E K O N O M S K A E K O N O M S K A P S I H O L O G I J AP S I H O L O G I J A

Profesor:Profesor: Asistent: Asistent:dr. Ishak Mešić dr. Ishak Mešić mr. sc. Aida Franjić mr. sc. Aida Franjić

Univerzitet u ZeniciEkonomski fakultet

TEMATSKE CJELINETEMATSKE CJELINE

Osnove ekonomske psihologijeOsnove ekonomske psihologije

Elementi psihologijeElementi psihologije

Čovjek u ekonomijiČovjek u ekonomiji

Potrebe i motivacija u Potrebe i motivacija u ekonomijiekonomiji

Čovjek i radČovjek i rad

Čovjek i potrošnjaČovjek i potrošnja

Makroekonomija i fenomen Makroekonomija i fenomen očekivanjaočekivanja

Ekonomskopsihološki faktori Ekonomskopsihološki faktori kroz povijestkroz povijest

Ekonomska psihologija Ekonomska psihologija društvenih krizadruštvenih kriza

Čovjek u postkapitalizmuČovjek u postkapitalizmu

Stvaralaštvo i inovacijeStvaralaštvo i inovacije

LITERATURALITERATURA

Elma KovačevićElma Kovačević

Stanko IlićStanko Ilić

Kanuk and Schiffman Kanuk and Schiffman

Dragoljub StojanovDragoljub Stojanov

Osnovi ekonomske Osnovi ekonomske psihologijepsihologije

Ekonomska Ekonomska psihologijapsihologija

Ponašanje Ponašanje potrošačapotrošača

Škole Škole ekonomskeekonomskemislimisli

UVODUVOD

Do početka 20. stoljeća ekonomska teorija i Do početka 20. stoljeća ekonomska teorija i psihologija dvije zasebne društvene naukepsihologija dvije zasebne društvene nauke

U drugoj polovini 20. stoljeća nameće se nužnost U drugoj polovini 20. stoljeća nameće se nužnost formiranja jedne interdisciplinarne nauke - formiranja jedne interdisciplinarne nauke - ekonomske psihologijeekonomske psihologije

Fokus interesa pomijera se sa racionalnih i logičkih Fokus interesa pomijera se sa racionalnih i logičkih na emocionalne i druge psihološke faktore na emocionalne i druge psihološke faktore donošenja ekonomskih odluka (osjećaji, intuicija, donošenja ekonomskih odluka (osjećaji, intuicija, volja i sl.)volja i sl.)

Otpor ekonomskih disciplinarnih čistunaca Otpor ekonomskih disciplinarnih čistunaca neminovnom procesu integracije naučnih disciplinaneminovnom procesu integracije naučnih disciplina

2002. godine Nobelova nagrada za ekonomiju 2002. godine Nobelova nagrada za ekonomiju Kahnemanu i Smithu za uspostavljanje temelja Kahnemanu i Smithu za uspostavljanje temelja ekonomske psihologije i eksperimentalne ekonomijeekonomske psihologije i eksperimentalne ekonomije

... Život ne priznaje naučne pretince i podjele... Život ne priznaje naučne pretince i podjele Ekonomska psihologija omogućava da se dublje Ekonomska psihologija omogućava da se dublje

shvati uticaj psiholoških faktora u mikroekonomskim shvati uticaj psiholoških faktora u mikroekonomskim i globalnim makroekonomskim procesimai globalnim makroekonomskim procesima

Istorijski korijeni ekonomske psihologije u bečkoj Istorijski korijeni ekonomske psihologije u bečkoj psihološkoj školi koja je proučavala motive čovjeka psihološkoj školi koja je proučavala motive čovjeka koji ga pokreću na potrošnjukoji ga pokreću na potrošnju

OSNOVE EKONOMSKE PSIHOLOGIJE

Definisanje pojma ekonomske psihologijeDefinisanje pojma ekonomske psihologije

EkonomijaEkonomija (grč. oikos = kuća, gazdinstvo i (grč. oikos = kuća, gazdinstvo i

nomos = pravilo, red, zakon), opšti naziv za nomos = pravilo, red, zakon), opšti naziv za ekonomsku nauku u cjeliniekonomsku nauku u cjelini

Šire određenje – ukupna privreda (društvena Šire određenje – ukupna privreda (društvena privredna djelatnost) i ukupni materijalni život ljudiprivredna djelatnost) i ukupni materijalni život ljudi

Predmet ekonomije - svaka ljudska djelatnost u kojoj Predmet ekonomije - svaka ljudska djelatnost u kojoj se susreće problem ograničenih sredstava za se susreće problem ograničenih sredstava za realizaciju određenih ciljevarealizaciju određenih ciljeva

PsihologijaPsihologija (grč. psyche = duh ili duša i (grč. psyche = duh ili duša i

logos = učenje, nauka), nauka o dušilogos = učenje, nauka), nauka o duši Do sredine 19. stoljeća psihologija kao sastavni dio Do sredine 19. stoljeća psihologija kao sastavni dio

filozofijefilozofije Danas veoma razvijena naučna disciplina koja Danas veoma razvijena naučna disciplina koja

uključuje veliki broj psiholoških disciplinauključuje veliki broj psiholoških disciplina Predmet psihologije - psihički procesi i psihičke Predmet psihologije - psihički procesi i psihičke

osobine u njihovom nastanku, razvoju i objektivnim osobine u njihovom nastanku, razvoju i objektivnim manifestacijamamanifestacijama

U sferi ekonomije psiholozi proučavaju optimalne U sferi ekonomije psiholozi proučavaju optimalne radne uvjete, optimalan raspored odmora, metode radne uvjete, optimalan raspored odmora, metode poticanja na rad, širenje glasina, uzroke nemira u poticanja na rad, širenje glasina, uzroke nemira u industrijskoj proizvodnji i sl.industrijskoj proizvodnji i sl.

Šema nastanka ekonomskeŠema nastanka ekonomske psihologijepsihologije

Nauka koja

proučava psihološke

osnove ekonomskog

ponašanjačovjeka

Nauka koja

proučava psihološke

osnove ekonomskog

ponašanjačovjeka

Nauka koja izučava proces

reflektovanja čovjeka,

nauka o njegovom ponašanju

Nauka koja izučava proces

reflektovanja čovjeka,

nauka o njegovom ponašanju

Sveukupnost privredne grane, naučna disciplina koja se bavi izučavanjem različitih aspekata privrede

Sveukupnost privredne grane, naučna disciplina koja se bavi izučavanjem različitih aspekata privrede

EkonomijaEkonomijaEkonomijaEkonomija

PsihologijaPsihologijaPsihologijaPsihologijaEkonomska psihologijaEkonomska psihologijaEkonomska psihologijaEkonomska psihologija

U ekonomskim i psihološkim rječnicima još uvijek se U ekonomskim i psihološkim rječnicima još uvijek se ne nalazi određenje pojma ekonomske psihologijene nalazi određenje pojma ekonomske psihologije

Formiranje ekonomske psihologije kao jedinstvene Formiranje ekonomske psihologije kao jedinstvene naučne discipline još uvijek nije završenonaučne discipline još uvijek nije završeno

Dva pristupa ekonomskoj psihologiji:Dva pristupa ekonomskoj psihologiji:

a) psihološka ekonomija (ekonomija ponašanja) - a) psihološka ekonomija (ekonomija ponašanja) -

dominacija psihološkog parametradominacija psihološkog parametra

b) ekonomska psihologija – spoj dviju nauka, b) ekonomska psihologija – spoj dviju nauka,

ekonomije i psihologijeekonomije i psihologije

Hronologija razvoja ekonomske psihologijeHronologija razvoja ekonomske psihologije

Prvi val ekonomskopsiholoških istraživanja Prvi val ekonomskopsiholoških istraživanja (mikroekonomski pristup) povezan s imenom (mikroekonomski pristup) povezan s imenom francuskog naučnika Tarda i njemačkog naučnika francuskog naučnika Tarda i njemačkog naučnika MinsterbergaMinsterberga

U svom radu „Ekonomska psihologija“ (1902) Tard U svom radu „Ekonomska psihologija“ (1902) Tard postavlja osnove socijalno orijentisane psihologije postavlja osnove socijalno orijentisane psihologije ekonomskog životaekonomskog života

Minsterberg, tvorac ekonomske psihologije u Minsterberg, tvorac ekonomske psihologije u Njemačkoj, svojim radovima označava početak Njemačkoj, svojim radovima označava početak eksperimentalne analize efekta reklame u ekonomiji eksperimentalne analize efekta reklame u ekonomiji NjemačkeNjemačke

Drugi val razvija se u SAD i Francuskoj 50-tih godina Drugi val razvija se u SAD i Francuskoj 50-tih godina 20. stoljeća, povezan s imenima Katone i Renolda20. stoljeća, povezan s imenima Katone i Renolda

Osobenost ovog vala - psihološki pristup Osobenost ovog vala - psihološki pristup makroekonomijimakroekonomiji

Katone:Katone: izučava ekonomsko ponašanje potrošača i izučava ekonomsko ponašanje potrošača i poduzetnika, uvodi pojam iracionalnog ponašanja poduzetnika, uvodi pojam iracionalnog ponašanja potrošača, proučava fenomen očekivanja i njegov potrošača, proučava fenomen očekivanja i njegov uticaj na donošenje ekonomskih odlukauticaj na donošenje ekonomskih odluka

Renold:Renold: proučava problem opšteg ekonomskog proučava problem opšteg ekonomskog razvoja i formiranja poduzetništvarazvoja i formiranja poduzetništva

Treći val razvija se 80-tih godina 20. stoljeća, Treći val razvija se 80-tih godina 20. stoljeća, pojavom časopisa „Ekonomska psihologija“pojavom časopisa „Ekonomska psihologija“

Pojava časopisa potiče kolektivne naučne radove Pojava časopisa potiče kolektivne naučne radove engleskih, nizozemskih i skandinavskih ekonomista-engleskih, nizozemskih i skandinavskih ekonomista-psihologa (fokus na empirijska istraživanja)psihologa (fokus na empirijska istraživanja)

Psihološke koncepcije korištene su za objašnjenje Psihološke koncepcije korištene su za objašnjenje teoretskih modela ekonomije teoretskih modela ekonomije

Time je artikulisana nauka koju treba nazvati Time je artikulisana nauka koju treba nazvati ekonomska psihologija a ne psihološka ekonomijaekonomska psihologija a ne psihološka ekonomija

Determinirajuća uloga u nastanku ekonomske Determinirajuća uloga u nastanku ekonomske psihologije pripada američkom istraživaču Katoni psihologije pripada američkom istraživaču Katoni koji je pravac istraživanja usmjerio na ponašanje koji je pravac istraživanja usmjerio na ponašanje potrošača na tržištu, ponašanje poduzetnika u potrošača na tržištu, ponašanje poduzetnika u oblasti štednje, problem inflacije, oporezivanje i oblasti štednje, problem inflacije, oporezivanje i blagostanjeblagostanje

Danas još nema jedinstvenog pravca ekonomske Danas još nema jedinstvenog pravca ekonomske psihologije kao nauke s jedinstvenom jezgrom psihologije kao nauke s jedinstvenom jezgrom

Nasuprot tome prisutno je dalje razjedinjavanje Nasuprot tome prisutno je dalje razjedinjavanje bliskih disciplina i produbljivanje njihove bliskih disciplina i produbljivanje njihove specijalizacije (psihologija rada, marketinška specijalizacije (psihologija rada, marketinška psihologija, psihologija proizvodnje i sl.)psihologija, psihologija proizvodnje i sl.)

Značaj ekonomske psihologije u ekonomijiZnačaj ekonomske psihologije u ekonomiji

Stvaranje nove discipline ekonomske psihologije Stvaranje nove discipline ekonomske psihologije izazvano ne samo interesima naučnika već i izazvano ne samo interesima naučnika već i potrebama savremenog društvapotrebama savremenog društva

Bez dubljeg sagledavanja psihološke komponente, Bez dubljeg sagledavanja psihološke komponente, tj. ljudskog faktora nije moguće predviđati tj. ljudskog faktora nije moguće predviđati uspješnije varijante ekonomskog razvojauspješnije varijante ekonomskog razvoja

60-tih godina začetak uticaja psihologije na 60-tih godina začetak uticaja psihologije na poboljšanje zadovoljstva u radu, poboljšanje radnih poboljšanje zadovoljstva u radu, poboljšanje radnih odnosa, sigurnosti i usluge klijentima, društvenu odnosa, sigurnosti i usluge klijentima, društvenu odgovornostodgovornost

Raste značaj ekonomske psihologije pri planiranju Raste značaj ekonomske psihologije pri planiranju proizvodnje, istraživanju tržišta, iznalaženju proizvodnje, istraživanju tržišta, iznalaženju mehanizama za povećanje produktivnosti radamehanizama za povećanje produktivnosti rada

Ekonomska psihologija razvija se na temeljima Ekonomska psihologija razvija se na temeljima opšte psihologije, sociologije i ekonomske teorijeopšte psihologije, sociologije i ekonomske teorije

Odnos opšte psihologije i ekonomske psihologije:Odnos opšte psihologije i ekonomske psihologije: bave se izučavanjem svijeta instinkata, refleksa, bave se izučavanjem svijeta instinkata, refleksa, zakonitosti reakcija pojedinaca na uticaj stimulansazakonitosti reakcija pojedinaca na uticaj stimulansa

Odnos sociologije i ekonomske psihologije:Odnos sociologije i ekonomske psihologije:

bave sebave se izučavanjem međusobnog djelovanja ljudi, izučavanjem međusobnog djelovanja ljudi, grupe, društvenih slojeva, konflikata i sl.grupe, društvenih slojeva, konflikata i sl.

Odnos ekonomske psihologije i ekonomske teorije:Odnos ekonomske psihologije i ekonomske teorije: makroekonomska orijentacija na opšteekonomske makroekonomska orijentacija na opšteekonomske pojave, sličnost koncepcije vrijednosti ekonomske pojave, sličnost koncepcije vrijednosti ekonomske teorije sa psihološkom koncepcijom individualne teorije sa psihološkom koncepcijom individualne koristikoristi

Razlike u polaznoj tački: ekonomska teorija analizira Razlike u polaznoj tački: ekonomska teorija analizira ponašanje usmjereno na rješavanje protivrječnosti ponašanje usmjereno na rješavanje protivrječnosti između rastućih potreba i ograničenosti resursa dok između rastućih potreba i ograničenosti resursa dok ekonomska psihologija proučava psihološko ekonomska psihologija proučava psihološko doživljavanje tih procesadoživljavanje tih procesa

Sokolinski: put od ekonomske teorije (izučavanje Sokolinski: put od ekonomske teorije (izučavanje racionalnog ponašanja) do ekonomske stvarnosti racionalnog ponašanja) do ekonomske stvarnosti (povezivanje racionalnog i iracionalnog u donošenju (povezivanje racionalnog i iracionalnog u donošenju ekonomskih odluka) vodi preko ekonomske ekonomskih odluka) vodi preko ekonomske psihologije (izučavanje nesvjesnih motiva psihologije (izučavanje nesvjesnih motiva ponašanja)ponašanja)

Proučavanje Proučavanje ekonomskihekonomskih

problema polazeći odproblema polazeći odsvjesnog i svjesnog i

podsvjesnogpodsvjesnogponašanja ponašanja

čovjekačovjeka

Povezivanje Povezivanje racionalnog iracionalnog i

iracionalnog u iracionalnog u donošenju donošenju ekonomskihekonomskih

odlukaodluka

EkonomskaEkonomskateorijateorija

EkonomskaEkonomskapsihologijapsihologija

StvarniStvarniekonomskiekonomski

životživot

Proučavanje Proučavanje ekonomskihekonomskih

zakonitosti na zakonitosti na osnoviosnovi

racionalnog racionalnog ponašanjaponašanjapojedincapojedinca

Zadatak ekonomske psihologijeZadatak ekonomske psihologije nije da kontroliše i predviđa ponašanje pojedinca već da omogući da se ono bolje razumije

Predmet ekonomske psihologije čine problemi društva čiji se uzroci skrivaju u psihološkoj strukturi proizvođača, odnosno psihološki problemi potrošača čiji se uzroci skrivaju u ekonomskoj sferi društva

Ekonomska psihologija koristi metod koji se svodi na naučnu sintezu životnih potreba pojedinaca

Opredjeljenje predmeta i metoda ekonomske psihologije zahtijeva istovremeno poznavanje unutrašnjeg svijeta pojedinca i posmatranje njegovog ponašanja kako u sferi proizvodnje, tako i u sferi potrošnje

Cilj ekonomske psihologijeCilj ekonomske psihologije je povećanje mentalne je povećanje mentalne energije pojedinca što treba da pozitivno djeluje na energije pojedinca što treba da pozitivno djeluje na njegovu poslovnu aktivnost tj. postizanje njegovu poslovnu aktivnost tj. postizanje ekonomskog ciljaekonomskog cilja

Mnogi ekonomski problemi ne mogu se objasniti Mnogi ekonomski problemi ne mogu se objasniti samo metodama kojima se koristi ekonomska naukasamo metodama kojima se koristi ekonomska nauka

Ekonomska psihologija treba da omogući da Ekonomska psihologija treba da omogući da povećamo saznanja o sebi i društvu u kojem živimo i povećamo saznanja o sebi i društvu u kojem živimo i na taj način obezbijedimo kvalitetnije ekonomske na taj način obezbijedimo kvalitetnije ekonomske uslove za razvoj pojedinaca i društva u cjelini uslove za razvoj pojedinaca i društva u cjelini

ELEMENTI PSIHOLOGIJEELEMENTI PSIHOLOGIJE

Psihologija ličnosti

Ličnost je skup svih psiholoških obilježja koja daju određenu cjelinu važeću samo za konkretnog pojedinca i izuzetnu u odnosu na druge

Rezultat je nasljeđenih i stečenih psihičkih svojstava Čine je vrijednosti, načini vjerovanja, intelektualne

sposobnosti, motivi, emocije, ciljevi, namjere pojedinca i sl.

