare Politikat e tregut the punes politikat e tjera (politikat strukturore, politikat

stabilizuese...)• Qellimi I the gjitha politikave eshte fortesimi I

aftesive konkurruese dhe alokimi optimal I resurseve ekonomike

60

Istrumentat

Variablat e jashtme

Copyright © 2003 Pearson

Education, Inc.Slide 1-61

Makroekonomia

Prodhimi

Punësimi

Papunësia

Inflacioni,

Çmimet

Neto eksporti

Politika fiskalePolitika fiskale

Politika monetarePolitika monetare

Politika e të ardhuravePolitika e të ardhurave

Pol . e mardhnieve

ekon me jashtë

Pol . e mardhnieve

ekon me jashtë

KohaKohaProd e

jashtme

Prod e

jashtmeNdodhitë

politike

Ndodhitë

politike

Objektivat

62

Politika monetare

Politika

fiskale

Politika e te

ardhurave

Politika e

mardhenjeve ekon.

me jashte

Instrumentet e politikave makroekonomike

Qevria qendrore

Qellimete politikave makroekonomike

Inflacioni I ulet Papunesia e ulet Rritja ekonomike

Qellimet e qeverise/Treguesit makroekonomik

• Tre komponentet kryesore të politikës ekonomike janë: qellimet, mjetet dhe bartesit te politikave ekonomike.

• Qellimet e politikës ekonomike (afatshkurtër dhe afatgjatë)

• Me instrumentet (mjetet) e politikës ekonomike, shteti ekonomkse realizon qellimet e veta (Instrumentet e fiskale, the politikës monetare, te tregtise se jashteme...), ndërsa masat e politikave ekonomike nënkuptojne përdorimin e instrumenteve.

63

Politika ekonomike paraqet nderhyrjen e shtetit ne ekonomi, me te cilen, në përputhje me qëllimet e caktuara, ndikon në aktivitetin ekonomik, duke I orjentuar aktorët ekonomik në drejtimin e dëshiruar.

Pse duhet te ekzitoje politika ekonomike?

Per ti eliminuar te metat e tregut - monopolin, efektet e jashtme, shpenzimet publike dhe te hyrat publike.64

65

Politikat fiskale Ekspanzive

Politikat fiskale Restriktive

Zvoglimi I tatimit dhe rritja e Zvoglimi I tatimit dhe rritja e shpenzimeve publikeshpenzimeve publike

Rritja e tatimit dhe zvoglimi I Rritja e tatimit dhe zvoglimi I shpenzimeve publikeshpenzimeve publike

66

Politika monetare Ekspanzive

Politika monetareRestriktive

Rritja e ofertes se paraseRritja e ofertes se parase Zvoglimi i ofertes se paraseZvoglimi i ofertes se parase

Politikat bujqesore mund të jenë nxitëse ose stimuluese por në rastet e caktuara ato mund të jenë edhe kufizuese.

Nëse shteti dëshiron të zvogëlojë sipërfaqet e papunuara bujqësore ai mund të aplikojë taksa të larta për tokat e papunuara.

Nëse dëshiron ta nxisë ndonjë prodhimtari shteti mund t’i zvogëloj tatimet, doganat për pleh, pesticidet, makinat bujqësore, TVSH-ne etj.

Politikat e jashtme tregtare perfshine

kembimin e mallrave dhe te sherbimeve

me shtetet e jashtme, si dhe transakcionet

financiare dhe kapitale.

68

"Politikat bujqësore" janë politika shtetërore, që përqendrohen në objektivat dhe masat, që veprojnë drejtpërsëdrejti në tregjet agroushqimore dhe të ardhurat nga ferma.

"Politikë e zhvillimit rural" është një politikë shtetërore, që përqendrohet në zhvillimin e qëndrueshëm të zonave rurale, në konvergjencën e tyre ekonomike dhe sociale, si dhe në mbrojtjen e mjedisit.

Politika agrare nekupton nje mori masash shteterore te cilat kane ndikim ne:

prodhimin e ushqimit, shfrytezimin e resurseve ne bujqesi, Furnizimit te tregut vendor dhe te jashtem, konsumin e ushqimit dhete ushqyerit, sigurine e ushqimit, krijimin e kushteve jetese per njerezit te

cilet punojne dhe jetojen ne rajonet rurale.

Politikat bujqesore mund të jenë nxitëse ose stimuluese por në rastet e caktuara ato mund të jenë edhe kufizuese.

Nëse shteti dëshiron të zvogëlojë sipërfaqet e papunuara bujqësore ai mund të aplikojë taksa të larta për tokat e papunuara.

Nëse dëshiron ta nxisë ndonjë prodhimtari shteti mund t’i zvogëloj tatimet, doganat për pleh, pesticidet, makinat bujqësore, TVSH-ne etj.

Politikat bujqesore kane një veprim shumë të gjerë si në nivel të vendit apo shumë vendeve po ashtu edhe në nivel të regjioneve të caktuara.

Në nivel të shtetit dallojmë: Politikat ”bujqësore” të cilat I kushtohen

prodhuesve bujqësor, Politikat “ushqimore” të cilat I favorizojnë

konsumatorët, Politika “rurale” të cilat I favorizojnë

zhvillimin e hapësirës rurale në përgjithësi.

Politikat bujqesore aplikohen në kuptimin e ngushtë për administrimin e faktorëve të prodhimit ne bujqesi si është pronësia mbi token, eliminimin e faktorëve destabilizues të tregjeve bujqësore ,

Pjese e politikave bujqesore jane edhe Politikat agro-industriale te cilat aplikohen per furnizimin e bujqësisë me inpute dhe te transformimit te produkteve bujqësore,

Politikat ushqimore, aplikohen per elemenimin e problemeve të nivelit të çmimeve, politikave te ndihmave dhe te subvencioneve, normave higjienike-sanitare për ushqime.

Politika e zhvillimit rural si politika territoriale për zhvillimin e zonave rurale, politika e infrastrukturës rurale, sistemi shkollor dhe shëndetësor në zonat rurale, asistenca teknike, mbështetja financiare, kooperimi, investimet direkte etj.

Qëllimet specifike të politikë agrare mund të jenë :1.Sigurimi i ushqimit nga prodhimtaria vendore që është

një prej qëllimeve kryesore politike dhe të sigurisë së vendit,

2.Prodhimtaria bujqësore stabile përmes subvencioneve të ndryshme,

3.Krijimi i sistemit efikas të sigurimit me ushqim e që kontribuon edhe në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik të vendit,

4.Zhvillimi i bujqësisë si burim i taksave për zhvillimin e përgjithshëm ekonomik,

5.Sigurimi i të ardhurave për prodhuesit bujqësorë, sidomos në vendet e zhvilluara si një prej qëllimeve të rëndësishme politike,

6.Shfrytëzimi i tregjeve botërore etj. 

Instrumentet ose mekanizmat e politikës agrare, në ekonominë e tregut, mund të jenë të llojllojshme, varësisht nga qëllimet e politikës agrare.

Karakteristikat e përbashkët e tyre është se ato kanë qëllime kompensuese për prodhuesit bujqësorë.

Politika agrare realizohet kryesisht edhe përmes mekanizmave të ndërlikuara të kontingjenteve të të kontingjenteve të eksportit dhe të importit, kompeneksportit dhe të importit, kompenzzimeve imeve (Subvencioneve), (Subvencioneve), të çmimeve, përmes politikës të çmimeve, përmes politikës tatimore, kreditore etjtatimore, kreditore etj,

1. Programi ka si qëllim të mbështesë zhvillimin e bujqësisë në vend, të garantojë, në mënyrë graduale, efektivitetin e masave të politikave bujqësore dhe të zhvillimit rural, duke i kushtuar vëmendje nevojës së planifikimit të zbatimit të projekteve dhe të masave mbështetëse.

2. Burimet financiare të programit sigurohen nga: a) Buxheti i Shtetit; b) donatorët ndërkombëtarë, sipas marrëveshjeve përkatëse; c) buxheti i komunës; Programi për bujqësinë dhe zhvillimin rural është i përhershëm dhe

administrohet nga ministria, nëpërmjet agjencisë së pagesave. 3. Kriteret bazë, sektorët që do të mbështeten dhe masa e

përfitimit nga fondi i programit përcaktohen me vendim të Qeverise.

Procedura dhe mënyra e administrimit të fondit të programit përcaktohen me udhëzim të përbashkët të ministrit përgjegjës për çështjet e bujqësisë dhe Ministrit të Financave.

Përfituesit nga fondi i programit nëpërmjet masave, që ndërmerren në kuadër të politikave bujqësore dhe të zhvillimit rural, janë:

a) fermerët, grupet e fermerëve, personat fizikë apo juridikë, të cilët kanë veprimtari bujqësore ose veprimtari ekonomike të lidhur me të;

b) personat fizikë apo juridikë, të cilët e ushtrojnë veprimtarinë në industrinë agroushqimore;

c) personat fizikë apo juridikë, të cilët ofrojnë shërbime për veprimtari bujqësore dhe veprimtari të tjera rurale.

Mbështetja e brendshme për produktet bujqësore dhe agroushqimore zbatohet nëpërmjet:

a) masave për stabilizimin e tregjeve;

b) pagesave të drejtpërdrejta.

Masat për stabilizimin e tregjeve Masat për stabilizimin e tregjeve synojnë të

mbështesin bujqësinë në kohën e kushteve tepër të paqëndrueshme të tregut.

Forma dhe llojet e masave propozohen në plane konkrete.

Në përputhje me marrëveshjet ndërkombëtare, ku Kosova është palë, mund të zbatohen edhe masa të tjera, veç atyre të parashikuara.

Politikat bujqesore duhet te zgjidhin probleme.

Psh problemi eshte nje situate e padeshiruar qe vazhdon per nje kohe te gjate dhe qe rezulton ne pasoja negative.

P.sh: Niveli i ulet i sigurimit te ushqimit – rrenjet dhe pasojat, objektiva dhe rezultatet

Zgjidhja e problemeve permes projekteve

Pema e problemeve

Metoda e pemës së problemeve mund të paraqitet si më poshtë

Projekti

Rezultati 1 Rezultati 2 Rezultati 3

Objektivi 2 Objektivi 3 Objektivi 1

Problemi

Pasoja 1 Pasoja 2 Pasoja 3

Rrënja 2 Rrënja 3 Rrënja 1

Para çdo propozimi të politikave, nga ana e institucionit përkatës shtetëror, duhet të bëhet një analizë:

e problematikës për fermerin si bartës i prodhimtarisë,

konsumatorin si shfrytëzues i produkteve agro-ushqimore dhe

banorin e hapësirave rurale si subjekt ekonomik ekonomik.

Mbështetur në këtë analize, përcaktohen edhe mënyrat e ndërhyrjes publike, nisur nga objektivi i maksimizimit të përfitimit shoqëror duke përdorur në mënyrë efektive burimet e kufizuara.

Konceptimi i një politike tërësore për sektorin e bujqësisë dhe ushqimit, do të duhet të mbajë parasysh problematikën aktuale dhe metodat e zgjidhjes së problemit.

Politikat dhe programet e bujqësisë dhe ushqimit duhet të zgjidhin problemet kronike që ndeshen në prodhimin dhe marketingun e produkteve bujqësore.

Këto politika dhe programe evoluojnë në mënyrë graduale në përgjigje të ndryshimit të përmasave dhe karakterit të problemeve.

Problemet kryesore të bujqësisë dhe ushqimit janë:

1.Problemi i fermës dhe burimeve natyrore;

2.Problemi ushqimit për konsumatorët, dhe

3.Problemi i zhvillimit rural.

1. Problemi i fermës dhe burimeve natyrore - fermeri

2. Problemi ushqimit për konsumatorët - konsumatori

3. Problemi i zhvillimit rural – banori i mjedisit rural

Problemi i fermës dhe burimeve

Problemi i konsumatorit

Problemi i zhvillimit rural

Konsumatori

Konsumatori

Banori rural

Banori rural

FermeriFermeri

Rëndësia e problemeve ndryshon me kohë, sipas çështjeve që dalin.

Të gjitha dimensionet e problemeve prekin fermerët, konsumatorët dhe banorët e zonave rurale.

Problemi i fermës dhe burimeve ka tre dimensione kryesore,

1.atë të të ardhurave të fermës 2.të riskut dhe pasigurisë

karakteristike bujqësore, dhe 3.atë të përdorimit të burimeve.

Dimensioni i problemit të të ardhurave të fermës mund të formulohet në këtë mënyrë:

Një kombinim faktorësh që rezultojnë në të ardhura të ulëta të fermerëve.

Faktorë të rëndësishëm në origjinë të kësaj situate janë numri I madh i fuqisë punëtore në fermë, përmasat e vogla të fermës, dhe mangësitë e përhapura të tregjeve.

Luhatjet e çmimeve bujqësore – per shkak të ngjarjeve jo të rastit - shoqërohen me humbje të efikasitetit të prodhimit bujqësor dhe me të ardhura më të ulëta për fermerët.

Sinjalet çmimeve në formën e ngjarjeve kaotike dinamike rezultojnë në diversifikim, i cili nga ana e vet shoqërohet me ulje të efikasitetit.

 

Një situatë që karakterizohet nga burimet e ndotura dhe mbi-shfrytëzimi i tyre, prania e eko-sistemeve të kërcënuara dhe humbja e shumëllojshmërisë biologjike.

Faktorë në origjinë të kësaj situate janë grupe faktorësh që lidhen me kulturën kapacitetet e pamjaftueshme të sistemit.

Problemi i fermës është një problem shumë dimensional. Një nga dimensionet më të rëndësishme të problemit të fermës është lidhja e fermës me çështjen e burimeve. P.sh., mbrojtja e tokës si aspekt i burimeve është e lidhur shumë ngushtë me aktivitetin e fermës.

Në kontekstin e sotëm të integrimit evropian, çështjet e burimeve janë një dimension i rëndësishëm i problemit të fermës.

Politikat e mbrojtjes së mjedisit nga fermerët për të përfituar nga programet e Bashkimit Evropian (BE) në kuadrin e zhvillimit më të gjerë rural, janë një dëshmi e kësaj lidhjeje.

Nga ana tjetër, të gjitha çështjet e burimeve ndikojnë në mënyrë direkte në koston e produkteve bujqësore dhe, për pasojë, bëhen pjesë e problemit të fermës.

Problemi i konsumatorit ka tre dimensione të rëndësishme:

siguria sasiore e ushqimit, të ushqyerit, dhe varfëria ekstreme dhe uria. Këto dimensione për Kosovën mund

të formulohen në këtë mënyrë:

Papërshtatshmëria e të ushqyerit – sidomos shtresës së popullsisë me të ardhura mesatare dhe të larta – është shoqëruar me rritjen e numrit të njerëzve mbi peshë, me sëmundje dhe vdekshmëri të lartë nga sëmundjet kardio-vaskulare dhe kanceroze. Faktorë të rëndësishëm në origjinë të kësaj situate janë niveli jo-adekuat i edukimit dhe pamjaftueshmëria e informacionit lidhur me të ushqyerit

Dimensioni i sigurisë së ushqimit: Nivel i ulët i sigurisë së ushqimit që ka

rezultuar në sëmundjet e ndryshme dhe në dëmtim të imazhit të produkteve ushqimore sidomos në tregjet e eksporteve.

Faktorë të rëndësishëm në origjinë të kësaj situate janë vlerat dhe kapacitetet e aktorëve të sektorit privat dhe publik në sistemin e ushqimit, niveli i edukimit dhe reagimit të konsumatorit, kuadri i politikave publike, etj.

 

Banka Botërore ka konstatuar se Kosova është vendi më i varfër në Evropë.

Rreth 52% të qytetarëve të Kosovës jetojnë në varfëri, është rezultati i një ankete hulumtuese të udhëhequr nga Banka Botërore në vitin 2010.

Nga ky numër, rreth 16% jetojnë në varfëri ekstreme (me vetëm 0,93 Euro në ditë, ndërsa Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale ka mundësi që kësaj shtrese më të rrezikuar sociale që jetojnë në varfëri ekstreme vetëm gjysmës së tyre t’u paguajë asistencë sociale në shumë prej vetëm 0,45 Euro në ditë, kurse pjesa tjetër në pamundësi të asistencës sociale nuk dihet se “si jetojnë”

• Varfëria është një ndër problemet kryesore të botës moderne.

• Varfëria më së shumëti i prekë vendet në zhvillim të cilat ballafaqohen me mungesën e mjeteve të punës si dhe të kapitalit.

• Të jesh i varfër do të thotë të mos kesh mjaft para (mjete materiale për të jetuar) për ti plotësuar kushtet elementare për jetë siq janë: ushqimi, shtëpi banimi, shendeti, arsimimi etj.

• Sipas Bankës Botërore, varfëri e skajshme është atëherë kur njeriu jeton me më pak se 1 dollarë në ditë

• Sipas organizates FAO rreth 1 miliard njerez vuajne nga uria në shkallë planeti.

• Varfëria ekstreme• Jostabiliteti politik• Keqmenaxhimi I mjedisit (Tokës, hapsirës,

resurseve, ujit…)• Kërcnimet nga ndryshimet klimatike• Rritja e pakontrolluar e popullsisë• Smundjet specifike (SIDA, Menigetisi,

smundjet infektive..)• Margjinalizimi

Në vitin 2010, rreth 78,2% të 78,2% të popullsisë popullsisë botërore I takonte vendeve të varfëra.

Vendet e varfëra marrin pjesë në GDP-ine botërore me 38,1%

Në eksportin botëror me 20,3%Kriza aktuale financiare dhe ekonomike në botë ka shkaktuar një krizë të thellë ushqimore

Varfëria është një fenomen shumë aktual në tërë botën,

Çdo 5 sekonda një fëmijë vdes në botë nga sëmundjet e shkaktuara nga mungesa e ushqimit.

Kjo do të thotë se nga fillimi i leximit të kësaj fjalie e deri në fund të saj është shuar jeta e një fëmije dhe kjo është bota në të cilën vdekjet nga uria janë më të shumta, sesa vdekjet nga luftërat.

Ky është Tsunami i heshtur për të cilën flasin ekspertat e OKB-se

Varfëria për kah shtrirja nuk është një qështje e vacantë për një vend apo për një rajon por ajo është dukuri globaledukuri globale.

Në Afrikë nga 41 shtete, 31 konsiderohen si të varfëra

:  Rreth 1 miliard njerez vuajne 1 miliard njerez vuajne nga uria kronike (me pake se 1 nga uria kronike (me pake se 1 $/dite)$/dite);

· 3.2 miliard njerez · 3.2 miliard njerez jetojne me te ardhura me te vogla se 2 $/diteme te vogla se 2 $/dite ;

7 njerezit me te pasur te SHBA – 7 njerezit me te pasur te SHBA –

jane me te pasur se 47 vendet jane me te pasur se 47 vendet

me te varfera tme te varfera te botes ku jetojne mbi 830 million njerez;

• Vitin e kaluar pas rritjes së çmimit të naftës dhe dyfishimit të çmimit të produkteve ushqimore, vendet e industrializuara u angazhuan që për t'i bërë ballë krizës ushqimore, të ndihmojnë me mbi 12 miliard dollarë vendet e varfëra.

• Deri tani këto vende kanë dhënë vetëm 1 miliard dollarë me ate shume the parave nuk mund të ndihmohet ulja e numrit të njerëzve të uritur në botë, sepse kryesisht ndihmat ekonomike të vendeve të zhvilluara përdoren për mbajtjen gjallë të personave të uritur dhe nuk mund të luftojnë urinë dhe varfërinë në vendet e varfëra.

• Ekzistojnë pikëpamje të ndryshme në lidhje me faktorët e krizës ushqimore në botë.

• Vërehet qartë një hendek shumë i madh mes vendeve të zhvilluara dhe vendeve të varfra.

• Me progresin e madh të teknologjisë në fusha të ndryshme ky hendek është shtuar më shumë sidomos në fushën e bujqësisë.

• Për shkak të pabarazisë së sistemeve ekonomike dhe tregtare që sundojnë në botë, i vetmi ndikim i zhvillimit teknologjik ishte se vendet e pasura u pasuruan më shumë dhe vendet e varfëra u varfëruan më shumë.

Diferenca mes vendeve të pasura dhe vendeve të varfra është shtuar më shumë.

Një nga faktorët e kësaj diference të madhe është joefikasiteti i sistemeve ekonomike dhe politike që sundojnë në vendet e varfëra dhe që janë bërë shkak për prapambetjen e këtyre vendeve.

• Pasi çmimi i naftës arriti obi 100 dollarë për fuçi, çmimi i drithërave u rrit deri në 200% dhe programi i OKB për bujqësinë FAO, paralajmëroi për një krizë ushqimore dhe për një katastrofë humanitare në vendet e varfëra.

• Nga banka Boterore paralajmërohet se së paktën 33 vende të botës, rrezikohen nga trazira të shumta sociale.

Sipaa FAO-s deri ne vitin 2015 duhet te pergjysmohet numri numri I te varferve ne 500 milion banore.

Shtrohet pyetja si te ushqehen te varferit te ketij shekulli

a) të varferit te prodhojnë vete sasinë e nevojshme të ushqimeve ? apo

b) te furnizohen nëpërmjet tregut botëror ?

• Sipas eksperteve boteror, zgjidhja e problemit the varferise qendron ne aftesimin e vendeve ne zhvillim per tu perballur me sfidat e varferise

• Aftesimi I vendeve ne zhvillim nenkupton mbeshtetjen teknike, teknologjike dhe financiare nga bota e zhvilluar dhe sidomos nga ana e institucionet te specializuara boterore dhe regjionale

• Ekspertet e Kombeve the bashkuara, konsiderojne se shndërrimi i lëndëve kryesore ushqimore, në lëndë djegëse për makinat e konsideron si krim kundër njerëzimit.

• Ministri i financave i Indisë në lidhje me këtë thekson: "Në një kohë kur miliona njerëz vuajnë nga uria, përdorimi i ushqimit për lëndë djegëse për makinat është krim kundër njerëzimit".

• Bisedimet e Raundit te Urguajit ne lidhje me sektorin e bujqesise u përqendruan në tri drejtime:

Hapja e tregjeve, d.m.th reduktimi i masave të cilat kufizonin hyrjen e prodhimeve të huaja në tregjet lokale;

Subvencionet për eksportet që i lejojnë një vendi të shes në mënyrë të sigurt në tregun ndërkombëtar;

Mbështetja e brendshme që nëpërmjet marrjes në ngarkim të kostove, infrastrukturën, kërkimin bujqësor, shërbimin ekstenziv, lejon që të hidhen në treg produkte me një cmim më të ulët se kostot reale të prodhimit apo të cmimeve mbështetëse.

"Banka Botërore ka krijuar një vizion për të ardhmen, ku ky institucion do të kontribuojë për një globalizim gjithë-përfshirës dhe të qëndrueshëm për të zhdukur varfërinë, për të vazhduar rritjen ekonomike duke u kujdesur për mjedisin dhe për të krijuar mundësi dhe shpresa për vendet e varfera".

