1

คมอส าหรบกมารแพทย

เพอเผยแพรความรดานการดแลเดกและครอบครว

ตอน

การชวยเหลอเดกในภาวะภยพบต

ราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

สมาคมกมารแพทยแหงประเทศไทย

2

สาสนจากประธานราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

ภาวะตงเครยดในสถานการณรนแรงทเกดข นในประเทศไทยในชวง 5 ปทผานมา นอกจากจะ

เกดจากปจจยดานการเมอง เศรษฐกจและสงคมแลว ยงมเหตปจจยทเกดจากการเปลยนแปลงทาง

ธรรมชาต ชวภาพ สงแวดลอมกอใหเกดภยพบตเพมขนทวโลก ไมวาจะเปนพายขนาดใหญ น าทวม โคลน

ถลม เปนตน สงผลเสยหายรนแรงทงตอทรพยสน ชวตตลอดจนผลกระทบทางดานจตใจ สงคมและ

ชมชนในวงกวาง

ราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย สมาคมกมารแพทยแหงประเทศไทย เลงเหนวาการ

เตรยมความพรอมของกมารแพทยและทมงาน ทงดานความร ความสามารถและการสรางเครอขายทจะ

ท างานประสานกน เปนเรองส าคญทจะสงผลตอการใหความชวยเหลอเดกและครอบครวในอนาคต จง

สนบสนนใหจดการประชมกงปฎบตการ เรอง การชวยเหลอเดกในภาวะภยพบต ข นเพอใหกมารแพทยได

มโอกาสแลกเปลยนเรยนรดานการใหความชวยเหลอเดกและครอบครวในภาวะภยพบต ท าใหเกดระบบ

การบรหารจดการทเหมาะสมและเปนประโยชนแกเดก เพอใหอดทนตอแรงกดดน เกดความหวงและม

ก าลงใจพรอมทจะตอสเพอเอาชนะอปสรรคไดอยางมประสทธภาพ

ศ.นพ.สมศกด โลหเลขา

ประธานราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

นายกสมาคมกมารแพทยแหงประเทศไทย 4 ตลาคม 2554

3

สารบณ

สาสนจากประธานราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

บทน า

สารบญ

ตารางสมมนา

Children and Disasters

Problem based learning method

Traige

Rapid psychosocial assessments

Psychosocial and child protection of children post disaster

School issues

Case discussion

รายชอวทยากร

รายชอผเขารบการอบรม

4

บทน า

Management of Children in Disaster Workshop

หลกการและเหตผล

ในปจจบนภยพบตหรอภยจากสงครามมจ านวนเพมมากข นโดยเฉพาะในชวงทศวรรษทผานมา

เดกจดเปนกลมคนทไดรบผลกระทบมากทสด เดกเปนผทมความตองการเปนพเศษตางจากบคคลอนๆ

ทผานมาการบรหารจดการการใหการดแลชวยเหลอกลมคนทประสบภาวะภยพบตมกไมไดค านงถงความ

ตองการของเดก เดกในภาวะภยพบตจงไมไดรบการดแลตอบสนองอยางเหมาะสม กมารแพทยเปนบคล

ทมความส าคญในการใหการดแลและคมครองเดกทอยในภาวะภยพบต ทงในการดแลดานสขภาพ การ

ดแลดานจตสงคม การท างานรวมกบโรงเรยนและชมชนในการดแลและคมครองเดก การฝกอบรมครงน

จะชวยใหกมารแพทยเขาใจบทบาทของตนเองในการใหการชวยเหลอเดกในภยพบต

วตถประสงคของการจดฝกอบรม

1. ใหผเขารบการอบรมทราบผลกระทบของภยพบตตอเดกและครอบครว

2. ทราบแนวทางการเตรยมตวเพอลงท างานชวยเหลอเดกในภาวะภยพบต

3. ทราบแนวทางการบรหารจดการการดแลเดกในภาวะภยพบต

4. ทราบวธการประเมนทางระบาดวทยาและประเมนสภาวะจตสงคมทเกยวของกบเดกอยางเรงดวน

5. สามารถประเมนปญหาสขภาพในผประสพภย และน ามาใชในการวางแนวทางแกปญหา

6. ทราบปญหาทางจตสงคมในเดกทเกดข นจากภาวะภยพบตและสามารถวางแนวทางการดแล

ชวยเหลอ

7. ทราบแนวทางและสามารถท างานรวมกบโรงเรยนในการดแลฟนฟเดกทไดรบผลกระทบจากภย

พบต

วธการจดอบรม

การบรรยาย การฝกทกษะการแกปญหา การประชมกลมยอย

5

ตารางสมมนา

เรอง

Management of Children in Disasters Workshop

4ตลาคม 2554

08.00 - 08.30 Overview: Children and disasters

รศ.พญ.ศรเวยง ไพโรจนกล ภาควชากมารฯ คณะแพทยศาสตร มข.

08:30 – 09.00 Problem based learning method

ผศ.นภา หลมรตน ภาควชาชวเคม คณะแพทยศาสตร มข.

09:00 - 09:45 Group case discussion – Case #1 Personal preparation for relief workers

09:45 - 10:15 Triage

นพ.ชาญยทธ ศภคณภญโญ ภาควชากมารฯ คณะแพทยศาสตร มข.

10.15 – 10.30 Break

10.30 - 11.30 Groups case discussion and presentation – Case #2 Triage

11.30 – 12.00 Rapid epidemiology and psychosocial assessments

รศ.พญ.ศรเวยง ไพโรจนกล ภาควชากมารฯ คณะแพทยศาสตร มข.

12:00 -13:00 Lunch

13:00 - 13:30 Psychosocial and child protection of children post disaster

พญ. รตโนทย พลบร การ สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน

13:30 –14.30 Group case discussion and presentation Case #3 Psychosocial and child

protection

14.30 – 14.45 Break

14.45 – 15.15 School issues

ศ.คลนก พญ.วนดดา ปยะศลป สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน

15.15 – 16.15 Groups case discussion and presentation Case #4 School issues

16.15 – 16.30 Wrap Up and Discussion

6

Overview: Children and Disasters

รศ.พญ.ศรเวยง ไพโรจนกล

ในหลายทศวรรษทผานมามภยพบตทงทางธรรมชาตและจากสงครามเกดเพมมากขน รวมถงจ านวนผประสบภยทเพมขนเชนกน ในป คศ. 2010 มอบตการณของภยพบตธรรมชาต 373 ครง มผเสยชวต 296,800 คน มประชากร 207 ลานคนไดรบผลกระทบ และมลคาความเสยหาย 109 พนลานเหรยญสหรฐ แมอบตการณของภยพบตจะเพมขนแตจ านวนผเสยชวตพบนอยลง ทงนเนองจากความกาวหนาของ Disaster Medicine ซงเกยวของกบการบรหารจดการในภาวะภยพบต

ภาวะภยพบตตองอาศยการจดการทด เพอลดอตราตายและผลกระทบตางๆทตามมา การประเมนเบองตนถงผลกระทบของภยพบตเปนสงทมความส าคญและตองกระท าอยางเรงดวนหลงภยพบต Médecins Sans Frontières ซงเปนองคกรทท างานดานการชวยเหลอในภาวะภยพบตไดก าหนดภาระกจ 10 ประการทมความส าคญและจ าเปนตองด าเนนการทนทหลงภาวะภยพบตซงไดแก

1. การประเมนเบองตน (Initial assessment) 2. การฉดวคซนปองกนหด 3. น าสะอาดและสขอนามยพนฐาน 4. อาหารและโภชนาการ 5. ทพกพงและการวางแผนสถานทต ง 6. การดแลรกษาสขภาพ 7. การควบคมโรคตดตอและการระบาด 8. ระบบเฝาระวงโรค 9. ทรพยากรมนษยและการฝกอบรม 10. การประสานงาน

การประเมนความตองการดานสขภาพและจตสงคมของเดกและครอบครวในภาวะภยพบต การชวยเหลอประชาชนทประสบภยพบตในเบองตนจะเปนเรองของการชวยเหลอรกษาผบาดเจบ การคนหาผรอดชวต การจดหาน าดม อาหาร เครองนงหมและทพกพง ซงเปนปจจยพนฐานในการมชวตรอด การเยยวยาจตใจและการฟนฟดานจตสงคมเปนเรองทตามมา หลงภาวะภยพบตการเยยวยาฟนฟเปนสงทมความส าคญ ซงจ าเปนตองอาศยการวางแผน เพอจดบรการทตอบสนองตอความตองการและความจ าเปนของผประสบภย การวางแผนมความจ าเปนทตองมขอมล เพอชวยในการจดเรยงความส าคญ และเพอใหตอบสนองตอความตองการ ดงนนจงตองมการส ารวจความจ าเปนและความตองการของผประสบภย ซงตองท าอยางเรงดวน ภาวะภยพบตเปนเหตการณรายแรงทท าใหเกดความสญเสยและความเสยหายกบชวต ทรพยสนและสภาพแวดลอม จงมความจ าเปนทตองประเมนความเสยหายและผลกระทบทเกดขน

