Embed Size (px)
Citation preview
เอกสารประกอบคาบรรยาย
การออกแบบระบบใหน�าผานทอ
ในงานวจยเกษตรวศวกรรม
โครงการจดการความร ของ
สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม
ประจาป ๒๕๕๕
โดย
วนชย คปวานชพงษ
กลมพฒนาพ�นท�เกษตร
สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม
วนท� ๒๘ มถนายน ๒๕๕๕
ณ หองประชมใหญ สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม
กรงเทพมหานคร
สารบญ หนา
ความสาคญของการใหน� าผานทอ 1
ปญหาของการพฒนาและการใชเทคโนโลยระบบใหน� าผานทอ 1
บทบาทของวศวกรการเกษตรตอทศทางของการพฒนาระบบการใหน� าผานทอ 2
การใหน� าแกพชโดยผานทอ 5
1. ข�นตอนสาคญของงานระบบใหน� าผานทอ 5
2. วธการสงน� า 6
3. วธการใหน� า 6
3.1 การจาแนกประเภทการใหน� า 6
3.1.1 การใหน� าทางผวดน 6
3.1.2 การใหน� าแบบสปรงเกลอร 8
3.1.3 การใหน� าแบบใชน� านอย 9
3.1.4 การใหน� าทางใตผวดน 9
3.2 การตดสนใจเลอกวธใหน� า 10
4. การใหน� าแบบใชน� านอย (Micro-irrigation) 11
4.1 ความหมายของการใหน� าพชแบบใชน� านอย (Micro-irrigation) 11
4.2 องคประกอบของการใหน� าพชผานทอแบบใชน� านอย 12
4.2.1 หวจายน� า 12
4.2.2 ทอแขนง 17
4.2.3 ทอประธานและทอแยก 18
ตวอยางหาขนาดทอแยก 18
ตวอยางหาขนาดทอประธาน 18
4.2.4 เคร�องสบน� า 20
การคานวณหาขนาดเคร�องสบน� า 20
4.2.5 เคร�องกรองน� า 21
4.2.5.1 รปแบบท�เลอกใช 21
4.2.5.2 ความละเอยดของไสกรอง 22
4.2.5.3 ขนาดเคร�องกรอง 22
เอกสารอางอง 23
รายช�อคณะทางานจดการความรของสถาบนวจยเกษตรวศวกรรม ป ๒๕๕๕ 24
รายช�อคณะทางานผจดทาเอกสาร 24
1
การออกแบบระบบใหน�าผานทอในงานวจยเกษตรวศวกรรม
ความสาคญของการใหน�าผานทอ
น�ามบทบาทท�สาคญในการผลตพชเน�องจากเปนปจจยสาคญตอการเจรญเตบโต เสรมสรางผลผลตท�ง
ในเชงปรมาณและคณภาพซ�งเปนเปาหมายท�เกษตรกรตองการ ในพ�นท�บางแหงแหลงน� าเพ�อการเกษตรมจากด
และปรมาณน� ามไมพอเพยงในการเพาะปลกโดยเฉพาะในปท�เกดภยแลงหรอฝนตกไมสม �าเสมอ จงจาเปนตอง
หาแหลงน� า วธสง การเกบกกไวใชและวธการใหน� าท�เหมาะสมกบการเจรญเตบโตของพชในระยะตางๆโดยม
จดมงหมายใหมการใชน� าอยางมประสทธภาพใหมากท�สด นอกจากน� ยงควรคานงถงการลดการใชน� าโดยไม
จาเปนเพ�อเกบไวใชในกจกรรมอ�น ประหยดพลงงานและแรงงาน ซ�งหมายถงการลดตนทนการผลตและเพ�ม
กาไรอกดวย
การใหน� าท�นยมใชกนท�วไปมหลายวธ ไดแก แบบใหน� าทางผวดน สปรงเกลอร แบบใชน� านอยหรอ
เฉพาะจด (มนสปรงเกลอร/หวพนฝอย และน� าหยด) ซ�งวธตางๆ (ยกเวนการใหน� าทางผวดน) ใชหวจายน� าท�ตอง
ใชแรงดนน� า (Pressurized Systems) มความจาเปนตองสงน� าผานทอ แมแตการใหน� าทางผวดนกไดมการพฒนา
เพ�อเพ�มประสทธภาพการสงน� า เพ�อลดการสญเสยน� าในระบบสงน� า (Conveyance Loss) เน�องจากมความ
ตองการน� ามากข�นในทกๆกจกรรมและในหลายพ�นท�น� ามตนทนสงข�นมาก โดยเปล�ยนจากคสงน� าเปนทอสงน� า
จากแหลงน� ามายงแปลงปลกพช และท�แปลงปรบเปล�ยนจากการใหน� าจากคสงน� าหวแปลง (Head Ditch) (รปท�
1) เปนทอท�มประตจายน� าแตละรอง (Gated Pipes) (รปท� 2)
รปท� 1 การใหน� าจากคสงน� าหวแปลง (Head Ditch ) รปท� 2 ทอท�มประตจายน� าในแตละรอง (Gated Pipe)
(ท�มา : Baetlett Water Service., 2011)
ปญหาของการพฒนาและการใชเทคโนโลยระบบใหน�าผานทอ
การดาเนนการโดยไมมการออกแบบท�เหมาะสมอาจทาใหคาใชจายในการลงทนของระบบและ
คาใชจายในการใชงานสงเกนความจาเปน หรอการออกแบบท�ผดพลาดจนเกดปญหาท�ทาใหระบบทางาน
ลมเหลว เกดความเสยหาย เชน สงน� าไดไมท�วถง ไมสม�าเสมอ หรอใหน� ามากเกนไปจนเกดการสญเสยน� า และ
ทาลายส�งแวดลอม เกดการกดเซาะดน การชะลางปย ท�นาไปสการปนเป� อนของแหลงน� าผวดนและใตดน
ปจจบนระบบการใหน� าในไรนาในประเทศไทยไดพฒนาไปนอยมากเม�อเทยบกบประเทศท�พฒนาแลว
เน�องมาจากปจจยตางๆคอ
1. ไมมหนวยงานราชการเฉพาะ ท�ใหบรการและหรอคาแนะนาเร�องความรพ�นฐานดานระบบใหน� าท�เขาถงยาก
เน�องมาจากมองคประกอบหลากหลายและสลบซบซอน ซ�งแตละองคประกอบมความสมพนธท�มผลตอกน
ไดแก แหลงน� า เคร�องสบน� า ทอสงน� า หวจายน� า ฯลฯ แตละสวนกมหลายรปแบบ และแตละแบบกมหลาย
ขนาด ตวอยาง เชน เคร�องสบน� า มท�งแบบหอยโขง แบบบาดาล แบบสบชก ฯ แตละแบบกมความสามารถ
ในการสงน� าและปรมาณน� าใหเลอกท�แตกตางกนตามปจจยตางๆ เปนเหตใหผท�ขาดความร ทกษะและความ
เขาใจในการใชงานและบารงรกษา ทาใหระบบไมสามารถทางานไดอยางราบร�นและไมประหยด ซ�งเปน
ข�นตอนท�จาเปน
ในเวทการแสดงความคดเหน มสวนท�เปนความรเก�ยวกบการออกแบบระบบใหน� าสาหรบพชหลาย
ชนด ท�มผสงเขามา ไมมผรใหคาอธบายวาเหมาะสมหรอไม บางสวนดเหมอนจะใชไดแตถาใชงานจรงจะม
ปญหา อยางนอยกคอ ความไมสม �าเสมอของน� า ท�จะแตตางกนมาก เน�องจากความดนน� านอยเกนไปและ/
หรอการไมมหวจายน� า ตนท�อยใกลน� าออกมาก ตนไกลเลยไดน� านอยหรอน� าหมดกอนถง
2. ปญหาดานการลงทน เน�องจากการผลตพชสวนใหญใหผลตอบแทนต�า ถงแมพชบางชนดท�ปลกมระยะเวลา
คนทนเรว แตเกษตรกรกไมกลาตดสนใจลงทน เน�องจากมความเส�ยงท�อาจจะเสยหายจากหลายปจจยในฤด
ปลกตอๆไป เชน โรค แมลง และภยธรรมชาต
3. ศกยภาพทางเศรษฐกจของเกษตรกรไมจงใจใหเกษตรกรเรยนรหรอเขาถงเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลย
ข�นสง เชน ระบบจายน� าและปยอตโนมตฯ ซ� งมราคาสง ปจจบนใชกบธรกจการผลตพชท�มตลาดรองรบ
โดยเฉพาะ หรอธรกจการเกษตรแบบครบวงจรหรอประกอบกจการหลายอยางโดยไมไดพจารณาความคมคา
จากการใชเทคโนโลยการปลกพช
4. ภาคเอกชนท�ทาธรกรรมดานระบบน� าทางทอ มนอยมาก ประกอบกบบคลากรท�เช�ยวชาญมจากด ในธรกจจง
เนนแขงขนท�ราคามากกวาการใหความร นาไปสความลมเหลวของระบบฯ
บทบาทของวศวกรการเกษตรตอทศทางของการพฒนาระบบการใหน�าผานทอ
น� าเปนปจจยการผลตพชท�สาคญ การสงน� า/ใหน� าในระดบไรนา(On-Farm) ตองอาศยเคร�องมอและ
เทคโนโลยท�เก�ยวของ เพ�อเพ�มประสทธภาพในการผลตพชและอนรกษส�งแวดลอม วศวกรการเกษตร นาจะเปน
ผมบทบาทสาคญ เน�องจากมความรท�สมพนธกนระหวาง เทคโนโลยและการผลตพช จงควรจะมบทบาทอยาง
มากในการผลกดนใหมการใชน� าอยางเหมาะสมและประหยดท�งน� าและวสด-อปกรณตามสมควร ท�สดกเปนการ
อนรกษส�งแวดลอม
ทศทางของการพฒนาเร�มจากการพฒนากระบวนการเรยนรหลกการและเลอกใชระบบ/วธการข�น
พ�นฐานใหถกตอง โดยใหเกดการเรยนรจากการถายทอดเทคโนโลยท�ถกพฒนาใหมรปแบบท�เขาถงไดในแตละ
กลมเปาหมาย ไดแก กลมเกษตรกร นกสงเสรมการเกษตร และกลมธรกจการเกษตร เปนตน ซ�งกระบวนการ
ดงกลาวจะตองเขามาทดแทนกระบวนการใหคาปรกษาแนะนาแบบหวงผลทางธรกจ ท�ปดก�นการพฒนาและ
ขยายตวของเทคโนโลยระบบการใหน� าผานทอในปจจบน
จากปญหาและทศทางการพฒนาดงกลาว ประเดนวจยและพฒนาระบบใหน� าทางทอในเชงวศวกรรมท�
มความสาคญในลาดบตนๆของการพฒนาในปจจบน จาแนกไดดงน�
1. การพฒนาเทคโนโลยการใหน� าผานทอข�นพ�นฐาน (Development of Basic Piping Irrigation Systems)
1.1 ออกแบบและพฒนาคมอ-คาแนะนา ในการตดต�งระบบใหน� าท�มประสทธภาพ ท�อาจจะม 2 รปแบบคอ
1.1.1 (อยางงายแตไมละเอยด) สาหรบเกษตรกรหรอผใชงาน เปนการแนะนารปแบบ/ระบบใหน� าผาน
ทอแบบ มนสปรงเกลอร และแบบน� าหยด โดยมอปกรณและขนาดท�เหมาะสมตอการใชงานและ
ประหยด สอดคลองกบปจจยสาคญตางๆท�เก�ยวของ ไดแก ระบบปลกพชมาตรฐาน (GAP) สภาพ
ดน แหลงน� าและแรงงานในทองถ�น ชนดและสมรรถนะของอปกรณใหน� าท�มหรอพฒนาข�นมา
ใหมเปนตน โดยลาดบความสาคญของพชตามกลมตางๆ เชน พชเศรษฐกจหลก พชท�ให
ผลตอบแทนสง ฯ
1.1.2 (อยางละเอยดและแมนยา) สาหรบเจาหนาท�สงเสรมและใหคาปรกษาระบบการผลตพช มความ
จาเปนในการใชประโยชนจากรปแบบอปกรณใหน� ามาตรฐานท�ไดจากการประมวลผลของ
โปรแกรมคอมพวเตอร (Software Development for Design of Micro-irrigation Systems) ซ�งตองม
การพฒนาใหสามารถประมวลผลองคประกอบตางๆท�จาเปนจานวนมาก เชน ดน พช ภมประเทศ
ภมอากาศ แรงงาน แหลงน� า พลงงาน และทน ซ�งเปนขอมลท�อยในรปของฐานขอมลของประเทศ
ท�สามารถเพ�มเตมแกไขใหเปนปจจบนไดงาย และใชงานไดงายโดยไมจาเปนตองเรยนรข�นตอน
และวธการท�ละเอยดซบซอน (User-friendly Interface)
1.2 ออกแบบพฒนาชดมาตรฐานระบบใหน� าแบบใชแรงดนต�า (Low Pressure Systems, LPS)
ชด LPS มรปแบบเฉพาะ ลงทนนอยในพ�นท�ขนาดเลกท�มแหลงน� าและแรงงานจากด ประกอบดวย ถงพก
น� า(รปท� 3) ระบบเตมน� า ระบบไลอากาศและระบบจายน� า ท�งการใหน� าแบบหยดและทางผวดนแบบม
ประตจายน� าในแตละรอง (Gated Pipe) ซ�งออกแบบพฒนาโดยใชเทคนคการคานวณออกแบบ แบบ
วงรอบปด (Closed Loop System) และทดสอบใหเหมาะสมเปนชดมาตรฐาน มประสทธภาพในการ
กระจายน� าไมนอยกวาเกณฑ 80% เพ�อใหพชไดรบน� าสม �าเสมอท�งแปลง
2. การพฒนาเทคโนโลยการใหน� าผานทอแบบแมนยา (Development of Precision Irrigation Systems)
2.1 พฒนาระบบการใหน� าและปยแบบอตโนมต (Automatic Irrigation and Fertigation Systems) เปนระบบ
การใหน� าและปยในโรงเรอนท� ใชว สดปลก เฉพาะ (Substrate Culture) พรอมระบบควบคม
สภาพแวดลอม โดยศกษารปแบบ อตราและจงหวะเวลา ท�เหมาะสม มประสทธภาพ และลดตนทนการ
ผลต ใหเหมาะสาหรบผใชงานท�ไมมความร ซ�งผตดต�งและจดทาคาแนะนาการใชอปกรณตางๆ ตอง
เช�ยวชาญและรละเอยดทกข�นตอนของการทางาน
รปท� 3 ตวอยางระบบใหน� าโดยใชถงสงเปนท�สารองและสงน� า
2.2 พฒนาระบบควบคมเคร�องสบน� าอตโนมตตามอตราการไหลและความดนท�เปล�ยนไปในระบบสบน� า
และใหน� าขนาดใหญ (เชน สวนผลไมฯ) เพ�อการใชพลงงานอยางประหยดและมประสทธภาพ หรอโดย
ใชเคร�องสบน� าหลายเคร�อง(และเปดจานวนเคร�องตามปรมาณการใชน� ามาก-นอย) เพ�อชวยลดตนทน
พลงงาน
2.3 ระบบการใชน� าบาดาลในการใหน� าพชอยางมประสทธภาพ เน�องจากน� าบาดาลเปนแหลงน� าท�มศกยภาพ
สาหรบทาการเกษตร การสงเสรมการใชน� าบาดาลเพ�อการเกษตรท�เหมาะสมกเปนสวนหน�งของกจกรรม
ของกรมทรพยากรน� าบาดาล แตสวนใหญน� าบาดาลมปรมาณจากดและมคาใชจายสง(ระดบน� าต�น-ลก
ตามฤดกาล) และเกดการแยงชง ระบบใหน� าตามทอจาเปนตองมการพฒนาเทคโนโลย ใหสอดคลองกบ
ปญหาท�เกดข�น เชนการใหน� าอยางประหยด พรอมกบมชดตรวจวดและควบคม การใหน� าตามความช�น
ดนหรอภมอากาศแบบอตโนมต รวมท�งการพฒนาวธการใหน� าท�ใชน� านอยแตสม�าเสมอ (Ultra Low
Volume or Intermittent Irrigation Systems) กรมทรพยากรน� าบาดาลมกองทนสาหรบงานวจยและม
นโยบายท�จะนาน� าบาดาลมาใชในการปลกพช ท�งน�ตองหารปแบบท�เหมาะสม จงจะทาใหย �งยนได –เชน
ต�งกลมผใชน� าบาดาล