• Për rritjen e prodhimit të ushqimeve në nivelin e politikave agrare e tregtare rekomandohen disa masa:

Mbrojtja përgjatë kufirit nacional Mbrojtja e tregtisë lokale Krijimi i infrastrukturave Ngritja e hapësirave rajonale “të mbrojtura”.

Këto masa konsiderohen si alternativë në raport me liberalizimin e ekonomive nacionale.

Koncepti bashkehor I zhvillimit the vendeve ne zhvillim bazohet ne “eliminimin e varfërisë, të ushqyerin korrekt, shkollimi bazë, shërbimet shëndetësore themelore, formimi profesional, pjesëmarrja në vendimmarrje, mbeshtetja e politikave të rritjes, vlerësimi i mënyrës së shpërndarjes së efekteve të rritjes sipas grupeve të popullsisë apo zonave gjeografike, përfitimet nga shërbimet e ndryshme, etj.,”

Ky problem është shumë dimensional, dhe mund të formulohet në këtë mënyrë:

Niveli i mirëqenies ekonomike dhe treguesit e zhvillimit njerëzor në zonat rurale janë më të ulëta se në zonat urbane.

Në origjinë të kësaj situate janë faktorë që kanë të bëjnë me kapacitetet relativisht të ulëta njerëzore, sociale e institucionale si dhe me papërshtatshmërinë e sistemit ekzistues të vlerave.

.

Politika e fermes Ofrimi i mbështetjes financiare për bujqësinë dhe industrinë agro-

përpunuese Ngritja e infrastrukturës së marketingut bujqësor për të përmirësuar

konkurrueshmërinë e bujqësisë vendase Përmirësimi i menaxhimit të ujitjes Përmirësimi i transferimit të teknologjisë dhe informacionit në bujqësi

Politika e sigurise ushqimit Ushqimi

▪ Percaktimi i standarteve ushqimore dhe institucionet;▪ sigurimi i asistencës për prodhuesit; ▪ puna e përbashkët me shoqatat e mbrojtjes së konsumatorëve;

Shëndeti i kafshëve dhe bimëve dhe kontrolli publik – politikat dhe institucionet

Politika e zhvillimit rural Rritja e konkurrueshmërisë së sektorit bujqësor dhe agro-ushqimor Mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit ndërmjet menaxhimit të qëndrueshëm të

burimeve natyrore në zonat rurale Përmirësimi i cilësisë së jetës në zonat rurale dhe promovimi i diversifikimit

të aktiviteteve ekonomike përmes krijimit të vendeve të reja të punës Zhvillimi i kapaciteteve të institucioneve vendore për zhvillimin rural

Politikat bujqesore varet nga gjendja dhe objektivat e bujqesise se nje vendi

Konceptet e zgjidhjes së problemeve ne bujqesi:

Koncepti I Tregu+ mbeshtetja, HumanitarëFundamentalist dhe Stabilizues

Problemt ne bujqesi mund te zgjidhen permes:

1.Tregut te lirë2.Programeve mbeshtetese

shteterore

Sipas metodës së tregut të lirë, forcat e kërkesës dhe ofertës përcaktojnë çmimet e produkteve si dhe shpërndajnë burimet prodhuese disponibël.

Kjo metodë vendos një theks të veçantë tek fitimi, sipërmarrja private, iniciativa dhe puna e merita.

Sipas ketij koncepti qeveria si e vetme nuk mund ta zgjidhë problemin e ushqimit ose të përmirësojë situaten.

Sipas te koceptit treg+mbeshtetje, problemi mund te zgjidhet me veprime te kombinuara te tregut dhe te mbeshtetjeve shteterore

Per shkak te te varshmerise se bujqesise nga kushtet natyrore, specifikave biologjike te prodhimtarise si dhe specifikave socio-ekonomike te cdo shteti ne zhvillimin e bujqesise, bujqesia ka nevoje ne fazen fillestare te zhvillimit per nje mbeshtetje shteterore

Kjo mbeshtetje ka ndodhe ne cdo shtet Por ndihmat per fermer me kohe

pengojne konkurrencën e lirë ne treg

Ne gusht 2004 – Organizata Botërore e Tregtisë ka shënuar njërin prej sukseseve më të mëdha në historikun e shkurtër të ekzistimit të saj:

në Gjenevë, 147 shtetet anëtare të kësaj organizate janë pajtuar në parim dhe kanë nënshkruar një marreveshtje kornizë, e cila ka për qëllim liberalizimin e tregut dhe zvogëlimin e varfërisë në botë.

Kjo marreveshtje parasheh që vendet e industrializuara t’i ndërpresin gradualisht subvencionet për produktet bujqësore që janë duke e penguar konkurrencën e lirë.

Njëkohësisht këto vende obligohen t’i japin fund edhe subvencionimit të eksporteve agrare, të cilat vlerësohet se i kanë shkaktuar dëme të mëdha vendeve në zhvillim.

Në përgjigje të kësaj, vendet në zhvillim janë obliguar t’i hapin kufijtë për shërbime dhe produkte industriale nga bota.

Më së shumti, roli i qeverisë do të duhej të kufizohej në kërkimin bujqësor, arsimin bujqësor, prodhimin/financimin e informacionit mbi tregjet, dhe të reduktonte pengesat për tregtinë e lirë në tregjet e huaja.

Edhe në disa nga fushat e mësipërme konsiderohet rritja e rolit të sektorit privat, sidomos në fushat e kërkimit, informacionit, etj.

Humanitarët besojnë se problemi më i rëndësishëm bujqësor është ai kequshqyerjes brenda vendit dhe në rang botëror.

Në këtë kontekst, roli i qeverisë është krijimi i kushteve për rritjen e prodhimit dhe asistencës ushqimore.

Politikat qeveritare në kuadër të filozofisë humanitare duhet të rritin asistencën dhe ndihmat ushqimore, të zgjerojnë programet e ndihmës ushqimore për ata në nevojë, të mbështesin të ardhurat e fermerëve për të prodhuar edhe në rastin e çmimeve të ulëta të ushqimit, dhe të mbajnë rezerva qeveritare për të furnizuar tregun më çmime të përshtatshme në kohë rënieje të ofertës së produkteve të ushqimit

. Logjika e humanitarëve ka kerkesa mjedisore.

Ata kërkojnë siguri më të madhe të ushqimit, përmirësimin e cilësisë së ujit dhe mbrojtjen e specieve të rrezikuara.

Humanitarët kanë një besim bazë në të drejtën për ushqim.

Vendimi mbi “Të Drejtën për Ushqim”, i adoptuar në Konferencën Botërore mbi Ushqimin në vitin 1974, përcakton se çdo person në botë ka të drejtën per një racioni të përshtatshem ushqimi.

Të lidhura me këtë logjikë, kerkohet qe the kete programe te qeverisë për rritjen e prodhimit dhe sigurimin e ushqimit për ata që kanë më shumë nevojë.

Fundamentalistët agrarë besojnë se rrënjët e pasurisë janë në bujqësi.

Departamenti i Bujqësisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA), p.sh., u krijua me një filozofi fundamentaliste. Në vulën e këtij Departamenti është shkruar: “Bujqësia është themeli i industrisë dhe tregtisë”.

Sipas filozofisë fundamentaliste, stabiliteti ne bujqësi garanton stabilitetin e ekonomisë në tërësi.

Çmimet e larta për fermerët I mundesojne fermerëve më shumë para për te shpenzuar per zhvillimin e tyre.

Kjo kërkesë e rritur është një stimulans për investimet dhe punësimin në degët e tjera.

Filozofia fundamentaliste mbron gjithashtu se çmimet e larta për fermerët janë gjithashtu të nevojshëm për të ruajtur vlerat e përfaqësuara nga fermerët.

Fundamentalistët agrarë rekomandojnë vendosjen e çmimeve baze (te garantuara) për produktet bujqësore.

Megjithëse duket se filozofia fundamentaliste i takon së shkuarës, kjo nuk është e vërtetë. Fundamentalistët që ekzistojnë sot mund të bëjnë aleanca me humanitarët dhe mjedisorët, të cilët besojnë se fermat e vogla janë të mira dhe fermat e mëdha jane me të këqija.

 

Filozofia stabilizuese mbështet argumentin se problemi më i madh në bujqësi është mungesa e stabilitetit.

Sipas kësaj filozofie, mungesa e stabilitetit minon strukturën e familjes fermere, shoqërohet me gabime në vendimet prodhuese dhe të marketingut dhe nxit inflacionin.

Në këto kushte, politika qeveritare duhet të sigurojë që çmimet e produkteve bujqësore lëvizin brenda një intervali të ngushtë dhe që oferta të jetë gjithnjë e disponueshme.

Kjo mund të bëhet nëpërmjet:a)kontrollit nga qeveria të një pjese të

stoqeve të drithërave dhe nëpërmjetb)vendosjes së çmimeve garantuara

(dysheme).

Stabilizuesit mund të formojnë aleanca me humanitarët dhe mbrojtësit e bujqësisë së qëndrueshme, sepse që të dy grupet duket se besojnë në stoqet dhe fermën e vogël.

Fundamentalistët janë në favor të stabilizimit, në kushtet e çmimeve të larta.

 

Mbështetësit e kësaj filozofie besojnë se prodhuesit dhe tregtarët e ushqimit nuk mund të mbështetet vetëm në nxitësit e tregut për kombinimin optimal të inputeve, shpërndarjen e tokës dhe burimeve ujore dhe praktikat e përpunimit dhe marketingut. Sipas tyre, me qëllim që sistemi të funksionojë në mënyrë të përshtatshme dhe në interes publik, ai ka nevojë të rregullohet.

Për rregullimin e bujqësisë ka argumente ekonomikë, të tillë si ekzistenca e eksternaliteteve, produkteve publike e të tjerë argumente.

Nga ana tjetër, mendohet se shumë nga rregullat shkelin të drejtat e pronësisë private.

Mbrojtësit më të zakonshëm të metodës rregullatore janë mjedisorët dhe mbështetësit e sigurisë ushqimore.

Zgjidhja e problemeve të politikave të bujqësisë dhe ushqimit në Kosovë mbështetet në dy drejtime kryesore: drejtimi i tregut të lirë dhe drejtimi rregulluese.

Në nxitjen e agrobiznesit kosovar rëndësi të veçant kanë:

Ngritja organizativo-menaxherike e bartësve të biznesit dhe

Mbështetja institucionale e zhvillimit të agrobiznesit.

Në fakt, është me e drejtë te thuhet se drejtimi dominuese është aji i tregut të lirë. Ndërkaq, në kontekstin e integrimit në BE, po vërehen elementë që po shtohen rendesi politikave rregulluese.

Plani i përafrimit të legjislacionit kosovar me atë të BE-së është një argument që Kosovës do ti duhet të përdorë shumë më tepër se sot alternativën rregulluese për korrigjimin e mangësive të tregut, por edhe për një shpërndarje më të përshtatshme të burimeve dhe të ardhurave.

 

Përkufizoni problemin e fermës/fermerit në Kosovë. Përmendni të tre dimensionet e tij, atë të të ardhurave, pasigurisë dhe të burimeve. Komentoni mbi lidhjen mes problemit të të ardhurave të fermës dhe burimeve.

Përkufizoni problemin e konsumatorit në Kosovë. Përmendni të tre dimensionet e tij, atë të sigurisë se ushqimit, të ushqyerit dhe varfërisë ekstreme dhe urisë.

Përkufizoni problemin e banorit të mjedisit rural në Kosovë.

Shteti apo tregu! Shteti dhe tregu! Çfarë mund të bëjë tregu dhe çfarë duhet t’i lihet shtetit?

Me trashëgiminë e disa dekadave mbisundimi të shtetit, gjatë tranzicionit në Kosovë, u kalua në tregun e lire duke “sakrifikuar” ne mase te madhe rolin e shtetit, edhe atëherë kur ai ishte i nevojshëm.

Në këtë kontekst, ka nevojë për një balancë të re mes shtetit dhe tregut.

Sistemi shoqëror (shteti)

Sistemi politik Sistemi juridik Sistemi makro ekonomik

Sist. I informatikës

Sistem. tjera

Iniciativa private

Intervenimi i shtetit

Shteti juridik

Politika makro ekonomikee

Infrastr. ekonomikee

Programrt sociale

Tregu

Shteti intervenon per shkak te specifikave ne bujqesi si:

1.Per mbrojtjen e drejtave e pronesise mbi token

2.Te ardhurat bujqesore (funksionimi i tregjeve)3.Risku dhe pasiguria bujqesore dhe eficenca

(Risku)4.Siguria e ushqimit dhe te ushqyerit

(eksternalitetet)5.Rishperndarja dhe siguria ushqimore 6.Shqetesime mjedisore (eksternalitetet)

Problemi ushqimit për

konsumatorët

Problemi i fermës dhe burimeve natyrore

Problemi i zhvillimit rural.

Cfare do te ndodhte pa nderhyrjen e shtetit?

Do te kishim njerez me teper te ardhura/pasuri dhe te tjere me jo mjaft te ardhura/pasuri.

Qeveria modifikon shperndarjen fillestare te aseteve/te ardhurave per aresye etike, politike dhe ekonomike

Termi "treg“ i atribuohet më tepër transaksioneve të blerjes dhe shitjes së një malli dhe formimit të çmimit të tij.

Pra, treg do të thotë vendime të aktorëve ekonomikë, përfshi familjet fshatare, dhe konsumatorëve për të prodhuar dhe konsumuar, efektet e kombinuara të të cilëve çojnë në formimin e çmimit të tregut për një mall.

Kështu, "tregu botëror" i referohet procesit të formimit të çmimeve në nivel ndërkombëtar. Tregu kosovar i produkteve agroushqimore....

Tregjet funksionojnë në forma të ndryshme, në përputhje me numrin dhe masën e pjesëmarrësve të secilës anë të tregut, në përputhje me informacionin që rrjedh ndërmjet blerësve dhe shitësve dhe në përputhje me infrastrukturën fizike (rrugët, hekurudhat, etj.) nëpërmjet të cilave mallrat lëvizin.

Ekonomistët përdorin termin “treg konkurrues”ose Konkurrenca e pastër për të përshkruar një situatë, ku ka shumë blerës dhe shitës, të cilët veçmas janë shumë të vegjël për të ndikuar drejtpërsëdrejti në çmimin e tregut.

Konkurrenca e persosur a)Çmimet fiksohen nga tregu-këtu kemi

baraspeshën në mes ofertës dhe kërkesës c)Shteti krijon ambient konkurrues

nëpërmjet politikave fiskale

Me termat "treg jo i përsosur" ose "mangësi tregu” kuptojmë se disa elementë të situatës konkurruese mungojnë.

Për shembull, një blerës ose shitës i vetëm, shumë i madh, mund të ndikojë drejtpërsëdrejti në çmimin e tregut nëpërmjet vendimeve të blerjes dhe shitjes, situatë kjo që njihet me emrin monopol

Hipotezat e konkurrencës se pastër e perfekte1.Ekzistenca e një tregu për çdo produkt e

shërbim, për çdo tip risku, i shtrirë pafundësisht në kohë.

2.Shumë shitës – shumë blerës. Çdo njëri prej tyre – ose në marrëveshje – nuk është në gjendje të ndikojë çmimin;

3.Hyrje dhe dalje e lirë nga tregu i çdo produkti;4.Ekzistenca e informacionit perfekt të

shpërndarë në mënyrë të njëjtë si për prodhuesit ashtu edhe për konsumatorët.

2. Konkurrenca jo e përsosur –këtu mungon automatizmi nga ana e ofertës

a)Monopoli i pastër- është kur kemi vetmin nje shitës përball shumë blerësve. Ndërmarrja e cakton vetë çmimin dhe sasinë e produktit në treg. Ndërmarrja maksimizon fitimin.

Monopsoni-kur ndërmarrja është i vetmi blerës në mes shumë shitësve(p.sh.rasti i grumbullimit të duhanit nga na e fabrikës)

b)Konkurrenca oligopoliste. Oligopol-disa prodhues përball një numër të madh

blerësish (industria automobilistike, ajrore, industria e naftës). Këtu kemi maksimalizimin e fitimit kolektiv.

Oligopsoni. Janë disa blerës përball shumë shitësve(p.sh. blerja e tokave)

c)Tregjet e diskutueshme (transporti ajror)

Termi "qeveri" i referohet një grupi njerëzish, të cilët janë përgjegjës për drejtimin e një vendi në një kohë të caktuar; ndërsa termi "shtet" i referohet tërë aparatit të institucioneve publike, nëpërmjet të cilave qeveria ushtron pushtetin e saj.

Një mënyrë tjetër për të bërë dallimin midis tyre është kur themi se qeveritë marrin vendime, ndërsa administrata shteterore merret me administrimin dhe zbatimin e vendimeve.

 

Qeveritë ndryshojnë më shpesh, ndërsa shteti me ngadalë. Pra, qeveria është një grup njerëzish të ngarkuar për drejtimin e një vendi dhe që janë përgjegjës për marrjen e vendimeve politike.

Shteti përkufizohet si tërësia e institucioneve publike përgjegjëse për administrimin dhe zbatimin e vendimeve politike.

Politika ekonomike është kursi i veprimit te qeverise për ekonomi, duke përfshirë objektivat që qeveria synon të arrijë dhe zgjedhjen e metodave për arritjen e këtyre objektivave.

Nderhyrjet prodhojne te mira por edhe pasojaTeorema e parë thotë se në disa kushte të

caktuara, çdo ekuilibër konkurrues arrin ekuilibrin Pareto.

Kjo do të thotë se në një ekonomi që arrin ekuilibrin konkurrues, nuk mund të përmirësohet gjendja e një individi pa keqësuar gjendjen e një individi tjetër.

Teorema e dytë thotë se në disa kushte të caktuara, çdo shpërndarje Pareto-efiçente e burimeve arrihet përmes mekanizmit të decentralizuar të tregut.

Këto dy teorema janë të dobishme sado herë që diskutohet për rolin e shtetit.

Ato nënkuptojnë se në kushtet e supozuara nga nuk ka qeveri – sado qëllim-mirë dhe e fuqishme qoftë ajo – që të mund të përmirësojnë rezultatet e arritura nga mekanizmi i tregut të lirë.

Ekonomia e mirëqenies paraqet bazen teorike te politikes ekonomike permes se ciles vleresohet arsyeshmeria e ndërhyrjes se qeverisë ne tregje

Si disiplinë ekonomike, ka te bëjë me hulumtimin e organizimit të aktiviteteve ekonomike që synojnë maksimizimin e mirëqenies ekonomike te shoqerise.

Shembull praktike i ekonomisë se mirëqenies jane projektet investive.

Eshte I arsyeshem cdo projekt apo prodhim I ndonje malli nëse totali përfitimeve sociale eshte më i madhe se shpenzimet e përgjithshme sociale

Niveli maksimal i mirëqenies arrihet me shpërndarjen optimale dhe me zbatimin e projekteve prioritare, ato me raportin më të lartë të përfitimeve sociale dhe shpenzimeve sociale

Sipas teorise se ekonomisë se mirëqenies, tregu duhet të prodhonte çdo produkt sipas kërkesës dhe nuk duhet të kishte nevojë për ndërhyrjen e qeverisë.

Në këto kushte, reduktimet e kontrasteve sociale eshte i vetmi justifikim për ndërhyrjen e qeverisë.

Në shumë raste, tregjet private nuk arrijnë të prodhojnë sasinë optimale të produkteve dhe shërbimeve dhe, në parim, vetem ndërhyrja shtetërore mund të rritë mirëqenien.

Qëllimi i çdo ekonomie është zhvillimi ekonomik, kurse zhvillimi ekonomik i çdo vendi varet nga politika e zbatuar makroekonomike e ati vendi.

Shtruarja e drejt e politikës makroekonomike mundëson zhvillimin e përgjithshëm të vendit.

Në kuadër të qëllimeve (objektivave) makroekonomike përfshihen këto segmente: Prodhimi, punësimi, stabilizimi i çmimeve dhe shkëmbimi ndërkombëtar.

• Në përgjithësi qëllimet e makroekonomisë janë:

1.Qëndrueshmëria e çmimeve, 2.Ritme të përshtatshme të rritjes

afatgjatë, 3.Bilanci i ekuilibruar i pagesave, 4.Zhvillimi i balancuar rajonal, punësimi

i plotë. • Shikuar në afat të shkurtër apo të gjatë,

ndryshimet në çdo njërin nga këta faktorë do të ndikojnë në zhvillimin ekonomik.

Qëllimi i tatimit është mbledhja e mjeteve financiare për shtetin dhe organet tjera publike në kuader të buxhetit për t’i financuar aktivitetet e tyre publike. (arsimin, shëndetsinë, sigurimin, institucionet shtetërore, kulturën, sportin etj)

Tatimet janë burimi kryesor I mbledhjes së të hyrave publike të cilat shteti bashkohor I plotëson të dalat publike që janë në kompetence të shtetit, pa marrë parasysh sistemin ekonomiko-shoqeror .

Rëndësia e tatimit është rritur vazhdimisht gjatë zhvillimit historik të tyre, ku në fillim janë paraqitur si të hyra sekondare të jashtëzakonshme që janë mbledhur prej një grupi të ngusht të përsonave, ndërsa sot tatimet janë bërë të hyra të përhershme, të rregullta shumë të rëndësishme për plotësimin e të dalave shtetërore, e që mblidhen prej personave fizik dhe juridik.

Në shtetin Antikë tatimi konsiderohet si dhënje e popullit të nënshtruar popujve fitimtar, andaj tatimi është indentifikuar me nënshtrimin.

Në shtetin Federal tatimi në fillim trajtohet si dhuratë, mandej si ndihmë, por I cili kishte karakter klasor, sepse më shumë I ngarkonte klasat e varfra.

Në shtetin kapitalist, tatimi përjeton një zhvillim të hovshem e që kuptohet si të hyra të rregullta të shtetit, përshkakë të mjeteve financiare shumë të mëdha që mblidhen me anë të llojeve të shumta të tatimeve.

Tatimi paraqet të hyrat e dhunshme të cilat subjektet fizike dhe juridike paguajnë në buxhetin e shtetit.

Egzistojnë shumë autor që kanë dhënë mendimin e tyre rreth tatimeve, që më kryesoret mund ti klasifikojimë si :

Tatimi paraqet atë pjesë të pasurisë të cilën çdo qytetar ia jep shtetit kështu që pjesën tjetër mund ta ketë në mënyrë të sigurt.(sipas Montesquien)

Tatimi është dhënie e detyrueshme pa të drejtë që të kërkoj kundërshpërbim(Gunten Shmolders)

Tatimi është dhënie në para të cilat i mbledh shteti prej individëve në bazë të sovranitetit të tij,pa kundërshpërblim të drejtpërdrejt,me qëllim të mbulimit të ngarkimit public(Gaston Zhose).