7

ประเมนจะท าใหทราบความตองการของผประสบภย ชวยในการวางแผนชวยเหลอและการจดเรยงความส าคญของภารกจทตองท า การคนหาแหลงทรพยากรทสามารถน ามาใช รวมถงการสงตอและแบงปนขอมลทไดใหกบองคกรตางๆ ขอมลทส าคญทไดจากการประเมนอยางเรงดวน ไดแก

1. ขอมลพนฐาน เชน ลกษณะของภยพบต สภาวะสขภาพของประชากร โรคระบาดทมในทองถนและระบบบรการสขภาพของประเทศ ประเพณวฒนธรรมและความเชอของประชาชน

2. ขอมลเกยวกบผไดรบผลกระทบ จ านวนผไดรบผลกระทบแยกตามเพศและอาย จ านวนประชากรทมความเปราะบาง เชนเดก คนพการ

3. สภาวะโภชนาการ ความชกของภาวะทโภชนาการ ความชกของ micronutrient deficiency 4. สภาพแวดลอม ภมอากาศ แหลงน า สขอนามย ทอยอาศยหรอทพกพง

ในภาวะภยพบตทเกดจากความขดแยงหรอสงคราม ตองมการประเมนเรองความปลอดภย โดยเฉพาะเดกและสตร การส ารวจเปนการท างานทมคาใชจายสงและใชเวลา ดงนกอนท าการส ารวจใหประเมนกอนวา มความจ าเปนในการท าส ารวจหรอไม ในบางกรณการส ารวจอาจไมมความจ าเปน ถาผลกระทบสามารถเหนไดอยางชดแจง ตวอยางเชน ภยพบตน าทวมขนาดใหญ ซงชดเจนวาตองมการขาดแคลนอาหาร การส ารวจภาวะโภชนาการ อาจไมชวยในการเตรยมการ หรอกรณทเหนวามเดกมภาวะทโภชนาการจ านวนมากทศนยพกพง ควรเรมโปรแกรมชวยบรรเทาทกขเลย แทนทจะเสยเวลาไปกบการท าส ารวจ ซงจะท าใหการชวยเหลอลาชา หรออาจเรมโปรแกรมการชวยเหลอโดยท าการส ารวจควบคกนไปดวย ผลกระทบของภยพบตตอเดกและครอบครว

เดกเปนกลมบคคลทมความเปราะบางมากทสด ทงนเนองจากสรระทางรางกายและพฒนาการทยงไมสมบรณเตมท ประกอบกบเดกไมมอ านาจตอรองและยงตองพงพงผใหญ สงผลใหการตอบสนองตอความตองการทจ าเปนของเดกอาจไมไดรบการเอาใจใส ท าใหเดกในภาวะภยพบตตองทนทกขทรมาน หรอเผชญกบผลกระทบหรอภาวะแทรกซอนตางๆ ซงอาจปองกนไดหากเราสามารถตอบสนองความตองการของเดกไดอยางเหมาะสม ภาวะภยพบตกอใหเกดการสญเสยทงชวต บานเรอน สงของ สงแวดลอม รวมถงความเปนอยทดของชมชน และผทไดรบผลกระทบมากทสดคอ เดก

ผลกระทบตอเดก เดกเปนผทมอบตการณของการสญเสยชวตในภยพบตมากทสด ทงนเนองจากเดกมรางกายทเปราะบางในการตอบสนองตอภยนตรายและความเจบปวย การสญเสยชวตในเบองตนเกดจากความสามารถชวยเหลอตนเองทมนอยกวาผใหญ การเสยชวตหลงภยพบตเกดจากความเจบปวยดวยโรคตดตอจากสขอนามยทไมด ภาวะทโภชนาการจากการขาดแคลนอาหาร ซงภาวะโภชนาการเปนตวสงเสรมใหเดกมโอกาสตดเชอไดงายและเปนปจจยเสยงทส าคญทท าใหเดกเสยชวตจากโรคตดเชอ หลงภาวะภยพบตพบวาเดกอายต ากวา 5 ป เปนผทมความเสยงตอการเสยชวตสงทสด การสญเสยชวตหรอการสญหายของบคคลอนเปนทรกไดแก บดามารดา ญาตพนอง คร เพอน และคนท

8

เดกคนเคย บานและโรงเรยนเสยหาย เหตการณเหลานสงผลใหเกดผลกระทบทางจตใจไมวาจะเปนเรองของความหวาดกลว ความเศราโศกจากการสญเสยบคคลทเดกรก สงเหลานมผลกระทบตอเดกในระยะยาว นอกจากนการทเดกตองเผชญกบความกดดนในครอบครวจากภาวะเศรษฐกจลมสลายเฉยบพลน อาจมผลท าใหเดกมโอกาสถกละเลยทอดทง หรออาจท าใหเดกตองอยในภาวะดอยโอกาสทางการศกษา ถกใชแสวงหาผลประโยชน ดงนนการดแลระยะยาวนอกจากจะเปนการดแลเรองของผลกระทบทางจตใจจากการสญเสย ยงตองดแลคมครองเดกใหอยรอดปลอดภย ผลกระทบดานจตสงคมเปนสงทเกดขนยาวนานและกอเกดผลกระทบระยะยาวตอพฒนาการและความเปนอยทดของเดก นอกจากนเดกทขาดผดแลยงเสยงตอการถกกระท าทารณถกใชแรงงานแสวงหาผลประโยชน รวมถงถกน าไปใชแรงงานในการสรบในสงคราม

ผลกระทบตอครอบครว ภาวะภยพบตท าใหครอบครวตองสญเสยบานเรอน ทรพยสมบตตางๆ ขาดอาชพและรายไดทจะน ามาเลยงดครอบครว ภาวะเครยดและภาวะซมเศราของผดแลมผลกระทบตอเดก ท าใหผดแลไมสามารถตอบสนองตอความตองการของเดกทงทางอารมณและทางสงคม เดกอาจขาดโอกาสดานการศกษา อาจตองหยดการเรยนเพอท างานหาเลยงครอบครว เดกหญงอาจเขาสการสมรสเรวขน

ผลกระทบตอชมชน ภยพบตสามารถท าใหชมชนลมสลาย สภาพแวดลอมเสยหาย ขาดความปลอดภย ความเปนอยทขดสนอาจท าใหความเหนยวแนนของชมชนเสยหาย ประชากรตองโยกยายถนฐาน ไปอยในทไมคนเคย การยายถนฐานมผลกระทบตอเดก เดกคนชนกบภาวะปกตประจ าวน การเปลยนแปลงในกจกรรมประจ าวน การอยในทเดกไมคนเคยสรางความวตกกงวลแกเดก การดแลสขภาพเดกหลงภาวะภยพบต ในเบองตนเปนเรองของการชวยชวต การรกษาการบาดเจบทางรางกาย ซงเกยวของกบทมสขภาพ ในภยพบตขนาดใหญทมผไดรบผลกระทบจ านวนมาก จ าเปนตองมการ triage ซงหลกการของtriage ตองมผตรวจกรองและจ าแนกผปวย กรณทมทรพยากรในการรกษาทจ ากดจ าเปนตองมการจ าแนกผปวยตามสภาพการบาดเจบและการมโอกาสรอดชวต หลกการของ triage ตองก าหนดใหมผคดกรองและควรเปนผทเคยท างานในหองฉกเฉนมากอน การ triage ในเดกนอกจากจ าแนกการบาดเจบทางดานรางกายแลว จ าเปนตองม triage ดานจตใจและความปลอดภยของเดกดวย เดกทพลดหลงไมมผปกครองดแลตองไดรบการดแลและคมครอง ควรมการบนทกถงสภาพของเดกทพบเหน เสอผาทเดกสวมใสสถานททพบเดก ควรถายรปเดกไวทนท หลงจากนนใหเดกไดอยในททปลอดภย เพอปองกนการลกพาเดกเพอหาผลประโยชน การตดตามหาและคนเดกสครอบครวเปนสงทตองท าตอไป การปองกนการระบาดของโรคตดเชอและการเฝาระวงโรค เนองจากความเสยหายของสภาพแวดลอมหลงภาวะภยพบต ท าใหความเปนอยและสขอนามยเสยหาย ขาดน าดม น าใช ตองอาศยอยางแออดในศนยพกพง ท าใหมโอกาสเสยงตอการเกดโรคระบาด สาเหตการตายของเดกจากโรคระบาดทส าคญโดยเฉพาะในประเทศดอยพฒนาคอ โรคทองรวง โรคหด ปอดปวม และโรคมาลาเรย การปองกนและการเฝาระวงโรคตดตอมความส าคญหลงภาวะภยพบต โรคทจ าเปนตองมการรายงาน