2.4 พฒนาการใชพลงงานทางเลอกในการสบน� า เชน พลงงานแสงอาทตย โดยเฉพาะพ�นท�ท�บรการไฟฟาไป
ไมถงหรอมคาใชจายสงในการเดนสายไฟฟาเขาพ�นท�
การใหน�าแกพชโดยผานทอ
รปท� 4 องคประกอบของการใชน� าเพ�อการเกษตร (ท�มา : Murty, 1997)
1. ข�นตอนการทางานระบบใหน� าผานทอ มหลกการดงน� :-
1.1 ข�นตอนการสารวจและออกแบบ
- สารวจเพ�อเกบรายละเอยดพ�นท�และพชเพ�อนามาใชในการออกแบบ
- ออกแบบเพ�อใหใชวสด-อปกรณตามความจาเปนและประหยด มการคานวณตามหลกวศวกรรม
เพ�อใหสามารถเลอกวสด-อปกรณตาง ๆท�จะนามาใชใหเหมาะสม เชน ทอ เคร�องสบน� า ฯลฯ
1.2 ข�นตอนการตดต�ง
- นาแบบท�ออกไวบนกระดาษไปลงพ�นท�จรง แนนอนวาจะตองมการปรบแกใหเขากบสภาพพ�นท�บาง
ท�งน� ผออกแบบควรรบรและใหความคดเหนในการแกไข ท�อาจมผลกระทบตอประสทธภาพของ
ระบบ
1.3 ข�นตอนใชงานและบารงรกษา
- ในการใชงานผใชจะตองไดรบขอมลท�สาคญจากผออกแบบและผตดต�ง เรยนรระบบฯและปรบใหเขา
กบสภาพการใชงานจรงในพ�นท� จงจะไดประสทธภาพสงสดตามท�ผออกแบบต�งเปาไว
- การบารงรกษาคอหวใจท�จะทาใหระบบมอายการใชงานยาวนานและคมคา แตเปนส�งท�ขดกบบคลก
และนสยของคนไทยมากท�สด ซ�งเปนสาเหตหลกท�ทาใหระบบลมเหลว จงจาเปนตองปฏบตตามโดย
เครงครด
2. วธการสงน�า
เน�องจากพ�นท�แตละแหงอาจจะมแหลงน� าไมเหมอนกน จงจาเปนตองพจารณารปแบบและวธการสงน� า
ท�เหมาะสมและประหยดดงตารางท� 1 ขางลางน�
ตารางท� 1. วธการสงน�าแบบตางๆ
แบบท� แหลงน� า
มน� า
รป
แบบ
เคร�อง
สบน� า
ทอ
สง
ท�
เกบ
การ
ใชน� า
คาใช
จาย
ตวอยาง
การใช
1 ตลอด
เวลา
สบ+สง
โดยตรง
เลก
เลก
ไมม
ไดเฉพาะ
ตอนสบ
ต �า
ใหน� าพช/
ประปา
เมองใหญ
2 ตลอดเวลา
หรอเปน
คร� งคราว
สบ+
สงไปเกบ
ถงสง
ใหญ
ใหญ
ม
ได
ตลอดเวลา
สง
มาก
น� าประปา
หมบาน/
ชมชนเลก
3 มเปน
คร� งคราว
สบ+
ไปเกบ
ท�พกต �า
2 ชด
ใหญ
ม
ไดเฉพาะ
ตอนสบ
สง
เกบน� าไว
ใชเม�อ
จาเปน
แหลงน� ามน� าตลอดเวลา หมายความวา เพยงพอในการสบอยางไมขาดตอน เชน รมเข�อน อางเกบน� า
สระ บอบาดาล แมน� า ลาธารหรอคลองสงน� าสายใหญ ท�มน� าไหลผานตลอดป แตหากมน� าจายมากเปนชวงๆ
เชน คลอง/คชลประทานท�สงเขาไรนา (คลองไสไก) กจะตองขดสระเกบน� าใหมขนาดใหญเพยงพอหรอเผ�อไว
ใชระหวางคลองไมมน� า และจนกวาน� าจะมาอกคร� งหน�ง
3. วธการใหน�า
3.1 การจาแนกประเภทการใหน�า
วธการใหน� าพชทาไดหลายวธ การจะเลอกใชวธใดวธหน� งจะตองพจารณาถงชนด/ระบบการปลกพช
ลกษณะของพ�นท� ปรมาณน� าท�ม เวลา แรงงานและเงนลงทนท�มอย สามารถจาแนกอยางกวางๆเปน 4 วธ คอ
ทางผวดน แบบสปรงเกลอร แบบใชน� านอยและทางใตผวดน
3.1.1 การใหน�าทางผวดน (Surface Irrigation)
การใหน� าทางผวดนเปนวธการใหน� าท�เกษตรกรใชกนมานานแลว จะใหน� าแกพชโดยการปลอยน� าให
ขงหรอไหลไปบนผวดนแลวซมเขาไปในดนตรงบรเวณท�น� าขงหรอไหลผาน การใหน� าทางผวดนน�สามารถ
แบงออกอยางกวางๆเปน 2 ระบบ คอ ระบบใหน� าไหลไปตามรองค (Furrow Systems) (รปท� 5) และระบบให
น� าไหลทวมไปตามพ�นท�แปลงเพาะปลก (Flood Systems) ซ�งแบงยอยเปน แบบทวมเปนผน (Border) (รปท� 6)
และแบบทวมเปนอาง (Basin) (รปท� 7)
การใหน� าทางผวดนน�มขอดคอ ลงทนต�า การใหน� าทาไดงายไมมข�นตอนยงยากซบซอนมาก มการใช
เคร�องมอหรออปกรณตางๆนอยมาก แตเปนการใหน� าท�มประสทธภาพต�า ส�นเปลองน� ามาก และมขอเสยคอ
หากพ�นท�มความลาดเทมากจะเกดการกดเซาะ จงตองมการปรบพ�นท�ใหไดระดบหรอมความลาดเอยงสม�าเสมอ
ทาใหเสยคาใชจายมากและอาจเสยความอดมสมบรณของหนาดน
รปท� 5 การใหน� าแบบรองค (Furrow Irrigation) (ท�มา : NODAI Research Institute, 1981)
รปท� 6 การใหน� าแบบทวมเปนผน (Border Irrigation) (ท�มา : NODAI Research Institute, 1981)
รปท� 7 การใหน� าแบบทวมเปนอาง (Basin Irrigation) (ท�มา : Brouwer and Heibloem, 2005)
3.1.2 การใหน�าแบบสปรงเกลอร (Sprinkler Irrigation)
การใหน� าแบบสปรงเกลอรหรอแบบฝนเทยมเปนการใหน� าในระบบทอท�ตองการความดนคอนขางสง
ประมาณ 2-8 บาร (bars) จงจาเปนตองใชเคร�องสบน� าท�มความดนสงและตองใชตนกาลงท�มขนาดใหญตาม
ระยะการฉดต�งแต 8-50 ม. และจานวนหวสปรงเกลอรท�ตองการใหครอบคลมพ�นท�ในแตละคร� ง จายน� าโดยใช
หวสปรงเกลอรชนด Impact Sprinkler (รปท� 8) สาหรบการใชงานท�วไป และมแบบฝงใตผวดนสาหรบสนาม
หญา (Pop-Up Sprinkler) (รปท� 9) โดยหวจายน� าจะโผลข�นมาเหนอดนเฉพาะขณะเปดน� าเทาน�น สามารถเลอก
มมการฉดน� าในแนวราบได
ระบบสปรงเกลอร และอาจมอปกรณควบคมตางๆเสรมในระบบเพ�อใหระบบทางานไดด เชน วาลว
ควบคมความดน วาลวระบายอากาศ วาลวกนกลบฯ จงเปนการลงทนท�สง สาหรบการออกแบบระบบสปรง
เกลอรแบบน� จะคลายกบการออกแบบระบบใชน� านอย (Micro-irrigation) ซ�งจะไดกลาวถงในตอนตอไป
รปท� 8 สปรงเกลอรชนด Impact Sprinkler สาหรบการใชงานท�วไป
รปท� 9 สปรงเกลอรสาหรบสนามหญา (Pop-Up Sprinkler)
3.1.3 การใหน�าแบบใชน�านอย (Micro Irrigation)
เปนการใหน� าในระบบทอแรงดน จายน� าโดยหวจายน� าซ�งตองการความดนใชงานต�าประมาณ 1-3 บาร
เชน มนสปรงเกลอร (Mini sprinkler) หวพนฝอย (Jet spray หรอ Microspray) และน� าหยด (Drip หรอ Trickle)
อาจใชวธปลอยน� าแบบอาศยแรงโนมถวง (Gravity) ในกรณท�แหลงน� าอยในท�สงกวาแปลงใหน� าพอสมควร(12