Dva metodološka pristupa teoriji ličnosti:Dva metodološka pristupa teoriji ličnosti:

a) idiografskia) idiografski – prema ličnosti kao jedinstvenoj – prema ličnosti kao jedinstvenoj cjelini čije su osobine neponovljivecjelini čije su osobine neponovljive

b) nomotetskib) nomotetski – prema opštem modelu crta ličnosti. – prema opštem modelu crta ličnosti. Pojedinac se ocjenjuje na osnovu intenziteta Pojedinac se ocjenjuje na osnovu intenziteta pojedinih crta, tzv. bazičnoj ličnostipojedinih crta, tzv. bazičnoj ličnosti

Bazična ličnost je prototip ličnosti karakterističan za Bazična ličnost je prototip ličnosti karakterističan za etničku, nacionalnu, ekonomsku, političku i drugu etničku, nacionalnu, ekonomsku, političku i drugu grupacijugrupaciju

Struktura, tipovi i karakter ličnosti

Struktura ličnostiStruktura ličnosti

Poznavanjem strukture i tipova ličnosti mogu se Poznavanjem strukture i tipova ličnosti mogu se formirati očekivanja ili predvidjeti reakcije formirati očekivanja ili predvidjeti reakcije pojedinacapojedinaca

LičnostLičnost – unutrašnje karakteristike koje razlikuju – unutrašnje karakteristike koje razlikuju jednu osobu od drugejednu osobu od druge

Ličnost je strukturalni integritet Ida, Ega i SuperegaLičnost je strukturalni integritet Ida, Ega i Superega IdId sačinjavaju instinkti kao jedina energija aktivnosti sačinjavaju instinkti kao jedina energija aktivnosti

čovjeka, rezervoar ukupne psihičke energiječovjeka, rezervoar ukupne psihičke energije Nije zavisan od principa realnosti, može se Nije zavisan od principa realnosti, može se

zadovoljavati maštom, fantazijom, riječima i mislimazadovoljavati maštom, fantazijom, riječima i mislima

Ego (Ja)Ego (Ja) je izvršilac onoga čemu Id teži. je izvršilac onoga čemu Id teži. ““Ja” je ličnost gledana iznutra, doživljaj i percepcija Ja” je ličnost gledana iznutra, doživljaj i percepcija

vlastitog Ja (stvarna slika, idealna slika, društvena vlastitog Ja (stvarna slika, idealna slika, društvena slika, idealna društvena slika i očekivana slika)slika, idealna društvena slika i očekivana slika)

Usklađuje interese, vrijednosti, stavove i želje Usklađuje interese, vrijednosti, stavove i želje pojedincapojedinca

Uspostavlja ravnotežu između primitivnih potreba Uspostavlja ravnotežu između primitivnih potreba (Id) i socijalnih zabrana (Super-ego)(Id) i socijalnih zabrana (Super-ego)

Super-ego (Nad-ja)Super-ego (Nad-ja) sastoji se od moralnih, estetskih sastoji se od moralnih, estetskih i drugih obrazaca i normii drugih obrazaca i normi

Savjest koja prestupe Ega i Ida kažnjava osjećajem Savjest koja prestupe Ega i Ida kažnjava osjećajem krivicekrivice

Tipologije Tipologije ličnostiličnosti

ŠprangerovaŠprangerova

JungovaJungova

ModernaModerna

PolitičkPolitički

TeoretskiTeoretskiReligijskiReligijski

EkonomskiEkonomski

EstetskiEstetskiSocijalnSocijalni

ŠprangerovaŠprangerovatipologijatipologijaličnostiličnosti

JungovaJungovatipologijatipologijaličnostiličnosti

Sve teorije se suočavaju sa Sve teorije se suočavaju sa problemom mješovitih tipovaproblemom mješovitih tipova

EkstrovertanEkstrovertan IntrovertanIntrovertan

Moderna tipologija ličnostiModerna tipologija ličnosti

-- Posebno važna i zanimljiva za ekonomsku Posebno važna i zanimljiva za ekonomsku nauku nauku

- Dijeli ljude na tip“A” i tip “B”:- Dijeli ljude na tip“A” i tip “B”:

-- OpuštenOpušten

- Ležeran - Ležeran

- Socijabilan- Socijabilan

“A”

- Napet- Napet- Nestrpljiv- Nestrpljiv- Netrpeljiv- Netrpeljiv- Kompetitivan- Kompetitivan- Manje se žali na- Manje se žali na težinu posla i umortežinu posla i umor

“B”

Karakter ličnosti

Karakter obuhvata bitne osobine ličnostiKarakter obuhvata bitne osobine ličnosti Određuje mišljenje, osjećaje i postupanje Određuje mišljenje, osjećaje i postupanje

pojedinaca. Integrisan sistem osobina koje pojedinaca. Integrisan sistem osobina koje pojedincu omogućavaju da postupa na relativno pojedincu omogućavaju da postupa na relativno dosljedan načindosljedan način

Dva osnovna karaktera: karakter produktivne i Dva osnovna karaktera: karakter produktivne i neproduktivne orijentacijeneproduktivne orijentacije

Produktivna orijentacija:Produktivna orijentacija: rast i razvoj mogućnosti su rast i razvoj mogućnosti su cilj kojem se podređuju sve druge aktivnosticilj kojem se podređuju sve druge aktivnosti

Tržišna orijentacija:Tržišna orijentacija: razvija se s razvojem modernog razvija se s razvojem modernog tržišta. Uspjeh ovisi o tome kako neko dobro prodaje tržišta. Uspjeh ovisi o tome kako neko dobro prodaje svoju ličnost (ličnost kao roba)svoju ličnost (ličnost kao roba)

Marijeva Marijeva motivacijskamotivacijska

teorija teorija ličnostiličnosti

Frojdova Frojdova psihodinamička psihodinamička

teorija ličnostiteorija ličnosti

Teorije ličnosti

Olportova Olportova personološkapersonološka

teorija teorija ličnostiličnosti

MaslovljevaMaslovljevahumanističkahumanistička

teorija teorija ličnostiličnosti

Osnivač moderne psihologije

Čovjek ne poznaje sebe, u tome mu trebaju pomoći drugi

Čovjek kao nesvjesno determinirano biće bez mogućnosti slobodnog odlučivanja

Čovjek je po svojoj prirodi zao, njime vladaju negativni instinkti

Frojdova Frojdova psihodinamička psihodinamička teorija ličnostiteorija ličnosti

Pod uticajem društvenih sila i zakona čovjek donekle savladava svoju prirodu

Potrebe kao primarni uzrok ponašanja i motivacije ljudi

Ljudska ličnost predstavlja nagodbu između impulsa pojedinca i zahtjeva i interesa drugih ljudi

Marijeva Marijeva motivacijska motivacijska

teorija ličnostiteorija ličnosti

Ponašanje pojedinca prozilazi iz interakcije njegove okoline i njegovih potreba

Ličnost kao dinamičan sistem, složeno jedinstvo

Osobenost pojedine ličnosti

Ličnost kao stalni rast i postojanje

Svjesne motivacije kao osnovne determinante čovjekovog ponašanja

Olportova Olportova personološka personološka teorija ličnostiteorija ličnosti

Čovjek slobodno odlučuje i vrši izbor mogućnosti

Čovjek je slobodno i odgovorno biće koje upravlja svojim razvojem

Niz stupnjeva u redoslijedu preko kojeg čovjek prolazi napredujući ka sve višim nivoima motivacije

Samoaktualizacija - težnja za razvojem i ispoljavanjem mogućnosti - specifična ljudska zadaća u životu svakog pojedinca

Maslovljeva Maslovljeva humanistička humanistička teorija ličnostiteorija ličnosti

Frustracije, konflikti i prilagođavanjeFrustracije, konflikti i prilagođavanje

Frustracija motivaFrustracija motiva - sprećavanje i osujećivanje - sprećavanje i osujećivanje zadovoljenja motiva zadovoljenja motiva

Frustraciona situacijaFrustraciona situacija - situacija u kojoj se nalazi - situacija u kojoj se nalazi pojedinac kada neko ili nešto sprečava zadovoljenje pojedinac kada neko ili nešto sprečava zadovoljenje njegovih motivanjegovih motiva

FrustracijaFrustracija - unutrašnje stanje organizma, stanje - unutrašnje stanje organizma, stanje neugode, strepnje kada je pojedinac onemogućen u neugode, strepnje kada je pojedinac onemogućen u postizanju nekog ciljapostizanju nekog cilja

Frustraciona tolerancijaFrustraciona tolerancija - otpornost prema frustraciji - otpornost prema frustraciji

Odbrambeni mehanizmiOdbrambeni mehanizmi - najčešća reakcija na - najčešća reakcija na frustracijufrustraciju

Smanjuju frustraciju ali pogoršavaju objektivnu Smanjuju frustraciju ali pogoršavaju objektivnu situacijusituaciju

Pojedinci različito reaguju na frustracijePojedinci različito reaguju na frustracije Postepeno izgrađivanje otpornosti i konstruktivnosti Postepeno izgrađivanje otpornosti i konstruktivnosti

kao odbrana od negativnih posljedica frustracijekao odbrana od negativnih posljedica frustracije Vrste odbrambenih mehanizama: agresija, Vrste odbrambenih mehanizama: agresija,

racionalizacija, regresija, povlačenje, projekcija, racionalizacija, regresija, povlačenje, projekcija, autizam, identifikacija i potiskivanjeautizam, identifikacija i potiskivanje

KonfliktKonflikt – sukob motiva – sukob motiva Konfliktna situacijaKonfliktna situacija – situacija u kojoj se čovjek – situacija u kojoj se čovjek

nalazi uslijed sukoba motivanalazi uslijed sukoba motiva Konflikt dvostrukog privlačenja (++)Konflikt dvostrukog privlačenja (++), odluka za , odluka za

jedan od dva jednako privlačna ciljajedan od dva jednako privlačna cilja Konflikt dvostrukog odbijanja (- -)Konflikt dvostrukog odbijanja (- -), dva negativna, , dva negativna,

jednako odbojna ciljajednako odbojna cilja Konflikt privlačenja - odbijanja (+ –)Konflikt privlačenja - odbijanja (+ –), cilj , cilj

istovremeno i privlačan i odbojan što dovodi do istovremeno i privlačan i odbojan što dovodi do potpune paralize akcije i osjećaja tjeskobepotpune paralize akcije i osjećaja tjeskobe

Ponašanje grupePonašanje grupe

GrupaGrupa - skupina ljudi ujedinjenih zajedničkim - skupina ljudi ujedinjenih zajedničkim ciljevimaciljevima

Među članovima postoji interakcija, uzajamno Među članovima postoji interakcija, uzajamno djelovanje, zajednički ciljevi i ideali, osjećaj djelovanje, zajednički ciljevi i ideali, osjećaj pripadnosti, grupne norme i standardipripadnosti, grupne norme i standardi

GomilaGomila - neorganizirana i nestruktuirana masa ljudi - neorganizirana i nestruktuirana masa ljudi prostorno okupljenih povodom nekog trenutno prostorno okupljenih povodom nekog trenutno zajedničkog interesa ili potrebezajedničkog interesa ili potrebe

Grupe su brojnije što je društvo razvijenijeGrupe su brojnije što je društvo razvijenije Razlozi psihološkog izučavanja grupa - bolje Razlozi psihološkog izučavanja grupa - bolje

shvatanje problema ekonomsko zanimljivih grupa shvatanje problema ekonomsko zanimljivih grupa (potrošača i proizvođača)(potrošača i proizvođača)

Pripadnost grupama utiče na ponašanje ljudi i Pripadnost grupama utiče na ponašanje ljudi i omogućava pojedincu da zadovolji niz motivaomogućava pojedincu da zadovolji niz motiva

Struktuirane grupeStruktuirane grupe (članovi imaju zajednički cilj, (članovi imaju zajednički cilj, međusobno usklađene i povezane aktivnosti, svaki međusobno usklađene i povezane aktivnosti, svaki član ima svoje mjesto i ulogu, uređeni sistemi član ima svoje mjesto i ulogu, uređeni sistemi pravila ponašanja) ipravila ponašanja) i nestruktuirane grupe nestruktuirane grupe

Primarne grupePrimarne grupe (česta međusobna interakcija) i(česta međusobna interakcija) i sekundarne grupesekundarne grupe (rjeđa međusobna interakcija)(rjeđa međusobna interakcija)

Referentne grupeReferentne grupe – grupe koje služe za usporedbu – grupe koje služe za usporedbu pojedincu pri stvaranju vrijednosti, uvjerenja i pojedincu pri stvaranju vrijednosti, uvjerenja i stavovastavova

Normativne referentne grupe Normativne referentne grupe – utiču na široko – utiču na široko definisanje vrijednosti, stavova i ponašanjadefinisanje vrijednosti, stavova i ponašanja

Komparativne referentne grupeKomparativne referentne grupe – mjerilo za – mjerilo za specifične ili usko definisane stavove ili ponašanjespecifične ili usko definisane stavove ili ponašanje

Proizvodna grupaProizvodna grupa – mala grupa čiji je cilj proizvodnja – mala grupa čiji je cilj proizvodnja različitih vrsta društvenih dobararazličitih vrsta društvenih dobara

Razlozi udruživanja u proizvodnu grupu – Razlozi udruživanja u proizvodnu grupu – zadovoljenje osnovnih potreba i socijalno-emotivnih zadovoljenje osnovnih potreba i socijalno-emotivnih potrebapotreba

Pripadnost grupi ima za radnika statusnu vrijednostPripadnost grupi ima za radnika statusnu vrijednost

ČOVJEK U EKONOMIJIČOVJEK U EKONOMIJI

Socijalna psihologijaSocijalna psihologija

SociologijaSociologija proučava elemente i dijelove koji čine proučava elemente i dijelove koji čine društvo i odnos tih dijelova u društvenoj dinamicidruštvo i odnos tih dijelova u društvenoj dinamici

Socijalna psihologijaSocijalna psihologija proučava grupne procese i proučava grupne procese i položaj pojedinca unutar tih procesa tj. odnose položaj pojedinca unutar tih procesa tj. odnose među ljudima i njihov međusobni uticajmeđu ljudima i njihov međusobni uticaj

Spoznaje socijalne psihologije neizbježne su u Spoznaje socijalne psihologije neizbježne su u organizaciji rada, sferi proizvodnje i potrošnje i organizaciji rada, sferi proizvodnje i potrošnje i drugim aspektima ekonomskih odnosadrugim aspektima ekonomskih odnosa

Proces industrijalizacije dovodi do velikih promjena Proces industrijalizacije dovodi do velikih promjena u ljudskom ponašanju i međuljudskim odnosimau ljudskom ponašanju i međuljudskim odnosima

Moderna industrija obraća sve veću pažnju Moderna industrija obraća sve veću pažnju psihologiji radnika, njegovom stavu prema radupsihologiji radnika, njegovom stavu prema radu

Psihologija radaPsihologija rada – grana primijenjene psihologije – grana primijenjene psihologije koja se bavi psihološkim problemima u radu, tj. koja se bavi psihološkim problemima u radu, tj. industriji – kako povećati produktivnost radnika tako industriji – kako povećati produktivnost radnika tako da on radi sa što manje teškoća i odbojnostida on radi sa što manje teškoća i odbojnosti

Doprinos psihologije rada je u otkriću da na radnu Doprinos psihologije rada je u otkriću da na radnu efikasnost, osim sposobnosti, umnogome utiče i efikasnost, osim sposobnosti, umnogome utiče i stepen motivacije koji osim novčane nagrade ovisi i stepen motivacije koji osim novčane nagrade ovisi i o međuljudskim odnosima i organizaciji radao međuljudskim odnosima i organizaciji rada

Glavni problem psihologije rada odnosi se na Glavni problem psihologije rada odnosi se na prilagođavanje čovjeka radu (izbor kadrova, prilagođavanje čovjeka radu (izbor kadrova, izobrazba, ocjenjivanje radne sposobnosti, izobrazba, ocjenjivanje radne sposobnosti, motivacija) i rada čovjeku (umor i odmor, motivacija) i rada čovjeku (umor i odmor, međuljudski odnosi i sl.)međuljudski odnosi i sl.)

Psihologija potrošnjePsihologija potrošnje

PotrošnjaPotrošnja - krajnji cilj i temeljna svrha svake - krajnji cilj i temeljna svrha svake privredne aktivnosti društvaprivredne aktivnosti društva

Psihologija potrošačaPsihologija potrošača bavi se motivacijom, bavi se motivacijom, donošenjem odluke o kupnji, percepcijom donošenjem odluke o kupnji, percepcijom propagandne poruke i sl.propagandne poruke i sl.

