กรมทางหลวง กระทรวงคมนาคม มภารกจในการพฒนาโครงสรางพนฐานดาน

ทางหลวงครอบคลมทวประเทศและเชอมโยงกบตางประเทศ โดยกรมทางหลวงไดดำเนน

การกอสรางและบรณะปรบปรงทางหลวงเปนจำนวนมากในแตละป การดำเนนการตาม

ภารกจของกรมทางหลวงมความเกยวของกบพนทธรรมชาต พนททมความสำคญทาง

ประวตศาสตร พนทเมอง และชมชน จงตองมการคำนงถงผลกระทบทจะเกดตอสงแวด-

ลอมผลกระทบตอวถชวตความเปนอยของประชาชนและสงคม รวมถงทศนยภาพ

ในการน ศนยบรการวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ไดรบมอบหมายจากสำนกงานภมสถาปตยงานทาง กรมทางหลวง ใหทำการศกษาแนว-

ทางการออกแบบและปรบปรงภมทศนทางหลวง เพอจดทำเปนเอกสารทจะสามารถใช

เปนแนวทางในการออกแบบและปรบปรงภมทศนทางหลวงทถกตองชดเจน เพอเผยแพร

ใชในกจการของกรมทางหลวง

องคความรดานการจดทำภมทศนเปนของใหมสำหรบประเทศไทย การเรยนรจาก

ประสบการณของนานาประเทศ และตวอยางงานตางประเทศนน สามารถใหเนอหา

วชาการไดในระดบหนง องคความรทเหมาะสมกบประเทศไทย ทงดานสภาพพนท และ

วฒนธรรมองคกร เปนสวนทจะตองมการพฒนาไปพรอมๆ กบประสบการณในพนทจรง

การศกษาครงนเปนการรวบรวมขอมลเพอเปนฐานสำหรบการพฒนาประสบการณและ

องคความรสำหรบทางหลวงของประเทศไทย

การศกษาเพอจดทำเอกสารแนวทางออกแบบและปรบปรงภมทศนน ศนยบรการ-

วชาการฯ ขอขอบพระคณในความอนเคราะหเปนอยางดจากเจาหนาทในหนวยงานตางๆ

ของกรมทางหลวง โดยเฉพาะสำนกงานภมสถาปตยงานทาง และหวงเปนอยางยงวา

เอกสารจากการศกษาฉบบน จะเป นประโยชนต อหนวยงานของกรมทางหลวง

สมดงเจตนารมณตอไป

ศนยบรการวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

กรกฎาคม 2550

คำนำ

สารบญคำนำ

สารบญ

บทนำ 6

บทท 1 ความรเบองตนเกยวกบภมทศนทางหลวง 8 1.1 บทบาทและประโยชนของภมทศนทางหลวง 8

1.2 พฒนาการของแนวคดเกยวกบภมทศนทางหลวง 10

1.3 ภมทศนทางหลวงกบวศวกรรมงานทาง 11

1.4 ภมทศนทางหลวงกบความปลอดภย 11

1.5 ภมทศนทางหลวงกบสงแวดลอม 11

1.6 การระวงรกษาภมทศนเดม 14

1.7 ภมทศนทางหลวงกบการรบรทางสายตา 14

1.8 ภมทศนทางหลวงกบการบรหารจดการและการดแลรกษา 17

1.9 หลกการจำแนกประเภททางหลวงในเชงภมทศน 17

1.10 บทบาทของภมสถาปนกตามขนตอนตางๆ ของการพฒนาทางหลวง 18

บทท 2 แผนงานโครงการภมทศนทางหลวง 19 2.1 แผนพฒนาดานภมทศนและสงแวดลอมในงานทางหลวง 20

2.2 แผนโครงการสำหรบงานภมทศนทางหลวง 24

2.3 การจดเตรยมงบประมาณ 25

2.4 กระบวนการทำงานโครงการภมทศนทางหลวง 26

2.5 การเขยนโครงการภมทศนทางหลวง 28

บทท 3 ขนพฒนาโครงการ 29 3.1 การเลอกแนวเสนทางของทางหลวงใหมในเชงภมทศน 29

3.2 การประเมนผลกระทบทางทศนยภาพ 31

3.3 ความเกยวของกบสาธารณชน 34

3.4 การจดทำผงแนวความคดภมทศน 35

3.5 การประมาณราคาเบองตนเพอจดเตรยมงบประมาณ 37

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

บทท 4 ขนออกแบบ 38 4.1 แนวทางการออกแบบในพนทถนน 38

4.2 แนวทางการออกแบบในพนทขางถนน 40

4.3 ขอพจารณาในการเลอกพรรณพช 44

4.4 การประมาณราคาขนการออกแบบ 48

บทท 5 ขนกอสราง 49 5.1 การจดการดานการกอสราง 49

5.2 การควบคมความปลอดภยระหวางการกอสราง 51

5.3 การตรวจสอบการกอสรางและบคลากร 52

5.4 การปกปองพรรณพชเดมและพนทอนรกษระหวางการกอสราง 53

5.5 การปลกพรรณพช 54

บทท 6 ขนดแลรกษา 56 6.1 ความรวมมอกบองคกรอน 56

6.2 หลกการและเปาประสงคของการดแลรกษา 57

6.3 แผนการจดการดานการดแลรกษา 58

6.4 ระบบการจดการดานการดแลรกษา 60

6.5 การใชบรการภายนอกเพองานดแลรกษา 61

6.6 การวางมาตรฐานเพอกำกบดแลการทำงาน 61

6.7 ความปลอดภยของผปฏบตงานภาคสนาม 62

6.8 งานการดแลพรรณพช 62

บทท 7 กรณศกษารปแบบแนะนำและตวอยางงานภมทศนทางหลวง 63 7.1 กรณศกษาภมทศนทางหลวงตางประเทศประเภทตางๆ 63

7.2 กรณศกษาภมทศนทางหลวงตางประเทศทไดรบรางวล 69

7.3 กรณศกษาภมทศนทางหลวงในประเทศ 71

7.4 ตวอยางรปแบบองคประกอบภมทศนทางหลวง 72

7.5 ตวอยางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวง 72

7.6 ตวอยางการออกแบบภมทศนทางหลวงเฉพาะท 73

7.7 ตวอยางการออกแบบภมทศนทางหลวง 74

บรรณานกรม 76

รายชอคณะกรรมการกำกบการศกษาโครงการและคณะกรรมการตรวจรบงาน78

รายชอคณะผวจย 79

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ...... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ...

... ... ... ... ...

... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�

บทนำความเปนมาของโครงการ

ถนนและทางหลวงเปนสวนสำคญของการสญจร

และการขนสงทางบก กรมทางหลวง กระทรวงคมนาคม

มหนาทควบคม ดำเนนงานกอสราง บรณะ และบำรง

รกษาทางหลวง 3 ประเภท ไดแก ทางหลวงพเศษ

ทางหลวงแผนดน และทางหลวงสมปทาน

ทางหลวงภายในประเทศแตละสายมความสำคญ

ในระดบตางกน คอ

• ทางหลวงเชอมระหวางประเทศไปยงประเทศ

เพอนบาน ไดแก สาธารณรฐสงคมนยมสหภาพพมา

สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ประเทศมาเลเซย

ซงมโครงขายเชอมไปตอยงประเทศอนในภมภาค ไดแก

ประเทศเวยดนาม สาธารณรฐประชาชนจน เปนตน

• ทางหลวงสายประธาน เชอมตอระหวางภาค

เชน ถนนเพชรเกษม ถนนพหลโยธน เปนตน

• ทางหลวงสายรอง เชอมตอในระดบภาคเขาสจ

งหวด

• ทางหลวงเชอมตอระหวางจงหวดกบอำเภอ

นอกจากน ในการจำแนกระดบความสำคญของ

ทางหลวงยงอาจรวมถงความสำคญของบรเวณพนทท

ทางหลวงตดผาน เชน ทางหลวงทตดผานในยานชมชน

เมอง เชอมตอจากสนามบน ทาเรอ ยานอตสาหกรรม

หรอผานพนทธรรมชาต พนทชนบท พนททมความสวย

งามเปนพเศษ พนททมความสำคญทางประวตศาสตร

งานออกแบบปรบปรงภมทศนในเขตทางกเปน

สวนหนงของงานกอสราง บรณะ และบำรงรกษาทาง-

หลวง บทบาทของงานภมสถาปตยกรรมมทงเพอประ-

โยชนใชสอย เพอบรรยากาศและความสวยงาม และเพอ

สรางสภาพแวดลอมทดใหกบพนทสองขางทางหลวง

งานออกแบบภมทศนทางหลวงมความหมายรวมถง

งานออกแบบ กอสราง และบำรงรกษาภาพรวมทปรา-

กฏแกสายตาทอยในเขตทางเกาะกลาง ถนน และรวม

ถงพนทในความดแลรบผดชอบของกรมทางหลวง เชน

จดทพกรมทาง เปนตน

การพฒนากอสรางทางหลวงโดยมงเนนการ

ขนสงและการสญจรเปนหลก ซงอาจเกดผลกระทบตาม

มาทงในระยะสนและระยะยาว ทงผลกระทบตอการใช

ทดนขางเคยง ผลกระทบตอสภาพพนททางธรรมชาต

ทงทรพยากร สตว พรรณพช ผลกระทบตอวถชวต

ความเปนอยและสงคม รวมไปถงผลกระทบทางทศนย-

ภาพ ซงผลกระทบเหลานสามารถปองกน บรรเทา และ

หลกเลยงไดดวยการกำหนดแนวเสนทางการออกแบบ

ภมทศนสองขางทาง และการเลอกใชพรรณพชอยาง

เหมาะสม

การศกษาในครงนมเปาหมายเพอจดทำแนว-

ทางการออกแบบและปรบปรงภมทศนทางหลวง โดย

รวบรวมจากหลกการสากลและลกษณะปญหาหรอ

อปสรรคทเกดขนในงานภมทศนทางหลวงของประเทศ

ไทย แนวทางทจดทำขนนจะกลาวถงบทบาทของงาน

ภมสถาปตยกรรมในขนตอนตางๆ ตงแตขนตอนของการ

กำหนดเสนทาง การจดทำทางเลอกเสนทาง การออก-

แบบ การประมาณราคา การกอสราง จนถงขนตอน

การดแลรกษา เพอใหผททำงานทางหลวงและภมทศน

ทางหลวงตระหนกและคำนงถงปจจยทางดานธรรมชาต

ความสวยงาม ทวทศน ความรนรมย ควบคไปกบความ

ปลอดภยและความคลองตวในการสญจร

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�

�

วตถประสงคของโครงการ

1) รวบรวมปจจยและขอพจารณา รวมถงความ

สำคญของปจจยดานตางๆ เพอใหเปนแนวทางในการ

ออกแบบภมทศนสำหรบเสนทางใหม และแนวทางการ

ปรบปรงภมทศนสำหรบเสนทางทสรางเสรจแลวแตยง

ตองมงานบรณะ และดแลทตอเนอง

2) เพ อรวบรวมรายช อพรรณพชท เสนอแนะ

สำหรบการใชงานในเขตทางหลวงในภมภาคตางๆ เพอ

เปนฐานขอมลทงายและสะดวกในการใชงาน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1) หนวยงานกรมทางหลวงและหนวยงานท

เก ยวของสามารถเขาใจและนำแนวทางการออกแบบ

และปรบปรงภมทศนถนนและทางหลวงไปใชเปนขอ

พจารณาในขนตอนตางๆ ของการทำงาน ทงในกรณท

กรมทางหลวงเปนผกำกบดแล หรอเปนผปฏบตเอง

3) เพอรวบรวมตวอยางการออกแบบปรบปรง

ภมทศนทางหลวงท งของไทยและตางประเทศทเปน

ตวอยางทด เพอเปนกรณศกษา และเพอตระหนกถง

บทบาทของงานภมทศนทางหลวง

4) เพอเปนการเพมพนความร เผยแพรความร

ความเขาใจ แกบคลากรของหนวยงานกรมทางหลวง

ในเรองเกยวกบบทบาทของงานภมทศนในเขตทางหลวง

และพนททอยในการดแลของกรมทางหลวง

2) หนวยงานกรมทางหลวงและหนวยงานท

เก ยวของสามารถนำรายชอพรรณพชทเสนอแนะเพอ

การใชงานในเขตทางหลวงไดอยางเหมาะสม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�

ความรเบองตนเกยวกบภมทศนทางหลวง

งานภมทศนทางหลวงเปนสวนหนงของการพฒนาทางหลวงซงไดรบการยอมรบมากขนตงแตชวงกลาง

ศตวรรษท 20 ผทจะทำงานเกยวกบการพฒนาทางหลวงและภมทศนทางหลวงสมควรศกษาความรพนฐานเบองตน

ดงน

“ภมทศนทางหลวง” (highway landscape) หมายถง ภาพรวมทรบรไดทางสายตาขณะสญจรไปตาม

ทางหลวง ซงรวมถงภาพของตวเสนทางหลวง และอาณาบรเวณโดยรอบเทาทมองเหนได ซงเปนรปทรงกรวย (cone

of vision) บานออกตามระยะทไกลออกไป

หากวเคราะหและแยกแยะภาพทปรากฏ จะแบง

ไดเปน องคประกอบทเปนธรรมชาต องคประกอบท

เกยวกบมนษย และองคประกอบทเกยวของกบความ

รสก

การท “ภมทศน” รวมถงองคประกอบทางความ

รสกดวยเนองจาก “การมองเหน” เปนกระบวนการ

ตความภาพเปนการรบร ดงนน บทบาทของงานภมทศน

ทางหลวงจงรวมไปถงเนอหา คณคา และความหมาย

ของภาพทปรากฏดวย จงควรใสใจในบรบทของพนท

นนๆ ผททำงานเกยวกบภมทศนทางหลวงจำเปนตอง

ทำความเขาใจกบสงตางๆ ทเปนพนฐานของภาพทจะ

ปรากฏทงหมด ทงในอดต ปจจบน และอนาคต ซงรวม

ไปถงการเปลยนแปลง การจดการ และการดแลรกษาท

1.1บทบาทและประโยชนของภมทศนทางหลวง

จะเกดขนตามมาโดยไมมวาระสนสด

ประโยชนของงานภมทศนทางหลวงโดยตรง

ไดแก การใหความรและประสบการณทรบรไดจากการ

เคลอนทโดยเรวสามารถสรางความพงพอใจแกผสญจร

การเปดโอกาสใหผสญจรไดรบขอมลขาวสารจากภาพ

ขางทาง การสงวนรกษาธรรมชาต และการบรรเทา

ความเสยหายของสงแวดลอมทเกดจากการสรางทาง

สวนประโยชนทางออมเปนเร องของการสงเสรมการ

ทองเทยว ซงนำไปสการพฒนาเศรษฐกจของชมชน จง

อาจกลาวไดวา การพฒนาภมทศนทางหลวงเปนการ

สนบสนนนโยบายของชาตพรอมกนไปหลายดาน ไดแก

ดานการทองเทยว ดานการสรางชมชนใหนาอยขน และ

ดานการรกษาสงแวดลอม

ทางหลวงและภมทศนทางหลวง

1

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �

ขอมลพนฐาน ผลงานภมทศน เปาหมาย

องคประกอบธรรมชาต การใชงาน (function)สภาพภมประเทศ

พรรณพชเดม

สตวในพนท

แหลงนำ

ระบบนเวศ

ดน

การกรอน

องคประกอบดานความรสก

สงหมายตา

ทวทศน

สภาพอากาศ

องคประกอบดานมนษย

การใชทดน

อาคาร สงกอสราง

ประวตศาสตร

สถานทสำคญ

ชวตชมชน

วฒนธรรม

รมเงา

สะดวก

เพยงพอ

ชดเจน

สนทรยภาพ (aesthetics)เนนเสรมการมองเหน

บดบงสงไมพงประสงค

เนนบรเวณสำคญ

กลมกลนกบภมประเทศ

ภาพลกษณ

สงวนรกษาสงแวดลอม(environment)ลดอณหภม

ลดมลภาวะ

สงวนทรพยากร

ลดผลกระทบ

จดการนำ

ปองกนการกรอน

สงวนรกษาธรรมชาต

พรรณพช (planting)สงวนพรรณพชเดม

สรางรมเงา

ความอยรอด

การดแลรกษา

สะดวก

รวดเรว

ปลอดภย

สบายใจ

ประทบใจ

รกษาธรรมชาต

การทำงานดานภมสถาปตยกรรมในงานทางหลวง

บทบาทของงานภมทศนทางหลวงอาจจำแนกไดเปนดานตางๆ คอ การใชงาน สนทรยภาพ การรกษา

สภาพแวดลอมและพรรณพช ซงการทำงานเหลานครอบคลมทงทางหลวงทตดเสนทางใหม และทางหลวงเดมท

ตองทำการปรบปรง โดยสามารถสรปประเดนเกยวกบงานภมทศนทางหลวงไดดงแผนภมดานลาง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย10

การออกแบบทางภมทศนทางหลวงทด อาจสรป

รวมความไดดงน

1) เปนการใชประโยชนจากสภาพทวทศนตาม

ธรรมชาตทมอยใหเกดประโยชนสงสดตอผใชทาง

2) เปนการสรางความกลมกลนดานภมทศน

โดยมการประสานงานระหวางว ศวกรงานทางกบ

ภมสถาปนก ตลอดทกขนตอน

3) เปนการรกษาสภาพธรรมชาตและพรรณพช

โดยไมขดตอเงอนไขดานวศวกรรม

แนวคดโดยรวมของการจดการภมทศนทางหลวง อาจจำแนกไดเปน 2 แนวทาง คอ

1) แนวสรางความสวยงาม (beautification approach)

2) แนวคำนงถงสงแวดลอม (environmental approach)

แนวสรางความสวยงามเปนแนวทางทเร มเกด

ขนมากอน กลาวคอ การสรางทางหลวงระยะแรกๆ มง

เนนทความสะดวก ความรวดเรว และความปลอดภยใน

เชงวศวกรรมเปนหลก ถดมาเปนชวงแหงการเรมมอง

ทางหลวงวาเปนสวนหนงของทศนยภาพ ซงควรมความ

สวยงามเชนเดยวกบพนทสาธารณะอนๆ จงทำใหเกด

แนวคดดานภมทศนเชงความงามใหกบทางหลวง โดยม

เปาหมายในการจดการทศนยภาพใหดด สวยงาม

ตอมาเก ดกระแสการฟ นฟ และสงวนร กษา

สงแวดลอมพรอมกบแนวความคดดาน “การพฒนา

อยางยงยน” การทำงานเกยวกบทางหลวงจงเรมคำนง

ถงสงแวดลอมและระบบนเวศ ใหความสำคญกบการ

วางแผนและออกแบบ มการคำนงถงผลกระทบตางๆ

ทเกดจากการสรางทาง คำนงถงการปกปองและสงเสรม

สงแวดลอม ตลอดจนการสงวนรกษาทรพยากร

แนวความคดดาน “นเวศวทยาถนน” (road

ecology) เปนวทยาการใหมทแตกแขนงมาจากภมน-

เวศวทยา (landscape ecology) และระบบนเวศวทยา

(ecosystem ecology) ทตระหนกตอผลกระทบในทาง

ลบของถนนทมตอธรรมชาต โดยมประเดนหลกทควรทำ

ความเขาใจดงตอไปน

1) กระบวนการในระบบนเวศจะถกรบกวนหรอ

ทำใหขาดความตอเนองโดยตวถนนและยานพาหนะทใช

ถนนนนอยางไร

2) พนทท เก ยวของกบกระบวนการของระบบ

นเวศจะเสยความตอเนองในลกษณะใด

3) ผลกระทบจากการขาดความตอเน องของ

ประชากรและววฒนาการของพชและสตวเปนอยางไร

4) ยานพาหนะและมลพษ / มลภาวะมผลกระทบ

ตออตราการตาย หรอมสวนในการรบกวน / หยดยงการ

แพรพนธของพชและสตวอยางไร

แมว าการทำงานดานภมทศนทางหลวงควร

คำนงถงระบบนเวศเปนพนฐาน แตกมไดหมายความวา

จะตองละทงแนวทางดานความงาม ทางหลวงแตละ

สายและแตละชวงยงมความตองการเนนในแนวทาง

ทตางกน เชน ทางหลวงในเมอง ทางหลวงนอกเมอง

ดงนน การพจารณาดสถานทแวดลอม โอกาส และวาระ

จงเปนสงสำคญ ซงการวางแนวความคดดงกลาวควร

จะกำหนดเปนผงแมบทในภาพรวมใหชดเจน ตลอดแนว

เสนทางของทางหลวง เพอเปนฐานในการวางผงและ

ออกแบบในแตละสวนตอไป

1.2พฒนาการของแนวคดเกยวกบภมทศนทางหลวง

4) เปนการพจารณาใชพรรณพชเพอประโยชน

ดานตางๆ

5) เปนการกำหนดองคประกอบทางหลวงทเออ

ประโยชนดานภมทศน

6) เปนการเสรมคณภาพของภมทศนทมอยเดม

7) เปนเคร องมอในการจดเรยงกจกรรมตางๆ

ใหเปนสดสวน

8) เปนเครองมอในการบรหารจดการ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 11

วศวกรรมงานทางเปนงานท เก ยวของกบการ

พฒนาและดแลรกษาทางหลวง ซงวตถประสงคของการ

พฒนางานทางสามารถแบงออกไดเปน 4 ประการหลก

คอ

1) เพอใหเกดความสะดวกในการใชงาน และ

การใหบรการ

2) เพอใหเกดความปลอดภย

3) เพอใหเกดความสวยงาม

4) เพอใหเกดความคมคาทางเศรษฐกจ

“ความสวยงาม” หมายความถง การประสาน

ระหวางงานวศวกรรม งานสถาปตยกรรม และงานภม-

สถาปตยกรรม พรอมกบการคำนงถงสภาพแวดลอมของ

พนท เพอใหเกดเสนทางทสวยงามและสราง “คณภาพ”

1.3ภมทศนทางหลวงกบวศวกรรมงานทาง

ความสำคญอนดบตนๆ ของการพฒนาทางหลวง คอ เรองของความปลอดภย โดยภมสถาปนก ผวางผงและ

ออกแบบพนทในเขตทางตองนำความเขาใจนมาใชในการออกแบบภมทศนอยางรอบคอบ เชน ใชในการวางอาคาร

การวางสงอำนวยความสะดวก การปลกตนไม เปนตน สงทตองทำความเขาใจและคำนงถงในการออกแบบ ไดแก

ทศนวสยในการขบข ลกษณะการเคลอนทของพาหนะ และอบตภยทอาจเกดขนและมผลกระทบตอพนททางหลวง

1.4ภมทศนทางหลวงกบความปลอดภย

1.5ภมทศนทางหลวงกบสงแวดลอม

เนองจากสงแวดลอมถกรบกวน ถกทำลาย หรอ

ถกเปลยนแปลงความสมดลจากการพฒนาดานตางๆ

รฐบาลจงไดบญญตกฎหมายเพอคมครองสงแวดลอม

และทรพยากรธรรมชาตขน คอ พระราชบญญตสงแวด-

ลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ซงกำหนดใหโครงการหรอ

กจการใดๆ ทอาจเกดผลกระทบตอสงแวดลอมตองทำ

รายงานการประเมนผลกระทบสงแวดลอม (Environmental

Impact Assessment - EIA) โดยโครงการทางหลวงท

เขาขายตองดำเนนการศกษาผลกระทบตอสงแวดลอม

ตามประกาศของกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและ

สงแวดลอม พ.ศ. 2535 ไดแก1

1 กรมทางหลวง, รายงานประจำป 2548 (Annual Report 2005), (กรงเทพฯ : (ม.ป.พ.), 2548), หนา 95.