เมตรข�นไป) แตปกตตองใชเคร�องสบน� าเพ�มความดนน� าในระบบทอเชนกนแตตองการความดนต�ากวาเม�อเทยบ
กบสปรงเกลอรขนาดใหญ (1-3 กบ 2-8 บาร)
รายละเอยดของการใหน� าแบบใชน� านอย (Micro Irrigation) จะกลาวถงโดยละเอยดตอไป
3.1.4 การใหน�าทางใตผวดน (Sub-surface Irrigation)
เปนการใหน� าพชโดยอาศยหลกการยกระดบน� าใตดนใหเขาสเขตรากซ�งอาจเปนการใหน� าโดยใชระบบ
คเปดหรอทอน� าซมใตผวดนในสวนผลไมหรอแปลงผก ประเทศไทยมการประยกตวธการใหน� าใตผวดน
ผสมผสานกบการใหน� าบนผวดนในสวนผกและผลไมโดยการสงน� าไปขงไวในรองเปดขางคนดนท�เปนแปลง
ปลกพช เพ�อใหน� าซมเขาเขตราก แตเน�องจากคนดนมความกวางมาก(2 เมตรข�นไป) น� าไมสามารถซมเขาเขต
รากไดท�วถง จงตองใหน� าบนผวดนดวยการตกรด ใชเรอฉดน� า หรอบางแหงตดต�งระบบใหน� าแบบใชน� านอย
(มนสปรงเกลอรหรอน� าหยด) เพ�มเตม
(a) รปตด(ท�มา : NODAI Research Institute, 1981) (b) รปจรง
รปท� 10 การใหน� าใตผวดนแบบรองเปด (Open Ditch)
(a) รปตด(ท�มา : NODAI Research Institute, 1981) (b) รปจรง
รปท� 11 การใหน� าใตผวดนแบบทอน� าซม
การใหน� าใตผวดนโดยใชระบบทอน� าซม (รปท� 11) เปนการลงทนท�สงกวาและมโอกาสท�จดจายน� าใต
ดนจะอดตนไดเน�องจากถกรากพชชอนไชไปอดขวางรจายน� า จงไมเปนท�นยมในประเทศไทย ในตางประเทศ
การใหน� ากบพชหลายๆชนดในระดบการคามการใชระบบน� าหยดใตผวดน (Sub-surface Drip Irrigation) เชน
ผก องน ขาวโพด แมแตสนามหญา หรอพชไรแปลงใหญ เชน ออยฯ เน�องจากใหผลตอบแทนคมคากบการ
ลงทน และปองกนการอดตนจากรากพชชอนไชโดยใชสารกาจดวชพช สงไปกบน� าเปนคร� งคราวหรอผสมลง
ไปในข�นตอนการผลตทอท�ใชฝงดน
3.2 การตดสนใจเลอกวธใหน�า
การตดสนใจเลอกวธใหน� าแตละวธข�นอยกบปจจยตางๆ ดงน�
1) ดน การใหน� าทางรอง-คไมเหมาะกบดนเน�อหยาบ แตการใหน� าใตผวดน เน�อดนตองเปน
ดนท�น� าเคล�อนท�เขาสเขตรากไดงาย สวนการใหน� าผานทอแบบน� านอยใชไดกบดนทก
ประเภท
2) พช พจารณาจากผลตอบแทนจากพชเทยบกบการลงทนระบบใหน� าเปนหลก นอกจากน�ก
อาจจะพจารณาประเดนอ�นๆอก เชน พชทนตอความเครยดในการขาดน� าไดดหรอไม
เน�องจากการใหน� าบางวธมรอบเวรการใหน� าท�หาง หรอพชบางชนดตองการความช�นสงก
ควรเลอกวธใหน� ามากในเวลาส�น
3) ภมประเทศ พ�นท�ลาดชนหรอสงๆต�าๆ การใหน� าบนผวดนและใตผวดนแบบยกรองม
คาใชจายในการปรบพ�นท�มาก สวนระบบใหน� าทางทอ(สปรงเกลอรหรอน� าหยด) ไมตอง
ปรบพ�นท�
4) คาลงทน การใหน� าแบบสปรงเกลอร และแบบใตผวดนผานระบบทอจะตองมการลงทน
สงมาก เน�องจากคาใชจายของระบบทอ หวจายน� าและชดสบน� ารวมท�งคาตดต�ง ตามความ
ซบซอนของงาน สวนการใหน� าทางผวดนผานรอง-ค จะตองเสยคาปรบระดบดนสงมาก
5) คาใชงานและบารงรกษา การใหน� าใตผวดนจะมคาใชจายต�าสด(ยกเวนใชระบบทอ) สวนแบบ
ผวดนคาใชจายปานกลาง เน�องจากตองใชแรงงานมาก สาหรบแบบสปรงเกลอรเสย
คาใชจายคอนขางสงจากคาเช�อเพลง สวนแบบใชน� านอยมคาใชจายต�าท�สด
6) ประสทธภาพการใหน�า การใหน� าทางผวดนมประสทธภาพต�าท�สด ถงแมจะไดรบการ
ออกแบบไดถกตอง ส�นเปลองน� ามากกวาแบบอ�นๆซ�งใชระบบทอ ปจจบนปรมาณน� า
ตนทนมจากด จงมการใหน� าท�โดยใชระบบทอเปนสวนใหญ
4. การใหน�าแบบใชน�านอย (Micro-irrigation)
4.1 ความหมายของการใหน�าพชแบบใชน�านอย (Micro-irrigation)
การใหน� าแกพชดวยระบบใชน� านอยหรอการใหน� าแบบประหยดน� ามช�อเรยกเปนภาษาองกฤษวา
Micro Irrigation เปนการใหน�าผานทอในรปแบบหวพนฝอย หวน�าเหว�ยงขนาดเลก และน�าหยด ท�ใชความดนต�า
มอตราการจายน� านอย มโอกาสสญเสยน� าท�ไหลออกนอกเขตรากนอย มประสทธภาพการใชน� าสง จงเปนระบบ
ท�ประหยดน� า มคณลกษณะเฉพาะดงน�
1) อตราการใหน� าต �า (ต �ากวา 250 ลตร/ช�วโมง)
2) มชวงเวลาในการใหน� านาน (มากกวา 30 นาท/คร� ง)
3) ใหน� าบอยคร� ง (ไมเกน 3 วน/คร� ง)
4) ใหน� าเปยกเฉพาะบรเวณเขตรากพชหรอเขตพมใบ
5) ใหน� าทางทอท�ใชความดนน� าท�หวจายน� าต �า 1-3 บรรยากาศ (10-30 เมตร ของน� า)
วธการใหน� าแบบน�สามารถนาไปประยกตใชในการใหน� าพชไดหลายชนด เชน ไมผล พชผกและพชไร
บางชนด ชวยใหประหยดน� าไดเปนอยางด วธน� เปนท�นยมท�วไปและจะมบทบาทมากข�นในอนาคตโดยเฉพาะ
ในสถานการณท�ตองประสบกบปญหาการขาดแคลนน� าและแรงงานในการใหน� า รปท� 12 แสดงถง
องคประกอบในการใหน� าแบบใชน� านอย
รปท� 12 ระบบใหน�าพชแบบใชน�านอย (Micro Irrigation) (ท�มา : ดเรกและคณะ, 2545)
4.2 องคประกอบของการใหน�าพชผานทอแบบใชน�านอย
องคประกอบตางๆของระบบท�จาเปน นบจากตนไมมายงแหลงน� ามดงน�
1) หวจายน� า 2) ทอแขนงหรอทอยอย 3) ทอแยกหรอทอรองประธาน
4) ทอประธานหรอทอเมน 5) เคร�องกรองน� า 6) เคร�องสบน� า หรอถงน� าสง
รายละเอยดท�สาคญๆขององคประกอบมดงน�
4.2.1 หวจายน�า มหลายแบบ ข�นอยกบการกระจายน� า สามารถแบงไดดงตอไปน�
(1) หวพนละอองน�า (Mist Sprayer) เปนหวปลอยน� าท�ใชความดนน� าสงเพ�อใหเกดการจายน� าใน
ลกษณะเปนละอองน� าขนาดเลก (รปท� 13) ใชความดนน� าประมาณ 2-3 บรรยากาศ (1 บรรยากาศ
หรอ 1 bar หรอเทยบเทาระยะยกน� าประมาณ 10 เมตร) ทาใหเกดละอองน� าขนาดเลกประมาณ 150
ไมครอน(micron) เพ�อการใหน� าและชวยเพ�มความช�นในโรงเรอนไดบาง มอตราจายน� า 50-90 ลตร/
ชม. รศมกระจายน� า 1.2-1.4 ม.