Ponašanje potrošača kao: Ponašanje potrošača kao:

a) individualni procesa) individualni proces (pojedinačan potrošač) i (pojedinačan potrošač) i

b) društveni procesb) društveni proces (segment potrošača ili (segment potrošača ili

cjelokupno tržište)cjelokupno tržište)

Sedam skrivenih potreba koje se prodaju sa robom: Sedam skrivenih potreba koje se prodaju sa robom: emocionalna sigurnost, uvjerenje u sopstvenu emocionalna sigurnost, uvjerenje u sopstvenu vrijednost, zadovoljenje ega, mogućnost kreativnog vrijednost, zadovoljenje ega, mogućnost kreativnog izražavanja, osjećaj moći, ukorijenjenosti i izražavanja, osjećaj moći, ukorijenjenosti i besmrtnost (Packard)besmrtnost (Packard)

Reklama ne kao sredstvo oglašavanja već kao Reklama ne kao sredstvo oglašavanja već kao sredstvo promicanje potrošnje kao načina životasredstvo promicanje potrošnje kao načina života

Potrošački etnocentrizam (stav o superiornosti Potrošački etnocentrizam (stav o superiornosti domaćeg proizvoda) – pojava savremenog dobadomaćeg proizvoda) – pojava savremenog doba

POTREBE I MOTIVACIJA U EKONOMIJIPOTREBE I MOTIVACIJA U EKONOMIJI

Posmatranje potreba nezamislivo bez sagledavanja Posmatranje potreba nezamislivo bez sagledavanja sistema vrijednosti društva u kojem se posmatrajusistema vrijednosti društva u kojem se posmatraju

Tijesno povezane sa tradicijom, materijalnim i Tijesno povezane sa tradicijom, materijalnim i kulturnim dometom društvenog razvojakulturnim dometom društvenog razvoja

Izrazito dinamična kategorija, razvija se brže od Izrazito dinamična kategorija, razvija se brže od mogućnosti njena zadovoljenjamogućnosti njena zadovoljenja

PotrebaPotreba predstavlja osjećaj nužnosti za odstranjenje predstavlja osjećaj nužnosti za odstranjenje nedostatka, odnosno poremećaja ravnoteže nedostatka, odnosno poremećaja ravnoteže

Osjećaj se javlja kada pojedinac počinje da opaža Osjećaj se javlja kada pojedinac počinje da opaža nedostataknedostatak

Održiva je dok i sama ne bude zadovoljenaOdrživa je dok i sama ne bude zadovoljena HomeostazaHomeostaza - zamišljeno stanje unutrašnje - zamišljeno stanje unutrašnje

ravnoteže u organizmu pojedincaravnoteže u organizmu pojedinca

Individualne potrebeIndividualne potrebe su društvene potrebe pojedine su društvene potrebe pojedine individueindividue

Društvene potrebeDruštvene potrebe su potrebe društvenog bića a ne su potrebe društvenog bića a ne zbir individualnih potreba potrošačazbir individualnih potreba potrošača

Potrebe predstavljaju sastavni dio čovjekovog Potrebe predstavljaju sastavni dio čovjekovog prisvajanja prirode, kao njegov motiv i rezultatprisvajanja prirode, kao njegov motiv i rezultat

Razvitak potreba predstavlja razvitak čovjeka i Razvitak potreba predstavlja razvitak čovjeka i obratno, razvitak čovjeka vodi razvitku njegovih obratno, razvitak čovjeka vodi razvitku njegovih potrebapotreba

Potreba izaziva ljudski rad, a rad neposredno Potreba izaziva ljudski rad, a rad neposredno zadovoljava potrebu stvarajući prostor za nove zadovoljava potrebu stvarajući prostor za nove potrebepotrebe

Podjela potreba na:Podjela potreba na: fiziološke (biološke) i psihološke fiziološke (biološke) i psihološke (osobno-društvene)(osobno-društvene)

Konativni Konativni (intencioni(intencioni))

KognitivniKognitivni(spoznajni)(spoznajni)

Elementi Elementi potrebepotrebe

VrijednosniVrijednosni

EmocionalniEmocionalni

Kognitivni ili spoznajni element potrebe:Kognitivni ili spoznajni element potrebe: da bi da bi postala pokretač potreba se najprije mora odraziti u postala pokretač potreba se najprije mora odraziti u ljudskoj svijesti, odnosno čovjek mora postati ljudskoj svijesti, odnosno čovjek mora postati svjestan potrebe, njenog predmeta, značaja, svjestan potrebe, njenog predmeta, značaja, karaktera, intenziteta i načina zadovoljenjakaraktera, intenziteta i načina zadovoljenja

Vrijednosni element:Vrijednosni element: povezan sa ciljem koji se želi povezan sa ciljem koji se želi postići zadovoljenjem potrebe. Ispoljava se u postići zadovoljenjem potrebe. Ispoljava se u razvijanju snaga i sposobnosti čovjeka i unapređenju razvijanju snaga i sposobnosti čovjeka i unapređenju njegovog zdravljanjegovog zdravlja

Emocionalni element:Emocionalni element: izražava intenzitet potrebe i izražava intenzitet potrebe i pospješuje zauzimanje stava prema predmetu pospješuje zauzimanje stava prema predmetu potrebepotrebe

Konativni ili intencioni elementKonativni ili intencioni element: spremnost : spremnost djelovanja pojedinca prema zadovoljenju potrebe i djelovanja pojedinca prema zadovoljenju potrebe i ostvarenju ciljaostvarenju cilja

Vrste potrebaVrste potreba

Prema Mariju:Prema Mariju:

PimarnePimarne (tjelesna zadovoljenja) i(tjelesna zadovoljenja) i sekundarnesekundarne (izvedene iz primarnih)(izvedene iz primarnih)

VidljiveVidljive (ponašanje) i(ponašanje) i nevidljivenevidljive ProaktivneProaktivne (nastale iz nečega u osobi) i(nastale iz nečega u osobi) i reaktivne reaktivne

(rezultat nekog događaja ili uticaja sredine)(rezultat nekog događaja ili uticaja sredine)

Prema Maslovu:Prema Maslovu:

Potrebe za Potrebe za samopotvrđivanjemsamopotvrđivanjem

Potrebe za poštovanjemPotrebe za poštovanjem

Društvene potrebeDruštvene potrebe

Potrebe za Potrebe za sigurnošćusigurnošću

Fiziološke Fiziološke potrebepotrebe

MaslovMaslov – tvorac humanističke psihologije – tvorac humanističke psihologije Doprinos u razvoju teorije hijerarhije potreba, Doprinos u razvoju teorije hijerarhije potreba,

koncepta samoaktualizacije i teorije prosvijećenog koncepta samoaktualizacije i teorije prosvijećenog menadžmentamenadžmenta

Hijerarhija potrebaHijerarhija potreba – koristan alat u razumijevanju – koristan alat u razumijevanju motiva pojedinacamotiva pojedinaca

Svako ljudsko biće ima tendenciju da se razvija u Svako ljudsko biće ima tendenciju da se razvija u pravcu samoaktualizacije (samopotvrđivanja)pravcu samoaktualizacije (samopotvrđivanja)

Svako ljudsko biće je, također, sklono regresiji i Svako ljudsko biće je, također, sklono regresiji i strahu od razvijanjastrahu od razvijanja

Rezultat razvojnog procesa ovisi o tome koji je od Rezultat razvojnog procesa ovisi o tome koji je od ova dva trenda izraženiji u određenom trenutku, pod ova dva trenda izraženiji u određenom trenutku, pod određenim okolnostimaodređenim okolnostima

Prema Helerovoj:

Radikalne potrebe (potrebe duha) - potrebe preko granica nužnosti (za stvaralačkim radom, razvojem duhovnih i fizičkih sposobnosti)

Egzistencijalne potrebe - zasnovane na nagonu za samoodržanjem

Prave ljudske potrebe (za odmorom, zabavom, prijateljstvom), čisto društvenog karaktera

Način zadovoljenja potrebaNačin zadovoljenja potreba

Karakteristika društva novog doba – stvaranje Karakteristika društva novog doba – stvaranje potreba a ne proizvodnja za potrebepotreba a ne proizvodnja za potrebe

Osnovne potrebe koje su u potpunosti zadovoljene Osnovne potrebe koje su u potpunosti zadovoljene brže se zaboravljaju i nestaju iz svijesti pojedincabrže se zaboravljaju i nestaju iz svijesti pojedinca

Potrebe višeg nivoa nalaze se na nivou poštovanja i Potrebe višeg nivoa nalaze se na nivou poštovanja i samopoštovanja, osjećaja vrijednosti, dostojanstvasamopoštovanja, osjećaja vrijednosti, dostojanstva

Na višim nivoima hijerarhije potreba novac postaje Na višim nivoima hijerarhije potreba novac postaje sve manje bitan za njihovo zadovoljenjesve manje bitan za njihovo zadovoljenje

Zadovoljenje viših potreba nalazi se izvan novčane Zadovoljenje viših potreba nalazi se izvan novčane ekonomijeekonomije

Zadovoljenje potreba kao neprekidan proces koji Zadovoljenje potreba kao neprekidan proces koji vodi ka usavršavanju, jačanju i zdravom razvoju vodi ka usavršavanju, jačanju i zdravom razvoju pojedincapojedinca

Međusobna uslovljenost ciljeva i potrebaMeđusobna uslovljenost ciljeva i potreba Potrebe su sredstva koja vode cilju, a ne ciljevi po Potrebe su sredstva koja vode cilju, a ne ciljevi po

sebisebi Ciljevi su univerzalniji od puteva njihovog Ciljevi su univerzalniji od puteva njihovog

ostvarivanjaostvarivanja Putevi su lokalno određeni, tj. uslovljeni društvenom Putevi su lokalno određeni, tj. uslovljeni društvenom

sredinomsredinom Pojedinac svara kognitivne mape svoje sredine koje Pojedinac svara kognitivne mape svoje sredine koje

mu pokazuju kako da stigne do svojih ciljevamu pokazuju kako da stigne do svojih ciljeva Značaj sporednih ciljeva (međuciljeva) koji vode Značaj sporednih ciljeva (međuciljeva) koji vode

postizanju krajnjih ciljevapostizanju krajnjih ciljeva

Podizanje nivoa aspiracije tj. proširivanje potreba ili Podizanje nivoa aspiracije tj. proširivanje potreba ili ciljeva zavisi od stanja zadovoljenosti aktualnih ciljeva zavisi od stanja zadovoljenosti aktualnih potreba ili ciljevapotreba ili ciljeva

Nove ili “više potrebe” neće se pojaviti u svijesti Nove ili “više potrebe” neće se pojaviti u svijesti pojedinca sve dok “niže potrebe” ne budu pojedinca sve dok “niže potrebe” ne budu prethodno zadovoljeneprethodno zadovoljene

Postavljanje cilja je pod snažnim uticajem kulture i Postavljanje cilja je pod snažnim uticajem kulture i prethodnog iskustva u životu pojedincaprethodnog iskustva u životu pojedinca

Kada se pojedinac pomjeri sa nižeg nivoa potreba Kada se pojedinac pomjeri sa nižeg nivoa potreba na viši nivo, potrebe nižeg nivoa postaju manje na viši nivo, potrebe nižeg nivoa postaju manje važne u cjelokupnom sistemu potrebavažne u cjelokupnom sistemu potreba

Obogaćivanjem saznajnog svijeta njegov “katalog”Obogaćivanjem saznajnog svijeta njegov “katalog”

potreba i ciljeva povećava se uz istovremeno potreba i ciljeva povećava se uz istovremeno “penjanje” po ljestvici potreba od želuca do mozga“penjanje” po ljestvici potreba od želuca do mozga

Karakteristike “viših” potreba:Karakteristike “viših” potreba: javljaju se kasnije, javljaju se kasnije, manje su presudne za goli opstanak čovjeka, manje su presudne za goli opstanak čovjeka, njihovo zadovoljenje može biti odloženo, njihovo zadovoljenje može biti odloženo, omogućavaju veću biološku djelotvornost omogućavaju veću biološku djelotvornost organizma, rezultiraju poželjnijim subjektivnim i organizma, rezultiraju poželjnijim subjektivnim i društvenim efektima, iziskuju više uslova, nemaju društvenim efektima, iziskuju više uslova, nemaju određene graniceodređene granice

Da bi viša potreba bila zadovoljena nisu dovoljni Da bi viša potreba bila zadovoljena nisu dovoljni samo želja i rad pojedinca, neophodni su povoljni samo želja i rad pojedinca, neophodni su povoljni uslovi društvene sredineuslovi društvene sredine

Motivacija i ličnostMotivacija i ličnost

MotivacijaMotivacija – proces pokretanja aktivnosti čovjeka i – proces pokretanja aktivnosti čovjeka i njenog usmjeravanja na određene objekte radi njenog usmjeravanja na određene objekte radi postizanja željenih ciljevapostizanja željenih ciljeva

Objašnjenje motivacije kroz epohe razlikovalo se Objašnjenje motivacije kroz epohe razlikovalo se ovisno o prihvaćenoj koncepciji o čovjekovoj ovisno o prihvaćenoj koncepciji o čovjekovoj prirodi i njegovom mjestu u univerzumuprirodi i njegovom mjestu u univerzumu

Potrebe kao izvor motivaPotrebe kao izvor motiva Tri načina otkrivanja motiva: proučavanjeTri načina otkrivanja motiva: proučavanje

ponašanja, subjektivni izvještaji i kvalitativno ponašanja, subjektivni izvještaji i kvalitativno istraživanjeistraživanje

Ljudska motivacija kao proces koji nikada ne Ljudska motivacija kao proces koji nikada ne

prestaje (Maslov)prestaje (Maslov) Podjela motiva prema usmjerenju:Podjela motiva prema usmjerenju:

a) pozitivni (potrebe, želje) i negativni (strah, a) pozitivni (potrebe, želje) i negativni (strah, averzija)averzija)

b) racionalni i emocionalnib) racionalni i emocionalni Motivacioni ciklusMotivacioni ciklus – proces od narušavanja – proces od narušavanja

ravnoteže do zadovoljenja potreberavnoteže do zadovoljenja potrebe Problem motivacije – problem analize uzroka Problem motivacije – problem analize uzroka

ponašanjaponašanja Finansijska, materijalna, psihološka motivacijaFinansijska, materijalna, psihološka motivacija

Ponašanje čovjeka uslovljeno urođenim instinktima

Ništa se ne dešava bez nekog uzroka

Čovjek je motivisan protivrječnostima između“nagona života” i “nagona smrti”

Ličnost nije pod kontrolom razuma već pod kontrolom nesvjesne mehanike

Frojdova teorija Frojdova teorija motivacije motivacije

Objašnjenje motivacije u okvirima instinktivističkih Objašnjenje motivacije u okvirima instinktivističkih i biologističkih teorijai biologističkih teorija

Očekivanja od budućnosti kao osnov motivacije

Čovjek je motivisan društvenim težnjama

Osnovni izvor ljudske motivacije je težnja za savršenstvom

Istiće društvene nad biološkim osobinama ličnosti

Adlerova teorija Adlerova teorija motivacije motivacije

Ostali motivi su samo oblici ispoljavanjaOstali motivi su samo oblici ispoljavanja osnovnog životnog cilja - usavršavanjaosnovnog životnog cilja - usavršavanja

Predstavnik organizmičke teorije

Čovjek teži ostvarivanju vlastitih prirodnih potencijala

Ostali motivi predstavljaju samo različite vidove ispoljavanja sveopšte svrhe života

Samoostvarenje kao najznačajniji motiv

Goldštajnova Goldštajnova teorija teorija

motivacije motivacije

Sredina ne može prisiliti pojedinca da se ponaša naSredina ne može prisiliti pojedinca da se ponaša na način koji nije svojstven njegovoj prirodinačin koji nije svojstven njegovoj prirodi

Uvodi koncept usmjeravajućih težnji (stremljenja)

Naglašava složenost ljudske motivacije

Veći broj motivacionih energija kao “psiholoških potreba”

U mnoštvu motiva postoje opšti motivi

Marijeva teorija Marijeva teorija motivacije motivacije

Način njihove dinamičke organizacije odlika su Način njihove dinamičke organizacije odlika su ličnosti pojedincaličnosti pojedinca

Motivi su neograničeni po brojnosti i raznovrsnosti

Uvodi pojam funkcionalne autonomije motiva

Pozitivni svjesni elementi motivacije na prvom mjestu

Pojedinac je više biće sadašnjosti a ne prošlosti

Olportova Olportova teorija teorija

motivacije motivacije

Zalaže se za kvalitativno proučavanje pojedinačnogZalaže se za kvalitativno proučavanje pojedinačnog slučaja i naglašava svjesnu motivacijuslučaja i naglašava svjesnu motivaciju

Definiše vrijednost života

Objašnjava odnos prema smislu života

Sve psihičke reakcije imaju unutrašnje uzroke

Motivacija je određena životnimopredjeljenjima

Dielova teorija Dielova teorija motivacije motivacije

Nije moguće razumjeti psihički život pojedinca bez Nije moguće razumjeti psihički život pojedinca bez razumijevanja unutrašnjih pokretača ponašanjarazumijevanja unutrašnjih pokretača ponašanja

Naglašava pojam aktualizacije ličnosti

Kritikuje pesimistički pogled na čovjekovu prirodu

Proučavanjem “prosječnog” pomoću statističkihpostupaka ne otkriva se suština ljudske motivacije

Polazi od zdravih i stvaralačkih ličnosti

Maslovljeva Maslovljeva teorija teorija

motivacije motivacije

Proučavanjem “prosječnog” dolazi se do pojma “dobroProučavanjem “prosječnog” dolazi se do pojma “dobro prilagođenog” a ne do pojma “dobro razvijenog” bićaprilagođenog” a ne do pojma “dobro razvijenog” bića

Bihevioristička škola motivacijeBihevioristička škola motivacije – motivacija kao – motivacija kao mehanički proces tj. reakcija na podražajemehanički proces tj. reakcija na podražaje

Kognitivistička škola motivacijeKognitivistička škola motivacije – motivacija kao – motivacija kao ponašanje usmjereno prema ostvarenju ciljaponašanje usmjereno prema ostvarenju cilja

Klasični menadžment zanemaruje međuljudske Klasični menadžment zanemaruje međuljudske odnose, emocionalne probleme zaposlenih, značaj odnose, emocionalne probleme zaposlenih, značaj ljudskih resursa i važnost psiholoških faktora za ljudskih resursa i važnost psiholoških faktora za uspjeh u poslu uspjeh u poslu

Savremeni menadžment međuljudske odnose Savremeni menadžment međuljudske odnose stavlja u prvi planstavlja u prvi plan

ČOVJEK I RADČOVJEK I RAD

Rad i njegove karakteristikeRad i njegove karakteristike

RadRad predstavlja proces razmjene materije između predstavlja proces razmjene materije između čovjeka i prirodečovjeka i prirode