ของทาง ซงเปนผลดโดยตรงตอผใชทางและผอาศยโดย

รอบ โดยทการออกแบบทางจะตองพจารณาขอกำหนด

และเงอนไขทางวศวกรรมหลายประการ ซงควรใชความ

ร ความเขาใจในสภาพภมทศนของพนท มาพจารณา

ประกอบ รวมทงการดำเนนงานรวมกนเพอใหเกดความ

เขาใจทงงานวศวกรรมและงานภมสถาปตยกรรม ซงเปน

ปจจยสำคญททำใหเกดความสำเรจ เพอใหไดเสนทางท

มคณภาพตรงตามวตถประสงค

มาตรฐานทางวศวกรรมทเก ยวของกบงานภม-

ทศนทางหลวงมหลกการพนฐาน คอ การพจารณาระยะ

เวนวางในแนวราบ (horizontal clearance) ระยะการ

มองเหน (sight distance) และการจดการทางเขาออก

(access management)

1) โครงการทางพเศษตามกฎหมายวาดวยการ

ทางพเศษ หรอโครงการทมลกษณะเชนเดยวกบทางพเศษ

หรอระบบขนสงมวลชนทใชราง

2) โครงการทตดผานพนทคณภาพลมนำชน 1B

และลมนำชน 2

3) โครงการทตดผานพนทเขตรกษาพนธสตวปา

เขตหามลาสตวปา และเขตอทยานแหงชาต

4) โครงการทตดผานเขตปาชายเลนทเปนปา

สงวนแหงชาต และพนทชายฝงทะเลในระยะ 50 เมตร

หางจากระดบนำทะเลขนสงสด

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย12

อยางไรกด จากหลกการการสรางทางหลวงท

ตองคำนงถงผลกระทบตอสงแวดลอม ดงนนควรจะตอง

ทำการศกษาผลกระทบตอสงแวดลอมทกโครงการ ไมวา

กฎหมายจะบงคบหรอไมกตาม

การศกษาผลกระทบสงแวดลอมมวตถประสงค

เพอใหเกดความมนใจวาไดมกระบวนการทจะไมใหเกด

ผลกระทบตอสงแวดลอม หรอในกรณทหลกเลยงไมได

กไดจดใหมกระบวนการลดผลกระทบใหเกดขนนอยท

สด ดงนน การศกษาผลกระทบสงแวดลอมจงมใชเปน

เพยงการรวบรวมขอมล หากแตเปนการศกษาและวาง

แผนไปพรอมกบการวางแผนและออกแบบโครงการใน

ดานอนๆ

การศกษาผลกระทบตอส งแวดลอมอาจทำได

เปน 2 ลกษณะคอ

• การศกษาประเมนสงแวดลอมเบองตน

(Initial Environmental Evaluation - IEE) เพอ

ทำความเขาใจผลกระทบทจะเกดขน มกใชกบโครงการท

ไมมความออนไหวทางสงแวดลอมมากนก หรอเพอการ

ศกษาในขนตนเพอหาทางเลอกทเหมาะสม กระบวนการ

ศกษาอาจใชเวลาสนเพยง 4-6 เดอน

• การประเมนผลกระทบสงแวดลอม

(Environmental Impact Assessment - EIA)2

เปนการศกษาและประเมนการแกปญหาอยางละเอยด

กระบวนการศกษาอาจใชเวลายาว 1 ปหรอมากกวา

ทงน ไมวาจะเปนการศกษาแบบใดกตาม หวขอ

หลกทตองศกษา ไดแก

1) สงแวดลอมทางดานกายภาพ

(physical environment)

2) สงแวดลอมทางดานชวภาพ

(biological environment)

3) คณคาดานการใชประโยชนของมนษย

(human use values)

4) คณคาดานคณภาพชวต

(quality of life values)

การทำงานดาน IEE และ EIA ในสวนของงาน

ภมทศนในทางหลวงโดยสงเขปประกอบดวย

1) ขนเบองตน (preliminary step) ไดแก การ

รวบรวมขอมลพนฐานเบองตน ขอมลเอกสาร และขอมล

ภาคสนาม

2) ขนประเมนภมทศน (landscape assess-

ment) ไดแก ระบสภาพภมทศนและลกษณะของภาพ

ทปรากฏ ระบสวนของภมทศนทมลกษณะเดนเฉพาะ

ระบคณภาพภมทศน และระบลำดบความสำคญในแง

การมองเหน (landscape sensitivity)

3) การประเมนคณภาพทางสายตา (visual

assessment) ไดแก ระบและอธบายพนทรบภาพ

(visual catchment) ระบคณลกษณะของผมอง (view-

ing audience) ระบจดมองภาพ (viewpoint) ระบลำดบ

ความสำคญของการมองเหน (จำนวนผมองเหน) และ

ระบความปลอดภยและความนาสนใจในการมองเหน

4) สรปและประเมนผลกระทบ (summary

and evaluation of impacts) ไดแก ประเมนผลกระทบ

ของทางหลวงตอลกษณะภมทศน ความกลมกลนของ

ทางหลวงในสภาพภมทศน ประเมนภาพทมองเหนจาก

ทางหลวง และจดเตรยมรายงานผลกระทบจากการสราง

ทาง

5) การบรรเทาผลกระทบ (mitigation) ไดแก

ระบพนททตองการการบรรเทาผลกระทบ ระบทางเลอก

ทเหมาะสม เพอปองกน ฟนฟ หรอบรรเทาผลกระทบ

ทางลบจากโครงการ และบรณาการทางเลอกนนๆ เขา

กบการออกแบบภมทศน

ตามประกาศของกระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลย

และสงแวดลอม วนท 24 สงหาคม 2535 กำหนดไววา

ประเภทโครงการทางหลวงหรอถนนทเขาขายตองทำการ

ประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA) นนจะตองมการ

เสนอรายงานการวเคราะหผลกระทบส งแวดลอมใน

ขนตอนกอนขออนมตตอคณะรฐมนตร และขนขอขยาย

ดงแผนภมดานลาง

2 การเรยกชอการศกษาสงแวดลอมแบบเบองตนกบแบบละเอยดอาจเรยกแตกตางกนไปในแตละประเทศ เชน ของสหรฐอเมรกา เรยกการศกษาเบองตน วา Environmental Assessment – EA และเรยกการศกษาแบบละเอยดวา Environmental Impact Statement- EIS

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 13

ขนตอนการพจารณา EIA สำหรบโครงการของรฐ รฐวสาหกจ โครงการรวมกบเอกชนทมา : ทววงศ ศรบร. EIA การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม, 2541 : 45

การทำงานดานสงแวดลอมจำเปนตองไดรบความรวมมอและรบฟงความคดเหนจากผท เก ยวของและ

ประชาชน ซงกรมทางหลวงไดเนนการเขามามสวนรวมของประชาชน (public involvement) มากกวาการทำ

ประชาพจารณ (public hearing) เพอใหประชาชนมสวนรวมตลอดทงกระบวนการ เพอนำไปประกอบการตดสน

ใจในทกขนตอนของการศกษาผลกระทบ ทงน กลมงานสงแวดลอมของกรมทางหลวงไดกำหนดใหมการมสวนรวม

อยางนอย 3 ครง ในชวงระยะเวลาการศกษาผลกระทบของโครงการ โดยการจดแตละครงตองใชวธการทเหมาะสม

เชน การหารอกบผนำชมชน การจดกลม ประชมยอย เปนตน

บคคล/สถาบน/ผเชยวชาญ

เสนอความเหน

เสนอขอกำหนดโครงการ (TOR) ตอ

สำนกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.)

นดเพอใหความเหน

คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเสนอความเหน

คณะกรรมการผชำนาญการฯ

พจารณารายงานฯ

จดทำรายงานตงแตขนศกษา

ความเหมาะสมของโครงการ

รฐ รฐวสาหกจ

สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม ตรวจสอบและพจารณาขนตน

คณะรฐมนตรพจารณาขนสดทาย

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย14

1.6การระวงรกษาภมทศนเดม

ในกระบวนการวางแผนและออกแบบภมทศน

ทางหลวงจะตองทำความเขาใจกบ “ภมทศนเดม” ทม

ความสำคญและเปนเอกลกษณหรอท ใหความเปน

ลกษณะเฉพาะถน โดยแตละพนทจะมความแตกตางกน

ทงภมประเทศ ภมอากาศ ลกษณะทางธรณวทยา ททำ

ใหภมทศนธรรมชาต (natural landscape) เกดความ

แตกตางจนมลกษณะสภาพแวดลอมและระบบนเวศ

ทเฉพาะตว สวนภมทศนวฒนธรรม (cultural land-

scape) คอ พนททางภมทศนทมนษยเขาไปเกยวของ

และปรบเปลยนธรรมชาตใหมความผกพนกบชวตประ-

จำวนและวฒนธรรมทองถน และภมทศนประวตศาสตร

(historic landscape) คอ พนททมรองรอยของประวต-

ศาสตรทควรจารกและสงวนรกษาเอาไว

การแกปญหาหรอบรรเทาผลกระทบของปญหา

จะตองคดทำตงแตขนวางแผน โดยยดหลกการทวาการ

ระวงรกษาใหผลดกวาการฟนฟใหกลบคนในภายหลง

ทงน ควรเปนการทำงานรวมกบกบหนวยงานอนๆ ดวย

1.7ภมทศนทางหลวงกบการรบรทางสายตา

การออกแบบภมทศนทางหลวง เปนการคำนงถงความรสกของผสญจร ในการศกษาทางดานการรบรทาง

สายตาจงคำนงถงเรองหลก 2 เรอง คอ เรองของภาพภมทศนทปรากฏ และเรองของผมอง โดยทดานของภาพภมทศน

ทปรากฏนนแบงออกไดเปน

1) ภาพภายในแนวถนน (internal view) คอ ความกลมกลนตอเนองของแนวเสนทาง

2) ภาพภายนอกแนวถนน (external view) คอ การรบรถนนเปนภาพรวมตอเนองตลอดเสนทาง

การออกแบบเพอความสวยงามตอเนองของ เสนแนวถนนตามทเสนอแนะโดย Jim McKluskey3 มประเดน

สำคญโดยสรปคอ

1. การวางแนวถนนในระนาบราบ (horizontal alignment)

พยายามใหมเสนตรงและเสนโคงทสมดลกน หลกเลยงการเบยงเสนทางเลกๆ นอยๆ หรอการเชอมถนนเสนตรง

ดวยทางโคงเลกๆ หรอการเชอมเสนโคงดวยเสนตรงระยะสนๆ ซงจะทำใหแนวถนนดไมตอเนองสมำเสมอ

เชน หนวยงานอทยานแหงชาต กรมศลปากร ผนำ

หรอปราชญชาวบาน ฯลฯ การทำงานภาคสนามตางๆ

จำเปนตองมความรอบคอบตงแตการเขาไปสำรวจพนท

โดยจะตองไมทำลายสภาพแวดลอมในพนทนนเสยเอง

ขนตอนการกอสรางเปนอกขนตอนหนงทอาจจะสราง

ความเสยหายใหกบสงแวดลอมไดมาก จงตองวางแผน

ใหรอบคอบ

สงแวดลอมของภมทศนทางหลวงในเมองอาจ

ตองระมดระวงตางไปจากการทำงานในสภาพภมทศน

ธรรมชาตบาง การรบกวนตอวถชวตและสขภาพชมชน

กลายเปนประเดนสำคญทจะตองคำนงถง ทงแหลงงาน

เสนทางการสญจรตดตอภายในชมชน มลภาวะดาน

ตางๆ ลวนเปนประเดนทตองพจารณา และมวธในการ

ทำงานทแตกตางกน ผททำงานดานนจงตองแยกแยะ

ความแตกตางของสภาพภมทศนเดมไดเพอลำดบความ

สำคญของประเดนปญหาในแตละสภาพการณไดอยาง

ถกตอง

3 Roadform and Townscape, 1979

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 15

ถนนทโคงและสมดลไปกบสภาพธรรมชาตโดยรอบ

2. การวางถนนในระนาบตง (vertical alignment)

พยายามไมตอเสนทางขน-ลงดวยสนเนนหรอทองเนนสนๆ หลกเลยงการทำเนนหรอแองเลกๆ ในเสนผวจราจร

และหลกเลยงการสรางทางลาดเปนชนๆ มากเกนไป และควรคำนงถงความสอดคลองกลมกลนกบสภาพภมประเทศ

เดมใหเกดผลกระทบทชดเจนกบภมทศน การตดถนนโดยใชทางลาดทขดแยงกบสภาพภมประเทศทำใหตองมการตด