(2) หวพนหมอก(Fogger) ถาตองการสรางความช�นสมพทธและลดอณหภมในโรงเรอนเปนหลก ตองใช
หวพนหมอก (รปท� 14) ซ�งใชความดนน� าประมาณ 3-4 บรรยากาศ ทาใหเกดละอองน� าขนาดเลกมาก
50-100 ไมครอน คลายหมอก อตราจายน� า 7-30 ลตร/ชม. รศมของการพนหมอกประมาณ 1.5 ม.
รปท� 13 หวพนละอองน� า (Mist Sprayer)
รปท� 14 หวพนหมอก (Fogger)
(3) หวฉดฝอย (Jet-Spray) เปนหวจายน� าท�มลกษณะการเกดฝอยละอองน� าท�มขนาดใหญกวา150
ไมครอน เน�องจากน� าตองใชความดนประมาณ 1.5 บรรยากาศ ฉดผานรฉด (Nozzle) ไปกระทบกบ
แปนปะทะ (Deflector) ซ�งเปนช�นสวนท�ไมมการหมนหรอเคล�อนไหวเพ�อทาใหน� าแตกออกเปน
ละออง เปนเสนสาย หรอเปนเสนสายผสมละอองน�า (รปท� 15) โดยมรศมฉดน� ากวาง 1-1.5 ม. น� าท�
ออกมาอาจจะแผทามมกวาง 90, 180 หรอ 360 องศา
ระบบน� า 3 แบบน�มรศมทาการแคบจงเหมาะกบการปลกพชระยะชดหรอใชกบไมพม ใน
กรณท�ใชกบไมผลควรเปนไมผลท�มระยะการปลกแคบๆ เลอกอตราการไหลและรศมวงเปยกให
เหมาะสมกบความตองการของพช ถาใชกบไมผลท�มระยะปลกกวางๆ อาจจะเลอกใชขณะท�ทรงพม
ยงเลกอย
รปท� 15 หวฉดฝอยแบบตาง ๆ
(4) หวน�าเหว�ยงขนาดเลก (Mini-sprinkler) เปนหวจายน� าท�มลกษณะการเกดฝอยละอองน� าเน�องจากน� า
ถกความดนบบผานรฉดไปกระทบกบตวเหว�ยง (Rotor) ซ�งเปนช�นสวนท�มการหมนเหว�ยงจนเมดน� า
กระจายออกไปรอบๆ หวจายน� าชนดน�สามารถใหน� าเปนวงกวาง 4-10 ม. (รปท� 16)
หวจายน� าแบบน� เหมาะสาหรบไมยนตนท�มทรงพมกวางและระยะปลกหาง การเลอกใชให
ยดความตองการของพชและชนดของดนเปนหลก โดยควรครอบคลมพ�นท�เขตรากต�งแต 60-80%
อตราการไหลจะตองไมเกนความสามารถในการซมซบน� าของดนเพ�อปองกนการสญเสยจากการ
ไหลบาออกนอกเขตรากโดยเฉพาะในพ�นท�ท�มเน�อดนคอนขางเหนยว ถาระยะปลกไมหางมากกอาจ
ใชหวละตน ถาระยะปลกหางมากเชน 8x8 เมตรข�นไป กอาจใช 2 หวตอตน
รปท� 16 หวน� าเหว�ยงขนาดเลก มตวเหว�ยงน� า (Rotor) แบบตางๆ สาหรบกระจายน�ากวาง
อตราการไหลของหวน� าเหว�ยงขนาดเลกมต�งแต 30-250 ลตร/ชม. ข�นอยก บขนาดรฉด
(Nozzle Size) ซ�งมขนาด 0.8 ม.ม. ข�นไป ความดนน� าใชงานอยระหวาง 1.5-2 บรรยากาศ ควรเลอก
หวจายน� าท�มอตราการจายน� าไมเกนอตราการซมน� าของดน เชน ในสภาพดนท�คอนขางเหนยว
ระบายน� าไมดอาจเกดการไหลบาของน� าออกนอกเขตรากเน�องจากน� าซมลงดนไมทนโดยเฉพาะหว
จายน� าท�มอตราการจายน� าสงกวา 120 ลตร/ชม. และเม�อมการใหปยทาใหสญเสยปยไปดวย
รปท� 17 หวน� าเหว�ยงขนาดเลก ขณะท�ตนไมยงเลก ตดแปนปะทะ (Deflector)
สาหรบกระจายน� านอยแทนตวเหว�ยงน� า
ถาใชกบไมผลท�มระยะปลกชดหรอเพ�งปลกใน 1-2 ปแรกซ�งมทรงพมเลกอาจเลอกใชแปน
ปะทะ (Deflector) แทนตวเหว�ยง (Rotor) ซ�งจะมรศมกระจายน� าประมาณ 1-1.5 ม. (รปท� 17)
(5) น�าหยด (Drip/Trickle) เปนหวจายน� าท�ทาเปนทางเดนน� าวกไปวนมาเพ�อทาใหความดนน� าลดลง น� า
จะไหลออกเปนลกษณะหยดน� าหรอเปนสายน� าเสนเลกๆไหลเอ�อยๆ โดยท�วไปหวน� าหยดมอตรา
การไหล 2 –12 ลตร/ชม. ท�มการผลตมากท�สดคอ 2, 4, 8 ลตร/ชม.หรอแบบปรบอตราการไหลได
น� าหยดมท�งแบบเปนหวคลายเมดกระดม เวลาใชตองนาไปตดอยบนทอแขนง ท�วางไปตามแถวพช
(รปท� 18) หรอตอสาย ขนาดเลก 4-5 ม.ม.(Micro Tube) ออกจากทอแขนงไป (รปท� 19) ซ�งเหมาะ
สาหรบไมผลและไมยนตน สาหรบพชท�ปลกในกระถางหรอในถงจะมหวน� าหยดแบบมกานปก
โดยเฉพาะ (รปท� 20)
รปท� 18 หวน� าหยดแบบตดต�งบนทอแขนง
รปท� 19 หวน� าหยดแบบตอทอขนาดเลกออกไป
รปท� 20 หวน� าหยดแบบมกานเสยบ สาหรบไมกระถางหรอถงเพาะชา (Pot Plant)
นอกจากน� ยงมน� าหยดแบบทอ (Drip Hose) และแบบเทป (Drip Tape) (รปท� 21) ท�มหวน� าหยดฝงใน
ทอแขนงเปนระยะๆ 30, 60, 90 ซม. ทาสาเรจรปมาจากโรงงาน ซ�งเหมาะสาหรบการปลกพชไร หรอพชผก
รปท� 21 ทอน� าหยด/เทปน� าหยด และตวอยางการใชงาน
ระบบน� าหยดเปนเทคโนโลยท�พฒนาจากประเทศในเขตแหงแลง ใชสาหรบการปลกพชเกอบทกชนด
ส�งท�ควรคานงในการเลอกใช สาหรบพ�นท�ในเขตมรสมแบบประเทศไทย ซ�งมฝนมากและตอเน�องทาให
ระบบรากแผกระจายมาก พชมความเคยชนกบน� ามาก ถาตดต�งจานวนหวน� าหยดไมเพยงพอ ทาให