9

ไดแก ทองรวง อหวาตกโรค บด ปอดบวม หด มาลาเรย ใขเลอดออก ตองเฝาระวงเรองการระบาดของโรคเหลานและมระบบจดการทมประสทธภาพ การมอหวาตกโรค บด หรอ หดเกดขนแมเพยงรายเดยวถอวามการระบาดจ าเปนตองมมาตรการการสอบสวนโรคและการบรหารจดการปองกนการระบาดของโรค การจดหาน าดมน าใชใหพอเพยง การมสวมอยางพอเพยง การดแลเรองสขาภบาลมความส าคญในการปองกนโรคระบาด การจดหาน าดมและดแลดานสขาภบาล น าดมน าใชเปนสงทมความส าคญ ในชวงวนแรกของภยพบต ผประสบภยควรไดรบน าดมน าใชอยางนอย 5 ลตร/คน หลงจากนนควรไดรบไมต ากวา 15-20 ลตร/คน/วน ควรมสวมใหเพยงพอโดยควรมสวมหนงหลงตอประชากร 20 คน การขาดน าใชทพอเพยงหรอการทน ามการปนเปอนมากหรอมสวมไมพอเพยงอาจกอใหเกดการระบาดของโรคทองรวง ควรมการดแลสงแวดลอมก าจดพาหะของโรคตดตอ ทส าคญคอยง การดแลดานโภชนาการ ดงไดกลาวแลววาภาวะทโภชนาการเปนปจจยส าคญทท าใหเดกทตดเชอเสยชวต จงตองมการประเมนสภาวะโภชนาการของเดกในชมชน ถายงไมมขอมลดานภาวะโภชนาการของเดกในประชากรทไดรบผลกระทบ จ าเปนตองท า nutritional survey ถาพบมความชกของทโภชนาการระดบ 2 และ3 มากกวารอยละ10 จะตองมการดแลจดการเชน ม feeding program มการตง nutritional centers เพอลดอตราทโภชนาการลง โดยทวไปในภาวะภยพบตโดยเฉพาะถาเกดในประเทศดอยพฒนาทขาดทรพยากรองคการยนเซฟแนะน าใหเลยงดทารกดวยนมมารดา เนองจากการใชนมผสมมราคาแพงและเสยงตอการตดเชอทางเดนอาหารเนองจากการขาดแคลนน าดมน าใชทสะอาด การแกไขโดยการหาหญงใหนมบตรในการชวยใหน านมแกทารกทขาดมารดา ในปจจบนองคการยนเซฟไมมนโยบายสนบสนนการบรจาคนมผสมส าหรบเดกในภยพบต ในภยพบตขนาดใหญองคกรนานาชาตทท าหนาทจดหาอาหารใหแกผประสบภยไดแก World Food Program โดยผประสบภยควรไดรบสารอาหาร 2,100 Kcals/คน/ตอวน การฉดวคซน หลงภาวะภยพบตถากลมประชากรเดกมความครอบคลมการฉดวคซนโรคหดต า ถอสงทจ าเปนเรงดวนทตองเรมโปรแกรมฉดวคซนโรคหดทนท เนองจากโรคหดมกเกดการระบาดในศนยอพยพและเปนสาเหตการตายทส าคญของเดก การฉดวคซนหดตองท าครอบคลมใหไดใกลเคยงรอยละ 100 (90-100%) โดยครอบคลมเดกตงแต 6 เดอนถง 12-15 ป โดยอาจท าควบคกบการรบเดกและครอบครวเขาสศนยพกพงหรอจดหนวยฉดวคซนเคลอนออกฉดอยางครอบคลมรวมกบการใหวตามนเอเสรม สวนวคซน DPT และ OPV ควรท าภายหลงและผนวกเขากบโปรแกรมการฉดวคซนของประเทศ การจดหาวคซนและระบบขนสง cold chain มความส าคญเพอใหมนใจประสทธภาพของวคซน องคการ UNICEF เปนหนวยงานส าคญทชวยจดหาวคซนให การควบคมปญหาโรค HIV/AIDS หลงภยพบตมกพบมอบตการณของ HIV/AIDS เพมมากขนจากภาวะเครยด โดยเฉพาะในวยรนซงกอใหเกดพฤตกรรมเสยงทางเพศสมพนธ จงควรตองมโปรแกรมรณรงคปองกนโดยเฉพาะในกลมเสยง

10

การดแลสขภาพจตใจเดกหลงภาวะภยพบต ปฏกรยาตอบสนองของเดกตอภยพบต

ภยพบตท าใหเกดการสญเสยชวตและทรพยสนและสภาพแวดลอม และมผลกระทบตอเดกทงระยะสนและระยะยาว เดกตอบสนองตอการสญเสยและเหตการณทรนแรงทกอใหเกดการบาดเจบทางจตใจตางกวาผใหญ ระยะของภยพบตอาจแบงออกไดดงน

1. ระยะทหนงซงเปนระยะทนทหลงเกดเหต ปฏกรยาสวนใหญจะออกมาในรปของความตกใจ เสยใจ ปฏเสธไมเชอวาเกดขนจรง

2. ระยะทสองกนเวลาหลายวนถงหลายสปดาหหลงเกดเหต (1 สปดาห - 6 เดอน) เดกจะมปฎกรยาตอบสนองในรปมพฒนาการถดถอย หรอมพฤตกรรมเปลยนแปลง ปฏกรยาตอบสนองตอสถานการณทเดกไมสามารถเขาใจจะแตกตางกนในแตละชวงอาย (ตารางท 1) ซงบคคลทใหการดแลเชนผปกครองหรอครตองมความรความเขาใจ เพอใหสามารถคนพบเดกทตองการการชวยเหลอ รวมถงสามารถใหการดแลเดกทไดรบผลกระทบจากภยพบตได

3. ระยะทสาม (6 เดอน – 1 ป) เปนระยะทคนสสภาวะปกต เดกสามารถมพฒนากรรมตอเนอง

การฟนฟจตสงคมและการคมครองเดกทไดรบผลกระทบจากภยพบต การประสบกบภาวะภยพบตมผลกระทบอยางรนแรงตอจตใจและความเปนอยทดดานจตสงคมของเดกและเยาวชน การชวยเหลอในภยพบตควรมการจดการดแลทชวยลดผลกระทบการบาดเจบดานจตใจและชวยเสรมสรางใหเดกฟนตว การแทรกแซงดานจตสงคมมงหวงใหเดกสามารถฟนตวและสามารถพฒนาไดอยางตอเนอง ความหมายของจตสงคม หมายถงความสมพนธทไมหยดนงระหวางจตใจและสงแวดลอมของเดกซงไดแกครอบครวและสงคม เปนปฏกรยาทมความสมพนธระหวางกนอยางตอเนอง เดกสามารถฟนตวดานจตใจไดถาไดรบการชวยเหลอใหมความมนคงปลอดภย ไดรบปจจยสในการด ารงคชวตและไดรบการสงเสรมพฒนาการ หลกการจดโปรแกรมฟนฟจตสงคม เดกและเยาวชนซงประสบภยหรอประสบกบสถานการณทรายแรง ในเบองตนจะแสดงอาการทไมสขสบายทางจตใจ รวมถงการยอนคดถงสถานการณนน มฝนราย สภาวะถดถอย ขาดสมาธ ซงถอวาเปนการตอบสนองทถอวาปกตตอสภาวะทไมปกต เดกและเยาวชนสวนใหญจะกลบมาอยในสภาวะปกตไดถาไดรบการดแลใหไดรบความตองการขนพนฐาน เชน อาหาร เสอผา ทอยอาศย รวมถงความมนคงปลอดภยและการมโอกาสไดรบการพฒนาภายในบรบทของสงคม ครอบครวและชมชน เดกบางสวนอาจตองการการดแลเฉพาะเพอใหสามารถกลบมาสสภาวะปกตได หลงภาวะภยพบตในชวงแรกการเปดโอกาสใหเดกไดมโอกาสระบายความรสกหรอบอกเลาความเจบปวดจะเปนประโยชนถาอยภายใตการดแลของคนทเดกคนเคยและไววางใจและมโอกาสตดตอสมพนธตอเนอง อยางไรกตาม “trauma counseling” ไมควรน ามาใชโดยตรง โดยไมผานกจกรรมโปรแกรมฟนฟจตสงคม เนองจากรปแบบการจดโปรแกรมจตสงคมจะชวยใหเดกไดมโอกาสกลบมาสในการด าเนนชวตประจ าวนทปกต โดยการพดบอกเลาหรอผานทางกจกรรมศลปะตางๆ การ