เนนหรอถมเนนทเปนการปรบเปลยนสภาพภมประเทศมากเกนไป

3. การวางถนนในระนาบนอนและระนาบตงผสมกน

เนนความปลอดภยเปนสำคญ โดยหลกเลยงการทำทางโคงในชวงทางลาด หลกเลยงการทำแองหรอเนน

ระหวางทางโคง พยายามเชอมตอทางลาดกบทางเรยบใหมความตอเนองสมำเสมอ ควรใชสภาพภมประเทศใหเกด

ประโยชนเพอการสรางภาพตอเนองทนาสนใจ มจงหวะของการเปดและปดมมมอง โดยใชการวเคราะหภาพขางทาง

ประกอบ

ถนนขนลงเนนทสอดคลองกบสภาพธรรมชาตและสรางมมมองระยะไกลทมา :www.hotkey.net.au/~krool/photos/vic/princes.htmretrieved 16 May 2007

ถนนทลงจากทสงและคดเคยวไปตามแนวโคงของภเขาทมา : หนงสอทระลก 84 ป กรมทางหลวง, 2539 : 107

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย1�

เร องของชวงเวลาทมการเปลยนแปลงในถนน

แตละชวงเปนประเดนสำคญ มนษยจะเรมตนตวและ

ใหความสนใจสงใหมๆ ทกครงทมการเปลยนแปลง เชน

โคง เลยว หรอลอดอโมงค หลกการนอาจใชไมไดมาก

นกกบถนนประเภทเนนการสญจรผานอยางเรวซงมก

เปนเสนตรง ถนนประเภทดงกลาวนาจะเรยกความตงใจ

และสมาธกลบคนมาดวยการเนนภมทศนพเศษบางจด

เชน กอนเขาเมอง ทางแยกสำคญ เปนตน

การศกษาภาพทนาสนใจและระบตำแหนงใน

เสนทางเปนสงทพงกระทำในกระบวนการออกแบบ แนว

เสนทางและการออกแบบภมทศน การจดจงหวะใหเหน

วตถหรอรปโฉมสำคญในภมทศน เปนสงททำไดโดยการ

จดการและออกแบบแนวถนน

บางคร งอาจตองมการปรบแตงภมทศนเดมท

อยขางทางบาง เพอทำใหภาพสงทนาสนใจปรากฏใน

ลกษณะทดขน เชน การสางตนไมแนนทบเพอเปดมม

มอง หรอการปลกตนไมประกอบเพอใหภาพเกดความ

สวยงามมากขน หรอการปรบแตงเนนขางทางเพอใหเหน

ภาพทดขน เปนตน

ทำเลและตวผมองกเปนสวนสำคญในการศกษา

ในดานการรบรทางสายตาดวย คณลกษณะของผมองท

มกใชในการศกษา ไดแก

1) ตำแหนงของผมอง (point of view)

2) มมรบภาพ (cone of vision) และความใสใจ

(concentration) ทสมพนธกบความเรวของการเคลอนท

3) ระดบความสำคญของการมองเหน (sensi-

tivity level)

• ตำแหนงของผมอง (point of view) เปนสง

บงบอกถงกรอบของภาพ ซงผออกแบบภมทศนจะตอง

พจารณาจดการ เชน บดบง สงเสรม เปนตน ในกรณ

ของภมทศนทางหลวง แตละกรอบภาพทปรากฏ ณ

แตละจดตางๆ บนแนวเสนทางทผมองสญจรไปมไดม

ความสำคญเทากนทงหมด แตจะขนอยกบความใสใจ

(concentration) ของผมอง โดยผสญจรจะมความ

เขมขนของความใสใจตอภาพขางทางเมอมการเปลยน

ทศทาง หรอมการเปลยนระดบของการสญจร หรอมการ

ลอดผานพนทในลกษณะอโมงค และยงแปรเปลยนไป

ตามความเรวของการสญจรดวย เมอความเรวสงจดใส

ใจจะอยทระยะไกล โดยมความใสใจนอยตอภาพระยะ

ใกล ดงนนในความเรวสงมนษยจะมองเหนเปนภาพรวม

มากกวาภาพรายละเอยด

• มมหรอกรวยรบภาพ (cone of vision)

ไดแก มมกวางหรอแคบของลานสายตา มมรบภาพ

ของมนษยแปรเปลยนไปตามความเรวของการสญจร

ในความเรวมากๆ การมองเหนพนทดานขางจะลดลง

ดงนนในความเรวสงมนษยจะไมสงเกตสงทอยดานขาง

มากนก จะมองภาพทอยขางหนาในระยะไกลมากกวา

• ระดบความสำคญของการมองเหน (sen-

sitivity level) ไดแก การพจารณาวาจะมผมองเหนภาพ

นนๆ มากนอยเพยงใด สำหรบกรณทางหลวง ระดบทาง-

หลวงหลกยอมมผใชเสนทางมากกวาทางหลวงระหวาง

อำเภอ และสงทเปนฉากหนา (foreground) มระดบ

ความสำคญมากกวาสงทเปนฉากหลง (background)

เปนตน การประเมนระดบความสำคญของการมองเหน

ทำเพอการตดสนใจในขนการวางแผนวา ควรใหความ

สำคญกบภาพนนๆ ในระดบใด ควรใชงบประมาณกบ

ภาพในจดนนมากนอยเพยงใด

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 1�

1.8ภมทศนทางหลวงกบการบรหารจดการและการดแลรกษา

การจดการทางหลวงจะตองทำตอเนองไปตลอด

อายการใชงานของทางหลวง โดยมจดมงหมายใหทาง-

หลวงอยในสภาพดเสมอนเพงกอสรางเสรจอยตลอด

เวลา ดวยการใชทรพยากรและงบประมาณทมประสท-

ธภาพ ดงนน จงตองนำการบรหารจดการดานปญหา

อปสรรค และศกยภาพทจะเกดขนเมอเปดใชโครงการ

มาพจารณาตงแตข นตอนการวางแผนและออกแบบ

1.9หลกการจำแนกประเภททางหลวงในเชงภมทศน

การจำแนกประเภททางหลวงในเชงภมทศน อยทการจำแนกโดยอาศยลกษณะเฉพาะทแตกตางกน เงอนไข การศกษาและการออกแบบจงแตกตางกนไปดวย ซงจำแนกไดดงน ทางหลวงในเขตพนทชนบท ทางหลวงในเขตเมอง ทางหลวงในเขตชานเมอง และทางหลวงผานพนทพเศษ

ทางหลวงพนทชนบท ทางหลวงพนทเมอง

ทางหลวงพนทชานเมอง ทางหลวงพนทพเศษ เชน พนทประวตศาสตรทมา : www.fhwa.dot.gov/environment/te/hist_pres/

index2.htm retrieved 18 May 2007

ทงน เพอกำหนดระดบการพฒนาใหสอดคลองกบความ

สามารถในการลงทนและการดแลรกษา เพอวางแผนจด

เตรยมระบบการจดการและดแลรกษาใหเหมาะสมไว

ลวงหนา ใหพรอมจะปฏบตไดทนททการกอสรางเสรจ

สนลง ทงน กระบวนการหลงการกอสรางทางทจะทำให

เกดความยงยนของภมทศนทางหลวงม 2 ประการหลกๆ

คอ การจดการ และการดแลรกษา

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย1�

1.10บทบาทของภมสถาปนกตามขนตอนตางๆของการพฒนาทางหลวง

ในการพฒนาโครงการทางหลวง ภมสถาปนกจำเปนตองประสานงานและทำงานรวมกบผเชยวชาญสาขาอนๆ

เชน นกผงเมอง นกเศรษฐศาสตร นกโบราณคด วศวกร เปนตน เพอสามารถนำความรดานตางๆ มาประกอบการ

พฒนาโครงการไดอยางเหมาะสม เพอความเขาใจบทบาทการทำงานตามขนตอนการพฒนาโครงการทางหลวงรวม

กบบคคลในวชาชพเกยวของหลกทางกายภาพ อาจสรปเปนตารางเบองตนได ดงน

จะเหนไดวา การพฒนาโครงการทางหลวงมความเกยวของกบหลายวชาชพ โดยทวไปแลวภมสถาปนกเปนผ

ทำหนาทประมวลการทำงานทงหมดออกมาเปนแบบกอสรางภมทศนในขนสดทาย โดยดแลประสานงานใหทางหลวง

มความสะดวก ปลอดภย พรอมดวยความสนทรย และความเปนมตรตอสงแวดลอม ภมสถาปนกจงเปนเสมอนผ

ประสานระหวางวชาชพตางๆ เพอนำโครงการไปสเปาหมายทวางไว

บทบาทภมสถาปนกกบงานพฒนาทางหลวง

ขนตอน ลกษณะงาน

การวางแผน วางแผนเสนทาง ประเมนผลกระทบ ประชมผมสวนไดสวนเสย เลอกเสนทาง กำหนดความกวางของเขตทาง ประมาณการเพอตงงบประมาณ

การพฒนาโครงการ วางขนาดเสนทางและเขตทาง วางแผนงานระบบ จดทำงบประมาณ วางจดอำนวยความสะดวก วางแผนลดมลภาวะ วางแผนบรรเทาผลกระทบ

การออกแบบ ออกแบบเสนทาง ออกแบบองคประกอบ ออกแบบงานระบบ ออกแบบพรรณพช วางแผนการคนสภาพหลงกอสราง ออกแบบจดอำนวยความสะดวก ทำแบบกอสรางและเอกสารประกอบ ประมาณราคา

การกอสราง จดหาผรบเหมากอสราง ควบคมการกอสรางและการปลกพรรณพช จดการฟนคนธรรมชาต ตรวจรบงาน

การจดการและดแลรกษา การซอมแซม การจดหาแหลงนำและการรดนำ การตดแตงพรรณพช การฟนคนสภาพ การควบคมการใชงานในเขตทาง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 1�

แผนงานโครงการภมทศนทางหลวง 2“แผนการทำงาน” เปนจดเรมตนทสำคญมาก

เน องจากเปนโครงการท ตองอาศยความรวมมอจาก

บคคลหลายฝายจำนวนมาก ใชเวลาในการทำงานระยะ

ยาว และตองมการจดเตรยมกำลงคนและงบประมาณ

ลวงหนา แผนการทำงานเปนกญแจทอาจนำไปสความ

สำเรจหรอความลมเหลวของโครงการ ซงขนอยกบความ

รอบคอบและวสยทศนของแผนงานนนๆ สวนประกอบ

ทสำคญลำดบตนๆ ของแผนงาน ไดแก ความมงมนของ

นโยบาย ความชดเจนของเปาหมาย ความเขาใจสถาน-

การณปจจบนทถองแท และความชดเจนของวธการไปส

เปาหมายทปฏบตไดจรง การเขยนแผนจงเปนเสมอน

ขอตกลงทำความเขาใจรวมกนระหวางผทำงานทกระดบ

วา ใครจะตองทำอะไร อยางไร เมอใด เพอเปาหมายใด

การดำเนนการดานสงแวดลอมและภมทศนใน

งานทางหลวงพบปญหาและอปสรรคหลายประการ

โดยงบประมาณและบคลากร อกทงบคลากรเดมทเปน

ผ เช ยวชาญทางดานวศวกรรมและเทคโนโลยดาน

การทางอาจจะไมค นเคยกบการทำงานร วมกบผ

เชยวชาญดานสงแวดลอมและภมทศนมากนก ดงนน

การทำแผนภมทศนทางหลวงในทนจงกลาวแยกเปน 2

ลกษณะ คอ “แผนพฒนาดานภมทศนและสงแวดลอม

ในงานทางหลวง” ซงมงเนนทปญหาดานการดำเนนการ

งบประมาณและบคลากร ซงเปนแผนในระดบองคกรท

เกยวของกบโครงสรางอำนาจหนาทของหนวยงานตางๆ

และ “แผนโครงการสำหรบงานภมทศนทางหลวง” เพอ

เปนขอตกลงทำความเขาใจรวมกนระหวางผ ทำงาน

ทกระดบวา ใครจะตองทำอะไร อยางไร เมอใด

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย20

2.1แผนพฒนาดานภมทศนและสงแวดลอมในงานทางหลวง

ในการบรหารจดการงานโครงการภมทศนทางหลวงเพอใหเกดผลในทางปฏบต ตองคำนงถงปจจยทเกยวของ

หลายดาน ไดแก ลกษณะองคกรกำกบดแลภมทศน องคกรปฏบตการ การงบประมาณ การพฒนาบคลากร การพฒนา