กระจายน� าไดไมท�วถง จะทาใหพชขาดน� าในชวงแลง อกประการหน� งหวน� าหยดมรจายน� าเลกมากและ
ซบซอน ตองการระบบกรองน� าท�ละเอยด และควรมระบบฉดปยไปพรอมกบระบบน� า มฉะน�นปยท�
หวานจะละลายชากวาการใหน� าดวยวธอ�น คาใชจายระบบน� าหยดท�สมบรณแบบจงมากกวาแบบน� า
เหว�ยงขนาดเลก ท�สาคญคอ จะตองมการตรวจวเคราะหคณภาพของน� า เพ�อปองกนการอดตนของหวน� า
หยด ซ�งจะนาไปสการลมเหลวของระบบในท�สด เน�องจากเปนระบบท�มการลงทนสงและเส�ยงตอความ
เสยหายเน�องจากการอดตน จงตองพจารณาใหรอบคอบ ถาจะใชระบบน� าหยดกบไมผล ท�ตองใชงาน
นานตามอายของตนไม พชท�จะใชงานระบบน� าหยดไดดนาจะเปนพชผกท�ใหผลตอบแทนสงคมคากบ
การลงทนเน�องจากเปนพชระยะส�น ใชงานไดหลายรอบปลกกอนท�ระบบน� าหยดจะใชงานไมได
ตารางท� 2 การเลอกขนาดและความยาวของทอแขนง (Lateral) อตรา
การ
ปลอยน� า
ตอตน
จานวนตนไมท�มากท�สดในแถวทอแขนงขนาดตางๆ
ทอพอ 16 ม.ม.
ทอพอ 20 ม.ม.
ทอพอ 25 ม.ม.
ลตร/ชม. ระยะระหวางตน (ม.) ระยะระหวางตน (ม.) ระยะระหวางตน (ม.) 2 3 4 5 6 7 8 2 3 4 5 6 7 8 2 3 4 5 6 7 8
35 23 20 18 16 15 14 14 33 29 26 24 22 21 20 49 42 38 35 33 31 30
50 18 16 14 13 12 11 11 26 23 21 19 18 17 16 39 34 30 28 26 25 24
70 14 12 11 10 10 9 9 21 18 16 15 14 13 13 31 27 24 22 21 20 19
90 12 11 10 9 8 8 7 18 15 14 13 12 11 11 25 23 21 19 18 17 16
120 10 9 8 7 7 6 6 15 13 12 11 10 9 9 22 19 17 16 15 14 13
150 9 8 7 6 6 6 5 13 11 10 9 9 8 8 19 17 15 14 13 12 11
200 7 6 5 5 5 4 4 10 9 8 7 7 6 6 15 13 12 11 10 10 9
250 6 5 5 4 4 4 4 9 8 7 6 6 6 5 13 12 10 10 9 8 8
300 5 5 4 4 4 3 3 8 7 6 6 5 5 5 12 10 9 8 8 7 7
หมายเหต
1. อตราการปลอยน� าตอตน หมายถง จานวนหวจายน� าตอตน x อตราการปลอยน� าตอหว
เชน 1 หว/ตน หวละ 120 ลตร/ชม. อตราการปลอยน� าตอตน = 1 x 120 = 120 ลตร/ชม.
หรอ 2 หว/ตน หวละ 70 ลตร/ชม. อตราการปลอยน� าตอตน = 2 x 70 = 140 ลตร/ชม.
2. ถาไมมคาในตารางใหใชคาใกลเคยง เชน 140 ลตร/ชม. ไมมในตารางใหใชคาท�มากกวา คอ 150 ลตร/ชม. เปนตน
3. ตวอยาง อตราปลอยน� าตอตน 140 ลตร/ชม. ระยะระหวางตน 6 ม. ใหอานบรรทดท� 150 ลตร/ชม. พบวา
- ถาใชทอขนาด 16 ม.ม. ระยะระหวางตน 6 ม. จะวางทอไดยาวไมเกน 6 ตน
- ถาใชทอขนาด 20 ม.ม. ระยะระหวางตน 6 ม. จะวางทอไดยาวไมเกน 9 ตน
- ถาใชทอขนาด 25 ม.ม. ระยะระหวางตน 6 ม. จะวางทอไดยาวไมเกน 13 ตน
4. คาท�กาหนดในตารางเปนแนวทางคราวๆเทาน�น จานวนตนและระยะทางท�มากกวาท�กาหนดในตารางน�อาจสงน� าได
แตน� าท�ปลอยจากหวจายน� าทายๆอาจไดนอยกวาหวท�ตนทางเกน 20 %
4.2.2 ทอแขนง (Lateral) ทอแขนงหรอทอยอยเปนทอท�ใชตดต�งหวจายน� า มกใชทอพอ (LDPE) ซ�งเปน
ทอออนทาดวยพลาสตกพอสดา ขนาด 20 หรอ 25 ม.ม. มขายหลายเกรดข�นอยกบคณภาพของวตถดบ
ท�ใชผลต ท�ราคาถกแตอายการใชงานส�น เม�อเวลาผานไปอาจไมยดหยน ทอแขง กรอบ แตกงาย หรอ
ตาแหนงท�ตอหลวมไมรดตว ตองใชลวดหรอวสดอ�นรดใหแนน สวนทอเกรดด จะมอายการใชงาน
ยาวนานกวาแตราคาแพงกวา และจะตองเลอกขนาดของทอแขนงใหพอด ขนาดใหญเกนไปเสย
คาใชจายมาก ขนาดไมเลกเกนไปทาใหเกดการสญเสยความดนน� าในทอสง (มความดนท�หวจายน� า
แตกตางกนเกน 20%) ซ�งจะเปนผลทาใหพชไดน� าไมสม �าเสมอ ตารางท� 2 เปนแนวทางในการหา
ขนาดทอแขนง
4.2.3 ทอประธานและทอแยก (Main and Sub main) ทอประธาน เปนทอท�นาน� าจากเคร�องสบน� าไปยง
ทอแยกและมทอแขนงตอออกจากทอแยกอกทหน� ง ทอประธานและทอแยกมกใชทอพวซซ�งหาซ�อ
และตดต�งไดงายกวาทอเหลกอาบสงกะส (แปบประปา) หรอทอพลาสตกดา (HDPE) สวนขนาด
ข�นอยกบปรมาณน� าท�ไหลผานทอ ถาทอมขนาดเลกเกนไปจะทาใหมความเรวของน� าในทอสง เปนผล
ใหเกดการสญเสยความดนมากในระบบสงน� า กาหนดใหความเรวของน� าในทอไมเกน 1.5 เมตร/
วนาท ขนาดทอท�เหมาะสมหาไดจากตารางท� 3
ตารางท� 3 การเลอกขนาดทอประธานและทอแยก ขนาดทอพวซ
(น�ว)
อตราการไหลมากท�สด
(ลบ.ม./ชม.)
ความดนน� าท�สญเสยในทอ
(ม.ตอ 100 ม.)