Djelujući na prirodu izvan sebe čovjek ujedno Djelujući na prirodu izvan sebe čovjek ujedno mijenja sopstvenu prirodumijenja sopstvenu prirodu

Proizvodnja Proizvodnja predstavlja širi pojam od pojma rada jer predstavlja širi pojam od pojma rada jer pored rada obuhvata sredstva za rad i predmete pored rada obuhvata sredstva za rad i predmete radarada

Ovisno o karakteru proizvodnih odnosa rad može Ovisno o karakteru proizvodnih odnosa rad može biti biti otuđenotuđen (kao sredstvo održavanja života) ili (kao sredstvo održavanja života) ili slobodan radslobodan rad (kao način ispoljavanja života) (kao način ispoljavanja života)

Ljudski rad ima svoju ekonomsku, društvenu, Ljudski rad ima svoju ekonomsku, društvenu, psihološku i kulturnu stranupsihološku i kulturnu stranu

Ekonomska strana radaEkonomska strana rada ogleda se u proizvodu, kao ogleda se u proizvodu, kao njegovom rezultatunjegovom rezultatu

Društvena strana radaDruštvena strana rada ispoljava se u formalnim i ispoljava se u formalnim i neformalnim odnosima radnika u procesu neformalnim odnosima radnika u procesu proizvodnje (proizvodnim odnosima)proizvodnje (proizvodnim odnosima)

Psihološka strana radaPsihološka strana rada odnosi se na motivaciju i odnosi se na motivaciju i stanje zadovoljstva radnika u procesu proizvodnjestanje zadovoljstva radnika u procesu proizvodnje

Kulturna strana rada predstavlja njegovu Kulturna strana rada predstavlja njegovu vrijednosnu komponentu: izražava karakter vrijednosnu komponentu: izražava karakter proizvodnih odnosa sistemom vrijednosti čiji je proizvodnih odnosa sistemom vrijednosti čiji je osnovni izvor proizvodnjaosnovni izvor proizvodnja

Rezultati rada i rezultati proizvodnjeRezultati rada i rezultati proizvodnje

Rezultati radaRezultati rada su proizvodi koje radnik stvara su proizvodi koje radnik stvara sredstvima za radsredstvima za rad

Rezultati proizvodnjeRezultati proizvodnje su dohodak i proizvodni odnosi su dohodak i proizvodni odnosi Rezultati rada i proizvodnje kao Rezultati rada i proizvodnje kao kvantitativna kvantitativna

kategorijakategorija (količina proizvoda, veličina dohotka) i (količina proizvoda, veličina dohotka) i kvalitativna kategorijakvalitativna kategorija (kvalitet proizvoda, (kvalitet proizvoda, razvijenost proizvodnih i društvenih odnosa) razvijenost proizvodnih i društvenih odnosa)

Kvalitativna kategorija predstavlja osnovni društveni Kvalitativna kategorija predstavlja osnovni društveni ciljcilj

Dohodak i razvijenost proizvodnih snaga osnovni Dohodak i razvijenost proizvodnih snaga osnovni pokazatelji uspješnosti poslovanja preduzećapokazatelji uspješnosti poslovanja preduzeća

Posljedice rada i posljedice proizvodnjePosljedice rada i posljedice proizvodnje

Posljedice radaPosljedice rada – fizički ili intelektualni umor, – fizički ili intelektualni umor, monotonija, povrede na radu, profesionalna monotonija, povrede na radu, profesionalna deformacija, otuđenostdeformacija, otuđenost

Posljedice proizvodnjePosljedice proizvodnje – nekontrolisano – nekontrolisano iskorištavanje neobnovljivih prirodnih izvora, iskorištavanje neobnovljivih prirodnih izvora, uništavanje prirodne sredine kao posljedica prljavih uništavanje prirodne sredine kao posljedica prljavih tehnologija, fetišizam robetehnologija, fetišizam robe

Posljedice rada negativno utiču na produktivnostPosljedice rada negativno utiču na produktivnost Posljedice proizvodnje negativno utiču na Posljedice proizvodnje negativno utiču na

rentabilnost time što se znatan dio dohotka mora rentabilnost time što se znatan dio dohotka mora izdvajati na otklanjanje ovih posljedicaizdvajati na otklanjanje ovih posljedica

Rezultati rada i plata radnikaRezultati rada i plata radnika

PlataPlata – u novcu izražena vrijednost koju radnik – u novcu izražena vrijednost koju radnik ostvaruje radomostvaruje radom

Ekonomska strana plateEkonomska strana plate izražava se novčanom izražava se novčanom naknadom za uloženi rad čime se obezbjeđuje naknadom za uloženi rad čime se obezbjeđuje ekonomska sigurnost radnikaekonomska sigurnost radnika

Društvena strana plateDruštvena strana plate vezana je za socijalni status vezana je za socijalni status radnikaradnika

Psihološka strana platePsihološka strana plate izražava se kroz izražava se kroz zadovoljenje potreba radnika i ostvarenje životnih zadovoljenje potreba radnika i ostvarenje životnih ciljevaciljeva

Pod pretpostavkom da je novac osnovni pokretač Pod pretpostavkom da je novac osnovni pokretač čovjeka za rad čovjeka za rad produktivnost otuđenogproduktivnost otuđenog rada rada izražava se kvantitativnim pokazateljima:izražava se kvantitativnim pokazateljima:

Pr (or) =Q/tPr (or) =Q/tPr - produktivnost otuđenog rada (rad kao ekonomska prinuda)Pr - produktivnost otuđenog rada (rad kao ekonomska prinuda)Q - veličina rezultata rada izražena jedinicom mjereQ - veličina rezultata rada izražena jedinicom mjere

t - utrošak radne snage izražen jedinicom vremena t - utrošak radne snage izražen jedinicom vremena

Radnik kao izvršilac izjednačen sa ostalim faktorima Radnik kao izvršilac izjednačen sa ostalim faktorima proizvodnjeproizvodnje

Stimulativni oblici nagrađivanja (novac) osnovni vid Stimulativni oblici nagrađivanja (novac) osnovni vid motivacije i način povećanja produktivnosti u motivacije i način povećanja produktivnosti u profitnoj ekonomijiprofitnoj ekonomiji

Pretpostavlja da su radnici prirodno pasivni te je Pretpostavlja da su radnici prirodno pasivni te je potreban stimulans (novac) da bi stupili u akcijupotreban stimulans (novac) da bi stupili u akciju

Produktivnost slobodnog radaProduktivnost slobodnog rada (kvalitativni (kvalitativni pokazatelj) pokazuje količinu proizvoda za ljudske pokazatelj) pokazuje količinu proizvoda za ljudske potrebe koju radnik proizvede u datom vremenu potrebe koju radnik proizvede u datom vremenu razvijajući vlastite snage i sposobnostirazvijajući vlastite snage i sposobnosti

Pr (sr) = Q/tPr (sr) = Q/t Pr - produktivnost slobodnog radaPr - produktivnost slobodnog rada

Q - količina proizvoda za zadovoljenje sopstvenih potrebaQ - količina proizvoda za zadovoljenje sopstvenih potreba

t - vrijeme kao kvantitativna i kvalitativna kategorija koja se očituje t - vrijeme kao kvantitativna i kvalitativna kategorija koja se očituje kao proces samopotvrđivanja čovjekakao proces samopotvrđivanja čovjeka

Radnik učestvuje kao subjekt koji ostale faktore Radnik učestvuje kao subjekt koji ostale faktore proizvodnje podređuje sebi, ostvarivanju vlastitih proizvodnje podređuje sebi, ostvarivanju vlastitih ciljevaciljeva

Novac kao stimulans, a ne motiv u raduNovac kao stimulans, a ne motiv u radu Ne može neposredno zadovoljiti potrebe, one se Ne može neposredno zadovoljiti potrebe, one se

zadovoljavaju materijalnim dobrima (predmetima zadovoljavaju materijalnim dobrima (predmetima potrošnje)potrošnje)

Novac stimuliše jer se do predmeta dolazi pomoću Novac stimuliše jer se do predmeta dolazi pomoću novca koji se stiče radomnovca koji se stiče radom

Na nižem nivou životnog standarda nedostatak Na nižem nivou životnog standarda nedostatak sredstava predstavlja uzrok rada (stimulacija)sredstava predstavlja uzrok rada (stimulacija)

Pojedinac radi da bi egzistirao Pojedinac radi da bi egzistirao Na višem nivou kvalitet života je razlog za rad Na višem nivou kvalitet života je razlog za rad

(motivacija)(motivacija) Na ovom nivou pojedinac radi da bi se razvijaoNa ovom nivou pojedinac radi da bi se razvijao

Motivacija za radMotivacija za rad

U 19. stoljeću naglasak stavljen na materijalnu U 19. stoljeću naglasak stavljen na materijalnu nagradu za radnagradu za rad

TaylorTaylor posmatra radnika kao izolovanog homo posmatra radnika kao izolovanog homo oeconomicusa oeconomicusa

Prema Tayloru faktori koji nepovoljno utiču na Prema Tayloru faktori koji nepovoljno utiču na efikasnost pri radu mogu se ukoliniti studijom efikasnost pri radu mogu se ukoliniti studijom vremena i pokreta, na temelju čega se utvrđuju vremena i pokreta, na temelju čega se utvrđuju zadaci, norme i sistem plaćanja za svakog pojedincazadaci, norme i sistem plaćanja za svakog pojedinca

Krajnji cilj Taylorove naučne organizacije rada je Krajnji cilj Taylorove naučne organizacije rada je maksimalan profit u korist kapitaliste maksimalan profit u korist kapitaliste

Taylorova koncepcija odražava funkcionalno Taylorova koncepcija odražava funkcionalno razbijenu organizacionu cjelinu razbijenu organizacionu cjelinu

Zanemaruje uticaj društvenih faktora na motivaciju Zanemaruje uticaj društvenih faktora na motivaciju radnikaradnika

Elton MayoElton Mayo uvodi novo shvatanje o industrijskom uvodi novo shvatanje o industrijskom čovjeku kao društvenom čovjeku koje traži čovjeku kao društvenom čovjeku koje traži zadovoljstvozadovoljstvo

Dolazi do napuštanja pojma ekonomskog čovjeka Dolazi do napuštanja pojma ekonomskog čovjeka motivisanog isključivo novčanim interesimamotivisanog isključivo novčanim interesima

Čovjek nije pasivan i izolovan, već je podložan Čovjek nije pasivan i izolovan, već je podložan društvenim uticajimadruštvenim uticajima

Nedostatak Mayove teorije – pojam društveni čovjek Nedostatak Mayove teorije – pojam društveni čovjek preuveličavao značaj pripadnosti grupipreuveličavao značaj pripadnosti grupi

Herzbergova teorijaHerzbergova teorija o zadovoljstvu i nezadovoljstvu o zadovoljstvu i nezadovoljstvu na raduna radu

Zadovoljstvo veže za uspjeh, odgovornost, priznanje Zadovoljstvo veže za uspjeh, odgovornost, priznanje i rad kao “motivatore”i rad kao “motivatore”

Nezadovoljstvo vezano za platu, uslove rada i Nezadovoljstvo vezano za platu, uslove rada i nadzor kao “higijenske faktore”nadzor kao “higijenske faktore”

Poboljšanjem radnih uslova ne postiže se Poboljšanjem radnih uslova ne postiže se zadovoljstvo već se samo uklanja nezadovoljstvo, a zadovoljstvo već se samo uklanja nezadovoljstvo, a u vezi s tim povećava produktivnostu vezi s tim povećava produktivnost

Sticanje zarade je zadovoljavanje budućih potreba, Sticanje zarade je zadovoljavanje budućih potreba, tzv. virtualno zadovoljavanje potrebatzv. virtualno zadovoljavanje potreba

Što je zadovoljenje potreba neizvjesnije, prijatnost u Što je zadovoljenje potreba neizvjesnije, prijatnost u radu je manja, odnosno slabija je motivacija za radradu je manja, odnosno slabija je motivacija za rad

Motivisanost je veća ukoliko je predočavanje Motivisanost je veća ukoliko je predočavanje budućeg zadovoljavanja potreba praćeno sviješću o budućeg zadovoljavanja potreba praćeno sviješću o vezi između rada kao uslova i zadovoljenja potreba vezi između rada kao uslova i zadovoljenja potreba kao rezultata radakao rezultata rada

Determinante motivisanosti na radDeterminante motivisanosti na rad

a) ljudska jedinka je organizovana cjelinaa) ljudska jedinka je organizovana cjelina

b) motivisana je jedinka kao cjelina a ne samo b) motivisana je jedinka kao cjelina a ne samo

jedan njen diojedan njen dio

c) djelovanje ljudi uslovljeno je potrebamac) djelovanje ljudi uslovljeno je potrebama

Proučavanje motivacije za rad predstavlja Proučavanje motivacije za rad predstavlja istraživanje krajnjih ciljeva pojedincaistraživanje krajnjih ciljeva pojedinca

Da bi bio spreman na aktivnost pojedinac mora da Da bi bio spreman na aktivnost pojedinac mora da sagleda mjesto svojih životnih ciljeva u strukturi sagleda mjesto svojih životnih ciljeva u strukturi organizacije preduzeća i da se osjeća kao subjekat organizacije preduzeća i da se osjeća kao subjekat procesa proizvodnjeprocesa proizvodnje

Pojedinac mora da spozna prirodnu nužnost rada i Pojedinac mora da spozna prirodnu nužnost rada i da razumije cilj svog radada razumije cilj svog rada

Spoznajom cilj dobija motivacionu snaguSpoznajom cilj dobija motivacionu snagu Motivacija za rad nalazi se u neposrednoj vezi sa Motivacija za rad nalazi se u neposrednoj vezi sa

slobodnim vremenom u kojem pojedinac razvija slobodnim vremenom u kojem pojedinac razvija svoje psihičke i fizičke snage zadovoljavanjem svoje psihičke i fizičke snage zadovoljavanjem mnogobrojnih potrebamnogobrojnih potreba

Uspješno funkcionisanje preduzeća podrazumijeva Uspješno funkcionisanje preduzeća podrazumijeva postojanje statuta kojim se regulišu prava i postojanje statuta kojim se regulišu prava i obaveze radnika i način regulisanja pojedinih obaveze radnika i način regulisanja pojedinih životnih potrebaživotnih potreba

Preduzeća koja su regulisala širi krug životnih Preduzeća koja su regulisala širi krug životnih potreba radnika, u pravilu imaju manju fluktuaciju potreba radnika, u pravilu imaju manju fluktuaciju radnika, manji broj odsustvovanja s posla i veću radnika, manji broj odsustvovanja s posla i veću produktivnost radaproduktivnost rada

Metode identifikacije potreba i ciljeva pojedinca:Metode identifikacije potreba i ciljeva pojedinca:

a) zaključivanje na osnovu akcija pojedincaa) zaključivanje na osnovu akcija pojedinca

b) korištenje subjektivnih izvještajab) korištenje subjektivnih izvještaja

c) projektivne tehnikec) projektivne tehnike

Principi ponašanja u radnoj sredini:Principi ponašanja u radnoj sredini:

a) objektivna jednakost - jednaka plata za jednaki a) objektivna jednakost - jednaka plata za jednaki

rad rad

b) subjektivna jednakost - svijest o mogućnosti b) subjektivna jednakost - svijest o mogućnosti

zadovoljenja sopstvenih potreba radomzadovoljenja sopstvenih potreba radom

c) solidarnost - princip uzajamnog zadovoljenja c) solidarnost - princip uzajamnog zadovoljenja

životnih potreba ljudiživotnih potreba ljudi

d) socijalna i pravna sigurnostd) socijalna i pravna sigurnost

e) poznavanje načina, sredstava i rokova za e) poznavanje načina, sredstava i rokova za

ostvarenje i zaštitu prava pojedinacaostvarenje i zaštitu prava pojedinaca

ČOVJEK I POTROŠNJAČOVJEK I POTROŠNJA

Želja i njene karakteristikeŽelja i njene karakteristike

ŽeljaŽelja – osjećanje težnje, apetita, poriva koje čovjek – osjećanje težnje, apetita, poriva koje čovjek doživljava kao usmjeravanje na izvjesne objekte ili doživljava kao usmjeravanje na izvjesne objekte ili događaje događaje

Cilj željeCilj želje je njeno zadovoljenje je njeno zadovoljenje Ostvarenje željeOstvarenje želje je rezultat individualno motivisane je rezultat individualno motivisane

odlukeodluke Mehanizam nastajanja želje je psihološkog karaktera Mehanizam nastajanja želje je psihološkog karaktera

dok je ostvarenje želje pod neposrednim uticajem dok je ostvarenje želje pod neposrednim uticajem sredine u kojoj se pojedinac nalazisredine u kojoj se pojedinac nalazi

Želja je složena psihološka kategorija bez koje se ne Želja je složena psihološka kategorija bez koje se ne može razumjeti dinamika ljudske motivacije niti može razumjeti dinamika ljudske motivacije niti motivacija potrošačamotivacija potrošača

IntencionaIntencionakomponentakomponenta

IntelektualnaIntelektualnakomponentakomponenta

KomponenteKomponenteželježelje

VrijednosnaVrijednosnakomponentakomponenta

EmocionalnaEmocionalnakomponentakomponenta

Intelektualna komponenta želje:Intelektualna komponenta želje:

ispoljava se određenim mislima ili predstavama u ispoljava se određenim mislima ili predstavama u svijesti pojedinca koji nešto želisvijesti pojedinca koji nešto želi

Vrijednosna komponenta želje:Vrijednosna komponenta želje:

pozitivna, negativna ili ambivalentnapozitivna, negativna ili ambivalentna Emocionalna komponenta želje:Emocionalna komponenta želje:

sadržana u pozitivnim ili negativnim, ugodnim ili sadržana u pozitivnim ili negativnim, ugodnim ili neugodnim emocijamaneugodnim emocijama