เทคโนโลยสารสนเทศ การพฒนาเครองมออปกรณ การบรหารจดการโครงการ และการสอสารประชาสมพนธ

แผนภม หลกการแนวคด แผนปรบปรงภมทศนทางหลวงเบองตน

ดานประเภททางหลวง

มาตรฐานตามขนทางหลวง

- ขนทางหลวงพเศษ

- ขนทาง class 1

- ขนทาง class 2-3

- ขนทางเขตเมอง urban area

- ขนทาง class ทางขนาน การงบประมาณ

การสอสารและการประชาสมพนธ

มาตรฐานองคประกอบ

งานภมทศน

- เขตทางหลวง

- เกาะกลาง

- การเลอกใชพรรณพช

- การดแลรกษา

- สงอำนวยความสะดวก

- สถาปตยกรรม

การพฒนาเครองมอและอปกรณ

ดานคมอ/มาตรฐานภมทศน

การพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ

การพฒนาบคลากรดานภมทศน

องคกรมาตรฐานภมทศน

ประเภททางหลวง

- ทางหลวงในพนทชนบท

- ทางหลวงในเขตชานเมอง

- ทางหลวงในเขตเมอง

- ขนทางทผานพนทพเศษ

ประเดนดานบรหารจดการภมทศนทางหลวง

กรมทางหลวง

- สวนกลาง

- แขวง เขต และทองถน

- กำกบ งานภมทศน

- ปฏบตการ งานภมทศน

ดานมาตรฐานภมทศนประเภททางหลวง

จากแผนภมดงกลาว พจารณาถงรายละเอยดแตละดานทเกยวของกบประเดนทางดานการบรหารจดการแผน

โครงการปรบปรงภมทศนทางหลวงไดดงตอไปน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 21

2.1.1ดานองคกรกรมทางหลวงกรมทางหลวงแบงโครงสรางสวนงานองคกร

เพอกำกบดแลทางหลวงและโครงการตางๆ เปนฝายท

ขนกบรองอธบด และฝายทขนกบวศวกรใหญ โดยสาย

งานสวนกลางทจดต งข นเพ อรบผดชอบงานภมทศน

ทางหลวง คอ สำนกงานภมทศนงานทาง โดยมการแบง

มอบอำนาจหนาทงานกำกบดแลทางหลวงในแตละพนท

ใหแกสำนกทางหลวงท 1-15 ซงแตละแหงจะมแขวง

การทางในกำกบทำหนาท ทางเทคนคและปฏบตการ

งานกอสรางซอมบำรงทางหลวงในความรบผดชอบ

ดงนน งานในโครงการปรบปรงภมทศนทางหลวงจงควร

พจารณาประเดนหนาทองคกรใน 2 ลกษณะ คอ

ขนตอนงาน องคกรภายในกรมทางหลวง บทบาทหนาททเกยวของโดยสำนกภมทศนงานทาง

การกำกบงานภมทศนทางหลวง (สวนกลาง)

ขนรวบรวมวเคราะหความ

ตองการ เพอเสนอตงโครงการ

ประเมนผล จดลำดบความสำคญ

และวเคราะหจดตงงบประมาณ

ขนกำหนดแนวเขตทาง เพอ

ดำเนนการดานจดกรรมสทธ

ขนตอนการออกแบบกอสรางและ

ควบคมงานกอสรางทางหลวง

สำนกงานทางหลวงพเศษฯ

ขนตอนการจดทำระบบขอมล

ภมทศนงานทาง เพอใชงาน

สอสารภายในองคกร และเปน

สอประชาสมพนธเผยแพรส

สาธารณะและสงคม

สำนกผบรหาร (กำหนดนโยบาย)

สำนกวางแผน (จดทำ)

สำนกสำรวจและออกแบบ

สำนกจดกรรมสทธทดน

สำนกสำรวจและออกแบบ

สำนกกอสรางทาง

สำนกกอสรางสะพาน

สำนกเทคโนโลยสารสนเทศ

ศนยประชาสมพนธ

กองสารสนเทศ

กำหนดเกณฑมาตรฐาน การประมาณราคา

เบองตน

จดทำขอแนะนำดานเกณฑกลางตงโครงการ

ดานภมทศนงานทาง เพอวเคราะหความสำคญ

แยกตามประเภททางหลวง

การศกษาวจย ออกแบบเบองตน เพอใช

กำหนดเขตทางทตองการดานภมทศนของ

องคประกอบทางหลวงตางๆ

การใหขอมลความรความเขาใจในการใชคมอ

งานภมทศนทางหลวงเพอการออกแบบ กอสราง

การประเมนงานจางออกแบบ

พจารณาแบบของผรบจางงานออกแบบ

พรอมกอสรางทางหลวงในองคประกอบงาน

ภมทศนทางหลวง

การพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ ดานภมทศน

งานทาง อาทเชน ตวอยางรปแบบทหลากหลาย

ในแตละภมภาคหรอพนท ขอมลพรรณพชไม

สงอำนวยความสะดวกประกอบทางหลวง

ผลงานภมทศนงานทางทควรเผยแพร เปนตน

1.

2.

3.

4.

-

-

-

-

-

1. การกำกบงานภมทศนทางหลวง แบงเปน • สวนกลาง ใหเปนภารกจหลกของสำนกภม-

ทศนงานทาง ทำหนาทดานวชาการและกำหนดเกณฑ มาตรฐาน จดทำขอแนะนำเกณฑกลางภมทศนงานทาง คณลกษณะเครองมอ และอปกรณในงานภมทศนงาน ทาง รวมทงการประสานงานหนวยงานฝายตางๆ ใน ประเดนทเกยวของ

• สวนพนท ใหเปนภารกจหลกของสำนก ทางหลวงท 1-15 ในการกำกบงานภมทศน และใหการ สนบสนนทางวชาการและเทคนคกบแขวงการทางทอย ในพนท โดยใชเกณฑมาตรฐานกลางจากสวนกลาง

บทบาทหนาทการกำกบงานภมทศนทางหลวง ในสวนกลางและสวนพนทของกรมทางหลวงอธบายโดย ละเอยดไดดงตาราง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย22

ขนตอนงาน องคกรภายในกรมทางหลวง บทบาทหนาททเกยวของโดยสำนกภมทศนงานทาง

การกำกบงานภมทศนทางหลวง (สวนกลาง)

ขนตอนการพฒนาบคลากรให

มความรความสามารถดาน

ภมทศนงานทาง

สำนกผบรหาร(กำหนดนโยบาย)

สำนกวจยและพฒนา

ศนยประชาสมพนธ

กองสารสนเทศ

กองฝกอบรม

จดทำโครงการการพฒนาบคลากรใหม

ความรความสามารถดานภมทศนงานทาง

ทงในระดบบรหาร ระดบอำนวยการ

ระดบเทคนค และระดบปฏบตการ

5. -

การกำกบงานภมทศนทางหลวง (สวนพนท)

ขนตอนการสนบสนนทาง

วชาการและเทคนคกบ

แขวงการทางทอยในพนท

หรอสำนกทางหลวงเขตตางๆ

ขนตอนการจดการและ

การพฒนาเครองมอและอปกรณ

บำรงรกษางานภมทศน

ขนตอนการจดเตรยมงบประมาณ

ดานการจดการและการวางแผน

โครงการปรบปรงภมทศน

สำนกทางหลวงท 1-15

แขวง และ/หรอ หมวดการทาง

สำนกทางหลวงท 1-15

แขวง และ/หรอ หมวดการทาง

สำนกทางหลวงท 1-15

แขวง และ/หรอ หมวดการทาง

พฒนาระบบและแนะนำการใชระบบขอมล

คมอ หรอขอแนะนำดานการออกแบบ

การซอมปรบปรง และการบำรงรกษา

ดานภมทศนงานทาง

จดทำโครงการวจยและพฒนาคมอ

การบำรงรกษาภมทศน หรอสรางสอในการ

แนะนำการดแลรกษาภมทศน โดยเฉพาะการ

เตรยมการใชเครองมอและอปกรณ

6.

7.

8.