¾ 1.2 4
1 2.5 4
1 ½ 7 4
2 13 4
2 ½ 20 3
3 30 3
4 45 2
5 70 1.5
6 100 1.5
หมายเหต 1 ลกบาศกเมตร (ลบ.ม.) = 1,000 ลตร
ตวอยางหาขนาดทอแยก : จากรปท� 22 หาขนาดทอแยก (C-D)
ทอแยกรบภาระในการสงน� าคร� งละ 1 ประตน� า ซ�งครอบคลมทอแขนง 8 เสนๆ ละ 6 ตน รวม 48 ตน
โดยใชหวน� าเหว�ยงขนาดเลกมอตราการปลอยน� า 120 ลตร/ชม.
ดงน�นทอแยกตองรบภาระสงน� า = 48 ตน x 120 ลตร/ชม. ตอตน
= 5,760 ลตร/ชม. หรอประมาณ 6 ลบ.ม. /ชม. (สาหรบ 1 ประตน� า)
จากตารางท� 3 พบวาถาใชทอพวซขนาด 1 น�ว รบอตราการไหลไดไมเกน 2.5 ลบ.ม. /ชม. ถาทอแยกตองรบภาระ
6 ลบ.ม./ชม.จงตองเลอกทอขนาด 1 ½ น�ว ซ�งรบอตราการไหลไดถง 7 ลบ.ม. /ชม. (จะเลอกใชทอขนาดโตกวาน�
กไดแตราคาจะแพงเกนความจาเปน)
ตวอยางหาขนาดทอประธาน : จากรปท� 22 หาขนาดทอประธาน
1) สมมตทอประธาน มการเปดประตน� าคร� งละ 1 ประต
ครอบคลมการใหน� าคร� งละ 6 ลบ.ม. /ชม. (จากตวอยางการหาขนาดทอแขนง)
จากตารางท� 3 พบวาถาใชทอพวซขนาด 1 ½ น�ว รบอตราการไหลไดไมเกน 7 ลบ.ม. /ชม.
ซ�งทอประธาน (A-C) ตองรบภาระ 6 ลบ.ม./ชม.จงเลอกทอขนาด 1 ½ น�ว
ทอแยก ประตน�า ทอแขนง
D C
ทอแขนง ทอประธาน
ทอแยก ประตน�า
B
ทอประธาน
ป�ม
A
รปท� 22 แผนผง การหาขนาดทอประธานและทอแยก
2) สมมตทอประธาน มการเปดประตน� าคร� งละ 2 ประต
ครอบคลมการใหน� าคร� งละ 6 ลบ.ม./ชม.x 2 = 12 ลบ.ม. /ชม.
จากตารางท� 3 พบวาถาใชทอพวซขนาด 1 ½ น�ว ควรรบภาระอตราการไหลไดไมเกน 7 ลบ.ม. /ชม.
ถาทอประธาน (A-C) ตองรบภาระ 12 ลบ.ม./ชม.จงตองเลอกทอขนาด 2 น�ว
ซ�งรบอตราการไหลไดถง 13 ลบ.ม. /ชม.
3) สมมตทอประธาน มการเปดประตน� าคร� งละ 4 ประตน� า
ชวง B-C รบภาระการใหน� า 2 ประตน� า = 6 ลบ.ม./ชม.x 2 ประตน� า
= 12 ลบ.ม. /ชม.
จากตารางท� 3 ทอรบภาระ 12 ลบ.ม./ชม.จงตองเลอกทอขนาด 2 น�วซ�งรบอตราการไหลไดถง 13 ลบ.ม./ชม.
ชวง A-B รบภาระการใหน� าท�งหมด 4 ประตน� า (น� าตองผานชวงน�พรอมกน 4 ประตน� า)
= 6 ลบ.ม./ชม.x 4 ประตน� า
= 24 ลบ.ม. /ชม.
จากตารางท� 3 ทอรบภาระ 24 ลบ.ม./ชม. ตองเลอกทอขนาด 3 น�ว ซ�งรบอตราการไหลไดถง 30 ลบ.ม. /ชม.
4.2.4 เคร�องสบน�า (ป�ม) เคร�องสบน� าท�นยมใชในระบบใหน� ามกเปนเคร�องสบน� าแบบหอยโขง (รปท� 23)
ซ�งหาซ�องายและเหมาะสาหรบการใชน� าในปรมาณมาก (หลายๆหวจายน� า) ซ�งตางจากเคร�องสบน� า
แบบชก (ลกสบ) (รปท� 24) ท�ใหปรมาณน� านอยแตความดนน� าสง การตดต�งเคร�องสบน� าควรพจารณา
ระยะยกน� าจากระดบผวน� าระดบต�าสดถงระดบศนยกลางใบพดเคร�องสบน� าไมควรเกน 4 ม. (ถามการ
เปล�ยนแปลงระดบน� า เชน ระดบน� าลดลงต�าสดของแมน� า หรอระดบน� าในบอชวงฤดแลง เปนตน)
เน�องจากมความเส�ยงท�จะดดน� าไมข�น ถายายเคร�องสบน� าใหลงต�าไดกควรกระทา หรออาจต�งเคร�องสบ
น� าบนแพ ถาระยะยกน� าเกน 4 ม. จะตองออกแบบโดยละเอยดและเลอกเคร�องสบน� าท�มคณสมบต
พเศษโดยปรกษาผชานาญการ
รปท� 23 เคร�องสบน� าแบบหอยโขง รปท� 24 เคร�องสบน� าแบบชก (ลกสบ)
การคานวณหาขนาดเคร�องสบน�า
เคร�องสบน� าท�นยมใชในระบบใหน� ามกเปนแบบหอยโขง (ยกเวนการสบน� าจากบอบาดาลหรอระดบน� า
ต �ากวาเคร�องสบน� ามากกวา 5 เมตร ตองเลอกใชแบบเจต(Jet pump)หรอ(Deep well pump)การเลอกขนาดเคร�อง
สบน� าใหระบสวนสาคญ 2 สวนดงน�
1) ปรมาณน�า (Q) ท�ตองสงในการเปดใหน� าในแตละคร� ง (ปรมาณน� าท�ตองใหใน 1 โซน) ซ�งจากตวอยาง
ขางตนแตละโซนตองเปดใหน� า 5,760 ลตร/ช�งโมง (ประมาณ 6 ลบ.ม./ชม.)
2) แรงดนน�าท�ตองการ (H) ซ�งสวนใหญในพ�นท�ขนาดเลก เปนท�ราบ และทอประธานยาวไมเกน 100 ม. จะ
ตองการแรงดนประมาณ 25 ม.
น�นคอตองเลอกเคร�องสบน� าขนาด (Q)=6 ลบ.ม./ชม. ท�มแรงดน(H) = 25 ม. ซ�งรานขายเคร�องสบน� า
จะจดขนาดมอเตอรท�แรงมาเหมาะสมใหโดยสามารถทางานท�อตราจายน� าและแรงดนท�ตองการได
การหาขนาดเคร�องสบน�า กรณพ�นท�เปนเนนและระยะทอประธานไกลกวาปกต
- กรณพ�นท�เปนเนน จะตองเลอกเคร�องท�มแรงดนมากกวา 25 ม. ไปอกเทากบระดบความสงของพ�นท�จาก
ระดบเคร�องสบน� า เชน พ�นท�เปนเนนสงข�น 4 ม. แรงดนท�ตองการ(H) = 25 ม. + 4 ม. = 29 ม.
- กรณท�ระยะทอประธานไกลมากกวา 100 ม. ควรเพ�มคาแรงดนอกประมาณ 4 ม. ทกระยะทอเมน 100 ม. เชน
ระยะทอเมน 300 ม. ตองเพ�มแรงดนจาก 25 ม. อก = 4 x (300 ม./100 ม.) = 12 ม.
น�นคอแรงดนเคร�องสบน� าท�ตองการ (H) = 25 ม. + 12 ม. = 37 ม.