11

เสรมพลงอ านาจเดกภายในสงแวดลอมทปลอดภยจะชวยใหเดกสวนใหญสามารถฟนตวได วธการท า “trauma counseling” ไมควรท ากบเดกยกเวนมเครองรบประกนไดวาจะสามารถมผดแลกจกรรมนไดอยางตอเนอง เนองจากเดกมปฏกรยาปกปองตนเองไดอยในระดบหนง แตถาเราพยายามใหเดกพดและคดยอนเหตการณทท าใหเดกไดรบบาดเจบทางจตใจโดยทเดกยงไมพรอมหรอไมมผดแลชวยเหลอจดการอารมณของเดกอยางตอเนอง อาจเกดผลเสยเปนการ re-traumatization สถานการณทตามหลงภาวะภยพบตอาจท าใหเดกไดรบผลกระทบมากกวาตวภยพบตเอง ตวอยางเชน ภยพบตท าใหเดกสญเสยบดา ภาวะทตามมาท าใหเดกตองอาศยอยในสถานเลยงดเดกก าพรา หรอการทโรงเรยนถกท าลายจากภยพบต ซงสงผลตามมาคอเดกไมไดรบการศกษา ความเปนอยทดดานจตใจของผใหญมผลกระทบโดยตรงตอตวเดก ดงนนการจดโปรแกรมฟนฟจตสงคม ควรครอบคลมการดแลดานจตสงคมของผใหญดวย การใหเดกและผปกครองมโอกาสมสวนรวมในการตดสนใจตางๆ ซงมผลกระทบตอชวตของพวกเขา มผลดานบวกตอสขภาพจตท าใหเขาเหลานน รสกวามพลงอ านาจในการควบคมสงตางๆ ในชวต การจดโปรแกรมฟนฟจตสงคมตองยดบรบทของสงคมและวฒนธรรม กอนการตดสนใจใดๆ ควรตองมโอกาสรบฟงความคดเหนของเดกและผปกครอง รวมถงควรมการปรกษากนในชมชน การจดโปรแกรมทยดบรบทของสงคมและวฒนธรรม จะชวยใหมโอกาสไดท าการเยยวยาความโศกเศราผานพธกรรมตางๆ ไดด การจดกจกรรมฟนฟจตสงคม ควรตองยดหลกการดงน

1. รบฟงความคดเหนของเดกและเยาวชนกอนการตดสนใจท าอะไร 2. สงเสรมใหเดกไดมโอกาสถามค าถามและตอบค าถามดวยความจรงใจ 3. พงเปาไปทการด าเนนการตางๆ ทจะชวยสรางความเขมแขงใหกบประชากรทไดรบผลกระทบ

โดยการจดหาทรพยากร เพอเสรมสรางความฟนตวของประชากร 4. ใหเยาวชนมสวนรวมในการจดกจกรรมตางๆ ส าหรบเดกทอายนอยกวา จะชวยท าใหเยาวชน

รสกมคณคา ชวยสรางความภาคภมใจ สงเสรมการเยยวยาจตใจ 5. ใหเดก ครอบครวและชมชนมสวนรวมในขนตอนตางๆ ของการเยยวยาจตใจ พดคยถงความ

เขาใจในสถานการณและความตองการตางๆ 6. ควรจดกลมชวยเหลอกน โดยอาจผานการสนทนากลม หรอจดกจกรรมทใหมสวนรวมกนของ

กลมในการท ากจกรรมตางๆ เชน การเยบปกถกรอย การท างานศลปะ การท าสวน ฯลฯ 7. ตองสงเสรมเละสนบสนนใหเกดความตอเนองของครอบครว ไมควรแยกเดกออกจากครอบครว 8. จดกจกรรมใหเดกไดมโอกาสระบายความรสกหรอประสบการณตางๆ ในบรบทของครอบครว

เพอชวยใหเดกสามารถฟนตวได แตทงนตองใหตวเดกพรอมในการท ากจกรรมนนๆ และมการดแลชวยเหลออยางตอเนอง

9. คนหาแหลงชวยเหลอในการสงตอเดกและครอบครวทตองการการดแลพเศษทางจตเวช หรอตองการรกษา

12

10. จดตงศนยเลยงดเดกเลกในชมชน ซงชวยใหผปกครองสามารถไปท างานหรอจดการปญหาตางๆ รวมถงไดมโอกาสพกผอนท าใหสามารถดแลเดกไดดขน

11. จดการอบรมบคลากรทท าหนาทดแลเดก รวมถงคร เพอทใหสามารถเขาใจปฏกรยาของเดกทตอบสนองตอภยพบต และสามารถทจะคนหาเดกกลมเสยง ใหการดแลตอบสนองตอความตองการของเดก

การคมครองเดก

ภาวะภยพบตกอใหเกดการสญเสยชวต ท าใหเดกขาดผดแล หรอมโอกาสพลดหลงจากผดแล รวมถงสถานการณทยงเหยงขาดความปลอดภยตามหลงภยพบต อาจกอใหเกดการลกพาเดกไปแสวงหาผลประโยชน หรออาจเพมโอกาสเสยงใหเดกมโอกาสถกทารณกรรมทอดทงได

เดกทพลดหลงหรอขาดผดแลจ าเปนตองไดรบการคมครองอยางรบดวน และสงส าคญทตามมาคอการสงเดกสดแลหรอถาไมมผดแลตองมการบรหารจดการ เพอใหมนใจวาเดกจะอยรอดปลอดภย

จากประสบการณสวนใหญ พบวาเดกมกมผดแลซงอาจจะเปนญาตของเดก เนองจากในสงคมมกจะอยกนแบบสงคมพนอง จงควรพยายามตดตามหาญาตของเดกใหได เพอใหเดกมผดแล อยางไรกตามการตดตามหาญาตของเดกอาจใชเวลา และตองมความพยายามในการเสาะหา และการประสานงานจากหนวยงานตางๆ โดยทวไปประเทศตางๆจะไมอนญาตใหมการรบเดกเปนบตรบญธรรมหลงภยพบตอยางนอยหนงป

หลกเลยงการแยกเดก การดแลเดกในภาวะภยพบตตองพยายามใหเดกไดอยรวมกบครอบครว การขาดความชวยเหลอดานสงคมอาจท าใหผปกครองไมสามารถใหการดแลเดกได ท าใหผปกครองตองการน าเดกมาอยในสถานสงเคราะหเพอลดภาระ ซงไมเปนผลดแกเดก การหลกเลยงการน าเดกสสถานสงเคราะห จ าเปนตองมการใหการชวยเหลอแกครอบครว ไมวาปจจยทส าคญในการด ารงชวต การสรางงาน รวมถงการใหสามารถเขาถงการศกษาได โดยไมเสยคาใชจาย และมทนสนบสนนการศกษาแกเดก สถานสงเคราะห หรอโรงเรยนประจ าส าหรบเดก ควรเปนทางเลอกสดทายในกรณทผปกครองไมสามารถใหการเลยงดแกเดกได ควรหลกเลยงการยายเดกออกจากชมชนทเดกคนเคย ควรมการขนทะเบยนเดกทพลดหลงหรอไมมผดแล และถอเปนเรองเรงดวนทตองท าในภาวะภยพบต ควรมการจดใหม “child-friendly spaces” ซงอาจเปนสถานทในชมชน ในโรงเรยน โดยเปนสถานททเดกมารวมตวกน ท าใหเดกมโอกาสพบปะเพอน สามารถรวมกจกรรมตางๆ ไมวาจะเปนกจกรรมการเลน กจกรรมศลปะ การเลานทาน หรอแมแตการเรยนการสอน ซงกจกรรมตางๆ เหลาน จะชวยเยยวยาจตใจ สรางความรสกปลอดภย ซงจะชวยเยยวยาจตใจของเดกใหฟนตวไดด การเปดโรงเรยนใหเดกด าเนนการไดเปนสงทตองท าอยางเรงดวน บทบาทของโรงเรยนในภาวะภยพบต ส าหรบเดกๆ โรงเรยนจดเปนสถานทส าคญรองจากบาน และครถอเปนแมคนท 2 ของเดกๆ