Intenciona komponenta želje:Intenciona komponenta želje:

upravljenost misli na objekte ili događajeupravljenost misli na objekte ili događaje

Potreba kao izvor željePotreba kao izvor želje Potrebe se vezuju za realni, a želje za imaginarni Potrebe se vezuju za realni, a želje za imaginarni

svijetsvijet Potrebe mogu biti izazvane unutrašnjim faktorima Potrebe mogu biti izazvane unutrašnjim faktorima

(biloške potrebe) i spoljašnjim faktorima (socijalne (biloške potrebe) i spoljašnjim faktorima (socijalne potrebe)potrebe)

Potrebe kao motiv kupovinePotrebe kao motiv kupovine Tri osnovna motiva kupovine:Tri osnovna motiva kupovine: potreba za ličnim potreba za ličnim

zadovoljenjem, potreba za davanjem poklona, zadovoljenjem, potreba za davanjem poklona, potreba da se ispuni obavezapotreba da se ispuni obaveza

Izazivanje željeIzazivanje želje

PerepcijaPerepcija je subjektivno odražavanje objektivnog je subjektivno odražavanje objektivnog svijeta putem čulasvijeta putem čula

Uslovljena je mogućnostima čovjekovih čula i Uslovljena je mogućnostima čovjekovih čula i nervnog sistema, potrebama, željama, iskustvom i nervnog sistema, potrebama, željama, iskustvom i ciljevima pojedincaciljevima pojedinca

Perceptivna orijentacijaPerceptivna orijentacija se manifestuje u vidu se manifestuje u vidu pažnje pažnje

Pod uticajem je prethodnih iskustava i centralnih Pod uticajem je prethodnih iskustava i centralnih faktora ličnosti (potrebe, emocije i stavovi)faktora ličnosti (potrebe, emocije i stavovi)

Pažnja je uslovljena intenzitetom podražaja, Pažnja je uslovljena intenzitetom podražaja, ponavljanjem, izolacijom, novitetom, ponavljanjem, izolacijom, novitetom, neočekivanošću, pokretima i promjenamaneočekivanošću, pokretima i promjenama

Dva metoda izazivanja želje:Dva metoda izazivanja želje:

a) direktni metoda) direktni metod - uspostavljanje neposredne veze - uspostavljanje neposredne veze između potrošača i proizvoda putem prezentacije između potrošača i proizvoda putem prezentacije proizvoda i upućivanjem besplatnih uzorakaproizvoda i upućivanjem besplatnih uzoraka

b) indirektni metodb) indirektni metod - putem oglašavanja - putem oglašavanja Odabir metoda ovisi o tome da li je riječ o novom Odabir metoda ovisi o tome da li je riječ o novom

(direktni metod) ili postojećem proizvodu (indirektni (direktni metod) ili postojećem proizvodu (indirektni metod)metod)

Razmišljanje o željenom proizvoduRazmišljanje o željenom proizvodu

Karakteristike proizvoda:Karakteristike proizvoda: kvalitet, funkcionalnost, kvalitet, funkcionalnost, zvuk, oblik, veličina, boja, tekstura, miris i ukuszvuk, oblik, veličina, boja, tekstura, miris i ukus

Tri tipa percepcije:Tri tipa percepcije:

a) vizuelna percepcijaa) vizuelna percepcija

b) auditivna percepcijab) auditivna percepcija

c) motorička percepcijac) motorička percepcija Dužina faze razmišljanja ovisi o značaju koji Dužina faze razmišljanja ovisi o značaju koji

proizvod ima za potrošača i visini cijeneproizvod ima za potrošača i visini cijene Razmišljanje o željenom proizvodu prethodi pripremi Razmišljanje o željenom proizvodu prethodi pripremi

odluke o njegovoj kupoviniodluke o njegovoj kupovini

Odlučivanje o kupoviniOdlučivanje o kupovini

Planirana Planirana odlukaodluka

VrsteVrsteodlukaodluka

Asocijativna Asocijativna odlukaodluka

Nametnuta Nametnuta odlukaodluka

Iznenadna Iznenadna odlukaodluka

Opseg i karakter pripreme za kupovinu ovisi o:Opseg i karakter pripreme za kupovinu ovisi o:

a) vrsti proizvoda (proizvodi trajne ili tekuće a) vrsti proizvoda (proizvodi trajne ili tekuće potrošnje)potrošnje)

b) uslovima kupovine (prodaja na kredit ili za b) uslovima kupovine (prodaja na kredit ili za gotovinu, nedovoljna količina proizvoda na tržištu, gotovinu, nedovoljna količina proizvoda na tržištu, prethodna odobrenja nadležnih organa i sl.) prethodna odobrenja nadležnih organa i sl.)

c) materijalnim mogućnostima potrošačac) materijalnim mogućnostima potrošača KupacKupac – osoba koja kupuje proizvode za svoje – osoba koja kupuje proizvode za svoje

potrebe ili potrebe neke druge osobepotrebe ili potrebe neke druge osobe Potrošač Potrošač – osoba koja koristi ili troši proizvode– osoba koja koristi ili troši proizvode

Tipovi kupacaTipovi kupaca

StidljivStidljiv

NezavisanNezavisan

NestrpljivNestrpljiv

ProbirljivProbirljiv

AgresivanAgresivan KolebljivKolebljiv

Kategorije potrošačaKategorije potrošača

OdlučniOdlučniManje Manje podložni podložni sugestijamasugestijamaTraže Traže racionalne racionalne argumenteargumenteZainteresovani Zainteresovani za tehničke za tehničke karakteristike karakteristike proizvodaproizvoda

Veliki Veliki potrošačipotrošačiRadoznaliRadoznaliOduševljeni Oduševljeni IracionalniIracionalniNeodlučniNeodlučni

“Rođene” za Rođene” za kupovinukupovinuVole da Vole da “ “razmisle”razmisle”Racionalne u Racionalne u kupovini za kupovini za domaćinstvodomaćinstvoEmotivne kod Emotivne kod kupovine kupovine modnih artikalamodnih artikala i kozmetike i kozmetike

ŽeneŽene DjecaDjeca MuškarciMuškarci

PotrošnjaPotrošnja

PotrošnjaPotrošnja – druga strana jedinstvenog procesa – druga strana jedinstvenog procesa čovjekovog prisvajanja prirode u cilju zadovoljavanja čovjekovog prisvajanja prirode u cilju zadovoljavanja sopstvenih potrebasopstvenih potreba

Proizvodnja kao polazna tačka, potrošnja kao Proizvodnja kao polazna tačka, potrošnja kao unutrašnji momenat proizvodne djelatnostiunutrašnji momenat proizvodne djelatnosti

Kao društvenu pojavu određuju je društveni odnosi Kao društvenu pojavu određuju je društveni odnosi u kojima se potrošač nalaziu kojima se potrošač nalazi

Ekonomska i psihološka kategorijaEkonomska i psihološka kategorija Dva vida potrošnje:Dva vida potrošnje: trošenje i uživanje trošenje i uživanje

Psihološka stanja potrošačaPsihološka stanja potrošača

Krajnji efekat zadovoljenja potrebe – nestajanje Krajnji efekat zadovoljenja potrebe – nestajanje njene suverene vlasti nad saznanjima i akcijama njene suverene vlasti nad saznanjima i akcijama pojedincapojedinca

Stepen zadovoljenja osnovnih potreba je pozitivno Stepen zadovoljenja osnovnih potreba je pozitivno povezan sa stepenom psihološkog zdravlja povezan sa stepenom psihološkog zdravlja pojedincapojedinca

Stanje zadovoljstvaStanje zadovoljstva – period od početka procesa – period od početka procesa potrošnje do tačke saturacije (zasićenja)potrošnje do tačke saturacije (zasićenja)

Tačka saturacijeTačka saturacije – tačka na kojoj je intenzitet – tačka na kojoj je intenzitet zadovoljstva najmanjizadovoljstva najmanji

Osjećaj zadovoljstva najjači je na početku potrošnjeOsjećaj zadovoljstva najjači je na početku potrošnje

Poslije izvjesnog perioda kriva zadovoljstva Poslije izvjesnog perioda kriva zadovoljstva potrošnje počinje, brže ili sporije, da opadapotrošnje počinje, brže ili sporije, da opada

Dužina i oblik krive razlikuju se od potrošača do Dužina i oblik krive razlikuju se od potrošača do potrošača, od proizvoda do proizvodapotrošača, od proizvoda do proizvoda

Stanje indiferentnostiStanje indiferentnosti (stanje bez emocija) nastaje (stanje bez emocija) nastaje poslije zasićenog zadovoljstva ili tačke saturacijeposlije zasićenog zadovoljstva ili tačke saturacije

Većina potreba doprinosi istinskom razvitku čovjeka Većina potreba doprinosi istinskom razvitku čovjeka dok neke potrebe ometaju taj razvoj i nerijetko dok neke potrebe ometaju taj razvoj i nerijetko prouzrokuju negativne posljedice prouzrokuju negativne posljedice

Proučavanje psihologije potrošača omogućava da se Proučavanje psihologije potrošača omogućava da se potrebe ljudi bolje zadovoljavaju a proizvodnja potrebe ljudi bolje zadovoljavaju a proizvodnja potrošnih dobara usmjeri prema tim potrebama što potrošnih dobara usmjeri prema tim potrebama što rezultira racionalnijom proizvodnjomrezultira racionalnijom proizvodnjom

MAKROEKONOMIJA I FENOMEN MAKROEKONOMIJA I FENOMEN OČEKIVANJAOČEKIVANJA

Makroekonomska teorija očekivanja

Makroekonomija proučava ekonomiju kao cjelinu (proizvođačko-potrošački sistem)

Varijable makroekonomije: ukupna proizvodnja, nacionalni dohodak, ekonomski rast, agregatna ponuda i potražnja, zaposlenost, investicije, štednja, ekonomska politika i sl.

Sadrži pozitivne i normativne teorije tj. govori o ekonomiji kakva jeste i kakva bi mogla biti

Makroekonomska teorija bavi se prognozom budućih vrijednosti varijabli koje su predmet njenog izučavanja

OčekivanjaOčekivanja su prognoze budućih vrijednosti su prognoze budućih vrijednosti nesigurnih ili fluktuirajućih varijablinesigurnih ili fluktuirajućih varijabli

Ekonomsko-psihološki cilj očekivanja je Ekonomsko-psihološki cilj očekivanja je razumijevanje budućeg događaja i pokušaj njegovog razumijevanje budućeg događaja i pokušaj njegovog predviđanja sa dva aspekta:predviđanja sa dva aspekta:

a) s aspekta budućnostia) s aspekta budućnosti

b) s aspekta prošlostib) s aspekta prošlosti Različite škole ekonomskog mišljenja različito Različite škole ekonomskog mišljenja različito

definišu pojam očekivanjadefinišu pojam očekivanja Škole ekonomskog mišljenja predstavljaju idejni Škole ekonomskog mišljenja predstavljaju idejni

program za sagledavanje, objašnjavanje i rješavanje program za sagledavanje, objašnjavanje i rješavanje različitih ekonomskih problemarazličitih ekonomskih problema

Škole ekonomskog mišljenjaŠkole ekonomskog mišljenja

Kejnzijanskaškola

NeoklasičnaNeoklasična

MonetarizamMonetarizam

Ekonomija Ekonomija racionalnihracionalnih očekivanjaočekivanja

Ekonomija Ekonomija ponudeponude

Ekonomija Ekonomija politikepolitike

Neoklasična Neoklasična sintezasinteza

Neoklasična škola (1871)Neoklasična škola (1871)

Dominantna škola ekonomske misli do pojave Dominantna škola ekonomske misli do pojave Kejnza i RooseveltaKejnza i Roosevelta

Pretpostavka o čistoj konkurenciji - osnovna Pretpostavka o čistoj konkurenciji - osnovna pretpostavka cjelokupne analizepretpostavka cjelokupne analize

Zasnovana na teoriji marginalne korisnosti prema Zasnovana na teoriji marginalne korisnosti prema kojoj vrijednost robe ne zavisi od rada i troškova kojoj vrijednost robe ne zavisi od rada i troškova proizvodnje već od njene granične korisnostiproizvodnje već od njene granične korisnosti

Korisnost je individualni psihološki osjećaj važnosti Korisnost je individualni psihološki osjećaj važnosti robe za pojedinog potrošača u datom trenutkurobe za pojedinog potrošača u datom trenutku

Marginalna korisnost je korisnost zadnje jedinice Marginalna korisnost je korisnost zadnje jedinice nekog dobra koju je potrošač voljan kupiti radi nekog dobra koju je potrošač voljan kupiti radi zadovoljavanja svojih potrebazadovoljavanja svojih potreba

Marginalna korisnost opada s povećanjem broja Marginalna korisnost opada s povećanjem broja upotrebljenih jedinica nekog dobraupotrebljenih jedinica nekog dobra

Zastupljen mikroekonomski pogled na ekonomijuZastupljen mikroekonomski pogled na ekonomiju Naglašava i zagovara individualnu slobodu, privatno Naglašava i zagovara individualnu slobodu, privatno

vlasništvo, efikaskost, slobodnu konkurenciju, vlasništvo, efikaskost, slobodnu konkurenciju, oscilacije cijena u oba pravca i tržište kao najbolji oscilacije cijena u oba pravca i tržište kao najbolji oblik koordinacije ekonomskih aktivnostioblik koordinacije ekonomskih aktivnosti

Investicije su funkcija očekivanog profita i kamatne Investicije su funkcija očekivanog profita i kamatne stope, pri čemu porast cijena potiče investicionu stope, pri čemu porast cijena potiče investicionu aktivnost, a porast kamatne stope destimulira aktivnost, a porast kamatne stope destimulira investicije investicije

Kamatna stopa je realni fenomen i zavisi od ponude Kamatna stopa je realni fenomen i zavisi od ponude i potražnje kapitalai potražnje kapitala

Monetarna politika djeluje samo na opšti nivo cijena Monetarna politika djeluje samo na opšti nivo cijena ali ne i na investicionu aktivnost politikom kamatnih ali ne i na investicionu aktivnost politikom kamatnih stopastopa

Uloga države samo u određivanju pravila igre, tj. Uloga države samo u određivanju pravila igre, tj. donošenju zakona i osiguranju prinude za donošenju zakona i osiguranju prinude za izvršavanje zakonaizvršavanje zakona

Ciljevi i vanjska ograničenja su poznati, očekivanja Ciljevi i vanjska ograničenja su poznati, očekivanja stabilna, efekti sadašnje poslovne aktivnosti izvjesni stabilna, efekti sadašnje poslovne aktivnosti izvjesni i predvidljivi, privredni sistem stabilani predvidljivi, privredni sistem stabilan

Idejna i teorijska kriza neoklasične škole pojavom Idejna i teorijska kriza neoklasične škole pojavom velike svjetske ekonomske krize 1929-33 god.velike svjetske ekonomske krize 1929-33 god.

Devedesetih godina reafirmacija neoklasične Devedesetih godina reafirmacija neoklasične ekonomske misli kroz tekuću ekonomsku politiku ekonomske misli kroz tekuću ekonomsku politiku razvijenih zemalja zapada (SAD, G.B.)razvijenih zemalja zapada (SAD, G.B.)