Pra, sikurse që puntori që nuk mundet të ekzistoj pa mëditje ashtu edhe shteti nuk mund të ekzistoj pa tatime.

Prej të gjitha definicioneve të cekura më lartë si definicion më të plot kemi :

Tatimi është dhënje e detyrueshme në para, te një pjesë te te ardhurave ose te pasuris, shtetit për mbulimin e të dalave të përgjithshme shoqerore dhe pa kundërshperblim të drejtperdrejt.

Karaktesistikat kryesore te tatimeve jane:

janë të hyra derivate Tatimet janë të hyra të detyrueshme të shtetit Tatimet mblidhen për interesa publike Tatimet paraqesin dhënje pa kundërshperblim

të drejtperdrejt Tatimet nuk kanë karakter dhe qëllim të

caktuar Tatimet mblidhen në para Tatimet nuk janë në lidhje me shtetësin

Me pagimin e tatimit shteti realizon të hyra, që për ate shumë te te hyrave i zvoglonë të ardhurat, perkatesisht pasurin e personave që janë pagues të tatimeve, d.m.th shteti i taton subjektet ekonomike me qëllim që vetvetes ti mundesoj fuqi ekonomike për financimin e të dalave shtetërore , ku për këtë edhe tatimet janë edhe si të hyra derivate të nxjerra nga shteti, që janë si rrezulltat i ndrrimit të pronarit të tyre

Pasiqë tatimi ndikon ne zvoglimin e fuqis ekonomike te ngarkuesit tatimor, atëher ngarkuesi tatimor gjithnjë tenton që ti bëjë rezistencë, pra ti shmangët tatimit, ndërsa shteti duke u bazuar në sovranitetin e vetë financiar dhe me forcen ligjore të tijë bën arketimin e detyrueshëm.

Nga kjo kuptohet se mjetet e mbledhura me ane të tatimit mbulojnë të dalat shteterore që dallojnë nga shteti në shtet.

Me pagimin e tatimit nga ana e obliguesit tatimor , ai nuk perfiton ndonjë shperblim të drejtperdrejt por shteti i ofron dobi indirekte .

Qëllimi tatimor sipas rregullit nuk caktohet perpara arketimit .

Të hyrat e shtetit te mbledhura me anë të tatimeve derdhen në buxhet dhe shërbejnë për plotësimin e nevojave shtetrore.

Prandaj shteti nuk është I obliguar që ti jepë shpjegime detyruesit tatimor se për c’far qëllime janë te destinuara tatimet

Kjo është forma dominuese e mbledhjes së tatimit që aplikohet në ekonemin monetare .

Vetëm në raste të jashtezakonshme dhe rrallë tatimet mund të paguhen në forme natyrale ose me pune.

Me këtë nënkuptojm se detyrimi tatimor i ngarkon të gjitha personat në teritorin e shtetit, dhe në bazë të sovranitetit financiar i ngarkon me obligim të gjitha personat fizik dhe juridik pa marr parasysh se a janë shtetas të atij shteti apo jo, port e cilet realizojn të ardhura.

Pra këtu hyjnë personat ekonomik të cilet fitojn te ardhura, perjashtim bëjnë personat e huaj diplomatik dhe konsullarë në baza reciprocitetit.

Qëllimet e tatimit kanë ndryshuar me zhvillimin historik të shoqëris , p.sh. në sistemin sllavopronar dhe feudal qëllimi kryesor I mbledhjes së tatimit ishte formimi i mjeteve të nevojshme për mbulimin e të dalave , lidhur me armatimin , mbajtjen e ushtrise si dhe pjesmarrjen në luftë.

Politika tatimore eshte pjese e politikave ekonomike dhe sociale.

Dy qellime te politikave tatimore:

1.Fiskale2.Jofiskale ( ekonomiko-politike, socialo-politike,stabilizuese.. )

181

• Në shtetet kapitaliste qëllimi I tatimit nuk ishte vetem fiskal por edhe jo fiskal permes të cilave realizohen qellimet e shumta të politikes financiare si në :

Politikën e cmimeve Vëllimin dhe drejtimin e investimeve, të

rëndesishme për zhvillimin e ekonomis nacionale.

Barazimin (harmonizimin) e ofertes dhe kërkesës

Kufizimin e shkallës së inflacionit dhe menjanimin e faktoreve të cilet kanë shkaktuar prishjen e ekujlibrit në treg, duke marrë tepricën e fuqise blerëse etj.

• Me politikën tatimore shteti realizon edhe qëllimet e politikës sociale, që sot i jepet një rëndësi e vecantë në të gjitha sistemet tatimore.

Krijimi i stabilitetit makroekonomik është një nga objektivat parësore të secilës qeveri.

Sipas teorisë ekonomike, tatimi konsiderohet si instrument kryesor rreth mbledhjes të hyrave publike me të cilat shtetet bashkëkohore i mbulojnë shpenzimet në kuader të fushëveprimtarisë së tyre.

Politika fiskale bashkë me politikën monetare janë dy komponentë themelore të politikës ekonomike shtetërore të cilat shfrytëzohen për qëllime të rritjes ekonomike, veçmas të punësimit, rritjes se të ardhurave, të eksportit etj.

Politika fiskale ka të bëjë me aftësin e shtetit për të mbledhë të hyra nga taksat dhe pastaj për ti shpërndarë ato nëpërmjet buxhetit të shtetit.

Qëllimet e politikave fiskale janë: 1)përmbushja e nevojave publike 2) realizimi i punësimit të plotë; 3) rritja e normës së shtimit ekonomik; 4) ruajtja e stabilitetit të çmimeve; 5) stabiliteti ne bilancin e pagesave; 6) përmirësimi i kushteve të punës duke

përfshirë përmirësimin e struktures kualifikuese të fuqisë punëtore dhe përparimin teknologjik;

7) stimulimi i kursimeve; 8) stimulimi i investimeve; 9) rritja e aftësisë konkurruese të produkteve

dhe shërbimeve vendore; 10) rritja e cilësisë së shërbimeve në arsim dhe

shëndetësi.

10.04.2007 186

187

Politikat fiskale Ekspanzive

Politikat fiskale Restriktive

Zvoglimi I tatimit dhe rritja e Zvoglimi I tatimit dhe rritja e shpenzimeve publikeshpenzimeve publike

Rritja e tatimit dhe zvoglimi I Rritja e tatimit dhe zvoglimi I shpenzimeve publikeshpenzimeve publike

Tatimi nga bujqësia është masa ekonomike më e vjetër e politikës agrare.

Ky lloj tatimi është i njohur që kur ekziston shteti apo ndonjë formë tjetër e organizimit të njerëzve.

Me që në atë kohë të formimit të shteteve bujqësia ishte lëmia e vetme ekonomike atëhere edhe tatimi kishte karakterin fiskal.

188

Niveli i tatimit është caktuar në bazë të nevojave të shtetit dhe mundësive të pagesës së produesëve bujqësorë.

Niveli i tatimit mund të ketë ndikim në pozitën ekonomike të bujqëve ngase ajo ndahet nga të ardhurat e bujqëve.

 189

Obliguesi tatimor – është personi fizik ose juridik i cili në bazë të obligimit ligjor është i detyrueshem të paguaj tatimindhe të plotësoj obligimin tatimor. Cdo person nuk është oligues tatimor por vetem ata persona që kanë ndonjë pasuri dhe që realizojnë të ardhura nga puna ose kapitali.

Paguesi tatimor – është përsoni i cili vërtet e paguan tatimin. Paguesi tatimor nuk do te thotë që të jetë edhe obligues tatimor.

Aftesia tatimore ose fuqia tatimore – paraqet aftesin ekonomike që mundesojn pagimin e tatimit.

Zakonisht gjatë caktimit te tatimit zbritet shpenzimet e afarizmit, amortizimit, sigurimit, kamates, etj, kurse ajo që mbetet paraqet aftesine tatimore neto.

Në rastet të caktuara merren parasysh edhe situatat personale, familjare dhe sociale.

Burimi tatimor paraqet tere ate qe obliguesi tatimor disponon nga i cili mund te paguaj tatim (te hyrat, te ardhurat, prona)

Tarifa tatimore paraqet pasqyren e objekteve respektivisht te objekteve dhe te normave te tatimore

Paraqitja tatimore paraqet raportin e obliguesit tatimor ndaj organit tatimor me te gjitha te dhenat per percaktimin e tatimit

192

Njësia tatimore – është pjese e bazes tatimore e cila sherben si mase per llogaritjen e tatimit dhe shprehet ne para ose ne ndonj njesi te matjes.

Tarifa tatimore - është pasqyr sistematike e bazave tatimore me ndimen e se ciles llogaritet obligimi tatimor. Tarifa tatimore mund te jete propocionale dhe progressive.

Lista tatimore - është regjistri i emrave te obligueseve tatimor

Kadastri tatimor – është pasqyr e te dhenave qe sherben per caktimin e tatimit

Komisioni tatimor - paraqet nje perberje te nenpuneseve tatimor dhe nenpunseve tjerë

Organet tatimor – janë organet administrative per prerjen (arketimin) e tatimit

Ankesa tatimore – behet kur cenohet interesi juridik i ndonj obliguesi tatimor.

Norma (perqindja) tatimore – paraqet shumen e tatimit qe paguet ne njesi tatimore

Prerja tatimit – është procedura e caktimit me ligj, qe zbatojn organet financiare

Vrejtja tatimore – është kur obliguesi tatimor nuk e paguan tatimin me kohë.

Crregjistrimi i tatimit – paraqet kur ndodhin fatkeqesit si zjarri, vershimet, termetet etj.

Vonimi i tatimit – është kur obliguesi vonohet, per shkaqe te ndryshme per pagim.

Parashikimi tatimor – është kur parashihet pas nje kohe e drejta per arketim.

Lirimi nga tatimi – paraqesin personat qe lirohen nga tatimi per shkaqe te ndryshme

Padia tatimore – paraqitet ne raste te jashtezakonshme te mosmarraveshjes ne mes obliguesit dhe organeve tatimore.

Lehtesit tatimore – është kur obliguesit tatimor i zvoglohet tatimi.

Baza tatimore eshte vlera ne para e objektit tatimor

Objekti tatimor (objekt I tatimimit) eshte elementi ekonomik I cili mund te sherbeje si baze per ndonje forme te tatimimit

Problemi themelor ne percaktimin e bazes tatimore eshte percaktimi I lartesise se saje.

Jane disa metoda te percaktimin e bazes tatimore:

a)Metoda direkte b)Metoda indirekte;c) Metoda zyrtare;

196

Tatimi direkt është p.sh. tatimi në të ardhurat katastrale, tatimi në pasuri, ndërtesat etj. Ky lloj tatimi paguhet direkt nga obliguesi i tatimit.

Tatimi indirekt është tatimi në të ardhura, p.sh. përmes shitjes së pullave postare. Vlera reale e pullës është shumë e vogël, kurse vlera nominale është shumëfish më e lartë.

197

Gjatë historisë tatimimi si pjesë e politikës së shtetit dhe politikës agrare, si bazë e tatimimit ka shërbyer : toka, pasuria, shtëpia, anëtarët e familjes, të ardhuratr, të ardhurat respektivisht të hyrat kadastrale etj.

Në shumë vende si bazë e tatimimit shërbejnë të ardhurat kadastrale.

E ardhura kadastrale është e ardhura (të hyrat mesatare e cila fitohet nga toka në periudhën shumëvjeqare e zvogëluar për shpenzimet mesatare në prodhimtari) gjatë një viti.

 

198

Me që kualiteti i tokës ndryshon andaj edhe sipërfaqet apo parcelat e ndryshme të tokës japin të ardhura të ndryshme. Për llogaritje sa më reale e të hyrave respektivisht të tatimit, tokat janë të ndara në disa klasa sipas potencialit prodhues.

Tatimimi sipas të ardhurave kadastrale, në esencën është marrja e rentës diferenciale e cila paraqitet për shkak të plleshmërisë natyrore të tokës.

 

199

Norma tatimore paraqet shumen e tatimit ne raport me bazen tatimore

Norma e tatimimit mund të jenë:Proporcionale ProgresiveRegresive Normat tatimore mund te jene

harmonike, te shpejtuara apo te ngadalsuara

200

Në kuadër të tatimimit proporcional të gjithë obliguesit e tatimit, tatimohen njësojë me të njejtën normë, pa marrë parasysh nga madhësia e bazës tatimore.

Norma proporcionale më shumë i dëmton obliguesit ekonomikisht të dobët.

Tek politika progresive e tatimit me rritjen e bazës së tatimimit rritet edhe norma e tatimimit.

Tatimimi proporcional më shumë i dëmton obliguesit ekonomikisht të fortë. 

Në ekonomitë e zhvilluara tatimi në bujqësi gjithnjë e më tepër ka karakter aktiv zhvillimorë e më pak fiskal.

 

201

Me evazion tatimor kuptojme veprimet e obliguesit tatimor per ta zvogluar apo ne teresi per mos ta paguar tatimin

Evazioni tatimore mund te jete:1.Ligjore2.Joligjore

202

Evazioni ligjor mund te realizohet:1.Me ndryshimin e vendbanimit

per realizimin e veprimtarise;2.Zvoglimi I konsumit te

mallrave qe tatimohen;3.Me shfrytezimin e hapsirave

ligjore4.Me ndrime teknike.

203

Me evazion joligjor ka te beje kur obliguesi tatimor I ik pagesës se tatimit ne kundërshtim me ligjet ne fuqi

Jane dy lloje te evazionit joligjore:1. Fshehja apo defraudacia e tatimit a) E plote b) Pjeserishme 2. Kontrabanda (shverci)

Fsheja (defraudacia) – kur obliguesi tatimor fare nuk e paraqet apo i paraqet ne mënyrë jo te plote elementet e tatimimit direkt

Kontrabanda (shverci) – kur malli ne mënyrë joligjore përcillet përtej kufirit dhe ne ketë mënyre I iket pageses se tatimit indirekt

204

Sistemi tatimor i Kosovës është dizajnuar për përdorim të lehtë nga Administrata Tatimore dhe Shërbimi Doganor.

Me qëllim të nxitjes së aktivitetit afarist, shumica e shkallëve tatimore janë ndër më të ulëtat në rajon.

Detyrimet doganore 10% Akciza (varesisht nga produkti)

TVSH 16% Tatimi në të ardhurat personale (varësisht nga lartësia e të ardhurave)

Tatimi në fitim 10%

Me qëllim të realizimit të politikave të caktuara ekonomike në zhvillimin e bujqësisë s, shteti aplikon subvencione.

Subvencionet janë ndihma materialo-financiare që paguhen nga ana e shtetit.

207

Arsyet e aplikimit janë të shumta :1. Problemet në tregun e mbrendshëm,2. Vështirësitë (apo interesat) në realizimin e

eksportit (ndalimi i eksportit),3. Qëllimet e nxitjes së prodhimtarisë së caktuar,4. Aplikimit të ndonjë teknologjije të avansuar të

prodhimit (prodhimtaria ekologjike etj),5. Aplikimi i masave agreoteknike (farërat e reja,

plehrave ose materialeve mbrojtëse etj.).  

208

▪ Edhe në prodhimtarinë bujqësore të shteteve të zhvilluara janë të pranishme subvencionet e ndryshme.

▪ Qëllimi i aplikimit të subvencioneve është ruajtja e të ardhurave që mund të zvogëlohet nën ndikim të ndonjë pengese si që janë aplikimi i masave agroteknike, organizative, kufizimet shtetërore (p.sh. për eksportin e mallërave në tregjet e caktuara etj).

▪ Politika e subvencioneve konsiderohet si pjesë e politikës zhvillimore të një vendi. Kjo masë është prezente sidomos në bujqësi për shkak të specifikave të prodhimtarisë. 209

▪Klasifikimi i subvencioneve mund të bëhet sipas nivelit të aplikimit.

▪Ato mund të jenë :regjionalenacionale dhendërshtetërore

210

Subvencionet regjionale kanë karakter të ngushtë regjional.

Përmes këtyre subvencioneve plotësohen kërkesat e regjioneve të caktuara për prodhimtari specifike. (p.sh. prodhimi i duhanit, fidaneve, kafshëve të caktuara etj.).

Ato munden të jenë masa afatshkurtër apo afatgjate.

211

212

213

214

10.04.2007 215

10.04.2007 216

10.04.2007 217

Në kuadër të BE p.sh. sigurohen premitë deponimin privat të produkteve bujqësore.

Për të siguruar furnizimin normal të tregut, produktet e caktuara si yndyra edhe gjatë dimrit, prodhuesve i sigurohet ndihma financiare (premia).

Periudha e deponimit fillon prej 1.04 deri 15.09. Tërheqja e produktit fillon më 16.09 dhe mbaron më 31.03 të vitit të ardhshëm. Periudha minimale e deponimit është 4 muaj.

10.04.2007 219

Sipas ligjit në kuadër të BE në çdo rregullim në furnizimin e tregut automatikisht intervenohet.

P.sh. në rastet kur nuk ekziston aftësia blerëse, në një anë dhe paraqiten tepricat në prodhimin e caktuar, në anën tjetër, në ato raste ndërmiren edhe masat direkte si ajo e subvencioneve e konsumatorve.

Kjo masë zakonisht e rrit blerjen p.sh. të yndyrës.

Subvencioni (premia) sigurohet për yndyrë në nivel prej 15-25% nga çmimi me pakicë. Premia vlen në Angli, Irlandë, Danimarkë dhe Luksemburg.

10.04.2007 220

 Subvencionet mund të sigurohen për shtresa sociale të popullsisë (pensionist, shoqatat e ndryshme etj.). Këto shtresa mund të blejnë produkte me çmime më të ulëta.

Subvencionet mund të kombinohen edhe me masa të tjera të politikës agrare si p.sh. me politikën e çmimeve, ate të eksportit, të importit etj

Në realizimin e subvencioneve në bujqi kryesisht shfrytëzohen fondet e veçanta shtetërore (ose të bashkësive të shteteve) në kuadër të mjeteve buxhetore. Mjetet formohen përmes detyrimeve fiskale (të tatimit).

10.04.2007 221

Investimet paraqesin një ndër faktorët kryesorë të zhvillimit ekonomik në tërësi të cilat realizohen me qëllim të realizimit të ardhurave në të ardhmen.

Përmes investimeve realizohet shtimi i fondeve themelore.

Andaj edhe rëndësia e një lëmije në kuadër të ekonimisë kombëtare matet përmes vëllimit të mjeteve (fondeve) themelore respektivisht investimeve te bera në mjetet themelore.

Kapitali: a) Kuptimi i ngusht: Para në monedhë, Në çeqe, Në llogari të kursimit Në aksione etj.b)Kuptimi i gjërë: Investimet e bëra në kafshë, Paisje, Ndërtesa, Tokë etj.

Për fermerin është me rendësi:Sasia e kapitalit (të mundësoj

procesin e prodhimit dhe fitimi të mbuloj kapitalin e angazhuar-koston me gjith interesin në kapitalin e angazhuar)

Mënyra e shpërndarjes së kapitalit. Për shkak të pasigurisë fermerët

mund të vendosin të përdorin më pak kapital se ai që do të ishte më fitimprurës.

Burimet e sigurimit të kapitalit:1.Kapitali i fermerit në vlerë neto (fitimet nga

biznesi i fermës, kursimet, trashigimite, te dhuratat, të ardhurat nga punësimi jashtë fermës). Ky kapital i investuar nuk duhet të ripaguhet siç është rasti me kredinë.

2.Kapitali jashtë fermës (aksionet),3.Kontraktimi (sigurimi i shitjes perms

kontratave)4.Marrja me qira e pasurive,5.Kapitali marrë borxh ose kredia( burimi i

dytë më i madh).

Karakteristikat më të veçanta të bujqësisë ne kuader te financimit e që duhen të respektohen nga politika kreditore janë :1. Aftësia e ulët akumuluese,2. Karakteri biologjik i prodhimtarisë, si shkak i

qarkullimit të ulët të mjeteve,3. Ndikimi i kushteve natyrore në prodhimtarë

(riziku),4. Efikasiteti i ulët i investimeve për shkak të

investimeve kapitale (në tokë etj),5. Numri I madhe I fermereve shfrytëzues (qe

kërkon vlerësimin e bonitetit të së cilit).

▪ Aftësia akumuluese në bujqësi, do të thotë aftësia për ndarjen e pjesës së vlerës së shtuar (fitimit) për reproduksion të zgjëruar. Ky është një tregues për mundësitë e zhvillimit e bujqësisë me forcat e veta.

▪ Aftësia akumuluese varet nga niveli i përgjithshëm i ekonomisë, i vetë bujqësisë, nga potenciali i resurseve, aplikimi i teknologjisë, tregu etj.

▪ Vendet ekonomikisht jomjaft të zhvilluara kanë mundësi të kufizuara për investime në bujqësi. Ato në fazën fillestare të zhvillimit ndajnë një pjesë të akumulimit, përmes ndamjes primare (cmimeve), për industrializimin e vendit.

 

▪ Karakteri biologjik ndikon në qarkullimin e ngadalshëm të mjeteve.

▪ Duhet të angazhohen mjete më të mëdha (qarkullimi tek blegtoria është 2-4 vjet, lavërtari 1 vjet kurse në pemtari dhe vreshtari disa vjet). Kjo ndikon që mjetet os të angazhon me dëshirë në bujqësi.

▪ Kushtet natyrore (thatësia, breshëri, vërshimet, sëmundjet etj) e shtojnë rrezikun për të investuar në bujqësi.

▪ Blerja e tokës për t’a realizuar një prodhimtari e zvogëlon efikasitetn e investimeve.

 

▪ Për kreditimin e bujqësisë numri i madh i shfrytëzuesëve e vështirëson kreditimin e bujqësisë. Pos sektorëve të veçant pranë bankave komerciale, janë edhe kooperativat kreditore të ndryshme, kursimoret etj. Të cilat janë të specializuara për punët me fermerë.

▪ Të gjitha rrethanat e cekura për specifikat e bujqësisë në finansim, kushtëzojnë që në kuadër të politikës kreditore duhet të sigurohen lehtësiar të caktuara për bujqësi, në mënyrë që invetimet në bujqësi të jenë stimulative.

▪ Ato janë kamatat e ulëta, kamatat e beneficuara, afatet më të gjata të kreitimit etj.

 

▪ Aftësia akumuluese në bujqësi, do të thotë aftësia për ndarjen e pjesës së vlerës së shtuar (fitimit) për reproduksion të zgjeruar.

▪ Ky është një tregues për mundësitë e zhvillimit e bujqësisë me forcat e veta.

▪ Aftësia akumuluese varet nga niveli i përgjithshëm i ekonomisë, i vetë bujqësisë, nga potenciali i resurseve, aplikimi i teknologjisë, tregu etj.