13

และยงเปนผน าในสงคม ในมมมองของผปกครอง คาดหวงวานอกจากครจะท าหนาทประสทธ ประสาทวชาความร ใหการอบรมสงสอนเดก ครยงชวยท าหนาทคมครองเดกใหปลอดภย โรงเรยนมบทบาทส าคญเปนอยางมากในการชวยเหลอเดก ครอบครวและชมชนในภาวะทเกดภยพบต ดวยเหตนโรงเรยนจงควรมการเตรยมความพรอมในการรบมอกบภาวะฉกเฉนทเกดขนภายในโรงเรยนรวมทงอบตภยหรอภยพบตทรนแรง การเตรยมความพรอมกอนเกดภยพบตและการปองกน อบตภยหรอภยพบตในโรงเรยนมโอกาสเกดขนไดเสมอยกตวอยาง เชน ภาวะไฟไหม น าทวม การกอการราย โรงเรยนจงควรมการเตรยมการลวงหนาตงแตการประเมนความเสยง คอการคาดการณลวงหนาของโอกาสเกดเหตการณ เพอการรบมอไดทนทวงท เชน โรงเรยนในเขต 3 จงหวดภาคใตทมโอกาสเกดการกอการราย โรงเรยนทอยในพนททมโอกาสเกดแผนดนไหวหรอน าทวม หรอโรงเรยนทอยใกลทะเลทมโอกาสเผชญกบสนาม ควรมการเตรยมตวรบสถานการณอบตภยหรอภยพบตนนไวลวงหนา โรงเรยนควรมการจดทมบคลากรทท าหนาทรบผดชอบ ก าหนดบทบาทหนาทวาใครมหนาทท าอะไร เชนก าหนดครอาวโสเปนหวหนาทมมหนาทในการตดสนใจและสงการ ก าหนดครใหมหนาทรบผดชอบในเรองตางๆ เชน การเคลอนยายนกเรยนเมอเกดเหต รบผดชอบชดเครองมอปฐมพยาบาล เกบรวบรวมและคดกรองขอมลพรอมทงกระจายขอมลใหผปกครองหรอชมชนรบทราบ เปนตน ควรมการก าหนดจดศนยกลางของการด าเนนงาน ควรมการเขยนแผนปฏบตการรบมอกบภยพบตออกมาอยางชดเจน และใหผเกยวของไดรบทราบแผนอยางทวถง จดใหมการซอมปฏบตการโดยใหนกเรยนมสวนรวม ตวอยางเชนการซอมแผนหนไฟ นกเรยนควรทราบวาถาเกดไฟไหมภายในโรงเรยนจะหลบหนไปทใด จดนดพบของนกเรยนคอทใด มผงหนไฟใหนกเรยนรบทราบ หรอขณะอยในชนเรยนถาเกดแผนดนไหวใหหลบลงใตโตะ ถามเวลาหลบหนออกจากอาคารไดทน ใหหนไปทโลง หางไกลสงของหรออาคารทอาจลมทบ การซอมปฏบตการควรมการท าเปนระยะเพอใหเกดความคนเคย โรงเรยนควรมความสมพนธทดกบชมชน รวมทงสามารถเปนทพงใหกบชมชนในดานความร ขาวสารขอมลตางๆ บางครงโรงเรยนยงท าหนาทเปนศนยพกพงกรณเกดภยพบต การควบคมสถานการณขณะเกดภยพบต เมอเกดเหตการณ โรงเรยนตองหาขอมลขาวสารใหไดมากทสดเพอใชในการตดสนใจด าเนนการ รวมทงสามารถกระจายขาวสารใหแกผปกครองและชมชน การเตรยมการซกซอมแผนปฏบตการลวงหนาจะชวยใหเกดความคลองตวเมอเกดสถานการณจรง ในสวนของการจดการกบสอ โรงเรยนควรมการก าหนดผใหขาวหรอผใหสมภาษณเพอชวยใหมการกลนกรองขอมลทเหมาะสมทจะน าเสนอออกสสาธารณชน โรงเรยนตองปกปองเดกและครจากความอยากรอยากเหนของสงคมผานทางสอ นกขาวมกจะพยายามหาขาวเพอเปนจดขาย และบอยครงทส อขาดจรรยาบรรณและละเมดสทธของเดก โดยพยายามขอสมภาษณเดกทไดรบความสญเสยมากทสด เพอใหเดกเลาเหตการณทเดกประสบหรอความรสกสญเสยทเกดกบเดก เดกนกเรยนบางคนถกสมภาษณซ าๆในเหตการณทเดกไมอยากเลาเพราะเปนเหตการณททารณจตใจเดก

14

โรงเรยนตองชวยปกปองสทธเดก จ ากดการสมภาษณเดกโดยนกขาวหรอผมจตศรทธาบรจาคความชวยเหลอ โรงเรยนตองปกปองเดกจากการถกเกบขอมลเพอการท าวจย โดยตองค านงถงจรยธรรมในการท าวจย ควรมการก าหนดหนาทของครในโรงเรยนใหชดเจน มครทท าหนาทตอนรบผมาเยอน และครทเหลอควรท าใหโรงเรยนสามารถด าเนนกจกรรมไดตามปกต พยายามหลกเลยงการแยกเดกออกจากชนเรยนเพอรวมกจกรรมตางๆใหนอยทสด เชนการพบผบรจาค การไปเปดบญชธนาคารตางๆ ฯลฯ ระยะหลงเกดภยพบต ควรมการจดกจกรรมการชวยเหลอครและเดกนกเรยน อบรมครใหมความร ในการตดตามอาการผดปกตทางดานจตใจของเดกหลงเกดภยพบต ครควรทราบวาเดกวยตางๆ มการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมและอารมณอยางไรบาง ทราบวธการชวยเหลอเบองตนและทราบวาเมอใดควรสงเดกไปพบผเชยวชาญ โรงเรยนควรมการปรบหลกสตรทบรณาการการฟนตวของเดกหลงภยพบต หลกสตรดงกลาวควรมกจกรรมทใหเดกมโอกาสพดคยถงสถานการณทเกดขนในบรรยากาศสภาพแวดลอมทเดกไววางใจเพอไมใหเกบกด สงเสรมทกษะการสอสารและการแกปญหา รวมถงกจกรรมตางๆทสรางความสมพนธทเขมแขงในหมเพอน โรงเรยนและครมบทบาททส าคญยงในภาวะภยพบต เปนผดแลชวยเหลอและคมครองเดกใหปลอดภยยามมภาวะวกฤต นอกจากนยงเปนบคคลทส าคญในการเยยวยารกษาและฟนฟสภาพจตใจของเดก ถงเวลาแลวทโรงเรยนตองเขาใจบทบาททส าคญน และเตรยมตวใหสามารถรบสถานการณวกฤตเหลานได นาจะใชวกฤตสนามเปนโอกาส ใหโรงเรยนตางๆ สนใจการเตรยมตวรบสถานการณการเผชญภยพบตไดอยางเหมาะสม ทงนเพอสวสดภาพของนกเรยน ตวครและชมชน เกดอะไรขนกบเดกหลงสนามและเดกเหลานตองการอะไร? เหตการณคลนยกษถลมภาคใตดานชายฝ งอนดามนของประเทศไทยเมอวนท 26 ธนวาคม พศ.2548 กอเกดความเสยหายอยางใหญหลวงอยางทไมเคยเกดมากอนในประเทศไทย ผคนจ านวนมากสญเสยชวต และอกจ านวนมากไรทอยอาศย ชมชนลมสลาย องคการยนเซฟไดประมาณการวาหนงในสามของผทไดรบผลกระทบคอเดก มหาวทยาลยขอนแกนไดท าการส ารวจความตองการทางจตสงคมของเดกทไดรบผลกระทบจากคลนยกษถลมชายฝ งอนดามน เปนการส ารวจอยางรบดวน (rapid survey) โดยท าการส ารวจเชงปรมาณจาก 433 ครวเรอนทมเดก ในจ านวนนม 128 ครวเรอนตงอยในจงหวดระนอง และ 305 ครวเรอนในจงหวดพงงา พรอมกนนไดท าการส ารวจเชงคณภาพโดยการสมภาษณกลมชมชน ผน าทางสาธารณสขและชาวบาน การส ารวจไดท าระหวางวนท 9-15 มกราคม 2548 พรอมกนนทางคณะแพทยศาสตรและคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน ไดรวมกบคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยสงขลานครนทร และมหาวทยาลยวลยลกษณ จดโปรแกรมการปฐมพยาบาลจตใจเดกทไดรบผลกระทบจากคลนยกษ ครอบคลมนกเรยน 1018 คนจาก 96 โรงเรยนในสจงหวดทไดรบ