-

-

2. การปฏบตการงานภมทศน แบงเปน

• การปฏบตการงานภมทศนในภาพรวม

เชน การดำเนนการออกแบบกอสรางทางหลวงสายใหม

อาจดำเนนการโดยสำนกสำรวจและออกแบบ หรอสำนก

ทางหลวงท 1-15 แลวแตกรณ ดงนนสำนกภมทศนงาน-

ทาง จงตองมการประสานงานกบหนวยงานเหลานน โดย

ควรใหขอมลมาตรฐานภมทศนทครอบคลมงานในทก

ขนตอน ใหหนวยงานสามารถนำไปใชงานไดโดยสะดวก

• การปฏบตการงานภมทศนในพนท แตละ

แขวงการทางหรอในพนท แตละทองถ นอาจเปนการ

ขนตอนงาน องคกรภายในกรมทางหลวง บทบาทหนาททเกยวของโดยสำนกภมทศนงานทาง

มอบหมายหรอใหสทธ ในการปฏบตงานในแนวหรอ

เขตทางหลวงใหทองถ นดแลรบผดชอบดานภมทศน

งานทางได ซงจำเปนตองจดหาขอมล หรอขอแนะนำ

มาตรฐานภมทศน ตลอดจนเครองมอและอปกรณตางๆ

ในการดแล บำรงรกษาภมทศนงานทางดวย

ดงนนการบรหารจดการ ทงงานกำกบ และการ

ปฏบตงานดานภมทศนงานทาง ตางมความตองการขอ-

มลมาตรฐานงานภมทศนทางหลวงตางๆ ประกอบทงสน

ซงแบงแยกไดดงตวอยางตอไปน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 23

1. มาตรฐานการออกแบบภมทศน ตามประ-

เภททางหลวง มหลกการแนวคดสงเขป ไดแก

• ทางหลวงในพนทชนบท เนนการใชภมทศน

ธรรมชาตเปนหลก ไมตองดแลบำรงรกษามาก

• ทางหลวงในเขตชานเมอง เนนการใชภมทศน

ธรรมชาตผสมผสานกบองคประกอบภมทศน

• ทางหลวงในเขตเมอง เนนการใชภมทศน

องคประกอบทคำนงถงความปลอดภย ลดมลภาวะ และ

สรางเอกลกษณของแตละเมอง

• ทางหลวงทผานพนทพเศษ เนนงานภมทศน

ทเหมาะสมกบคณคาของพนทนนๆ เชน ทางผานพนท

ประวตศาสตร เนนทหมายตา การมองเหน เปนตน

2. มาตรฐานองคประกอบงานภมทศน เชน

เขตทางหลวง เกาะกลาง การเลอกใชพรรณพช สงอำนวย

ความสะดวก การดแลรกษา เปนตน

2.1.2ดานการงบประมาณประเดนงบประมาณดานภมทศนทางหลวงไม

เพยงพอหรอไมไดรบจดสรรเกดขนไดเปนปกต อยางไรก

ด การใชธรรมชาต พรรณพช และองคประกอบภมทศน

เขามาชวยในงานทางหลวงเพอปกปองสภาพแวดลอม

ของเสนทางเพ มคณคาและมลคาทางหลวงเปนส งท

ควรพจารณา

ปจจบนงานภมทศนทางหลวงยงนบวามขอจำกด

มากในการของบประมาณและการได ร บจ ดสรร

ตลอดจนนโยบายการกระจายอำนาจจดสรรงบประมาณ

และการมอบอำนาจการดแลงานภมทศนทางหลวงให

กบหนวยงานทองถน ซงบางกรณยงมขอจำกดในดาน

งบประมาณและความรความเขาใจงาน จงจำเปนจะ

ตองมการพจารณามาตรการสำหรบงบประมาณดาน

ภมทศนทางหลวงในอนาคตไวดวย

2.1.3ดานการพฒนาบคลากรดานภมทศน

ปจจยความสำเรจอกประการหนงคอ การพฒนา

บคลากรใหมความร ความสามารถดานภมทศนงาน

ทางในทกระดบ เพอใหเขาใจงานภมทศนทางหลวงใน

ทกขนตอน ทงน การพฒนาบคลากรอาจกระทำไดทง

ในเรอง การฝกอบรม การสมมนา การดงาน การจดทำ

คมอขอแนะนำ รวมไปถงการจดประกวดแขงขนผลงาน

ดานภมทศนงานทางเพอใหเกดแรงจงใจ เปนตน

2.1.4ดานการพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศ

ระบบขอมลภมทศนสามารถใหตวอยางรปแบบ

ทหลากหลายในแตละภมภาคหรอพนท ขอมลพรรณพช

ขอมลผลงานทควรเผยแพร เชน ทางหลวงทมคณภาพ

ภมทศนด บรหารจดการด การใชเทคโนโลยสารสนเทศ

เปนแหลงความรถามตอบขอมลทผ ปฏบตงานแตละ

พนทตองการ เปนตน

2.1.5ดานการพฒนาเครองมอและอปกรณ

ในเรองการบำรงรกษาภมทศน มความจำเปน

อยางยงในเรองการจดการและการพฒนาเครองมอและ

อปกรณ ทงในเรองรถขนสง การยก การตดแตง การใหนำ

ปย การเปลยนตนหรอพรรณไม เครองมอและอปกรณ

บางรายการอาจมการบรหารจดการในลกษณะรวมศนย

ในสำนกทางหลวง และจดแบงเวลาในการนำไปใชงาน

ใหเกดประสทธภาพได

2.1.6ดานการสอสารและการประชาสมพนธ

หากผลงานดำเนนการโดยไมม การเผยแพร

ประชาสมพนธใหบคคลภายนอก หนวยงานอน หรอ

สาธารณะไดรบร รบทราบแลว ยอมไมมใครเหนคณคา

และไมยอมรบในความสำคญของงานภมทศนงานทาง

ดงนนควรบรหารจดการขอมล หรอประชาสมพนธผาน

สอตางๆ เพอใหเกดความตระหนก ความรวมมอรวมใจ

กนเสนอแนะ การรวมกนดแลรกษา การรบสอความคด

จากประชาคมในทกระดบ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย24

2.2แผนโครงการสำหรบงานภมทศนทางหลวง

การจดการและการวางแผนโครงการปรบปรงภมทศน จะคำนงถงการแยกประเภทงานเปน 3 ลกษณะคอ แผน

การกอสรางภมทศนทางหลวงในเสนทางกอสรางใหม แผนการปรบปรงภมทศนทางหลวงทวไปทใชงานแลว และ แผน

การปรบปรงภมทศนทางหลวงพเศษ

ในขนตอนการจดการและวางแผนโครงการ สามารถดำเนนการไดใน 3 ลกษณะคอ

1) กรมทางหลวงดำเนนการจดจางออกแบบงานภมทศนไปพรอมการจดจางกอสรางทาง โดยทคณลกษณะ

ของงานภมทศนอาศยคมอขอแนะนำงานออกแบบภมทศนทางหลวงทจดทำขน

ขนตอนการจดการวางแผนโครงการแบบจดจางออกแบบภมทศนพรอมจดจางกอสรางทาง

2) กรมทางหลวงดำเนนการดานกำหนดนโยบาย การกำกบดแล จดหางบประมาณ พรอมการจดจางผดำเนน

การออกแบบพรอมกอสราง (design – build) เฉพาะดานภมทศนทางหลวงทงหมด ซงสามารถดำเนนการไดทง

งานกอสรางเสนทางใหม งานปรบปรงทางหลวงใชงานแลว หรอทางหลวงพเศษ โดยกำหนดคณลกษณะของผ

ออกแบบหรอคณภาพของงานออกแบบภมทศนทางหลวง ตามประเภททางหลวงหรอองคประกอบของภมทศนทางหลวง

ขนตอนการจดการวางแผนโครงการแบบจดจางผดำเนนการออกแบบภมทศนพรอมกอสรางเฉพาะดานภมทศน

กรมทางหลวง

จดจางผออกแบบภมทศนทางหลวง

กำหนดลกษณะของผออกแบบ

หรอคณภาพของงานออกแบบ

กำหนดนโยบาย กำกบดแล จดหางบประมาณ

จดจางผดำเนนการกอสรางภมทศนทางหลวง

กำหนดนโยบาย กำกบดแล

จดหางบประมาณกรมทางหลวง

กำหนดลกษณะของผออกแบบและกอสราง หรอคณภาพของงาน ออกแบบและกอสราง

จดจางผดำเนนการออกแบบ

พรอมกอสราง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 25

ขนตอนการจดการวางแผนโครงการแบบมอบหมายใหสำนกทางหลวงในแตละพนท

3) กรมทางหลวงกำหนดนโยบาย กำหนดความตองการ กำกบดแล โดยอาจมอบหมายใหสำนกทางหลวงใน

แตละพนทหรอสวนราชการทองถนเปนผดำเนนการ ภายใตรปแบบลกษณะทสอดคลองกบขอกำหนดมาตรฐานคมอ

การออกแบบภมทศนทางหลวงทกรมทางหลวงจดทำขน และมมาตรการตรวจสอบเปนระยะๆ เพอใหสอดคลอง

เหมาะสมกบภมประเทศ สภาพธรรมชาต สภาพทองถน ในแตละพนท

2.3การจดเตรยมงบประมาณ

การจดเตรยมงบประมาณการจดการและการ

วางแผนโครงการปรบปรงภมทศน มขอเสนอแนะดงน

• การจดการดานงบประมาณสวนกลาง

หมายถง การจดการดานงบประมาณการปรบปรง

ภมทศนของกรมทางหลวงใหกบฝายทรบผดชอบอย

แลว เพอจดทำโครงการกอสรางตางๆ ของแตละสำนก

ทางหลวง หรอมอบใหแขวงการทางในแตละพนท

• การจดการดานงบประมาณสวนพ นท

อาท แขวง หมวด และทองถน หมายถง การจดการดาน

งบประมาณทงของกรมทางหลวงเพอจดสรรงบประมาณ

ลงพนทรบผดชอบ หรอการสงมอบพนทรบผดชอบให

ทองถนจดการดานงบประมาณและรบผดชอบพนททได

รบมอบหมาย

กรมทางหลวง

กำหนดนโยบาย กำหนดความตองการ กำกบดแล

จดจางผออกแบบและปรบปรงภมทศนทางหลวง

หาแหลงงบประมาณทองถน

จดจางผดำเนนการกอสรางภมทศนทางหลวง

หนวยงานทางหลวงระดบทองถน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2�

2.4กระบวนการทำงานโครงการภมทศนทางหลวง

2.4.1ขนแผนงานเปนการเรมความคด และขนของการวางแผนวา

โครงการนน ทำเพออะไร จำเปนอยางไร จะสำเรจลงได

อยางไร มรายละเอยดอยางไร ตองการบคลากรดานใด

ตารางเวลาการทำงานเปนอยางไร ตองใชงบประมาณ

เทาไร เพอพจารณาเตรยมการใหรอบคอบ และเพอขอ

อนมตโครงการ

2.4.2ขนกำหนดเสนทางเปนทางเลอกเปนกรณของโครงการตดเสนทางใหม ซงตอง

ศกษาเบองตนวาการเชอมตอเสนทางจะสามารถวาง

แนวเสนทางอยางไรไดบาง โดยเลอกไว 2-5 ทางเลอก

จดเตรยมเพอศกษาความเปนไปไดและความเหมาะสม

ของเสนทางทเสนอแตละเสนตอไป

2.4.3ขนประเมนเลอกเสนทางเป นการศกษาเส นทางแตละเส นท เสนอไว

โดยผเชยวชาญแตละดาน เชน วศวกรโยธา นกธรณวทยา

วศวกรสงแวดลอม ภมสถาปนก นกประวตศาสตร

นกเศรษฐศาสตร เปนตน เพอประเมนขอด ขอดอย

ขอจำกด คาใชจาย ผลกระทบ และการหลกเลยงหรอ

บรรเทาผลกระทบในดานตางๆ อยางไร ขนตอนนมกตอง

เรมกระบวนการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยตอ

การตดถนนแตละเสนทางดวย และถอเปนขนศกษาผล

กระทบสงแวดลอม เบองตน

2.4.4ขนจดทำผงแมบทและแผนแมบทเป นข นตอนของการเล อกพฒนาเสนทางท

เหมาะสมมากทสดมาพจารณาออกแบบโดยรวมตลอด

ทงเสนทาง หากเปนโครงการทางหลวงเสนใหม งาน

เหลานจะมเคาโครงมาบางแลวจากขนตอน 2.4.3 แต

หากเปนกรณโครงการขยายเสนทาง ขนตอนนจะเปน

การเรมตนเกบรวบรวมขอมลใหมทงหมด และทำการ

ศกษาเรองผลกระทบสงแวดลอมเบองตน และตองม

สวนรวมของผทเกยวของและผมสวนไดสวนเสย

2.4.5ขนออกแบบรายละเอยดเปนการออกแบบรายละเอยดตามสาขาวชาชพ

ทเกยวของ เชน ภมสถาปนกรวมกบวศวกรสงแวดลอม

และวศวกรโยธาออกแบบกำแพงกนเสยง ภมสถาปนก

รวมกบสถาปนกออกแบบจดพกรถ เปนตน เปนขนตอน

พจารณารอบคอบข นสดทายกอนจะลงมอกอสราง

ความสำเรจอยทผงแมบททชดเจน การสอสาร ความ

เขาใจภาพรวมและปญหาตรงกนของทกสาขาวชา โดย

ปกตในทางปฏบต ภมสถาปนกจะเปนผทเหนภาพรวม

ทางกายภาพและรปแบบการพฒนาทงหมดทกลมกลน

กบธรรมชาต ทงน ในขนออกแบบรายละเอยดอาจแยก

การพฒนาออกเปนหลายโครงการ ดงทกลาวมาแลวใน

ขอ 2.2 แผนโครงการ

2.4.6ขนกอสรางเปนการจดเตรยมแบบกอสราง การประมาณ

ราคา จดเตรยมเอกสารเพอการกอสราง หาผรบงาน

กอสราง ทำสญญากอสราง ดำเนนการกอสราง

ควบคมงาน ตรวจรบงาน และประกนผลงาน

2.4.7ขนเปดใชงานและดแลรกษาเปนขนตอนหลงจากกรมทางหลวงเปนผรบมอบ

มาดแลรบผดชอบ เพอใหอยในสภาพดเหมอนสภาพ

หลงกอสรางเสรจตอไป ซงอาจใหหนวยงานยอยดแล

เอง หรอจางเอกชนดแลภายใตเงอนไขและมาตรฐาน

ของกรมทางหลวง หรอมอบใหองคกรเอกชนหรอชมชน

เปนผดแลภายใตขอตกลงระหวางองคกรนนๆ กบกรม

ทางหลวง งานในขนตอนนอาจแยกไดเปน “งานจดการ”

“งานกำกบ” และ “งานสนาม” ซงนบเปนภาระระยะยาว

ทตองทำตอเนองสมำเสมอ การรวมมอกบชมชน หรอ

องคกรเอกชนเปนกลยทธทหนวยงานทางหลวงหลาย

ประเทศใช

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2�

อนง เนองจากงานโครงการภมทศนทางหลวงมลกษณะดำเนนการแตกตางกนเปน 3 ประเภท คอ โครงการ

กอสรางทางหลวงใหม โครงการขยายทางหลวงเดม และโครงการปรบปรงภมทศนเดม ขนตอนดำเนนโครงการของ

โครงการแตละประเภทอาจแตกตางไปบาง ดงน

โครงการกอสรางทางหลวงใหม มการดำเนนการครบทกขนตอน 2.4.1 – 2.4.7

โครงการขยายทางหลวงเดม ขามขนตอน 2.4.2 - 2.4.3

โครงการปรบปรงภมทศนเดม ขามขนตอน 2.4.2 - 2.4.4

กระบวนการทำงานโครงการภมทศนทางหลวงตลอดโครงการ

2.4.1

2.4.2

2.4.4

2.4.5

2.4.6

2.4.3

2.4.7

โครงการทางหลวงควรจะมการทำการประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม เพอใหแนใจวาไดพยายามหลกเลยง

หรอบรรเทาการสรางผลกระทบตอสงแวดลอม และควรมกระบวนการมสวนรวมของผเกยวของและผมสวนไดสวนเสย

กรณทเปนโครงการทเขาขายตองทำรายงานผลกระทบสงแวดลอมตามกฎหมาย กตองดำเนนการศกษาเตมรปแบบ