Kejnzijanska škola (1930-70)Kejnzijanska škola (1930-70)

Kejnz, razmatra krizno stanje i nudi kratkoročne Kejnz, razmatra krizno stanje i nudi kratkoročne mjere izlazamjere izlaza

Zadržava temeljne političke i ekonomske vrijednosti Zadržava temeljne političke i ekonomske vrijednosti kapitalizma, uz afirmaciju veće pravednosti u kapitalizma, uz afirmaciju veće pravednosti u raspodjeli dohotkaraspodjeli dohotka

Zagovara intervencionističku politiku države i Zagovara intervencionističku politiku države i odbacuje tezu o razdvojenosti realnog i monetarnog odbacuje tezu o razdvojenosti realnog i monetarnog sektorasektora

Promjenama u monetarnim agregatima (novčana Promjenama u monetarnim agregatima (novčana masa, nadnice) u uvjetima adaptivnih poslovnih masa, nadnice) u uvjetima adaptivnih poslovnih očekivanja i novčane iluzije kod radnika kratkoročno očekivanja i novčane iluzije kod radnika kratkoročno se postižu pozitivni efekti u realnom sektoru se postižu pozitivni efekti u realnom sektoru (proizvodnja, zaposlenost)(proizvodnja, zaposlenost)

U krizno-recesivnoj fazi predlaže upotrebu U krizno-recesivnoj fazi predlaže upotrebu ekspanzivne monetarne i fiskalne politike, dok u fazi ekspanzivne monetarne i fiskalne politike, dok u fazi prosperiteta i ravnoteže, kada prijeti opasnost od prosperiteta i ravnoteže, kada prijeti opasnost od inflacije, predlaže upotrebu restriktivne politikeinflacije, predlaže upotrebu restriktivne politike

Naglašava značaj neizvjesne prirode budućnostiNaglašava značaj neizvjesne prirode budućnosti Premješta fokus ekonomske misli s teorije cijene na Premješta fokus ekonomske misli s teorije cijene na

pitanja zaposlenosti i kamatne stope kao monetarnog pitanja zaposlenosti i kamatne stope kao monetarnog fenomenafenomena

Osnovna poluga privredne aktivnosti, zaposlenosti i Osnovna poluga privredne aktivnosti, zaposlenosti i proizvodnje predstavlja potražnjaproizvodnje predstavlja potražnja

Fiskalna politika dobija zadatak da stimulira potražnjuFiskalna politika dobija zadatak da stimulira potražnju Nakon drugog svjetskog rata do šezdesetih godina Nakon drugog svjetskog rata do šezdesetih godina

svjetska privreda, služeći se Kejnsovim porukama, bilježi svjetska privreda, služeći se Kejnsovim porukama, bilježi razdoblje prosperitetarazdoblje prosperiteta

Posljedica nekritičke i pretjerane upotrebe Kejnzove Posljedica nekritičke i pretjerane upotrebe Kejnzove intervencionističke politike - stagflacija (visoka inflacija, intervencionističke politike - stagflacija (visoka inflacija, visoka nezaposlenost)visoka nezaposlenost)

Sedamdesetih godina dvije struje Kejnzijanske Sedamdesetih godina dvije struje Kejnzijanske škole:škole:

a) Nova kejnzijanskaa) Nova kejnzijanska – kao intelektualna reakcija na – kao intelektualna reakcija na kritiku Kejnzijanizma, putem analize uzroka kritiku Kejnzijanizma, putem analize uzroka nesavršenosti tržišta, nastoji formirati nove nesavršenosti tržišta, nastoji formirati nove mikroekonomske osnove kejnzijanske mikroekonomske osnove kejnzijanske makroekonomske politikemakroekonomske politike

b) Postkejnzijanskab) Postkejnzijanska – najsnažnija opozicija – najsnažnija opozicija neoklasičnoj sintezi, integracija mikro i makro neoklasičnoj sintezi, integracija mikro i makro pristupa. Investicije kao osnovni faktor jedinstvenog pristupa. Investicije kao osnovni faktor jedinstvenog procesa koji čine rast i razvoj nacionalne privrede, procesa koji čine rast i razvoj nacionalne privrede, jaka uloga i odgovornost države u mješovitoj jaka uloga i odgovornost države u mješovitoj ekonomijiekonomiji

MonetarizamMonetarizam

Nastao pedesetih godina 20. stoljeća pod uticajem Nastao pedesetih godina 20. stoljeća pod uticajem Fridmana Fridmana

Monetaristi obnavljaju neoliberalnu školu preko Monetaristi obnavljaju neoliberalnu školu preko kritike Kejnzijanizmakritike Kejnzijanizma

Monetarne varijable kao upravljačka polugaMonetarne varijable kao upravljačka poluga Stabilizirati monetarni sektor, a potom će se realni Stabilizirati monetarni sektor, a potom će se realni

sektor sam stabilizirati i prilagoditi monetarnom sektor sam stabilizirati i prilagoditi monetarnom pomoću konkurencije i tržišnog mehanizmapomoću konkurencije i tržišnog mehanizma

Zahtijeva čvrsta pravila dugoročnog rasta količine Zahtijeva čvrsta pravila dugoročnog rasta količine novca u opticaju ovisno o kretanju privrednog rastanovca u opticaju ovisno o kretanju privrednog rasta

Godišnja stopa rasta agregatne ponude novca treba Godišnja stopa rasta agregatne ponude novca treba da raste po stopi koja je jednaka ili približno jednaka da raste po stopi koja je jednaka ili približno jednaka godišnjoj stopi rasta GDP-agodišnjoj stopi rasta GDP-a

Najuticajnija struja u post-socijalističkim zemljama Najuticajnija struja u post-socijalističkim zemljama Balkana (recept MMF-a za postsocijalističke i Balkana (recept MMF-a za postsocijalističke i tranzicijske zemlje)tranzicijske zemlje)

Nova klasična ekonomijaNova klasična ekonomija

Naglašava ulogu racionalnih očekivanja (ljudi se Naglašava ulogu racionalnih očekivanja (ljudi se koriste svim raspoloživim informacijama) koriste svim raspoloživim informacijama)

Kada vlada ili monetarna vlast, koristeći svoja Kada vlada ili monetarna vlast, koristeći svoja diskreciona prava, mijenja politiku građani i drugi diskreciona prava, mijenja politiku građani i drugi ekonomski subjekti mijenjaju ponašanje, nastavljaju ekonomski subjekti mijenjaju ponašanje, nastavljaju “igru sa vladom”, pomoću racionalnih predviđanja “igru sa vladom”, pomoću racionalnih predviđanja efekata njene politike (neefikasnot i irelevantnost efekata njene politike (neefikasnot i irelevantnost ekonomske politike)ekonomske politike)

Ekonomija ponude (mikroekonomska teorija)Ekonomija ponude (mikroekonomska teorija)

Nastala sedamdesetih godina 20. stoljeća u SAD-uNastala sedamdesetih godina 20. stoljeća u SAD-u Osamdesetih godina teorijska osnova ekonomske Osamdesetih godina teorijska osnova ekonomske

politike predsjednika Reganapolitike predsjednika Regana

Kritikuje Kejnzovu politiku upravljanja ekonomijom Kritikuje Kejnzovu politiku upravljanja ekonomijom pomoću potražnje, predlaže smanjenje transfernih pomoću potražnje, predlaže smanjenje transfernih davanja, smanjenje poreza i restriktivnu monetarnu davanja, smanjenje poreza i restriktivnu monetarnu politiku u borbi protiv inflacije politiku u borbi protiv inflacije

Počiva na La ferovoj krivulji odnosa poreznog Počiva na La ferovoj krivulji odnosa poreznog opterećenja i motivisanosti za proizvodnjuopterećenja i motivisanosti za proizvodnju

Smanjivanje poreznih davanja potiče privatnu Smanjivanje poreznih davanja potiče privatnu inicijativu, a ona investicije, proizvodnju i inicijativu, a ona investicije, proizvodnju i zaposlenostzaposlenost

Porezna opterećenja ne trabaju biti ni previsoka ni Porezna opterećenja ne trabaju biti ni previsoka ni preniska nego dovoljna da potaknu interes za preniska nego dovoljna da potaknu interes za profitabilno ulaganje kapitalaprofitabilno ulaganje kapitala

Okrenuta proizvodnji koja ide korak ispred potražnje Okrenuta proizvodnji koja ide korak ispred potražnje za razliku od Kejnza i monetarista – potražnja za razliku od Kejnza i monetarista – potražnja ispred proizvodnjeispred proizvodnje

Fokus analize pomiče na inflaciju i privredni rastFokus analize pomiče na inflaciju i privredni rast Insistira na istovremenom liječenju inflacije Insistira na istovremenom liječenju inflacije

(regulisanjem monetarne ponude) i stagflacije (regulisanjem monetarne ponude) i stagflacije (uticajem na produktivnost i proizvodnju putem (uticajem na produktivnost i proizvodnju putem poreske motivacije)poreske motivacije)

Traži smanjenje državne galaksije na razumnu Traži smanjenje državne galaksije na razumnu mjeru saglasno oportunitetnim troškovima njene mjeru saglasno oportunitetnim troškovima njene egzistencijeegzistencije

Tržištem vlada unutrašnja pokretačka logika i snaga Tržištem vlada unutrašnja pokretačka logika i snaga izgrađena na bazi motivacijaizgrađena na bazi motivacija

Investicije su motor rasta, pokreće ih štednja i Investicije su motor rasta, pokreće ih štednja i očekivani profitočekivani profit

Uporište za svoje stavove nalazi na primjerima Uporište za svoje stavove nalazi na primjerima Japana i SR NjemačkeJapana i SR Njemačke

Neoklasična sinteza (Samuelson)Neoklasična sinteza (Samuelson)

Idejni temelji formirani u razdoblju od 1937. godine Idejni temelji formirani u razdoblju od 1937. godine do konca pedesetih godinado konca pedesetih godina

Od šezdesetih do osamdesetih godina najuticajnija Od šezdesetih do osamdesetih godina najuticajnija struja neoklasične škole na Zapadustruja neoklasične škole na Zapadu

Ponudila interpretaciju Kejnza s neoklasičnih pozicijaPonudila interpretaciju Kejnza s neoklasičnih pozicija Integrisala neoklasičnu mikroekonomiju (tržišnu Integrisala neoklasičnu mikroekonomiju (tržišnu

regulaciju) i kejnzijansku makroekonomiju (državnu regulaciju) i kejnzijansku makroekonomiju (državnu regulaciju) u slučaju tržišnog neuspjeharegulaciju) u slučaju tržišnog neuspjeha

Marksistička školaMarksistička škola

Dominira na Istoku sredinom 19. stoljećaDominira na Istoku sredinom 19. stoljeća Marks proširuje teoriju radne vrijednosti i formuliše Marks proširuje teoriju radne vrijednosti i formuliše

novu teoriju o višku vrijednosti: u potrebnom novu teoriju o višku vrijednosti: u potrebnom radnom vremenu radnici proizvode robu čija je radnom vremenu radnici proizvode robu čija je vrijednost jednaka nadnici, u višku radnog vremena vrijednost jednaka nadnici, u višku radnog vremena radnici proizvode višak vrijednosti koji prisvaja radnici proizvode višak vrijednosti koji prisvaja kapitalistička klasakapitalistička klasa

Novčani oblik viška vrijednosti: profit, kamata i Novčani oblik viška vrijednosti: profit, kamata i renta koji prosvajaju vlasnici kapitala, poduzetnici i renta koji prosvajaju vlasnici kapitala, poduzetnici i vlasnici zemljevlasnici zemlje

Kapitalistički način proizvodnje nije prirodan niti Kapitalistički način proizvodnje nije prirodan niti vječan, već povjesno ograničen sistem sa svojim vječan, već povjesno ograničen sistem sa svojim unutrašnjim protivurječnostima koje treba rješavati unutrašnjim protivurječnostima koje treba rješavati socijalnim revolucijamasocijalnim revolucijama

Zagovara raspodjelu prema radu a ne vlasništvu, Zagovara raspodjelu prema radu a ne vlasništvu, nasljeđu ili funkcijamanasljeđu ili funkcijama

Privatno vlasništvo zamijeniti društvenim Privatno vlasništvo zamijeniti društvenim vlasništvom, tržišnu koordinaciju planskom vlasništvom, tržišnu koordinaciju planskom proizvodnjom proizvodnjom

Do konca osamdesetih godina zauzima dominantnu Do konca osamdesetih godina zauzima dominantnu ulogu u akademskom svijetu i obrazovanju ulogu u akademskom svijetu i obrazovanju ekonomista bivših socijalističkih zemaljaekonomista bivših socijalističkih zemalja

Raste interes za kvalificiranim prognoziranjemRaste interes za kvalificiranim prognoziranjem Kvalificirano prognoziranje određuje sposobnost Kvalificirano prognoziranje određuje sposobnost

privrednih subjekata za prilagođavanjeprivrednih subjekata za prilagođavanje Metoda ekonomskog prognoziranja je korištenje Metoda ekonomskog prognoziranja je korištenje

indeksa pokazatelja koji gledaju unaprijedindeksa pokazatelja koji gledaju unaprijed Izračunavaju se statistički nizovi pokazatelja Izračunavaju se statistički nizovi pokazatelja

(akcijski kursevi, kursevi državnih vrijednosnih (akcijski kursevi, kursevi državnih vrijednosnih papira, stanje kreditnog tržišta)papira, stanje kreditnog tržišta)

Prilikom prognoziranja dominira slučaj Prilikom prognoziranja dominira slučaj neočekivanosti i mnoštvo nepredviđenih okolnosti neočekivanosti i mnoštvo nepredviđenih okolnosti izazvanih stihijskim nesrećama, skokovima izazvanih stihijskim nesrećama, skokovima konjunkture, vojno-političkim događajimakonjunkture, vojno-političkim događajima

OčekivanjaOčekivanja

Tri vrste očekivanja

Tri vrste očekivanja

PluracionalnaPluracionalnaočekivanjaočekivanja

RacionalnaRacionalnaočekivanjaočekivanja

AdaptivnaAdaptivnaočekivanjaočekivanja

Adaptivna očekivanjaAdaptivna očekivanja

FisherFisher - osnivač adaptivnih očekivanja - osnivač adaptivnih očekivanja Adaptivna očekivanja su ona koja se temelje na Adaptivna očekivanja su ona koja se temelje na

ponašanju iz prošlostiponašanju iz prošlosti Formiraju pretpostavke o budućim vrijednostima i Formiraju pretpostavke o budućim vrijednostima i

ponašanjima varijabli na temelju prethodnih ponašanjima varijabli na temelju prethodnih vrijednosti tih varijabli, iskustva iz prošlosti i vrijednosti tih varijabli, iskustva iz prošlosti i sadašnjostisadašnjosti

Ekonomski subjekti su suočeni sa nedovoljnim Ekonomski subjekti su suočeni sa nedovoljnim informacijama i nedovoljno pouzdanim informacijama i nedovoljno pouzdanim informacijama te formiraju inflatorna očekivanja na informacijama te formiraju inflatorna očekivanja na temelju iskustvatemelju iskustva

Adaptivna inflacijska očekivanja zauzimaju posebno Adaptivna inflacijska očekivanja zauzimaju posebno mjesto u Kejnzovoj ekonomskoj politicimjesto u Kejnzovoj ekonomskoj politici

Ekonomski subjekti, posebno radnici, prema Kejnzu, Ekonomski subjekti, posebno radnici, prema Kejnzu, čine greške u predviđanju buduće stope inflaciječine greške u predviđanju buduće stope inflacije

Praksa pokazuje da je ostvarena stopa inflacije Praksa pokazuje da je ostvarena stopa inflacije uglavnom veća od očekivaneuglavnom veća od očekivane

Ekonomski subjekti se s manjim ili većim Ekonomski subjekti se s manjim ili većim vremenskim zakašnjenjem samo djelimično vremenskim zakašnjenjem samo djelimično prilagođavaju inflacijiprilagođavaju inflaciji

Učeći na greškama oni postepeno korigiraju svoja Učeći na greškama oni postepeno korigiraju svoja predviđanja i prilagođavaju se stvarnim predviđanja i prilagođavaju se stvarnim ekonomskim kretanjimaekonomskim kretanjima

Prema Kejnzu, znanje o budućnosti je neprecizno Prema Kejnzu, znanje o budućnosti je neprecizno što daje prostor za manipulaciju očekivanjimašto daje prostor za manipulaciju očekivanjima

StiglicStiglic - uvodi hipoteze o statičkim očekivanjima i - uvodi hipoteze o statičkim očekivanjima i prilagodljivim očekivanjimaprilagodljivim očekivanjima

Statička očekivanjaStatička očekivanja - današnje niže cijene nastavit - današnje niže cijene nastavit će se i u budućnosti (promjena u nivou cijena danas će se i u budućnosti (promjena u nivou cijena danas ne čini je ni više ni manje atraktivnom za kupovinu)ne čini je ni više ni manje atraktivnom za kupovinu)

Prilagodljiva (adaptivna) očekivanjaPrilagodljiva (adaptivna) očekivanja - potrošači - potrošači vjeruju da će cijene, ako su snižene danas, u vjeruju da će cijene, ako su snižene danas, u budućnosti biti još niže i u skladu s tim odgađaju budućnosti biti još niže i u skladu s tim odgađaju svoju potrošnjusvoju potrošnju

Racionalna očekivanjaRacionalna očekivanja

Mat i Lukas tvorci racionalnih očekivanja Donosici odluka djeluju racionalno, a ne adaptivno,

okrenuti su budućnosti, a ne prošlosti Ne mijenjaju svoje ponašanje postepeno reagujući

na nove informacije ili okolnosti već brzo i diskontinuirano usvajaju nova pravila odlučivanja

Racionalna očekivanja temelje se na perfektnim informacijama, perfektnim prognozama i ponašanju ekonomskih subjekata

Upotrebom matematskih modela i ekonometrije moguće je s maksimalnom preciznošću predvidjeti budućnost

Ekonomski subjekti mogu bez greške anticipirati akcije ekonomske politike i uskladiti očekivanu i stvarnu stopu inflacije

Državna intervencija je nepotrebna jer se sve akcije države mogu predvidjeti

Nepostojanje preciznih informacija glavni je razlog stohastičkih smetnji poslovnih ciklusa

Bez savršenih informacija investitor ne može investirati sa sigurnošću već mora praviti slučajan izbor

Očekivanja su podložna diskontinuiranim skokovima Očekivanja su podložna diskontinuiranim skokovima i šokovima zbog novih događajai šokovima zbog novih događaja

Stvarna i očekivana inflacija su jednake na dugi i Stvarna i očekivana inflacija su jednake na dugi i kratki rokkratki rok

Hipotezu o racionalnim očekivanjima Novi klasičari Hipotezu o racionalnim očekivanjima Novi klasičari usmjeravaju na realne efekte monetarne i fiskalne usmjeravaju na realne efekte monetarne i fiskalne politikepolitike

Lukas, Sargent, Valas i Baro tvorci Teorije Lukas, Sargent, Valas i Baro tvorci Teorije makroekonomskih očekivanja (Nova klasična makroekonomskih očekivanja (Nova klasična ekonomija) ekonomija)

Po njima očekivanja zauzimaju centralno mjesto Po njima očekivanja zauzimaju centralno mjesto makroekonomske analize jer govore koliko će makroekonomske analize jer govore koliko će investitori potrošiti na investiciona dobra, a investitori potrošiti na investiciona dobra, a potrošači kupovati ili štedjeti za budućnostpotrošači kupovati ili štedjeti za budućnost

Pojedinci razumiju pravila ekonomske politike, brzo Pojedinci razumiju pravila ekonomske politike, brzo shvataju ponašanje političarashvataju ponašanje političara

Prilikom donošenja poslovnih odluka uzimaju u obzir Prilikom donošenja poslovnih odluka uzimaju u obzir pravila ponašanja vlade, raspolažu jednakim pravila ponašanja vlade, raspolažu jednakim informacijama kao i vlada (statistički podaci, teorije informacijama kao i vlada (statistički podaci, teorije uvjeravanja i sl.)uvjeravanja i sl.)