15

ผลกระทบ โดยความรวมมอของอาสาสมคร 220 คนจากมหาวทยาลยขอนแกน มหาวทยาลยสงขลานครนทร มหาวทยาลยวลยลกษณ และมลนธศนยพทกษสทธเดก รายงานการศกษาน ไดรวบรวมทงผลการศกษาเชงปรมาณ การศกษาเชงคณภาพและผลการประเมนสภาวะของจตใจเดกจากการท างานกบเดกในโครงการการปฐมพยาบาลจตใจเดกเขาดวยกน เพอน าเสนอใหเหนถงความตองการของเดกทไดรบผลกระทบจากสนาม โครงการทงหมดไดรบการสนบสนนจากองคการยนเซฟประเทศไทย ขอมลพนฐานกอนการเกดสนาม

ประชากรทไดรบผลกระทบในจงหวดระนองรอยละ 70 มอาชพประมงและรอยละ12.5 มอาชพรบจางทวไป ประชากรมรายไดเฉลย 5,322 บาท/เดอน สวนในจงหวดพงงารอยละ 24 ประกอบอาชพประมงและรอยละ 43 มอาชพรบจางทวไป ซงสวนใหญรบจางอยบรเวณเขาหลก รายไดเฉลยเดอนละ 10,399 บาท

ลกษณะของชมชนสวนใหญเปนครอบครวขยาย มการชวยเหลอซงกนและกนในระหวางเครอญาตปยาตายายชวยเลยงดเดกในระหวางทบดามารดาออกไปหาปลาหรอไปท างาน

ชาวบานในพนททไดรบผลกระทบสวนใหญในจงหวดระนองนบถอศาสนาอสลาม ทงชาวพทธและอสลามในพนททไดรบผลกระทบมความเชอทางศาสนาอยางเหนยวแนน

สภาพของเดกกอนเกดคลนยกษพบรอยละ1.6 เปนเดกทมความพการเชน พฒนาการลาชาหรอพการทางรางกาย รอยละ 7.5 เปนเดกก าพรา พอแมหยารางหรอแยกทางกน

ระบบการคมครองเดก หนวยงานรฐทเกยวของกบระบบการคมครองเดกในปจจบนคอ กระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย กระทรวงยตธรรม และกระทรวงสาธารณสข ซงหนวยงานหลกคอพฒนาสงคม แตมอตราก าลงนอยเกนกวาจะครอบคลมพนทท งจงหวดได และรวมทงระบบการชวยเหลอตางๆ ยงไมสามารถด าเนนการไดอยางมประสทธภาพแมจะม การประกาศใชพรบ.คมครองเดก และมคณะกรรมการคมครองเดกทไดรบการแตงตงในแตละจงหวดแลวกตาม

สภาพของเดกหลงเกดภยพบตสนาม

บคคลทสญเสยชวตหรอสญหายในครอบครวทพบมากทสดซงพบถงรอยละ 30 คอบตร รองลงมารอยละ 17 เปนภรรยา

ดานทอยอาศยพบวารอยละ 1 ของครวเรอนในจงหวดพงงายงคงอาศยอยในบานเดมและรอยละ 1 พกอยบานญาต สวนทเหลออยในศนยพกพง ในจงหวดระนองรอยละ 39 ยงคงอยในบานเดม มเพยงรอยละ 9 ทอาศยอยในบานพกพง

ความตองการของครอบครวรอยละ 76 ตองการมรายได และรอยละ 74 ตองการทพกอาศย ปฏกรยาของครอบครว รอยละ 75 มอาการกลว รอยละ 53 เศราโศกจากการสญเสย

16

ปฏกรยาของเดกโดยการสอบถามจากผปกครองพบวาเดกมปญหาการเปลยนแปลงพฤตกรรมเรองการกน ตดผเลยงไมยอมหาง มปญหาการนอน มอาการหวาดกลว จากการจดโปรแกรมการปฐมพยาบาลจตใจเดกในโรงเรยน พบวาเดกบางสวนยงมอาการกลวทะเลและคลนยกษ มอาการตกใจเวลาไดยนเสยงดง เดกสวนใหญไมกลานอนคนเดยวเนองจากฝนรายและกลวผ ปฏกรยาเศราโศกตอการสญเสยมความรนแรงในโรงเรยนทไดรบผลกระทบอยางรนแรง เชน บรเวณชมชนน าเคม โรงเรยนในชมชนดงกลาวในแตละชนเรยน มเดกเสยชวตหรอสญหายถงหองละ 2-3 คน และมเดกทสญเสยบดาและหรอมารดาหองละ 2-3 คน เดกสวนใหญสญเสยบานและตองพกอยในศนยพกพง บรรยากาศในหองเรยนจงเงยบเหงาหดห จากการท ากจกรรมกบเดกพบวาเดกบางสวนสามารถท าใจไดบาง เดกบางสวนเผชญปญหากบความสญเสยโดยน าหลกศาสนามาเปนเครองยดเหนยวโดยเฉพาะศาสนาอสลาม โรงเรยนมบทบาทอยางมากกบการฟนฟจตใจเดกทประสบภย พบวาเดกสวนใหญรสกเศราเมออยบานแตมความสขเมอมาโรงเรยน และปจจยทม ความส าคญทสดคอเพอน เดกทไดรบผลกระทบสวนใหญบอกวามเพอนคอยปลอบใจซงมสวนชวยบรรเทาความทกขใจของเดกอยางมาก จากผลการส ารวจพบวาหลงเกดเหตการณคลนยกษ มเดกเพยงรอยละ 59 เทานนทมท งบดาและมารดาอาศยอยดวยกน รอยละ 20 มเพยงมารดาและรอยละ 8 มเพยงบดา รอยละ 9 อยกบปยาตายาย มเพยงรอยละ 1 เทานนไมมญาตพนองดแลเลย จากลกษณะครอบครวทอยกนอยางเครอญาต จงท าใหเดกทก าพราทงบดามารดา ยงมญาตชวยเลยงด อยางไรกตามครอบครวทมเพยงบดามารดาเพยงคนใดคนหนงหรอครอบครวทตองรบเดกก าพราเขามาไวในการดแล จ าเปนตองมการตดตามใกลชด ทงนเนองจากปญหาทางเศรษฐกจทม ผลกระทบตามมา อาจมผลท าใหเดกเหลานมโอกาสถกกระท าทารณละเลยทอดทงหรออาจถกใชแสวงหาผลประโยชนจากการใชแรงงาน ประเดนส าคญทพบจากการจดกจกรรมกบเดกนกเรยนในโรงเรยน

นอกจากพบปญหาเรองสภาพจตใจแลวยงพบปญหาหลายเรองทมความส าคญ และจ าเปนตองไดรบการดแลแกไข ซงไดแก

ผเลยงดเดกสวนใหญไมสามารถตอบสนองตอความตองการดานจตใจของเดกได เดกสวนใหญรสกหดหเมออยบานแตรสกคลายความเศราโศกเมออยทโรงเรยนโดยเฉพาะเมอไดพดคยกบเพอนๆ

ปญหาทางครอบครวทมอยกอนหนาภยพบต เชน ครอบครวแตกแยก การใชความรนแรงในครอบครว ซงเดกทมาจากครอบครวเหลานจะมผลกระทบจากคลนยกษรนแรงกวาเดกทไมมปญหา

ความไมพรอมของโรงเรยนในการรบกบสถานการณภยพบต แมโรงเรยนเปดแลว แตกจกรรมในหองเรยนยงไมสามารถด าเนนการไดเนองจากครตองไปตอนรบแขกทมาเยยมเยยนโรงเรยน และเดกถกเรยกตวออกจากหองมารบเงนบรจาคเปนระยะ นอกจากนนครสวนใหญไมคอยมความรเกยวกบการตดตามดแลผลกระทบดานจตใจและวธการใหการชวยเหลอ ปญหาของครกมความส าคญ