เพอขออนมต กอนทจะดำเนนการในขนตอนของการกอสราง

แผนงาน

กำหนดเสนทางเปนทางเลอก

ทำแผนแมบทและผงแมบท

ออกแบบรายละเอยด

กอสราง

ประเมนทางเลอกเสนทางโดยผเชยวชาญแตละสาขา

ใชงานและดแลรกษา

การมสวนรวมของผเกยวของ

และการศกษาผลกระทบสงแวดลอม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2�

2.5การเขยนโครงการภมทศนทางหลวง

การสอสารใหเขาใจซงกนและกนเปนสวนสำคญของการทำงานของผเกยวของหลายกลม ดงนนแผนงานตางๆ

จำเปนตองจดทำเปนเอกสาร โดยการเขยนโครงการทเกยวของกบภมทศนทางหลวงจะใชหลกการเดยวกบการเขยน

โครงการประเภทอนๆ ดงจะกลาวโดยสงเขป ดงน

1) หลกการและเหตผล

2) วตถประสงคของโครงการ

3) ขอบเขตของโครงการ

4) รายละเอยดของโครงการ

5) งบประมาณ

6) ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

การเขยนโครงการอาจทำไดหลายขนตอนการทำงาน ซงในแตละขนตอนจะเนนความละเอยดของเนอหาทแตก

ตางกน การเขยนโครงการอาจทำไดหลายแบบ ตงแตแบบสงเขปอยางยอไปจนถงแบบละเอยด ขนกบวตถประสงค

และผใชเอกสารโครงการนนๆ อยางไรกตาม พงระลกเสมอวาการเขยนโครงการเปนการตงตนวางแผนงาน ใชเปน

เอกสารอางองสำหรบการทำงาน และใชเพอสอสารใหเขาใจตรงกนระหวางผปฏบตงาน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2�

ขนพฒนาโครงการ3

แผนภมแสดงการรวมมอในการกำหนดแนวเสนทางของทางหลวงของผออกแบบและกลมคนในพนทปรบปรงจาก : Flexibility in Highway Design หนา 6

“ขนพฒนาโครงการ” หมายถง ขนตอนของการนำแผนโครงการมาวางแผนภาพรวมใหเปนรปธรรมทชดเจนขน

กอนทจะทำการออกแบบรายละเอยดตอไป ขนพฒนาโครงการมลกษณะคลายการวางผงแมบทของถนนในโครงการ

ตลอดทงสาย วาชวงใดควรมลกษณะหรอสงทตองคำนงถงพเศษอยางไรบาง ควรวางแนวคดในการออกแบบถนนแต

ละชวงอยางไร สำหรบ ถนนทตดขนใหมนน ขนพฒนาโครงการจะหมายความรวมถงการเลอกแนวเสนทางทเหมาะสม

วาควรจะเลอกผานพนทใด อยางไรดวย

3.1การเลอกแนวเสนทางของทางหลวงใหมในเชงภมทศน

การวางแนวเสนทางโครงการสรางทางหลวงใหมนน ควรคำนงถงปจจยและผลกระทบทจะเกดขน โดยกระบวน

การตดสนใจกำหนดแนวทางหลวงเปนเรองทตองทำรวมกนหลายฝาย ดงแสดงในแผนภม

การวางแผนโครงการ

งานกอสราง

งานประมล

เขตทาง

การวางแผน

การวางขอบเขต

ขอมลจากผเชยวชาญ

• วศวกร

• ภมสถาปนก

• นกผงเมอง

• นกโบราณคด

• นกประวตศาสตร

• ผเชยวชาญสงแวดลอม

ขอมลจากสาธารณชน

• กลมประชาชน

• ผเขารวมประชม

• กลมผใชจกรยานหรอ

กลมผลประโยชนอนๆ

• สมาคมประวตศาสตร

• เจาหนาทรฐ

งานออกแบบ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย30

แนวคดเพอการพจารณาเลอกเสนทางใหมควรคำนงถงปจจยหลก 3 ปจจย คอ ปจจยทางกายภาพ ปจจยทาง

สงแวดลอมและภมประเทศ และปจจยทางเศรษฐกจและวฒนธรรม

3.1.1ปจจยทางกายภาพ1) ประเภทของทางหลวง 6) การเขาถงและการควบคม

2) ความกวางของเขตทาง 7) การขยายถนนในอนาคต

3) โครงสรางของเมอง 8) แนวสาธารณปโภค

4) ขนาดและความหนาแนนของชมชน 9) สงกอสรางเดม หรอ สงหมายตา

5) การเชอมตอกบเครอขายทางหลวงรวมและชมชน

3.1.2ปจจยทางสงแวดลอมและภมประเทศการกำหนดแนวเสนทางหลวงใหมอาจสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมและระบบนเวศทงทางตรงและทาง

ออม การแกไขหรอลดผลกระทบสงแวดลอมตองใชทงเวลา จำนวนเงน และความรวมมอของหลายฝาย และบางครง

อาจไมสามารถทำได การคำนงถงปจจยทางสงแวดลอมและภมประเทศจงเปนสงสำคญ

1) ความลาดชน 5) มลภาวะเสยง

2) เสนทางนำธรรมชาตและพนทชมนำ 6) มลภาวะทางอากาศ

3) การระบายนำและปองกนนำทวม 7) สถานททมคณคาทางธรรมชาต

4) โครงสรางทางธรณวทยา 8) ทศนยภาพและมมมอง

3.1.3ปจจยทางเศรษฐกจและวฒนธรรมปจจยทางเศรษฐกจและวฒนธรรมนบเปนปจจยสำคญอยางหนงตอการกำหนดแนวเสนทางหลวงเนองจาก

สามารถสงผลกระทบตอสภาพทางเศรษฐกจและวฒนธรรมของแตละพนททงทางตรงและทางออม

1) การใชทดน 4) ราคาทดนและการเวนคน

2) โอกาสการพฒนาทางเศรษฐกจ 5) สถานททมคณคาทางประวตศาสตร

3) การนนทนาการและการทองเทยว 6) วถชวตชมชน

ตวอยางการออกแบบทางหลวงทคำนงถงสภาพธรรมชาตของแมนำโคลมเบย รฐโอเรกอน

ทมา : Flexibility in Highway Design หนา 63

เสนทางหลวงทมการปลกแนวหญาคลมดนทไหลทางเพอลดการพงทลายและเพอสรางบรรยากาศทสวยงาม

ทมา : www.ronlaughlin.net/itinerary.htmlretrieved 15 May 2007

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 31

3.2การประเมนผลกระทบทางทศนยภาพ

การประเมนผลกระทบทางทศนยภาพ (visual

impact assessment) จดวาเปนเครองมอสำคญตอ

การประเมนผลกระทบของทางหลวงตอสภาพแวดลอม

เนองจากมนษยรบรสภาพแวดลอมดวยการมองเหน และ

ในการกอสรางหรอปรบปรงทางหลวงยอมมผลกระทบ

ทางทศนยภาพทงทางบวกและทางลบ ผลกระทบของ

โครงการสามารถเหนไดทงจากทศนยภาพจากทางหลวง

และทศนยภาพของทางหลวงจากพนทโดยรอบ

จดม งหมายของการประเมนผลกระทบทาง

ทศนยภาพ คอ เพอวเคราะหผลกระทบของการเปลยน-

แปลงภมทศนทสามารถมองเหนได และผลกระทบของ

การเปลยนแปลงนนๆ ตอผคน โดยมงประเดนไปท

• ผลกระทบของทางหลวงตอภมทศนดวยการ

ขวางทศนยภาพ หรอเขาไปอยในทศนยภาพนนๆ

ปจจยเกยวของของผลกระทบทางทศนยภาพทมา : American Society of Landscape Architecture, Visual Impact Assessment for Highway Projects หนา 6

ผลกระทบทางทศนยภาพ (visual impact)

ผมอง

(viewers)

คณลกษณะของทศนยภาพ

(visual characters)

คณภาพของทศนยภาพ

(visual quality)

การรบรของผมอง

(viewer exposure)

ความไวตอความรสกของผมอง

(viewer sensibility)

การเปลยนแปลงทศนยภาพเดม

(resource change)

การตอบสนองของผมอง

(viewer response)

ทรพยากรทวทศน

(visual resources)

ทศนยภาพแวดลอม (the visual environment)

• ปฏกรยาตอบสนองของผคนทไดรบผลกระทบ

• ผลกระทบต อความงามในท ศน ยภาพท

เปลยนแปลงไป โดยจดลำดบจากทศนยภาพทดแยลง

จนถงดขน4

ความสวยงามกบการประเมนผลกระทบทาง

ทศนยภาพ ในทนคอ ศาสตรทพจารณาคณภาพของ

ประสบการณตอทศนยภาพนนๆ โดยมงเนนท 3 ระดบ5

คอ

ระดบท 1 ความงามภายใน

(internal aesthetics)

ระดบท 2 ความงามสมพนธ

(relational aesthetics)

ระดบท 3 ความงามของสงแวดลอม

(environmental aesthetics)

3.2.1กระบวนการประเมนผลกระทบทางทศนยภาพ

4 The Landscape Institute and Institute of Environmental Assessment 1995. Guidelines for Landscape and Visual Impact Assessment, p.145 American Society of Landscape Architecture, Visual Impact Assessment for Highway Projects, p.6

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย32

แผนภมนแสดงกระบวนการประเมนผลกระทบ

ทางทศนยภาพของทางหลวง แบงเปน 2 สวน คอ

1) ทรพยากรทวทศน โดยจะวเคราะหเพอ

กำหนดคณลกษณะของทศนยภาพ และคณภาพของ

ทศนยภาพนน เพอทจะวเคราะหถงทวทศนทจะเปลยน-

แปลงหรอไดรบ

2) ผมอง (ผสญจรบนทางหลวง และผทสามารถ

มองเหนทางหลวงไดจากพนทโดยรอบ) โดยจะวเคราะห

การรบรทศนยภาพของผมอง และความไวของความรสก

ของผมอง เพอระบความสมพนธระหวางการตอบสนอง

ของผมองตอการเปลยนแปลงทศนยภาพ องคประกอบ

ของภมทศนทจะนำมาวเคราะห คอ สภาพภมประเทศ

(landform) และสภาพองคประกอบบนผวดน (land

cover) ซงไดแก ผนนำ พรรณพช และสงทกอสรางขน

ในการวเคราะหตองมการกำหนดขอบเขตของ

มมมอง (project viewshed) ซงหมายถง บรเวณพนผว

ทมองเหนไดจากจดมองทกำหนดบนเสนทางหลวงนน

การกำหนดขอบเขตของมมมองและทศนยภาพทจะนำ

มาพจารณา สามารถทำไดโดยการทำแผนทเพอดของ

เขตทจะตองทำการวเคราะห

3.2.2คณลกษณะของผมองการรบรทศนยภาพคอพนฐานของการมองเหน

และจดจำไดของสงตางๆ เมอระยะหางของผสงเกตและ

ความเรวเพมขน ความสามารถในการเหนรายละเอยด

และความชดเจนของทศนวสยจะลดลง และผสงเกตจะ

เพงความสนใจอยทเสนทาง โดยสามารถแบงผมองเปน

2 กลม คอ ผสญจรบนทางหลวงและผใชพนทโดย

รอบและแยกเพมเตม โดยตำแหนงทางกายภาพของ

ผมอง จำนวนคนในแตละกลม และระยะเวลาทรบร

ในขณะทความไวของความรสกของผมองจะเปลยนไป

ตามกจกรรม ความรบร และตระหนก (awareness)

ของผมอง โดยความคดเหนลวงหนาอาจสงผลตอประ-

สบการณไดเชนกน ถาระดบความไวของความรสกของ

ผมองคอนขางสง ผมองมกจะไมเหนดวยกบการเปลยน-

แปลงสภาพแวดลอม โดยสงทจะมอทธพลคอคานยม

และวฒนธรรมพนถน ถาผมองเหนวาทศนยภาพนนม

ความสำคญทางวฒนธรรม

3.2.3คณลกษณะของทศนยภาพคณลกษณะของทศนยภาพสามารถแบงไดเปน 2

ระดบ คอ

1) องคประกอบของรปแบบ (pattern ele-

ments) ไดแก รปทรง เสน ส และ ผวสมผส

2) คณลกษณะของรปแบบ (pattern charac-

ters) ไดแก ความโดดเดน (dominance) ขนาดสวน

(scale) ความหลากหลาย (diversity) และความตอเนอง

(continuity)