Burimet e investimeve mund të jenë nga akumulimi vetanak (vetefinansim) dhe nga mjetet e huazuara (kredit).

Pjesëmarrja vetanake në investime varet nga niveli i zhvillimit.

Bujqësia gjithnjë ka patur vetefinancim të ulët në investime

Vetia më e rëndësishme e një sistemi të suksesshëm krediti është aftësia për t’u vetëfinancuar në afatin e gjatë.

Prandaj, një nga objektivat e politikës së kreditit është krijimi i një sistemi financiar rural me vetëfinancim.

Sistemi i vetë-financuar i kreditit rural shoqërohet me zvogëlimin e nevojës për mbështetje me fonde nga jashtë;

reduktimin e shpenzimeve të informacionit për operacionet financiare meqë depozituesit dhe huamarrësit shpesh janë të njëjtët persona të komunitetit, parë në pika të ndryshme kohore; dhe

evitimin e vonesave në shlyerjen e huave sepse personat janë njëkohësisht kreditues e huamarrës, etj.

Një numër eksperimentesh kanë provuar se pikëpamja tradicionale se fshatarët e varfër nuk mund të kursejnë është e gabuar.

Në fakt, fshatarët e varfër kanë para por në shuma tepër të vogla, të ardhurat e tyre janë jo konstante,

Zakonisht, ekonomitë familjare preferojnë t’i kthejnë mjetet financiare në elementë në natyrë, sidomos kur banka dekurajon kursimet, apo të krijon përshtypjen se drejtohet nga nëpunës jo të besueshëm.

Kreditimi është raport ekonomiko-juridik në mes dy personave (juridik apo fizik), ku njeri është kredimarrës (marrësi) e tjetri kredidhënësi (huzuas i mjeteve) i mjeteve financiare apo mallit me një çmim apo kompenzim (kamatë) që huadhënësi cakton për huamarrësin.

Koncepte të lidhura me kreditin Huadhënësi (banka) dhe huamarrësi.

Norma e interesit – depozituesi dhe huamarrësi

Shpenzimet e kreditimit Sistemi financiar rural Kolaterali

Kreditimi bënë pjesë në politikën ekonomike respektivisht të politikës agrare të një vendi.

Si masë e politikës ekonomike kreditimi do të thotë mobilizim i mjeteve të lira nga ekonomia, por në anën tjetër do të thotë angazhimi i tyre për realizimin e një qëllimi të politikës ekonomike.

 

Sistemi i kreditimit bashkëkohorë do të thotë centralizimin e mjeteve në një vend (banka, fonde etj) dhe duke i shfrytëzuar ato (mjete) mund të realizohen aktivitetet e ndryshme ekonomike në prodhim, qarkullim apo në shërbime.

Kreditimi ka një funksion shumë të rëndësishëm ekonomik, ku duke i mobilizuar mjetet në dispozicion, bën angazhimin e tyre për realizimin e veprimtarive të ndryshme produktive.

Përmes kreditimit bëhet orientimi i akumulimit shoqërorë për realizimin e rezultateve të dobishme.

Në politikën agrare kreditimi ka një rëndësi të vecantë për shkak të natyrës së prodhimtarisë bujqësore.

Në bujqësi kreditimi trajtohet në dy aspekte : Kreditim investues dhe Kreditimi i prodhimtarisë vijuese

Kredia investues përdoret për finasimin e mjeteve themelore dhe të mjetev të xhiros së përhershme.

Ky lloj kreditimi është në fakt financimi i reprodukcionit të zgjeriuar.

Për shkak të specifikave të bujqësisë, kreditimi i prodhimtarisë vijuese, ka një rëndësi të veçantë.

Në kuadër të kreditimit vijues bëjnë pjesë edhe kreditimi i prodhimtarisë së materialit reprodukues.

▪ Në bujqësi dallojme metodën e finansimit-

▪ Pa kamat dhe pa këthim dhe ▪ Metodën e kreditimit-me kamat.

Faktorët që ndikojnë në marrjen dhe dhënjen e kredisë:

1.Kapaciteti i huamarrjes (Sasia e kredisë që biznesi mundë t’a mbuloj)

2.Mundësia e këthimit me kohë të obligimeve.

Në sasinë e kredisë ndikojnë:1.Fitimi nga kapitali i angazhuar,2.Fitimi dhe rrisku,3.Aftësia ripaguese e biznesit

Banka gjatë lejimit të kredive marrin për bazë zakonisht 5 faktor:

1. Qëllimet e kredisë,2. Reputacioni dha aftësia menaxhuese e

huamarrësit,3. Gjendja financiare e huamarrësit,(nga

dokumentacioni financiar-bilanci, Dokumentet e ardhurave dhe shpenzimeve, dokumenti i lëvizjes së parasë)

4. Aftësia ripaguese5. Kolaterali

Kredia mund të jetë zyrtare ose jo zyrtare. Kanalet zyrtare të kreditimit janë ato që

mbështeten mbi rregullat e ligjet e një vendi, dhe në to përfshihen bankat apo organizatat financiare jobankare. I gjithë sistemi i institucioneve dhe mënyra si funksionojnë ato quhet sistemi financiar rural.

Me kanale jo zyrtare të kreditimit kuptojmë shërbime financiare të kryera nga huadhënësit jo zyrtarë (fermerë të pasur, tregtarë, dhe të tjerë në ekonominë fshatare që huajnë para mbi bazën e njohjes personale).

Operacionet financiare të kreditit kanë shpenzime.

Kështu, çdo lloj pjesëmarrësi ndeshet me ato që quhen shpenzime për veprime financiare.

Normat e interesit duhet të jenë të tilla që këto shpenzime të mbulohen nga huamarrësit.

Një mjet tipik për seleksionim e huamarrësve është Banka kerkon nga juamarresi kolateral apo hipoteke. Ne disa raste te dyjat.

Kolaterali mund të jetë një copë tokë, një pajisje, një kafshë transporti, apo një pjesë e prodhimit.

Pamundësia e fermerëve të varfër për t’u dhënë kolateral sistemeve financiare private apo jo zyrtare është një nga arsyet për krijimin e skemave institucionale të kreditit.

Edhe kur kolaterali ekziston, ai nuk shmang plotësisht elementin e rrezikut në dhënien e huas sepse realizimi i vlerës monetare të kolateralit ndryshon.

Politikat e tregtisë së jashtme paraqesin masat përmes të cilave rregullohet eksporti respektivisht importi i produkteve bujqësore.

Bartësit e politikave te jashtme eksportin dhe importin e produkteve bujqësore e realizojnë nëpërmjet:

a)doganave, taksave dhe prelevmaneve (duke ndikuar ne çmime te produkteve bujqësore)

b) kontingjentet, lejet, ndalesat, premitë eksportuese (ndikohet ne sasitë e produkteve ne E/I)

Nëse ne duam të zvogëlojmë importin dhe te rrisim eksportin, rrisim çmimet e produkteve importuese me te cilin zvogëlojmë interesin për blerje apo nëse dëshirojmë t’i zvogëlojmë sasitë e importuara aplikojmë leje për secilën import

Doganat janë një lloj i tatimit të tërthortë të cilat paguhen kur mallrat kalojnë kufirin doganor.

Sipas qëllimit te aplikimit mund te jene: fiskale (motivi është rritja e të ardhurave fiskale) dhe ekonomike ( qëllimi është te arrihen kushtet e caktuara ekonomike), importuese, eksportuese, transite, siguruese(mbrojtja e produkteve vendore nga konkurrenca e huaj), penguese (parandalimin e importit të mallrave)

Doganat kane për qellim nga njëra anë për të mbrojtur një prodhimtarinë vendore, por edhe për të inkurajuar prodhimtarinë cilësore ne vend që do të thotë se doganat duhet të jenë optimale.

Taksat paraqesin kompenzime per sherbime te cilet e kerkojne personat fizik apo juridik nga oragni apo institucioni shteteror.

Në prodhimtarine bujqesore, taksat e tilla mund të jene pagesat për lëshimin e certifikatave për mallrat e importuara.Prelevmanet jane taksa shtese mbi taksen doganore me qëllim të mbledhjes së dallimeve në çmim te mallrave të brendshme dhe të importuara dhe konsiderohen si masa proteksioniste për të mbrojtur prodhimin vendas.

Superprelevmanet jane mbrojtje shtesë mbi prelevmanet, respektivisht nese taksat dhe prelevmanet nuk e mbrojne ne menyre te mjaftueshme produktet vendore nga konkurrenca e huaj.

Kontigjentet apo kuotat jane vlerat apo sasite e mallit e cila percaktohet nga ana e bartesit te politikes ekonomike per tu importuar apo eksportuar

Lejet jane dokumente te cilat bartesit e politikave ekonomike I leshojne per te realizuar importi apo eksporti I mallrave

Ndalesat jane dokumente te cilat I leshojne bartesit e politikave ekonomike per te pamundesuar importin epo eksportin e mallrave apo te sherbimeve per nje periudhe kohore , per vende te caktuara.

Ndalesat mund te jene agresive (me qellim te demtimit te nje shteti te caktuar) retrozive per revanshimin ndaj humbjeve te shkatuara nga ana e nje shteti, mbrojtese

Politikat devizore paraqesin tërësine e masave të cilat ndermiren nga na e bartesve te politikave ekonomike me qellim te realizimit te sistemit te pagesave mbajtësit EKON. politika që synojnë arritjen e synimeve në lidhje me marrëdhëniet e pagesës me vendet e huaja.

Sistemi i këmbimit valutor është tërësia e masave për të rregulluar kushtet dhe metodat e kembimit te monedhave të huaja.

Kursi valutor eshte vlera e parase te nje vendi ne raport me cmimin e parase vendoreSigurimet paraqesin mbrojtjen nga humbjet eventuale te pasurise .

Sigurime mund te kete jo vetem te prodhimtarise por edhe te specializimit te prodhimtarise

Nga pikpamja e objektit të sigurimit kemi:1.Sigurimet personale përfshire edhe ate social (shëndetësi dhe pensioneve) dhe private (për raste të caktuara)2.Sigurimet e pasurisë

Çdo shtet pa marrë parasysh nivelin e zhvillimit ekonomik, tenton të eksportojë sa më shumë produkte bujqësore dhe në ate mënyrë të sigurojë bilansin sa më të volitshëm të pagesave me botë

Zhvillimi I ekonomisë se vendeve vendeve te ndryshme dhe asaj botërore dëshmon për thellimin e ndërvarndërvarëësise ekonomike e financiaresise ekonomike e financiare midis vendeve

Është vështirë sot të imagjinohet funksionimi I një ekonomie në gjendje të izoluar gjendje të izoluar nga ekonomitë e tjera, pra nga tregu ndërkombëtarë I mallrave dhe shërbimeve, tregu I kapitalit dhe ai I fuqisë punëtore

Jo vetëm ekonomitë e vogla por edhe ato të zhvilluara mbështetën fuqimisht në mbështetën fuqimisht në tregtinë ndërkombëtaretregtinë ndërkombëtare të mallrave dhe të shërbimeve

Ndërkombëtarizimi I tregut të tregut të mallrave, te mallrave, te fuqise se punes dhe te fuqise se punes dhe te kapitalitkapitalit..

Në 30-të vitet e fundit tregtia ndërkombëtare është rritur nga 200 bilion dollarë, në rreth 9 trilion dollar ose 4040 herë herë më shumë.

Në kuadër të tregtisë bashkëkohore të tregtisë gjithnjë e më shumë është duke u rritë krahas krahas shitjes së mallrave edhe shitja e shitjes së mallrave edhe shitja e shërbimeve, siç janë shërbimet inxhinierike, shërbimeve, siç janë shërbimet inxhinierike, bankare,bankare, financiare, financiare, të turizmit, të të turizmit, të transportit, të kinematografisë, muzikëstransportit, të kinematografisë, muzikës etj.

Rezultatet tregojnë se rritja e tregtisë ndërkombëtare ka qenë më e shpejtë se rritja më e shpejtë se rritja e brendshme tregtaree brendshme tregtare nëpër vendet ndryshme.

Exporti:$8.82 trillion Exporti:$8.82 trillion (2003)Exportuesit:US 15.7%, Germany 7.7%, China 5.4%, France 5.1%, UK 5.1%, Japan 4.5% Importi:$8.75 trillionImporti:$8.75 trillion

Importuesit: Germany 9.4%, US 9.3%, China

8.5%, Japan 6.5%, France 4.5%

Largest countries by total international trade

Main articles: List of countries by exports and List of countries by imports Rank Country Total International Trade

(Billions of USD) Date of

information - World 27,567.0 2010 est.

- European Union (Extra-EU27) 3,764.0 2010 est.[27]

1 United States 3,225.0 2010 est.

2 China 2,908.0 2010 est.

3 Germany 2,402.0 2010 est.

4 Japan 1,404.3 2010 est.

5 France 1,107.8 2010 est.

6 United Kingdom 971.9 2010 est.

7 Italy 921.5 2010 est.

8 Netherlands 914.9 2010 est.

9 South Korea 886.7 2010 est.

- Hong Kong 825.6 2010 est.

10 Canada 793.7 2010 est.

11 Singapore 668.8 2010 est.

12 Russia 648.8 2010 est.

13 India 606.7 2010 est.[28]

14 Mexico 604.5 2010 est.

15 Belgium 569.3 2010 est.

16 Spain 568.3 2010 est.

17 Taiwan 525.8 2010 est.

18 Switzerland 458.9 2010 est.

19 Australia 406.1 2010 est.

20 Brazil 383.6 2010 est.

Source : Exports. Imports. The World Factbook.

List of countries by exports

Rank Country Exports Date of information

—   World  $14,920,000,000,000  2010 est. 

—   European Union (minus internal trade) $1,952,000,000,000[1] 2010 est. 

1   People's Republic of China  $1,581,000,000,000  2010 est. 

2   Germany  $1,337,000,000,000  2010 est. 

3   United States  $1,289,000,000,000  2010 est. 

4   Japan  $765,200,000,000  2010 est. 

5   France  $517,300,000,000  2010 est. 

6   Netherlands  $485,900,000,000  2010 est. 

7   South Korea  $464,300,000,000  2010 est. 

8   Italy  $448,400,000,000  2010 est. 

9   United Kingdom  $410,300,000,000  2010 est. 

10   Russia  $400,100,000,000  2010 est. 

11   Canada  $392,700,000,000  2010 est. 

—   Hong Kong  $388,600,000,000  2010 est. 

12   Singapore  $358,400,000,000  2010 est. 

13   Mexico  $298,500,000,000  2010 est. 

14   Belgium  $284,200,000,000  2010 est. 

15   Taiwan  $274,400,000,000  2010 est. 

List of countries by imports

Rank Country Imports Date of information

—   World  $ 12,647,000,000,000  2009 est. 

—   European Union (minus internal trade) $ 1,977,000,000,000[2] 2010 est.. 

1   United States  $ 1,936,000,000,000  2010 est. 

2   China  $ 1,327,000,000,000  2010 est. 

3   Germany  $ 1,099,000,000,000  2010 est. 

4   Japan  $ 639,100,000,000  2010 est. 

5   France  $ 590,500,000,000  2010 est. 

6   United Kingdom  $ 561,600,000,000  2010 est. 

7   Italy  $ 473,100,000,000  2010 est. 

-   Hong Kong  $ 437,000,000,000  2010 est. 

8   Netherlands  $ 429,000,000,000  2010 est. 

9   South Korea  $ 422,400,000,000  2010 est. 

10   Canada  $ 401,000,000,000  2010 est. 

11   India  $ 359,300,000,000  2010 est. [3] 

12   Spain  $ 315,300,000,000  2010 est. 

13   Singapore  $ 310,400,000,000  2010 est. 

14   Mexico  $ 306,000,000,000  2010 est. 

15   Belgium  $ 285,100,000,000  2010 est. 

 

Rritja dhe zhvillimi i shpejtë i teknologjisëteknologjisë

Liberalizimi i politikave Liberalizimi i politikave qeveritare për lëvizjen midis vendeve të produkteve dhe të burimeve

Zhvillimi i institucioneve Zhvillimi i institucioneve të nevojshme për të mbështetur dhe lehtësuar tregtinë ndërkombëtare

Rritja e konkurencës Rritja e konkurencës globale

Tregu I mbyllur perball tregut te lirë

Zhvillimi i ekonomive të hapura është 18 18 herë më i shpejtë se sa ajo e ekonomive herë më i shpejtë se sa ajo e ekonomive të mbylluratë mbyllura.

Vendeve të hapura ju duhen 16 vjet për të 16 vjet për të dyfishuar prodhimet ekonomikedyfishuar prodhimet ekonomike,

ndërsa vendeve të mbyllura ju duhen më shumë se 100 vjet për të arritur 100 vjet për të arritur rezultatin e njejtërezultatin e njejtë 2/ Konvergjencat Ekonomike dhe Politikat Ekonomike”, Jeffrey Sachs dhe Andrew Warner, shtator, 1995.

 

Koreja e Jugut-sinonim i tregut te lireGana-sinonim i tregut me barriera

Proteksonizmi Proteksonizmi në vendet e zhvilluara

Luhatje të theksuara të kuseveLuhatje të theksuara të kuseve të këmbimit valutor

Problemet e tranzcionit Problemet e tranzcionit dhe të integrimit ekonomik të vendve të “Lindjes” në ekonominë botërore

Vrfëria po thellohetVrfëria po thellohet ne një numër te vendeve të botës së tretë

Kompanite nderkombetare Kompanite nderkombetare me qe eksportojne produktet e tyre ne vendet e caktuara dhe importojne mallra nga tregjet e caktuara

Per shkak te mundesive te medha te tregjeve te jashtme ato hapin filiala ne hapin filiala ne shume vedeshume vede

Coca Cola Coca Cola shperdan produkte ne me se 160 vende duke perdorur 40 valuta te ndryshme

Mb 60% Mb 60% te ardhurave sigurohen nga tregjet e jashteme

271

Mjedisi nderkombëtarë po ndryshon me po ndryshon me shpejtësishpejtësi

Kompanite, individët dhe politikëbërësit po preken nga këto ndryshimepreken nga këto ndryshime

Pasë Luftës së dytë botërore u krijuan një u krijuan një sërë institucioneshsërë institucionesh për ti ndihmuar vendet e ndryshme

Si rezultat I krijimit të këtyrë institucioneve lindi një sistem I ri marrëdhënjeve një sistem I ri marrëdhënjeve monetare ndërkombëtaremonetare ndërkombëtare

Në plan të parë doli kooperimi kooperimi ndërkombëtarëndërkombëtarë

Vendet e ndryshme përcaktuan një tërësi rregullash ndërkombëtare për ta rujtur për ta rujtur disiplinën monetaredisiplinën monetare

Shumë vende kanë krijuar epërsinë në krijuar epërsinë në botëbotë nëpërmjet të veprimtarisë së tyre tregtare.

Çdo shtet siguron masa lehtësuese për eksportuesit e produkteve bujqësore.

Këto masa janë ato të doganave, premitë eksportuese etj.

P.sh. në kuadër të BE çmimet e produkteve bujqësore janë për 1.32 deri 4.38 herë më të lrta se ato botërore, dhe për t’i eksportuar këto produkte sigurohen permit të ndryshme dhe lehtesirat tjera.

 

Çdo shtet në kuadër të importit aplikon politikë të caktuar mbrojtëse, varësisht nga gjendja e tregut të mbrendshëm në bilancin e konsumit.

Në rast të deficiti të produkteve të caktuara, lejohet importi deri në nivel të nevojshëm.

Në rastet kur shteti duhet të ruaj prodhimtarinë e vendit të produkteve bujqësore nga konkurenca e jashtme, ajo aplion mekanizmat mbrojtëse të importit (proteksionizmi agrar) përmes të ashtuquajturave prelevmaneve (mekanizmave doganore).

Çdo importues i produkteve bujqësore në kuadër të BE duhet të paguaj prelevmanin në nivel të ndryshimit të çmimeve në mes të BE dhe të tregut botëror.

Duhet zvogëluar doganën në eksport dhe duke rritur në import mund të ndikohet shumë në favorizimin e disa prodhimtarive bujqësore në vend dhe në nxirjen e eksportimit të tyre.

Në mënyrë që politika e tregëtisë së jashtme mos të jetë politikë afatshkurtër, shteti nënshkruan marrëveshje afatgjate me shtetet tjera.

P.sh. BE ka nënshkruar marrëveshje afatgjate e rëndësishme (me tregje të mëdha) si SHBA, në Azi, Amerikën Latine etj.

 

Marrëveshjet afatgjate kanë rëndësi si për stabilizimin e prodhimtarisë dhe të tregut të mbrendshëm.

Prodhuesit mund t’i realizojë programet e tyre të prodhimtarisë duke u mbështetur orjentimet afatgjate të shtetit në eksport respektivisht në import.

Edhe tregu i mbrenshëm mund të siguroi stabilitet afatgjatë.

 

Në bazë të marrëveshjes afatgjate shtetërore në rastet konkrete të realizimit të punëve eksportuese-importuese, sigurohen edhe lejet për eksport respektivisht import. Këto leje zakonisht vlejnë 90ditë.

Premitë eksportuese janë masa të politikës agrare që kanë për qëllim sigurimin e lehtësirave për ekspotimin e produkteve bujqësore dhe në inkuadrimin e prodhuesëve në tregun ndërkombëtarë.

Aplikimi i sistemit të kontigjenteve në import dhe në eksport mund të ndikohet në import respektivisht në eksport.

Me këtë masë doganore lejohet apo jo i importi respektivisht i eksportit të produkteve të caktuara bujqësore.

Në kuadër të përcaktimit të kontigjenteve përcaktohen taksat doganore.

Ato në import mund të jenë taksa themelore, taksa shtesë etj.

Pjesë përbërëse e politikës së tegëtisë së jashtme është regjimi devizor. Ky regjim është i rëndësishëm sidomos për ato vende të cilat nuk e kanë valutën konvertabile. Këto, rëndësi të veçant kanë të ashtuquajturat kvota retencione apo divizoret.

Kvota retencione apo devizore është përqindja e vlerës së mjeteve devizore e cila i takon eksportuesit. Mjetet tjera i merrë shteti por për mjetet marrura i paguan eksportuesit në kundërvlerë të valutës nacionale.

Kvota retencione më e lartë i stimulon prodhuesit për eksport më të madh.

Kjo është e rëndësishme sidomos në rastet kur nevojiten mjetet devizore për blerjen e teknologjisë bashkëkohore.

 

Politika aktive e tregëtisë së jashtme ndikon në mënyrë stimuluese në zhvillimin e bujqësisë.

Për eksport realizohen programet e veçanta të prodhimit sipas tregut të jashtëm si dhe konkurimi në tregun ndërkombëtarë ndikon në prodhimin në bazë të

parimeve të ekonomisë së tregut (p.sh. eksportimi i verës).