จากตารางท� 4 แสดงรายละเอยดความสามารถในการสบน�า ตวเลขในแถวท� 2 ของแตละตารางแสดง
ปรมาณน� า เปนลกบาศกเมตรตอช�วโมง (แถวท� 3 เปนลตรตอนาท) พจารณาเลอกจากสะดม ท� 6 ลบ.ม./ชม. สง
สง 25 ม. ไมม ม 20 และ 30 กตองเลอกท�มากกวาคอ 30 ลบ.ม./ชม. ใบพดเดยวเปนรน CM/1 ขนาดทอดด-สง
1¼X1” ราคา 7,400 บ.หรอใบพดค รน FC25-2D ขนาดทอดด-สง 1X1” ราคา 8,900 บ.(ป 2544)
ตารางท� 4 รายละเอยดเคร�องสบน� า SAER แบบหอยโขง
4.2.5 เคร�องกรองน�า เกษตรกรหลายคนบอกวาไมจาเปนตองใชเคร�องกรองน� าเพราะหวฉดตนกลางได แต
แทท�จรงเปนการเบ�ยงเบนประเดนวาเคร�องกรองแพงไมอยากซ�อใช ซ�งตองพจารณาใหรอบคอบ วา
ตองการประหยดเงนคากรองน� าแลวใชแรงงานคอยลางแคะส�งท�อดตนหวฉดจานวนมาก ย�งถาใช
คนงานดแล มกจะทาแบบผวเผนเปนผลใหตนไมไดน� าและปยไมท�วถง เปรยบเทยบกบการลงทน
เคร�องกรองแลวมโอกาสใหน� าและปยท�วถงกวา ซ�งเกษตรกรตองตดสนใจเองวาพรอมจะลงทนหรอไม
4.2.5.1 รปแบบท�เลอกใช ขอแนะนาวาระบบใหน� าอยางนอยจะตองมเคร�องกรองแบบตะแกรง (Screen
Filter) หรอแบบดสก (Disc Filter) (รปท� 25)ถาเปนระบบน� าหยดอาจจะตองมเคร�องกรองแบบถง
ทรายกอนเคร�องกรองแบบตะแกรงหรอแบบดสกดวยเพราะจะชวยกรองอนภาคสารอนทรยไดด
ปองกนการอดตนสาหรบรน� าหยดท�เลกมาก อดตนไดงายและทาความสะอาดไมได
เคร�องกรองน� าแบบตะแกรงมราคาถกกวาแบบดสก แตประสทธภาพการกรองจะดอยกวา
เน�องจากมการกรองเพยงแคผวตาขายเทาน�น แตกรองดสกประกอบดวยแผนพลาสตกซ�งมรองเลกๆ
หลายๆแผนประกบกน ทาใหมการกรองท�ผวนอกและท�ความลกของกรองดวย จงเหมอนมกรอง
หลายช�นและแขงแรงทนทานกวา
รปท� 25 เคร�องกรองน� าแบบตะแกรง และแบบดสก
4.2.5.2 ความละเอยดของไสกรอง ความถ�ของไสกรองใหเลอกตามคาแนะนาของผผลตหวจายน� า จง
จะไดผลด แตอาจจะไมมบอก จงใชหลกท�วไปวา ถาหวจายน� ามอตราการไหลนอยกวา 70 ลตร/ชม.
ใหใชไสกรองท�มความละเอยด 120 เมส (MESH หรอ130 ไมครอน) ถาอตราการไหล 70 ลตร/ชม.
ข�นไปกใชไสกรองท�หยาบข�นเปนขนาด 80 เมส (200 ไมครอน) ถาเปนน� าหยดหรอหวพนหมอก
ตองใชไสกรองขนาด 140 เมส ความละเอยดของไสกรองแสดงดงรปท� 26
รปท� 26 แสดงความละเอยดของไสกรองท�ตวเรอนของเคร�องกรองน� า
4.2.5.3 ขนาดเคร�องกรอง ขนาดเคร�องกรองระบโดยขนาดทอทางเขา-ออกของกรองมหนวยเปนน�ว
หรอ ม.ม. ปกตในรายละเอยดของเคร� องกรองจะมคาแนะนาเชน ขนาดทอเขา-ออก 1 น�ว รบ
ปรมาณน� าไดไมเกน (Maximum Capacity) 7 ลบ.ม. /ชม. และขนาด 2 น�ว รบปรมาณน� าไดไมเกน
25 ลบ.ม./ชม. ในสภาวะท�น� าสะอาด จงตองลางไสกรองอยางสม�าเสมอ โดยท�วไปขนาดทอ
ทางเขา-ออกของเคร�องกรองจะตองไมนอยกวาขนาดทอประธานท�ไดเลอกตามข�นตอนท�กลาว
มาแลว (ตารางท� 3) สาหรบทอประธานท�มขนาดเกน 4 น�ว หรอปรมาณน� ามากๆ กจะตองเลอกใช
เคร�องกรองน� าหลายตวตอขนานกน ดงรปท� 27
รปท�27 เคร�องกรองน� าตอขนานกนสาหรบการสงน� าปรมาณมาก
เอกสารอางอง
กรมสงเสรมการเกษตร. 2547. คมอการออกแบบระบบการใหน� าพชระดบพ�นฐานสาหรบไมผล. นวธรรมดา
การพมพ, สาทร กรงเทพฯ.
ดเรก ทองอราม, วทยา ต�งกอสกล, นาว จระชว และอทธสนทร นนทกจ. 2545. การออกแบบและเทคโนโลยการ
ใหน� าแกพช. ฐานการพมพ, จตจกร กรงเทพฯ.
นาว จระชว. 2548. การออกแบบระบบใหน� า ฉบบชาวสวน. เจรญรฐการพมพ, ราษฎรบรณะ กรงเทพฯ.
วนชย คปวานชพงษ. 2550. ความสาคญของการชลประทานและระบบการใหน� าพช. เอกสารประกอบการ
บรรยายโครงการฝกอบรมหลกสตรการพยากรณผลผลตพช: ความสมพนธระหวางน� าและผลผลตพช.
ศนยฝกอบรมการพฒนาการเกษตรนานาชาต ขอนแกน.
วนชย คปวานชพงษ. 2552. การจดทาแหลงน� าและการใหน� าพชบนท�สง. เอกสารประกอบการบรรยายโครงการ
ฝกอบรมหลกสตร Farm Management on Highland Crops. ศนยวจยเกษตรหลวงเชยงใหม เชยงใหม.
Baetlett Water Service. 2011. Flexiflume & Pumpline. http://www.bartlett.net.au/flexiflume_pumpline.php
[23/03/2011]
Brouwer, C and Heibloem, M. 2005. Irrigation water Management : Irrigation Methods. Training Manual No.
5, FAO, Rome.
Murty,V.V.N. 1997. Perspectives in Land and Water Development in the Asian Context. School of Civil
Engineering, Asian Institute of Technology, Thailand.
NODAI Research Institute. 1981. Planning for an Irrigation System. NODAI Research Institute, Tokyo
University of Agriculture.
รายช�อคณะทางานจดการความรของสถาบนวจยเกษตรวศวกรรม ป ๒๕๕๕
๑. นายวบลย เทเพนทร ผอานวยการกลมวจยวศวกรรมหลงการเกบเก�ยว ประธานคณะทางาน
๒. นายวนชย คปวานชพงษ ผอานวยการกลมพฒนาพ�นท�เกษตร คณะทางาน
๓. นายสภาษต เสง�ยมพงศ ผอานวยการกลมวจยวศวกรรมผลตพช คณะทางาน
๔. นายอนชต ฉ�าสงห วศวกรการเกษตรชานาญการพเศษ คณะทางาน
๕. นายนาว จระชว วศวกรการเกษตรชานาญการพเศษ คณะทางาน
๖. นางสาวขนษฐ หวานณรงค วศวกรการเกษตรชานาญการพเศษ คณะทางานและเลขานการ
รายช�อคณะทางานผจดทาเอกสาร
การออกแบบระบบใหน�าผานทอในงานวจยเกษตรวศวกรรม
๑. นายวนชย คปวานชพงษ วศวกรการเกษตรชานาญการพเศษ Email:[email protected]
๒. นายนาว จระชว วศวกรการเกษตรชานาญการพเศษ Email:[email protected]
กลมพฒนาพ�นท�เกษตร สถาบนวจยเกษตรวศวกรรมโทรศพท 02579 8519 โทรสาร 02940 7485