Cijene i pate brzo reaguju na neravnotežu ponude i Cijene i pate brzo reaguju na neravnotežu ponude i potražnjepotražnje

Kritike teorije racionalnih očekivanja – nisu svi Kritike teorije racionalnih očekivanja – nisu svi pojedinci identični, nisu svi podjednako informisani, pojedinci identični, nisu svi podjednako informisani, nemaju svi ista očekivanjanemaju svi ista očekivanja

Zanemaruje činjenicu da je privreda dinamičan Zanemaruje činjenicu da je privreda dinamičan sistem, govori samo o jednoj fazi – fazi pretjerane sistem, govori samo o jednoj fazi – fazi pretjerane proizvodnje koju uzima kao opći slučajproizvodnje koju uzima kao opći slučaj

Današnji ekonomisti pripadaju klasičnoj ili Današnji ekonomisti pripadaju klasičnoj ili kejnzijanskoj teorijikejnzijanskoj teoriji

Neslaganja ekonomista oko pitanja šta vlada treba Neslaganja ekonomista oko pitanja šta vlada treba da učini u vezi sa makroekonomskim problemima da učini u vezi sa makroekonomskim problemima kao što su nezaposlenost, osjetljivost stope inflacije kao što su nezaposlenost, osjetljivost stope inflacije i očekivanja na vladinu politiku, način formiranja i očekivanja na vladinu politiku, način formiranja očekivanja za vrijeme inflacije ili kursnih promjenaočekivanja za vrijeme inflacije ili kursnih promjenaPrimjer:Primjer:

• NezaposlenostNezaposlenost - da li krenuti u agresivno - da li krenuti u agresivno stimulisanje ekonomije i povećanje ukupne stimulisanje ekonomije i povećanje ukupne potražnje bilo smanjenjem poreza ili povećanjem potražnje bilo smanjenjem poreza ili povećanjem vladine potrošnje ili uzeti oprezniji kurs radi vladine potrošnje ili uzeti oprezniji kurs radi dugoročnih efekata povećane potražnje na nivo dugoročnih efekata povećane potražnje na nivo cijenacijena

Očekivanja poslovnih ljudiOčekivanja poslovnih ljudi

Prethodne informacije doprinose povećanju učinkaPrethodne informacije doprinose povećanju učinka Pozitivna optimistična očekivanja poduzetnika – Pozitivna optimistična očekivanja poduzetnika –

preduvjet za pokretanje proizvodnjepreduvjet za pokretanje proizvodnje Poslovna očekivanja u funkciji povjerenja investitora Poslovna očekivanja u funkciji povjerenja investitora

u politički i privredni sistemu politički i privredni sistem Značaj stavova u formiranju očekivanjaZnačaj stavova u formiranju očekivanja Stavovi odgovorni za četiri vitalne kategorije Stavovi odgovorni za četiri vitalne kategorije

funkcija ljudskog uma: adaptivni stavovi, funkcija ljudskog uma: adaptivni stavovi, samorealizirajući stavovi, kategorija znanja i samorealizirajući stavovi, kategorija znanja i kategorija odbrane egakategorija odbrane ega

Adaptivni stavoviAdaptivni stavovi nastaju pod uticajem okruženja, nastaju pod uticajem okruženja, sugestija i očekivanjasugestija i očekivanja

Samorealizirajući stavoviSamorealizirajući stavovi – aktivnosti koje nam – aktivnosti koje nam pomažu da se osjećamo važnimapomažu da se osjećamo važnima

Kategorija znanjaKategorija znanja – upravljanje informacijama i – upravljanje informacijama i njihovo sažimanje radi lakše obrade velike količine njihovo sažimanje radi lakše obrade velike količine informacijainformacija

Stavovi kao mehanizam odbrane egaStavovi kao mehanizam odbrane ega – nastaju iz – nastaju iz razlike onoga što ljudi znaju i vjeruju i onoga što razlike onoga što ljudi znaju i vjeruju i onoga što govore i rade što provocira stavove odbrane egagovore i rade što provocira stavove odbrane ega

Primjer:Primjer:• Pad cijena dionica stvara jaz između događaja i Pad cijena dionica stvara jaz između događaja i

očekivanja očekivanja • Slijedi promjena stava (pogrešan posao/prodati Slijedi promjena stava (pogrešan posao/prodati

dionicu, pogrešan vremenski okvir/dobici tek dionicu, pogrešan vremenski okvir/dobici tek dugoročni)dugoročni)

• Pad cijene se nastavlja Pad cijene se nastavlja • Novi konflikt i pojava dva odbrambena mehanizma:Novi konflikt i pojava dva odbrambena mehanizma:

a) selektivno otkrivanjea) selektivno otkrivanje (investitor ignoriše (investitor ignoriše negativne, a zadržava pozitivne informacije i traga negativne, a zadržava pozitivne informacije i traga za njihovim pojačanjem)za njihovim pojačanjem)

b) selektivno zapažanjeb) selektivno zapažanje (iskrivljuje činjenice da bi (iskrivljuje činjenice da bi podržao postojeće mišljenje i učinio ga čvršćim)podržao postojeće mišljenje i učinio ga čvršćim)

• Kad gubici postanu neizdrživi javlja se fazaKad gubici postanu neizdrživi javlja se faza osvjetljavanja greškeosvjetljavanja greške kako bi se otklonio osjećaj da kako bi se otklonio osjećaj da je pojedinac potpuno u krivu – žrtva nesvjesnih je pojedinac potpuno u krivu – žrtva nesvjesnih snaga egasnaga ega

Razlike u očekivanjima, informacijama i Razlike u očekivanjima, informacijama i sposobnostima prilagođavanja stvaraju sposobnostima prilagođavanja stvaraju poduzetnicima povoljne prilike za zaradu poduzetnicima povoljne prilike za zaradu

Cilj predviđanja - razumjeti do kakvih će posljedica Cilj predviđanja - razumjeti do kakvih će posljedica dovesti određeni uslovi koji su datidovesti određeni uslovi koji su dati

Planiranje budućnosti i predviđanje budućnosti Planiranje budućnosti i predviđanje budućnosti različite naučne, socijalne i kognitivne aktivnostirazličite naučne, socijalne i kognitivne aktivnosti

Današnja predviđanja budućnosti izrazito neizvjesna Današnja predviđanja budućnosti izrazito neizvjesna kao posljedica revolucionarnih tehnoloških promjenakao posljedica revolucionarnih tehnoloških promjena

EKONOMSKOPSIHOLOŠKI FAKTORI EKONOMSKOPSIHOLOŠKI FAKTORI KROZ POVIJESTKROZ POVIJEST

Osnovni psihološki zakoni KejnzaOsnovni psihološki zakoni Kejnza

Ukupna potražnja određuje psihološku spremnost na Ukupna potražnja određuje psihološku spremnost na potrošnjupotrošnju

Potražnja je funkcija plata, naknada i drugih Potražnja je funkcija plata, naknada i drugih novčanih primanjanovčanih primanja

Maksimalna sklonost potrošnji povećava se rastom Maksimalna sklonost potrošnji povećava se rastom prihoda, ali sporije nego sam prihod – prihoda, ali sporije nego sam prihod – osnovni osnovni psihološki zakon Kejnzapsihološki zakon Kejnza

Nivo potrošnje (C) određuje se osim veličinom Nivo potrošnje (C) određuje se osim veličinom prihoda (Y) još i navikama, tradicijom i psihološkim prihoda (Y) još i navikama, tradicijom i psihološkim sklonostimasklonostima

S rastom prihoda povećava se dio štednje S rastom prihoda povećava se dio štednje

Y (prihod) – C (potrošnja) = S (štednja)Y (prihod) – C (potrošnja) = S (štednja) Kada je prihod nizak, on u cjelini odlazi na potrošnjuKada je prihod nizak, on u cjelini odlazi na potrošnju Slaba reakcija potrošačkog budžeta na promjenu Slaba reakcija potrošačkog budžeta na promjenu

prihoda posljedica je relativno stabilnog životnog prihoda posljedica je relativno stabilnog životnog standardastandarda

Kamatna stopa je psihološki fenomenKamatna stopa je psihološki fenomen Ako je kamata niža potražnja za gotovinom će biti Ako je kamata niža potražnja za gotovinom će biti

veća od ponudeveća od ponude Ako kamata raste, pojavit će se višak gotovineAko kamata raste, pojavit će se višak gotovine

Karl MarksKarl Marks

Marksizam kao sociološki sistemMarksizam kao sociološki sistem Čovjek je kompleksno dinamičko biće koje u sebi Čovjek je kompleksno dinamičko biće koje u sebi

sumira cjelokupnu biološku, psihološku i socijalnu sumira cjelokupnu biološku, psihološku i socijalnu evolucijuevoluciju

Naglašava potrebu za psihološkim istraživanjem Naglašava potrebu za psihološkim istraživanjem društvenog ponašanjadruštvenog ponašanja

Snažno uzajamno dejstvo objektivnih uslova u Snažno uzajamno dejstvo objektivnih uslova u kojima čovjek živi i njegove ljudske aktivnostikojima čovjek živi i njegove ljudske aktivnosti

Rad kao svrsishodna aktivnost radi stvaranja Rad kao svrsishodna aktivnost radi stvaranja upotrebnih vrijednosti, unaprijed planirana u skladu upotrebnih vrijednosti, unaprijed planirana u skladu sa očekivanjima čovjeka i društvasa očekivanjima čovjeka i društva

Čovjek je proizvod istorije i ujedno tvorac te istorije Čovjek je proizvod istorije i ujedno tvorac te istorije tj. svoj sopstveni proizvodtj. svoj sopstveni proizvod

Rad je samoizražavanje suštine čovjeka kao bića Rad je samoizražavanje suštine čovjeka kao bića rada, izraz njegovih individualnih fizičkih i duhovnih rada, izraz njegovih individualnih fizičkih i duhovnih moći, a ne prinudamoći, a ne prinuda

Kapitalizam iskrivljuje rad i čini ga prinudnim, Kapitalizam iskrivljuje rad i čini ga prinudnim, otuđenim i besmislenimotuđenim i besmislenim

S razvojem privatne svojine rad gubi karakter izraza S razvojem privatne svojine rad gubi karakter izraza čovjekove moći i otuđuje ga od predmeta rada i čovjekove moći i otuđuje ga od predmeta rada i samog sebesamog sebe

Danijel Kahneman i Vernon SmithDanijel Kahneman i Vernon Smith

Eksperimentalni ekonomisti zaslužni za razvoj Eksperimentalni ekonomisti zaslužni za razvoj ekonomskih modela u labaratorijiekonomskih modela u labaratoriji

Dobitnici Nobelove nagrade za ekonomiju 2002. g.Dobitnici Nobelove nagrade za ekonomiju 2002. g. Smith – laboratorijski eksperimenti na području Smith – laboratorijski eksperimenti na području

formiranja cijena (tržišnih i aukcijskih cijena)formiranja cijena (tržišnih i aukcijskih cijena) Kahneman – sumnja u ekonomsku teoriju Kahneman – sumnja u ekonomsku teoriju

racionalnosti donošenja poslovnih odluka na osnovu racionalnosti donošenja poslovnih odluka na osnovu dostupnih informacija u skladu sa standardnim dostupnih informacija u skladu sa standardnim statističkim principimastatističkim principima

Rezultati istraživanja proturječe predviđanjima Rezultati istraživanja proturječe predviđanjima tradicionalne teorije maksimizacije očekivane tradicionalne teorije maksimizacije očekivane korisnostikorisnosti

U situaciji neizvjesnosti ljudi nisu u stanju da U situaciji neizvjesnosti ljudi nisu u stanju da potpuno analiziraju kompleksne situacije potpuno analiziraju kompleksne situacije odlučivanjaodlučivanja

Oslanjaju se na praktično iskustvo i procjene prije Oslanjaju se na praktično iskustvo i procjene prije nego na naučno utvrđene činjenicenego na naučno utvrđene činjenice

Pojedinci su osjetljiviji na način odstupanja rezultata Pojedinci su osjetljiviji na način odstupanja rezultata nego na apsolutan rezultat, više su neradi gubicima nego na apsolutan rezultat, više su neradi gubicima nego skloni dobicima iste veličinenego skloni dobicima iste veličine

Zasnivaju svoju odluku na dobicima i gubicima Zasnivaju svoju odluku na dobicima i gubicima izolirano a ne na posljedicama odluke na njihovo izolirano a ne na posljedicama odluke na njihovo bogatstvo u cjelinibogatstvo u cjelini

Razvija teoriju vjerovatnoće s ciljem da objasni Razvija teoriju vjerovatnoće s ciljem da objasni obrasce ponašanja koji predstavljaju anomaliju iz obrasce ponašanja koji predstavljaju anomaliju iz perspektive tradicionalne teorijeperspektive tradicionalne teorije

EKONOMSKA PSIHOLOGIJA EKONOMSKA PSIHOLOGIJA DRUŠTVENIH KRIZADRUŠTVENIH KRIZA

KrizaKriza – duži vremenski period kojeg karakterišu – duži vremenski period kojeg karakterišu visoka nezaposlenost, niska razina proizvodnje i visoka nezaposlenost, niska razina proizvodnje i investicija, umanjeno poslovno povjerenje, investicija, umanjeno poslovno povjerenje, opadajuće cijene, poslovni neuspjesi (Samuelson)opadajuće cijene, poslovni neuspjesi (Samuelson)

Povjesno, krize su posljedica čestih ratova, Povjesno, krize su posljedica čestih ratova, epidemija, finansijskih poteškoća i monetarnih epidemija, finansijskih poteškoća i monetarnih poremećaja, inflacija, migracija, kuge, slabog poremećaja, inflacija, migracija, kuge, slabog prinosa žitarica i sl.prinosa žitarica i sl.

Prva kriza 1825 god. u EngleskojPrva kriza 1825 god. u Engleskoj XIX vijek kriza u SAD, kao posljedica nesklada XIX vijek kriza u SAD, kao posljedica nesklada

proizvodnje i potrošačke moćiproizvodnje i potrošačke moći Nakon prvog svjetskog rata tri ekonomske krize: Nakon prvog svjetskog rata tri ekonomske krize:

1920., 1929., 1937. godine1920., 1929., 1937. godine

Najveća ekonomska kriza (1929-32) poznata kao Najveća ekonomska kriza (1929-32) poznata kao Velika depresijaVelika depresija

Drugi svjetski rat i pojava nacionalizma posljedica Drugi svjetski rat i pojava nacionalizma posljedica ekonomskih, psiholoških i političkih faktoraekonomskih, psiholoških i političkih faktora

Reakcija vlada najrazvijenijih zemalja: kroz politiku Reakcija vlada najrazvijenijih zemalja: kroz politiku niskih kamatnih stopa i mjere uravnoteženja niskih kamatnih stopa i mjere uravnoteženja budžeta do jače ekonomske aktivnostibudžeta do jače ekonomske aktivnosti

Ekonomska teorija bez jedinstvenog objašnjenja Ekonomska teorija bez jedinstvenog objašnjenja uzroka nastanka krizeuzroka nastanka krize

Uzroci ekonomske krize 70-tih godina: visoka Uzroci ekonomske krize 70-tih godina: visoka inflacija, poremećaji u finansijskom sistemu, inflacija, poremećaji u finansijskom sistemu, uvećanje cijene nafte, hiperprodukcijauvećanje cijene nafte, hiperprodukcija

80-tih godina ekonomska, društvena i politička kriza 80-tih godina ekonomska, društvena i politička kriza na prostoru bivše Jugoslavijena prostoru bivše Jugoslavije

Krajem devedesetih godina usporen svjetski Krajem devedesetih godina usporen svjetski ekonomski rast ekonomski rast

Kriza u azijskim zemljama (Japan recesija, Tajland, Kriza u azijskim zemljama (Japan recesija, Tajland, Južna Koreja i Indonezija ekonomska depresija)Južna Koreja i Indonezija ekonomska depresija)

Globalisti i antiglobalistiGlobalisti i antiglobalisti

GlobalizacijaGlobalizacija – proces povezivanja industrijskih i – proces povezivanja industrijskih i finansijskih aktivnosti na svjetskom tržištufinansijskih aktivnosti na svjetskom tržištu

Ujedinjavanje korporacija različitih zemaljaUjedinjavanje korporacija različitih zemalja ...„...„Globalizacija je proces koji se disperzira kako u Globalizacija je proces koji se disperzira kako u

širinu tako i u dubinu, a koji obuhvata međunarodno širinu tako i u dubinu, a koji obuhvata međunarodno kretanje trgovine, finansija i informacija, na kretanje trgovine, finansija i informacija, na jedinstvenom, integriranom, globalnom tržištu”jedinstvenom, integriranom, globalnom tržištu”

Uzroci globalizacijeUzroci globalizacije: razvoj nauke, organizacija i : razvoj nauke, organizacija i specijalizacija poslova, nastanak prvih nacionalnih specijalizacija poslova, nastanak prvih nacionalnih država, razvoj škola, masovna proizvodnja, razvoj država, razvoj škola, masovna proizvodnja, razvoj tržišta i sl.tržišta i sl.