Tregu paraqet raportet ne mes ofertes dhe kerkeses ne nje hapsire dhe ne nje periudhe kohore

Nepermjet tregut realizohet furnizimi, formimi I cmimeve, shfrytezimi I resurseve, rritja e te ardhurave, te punesimit

Objekt I tregtimit jane mallrat, sherbimet, parat, fuqia puntore, idete dhe te gjitha se bashku formojne tregun integral

Tregu I produkteve agroushqimore është një treg i specializuar që përfshin:

1.Tregun e produkteve agroushqimore2.Tregun e mjeteve te punes ne bujqese

3.Tregun e kapitalit ne bujqesi (kredite) dhe

4.Tregun e fuqise puntore ne bujqesi.

Tregu eshte faktor i rëndësishëm në bujqesi sepse mundëson shitjen e produkteve, ndikon në formimin e çmimeve dhe ne sasinë e të ardhurave per të cilat fermeri është i interesuar prandaj edhe motivohet për të prodhuar.

Funksionet e tregut:a.Grumbullimi I produkteve bujqesoreb. Ruajtja e produktevec. Klasifikimi I produkteved. Transporti I produktevee. Shitja e produkteve të me shumicë dhe pakicë

Distribuimi dhe kanalet shitese te produkteve agroushqimoreOrganizatat që shfaqen në tregtimin e produkteve agroushqimore jane te shumeta.

Format e veçanta të tregtimit te produkteve agroushqimore janë:a. Dyqanetb. objektet e tregut me shumicë dhe pakicë c. panairet (javore, mujore, vjetore)d. Bursat-institucionet të veçanta për tregtimin e produkteve të caktuara, ku mallrat nuk janë të pranishme, e. ankandet- shitja specifike me shumice

Karakteristika të veçanta të produkteve agroushqimore- Oferta jostabile- Oferta sezonale- Kualiteti I ndryshuar I produkteve- Vështirësitë në përmbushjen e kërkesës

Tregtueshmëria e produkteve bujqesore, aftësia për të krijuar teprica per treg.

% e tregtushmerise= Sasia e produkteve per treg/Sasia e pergjitheshmex100 =200.000/800.000=40%

Argumentet e ndërhyrjes publike në kanalet e marketingut lidhen me korrigjimin e mangësive të tregjeve, dhe sidomos me evitimin e situatave monopol në nivele të ndryshme të tregjeve përgjatë kanaleve të marketingut, përmirësimin e qarkullimit të informacionit, reduktimin e riskut dhe pasigurisë, dhe përmirësimin e standardeve të sigurisë dhe cilësisë së produkteve.

Funksione të rëndësishme të tregut janë transmetimi i sinjaleve të çmimeve dhe transferimi fizik i produkteve.

Funksion i rëndësishëm i marketingut është ai i transmetimit të sinjaleve te çmimeve.

P.sh., rritja e kërkesës për perime të kultivuara në mënyrë organike shoqërohet me rritjen e çmimit në zonat urbane dhe rritja e çmimit i transmetohet prodhuesve përmes sistemit të marketingut.

Funksioni tjetër është ai i transferimit fizik të produktit nga prodhuesi tek konsumatori.

Lëvizja fizike e produktit nga prodhuesi tek konsumatori ka tre dimensione:

1.dimensionin kohë, 2.dimensionin hapësirë dhe 3.dimensionin e formës. Kjo do të thotë se konsumatori mund ta blejë

produktin në një kohë tjetër nga ajo e vjeljes, në një vend tjetër nga ai i prodhimit dhe në një formë dhe përmbajtje tjetër nga ajo qe eshte prodhuar.

Dimensioni kohë i referohet gjithë aspekteve të magazinimit gjatë stinëve por edhe gjatë viteve. Magazinimi ka shpenzime dhe risqe.

Magazinimi është me risk sepse çmimet mund të mos rriten aq sa të mbulojnë (tejkalojnë) kostot e magazinimit.

Në shumë vende, magazinimi familjar i fshatarëve përben një sasi të konsiderueshme të magazinimit stinor.

Dimensioni hapësirë i referohet gjithë aspekteve të transportit të mallrave në vendet e shitjes.

Kostot e transportit do të varen nga vend-ndodhja e aktorëve në një transaksion shit-blerjeje dhe nga vetë natyra e mallit.

Transporti, ashtu si edhe magazinimi ka risqet e veta që lidhen me çmimet dhe humbjet gjatë transportit.

Këto risqe janë më të mëdha sidomos në kushtet e infrastrukturave të pamjaftueshme të transportit dhe kufizimeve të tjera, sidomos të barrierave jo-tarifore.

Dimensioni formë i referohet gjithë ndryshimeve që kanë të bëjnë me cilësitë fizike të mallit.

Ndryshimi i formës përfshin përpunimin, pastrimin, klasifikimin, etiketimin, paketimin, konservimin, etj.

Dimensioni formë varet nga natyra e mallit dhe ndryshon shumë me rritjen e të ardhurave dhe me ndryshimin teknologjik.

Ndryshimi i formës mund të përfshijë si pastrimin dhe seleksionimin, ashtu edhe përpunimin e tyre.

 

Fazat kryesore në të cilat kalon malli në një zinxhir nga prodhuesi tek konsumatori janë: grumbullimi, përpunimi, shitja me shumicë, shitja me pakicë dhe, kur malli destinohet për eksport, faza e eksportit zëvendëson fazën e shitjes me shumicë.

Sipas një konceptimi neo-klasik, që kanalet e marketingut të mund të funksionojnë me efiçencë, duhet që në çdo nivel të tregut të kemi shumë shitës e shumë blerës dhe të gjithë pjesëmarrësit në treg të jenë të informuar.

Sipas këtij konceptimi, struktura, sjellja dhe funksionimi i tregjeve duhet të jenë të përshtatshme. Kjo eshte konkurrenca e pastër

Sipas një perspektive liberale, arsyet e përfshirjes së autoritetit publik në nivelin e marketingut bujqësor lidhen si me praninë e mangësive të tregjeve dhe rishpërndarjen e të ardhurave.

Devijimi nga hipotezat e konkurrencës së pastër e perfekte në tregjet agrare është i zakonshëm.

Këto devijime marrin formën e situatave monopol, asimetrisë së informacionit, produkteve publike, eksternaliteteve, pamjaftueshmërisë së koordinimit, riskut dhe pasigurisë karakteristike bujqësore, etj.

Një moment që duhet theksuar këtu është diferenca mes peshës së shtetit dhe legjislacionit mbi marketingun agrar.

Pesha e shtetit ka të bëjë kryesisht me masën e ndërhyrjes së shtetit në tregje – tregues i rëndësishëm i kësaj mase është ai i shpenzimeve publike si pjesë e PBB.

Ndërkaq, tërheqja e shtetit nga ndërhyrjet në tregje, mund të kërkojë sasi të konsiderueshme legjislacioni pikërisht për të përmirësuar funksionimin e tregjeve.

Politikat bujqesore të cilat u aplikuan në BE që nga Traktati i Romës me qëllim mbështetjen e zhvillimit të bujqësisë rezultuan si shumë të kushtueshme.

Politikat ndërhyrëse në çmimet e produkteve bujqësore, gjithashtu, ndikuan në mbylljen e tregjeve në kuadër të shteteve apo grupe të shteteve.

 

Kriza agrare nga fillimi i viteve 70-të, në kuadër të shteteve të OECD-së, i detyroi institucionet e këtyre shtetve që të hulumtojnë dhe t’i përcaktojnë politikat e reja zhvillimore.

Për çbllokimin e të gjitha tendencave të “mbylljes” së tregjeve u zhvillua Raundi i bisedave të Uruguajit.

Si rezultat i bisedave u themelua Organizata Botërore e Tregtisë e cila për synim kishte tregtinë e lirë në mes të shteteve të produkteve agroushqimore.

Për tu përshatur rregullave të reja të tregtisë së lirë, sidomos për eleminimin e ndihmave direkte financiare për fermer, në shumë shtete filluan reformat në bujqësi, ku përmes modernizimit synohej zgjerimi i aktiviteteve të fermerëve edhe në punët jashtë bujqësore me qëllim të shtimit të ardhurave dhe shfrytëzimit sa më të mirë të aftësive dhe të kohës së fermerve.

 

Zhvillimi i mëtejshëm i bujqësisë, respektivisht eliminimi i gjeneratorëve të krizës agrare nuk mund të zgjidhej vetëm përmes politikave agrare.

Zgjidhje u kërkua në zhvillimin ndërsektorial, e cila nënkuptonte ndryshimin e mekanizmave në menaxhimin e zhvillimit të rajoneve rurale, që nga formulimi deri te zbatimi i politikave zhvillimore.

Në shumë vende në kuadër të politikës rajonale u përcaktuan strategjitë e reja zhvillimore, politikat, baza institucionale dhe bartësit e nxitjes së zhvillimit të rajoneve rurale.

Përmes politikave të reja synohej rivitalizimi i burimeve zhvillmore, që në rajonet rurale, ishin të konsiderueshme.

Zhvillimi duhej të realizohej përmes diverzifikimit të strukturës ekonomike të këtyre rajoneve.

Për shkak të qasjes sektoriale në shumë vite, bujqësia dhe fshati filluan të ballafaqohen me një krizë të rendë ekonomiko-sociale.

Mjetet buxhetore për intervenime në bujqësi me vështirësi përballonin kërkesat në rritje të prodhuesve bujqësorë.

Prodhimi i shumë produkteve ishte mbi nevojat e tregut.

Shitja i tepricave të produkteve bujqësore në treg dukshëm u vështirësua, kurse kostoja e prodhimit ishte në rritje.

Një pjesë e konsiderueshme e produkteve mbaronin në depot shtetërore duke mos gjetur treg dhe çmime përkatëse.

Shtetet e BE i përfshiu e ashtuquajtura kriza e “marketingut bujqësor”.

Popullsia fshatare filloi të ballafaqohet me krizën financiare e cila ndikoi në rënien e interesimit për bujqësinë.

Mekanizmat nacionale dhe ato ndërkombëtare për kontrollimin e krizës bujqësore ishin, kryesisht, joefikase.

Qasja sektoriale në zhvillimin e lemejve ekonomike solli shumë probleme, të natyrës së mungesës së koordimiit ndërsektorial, e kjo u shpreh sidomos në zhvillimin e bujqësisë dhe të lemejve të tjera në zonat fshatare.

Realizimi i politikave zhvillimore sektoriale u treguan si joefikase në vlerësimin e burimeve të rajoneve rurale. Sipas Simon Huberit, në Zvicër, masat federale për nxitjen e bujqësisë në nivel regjional ishin, zakonisht, të njëanshëme, jomjaft të koordinuara dhe jomjaft të harmonizuara me principet e mbrojtjes së ambientit.

Deri në fund të viteve 60-të, politika zhvillimore rurale në shumë shtete, kryesisht u identifikua përmes politikës rajonale të rregullimit hapsinor, zhvillimit të rajoneve malore, të përmirësimit të kushteve të jetesës në fshat, me qëllim pengesën e migrimit të popullsisë etj.

Në shumë shtete, për një periudhë të gjatë zonat fshatare janë konsideruar si rajone të gjëra fizike dhe shoqërore për zhvillimin e bujqësisë, apo rajone ku duhet të realizohen vende të reja punësimi, me qëllim pengesën e proceseve migruese drejt qyteteve.

Meqë, në rajonet rurale të OECD-së, në fund të viteve 80-të, kanë jetuar rreth 220 milion banorë, ose mbi 50% të popullsisë së përgjithshme dhe ato përbënin rreth 90% të territorit të përgjithshëm, konsiderohej se kontributi i rajoneve në zhvillimin lokal dhe të përgjithshëm mund të jetë shumë më i madh.

Në qarqet e ndryshme shkencore, profesionale dhe politike të OECD-së filluan të rishikohen qasjet zhvillimore.

Në SHBA dhe BE regullisht filluan të përdoren termat si ekonomia fshatare, drejtimi i burimeve në fshat dhe politikat fshatare.

Në fillim të viteve 70-të, në kuadër të shteteve anëtare të OECD-së, filluan të ushtrohen politikat e veçanta në zhvillimin e rajoneve rurale, fillimisht si pjesë e zhvillimit regjional ose të politikave të zhvillimit të fshatrave.

Në Zvicër, brenda 50 viteve, politika agrare vazhdimisht ka pësuar ndryshime duke kaluar nga politikat sektoriale në ato rajonale

Në vitin 1986 në Konferencën e anëtarve të OECD-së në Bordou, u përcaktua bashkimi i politikave zhvillimore të rajoneve rurale dhe atyre bujqësore. Ithtarët e kësaj qasje ishin parasëgjithash, SHBA dhe Franca.

Në dallim nga politikat rajonale, të cilat kanë të bëjnë me zhvillimin e rajoneve ekonomikisht joshumë të zhvilluara, politikat e zhvillimit të rajoneve rurale janë të orientuara drejt zhvillimit ekonomik të tërë zonave fshatare, pa marrë parasysh nivelin ekonomik të zhvillimit të tyre. Këto politika kanë të bëjnë me tërë aspektin zhvillimor ekonomik dhe social, me qasje integrale, në bazë të të gjitha burimeve lokale.

Rajonet rurale në kuptimin e ri zhvillimor, përfshijnë, përvec bujqësisë si lëmë shumë e rëndësishme, edhe veprimtaritë shërbyese: turizmin, hotelerinë, rekreacionin, zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (NVM), mbrojtjen e ambientit jetësor, punësimin dhe infrastrukturën ekonomike në zonat fshatare

Politikat e rajoneve rurale, së pari, shprehin alternativën

ndaj qasjes sektoriale dhe, së dyti, shprehin kuptimin

integral dhe rajonal të zhvillimit të një numri të gjërë të veprimtarive ekonomike dhe shoqërore.

Në bazë të përvojës së shteteteve të OECD-së, qasja integrale dhe rajonale e zhvillimit të rajoneve rurale, ka mundësuar vlerësimin më të mirë të efekteve të veprimit të politikave makroekonomike (politikat fiskale dhe monetare), kurse kontributi i ekonomisë rurale në ekonomitë nacionale ishte më i lartë.

Strategjia e re e zhvillimit integral të rajoneve rurale solli me vehte disa ndryshime:

1.Ridefinimin e rolit të bujqësisë në zhvillimin e rajoneve rurale si të rëndësishëm por jo të vetëm,

2.Definimin e politikave për aktivizimin e burimeve joagrare të zhvillimit,

3.Zëvëndësimin e qasjes “agrare” me ate “teritoriale”,

4.Zgjerimin e rrethit të bartësëve të zhvillimit, sidomos në nivele lokale,

5.Decentralizimin e administratës në drejtim të zhvillimit rural dhe

6.Harmonizimin e politikave të zhvillimit të rajoneve rurale në nivele të ndryshme të vendosjes: ate qendror (nacional dhe BE), rajonal dhe lokal.

Qasja e re e politikave të rajoneve rurale, shumë shpejt u zbatua në praktikë.

Në disa shtete, që në fillim, veprimtaritë joagrare filluan të kontribonin më shumë në zhvillimin e ekonomisë rajonale, se vetë bujqësia.

Falë politikave të reja rurale, në shumë shtete antare të OECD-së, u ndërpre depopullimi i rajoneve fshatare.

Procesi i rivitalizimit të rajoneve rurale fillimisht u paraqit në SHBA.

Në vitet 70-të, popullsia e rajoneve rurale u shtua me 16%, kurse i qendrave urbane me 10%.

Popullsia e rajoneve rurale u shtua me 8,6 milion banorë, nga e cila 3,5 milion ose 40 % ishin imigrantë.

Në periudhën 1990 deri në vitin 1995 migrimi drejt rajoneve rurale është shtuar 5,1% në vit.

Në bujqësi është rritur prodhimtaria e konsiderueshme si rezultat i aplikimit të teknologjisë së produktivitetit të lartë, të ndihmave financiare nga ana e shtetit dhe të integrimit të bujqësisë, të anëtarëve, në tregun botëror.

Numri i ekonomive bujqësore të përziera është rritur përkundër zvogëlimit permanent të popullsisë bujqësore.

 Vendet anëtare kanë fituar njohuri

“të reja” mbi vlerat zhvillimore të rajoneve rurale, si “depo” të burimeve të mëdha natyrore dhe humane me rëndësi afatgjatë të zhvillimit të përgjithshëm.

Janë duke u zhvilluar NVM dhe shërbimet në rajonet rurale, të cilat duke kaluar kufijtë rurale dhe nacionale, janë paraqitur edhe në tregun botëror.

Për zhvillimin e tyre, në të shumtën e rasteve, po angazhohet edhe kapitali i bujqësisë me qëllim diversifikimin e të ardhurave dhe të tregut dhe po zgjerohet “industria e rekreacionit” si faktor i zhvillimit ekonomik të rajoneve rurale.

Në një zhvillim të tillë, hapja e veprimtarive shërbyese po bëhet e domodoshme duke krijuar mundësi për vende të reja të punës edhe për popullatën e rajoneve urbane.

Kontribut të çmueshëm në zhvillimin e rajoneve rurale kanë dhënë kompanitë e mëdha nacionale dhe ndërkombëtare, duke i vendosur repartet e tyre në zonat atraktive të këtyre rajoneve.

 

Reformat e politikave agrare në BE në vitet 90-të kanë të bëjnë me format e reja të nxitjes së strukturave agrare në zhvillimin e ekonomisë rurale dhe mbrojtjen e mjedisit.

Tani është intensifikuar transformimi i politikave të përbashkëta bujqësore(PPB) në politikat e përbashkëta rurale (PPR).

Me marrëveshjen e Berlinit mbi reformën e politikave të përbashkëta bujqësore nga viti 1999 zyrtarisht është promovuar politika evropiane për zhvillimin rural.

Këto politika duhet t’i mundësojnë fermerëve të mbesin në pronat e tyre dhe të krijojnë një shumëllojshmëri në punësim në rajonet rurale, të marrin pjesë në planifikimin e zhvillimit të komunitetit dhe të përkujdeset për mbrojtjen e ambientit rural.

Ndër programet më të rendësishme të reformimit të politikave bujqësore është Programi LEADER, i cili ka startuar në vitin 1991 dhe për qëllim ka patur nxitjen e zhvillimit të ekonomisë rurale në BE duke u fokusuar në rritjen e kompetitivitetit të rajoneve rurale.

Programi është financuar nga fondi struktural me qëllim të vlerësimit të potencialeve lokale në periudhë afatgjate.

Edhe në kuadër të politikave bujqësore të BE janë realizuar reforma të rendësishme. Agjenda 2000, ka promovuar modelin e ri të bujqësisë Evropiane, me disa objektiva të rendësishme:

• orientimi më i lartë në tregje dhe rritja e kompetitivitetit,

• sigurimi i sasisë dhe i kualitetit të ushqimit

• stabilizimi i të hyrave nga bujqësia • integrimi i cështjes së ambientit jetësor

në kuadër të politikave bujqësore • zhvillimi i vitalitetit të rajoneve rurale • thjeshtësimi i administrimit, dhe • fuqizimi i decentralizimit.

Qëllimet e përbashkëta të politikave bujqësore(PPA) dhe të politikave të zhvillimit rural (PZHR) janë formuluar në tri qëllime themelore:

• në kohezionin ekonomik dhe social,

• qendrueshmërinë e ambientit dhe

• zhvillimin policentrik në BE.

Problemi i politikës së marketingut bujqësor në Kosove mund të formulohet në këtë formë: alternativa e tregut të lirë, në kuptimin e veprimit vetëm “të dorësë së padukshme”, në Kosove ka rezultuar në:

çmime të ulëta të produkteve bujqësore dhe

çmime të larta për lëndët e para të fermës, në çmime të larta për produktet e ushqimit

dhe në standarde të uleta sigurie e cilësie

Në këto kushte, objektivat e politikës lidhen para së gjithash:

me ndërhyrje për përmirësimin e funksionimit të tregjeve, sidomos lidhur me përmirësimin e strukturës konkurruese të tregjeve, përmirësimin e qarkullimit të informacionit, përmirësimin e infrastrukturave, tregjet e plota dhe nevojën e koordinimit.

Ndërhyrjet për të korrigjuar tregjet e paplota dhe mangësitë e koordinimit janë gjithashtu objektiva të politikës së marketingut në Kosove.

Ndërhyrjet publike në fushën e marketingut agrar në Kosove janë përqënduar kryesisht

në ndërtimin e infrastrukturës së tregjeve publike,

informacionin mbi tregjet dhe në përmirësimin e standarteve të

produkteve.  

Tipi i tregut Vend-ndodhja Shitësit Blerësit

Tregje me shumicë Terminale Rajonale

Në zona kryesore urbane, ose/dhe në qendra me popullsi të madhe në mes të zonave prodhuese

Tregtarët me shumicë, grumbulluesit, agjentët dhe importuesit

Tregtarë gjysmë shumice, agjentë transportues, tregtarë pakice urbane dhe të tjerë

Tregje grumbullimi rurale

Zona prodhuese, ne nivel rrethi

Fermerë Tregtarë shumice, grumbullues, agjentë dhe transportues

Tregje fermere rurale Zona të izoluara prodhimi (nivel komune)

Fermerë Tregtarë pakice dhe grumbullues

Tregje kryesore rurale

Qendra rurale Tregtarë pakice Konsumatorë dhe agjentë

Tregje urbane me pakicë

Qendra urbane dhe rrethina Tregtarë pakice konsumatorë

Politikat bujqesore ne Kosove funksionojne ne kuader te politikave ekonomike te Kosoves.

Nga keto politika varën rreth 100 mije fermerë dhe 2 milion konsumatorë.

Politikat bujqesore kane fillu te zbatohen pas Luftes por me efekte te uleta ne prodhimtari

Fermat kanmbetur te vogla, ambienti ekonomik nuke eshte zhvilluar, janë bere perpjekje per te futur varietetet dhe teknologjia e reja, rendimentet janë rritur ngadal dhe zhvillimi I degeve te reja të industrisë në bazë të produkteve bujqësore eshte shume modest.

Në vitin 2009 Kosova I përmbushë nevojat me rreth 60% në produkte ushqimore

Kualiteti dhe standardet e ushqimeve janë ende shume te uleta etj.

1. Rritja e qëndrueshme dhe afatgjatë e të ardhurave të fermës dhe atyre të familjes fshatare, mbështetur në rritjen e produktivitetit, akses më të mirë në tregje, përmirësimin e marketingut dhe diversifikimin;

2. Zgjerimi i industrisë agro-përpunese;3. Përmirësimi i cilësisë së produkteve

bujqësore dhe atyre të përpunuara bujqësore;4. Akses më i mirë i produkteve bujqësore

kosovare në tregjet europiane;

Harmonizimi i legjislacionit mbi kontrollin veterinar, fito-sanitar dhe të sigurisë ushqimore me atë europian dhe rritja e standardit të shërbimeve për tu afruar me standartet evropiane;

Rritja e cilësisë së kërkimit bujqësor në Kosovë në standardet ndërkombëtare;

Krijimi i një tregu toke plotësisht funksional;

Shrytëzimi i qëndrueshëm i pyjeve, kullotave dhe rezervave ujore.