17

ไมยงหยอนไปกวากน ครเองกอยในสภาพเหนอยลาและซมเศราจากการสญเสยเชนกน ในขณะเดยวกนครถกคาดหวงไวใหท าการชวยเหลอเดกในขณะทตวครเองไดรบการสนบสนนหรอชวยเหลอนอยมาก

ปญหาเรองสทธเดกและการคมครองเดก เดกไมไดรบการปกปองสทธจากการถกสอน าไปสมภาษณ โดยเดกไมมโอกาสปฏเสธและการสมภาษณบอยครงไมไดค านงถงจตใจและความรสกของเดก ในระยะวกฤตชวงสปดาหแรกๆ พบวาสอสามารถเขาถงเดกไดอยางงายดาย โดยไมไดผานการกลนกรองของโรงเรยน นกวชาการตางลงพนทเพอเกบขอมลท าวจยโดยไมมการขออนญาตจากเดกและผปกครอง

ปญหาการประสานงานในพนท พบวามองคกรและหนวยงานทงภาครฐและเอกชนตางแหลงจดกจกรรมในโรงเรยน โดยกจกรรมบางอยางไมมความเหมาะสมและไมไดเปนการเยยวยาจตใจ การจดกจกรรมเหลานท าใหโรงเรยนไมสามารถด าเนนกจกรรมไดตามปกต บางโรงเรยนมผมาท ากจกรรมซ าซอนกน ในขณะทโรงเรยนทหางไกลมการคมนาคมไมสะดวกไมมผมาเยยมเยยนหรอจดกจกรรมเลย

ขอเสนอแนะ จากการส ารวจความตองการและการท างานกจกรรมกบเดกในโรงเรยนมสงส าคญทอยากเสนอแนะดงน

1. เดกควรไดรบการดแลสขภาพทงกาย จตใจและสงคม ควรมการตดตามภาวะโภชนาการและสขภาพทวไปอยางใกลชด

2. ตองมการตดตามเดกเพอดผลกระทบทางจตใจ ควรใหความรเกยวกบการคดกรองโดยผปกครอง คร ชมชน ใหการดแลและสงปรกษาตอในรายทมอาการรนแรง

3. กระทรวงสาธารณสขตองจดเครอขายระบบสงตอเดกทมปญหาทางจตใจทตองการการดแลทางดานสขภาพจต โดยตองเปนระบบทสามารถครอบคลมไดทวถงและงายตอการสงปรกษาโดยผดแลเดกและคร รวมถงมระบบการตดตามดแล

4. ควรมการจดกจกรรมในโรงเรยนและในชมชนเพอฟนฟสภาพจตใจเดกๆ

5. เปดโอกาสใหเยาวชนทไดรบผลกระทบไดมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชมชน

6. การฟนฟจตใจของผใหญกมกมความส าคญไมยงหยอนกนเนองจากสขภาพจตของผดแลมผลตอสขภาพจตของเดก รวมทงผดแลตองท าหนาทใหการประคบประคองจตใจเดก

7. มระบบขนทะเบยนและตดตาม เพอคมครองเดกทขาดบดาและหรอมารดาหรอตองอยในความดแลนอกครอบครว ปองกนมใหเดกถกละเลยทอดทง ถกกระท าทารณหรอถกแสวงหาประโยชนโดยใชการแรงงาน

8. ใหการฟนฟดานเศรษฐกจแกครอบครว โดยเฉพาะครอบครวทขาดบดาและหรอมารดาหรอครอบครวทตองรบเดกก าพราเขามาในการดแล

18

9. ในสวนของโรงเรยนควรมการเตรยมความพรอมในเรองของภยพบต รวมถงมการอบรมครเกยวกบการสงเกตอาการทางจตใจของเดกทประสบภย ทบทวนหลกสตรใหมการบรณาการทสงเสรมการฟนตวของเดก

10. พฒนาใหเกดมการประสานงานทดระหวางหนวยงานรฐและเอกชน เพอใหมการใชทรพยากรอยางเหมาะสม ใหเดกไดรบบรการหรอการดแลทวถง ไมใหเกดความซ าซอนของโครงการตาง ๆ

11. สงเสรมใหเกดการฟนสภาพวถชวตของชมชน ใหชมชนมสวนรวมในการฟนฟและปกปองเดก

การดแลชวยเหลอเดกผประสบภยในระยะวกฤตชวงแรกเปนเรองของการดแลรกษาการบาดเจบทางรางกาย การจดหาสงทจ าเปนตอการด ารงชวต เชน น าอาหารและทพกพง รวมทงการเยยวยาจตใจจากความหวาดกลว ความเศราโศกจากการสญเสย ในระยะยาวจะเปนเรองของการเยยวยาทางจตสงคม การฟนฟสภาพจตใจเดก การปองกนเดกจากการถกกระท าทารณละเลยทอดทงหรอใชแรงงาน

ประเทศไทยไดผานภาวะวกฤตจากการเผชญภยพบตคลนยกษ การด าเนนการชวยเหลอตางๆไดเกดขนอยางมากมาย เหตการณทเกดขนตางๆเหลานกอใหเกดบทเรยนทเราจ าเปนตองเรยนรและปรบตว เปนการใชวกฤตเปนโอกาสในการสรางระบบและเครอขายในการบรหารจดการและแนวทางในการดแลเดกในภาวะภยพบตตอไป

ตารางท 1. การรบรเกยวกบความตายและปฏกรยาตอบสนองของเดกตอภยพบต ทารก เดกกอนวย

เรยน เดกวยเรยน เดกวยรน

การรบรเกยวกบความตาย

ยงไมรบร ยงเขาใจวาความตายเปนสงไมถาวร

เขาใจวาการตายเปนสงถาวร มกเชอมโยงเหตการเขาหาตว

เขาใจเหตการณและรบรถงผลกระทบทจะเกดตามมา

ปฏกรยาตอบสนองตอภาวะภยพบต

ตองการการตอบสนองตอความตองการ สามารถรบรความเครยดของผเลยงด

ตดผเลยงด กลวพลดพราก หงดหงดรองกวน พฤตกรรมถดถอย ไมยอมนอน

พฤตกรรมถดถอย ปสสวะรดทนอน ฝนราย กลว มอาการทางกายเชนปวดทอง ปวดศรษะ อาจแยกตวหรอกาวราว

ซมเศรา หรออาจมปญหาพฤตกรรม เชนกาวราว ตอตาน มกมพฤตกรรมเสยง เชนดมสราหรอเสพยา มเพศสมพนธทไมเหมาะสม

19

บรรณานกรม 1. ศรเวยง ไพโรจนกล. การประเมนสขภาพจตและจตสงคมของเดกและครอบครวในภาวะภยพบต.

ใน: เบญจพร ปญญายง, บรรณาธการ. สขภาพจตเดกกบอบตภยหม-ภยพบต. กรงเทพ: บยอนด พบลสชง 2553 หนา 30-51.

2. Médecins Sans Frontières. Refugee Health – An Approach to Emergency Situations. Hong

Kong: Macmillan Education, 1997.

3. Olness K, Mandalakas A, and Torjesen, eds. How to help the children in humanitarian

disasters, 2nd ed. Mexico, 2006.

4. Pairojkul S, Laohasiriwong W, and Siripul P. Rapid Assessment of Psychosocial Needs of Thai Children Affected by the Tsunami of December 26, 2004. UNICEF-Thailand, 2004.

5. Pairojkul S, Siripul P, Prateepchaikul L, Kusol K, Puytrakul T. Psychosocial first aid: support for the child survivors of the Asian tsunami. J Dev Behav Pediatr. 2010 Nov-Dec;31(9):723-7.

6. Piyavhatkul N, Pairojkul S, and Suphakunpinyo C. Psychiatric disorders in tsunami-affected children in Ranong province, Thailand. Med Princ Pract 2008;17:290-5.

7. Sahu S, Musani A, Schaller J, Pairojkul S, Senanayake MP, et al. Reproductive, mental, and child health. Prehosp Disast Med 2005;20(6):432–435.

8. Save the Children, Inter-Agency Guiding Principles. Psychosocial care and protection of tsunami affected children. www.unicef.org/emerg/files/Psychosocial_Guiding_Principles_Tsunami.doc. Access August 1,2011.

9. World Vision International. Protecting children in post disaster planning. www.grif.umontreal.ca/pages/TOMS_%20Carol.pdf. Access August 1, 2011.

10. Work Group on Disasters, American Academy of Pediatrics. Psychosocial issues for children and families in disasters: A guide for the primary care physician. www.georgiadisaster.info/.../Psychosocial%20Issues%20for%20Children%20and%20Families.pdf. Access August 1,2011.