Neokalsična ekonomska škola kao teorijska osnova Neokalsična ekonomska škola kao teorijska osnova globalizacijeglobalizacije

Danas prisutan opći trend liberalizacije: razvoj Danas prisutan opći trend liberalizacije: razvoj informacionih tehnologija, internacionalizacija informacionih tehnologija, internacionalizacija proizvodnje i finansiranja, nova međunarodna proizvodnje i finansiranja, nova međunarodna podjela rada, migracijepodjela rada, migracije

Integracija tržišta rada, roba, kapitala, usluga i Integracija tržišta rada, roba, kapitala, usluga i znanja dovodi u pitanje validnost mnogih znanja dovodi u pitanje validnost mnogih ekonomskih teorija i znanjaekonomskih teorija i znanja

Nacionalna obojenost teorija ekonomske politike Nacionalna obojenost teorija ekonomske politike favorizuje strategije ekonomskog razvoja pojedinih favorizuje strategije ekonomskog razvoja pojedinih državadržava

Tansnacionalna kompanija (TNC)Tansnacionalna kompanija (TNC) osnovni subjekat osnovni subjekat savremene međunarodne ekonomijesavremene međunarodne ekonomije

Fokus ekonomske misli pomjera se sa nacionalnog Fokus ekonomske misli pomjera se sa nacionalnog na funkcionalnona funkcionalno

Globalizacija u prvi plan stavlja lokalitet na kojem su Globalizacija u prvi plan stavlja lokalitet na kojem su koncentrisani znanje i efekti eksterne ekonomijekoncentrisani znanje i efekti eksterne ekonomije

Komparativne prednosti nacija zamijenjene Komparativne prednosti nacija zamijenjene komparativnim prednostima TNCkomparativnim prednostima TNC

Globalizacija dovodi do jačanja međunarodnih Globalizacija dovodi do jačanja međunarodnih finansijskih institucija (MMF, Svjetska banka, WTO ) i finansijskih institucija (MMF, Svjetska banka, WTO ) i transnacionalnih kompanijatransnacionalnih kompanija

Negativne posljedice globalizacijeNegativne posljedice globalizacije: nestalnost, : nestalnost, nepredvidivost i nepostojanje pravnog okvira, nepredvidivost i nepostojanje pravnog okvira, migracije, uništavanje okoliša, zagađenje, migracije, uništavanje okoliša, zagađenje, ugroženost suverenosti država, koncentracija ugroženost suverenosti država, koncentracija proizvodnje na jednom i kapitala na drugom mjestu, proizvodnje na jednom i kapitala na drugom mjestu, uništavanje lokalne konkurencije, izbjegavanje uništavanje lokalne konkurencije, izbjegavanje plaćanja poreza plaćanja poreza

Najmanje razvijene zemlje kao najveći gubitnici u Najmanje razvijene zemlje kao najveći gubitnici u procesu globalizacijeprocesu globalizacije

Gubici ovih zemalja posljedica nejednakog pristupa Gubici ovih zemalja posljedica nejednakog pristupa trgovini, finansijama, regulaciji tržišta radatrgovini, finansijama, regulaciji tržišta rada

Prednosti globalizacije:Prednosti globalizacije: razvoj informatike i brz razvoj informatike i brz prenos informacija, nove tehnologije, nove prenos informacija, nove tehnologije, nove industrije, porast zaposlenostiindustrije, porast zaposlenosti

Proteže se na sve sfere života: ekonomsku, Proteže se na sve sfere života: ekonomsku, kulturnu, psihološku, socijalnu, ekološku, političkukulturnu, psihološku, socijalnu, ekološku, političku

Izostali pozitivni efekti globalizacije na rješavanju Izostali pozitivni efekti globalizacije na rješavanju problema najsiromašnijih problema najsiromašnijih

Antiglobalizacijski pokret definiše globalizaciju kao Antiglobalizacijski pokret definiše globalizaciju kao globalno divljanje kapitalizmaglobalno divljanje kapitalizma

Nepostojanje svjetske vlade kao ključni nedostatak Nepostojanje svjetske vlade kao ključni nedostatak globalizacijeglobalizacije

Razvijanje međunarodnih zakona u područjima Razvijanje međunarodnih zakona u područjima finansija, zaštite okoliša i radnih odnosa u cilju finansija, zaštite okoliša i radnih odnosa u cilju smanjenja negativnih efekata globalizacijesmanjenja negativnih efekata globalizacije

ČOVJEK U POSTKAPITALISTIČKOM ČOVJEK U POSTKAPITALISTIČKOM DRUŠTVUDRUŠTVU

Postkapitalizam

Ekonomski razvoj kapitalizma praćen promjenama u psihološkoj sferi

Rad i kapital kao vrhovne vrijednosti Razvoj nauke, tehnike i tehnologije upostavlja novu

podjelu rada Čovjek kao radna snaga i roba na tržištu Vrijednost robe, energije i ljudskih vještina

određivane prema potražnji Nesklad između individualnog zalaganja i rada i

društvenog priznanja (finansijske nagrade) Trajnost i stalnost kao ideal iz prošlosti zamjenjuje

znanje koje stvara novi proizvod i novi model

Postkapitalističko društvo – društvo znanja: Postkapitalističko društvo – društvo znanja: a) izvori informacija sve više proizlaze iz istraživanja a) izvori informacija sve više proizlaze iz istraživanja i razvojai razvojab) snaga društva je u sferi znanjab) snaga društva je u sferi znanja

Komponenta znanja zauzima preko 70% učešća u Komponenta znanja zauzima preko 70% učešća u strukturi vrijednosti industrijskog proizvodastrukturi vrijednosti industrijskog proizvoda

Ljudi žrtve nove vrste (moderne) Ljudi žrtve nove vrste (moderne) racionalizacijeracionalizacije (mekdonaldizacije)(mekdonaldizacije) koju karakterišu: koju karakterišu:a) birokracija kao struktura za obavljanje velikog a) birokracija kao struktura za obavljanje velikog broja „papirnatih“operacijabroja „papirnatih“operacijab) birokracija koja naglašava mjerljvost što većeg b) birokracija koja naglašava mjerljvost što većeg broja stvaribroja stvaric) predvidljivost birokracijec) predvidljivost birokracijed) birokracija kao sredstvo kontrole nad ljudimad) birokracija kao sredstvo kontrole nad ljudima

Novi postulati:Novi postulati: disciplina, red, sistematičnost, disciplina, red, sistematičnost, formalizacija, rutina, dosljednost i metodičnost formalizacija, rutina, dosljednost i metodičnost postupaka, učinkovitost postupaka, učinkovitost

Tri pojavna oblika učinkovitosti mekdonaldiziranih Tri pojavna oblika učinkovitosti mekdonaldiziranih sistema: prilagođavanje različitih procesa, sistema: prilagođavanje različitih procesa, pojednostavljenje roba i usluga, prebacivanje pojednostavljenje roba i usluga, prebacivanje poslova s plaćenih zaposlenika na potrošačeposlova s plaćenih zaposlenika na potrošače

Prednosti mekdonaldizacije (modernizacije):

PredvidljivostPredvidljivost

MjerljivostMjerljivost

BrzinaBrzina

DostupnostDostupnost

KontrolaKontrola

UjednačenostUjednačenost

Mekdonaldizacija kao sinonim za postindustrijalizam Mekdonaldizacija kao sinonim za postindustrijalizam i „postfordističku“ fazui „postfordističku“ fazu

Karakteristike fordizma:Karakteristike fordizma:

masovna proizvodnja homogenih proizvoda, masovna proizvodnja homogenih proizvoda, pokretna traka, standardizirani radni postupci, pokretna traka, standardizirani radni postupci, ekonomija obimaekonomija obima

Fordizam vodi homogenizaciji obrasca potrošnjeFordizam vodi homogenizaciji obrasca potrošnje Karakteristike post-fordizmaKarakteristike post-fordizma (nakon naftne krize (nakon naftne krize

1973): povećana potražnja za proizvodima po 1973): povećana potražnja za proizvodima po narudžbi, odnosno mjeri, zamjena velikih fabrika narudžbi, odnosno mjeri, zamjena velikih fabrika manjim postrojenjima koja proizvode širok raspon manjim postrojenjima koja proizvode širok raspon različitih proizvoda, kompjuterizirana proizvodnjarazličitih proizvoda, kompjuterizirana proizvodnja

Karakteristike postindustrijske organizacije:Karakteristike postindustrijske organizacije: izjednačavanje hijerarhijskih razlika, manje izjednačavanje hijerarhijskih razlika, manje specijalizirane organizacijske strukture, specijalizirane organizacijske strukture, zapošljavanje na osnovu kreativnosti uposlenikazapošljavanje na osnovu kreativnosti uposlenika

Karakteristile postindustrijskog društva:Karakteristile postindustrijskog društva:

težak prelaz na nove izvore energije i resurse, nova težak prelaz na nove izvore energije i resurse, nova očekivanja u vezi sa održavanjem čistog okoliša, očekivanja u vezi sa održavanjem čistog okoliša, filmske zvijezde, političari i zabavljači kao novi filmske zvijezde, političari i zabavljači kao novi obrasci ponašanjaobrasci ponašanja

PostmodernizamPostmodernizam

Razdoblje pružanja usluga (uslužni bum) i Razdoblje pružanja usluga (uslužni bum) i informacijainformacija

Proces ekonomske modernizacije znači prelaz od Proces ekonomske modernizacije znači prelaz od poljoprivredne proizvodnje, preko industrijalizacije poljoprivredne proizvodnje, preko industrijalizacije do informatizacije (postmodernizacije)do informatizacije (postmodernizacije)

Informacija kao jedini resurs koji se dijeljenjem Informacija kao jedini resurs koji se dijeljenjem umnožava (uvećava) što vodi energiji zajedništvaumnožava (uvećava) što vodi energiji zajedništva

Informaciona mreža zamijenila pokretnu traku kao Informaciona mreža zamijenila pokretnu traku kao organizacijski model proizvodnjeorganizacijski model proizvodnje

Tržišna ekonomija ustupa mjesto informacijsko-Tržišna ekonomija ustupa mjesto informacijsko-korporacijskoj ekonomijikorporacijskoj ekonomiji

Korporacije nisu potčinjene tržištu, ono postaje Korporacije nisu potčinjene tržištu, ono postaje oruđe u rukama korporacijaoruđe u rukama korporacija

STVARALAŠTVO (KREATIVNOST) I INOVACIJE

Stvaralaštvo kao složen psihološki problemStvaralaštvo kao složen psihološki problem Aktivnost koja daje nova kreativna rješenja i Aktivnost koja daje nova kreativna rješenja i

proizvode u materijalnoj ili duhovnoj sferiproizvode u materijalnoj ili duhovnoj sferi Dovodi do novih i netipičnih rješenja problema koja Dovodi do novih i netipičnih rješenja problema koja

bolje, racionalnije i uspješnije udovoljavaju bolje, racionalnije i uspješnije udovoljavaju individualnim i društvenim potrebamaindividualnim i društvenim potrebama

Rezultati istraživanja na Harvardskom univerzitetu: Rezultati istraživanja na Harvardskom univerzitetu: nakon četvrte godine, kroz razvojni proces, nakon četvrte godine, kroz razvojni proces, koeficijent inteligencije i sklonost kreativnosti opada koeficijent inteligencije i sklonost kreativnosti opada

Tri faze razvojnog procesa

Tri faze razvojnog procesa

IluminacijaIluminacija

InkubacijaInkubacija

SaturacijaSaturacija

Saturacija:Saturacija: prikupljanje podataka, činjenica i prikupljanje podataka, činjenica i zapažanja s ciljem razvoja novih idejazapažanja s ciljem razvoja novih ideja

InkubacijaInkubacija:: faza nesvjesne prerade informacija i faza nesvjesne prerade informacija i stvaranje novih kombinacijastvaranje novih kombinacija

Iluminacija:Iluminacija: novo rješenje problema ulazi u svijest u novo rješenje problema ulazi u svijest u svojoj konačnoj formisvojoj konačnoj formi

Ključnu ulogu u stvaralaštvu ima intuicija kao Ključnu ulogu u stvaralaštvu ima intuicija kao proces izvođenja zaključaka na osnovu nedovoljnih proces izvođenja zaključaka na osnovu nedovoljnih informacija, odnosno proces brze klasifikacije informacija, odnosno proces brze klasifikacije događaja i karakteristika takvh događaja događaja i karakteristika takvh događaja

Kreativnost je specifičan sklop sposobnosti, crta Kreativnost je specifičan sklop sposobnosti, crta ličnosti i motivacionih faktoraličnosti i motivacionih faktora

interpersonalna

psihoanalitička teorija crta

asocijativna

geštaltistička egzistencijalna

TeorijeTeorijekreativnogkreativnogponašanjaponašanja

AsocijativnaAsocijativna razlikuje tri mehanizma stvaralačkog razlikuje tri mehanizma stvaralačkog procesa: sposobnost sretnih otkrivanja slučajem, procesa: sposobnost sretnih otkrivanja slučajem, meditacija i sličnostmeditacija i sličnost

GeštaltističkaGeštaltistička naglašava reorganizaciju kao najbitniji naglašava reorganizaciju kao najbitniji momenat stvaralačkog mišljenja (reorganizacija kao momenat stvaralačkog mišljenja (reorganizacija kao pronalaženje novih rješenja u otkrivanju novih veza i pronalaženje novih rješenja u otkrivanju novih veza i odnosa elemenata zadatka)odnosa elemenata zadatka)

Teorija crtaTeorija crta definiše krativnog pojedinca kao ličnost definiše krativnog pojedinca kao ličnost koja ima razvijen jedinstven sklop osobina ličnosti koja ima razvijen jedinstven sklop osobina ličnosti što mu omogućava da stvara nove proizvodešto mu omogućava da stvara nove proizvode

Osobine kreativne ličnosti prema Tejloru:Osobine kreativne ličnosti prema Tejloru: intuitivno zaključivanje na osnovu kompleksnih intuitivno zaključivanje na osnovu kompleksnih informacija, istraživački duh, težnja za informacija, istraživački duh, težnja za manipuisanjem i igranje idejama, intelektualna manipuisanjem i igranje idejama, intelektualna istrajnost, potreba za raznolikošću, otpornost prema istrajnost, potreba za raznolikošću, otpornost prema preranom zaključivanju, potreba za stvaralačkim preranom zaključivanju, potreba za stvaralačkim rješavanjem problema, preuzimanje rizika, rješavanjem problema, preuzimanje rizika, samopouzdanost, introvertnost, smjelostsamopouzdanost, introvertnost, smjelost

Uslovi za kreativan rad:Uslovi za kreativan rad: povoljna socijalno-kulturna povoljna socijalno-kulturna klima, obdarenost kombinacijama sposobnosti, klima, obdarenost kombinacijama sposobnosti, temperamenta, karaktera i motivacionih osobina, temperamenta, karaktera i motivacionih osobina, zadovoljavajući ekonomsko-admninistrativni uslovi, zadovoljavajući ekonomsko-admninistrativni uslovi, koncentracija ličnosti i motivisanosti za istraživački koncentracija ličnosti i motivisanosti za istraživački radrad

Vrste kreativnosti:Vrste kreativnosti: produktivna (stvaranje novog produktivna (stvaranje novog proizvoda), inventivna kreativnost (nova upotreba proizvoda), inventivna kreativnost (nova upotreba starih stvari), inovativna kreativnost (mijenjanje i starih stvari), inovativna kreativnost (mijenjanje i preinačavanje osnovnih principa), istaknuta preinačavanje osnovnih principa), istaknuta kreativnost (stvaranje nečeg bazično novog)kreativnost (stvaranje nečeg bazično novog)

Fromovo objašnjenje kreativnog procesaFromovo objašnjenje kreativnog procesa (proučavanje(proučavanje→→reflektno mišljenje i promatranjereflektno mišljenje i promatranje→→ racionalna vizijaracionalna vizija→→privremena hipotezaprivremena hipoteza→→analiza analiza hipotezehipoteze→→konačna hipotezakonačna hipoteza→→uključivanje hipoteze uključivanje hipoteze u sveobuhvatnu teoriju)u sveobuhvatnu teoriju)

Tri tipa kreativnog rješavanja problema:Tri tipa kreativnog rješavanja problema: objašnjenje, objašnjenje, predviđanje i invencija (inovacija)predviđanje i invencija (inovacija)

Inovacija kao produkt kreativnostiInovacija kao produkt kreativnosti Nov i kreativan način rješavanja problema u Nov i kreativan način rješavanja problema u

najrazličitijim područjima ljudske djelatnostinajrazličitijim područjima ljudske djelatnosti Manifestacija tehničkog i savremenog informatičkog Manifestacija tehničkog i savremenog informatičkog

napretka, odnosno kreativna manifestacija ljudskog napretka, odnosno kreativna manifestacija ljudskog uma u praktičnoj sferi življenjauma u praktičnoj sferi življenja

Nova metoda proizvodnje poznate robe, otkrivanje Nova metoda proizvodnje poznate robe, otkrivanje novog proizvoda, uvođenje novih proizvodnih novog proizvoda, uvođenje novih proizvodnih kombinacijakombinacija

Zahtijeva sistematske napore i visok stepen Zahtijeva sistematske napore i visok stepen organizacijeorganizacije

Počinje onog trenutka kada inventivno rješenje Počinje onog trenutka kada inventivno rješenje napušta područje apstrakcije i ulazi u sferu napušta područje apstrakcije i ulazi u sferu praktične primjene a završava tržišnom potvrdom praktične primjene a završava tržišnom potvrdom inovativnih rješenjainovativnih rješenja

Faze tehnoloških pronalazakaFaze tehnoloških pronalazaka: kreativna ideja, : kreativna ideja, praktična primjena kreativne ideje, širenje u društvupraktična primjena kreativne ideje, širenje u društvu

Karakteristika današnjih inovacija:Karakteristika današnjih inovacija: nove ideje se nove ideje se ostvaruju brže, vrijeme između izvorne zamisli i ostvaruju brže, vrijeme između izvorne zamisli i praktične primjene se sve više skraćujepraktične primjene se sve više skraćuje

Proizvodnja doživljaja - osnovna karakteristika Proizvodnja doživljaja - osnovna karakteristika današnje proizvodnjedanašnje proizvodnje

Put inovacija - najsigurniji i najbolji put profitaPut inovacija - najsigurniji i najbolji put profita Inovacije stalan pratilac privrednog života i razvojaInovacije stalan pratilac privrednog života i razvoja Razvoj društvene zajednice uslovljen njenim Razvoj društvene zajednice uslovljen njenim

odnosom prema stvaralaštvu kao najdragocjenijem odnosom prema stvaralaštvu kao najdragocjenijem potencijalupotencijalu