Permiresimin e konkurrences se produkteve bujqesore ne tregjet komunale;

Promovimin e nje niveli te pershtatshem jetese per popullaten bujqesore;

Krijimin e vendeve te punes dhe burimeve te tjera te te ardhurave per fermeret;

Hartimin e nje politike te re te zhvillimit rural, qe behet shtylla e dyte e PB;

Integrimin ne PB te verejtjeve me te shumta lidhur me mjedisin dhe çeshtjet strukturore;

Permiresimin e cilesise dhe te sigurimit ushqimor; Thjeshtimin e legjislacionit bujqesor dhe

decentralizimin e zbatimit te tij, me qellim qe te vihet theksi tek ekzaktesia, transparenca dhe lehtesimi i akseseve te rregullave dhe rregulloreve.

Për arritjen e këtyre objektivave afatgjatë, qeveria kosovare ka konceptuar këto programe:

1.Shërbimi dhe inspektimi i sigurisë ushqimore dhe mbrojtjes së konsumatorit;

2.Infrastruktura e ujitjes dhe kullimit; 3.Mbështetja për prodhimin bujqësor e

blegtoral, 4.Kërkimi shkencor dhe shërbimi ekstensiv; 5.Menaxhimi i burimeve natyrore;

Procesi i integrimeve ekonomike ndërkombëtare - një ndër fenomenet më të rëndësishme të ekonomisë bashkëkohore botërore

Tendenca e integrimit ekonomik ndërkombëtar dhe rindërtimi i vendeve të shkatërruara nga lufta domosdoshmëri në zhvillimin e ekonomisë botërore bashkëkohore

Organizatat ekonomike ndërkombëtare me karakter universal dhe rajonal

Qëllimi kryesor: shtimi i bashkëpunimit ekonomik Tendencat e integrimeve ekonomike - më të shprehura në

kontinentin evropian kundërthënia mes potencialit të forcave prodhuese dhe

tregut të ngushtë nacional të shkohet në mënyrë më të guximshme në lidhjen

ekonomike të shteteve evropiane zhvillimi dinamik tekniko-teknologjik Në këto themele u formua Bashkësia Ekonomike

Evropian (BEE) qëllimi afatgjatë krijimi i një unioni të vërtetë ekonomik

Institucionalizimi i KEE u realizua me nenshkrimin e traktatit te Romes ne mars 1957. Ne kete kuader qëllimeve kryesore te PPB (neni 39) ishin:1.PPB ka per qellim te rrisi produktivitetin e bujqesise duke zhvilluar progresin teknik dhe siguruar njekohesisht si zhvillimin racional te prodhimit bujqesore ashtu dhe nje perdorim racional te faktoreve te prodhimit, sidomos te fuqise punetore,2.Te siguroje nje nivel te kenaqshem jetese per popullsine bujqesore, sidomos per ngritjen e te ardhurave individuale te atyre qe punojne ne bujqesi,3.Te stabilizoje tregjet,4.Te garantoje sigurine ushqimore,5.Te siguroje cmime te arsyeshme per konsumatoret

1. organizimi i perbashket i tregjeve agrare,

2. politike uniforme ne fushen e cmimeve,

3. krijimi fondeve komunitare per zhvillimin e bujqesise.

Masat per realizimin e qellimeve the PBB:1.struktura e bujqesise europiane duhej reformuar per ta bere ate me konkuruese, por pa i ndryshuar asaj karakterin familjar,2.cmimet e produkteve bujqesore duhet te cohen gradualisht ne nje nivel uniform per te gjitha shtetet anetare.3.cmimet duhet te ishin me te larta se niveli i tregut boteror, por pa nxitur superprodthimin,4.PPB nuk duhet te nxiste e stimulonte autarkine ne zhvillimin e bujqesise te vendeve anetare,5.KEE duhet te perfshihej ne menyre te ekuilibruar ne tregtine boterore, por duke i mbrojtur tregjet e brendshme kunder konkurences se huaj.

Nënshkruesit e Marrëveshjes: Franca, R.F. Gjermane, Italia, Belgjika, Holanda dhe Luksemburgu Qëllimi: krijimi i tregut të përbashkët për thëngjill dhe çelik ruajtja e paqës - sjellja e palëve të konfrontuara në një strukturë institucionale - mundësimi i bashkëpunimit si partnerë të barabartë 1973: Britania e Madhe, Irlanda dhe Danimarka- zgjërimi i fushëveprimit: politikë sociale, rajonale, të mjedisit 1981: Greqia 1986: Spanja dhe Portugalia- nevoja për programe strukturale Rënia e murit të Berlinit (1990)- demokratizimi i vendeve të EQJL- ndryshimet në strukturën politike të Evropës Vendet anëtare-të vendosura për forcimin e lidhjeve reciprokeFillimi i bisedimeve për reformimin e Marrëveshjes së Romës Marrëveshja e Mastrihtit (1991)

Paraqitje e planit ambicioz: Unioni monetar deri më 1999 Politikat e reja të përbashkëta të sigurisë dhe me jashtë 1995: Austria, Finlanda dhe Suedia-anëtare të reja Konferenca e Kelnit- kthesë e madhe në historinë e UE-së(1999) Të themelohet Pakti i Stabilitetit për Evropën Juglindore nis ekspansioni i Bashkimit Evropian drejt Lindjes dhe Juglindjes Maj 2004- Zgjerimi më i madh në historinë e UE-së Qëllimet themelore ekonomike: përparimi i zhvillimit të aktiviteteve ekonomike mes vendeve

anëtare ekspansioni i përhershëm dhe i balansuar i ekonomisë stabiliteti më i madh ekonomik përmirësimi i standardit jetësor forcimi i raporteve ekonomike mes vendeve anëtare Realizimi i qëllimeve të parashtruara realizohet përmes: eliminimit të barrierave dhe sigurimit të lëvizjes së lirë të fuqisë

punëtore, qarkullimit të kapitalit dhe shërbimeve

vendosjes së tarifës së përbashkët doganore për vendet e BEE-së Nevoja për interakcion të vazhdueshëm të interesave të përbashkëta dhe atyre nacionale respektimi i llojllojshmërisë së traditave dhe identitetit kombëtar

2. ORGANET KRYESORE DHE INSTITUCIONET E BEE

Struktura unike institucionale Gatishmëria për bartjen e të drejtave në institucionet e BE-së Ndarja e kompetencave - qartë e përcaktuar Bartëse e pushtetit legjislativ- Këshilli Ministror Asnjë akt juridik nuk mund të miratohet pa marrë qëndrimin e Parlamentit Evropian Komisioni Evropian- aprovon aktet legjislative Gjyqi i Nderit- kujdeset për respektimin e të gjitha të drejtave Ligjshmëritë komunitare: Aktet juridike për politikën e përgjithshme të BEE-së:-rekomandimet, rezolutat, rregullat, vendimet, direktivat Bartja e pjesërishme e kompetencave për çështjet e caktuara

2.1. Komisioni Evropian Komisioni Evropian paraqet: Organi ekzekutiv Përbërja nga dy përfaqësues të shteteve anëtare më të mëdha nga një përfaqësues prej vendeve anëtare më të vogla Përfaqësuesit nacional janë të obliguar që të veprojnë në bazë të interesit të përbashkët Detyrat e Komisionit: përpunon detajisht politikën vijuese të BEE-së vazhdimisht merr iniciativën për politikën e re aplikon politikën e Marrëveshjes së Romës kontrollon respektimin e dispozitave të Marrëveshjes së Romës dhe atyre që janë miratuar më vonë ka të drejtë të marrë pjesë në mbledhjet e Këshillit Ministror ka të drejtë t'i prezentojë qëndrimet e veta me qëllim të sigurimit të ligjshmërisë ka autorizim ta paraqesë BEE në organizata të ndryshme ndërkombëtare dhe në sferën e marrëdhënieve të jashtme me vendet joanëtare

2.2. Këshilli Ministror Këshilli ministror është:

Organi më i rëndësishëm për marrjen e vendimeve Institucioni i vetëm që në mënyrë direkte paraqet qeverinë e vendeve anëtare Bie vendimet definitive mbi politikën e BEE-së: në bazë të propozimit të Komisionit të BEE-së duke marrë parasysh mendimin e Parlamentit Evropian dheKomitetit Ekonomik dhe Social Procedurat e vendimmarrjes: shumica shumica e kualifikuar njëzëri

STRUKTURA STRUKTURA

PERBERJAE specializuar -Keshilli per amb.jetes.-Keshilli tregt.e brend.-Cdo qeveri delegon Nga nje minister

KRYESIA-Nderrohet cdo 6 muaj sipas marrev. me rradhitje te cakt.-Orienton prioritetet-Sygjeron kompromis

SEKRETARIATI GJENERAL-Emerohet per 5 vjet-2000 nëpunës pergatisin punen -& Drejtori Gjenerale

Drejtoria gjenerale A:

Personeli dhe administrata Protokolli dhe sigurimi Përkthimet dhe

dokumentacioni Drejtoria gjenerale B: Politika bujqësore Strukturat bujqësore Peshkataria Drejtoria gjenerale C: Unioni doganor, konkurrenca Politika e legjislac.industrial E drejta e

themel.ndërmarrjeve, shërbimet Drejtoria gjenerale D: Hulumtimet Energjetika Komunikacioni, ambienti

Drejtoria gjenerale E: Mardh.e jasht.E.L, Azia Vendet e ACP Mesdheu, Amerika Latine Drejtoria gjenerale F: Parlamenti Evropian Buxheti, kontabiliteti Drejtoria gjenerale G: Pol.soc,shëndetësia, arsimi,

kultura Punët ek, financiare, sistemi

tatimor

2.3. Parlamenti Evropian Parlamenti Evropian kryesisht ka:

Ka karakter konsultativ Është i autorizuar për kontrollin e Komisionit të BEE-së nga viti 1970- për kontrollin e të hyrave dhe të dalave Struktura e parlamentit:- 10 grupe politike,18 komisione parlamentare, një byro, një Administratë2.4. Komiteti Ekonomik dhe Social Ka karakter këshilldhënës Roli i tij-paraqitja e pjesëtarëve të grupeve të ndryshme:-përfaqësuesit e ndërmarrësve dhe punëtorëve -grupeve të tjera nga sferat e :bujqësisë, transportit, tregtisë,ndërmarrjeve të vogla të profesioneve të ndryshme dhe grupi i konsumatorëve Patjetër konsultohet në lëmitë: politika bujqësore qarkullimi i lirë i punëtorëve e drejta në vendbanim komunikacioni

tregu i brendshëm politika sociale fondi social evropian hulumtimet dhe zhvillimi teknologjik ambienti jetësor Anëtarët nominohen nga ana e qeverive të tyre nacionale

2.5. Gjyqi i Nderit

Përbëhet nga gjyqtarët e vendeve anëtare të cilët nuk janë të varur nga ndikimet e qeverive të tyre nacionale Aktvendimet i bie gjyqi e jo gjyqtarët individualisht Funksioni kryesor i Gjyqit të Nderit është: të sigurojë aplikimin e ligjshëm të dispozitave dhe rregullave të vendeve anëtare në mënyrë sa më korrekte të sigurojë veprimin e institucioneve të BEE-së respektimin e plotë të obligimeve që dalin nga marëveshjet mbi themelimin e

institucioneve të BEE-së

2.6. Kontrolli Financiar (Gjyqi Financiar) U themelua me Marrëveshjen e Brukselit të vitit 1975 Përbëhet prej ekspertëve të pavarur Gjyqi Financiar kontrollon të gjitha të hyrat dhe të dalat e Bashkësisë dhe

secilit organ të tij, Detyrë e Gjyqit Financiar është që: në fund të çdo viti të hartojë raportin vjetor t'ia prezantojë këtë raport organeve të tjera të Bashkësisë ta botojë në Fletoren Zyrtare të BEE-së

2.7. Banka Qendrore Evropiane (BQE) U themelua më 30 qershor 1998 Detyra e Bankës qendrore është: të udhëheqë politikën monetare evropiane

të vendosur nga Sistemi Evropian i Bankave Qendrore (SEBQ) Bartës i vendimeve të BQE-së është : Këshilli i Guvernatorëve dhe Drejtoria Kjo Bankë është pasardhëse e Institutit Monetar Evropian

2.8. Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) U themelua në prill të vitit 1991 Banka ka raporte të afërta me qeveritë e shteteve të rajonit me qëllim të

përurimit të programeve për përkrahjen e rrethinës afariste Reformat për transformimi struktural në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore Karakteristikat kryesore të EBRD-së: kreditimi dhe investimi i kapitalit përkrahja e zhvillimit të institucioneve demokratike të drejtat e njeriut BEE-ja - aksionari kryesorë me 51 për qind të kapitalit të gjithmbarshëm Jo më pak se 40 % të mjeteve orientohen në projektet e infrastrukturës

publike- në përcaktimin dhe përkrahjen e një zhvillimi të shëndoshë ekologjik Projektet që i financon banka duhet të kontribuojnë në: zhvillimin e sektorit privat privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore nxitjen e investimeve të huaja direkte

krijimin dhe forcimin e institucioneve financiare ristrukturimin e sektorit industrial formimin e infrastrukturës moderne për zhvillimin e sektorit privat dhe kalimin në ekonominë e tregut avansimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme ruajtjen e ambientit jetësor Kërkesat kreditore vlerësohen në bazë të kritereve të Bankës Kërkesat mund të miratohen po qe se dëshmohet se: është fjala për prodhime apo shërbime që kanë gjasa për realizim se do të ndihmojë në përmirësimin e aftësisë konkurruese se ndërmarrjet që kërkojnë kredi janë të përshtatshme nga aspekti financiar se do t'i kushtohet rëndësi ruajtjes së ambientit

2.9.Banka Evropiane Investive U themelua më 1958 ndërsa punën e filloi më 1959 për shkak të Nevojës se

zgjidhjes së problemeve që kishin të bëjnë me: realizimin e tregut të përbashkët të BEE-së dhe aplikimin e politikës së zhvillimit të përbashkët të vendeve anëtare.

Banka shërben si mekanizëm për lehtësimin e mobilizimit të kapitalit nga vendet jashtë Bashkësisë

Lejon kredi për: financimin e projekteve të zhvillimit të rajoneve më pak të zhvilluara në vendet e Bashkësisë për modernizimin e ekonomisë së vendeve anëtare financon projektet që kanë interes të përbashkët për disa vende anëtare Anëtarët e bankës-vendet anëtare të BEE-së 2.10. Fondi Evropian për Zhvillim Ky fond u formua për ta ndihmuar rajonin e vendeve tejdetare dhe të vendeve

shoqëruese Vepron pavarësisht nga Fondi Evropian për Zhvillimin Rajonal Ndihma për zhvillim nga ky Fond - pjesë e kornizës Evropiane për programin e ndihmave

2.11.Fondi për Bashkëpunimin Monetar Evropian Ka filluar punën nga 1 qershori i vitit 1973 Detyrat prioritare të këtij fondi ishin qw: të mundësojë funksionimin e rregullt të zvogëlimit gradual të marzhave

intervenimet në valutat e shteteve anëtare të BEE (para hyrjes në fuqi të valutës së përbashkët evropiane) ndihma që të rregulloheshin pagesat mes bankave qendrore

2.12. Europoli (Policia Evropiane) Korrik 1995 - u nënshkrua marrëveshja për themelimin e Europolit - hyri në

fuqi më 1 tetor të vitit 1998 Qëllimi:të avansohet lufta ndaj të gjitha formave të kriminalitetit ndërkombëtar në hapsirën e UE-së, lufta kundër terrorizmit, drogës Me marrëveshjen e Amsterdamit Europolit iu caktuan edhe këto detyra: koordinimi i ndërmjetsimeve në rastet speciale kur janë të përfshira disa shtete anëtare, zhvillimi dhe përsosja e njohurive profesionale për luftën ndaj krimit të organizuar vendosja e kontakteve në mes të gjykatësve dhe nëpunësve të specializuar në luftën ndaj krimit të organizuar

II. POLITKAT E PËRBASHKËTA TË UE-së

1. POLITIKA E PËRBASHKËT BUJQËSORE (PPB)

PPB- një ndër detyrat më të vështira-disa herë solli deri te kufiri i shthurrjes Dallimet e mëdha në shpërndarjen e fitimit në tregun e përbashkët Themelimi i PPB-së- i bazuar në kërkesat e shteteve anëtare për : sigurimin e kontinuitetit në mbrojtjen e bujqësisë sigurimin e standardit jetësor të prodhuesve bujqësorë mbrojtjen nga konkurrenca e prodhuesve bujqësorë më efikasë jashtë BEE-së mbrojtjen nga çmimet jostabile në tregun botëror të produkteve primare Formimi i BEE-së nuk nwnkuptonte edhe fillimin e funksionimit të politikës së përbashkët bujqësore, e cila fillioi të funksionoj nga viti 1962. Arsyet e vonesë: bujqësia – lëmi e ndieshme e ekonomisë dallimet në mes të vendeve anëtare në efikasitetin e produkteve bujqësore dallimet në mënyrën e mbrojtjes nga konkurrenca e jashtme

Dy mundësi për BEE-në: çdo vend (edhe pas hyrjes në BEE), të mbajë mekanizmin e vet nacional të përkrahjes financiare- tregtia me produktet bujqësore – objekt i marrëveshjeve tregtare bilaterale (vetëm një mundësi teorike) pranohet mekanizmi i përbashkët për drejtimin e politikës bujqësore në nivelin mbinacional -përkrahja unike financiare e çmimit unik -mbrojtja unike nga konkurrenca e jashtme

Parimet themelore të PPB-sëPPB: një grumbull rregullash dhe mekanizmash që rregullojnë: prodhimin, shitjen dhe plasimin e prodhimeve bujqësore në UE Theksi i veçantë: zhvillimi i vendbanimeve rurale Rëndësia e PPB-së - bartja e sovranitetit nacional në nivel evropian në bujqësiPër realizimin e qëllimeve të parashtruara parashihet formimimi i Organizatave të Përbashkëta të Tregut, për drejtimin e : rregullave të përbashkëta të konkurrencës koordinimit të obligueshëm të organizatave tregtare nacionale 

organizatave tregtare evropiane Instrumentet e Tregut të Përbashkët të Prodhimeve Bujqësore: eliminojnë barrijerat e brendshme tregtare mbajnë barrierat e përbashkëta doganore ndaj vendeve të treta Parimet themelore të PPB-së (të definuara më 1962):1. Tregu i përbashkët: aplikimin e rregullave për qarkullimin e lirë të mallrave (prodhimeve bujqësore) mes shteteve anëtare përcaktimi i çmimeve të përbashkëta, pavarësisht nga selia e subjektit ekonomik  2. Prioriteti Unionit dhënja e prioritetit për prodhimet bujqësore të Unionit ndaj prodhimeve të importit mbrojtjen e tregut të brendshëm prej çrregullimeve të shkaktuara nga importi i pakontrolluar i prodhimeve bujqësore me çmime të ulëta mbrojtja e tregut nga çrregullimet në tregun botëror 3. Solidariteti financiar Shpenzimet e shkaktuara nga aplikimi i PPB-së duhet të ndahen mes shteteve anëtare, pavarësisht nga interesi i tyre nacional

2. Evolucioni i PPB-së dhe ndryshimet në bujqësi

Pengesat dhe vështërsia kryesore për ekzistimin e një politike të përbashkët qëmdronte në dallimet e produktivitetit të punës mes vendeve anëtare.

Para BEE-së qëndronin dy zgjidhje të mundshme: vendosja e PPB përmes:-përkrahjes së prodhuesve më efikas-duke siguruar ndihmën e nevojshme financiare -mbrojtjes mesatare nga konkurrenca e prodhuesve jashtë BEE-së vendosja e PPB përmes:- shkallës së lartë të përkrahjes financiare dhe mbrojtjes nga konkurrenca e vendeve joanëtare

1957- Varësia direkte e vendeve themeluese të BEE-së- nga bujqësia Nga numri i përgjithshëm i fuqisë punëtore të punësuar 25 % ishte e angazhuar në bujqësi struktura e fondit tokësor nuk ofronte mundësi për prodhimtari ekonomikepjesa më e madhe e fermave nuk ishin të gatshme për prodhimin e specializuar me shumicë sepse afër dy të tretat e fermave ishin me madhësi prej 1-10 hektarë.

ndikimi i fatkeqësive elementare (thatësirat, vërshimet, sëmundjet e bagëtive)- prodhimi më i vogël se sa që pritejNë rast të kushteve të volitshme natyrore-prodhimi më i madh se që ishte paraparë

Pozita ekonomike e prodhuese bujqësorë në vendet e BEE, ashtu siç ndodhë në të gjitha vendet e zhvilluara, ishte nën ndikimin e fuqishëm të ecurisë së kërkesës për produkte bujqësore.