20

Problem based learning method

ผศ.นภา หลมรตน

Traige

นพ.ชาญยทธ ศภคณภญโญ

Rapid psychosocial assessments

รศ.พญ.ศรเวยง ไพโรจนกล

Psychosocial and child protection of children post disaster

พญ.รตโนทย พลบรกาล

School issues

ศ.คลนก พญ.วนดดา ปยะศลป

21

Management of Children in Disasters Workshop

Case discussion

สถานการณเหลานเปนสถานการณจ าลองทสรางขนเพอการเรยนร แตเหตการณในแตละตอน

เปนเหตใกลเคยงกบเหตการณจรงในภาวะภยพบต โดยสถานการณเหลานมจดมงหมายใหผทตองการ

ท างาน

เกยวกบเดกในภาวะภยพบตไดรบประสบการณทใกลเคยงความจรง

สถานการณแตละตอนจะมความเกยวพนกนเปนเหตการณเดยวกน ในแตละสวนอาจมขอมล

เพมเตมททานสามารถถามเพมเตมไดจากผคมประจ ากลม

Case #1 : Preparation

ทานเปนกมารแพทยประจ าโรงพยาบาลแหงหนงในเมองหลวงของประเทศ.........เชาวนจนทร

ขณะททานก าลงตรวจผปวย ทานรสกวาตกททานท างานมการสน ทานและเจาหนาทคนอนๆ รวมทง

ผปวยตกใจมากและไดพากนวงออกมาจากตก ทานพบวาเกดแผนดนไหว ทานไดมองส ารวจรอบตกพบวา

ตกรามบานชองยงอยในสภาพปกต ทานตระหนกวาเกดมแผนดนไหว สถานโทรทศนรายงานวาเกด

แผนดนไหวขนาด 8.9 รกเตอร และบรเวณกลางอยบรเวณภาคเหนอซงอยหางจากโรงพยาบาลของงทาน

ประมาณ 700 กม. รายงานพบวาถนนบางสวนถกตดขาด มประชาการตดอยในซากตกจ านวนมาก พนท

ไดรบผลกระทบเปนเมองทมประชาการอยอยางหนาแนน และกนบรเวณกวาง คาดวามประชาชานไดรบ

ผลกระทบไมต ากวา 1 แสนคน ขณะนไดมการระดมการชวยเหลอจากหนวยงานตางๆ 3 ชวโมง ตอมาม

โทรศพทจากเพอนของทาน ทท างานอยอกโรงพยาบาลแหงหนง ทานและเพอนเคยไดรบการฝกอบรม

การดแลเดกทไดรบผลกระทบจากภยพบตน โดยจะมารบทานทโรงพยาบาลภายในอก 2 ชวโมง

เนองจากสนามบนไดรบความเสยหาย การเดนทางจะใชโดยรถยนต

ทมของทานประกอบดวยกมารแพทย 4 คน พยาบาลจากหอผปวยเดก 4 คน พยาบาลจากหอง

ฉกเฉน 2 คน และอาสาสมครอก 2 คน ทมของทานจะท าหนาทจดการดแลเดก โดยมทมทดแลผใหญอก

2 ทม ออกเดนทางแยกกน เวชภณฑและวสดการแพทยมการเตรยมการโดยทมอน

ทานจะเตรยมสมภาระส าหรบการเดนทางท าภารกจนอยางไรบาง?

ทานตองการขอมลอะไรบางเพอเตรยมการเดนทาง

ทานตองการขอมลอะไรบางเพอนเตรยมการท างานครงน

Case #2 Triage & Decision making

เมอทมของทานเดนทางมาถงบรเวณประสบภย ทานพบวาบานเรอนมความเสยหายเปนบรเวณ

กวาง หนวยกภยและอาสาสมครก าลงท าการชวยเหลอผตดอยในซากปลกหกพง ทานไดทราบขอมลวาม

โรงเรยนหลายแหงถกท าลาย และมเดกจ านวนมากไดรบผลกระทบ ทมของทานไดรบหนาทในการดแล

22

จดการดานเดก ทมของทานใชศนยอนามยทอยภายในตวเมองเปนสถานทตงรบ และเนองจาก

โรงพยาบาลประจ าจงหวดเองไดรบความเสยหาย ขณะนสงทตองการท ารบดวนคอการ triage

ทานจะจดระบบ triage อยางไร?

ทานตองการการสนบสนนอะไรบาง?

ใครควรเปนผคดกรองเดก?

อยาลมวาทานสามารถถามขอมลททานตองการเพมเตมจากผคมกลม

Case 3: Psychosocial issues and child protection

ขณะนเปนเวลา 1 สปดาหหลงเหตการณภยพบต ขณะนมเดกประมาณ 800 คน อาศยอยใน

เตนทบรเวณศนยพกพงชวคราว หนงในสามเปนเดกอายต ากวา 5 ขวบ มเดกวยรนประมาณ 200 คน

เดกประมาณ 200 คน สญเสยบดาและมารดา ๖และอาศยอยในทพกพงชวคราวทจดไวส าหรบเดกทไมม

ผปกครองดแล) ผประสบภยอยในภาวะซมเศราและออนแรง ทานไดรบรายงานจากครวาเดกสวนใหญอย

ในภาวะกลวและวตกกงวล เดกบางสวนมพฤตกรรมกาวรายและทะเลาะเบาะแวงกน ผดแลเดกไดลงโทษ

เดกโดยการต เนองจากเดกซนมาก พดไมฟง เดกบางคนแยกตว ซมและไมพดคย ทคลนกของทานม

ผปกครองจ านวนมากพาเดกมาตรวจเนองจามอาการปวดทองและวตกกงวลวาน าดมไมสะอาด เดกวยรน

สวนใหญอยในภาวะซมเศรา

ทานจะใหการดแลดานจตสงคมแกเดกเหลานอยางไร?

ทานจะตอบสนองตอผปกครองและครอยางไร? และทานจะใหขอแนะน าอยางไร?

เดกทสญเสยผปกครองบางสวนมญาตมารบไปดแล และมเดกอกจ านวนมากขาดผปกครองและไมม

ญาตดแลเลย นายกเทศมนตรไดเสนอวา ควรมการขยายสถานเลยงเดกก าพราหรอควรใหมการรบ

เดกเหลานเปนบตรบญธรรม

ทานจะตอบสนองตอขอเสนอเหลานอยางไร?

ทานจะใหการดแลเดกทไมมผปกครองอยางไร?

ทานมขอเสนอแนะอยางไร ในกรณของการใหรบเดกเปนบตรบญธรรม?

Case 4: School issues

2 สปดาหหลงเหตการณภยพบต โรงเรยนสวนใหญยงไมสามารถเปดเรยนได บางแหงไดรบ

ความเสยหาย บางแหงถกใชเปนทพกพง อปกรณการเรยนสวนใหญไดรบความเสยหายและสญหาย

ผปกครองบางสวนอยากใหโรงเรยนเปดเรยน แตบางสวนไมอยากเอาเดกมาเรยนเนองจากกลววาอาจม

เหตภยพบตเกดตามมาอก เดกบางคนไมยอมแยกหางจากผเลยงด ครสวนใหญเหนอยลา เนองจากตอง

ท าการส ารวจและชวยเหลอเดกๆ รวมถงการเตรยมการใหโรงเรยนเปดเรยนได มครจ านวนมากสญเสย

ชวตและไดรบผลกระทบจากภยพบตโดยตรง ครและนกเรยนสวนใหญไมอยากพดถงเหตการณทเกดขน

ทานจะสงเสรมใหโรงเรยนเปดด าเนนการไดอยางไร?

ทานจะด าเนนการชวยเหลอครและโรงเรยนอยางไร?

23

รายชอวทยากร

พญ.รตโนทย พลบรกาล

รองผอ านวยการภารกจวชาการ

นายแพทยทรงคณวฒ สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน

รศ.พญ.ศรเวยง ไพโรจนกล

ภาควชากมารเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ศ.คลนก พญ.วนดดา ปยะศลป

ผชวยผอ านวยการ

นายแพทยทรงคณวฒ สถาบนสขภาพเดกแหงชาตมหาราชน

รองประธานราชวทยาลยกมารแพทยแหงประเทศไทย

ผศ.นภา หลมรตน

ภาควชาชวเคม คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

นพ.ชาญยทธ ศภคณภญโญ

ภาควชากมารเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

รายชอผเขารวมอบรม

ชอ โรงพยาบาล มอถอ email