Rëndësia e bujqësisë nga aspekti i pavarësisë nacionale për sigurimin e ushqimi-përvoja e fituar nga dy luftëra botërore:nuk është e arsyeshme mbështetja,varësia nga burimet e jashtme të ushqimit

1960 - me propozimin e Komisionit të BEE-së, Këshilli Ministror miraton parimet themelore të PPB-së: hapësira tregtare unikeqarkullimi i lirë i produkteve bujqësoredoganat unikeçmimet e përbashkëta në tregun e brendshëmpreferencat në raportet tregtareshpërndarja e barrës financiare rreth PPB-së

 Qëllimet e PPB-së:të sigurojë produktivitetin e bujqësisë në një nivel të caktuar -përmes progresit teknik, zhvillimit më racional të prodhimtarisë bujqësore, shfrytëzimit optimal të faktorëve të prodhimit

të sigurojë nivelin e standardit jetësor të popullsisë bujqësore - rritjen e të ardhurave individuale të të punësuarve në bujqësi

të stabilizojë tregun

të sigurojë çmime të arsyeshme për konsumatorët

Dy sferat e funkcionimit të PPB-së: politika e çmimeve politika e përmirësimit të strukturës së bujqësisë në BEEPolitika e çmimeve – e bazuar në fiksimin e çmimeve në tregun e brendshëm të produkteve bujqësore për shumicën e produkteve kryesore sistemi i çmimeve ishte i përcaktuar, për këto çmime - çdo vjet vendoste Këshilli Ministror

Çdo produkt nën regjimin e PPB - nënkuptonte organizimin përkatës të tregutorientimi në fiksimin e çmimit të përbashkët në tërë hapësirën e BEE

Njësia llogaritare agrare – njësia për barazimin e çmimeve të përbashkëta të produkteve bujqësore masë e përbashkët e vlerës për produkte bujqësore

Njësia llogaritare agrare = vlerën e dollarit amerikan

Vlera monetare kompensuese - taksa kufizuese dhe subvencione për ruajtjen e interesit të disa pjesëmarrësve në procesin e prodhimit, konsumit dhe qarkullimit të produkteve bujqësore në kuadër të BEE-së

Çmimet e produkteve bujqësore për prodhues - të fiksuara në njësi llogaritare agrare të konvertueshme në valuta nacionale sipas kursit të "gjelbër" devizor

Njësia agrare llogaritare gjer më 1973- e bazuar në $ Kalimi në revalorizimin e saj - mesatarja e disa valutave evropiane Vlerat monetare kompensuese - instrumente të volitshme për eliminimin e dobësive në tregtinë me prodhime bujqësore Rritja e buxhetit për 1/4 e shpenzimeve të gjithëmbarshme të PPB-së

Procedura e formimit të çmimeve: Drejtori gjeneral për bujqësi- harton projektin e propozimeve për formimin e çmimeve. Projekti u prezantohet të gjithë përfaqësuesve në kuadër të BEE Konsultohet Komiteti Ekonomik dhe Social I paraqitet Këshillit Ministror (me ndryshime eventuale) Fiksimi i çmimeve në intervale vjetore ka paraqitur problemin kryesor për të caktuar çmimin adekuat të prodhimit në tregun e produkteve bujqësore Përpjekjet e disa vendeve anëtare që të sigurojnë çmime të larta për prodhuesit bujqësorë Vendet e tilla i bëjnë rezistencë PPB-së dhe revizionit të sistemit të çmimeve, Vendet tjera,të cilat nuk kanë interese të tilla janë për reformat në bujqësi. Prelevmani - instrumenti kryesor për mbrojtjen nga konkurrenca e jashtme dhe ruajtjen e nivelit të çmimeve të brendshme Prelevmani në të vërtetë paraqet diferencën mes çmimit të mallit të importuar dhe të liferuar në kufi me çmimin e caktuar të atij malli me të cilin mund të shitet në vendin nga është importuar Ky është i ashtuquajturi çmimi hyrës (threshold) me të cilin importuesit e vendit mund të blejnë mallra edhe nga vendet që nuk janë anëtare të BEE-së

Ndërsa çmimi i cili vlen në hapësirën tregtare të BEE-së asnjëherë nuk mund të jetë në nivelin që rrezikon interesat e vendeve anëtare. prelevmani- instrumenti që barazon dallimin mes çmimit të përcaktuar të BEE –së dhe ecurisë së çmimeve botërore Çmimi hyrës ndryshon krahas ndryshimit të çmimeve botërore dhe kurseve devizore, ndërsa çmimet për prodhuesit bujqësorë të BEE-së mbetën të pandryshueshme për periudhen njëvjeçare.Këtë e mundësojnë edhe instrumentet tjera të këtij mekanizmi siq janë: çmimi "target„-çmimi më i lartë i mundshëm çmimi intervent- u garantohet prodhuesve bujqësorë si çmim minimal

Produktet e jashtme bujqësore nuk mund të paraqiten në tregun e BEE-së me çmimin që e kanë në vendin e tyre-duhet të kenë çmim më të lartë -pavarësisht nga lartësia e çmimit në ofertën e eksportuesit, të pranuar nga importuesi

Prelevmanet - shumë më fleksibile

çmimet e prodhimeve bujqësore ndryshojnë në pajtim me sigurimin e lartësisë së caktuar të të ardhurave të prodhuesve bujqësorë

Garantim i çmimeve - rritja e prodhimit bujqësor, formimi i tepricës së prodhimeve bujqësoresheqeri dhe gjalpin

Shitja në tregun botëror me çmime më të ulta se çmimet që u janë paguar prodhuesve bujqësorë të vendit

Diferencat për çmim - mbulohen nga mjetet e Fondit bujqësor (FEOGA)kontributet e të gjitha vendeve anëtare

Problemi i sigurimit të burimeve adekuate për financimin e PPB – absorbimi i 50% të mjeteve të buxhetit1988 - 64% e buxhetit; 2000 - 47%

Ndryshime në sferën e punësimit në bujqësi 1975-1983 në 9 vendet anëtare numri i të punësuarve u zvogëlua për 20% 1985- pjesëmarrja e bujqësisë në numrin e përgjithshëm të të punësuarve: 7,5 %

1996: 6,1% 2004: 10.4 million të popullsisë së UE mirret me bujqësi më se 40% të hapsirës së saj shfrytëzohet për këtë qëllim Reformat radikale në sferën e bujqësisë - “Agjenda 2000”

3. REFORMAT E POLITIKËS SË PËRBASHKËT BUJQËSORE

Harmonizimi i politikës nacionale bujqësore për shumicën e produkteve bujqësore, u bë e qartë se PPB e bazuar në politikën e çmimeve, nuk i përgjigjet realitetit të prodhimit bujqësor në kuadër të BEE-së.Mendime të shumta për nevojën e ndryshimit të PPB-së- nevoja për ndryshimet strukturale në bujqësi 1968: "Plani i Mansholt-it„- esenca e këti plani qëndronte në kërkesë për ndryshime strukturale në bujqësi synimi për zvogëlimin e ndryshimit të çmimeve të produkteve bujqësore në BEE dhe në tregun botëror E realizueshme përmes:- zvogëlimit të shpenzimet e larta të prodhimit në BEE- rritjes së produktivitetit të punës përmes:

1. zvogëlimit të numrit të të punësuarve në bujqësi 2. rritjes së pronave bujqësore Plani i Mansholtit – nuk u realizua në praktik sepse u vlersua mjaft radikal dhe i papërshtatshëm Problemi kryesor – të cilin kjo politik nuk mundi ta zgjidhte ishete hiperproduksioni i produkteve bujqësore PPB-ja kontribuoi në rritjen e produktivitetit të bujqësisë, pa siguruar rritjen e konsumit për këto produkte- 1980 - 1985 prodhimi bujqësor rritet me normën mesatare vjetore prej 2.4 %,ndërsa konsumi rritet për vetëm 0.9% Rezultatetet e analizave afatgjata janë: Gjasat për plasmanin më të madh në tregun botëror do të jenë mjaft modeste Masat e PPB-së nuk dhanë rezultate në përmirësimin e strukturës së bujqësisë në BEE Kjo situatë nuk u zbut as me: eksporti i subvencionuar zbritja e produkteve bujqësore për blerësit në tregun e vendit dërgesat humanitare vendeve të varfëra vazhdimi i kësaj politike do të thoshte grumbullim i mëtejmë i rezervave të produkteve bujqësore- rritje e shpenzimeve për vendosjen e tyre në depo

Aktualizimi i ideve për harmonizimin e prodhimit dhe nevojave reale për produkte bujqësore 1985- Reformat fundamentale të PPB-së Komisioni Evropian prezanton “Librin e gjelbërt” - “Perspektivat PPB-së”-me këtë synohej analiza e zgjidhjeve alternative për të ardhmen e PPB-së Modernizimi i bujqësisë dhe orientimi kah shërbimet kështuqë numri i popullatës që punonte tokën shenoi rënie në 7%, në krahasim me 20% sa ishte para gjysem shekulli Zhvillimi rural –u bë pjesë e Agjendës 2000 të UE-së dhe zyrtarisht u shëndrrua në Shtyllën e dytë të PPB-së“Agjenda 2000” – paraqet reformën më radikale të bërë ndonjëherë Parashiqimet 2000-2006: për bujqësi të ndahen 40.5 miliardë €/vitNdër qëllimet kryesore të “Agjendës” ishin: sigurimi i konkurrencës së sektorit agrar të UE-së (në tregun e vendit dhe atë të jashtëm)promovimi i zhvillimit të shpejtuar të sektorit rural dheruajtja e nivelit të arritur të standardit jetësor të popullsisë bujqësore

Ndryshimet dhe reformat për të mundësuar implementimin e parimeve të Agjendës 2000 (kah mesi i vitit 2003) u zvogëluan ndihmat për prodhim dukshëm u rritën pagesat direkte për farmerët kusht për pagesa:lidhej me respektimi i rregullave për ambientin, standardet e higjienës dhe mbrojtjen e fshatraveUE financon një numër të konsiderushëm të hulumtimve:hulumtimet për prodhim të qëndrueshëmpër shfrytëzimin racional të burimeve natyroreSi dhe për studimet mbi sëmundjet e bimëve dhe kafshëve Procesi i zgjerimit të UE-së – do të jetë sfiduessjellë dyfishimin e fuqisë punëtore bujqësore dhe tokës së punueshme tregu i përbashkët rritet për afërsisht 100 milionë konsumatorë Zgjerimi do t’u mundësojë shteteve të reja shfrytëzimin më të mirë të potencialeve të tyre bujqësore plotësimi i parakushteve për ristrukturimin dhe modernizimin e sektorit të bujqësisë

Qëllimet e instrumenteve të UE- së për përkrahjejen e restrukturimit në bujqësi: zhvillimi i qëndrueshëm i bujqësisë dhe implementimin e acquis communautaire Përmbushja e qëllimeve të PPB-së-dëshmi për gatishmërinë e UE-së për sfidat e shekullit XXI: nga aspekti financiar politik institucional

Fondi Evropian për Bujqësi (EAGF): ndihmat për modernizimin e strukturës së prodhimit financimin e politikës së përbashkët bujqësore distribuimin në bujqësi Ka për qëllim:- të rritë efikasitetin e strukturës së fermave- të mbështetë investimet në përpunimin e ushqimit dhe në sektorin e marketingut Administrohet nga Komisionit Evropian dhe vendet anëtare, në kooperim me Komitetin e EAGF-së Fondi Evropian për Zhvillim Rajonal (ERDF)- Fondi u themelua më 1975 - Ka akorduar ndihma për stimulimin e aktiviteteve ekonomike - për përmirësimin e infrastrukturës në rajonet që i ndihmon BE-ja Qëllimi i Fondit- të përkrahë kohezionin ekonomik dhe social- të korrigjojë pabarazitë rajonale - të kontribuojë në zhvilllimin e tërë rajonit

5. INDIKATORËT MAKROEKONOMIK TË UE-së

Bruto Produkti i Brendshëm (GDP) Prodhimi i përgjithshëm i prodhuar në një vend brenda vitit Treguesi kryesor i potencialit të tregut Fuqia blerëse e konsumatorëve = GDP/nr i banorëve Fuqia blerëse dhe luhatjet e valutës së vendit Niveli i standardit të jetesës Fuqia blerëse-sasia e mallrave,shërbimeve që një njësi valutore do të blej në vendet tjera Konsumi Numri i popullsisë-tregues i madhësisë së tregut të atij vendi Tregues i kërkesës së mundshme Korrelacioni i konsumit të numrit të produkteve dhe numrit të banorëve Analiza e popullsisë së një vendi:-numri i popullsisë -norma e shtimit të saj -struktura e popullsisë sipas grup moshave

-dendësia e banimit -shkalla e urbanizimit Pjesëmarrja e të ardhurave që shpenzohen për produkte dhe shërbime ekzistenciale –indikator i shkallës zhvillimore të një vendi Mallrat e domosdoshme dhe mallrat luksoze Diferencat në strukturën e konsumit sipas vendeve- Ligji i Engelit Investimet publike Gjendja dhe kualiteti i sistemeve të ndryshme të infrastrukturës së komunikacionit: rrugor, hekurudhor, ujor, ajror Gjendja, kualiteti dhe çmimi furnizues me energji lektrike Gjendja, kualiteti dhe çmimi furnizues me ujë, veçmas me ujin teknologjik Gjendja, kualiteti dhe çmimi i shërbimeve të PTT-së Inflacioni Rënia e aftësisë blerëse të konsumatorëve Shkalla e papunësisë Bilanci tregtar Eksporti / Importi

5.1.Indikatorët makroekonomik në vendet e zhvilluara SHBA

Rënia e rritjes ekonomike 2005/2004 për 0.7% rritja e çmimeve të naftës ngritjet e normave të kamatës në afat të shkurtër ndikimet negative të uraganit Deficiti në llogaritë rrjedhëse vlerësohet në 6.1% të GDP-së Inflacioni është rritur në 3.1% (në vitin paraprak 2.7%) Shkalla e papunësisë bie në 5.2% Pritet që rritja ekonomike në të ardhmen të mbetet mjaft stabile

UNIONI EVROPIAN

Shkalla e rritjes ekonomike më 2005 ishte 1.6% Problemi kryesor i Evropës: “shumë kursime e pak investime (N.Walter-Deutche Bank Research)” Eksporti shenon rritje më të shpejtë në gjysmën e dytë të 2005 Inflacioni- akoma i ulët Shkalla e papunësisë –arrinë në 9.0 %  Pritet një rritje e aktiviteteve ekonomike

Indikatorët kryesorë makroekonomik të UE (25 )  

  2004 2005

GDP 2.4 2.0

Investimet e gjithëmbarshme 3.0 3.6

Shkalla e papunësisë 9.0 9.0

Inflacioni 2.1 1.9

Deficiti buxhetor 2.6 2.6

Deficiti i llog.rrjedh. 0.2 0.0

Burimi: European Commission and DG ECFIN-“European Economy”, 2005 

Krahasimi i indikatorëve makroekonomik

2004 2005 2004 2005 2004 2005

Rritja e GDP-së 4.2 3.5 2.7 2.3 2.4 2.0

Inflacioni 2.7 3.1 0.0 -0.4 2.1 1.9

Bil.llog.rrj -5.7 -6.1 3.7 3.3 0.2 0.0

Papunësia 5.5 5.2 4.7 4.3 9.0 9.0

SHBA JAPONIA UE 25

Burimi: European Commission and DG ECFIN-“European Economy”, 2005 

Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME

Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik"

krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik

BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie

3.1. Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar Elemente themelore të Unionit Ekonomik janë: tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore politika e konkurrencës dhe masat tjera për sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-sëkoordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore) 

3.1.1 Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME) Unioni monetar nënkupton:   valutën unike bankën qendrore dhe politikën monetare unike krahas unionit ekonomik - edhe ate politik  Procesi i ndërtimit të UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik

Domosdoshmëria e përmbajtjes së parimeve: ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni ekonomik gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit,kjo d.m.th. se:- në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale)- vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët- gjithnjë duhet verifikuar nëse një veprim i përbashkët është i arsyeshëm duke pasur parasysh mundësitë kombëtare, rajonale apo lokale të veprimit Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror- roli kryesor për qeverisje në sferën monetare të BEE-së

Detyrat kryesore: qeverisja në sferën monetare ruajtja e stabilitetit të çmimeve vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se 1,5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit; stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit-divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2,25%

Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre

3.1.2.  Etapat e vendosjes së Unionit Monetar EvropianVendosja e UME-së: në mënyrë graduale Arësyet: procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomikEtapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik:Etapa e parë (1990- 1993)Etapa e dytë (1994-1999)Etapa e tretë (pas vitit 1999)

V. UNIONI EVROPIAN- HAP I RI NË NDËRTIMIN EMËTEJMË TË ARKITEKTURËS SË BEE-së

 Marrëveshja mbi Unionin Evropian është nënshkruar në Mastricht (Holandë) më 7.2.1992 Vendet nënshkruese: Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Italia, Belgjika, Holanda, Luksemburgu, Danimarka, Irlanda, Spanja, Portugalia dhe Greqia Kjo marrëveshje ndryshoi dhe plotësoi Marrëveshjen për themelimin e tri Bashkësive Evropiane: për Çelik dhe Thëngjill, Energji Atomike dhe Bashkësisë Ekonomike Revizioni më radikal që është bërë në Marrëveshjen mbi themelimin e Bashkësisë Ekonomike Evropiane Përmban elemente të reja në bashkëpunimin mes vendeve anëtare në shumë sfera Hapi i parë për të qenë pjesë e Unionit është pranimi i konceptit dhe mekanizmit të tregut unik evropian tregu unik funksionon si një treg i brendshëm i vendeve anëtare UE - një nga potencialet më të mëdha tregtare në botë - pjesëmarrja në tregtinë botërore: 20 %

Në vitin 2002 “pesëmbëdhjetsha evropiane” - më se 370 milionë banorë Sipërfaqja prej 3.25 milionë kilometra katrorë UE - një treg me fuqi të madhe blerëse Bruto produkti i brendshëm (GDP) në vlerë prej 8.145,5 miliardë dollarë- 25,9 % të vlerës së përgjithshme të GDP-së botërore

Struktura e tregëtisë botërore më 2002

Kanada5%

SHBA20%

Të tjerë41%

Kina6%

Japonia 8%

UE20%

1. ETAPAT THEMELORE NË ZHVILLIMIN E GJERTANISHËM TË UE-së

Marrëveshja e Parisit (18 prill,1951)- formimi i Bashkësisë Evropiane për çelik dhe thëngjillMarrëveshja e Romës (25 mars 1957) – themelimi i BEE-së dhe Bashkësisë Evropiane për Energji Atomike (EURO-ATOM)Miratimi i Aktit Unik Evropian (3 dhjetor 1985 dhe hyrja në fuqi më 1 korrik 1987)ndërrimi i parë rrënjësor i Marrëveshjes së Romësparashikimi i krijimit të "tregut të brendshëm" (më së largu deri më 31 dhjetor 1992)Ndryshimet në Aktin Unik Evropian bëhet thjeshtësimi dhe harmonizimi i ligjshmërive -aplikimi i një qasjeje të re të harmonizimit me qëllim të realizimit të unionit ekonomik dhe atij monetarmiratohet parimi i shumicës kualifikuese për marrjen e vendimeve që janë me rëndësi për krijimin e tregut unik evropianParlamenti Evropian fiton autorizime të reja në sferën e aktiviteteve legjislative

-Parlamentit i bartet autorizimi për marrjen e të gjitha vendimeve të rëndësishme për formimin e Unionit Ekonomik dhe MonetarNdërmirren aksione të ndryshme në procesin e formimit të unionit ekonomik dhe monetar me qëllim të:-konsolidimit të bazës shkencore dhe teknologjike-harmonizimit të ligjshmërive për sigurim dhe shëndetësi-ruajtjes së ambientit jetësorDinamika e krijimit të "tregut të brendshëm" – sjell deri te propozimi për vazhdimin e mëtejmë të integrimitQëllimi: realizimi i plotë i Unionit Ekonomik dhe Monetar Zhdukja e komunizmit dhe e ndarjes në blloqe të Evropës- nxitjepër krijimin e "Unionit politik”

1.1. Etapat e themelimit të Unionit Ekonomik dhe Monetar

Etapa e I-rë Vëmendje e posaçme - Fondit për adaptime strukturale Stimulimi i zhvillimit rajonal dhe eliminimin e dallimeve ekzistueseKalimi prej sistemit të konvergjencave në sistemin e koordinimit të politikave ekonomike:

marrëveshjet reciproke mbi metodat, masat dhe instrumentet e politikës makroekonomike të vendeve të ndryshme mbikqyrja multilaterale e politikës ekonomike dhe realizimi i saj Procesi i gjatë dhe i vështirë i ratifikimit referendumi i përsëritur në Danimarkë dhe Francë Hyn në fuqi Marrëveshja mbi Unionin Evropian(1 nëntor 1993) Fundi i etapës së parë të zhvillimit të Unionit Evropian Arritjet: liberalizimi i plotë i qarkullimit të kapitalit në BEE Etapa e II-të (1.1.1994) Tri drejtimet themelore: përcaktimi i qëllimeve buxhetore, monetare dhe fiskale themelimi i mekanizmit evropian të bankave qendrore Bashkësia tejkalon rolin e koordinatorit të thjeshtë në përcaktimin e politikës së përgjithshme monetare Forcimi i institucioneve ekzistuese monetareThemelimi i Institutit Monetar Evropian (1.1.1994, Frankfurt) -paraardhëse e Bankës Qendrore Evropiane ( Sistemit të Bankave Qendrore të UE-së) Anëtaret e Institutit: Bankat Qendrore Nacionale (BQN)

Detyrat themelore të Institutit:forcimi i bashkëpunimit në mes të BQN-veforcimi i harmonizimin të politikës monetare të shteteve anëtaresigurimi i stabilitetit të çmimevembikqyrja e funksionimit të Sistemit Monetar Evropianmarja mbi vete e funksioneve që ishin nën kompetencën e Fondit Evropian për Bashkëpunimin Monetarlehtësimi i përdorimit të ECU-tpërgatitja e instrumenteve dhe procedurës për zbatimin e politikës unike monetareInstituti të pushojë së ekzistuari - pas fillimit të funksionimit të Bankës Qendrore Evropiane Emetimi i banknotave- Banka Qendrore Evropiane Kapitali themelues i BQE u vendos të jetë 5 miliardë ECU Obligimi i vendeve anëtare për t’i siguruar BQE-së rezervat devizore në vlerë prej 50 miliardë ECU Operacionet devizore të Bankave Qendrore Nacionale - do t’i nënshtroheshin lejes së BQE-së - sigurimi i harmonizimit të tyre me politikën monetare të UE-së

Shpërndarja e të hyrave monetare të BQE-së 20% - fondit rezervë 80% aksionarëve - Bankave Qendrore Nacionale - proporcionalisht me pjesëmarrjen e aksioneve Qëllimi i aksioneve në sferën ekonomike në këtë fazë: forcimi i politikës së zhvillimit rajonal dhe ndryshimeve strukturale forcimi i bashkëpunimit në planin global makroekonomik Në sferën monetare: formimi i Sistemit Evropian të Bankave Qendrore krijimi i një politike monetare të përbashkët Në fazën kalimtare – Këshilli i Guvernatorëve autorizohet për koordinimin e politikës monetare Hyrja definitive në UM me valutën unike (ECU) dhe me një BQ- do të varet nga plotësimi i kriteriumeve të konvergjencës Analiza e UNCTAD-it më 1994: kah fundi i vitit 1992 vetëm dy shtete (Franca dhe Luksemburgu) plotësonin dy kushte (deficiti i buxhetit dhe borxhi publik)

Italia, Belgjika, Holanda, Portugalia dhe Greqia- nuk plotësonin asnjërin nga këto kushte Gjermania, Britania e Madhe dhe Spanja- kishin deficit të buxhetit Danimarka dhe Irlanda- pjesëmarrja e borxhit publik në produktin shoqëror mbi kriteriumet e parapara Tri opcionet për zgjidhjen e këtij problemi: shtyrja e konstituimit të Unionit Monetar modifikimi i kriteriumeve të konvergjencës inkuadrimi në Union - edhepse nuk plotësohen kriteriumet fiskale, por që në vitet e fundit i afrohen këtyre kriteriumeve

Etapa e III-të Nënkupton vendosjen e politikës unike monetare dhe pushtetit qendror monetar SEBQ udhëheqë me valutën unike- Banka Qendrore Evropiane (European Central Bank) dhe- Bankat Qendrore të vendeve anëtare të BEE-sëDetyra kryesore e BQE dhe SEBQ: ruajtja e stabilitetit të çmimeve

formulimi i politikës së përbashkët monetare dhe realizimi i saj ruajtja dhe udhëheqja e rezervave devizore të vendeve anëtare

   2. PËRMBAJTJA THEMELORE E MARRËVESHJES SË MASTRIHTIT

Pjesët kryesore të Marrëveshjes së Mastrihtit janë:1) Dispozitat e përbashkëta të Marrëveshjes2) Dispozitat që kanë të bëjnë me ndryshimet e Marrëveshjes për themelimin e Bashkësisë Ekonomike Evropiane me qëllim të formimit të Unionit Evropian3) Dispozitat që kanë të bëjnë me ndryshimet e Marrëveshjes mbi themelimin e Bashkësisë Evropiane për Thëngjill dhe Çelik4) Dispozitat që kanë të bëjnë me ndryshimet e Marrëveshjes mbi themelimin e Bashkësisë Evropiane për Energji Atomike5) Dispozitat që kanë të bëjnë me politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë6) Dispozitat mbi bashkëpunimin në sferën e jurispodencës dhe të brendshme7) Dispozitat përfundimtare

„Tri shtyllat" e bashkëpunimit të përfshira në Marrëveshjen mbi Unionin Evropian janë:Tri Bashkësitë EvropianeBashkëpunimi në politikën e jashtme të përbashkët dhe të sigurisëBashkëpunimi në sferën e jurispodencës dhe punëve të brendshme të vendeve anëtare Politika sociale - lëndë e një protokolli të veçantë vendet nënshkruese duhet t’i përkrahin dhe plotësojnë aktivitetet e tyre në drejtim të :- përmirësimit të kushteve të punës së punëtorëve- informimit dhe konsultimeve me punëtorët- çështjeve të tjera me rëndësi nga sfera e interesit të punëtorëveRëndësia e Marrëveshjes së Mastrihtit: zhvilloi mekanizmin e tregut të brendshëm unik funksionimi i tregu unik si një treg i brendshëm i vendeve anëtare- tregu i mallrave, shërbimeve, punës dhe kapitalit

5. QËLLIMET THEMELORE TË UNIONIT EVROPIAN

Qëllimet themelore të UE-së janë: nxitja e zhvillimit ekonomik dhe shoqërorkrijimi i një hapsire pa kufij të brendshëmforcimi i kohezionit ekonomik dhe shoqëror vendosja e Unionit Ekonomik dhe Monetar me valutën unikeudhëheqja e politikës së përbashkët me jashtë dhe të sigurisë - politika e përbashkët e mbrojtjes që mund të shndërrohet në mbrojtje të përbashkëtmbrojtja e të drejtave dhe interesit të qytetarëve të shteteve anëtarezhvillimi i bashkëpunimit mes punëve të jurisprodencës dhe punëve të brendshmeruajtja dhe zhvillimi i të arriturave të UnionitUnioni Evropian respekton identitetin nacional të vendeve anëtare si dhe të drejtat dhe liritë e njeriutUnioni siguron mjetet e domosdoshme për realizimin e qëllimeve të veta

Qëllimet e politikës strukturale dhe kohezioni ekonomik – shoqëror janë: 1. Zhvillimi i rajoneve të cilat kanë ngecur në zhvillim:-Fondi Evropian për Zhvillim Rajonal (ERDF),-Fondi Social Evropian (ESF)-Fondi për Ndihmë Bujqësisë (EAGF)-Banka Investive Evropiane (EIB) -Bashkësia Evropiane për Çelik dhe Thëngjill (ECSC)2. Ristrukturimi i rajoneve të ngarkuara me industri të vjetruar me mjetet e ERDF, ESF dhe ECSC3. Zgjidhja afatgjatë e problemit të papunësisë me mjetet e ESF, EIB SEBQ4. Integrimi i gjeneratave të reja në popullatën e punësuar me mjetet e ESF, EIB dhe ECSC5. Ndryshimi i strukturave agrare dhe zhvillimi i mesit fshatar me mjetet e EAGF, ERDF, ESF dhe EIB

1) Rëndësia e dimensionit rajonal:realizimi i zhvillimit ekonomik, social dhe progresi shkencor-teknikfilozofia e ndërtimit të "Evropës pa kufij“:-çdo pjesë e saj duhet t’i ndijë përparësitë e integrimitIdentifikimi i zonave më pak të zhvilluaraPërcaktimi i politikës së përbashkët aktive rajonaleFormimi i Fondeve strukturaleKombinimi i dhënieve pa kthim dhe huave- rritja e efikasitetit të investimeve në rajonet më pak të zhvilluaraQëllimi i masave të politikës rajonale:Zvogëlimi i dispariteteve rajonale

2) Realizimi i ristrukturimit të rajoneve të ngarkuara me industri të vjetëra:ndarja e mjeteve pa kthim (për ndërtesat industriale, makinat dhe paisjetgarancionet për hua

dhënia e trollit dhe lokacionit industrialndihma për bartjen dhe transferimin e fuqisë punëtorekoncesionet fiskale për obligimet shtetërorelehtësimet fiskale për investimendihma për ndërtimin e fabrikave Domosdoshmëria e harmonizimit të planeve nacionale Zgjidhja e problemeve rajonale dhe sociale3) Problemi i papunësisë është në qendër e vëmendjes në çdo vend të zhvilluar me ekonomi të tregut

0

246

81012

1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1991-1995 1996-2001

norma mesatare e papunësisë, ka shenuar rritje të vazhdueshme deri në vitin 1995 1970-1974 : 2,6% deri 10,0% 1991-1995 1996-2001 - rënie në 9,4% 4) Gjetja e mundësive për zvogëlimin e papunësisë Punësimi i gjeneratave të reja dhe punësimit të femërave Orientimi i masave të politikës ekonomike drejt zhvillimit ekonomik Nxitja e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme për zhvillim më të shpejtuar Rritja a investimeve Aftësimi profesional dhe rikualifikimi i të papunësuarve Zvogëlimi i ngarkesave tatimore për fuqinë punëtore të punësuar Qëndrimet e disa vendeve anëtare: Belgjika: apelohet për shuarjen e "berzës së zezë të punës" Britania e Madhe: apelon në përgatitjen e masave për forcimin e aftësisë konkurruese të industrisë Evropiane Suedia: papunësia e madhe e bjen në pyetje kredibilitetin e Unionit -kërkon harmonizimin e programeve nacionale të punësimit

5) Ndryshimi i strukturave agrare dhe zhvillimi i mesit fshatar realizohet përmes mjeteve nga EAGF, ERDF, ESF dhe EIB Kriteriumet për hyrjen në kategorinë e "meseve fshatare“: Kriteriumet kuantitative: 1. niveli i lartë i të punësuarve në bujqësi në krahasim me numrin e përgjithshëm të të punësuarve 2. niveli i ultë i të ardhurave nga bujqësia 3. niveli i ulët i zhvillimit shoqëror-ekonomik i vlerësuar në bazë të bruto produktit të vendit për banor Kriteriumet kualitative: 1.dendësia e vogël e popullsisë apo depopullacioni në ato vise2. gjendja jo e volitshme në viset malore apo më pak të stimuluara Neni 130 d. i Marrëveshjes së Romës – formimi i Fondit të Kohezionit (31.12.1993) Detyrat kryesore - financimi i projekteve në sferat:- Ekologji- Rrjeta transevropiane të infrastrukturës në transport

6. NDRYSHIMET E PARAPARA ME MARRËVESHJEN E MASTRIHTIT

Forcohen kompetencat e Bashkësisë në disa sfera:- politika sociale (pa Britaninë e Madhe)- sfera e kohezionit ekonomik dhe social (politika e zhvillimit rajonal)- mbrojtja e ambientit jetësor- hulumtimet shkencore-teknike dhe zhvillimi teknologjik- aftësimi i kuadrove  Sferat që për herë të parë hynë në kompetencën e Bashkësisë:- politika e vizave- arsimimi- mbrojtja e konsumatorëve- politika e bashkëpunimit për zhvillim- rrjeta transevropiane në sferën e komunikacionit,telekomunikimit dhe infrastrukturës energjetike- kultura dhe politika industriale

Roli i ri i Këshillit Evropian si trup politik udhëheqës i politikës së zhvillimit t ë Unionit në të gjitha sferat Risitë në sferën e Këshillit Ministror- marrja e vendimeve me shumicën kualifikuese Zgjatet mandati i Komisionit Evropian prej 4 në 5 vjet Forcohet roli i Parlamentit Evropian në procesin e miratimit të dispozitave ligjore në BEE Parlamenti Evropian vendosë bashkë me Këshillin Ministror për:- ambientin e njeriut- hulumtimet shkencore- zhvillimin teknologjik - realizimin e tregut të brendshëm Risi në Gjyqin e Nderit- dënimet në të holla Formohet Gjyqi Financiar (Kontrolli Financiar) dhe Komiteti i Rajoneve Parashihen organet e ardhshme të Unionit Monetar: Instituti Monetar Evropian Banka Qendrore Evropiane

7. IDETË E REJA NË KUADËR TË UEM-së  

Ndryshimi i koncepcionit të tregut të përbashkët të BEE-sëTregu unik - mbështetja kryesore e unionit ekonomikEliminimi i të gjitha kufizimeve dhe shlyerja e kufijve mes hapësirave ekonomike nacionaleTregu unik i Unionit Evropian përfshinë të gjitha tregjet e mallrave dhe shërbimeve dhe faktorëve të prodhimitAmandamenti i nenit 8a të Marrëveshjes së Romës: "Tregu unik duhet të paraqes një hapësirë pa kufij të brendshëm, brenda të cilit duhet të sigurohet qarkullimi i lirë i mallit, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit, në pajtim me dispozitat e kësaj Marrëveshjeje“Ndryshimet në politikën bujqësore Zvogëlimi i normave fikse doganore për 30%Zvogëlimi i shkallës së subvencionimit të eksportit të produkteve bujqësoreEliminimi i barierave doganore mes vendeve anëtare - njëra nga detyrat më të vështira të mos aplikohen dogana të reja eksportuese/importuese nga shtetet anëtare,po shkuarje drejt krijimit të unionit doganor

Shuarja graduale e doganave importuese mes vendeve anëtareThemelimi i unionit doganor-kontribut në: zhvillimin e harmonizuar të tregtisë botërore eliminimin gradual të kufizimeve në tregtinë ndërkombëtare eliminimin e barrierave doganorePolitika e përbashkët tregtarei dha rëndësi eliminimit të doganave mes shteteve anëtarerritjes së aftësisë konkurrente të ndërmarrjeve Politika e përbashkët tregtare bazohet në parimet unike:lidhjen e marrëveshjeve doganore dhe tregtareharmonizimin e masave të liberalizimitpolitikën e eksportit dhe masave për mbrojtjen e tregtisë Marrëveshjet për politikën e përbashkët tregtare dhe Unionin doganor, mund të jenë të ndara në fazaHarmonizimi i tatimeve-detyrë e rëndësishme në procesin e krijimit të tregut unikTatimi në vlerën e shtuar (TVSH) Tatimi në qarkullim Tatimi i ndërmarrjeveShkallët e ndryshme të tatimeve në vendet anëtare

Qershor 1991- Marrëveshja mbi ndryshimet në mekanizmin tatimoraplikimi i shkallës standarde të TVSH-së- jo më e ulët se 15%Parimi i subsidiaritetit ndarje e kompetencave mes shteteve anëtare aty ku ekziston mundësia për ndarjen e tyrerregullimi i marrëveshjeve institucionale - vendimet duhet të miratohen në nivelin më të ulët Bashkësia intervenon vetëm po kur qëllimet mund të realizohen më me sukses në nivel të Bashkësisë se sa në nivel të pushteteve nacionaleaplikohet në sferat:-punët shkencore-hulumtuese-politika e ambientit jetësor-politika rajonale,-në kuadër të unionit ekonomik dhe monetarValuta e ardhshme e përbashkët- EuroHyrja në përdorim e valutës unike- nga më se 300 milionë banorë të 12 shteteve anëtare

Tri fazat e kalimit në Euro:Faza e përgatitjes teknike dhe operative (1.1.1999-31.12.2001) Faza Tranzitore- veçimi i Euro-s si tregues kryesor- çmimi në DM është përdorur si tregues plotësues Fazë që barti peshën e kalimit në sistemin e ri valuator Bëri përgatitjet për implementimin e valutës së përbashkëtFaza e qarkullimit paralel (1.1.2002- 28.2.2002) Qarkullim paralel DM-së dhe Euro-s Pagesat në të gatshme -në Euro Pagesat e detyruara (doganimei,akciza,tatimi,etj.) në Euro apo DM Periudha e zëvendësimit (1.3.2002) Faza e tërheqjes së DM dhe valutave tjera nacionale Zëvendësimi me Euro Jetësim i kalimit në sistemin e ri valuator

8. POZITA E VENDEVE QË NUK JANË ANËTARE TË TREGUT UNIK EVROPIAN

Integrimi Evropian në kohën kur u nënshkrua Marrëveshja e RomësZgjerimi i Unionit Evropian- maj, 2004 Deri në fund të vitit 2007, 27 shtete do t’i takojnë Unionit"Agjenda 2000“-Programi për shekullin e ardhshëmKriteret themelore që plotësuan: Hungaria, Polonia, Çekia, Estonia, Qiproja dhe Sllovenia:rendi shoqëror demokratikinstitucionet stabileekonomia e tregutPër Rumuninë, Bullgarinë dhe Shqipërinë - gjasa për forma të ndryshme të bashkëpunimitMarrëveshjet mbi bashkëpunimin ekonomik me vendet e Afrikës, Karaibeve dhe Pacifikut1961- Konventën e Jaundea-s me 18 vende afrikane,e përtrirë më 1969

Hap i madh drejt zgjerimit të bashkëpunimit: –1975, Konventa e Lome-së me 46 vende afrikane, të Karaibeve dhe PacifikutKonventa rregullon:-çështjet e bashkëpunimit tregtar-depërtimi i prodhimeve të këtyre vendeve, në tregun e Evropës Perëndimore Rëndësia e Konventës së Lome-së:theksohet interesi i UE-së për territoret e dikurshme të metropolet evropiane dëshmojnë për përpjekjet e Evropës të ndihmojë zgjidhjen e problemeve të vendeve në zhvillimPlani multilateral- roli udhëheqës i UE-së gjatë bisedimeve për liberalizimin e tregtisë në kuadër të GATT-it-tregtisë Veri-Jug në kuadër të Kombeve të BashkuaraPlani bilateral- marrëveshjet e shumta mbi bashkëpunimin me:vendet e Mesdheutvendet e Evropës Qendrore dhe Juglindoredisa vende të Azisë dhe Amerikës Latine

Marrëveshjet për bashkëpunim me vendet e EQJL- bërthamë e të gjitha formave ekzistuese të bashkëpunimitKëto marrëveshje ofronin:përmirësimin e kushteve për pjesëmarrje në tregun e produkteve bujqësorevendosjen e tregtisë së lirë (pa doganë) për produktet industriale për një periudhë dhjetëvjeçarendihmën teknike dhe financiare mundësinë e zhvillimit të tregtisë së lirë në sferën e shërbimeveAdaptimi i këtyre shteteve-kushteve të tregut unik evropian angazhim i madh në sferën e harmonizimit të ligjshmërive ekonomike Detyrat më të rëndësishme për vendet e EQJL-së:qarkullimi i lirë i kapitalit- nuk është ekonomi e tregut ajo ekonomi që nuk është e hapur për tregun e mallrave, shërbimeve dhe faktorëve të prodhimit- ekzistimi i tregut financiar: testi kryesor që tregon shkallën deri ku ka arritur një vend i caktuar, me ekonomi të hapur të tregut

qarkullimi i lirë i produkteve industriale-adaptimi i ndërmarrjeve normave të tregut unik në procesin e prodhimit dhe të qarkullimit politika e konkurrencës-domosdoshmëri në ekonominë e tregut-mundësia që disa vende të EQJL-së t’i aplikojnë ligjshmëritë e saj në mënyrë graduale-shtyerja (prolongimi) i afatit të hyrjes së tyre në fuqipolitika sociale-segmenti komplementar i politikës ekonomike në ekonominë bashkëkohore të tregut tatimet direkte dhe indirekte -harmonizimi i ligjshmërive tatimore - detyrë mjaft e vështirë-ekzistimi i ekonomisë spekulative -nevoja e sigurimit të sistemit efikas të pagesës së tatimite drejta e kompanive - harmonizimi i të së drejtës së kompanive - nuk ishte e vështirë për vendet e EQJL-së

-ligjet relativisht të reja mbi ndërmarrjet -siguronin ushtrimin e veprimtarive ekonomike ndërmarrjeve, personave të huaj në vendet e EQJL-së Qëllimi i të gjitha këtyre detyrave - krijimi i një Evrope stabile Luftërat e fundit dhe dëshmia për rëndësinë e ruajtjes së paqës, demokracisë dhe respektimin e të drejtave të njeriut Vendet e EQJL-së - të orientuara drejt tregut unik evropian UE - garancioni për zhvillimin e tyre ekonomik Unioni Evropian - modeli i vërtetë që duhet ta ndjekin në rrugën e tranzicionit

 

 7. FINANCIMI I UNIONIT EVROPIAN Financimi i UE-së – i bazuar në Marrëveshjen e Parisit të vitit 1951 dhe të BEE-së (1957) Parimet e burimit të të hyrave dhe mekanizmi i të dalave - të pandryshuara deri më 1970 1970 -"Pakoja e Luksemburgut" - ndarja e kompetencave mes Këshillit dhe Parlamentit vendosja e sistemit të sigurimit të mjeteve vetanake -parakusht për sigurimin e pavarësisë financiare të Bashkësisë1982 - Deklarata e përbashkët mbi masat për zgjedhjen e metodave më të mira gjatë procedurës së miratimit të buxhetit 1988 – u arrit marrëveshja mbi ngritjen e disiplinës buxhetore dhe përmirësimin e metodave për financimin e buxhetit Risitë në financim: miratimi i kontributeve plotësuese të bazuara në bruto të ardhurat nacionale të çdo vendi anëtar parashikimi i buxhetit për një periudhë të caktuar kohore (1988-1992 e më vonë edhe për periudhën 1993-1999)

Shpërndarja e mjeteve të buxhetit të UE-së pëson ndryshime zgjerimi me anëtare të reja harmonizimi i nivelit të zhvillimit ekonomik Buxheti i Unionit-dokument unik mbi: të gjitha të ardhurat dhe të dalat shpenzimet për punën e organeve të Unionit Plani i të dalave përmban 5 plane të veçanta Planet miratohen nga: - Parlamenti evropian- Këshilli Ministror përfshirë edhe:- Komitetin për çështje ekonomike dhe sociale - Komisionin Evropian- Gjyqin e Drejtësisë- Gjuqin Financiar Planet përbëhen prej dy pjesëve: A dhe BNë pjesn A përfshihen: shpenzimet e personelit, ndërtesat, seancat, hulumtimet, botimi i revistave, përpunimi i të dhënave dhe nevojat e delegacioneve

pjesa B: përbëhet nga 8 pjesë të veçanta-në B1: harxhimet e Fondit Evropian për garancionet në bujqësi (EAGF) Deri më 1987 - afër 2/3 e buxhetit të Bashkësisë shpenzoheshin për bujqësiPjesa e mbetur: për shpenzimet e afarizmit, politikën rajonale dhe sociale, energjetikë, industri, komunikacion dhe në bashkëpunimin me vendet tjeraQershor 1988 - Këshilli Evropian miratoi direktivën e posaçme me të cilën parashihet limiti i fundit (i lartë) në shpenzimet për bujqësi- në pajtim me konkluzat e disiplinës BuxhetoreMe planin e veçantë (B 2)përfshihen Fondet Strukturale Evropiane-elementi themelor për forcimin e kohezionit ekonomik dhe social Fondi Social Evropian Fondi për Garancionet e Bujqësisë dhe peshkatari Reforma e strukturës ekzistuese të fondeve – e bazuar në tri parime themelore: dyfishimi i mjeteve të fondit orientimi i ndihmave në vendet më të varfëra dhe më të rrezikuara

dhënia e prioritetit këtyre qëllimeve:-rajoneve tek të cilat vërehet ngecja e zhvillimit ekonomik- produkti shoqëror për banor >75% të mesatares së UE-së;- vendeve në të cilat pjesëmarrja e industrisë është nën, ndërsa papunësia mbi mesataren e UE-së; - problemeve të papunësisë kronike dhe inkuadrimit te të rinjve në popullsinë e aftë për punë (që këto rajone nuk mund t’i zgjedhin vetë)-modernizimit të bujqësisë - territoreve bujqësore që ballafaqohen me probleme serioze të zhvillimit Për lartësinë e shpenzimeve dhe të hyrave të Unionit – bëhen vlerësimet vjetore, përfshihen në buxhet Respektimi i parimeve të Buxhetit:parimi i unitetit- të gjitha shpenzimet/të hyrat paraqiten në një dokumentparimi i vitit buxhetor- të gjitha proceset e buxhetimit duhet të përfundojnë brenda vitit buxhetortë dalat nuk guxojnë t’i tejkalojnë të hyrat

Mjetet vetanake të Unionit Evropian Të hyrat fiskale në dispozicion të UE-së për kryerjen e detyrave të parashtruara Vëllimi i tërësishëm i të hyrave nuk guxon të tejkalojë 1,27% të bruto të ardhurave kombëtare të Unionit Format e mjeteve vetanake: të hyrat nga bujqësia dhe prodhimi i sheqerit dhe izoglukozës, në kuadër të organizimit të tregut të përbashkët të sheqerit mjetet nga dogana të grumbulluara sipas parimit të tarifave të përbashkëta doganore ndaj vendeve të treta mjetet nga TVSH-ja         bruto e hyra kombëtare - si burim shtesë i përbërë nga mbetja e buxhetit të përbashkët Burimet tjera të të hyrave: tatimet e ndryshme nga shërbimet civile nga kompanitë e ndryshme të cilat nuk i kanë respektuar rregullat e konkurrencës tepricat nga vitet paraprake

7.1. Fondet Strukturale 

Huatë pa kthim në periudha të caktuara programore mjetet nuk ndahen në mënyrë direkte, për programet individuale të miratuara nga Komisioni Evropian kjo çështje është nën kompetencat e autoriteteve nacionale dhe rajonale Procedura e ndarjes së mjeteve: çdo shtet/rajon, propozon planin e vet zhvillimor për ndihmë rajoneve që kanë vështirësi - për grupe të caktuara sociale planet zhvillimore i dërgohen Komisionit Evropian Komisioni së bashku me shtetet tjera anëtare shqyrton: - përmbajtjen e këtyre dokumenteve - mjetet e nevojshme për realizimin e tyre po qe se dakordohen –Komisioni miraton planet dhe programet zhvillimore Planet detale të programeve - hartohen nga autoritetet nacionale shqyrtimi se cilat nga projektet janë në përputhje me programin zhvillimor