โดยมจดประสงคอย ท การสรางความแจมชด

(vividness) ความสมบรณ (intactness) และความ

เปนหนงเดยว (unity) ของทางหลวง และทศนยภาพ

ภมทศนเดม

องคประกอบคณลกษณะของทศนยภาพทาง-

หลวงทตองพจารณาจะครอบคลมทกองคประกอบของ

ทางหลวงและภมทศนทางหลวง เชน ตวถนน เขตทาง

งานระบายนำ สะพาน กำแพงกนดน พรรณพช ไฟฟา

แสงสวาง ปาย สถานทเกบอปกรณกอสรางและดแล

รกษา ทพกรมทาง จดชมทวทศน จดบรการ เปนตน

3.2.4การสำรวจภาคสนามควรมการวางแผนและกำหนดรายละเอยดของ

ขอมลทตองการใชในการวเคราะห โดยการพฒนาแบบ

สำรวจทงายตอการเกบบนทกขอมล และครอบคลมราย-

ละเอยดดานตางๆ นอกจากน ผสำรวจควรจะบนทก

ตำแหนง มมมอง วนท ทศทาง บนทกภาพ บรรยายสภาพ

รายละเอยด ความสามารถในการปรบตวตอการเปลยน-

แปลง โดยนำขอมลทไดมาวเคราะหสภาพ ความสำคญ

ความไวตอการรบรและการเปลยนแปลง เพอนำมาใชใน

การรกษาหรอเพมคณภาพของทศนยภาพ ในขณะทการ

รบรของผมองจะถกประเมนในลกษณะความรสกและ

ความไวตอการรบร เพอคนหาระดบการยอมรบตอการ

เปลยนแปลง หรอระดบทยอมรบไมได

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 33

การวดผลของการประเมนผลกระทบทางดาน

ทศนยภาพจะวเคราะหดความสมพนธระหวางความรสก

ไวตอการเปล ยนแปลงกบระดบความสำคญของผล

กระทบ (sensitivity and magnitude)6 เพอนำมาเปนจด

เรมตนของการปรบลดผลกระทบใหเบาบางลง โดยระดบ

ของผลกระทบสามารถแบงไดหลายลำดบ เชน

ระดบท 1 ผลกระทบสง - ควรหลกเลยงใชทาง

เลอกอน หรอ ตองหาวธปรบลดผลกระทบ

ระดบท 2 ผลกระทบปานกลาง - อาจเปนจด

มองทมความไวสงแตลำดบความสำคญตำ หรอความไว

ตำแตความสำคญสง

ระดบท 3 ผลกระทบเลกนอย - อาจไมรวาม

การเปลยนแปลงตอทศนยภาพ ตองการการปรบลดผล

กระทบนอย

ทงน ระดบผลกระทบสามารถแบงยอยไดมาก

กวาน ขนอยกบความละเอยดของขอมลทวางแผนไว

3.2.5การปรบลดผลกระทบการปรบลดผลกระทบควรนำมาใชกบโครงการ

ทางหลวงตงแตขนออกแบบ และควรมอยในทกขนตอน

ของกระบวนการ โดยหลกการ 3 อยางของการปรบลด

ผลกระทบคอ มประสทธภาพ เหมาะสม และเปนไปได

โดยการปรบลดผลกระทบควรออกแบบใหเหมาะสมกบ

คณลกษณะของภมทศนเดม ตวอยางมาตรการ เชน

การขยบหรอเปลยนแนวถนนเมอพบวาแนวทจะตดผาน

มกลมตนไมใหญอายนบรอยปทมคณคาทางนเวศวทยา

และเอกลกษณของพนถน หรอการใชเนนดน หรอแนว

ตนไมบงตวทางหลวงไมใหมองเหนจากสถานทสำคญ

ของยาน ทกจดมองทเกดผลกระทบควรมการพจารณา

ใชเทคนคการปรบลดผลกระทบ ควรระลกไววามาตรการ

บางอยางจะไมเกดผลในทนท เชน มาตรการทใชตนไม

ดงนนควรคำนงระยะเวลาดวย ควรมการตรวจสอบเปน

ระยะวามาตรการไดผลหรอไม

3.2.6ขนตอนการดำเนนงานการดำเนนงานของการประเมนผลกระทบทาง

ทศนยภาพควรเร มต งแตข นตอนการพฒนาโครงการ

โดยอาจดำเนนการไปพรอมกบการประเมนผลกระทบ

ทางสงแวดลอม มลำดบ 6 ขนตอน7 ดงน

1) การกำหนดทศนยภาพแวดลอมของทางหลวง

2) การระบมมมองหลกเพอการประเมน

3) การวเคราะหทรพยากรทวทศนเดมและการ

รบรของผมอง

4) การบรรยายทศนยภาพของทางเลอกของโครงการ

5) การประเมนผลกระทบทางทศนยภาพของ

ทางเลอกอนๆ ของโครงการ

6) การกำหนดวธบรรเทาผลกระทบทางทศนย-

ภาพของโครงการ

3.2.7ระยะเวลาการดำเนนงานในการประเมนผลกระทบทางทศนยภาพ ระยะ

เวลาดำเนนการประเมนมกจะอยระหวาง 3-12 เดอน

ทงนขนอยกบปจจยตางๆ ดงน

1) ขนาดของโครงการ จะสงผลตอความซบซอน

ของโครงการและงบประมาณของโครงการ

2) ความละเอยดออนของพนททจะตองทำการ

ประเมน

3) ความละเอยดและประเภทของการประเมน

ซงสามารถแบงไดเปนการประเมนผลจากความเหนของ

ผเชยวชาญ และการประเมนผลจากความเหนของผมอง

(ประชาชน)

4) ประเภทและความละเอยดของการทำทศนย-

ภาพทางเลอก

5) ความเรงดวนของโครงการ

อยางไรกตาม เพอใหไดการประเมนผลกระทบท

มคณภาพและสอดคลองกบการศกษาผลกระทบทาง

สงแวดลอมทถกกำหนดใหใชระยะเวลาอยางนอย 1 ป

ควรมการทำการประเมนผลกระทบทางทศนยภาพไป

พรอมกบการศกษาผลกระทบทางสงแวดลอม นอกจาก

น การประเมนผลกระทบทางทศนยภาพควรจดทำโดยผ

เชยวชาญทมความรโดยตรง ซงเขาใจถงโครงสรางของ

การศกษาผลกระทบทางสงแวดลอมดวย

6 The Landscape Institute and Institute of Environmental Assessment 1995. Guidelines for Landscape and Visual Impact Assessment, p.537 American Society of Landscape Architecture, Visual Impact Assessment for Highway Projects, p.36-40

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย34

3.3ความเกยวของกบสาธารณชน

ข นพฒนาโครงการจำเปนตองมการประสาน

งานระหวางหนวยงานทเกยวของ และสาธารณชนยงม

สวนไดสวนเสย ควรจะมการพฒนาความสมพนธกบ

ชมชน ใหมโอกาสรบรและใหความคดเหนในขนตอน

ของการวางแผนและการออกแบบ เพอสรางความเขาใจ

ลดความขดแยง เพอใหเสนทางตอบสนองตอผใช และ

ผไดรบผลกระทบโดยตรง การประชาสมพนธ ประสาน

งาน และการมสวนรวม จำแนกได ดงน

3.3.1ความรบผดชอบของโครงการการกำหนดขอบเขตความรบผดชอบของโครงการ

งานทางทจะเกดขน ตอการพฒนาพนทการทางในทอง-

ถนนน เพอใหทกฝายมความเขาใจตรงกนถงจดประสงค

และขอบเขตโครงการนนๆ ทจะเชอมโยงการทำงานของ

การทางเขากบการจดการของทองถน

3.3.2ความรวมมอกบองคกรอน• การพฒนาทางหลวงจะตองเก ยวเน องกบ

หลายองคกร ดงนน การหารอและขอความรวมมอของ

องคกรตางๆ ตงแตขนวางแผนจะชวยใหเกดความเขาใจ

และการทำงานเปนไปไดดขน ทงยงเปนการปองกนหรอ

ลดความขดแยงทอาจจะเกดขนจากความเขาใจผดหรอ

การคาดการไมถงของปญหาในแตละพนถน

• การวางแผนเพ อการมสวนรวมของชมชน

(community involvement plan) โดยกำหนดขอบ-

เขตและขนตอน และนำความคดเหนนนมาประเมนและ

รวมในแตละขนตอนของการพฒนาโครงการ

• การจดตงกลมประชาชนทปรกษา (citizen

advisory committee) เปนการสรางความสมพนธทด

ระหวางชมชนและกรมทางหลวง โดยกลมประชาชนท

ปรกษาจะเปนเสมอนตวแทนของชมชนทสามารถให

ความคดเหนและใหขอมลของทองถนทมประโยชน ทง

ยงสามารถเปนตวแทนในการเจรจากบประชาชนสวนท

เหลอของพนท ทงน กลมทปรกษาควรจะประกอบดวย

ตวแทนจากทกกลมชมชนในพนท

3.3.3การประชมปฏบตการสงทควรพจารณาในการจดประชมและรปแบบ

การประชม เชน กลมผเขารวม จดประสงคและเปาหมาย

สถานท ผดำเนนการประชม การนำเสนอ เปนตน โดย

จดหมายขาวและการประชาสมพนธ เปนยทธวธทสำคญ

ทจะชวยใหงานสรางและพฒนาทางหลวงไดรบความ

รวมมออนดจากชมชน ดงนน การวางแผนการประชา-

สมพนธเพ อแจงความคบหนาของโครงการในแตละ

ขนตอน การรบฟงความคดเหน การแจงใหชมชนเขาใจถง

แผนการทำงาน ระยะเวลา รวมถงผลกระทบทจะเกดขน

กบวถชวตของชมชน จงเปนสงสำคญ

3.3.4การรบฟงความคดเหนจากสาธารณะการรบฟงความคดเหนจากสาธารณะเพ อให

ช มชนและประชาชนโดยท วไปสามารถแสดงความ

คดเหน และแจงผลกระทบทเกดขนกบชมชนจากการ

พฒนาทางหลวงเสนนนๆ แกกรมทางหลวง เพอทจะ

ไดนำความคดเหนเหลานนไปใชประกอบการพฒนา

โครงการและการออกแบบปรบปรงทางหลวง โดยควร

กำหนดเปนระยะๆ ตลอดโครงการ เพอเปนการปรบ

ความเขาใจตอโครงการ ขนตอนของกระบวนการมสวน

รวมของชมชน (Community Involvement Process

- CIP) ประกอบดวย แนะนำโครงการ กำหนดทางเลอก

ประเมนทางเลอกตางๆ เสนอแนวความคด และการ

ปรบเปลยนตามคำเสนอแนะ และเสนอแบบรวม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 35

3.4การจดทำผงแนวความคดภมทศน

กระบวนการพฒนาโครงการในทนเปนการทำงาน

ตงแตเรมตนทำโครงการ มาจนถงขนกอนจะออกแบบ ผ

ออกแบบทางหลวงจำเปนตองเหนเปาหมายเชงรปธรรม

ทชดเจน เพอใหมองเหนภาพรวมทมการแกปญหาตอ-

เนองตลอดทงสาย ซงเปนการทำงานในแบบสหสาขา

วชา ทอาศยการทำงานเปนหมคณะ ดงนนการกำหนด

แนวความคดรวมหรอการทำผงแมบทรวมจะเปนสงท

ใหประโยชนกบการทำงานในขนตอไป และยงเปนหลก

ประกนวาการกอสรางในขนสดทายจะเปนผลตอเนองมา

จากการศกษาในขนตนอยางแทจรง

หลงจากทรวบรวมสงทตองคำนงถงในเสนทาง

ทจะออกแบบทงหมด จำเปนจะตองนำขอมลเหลานมา

ประมวล วางแนวคดโดยรวมตลอดแนวเสนทาง จดทำ

เปนผงแมบทของทางสายนนๆ ผงแมบทดงกลาวสามารถ

ใชเปนแนวทางในการออกแบบทางแตละชวงไดถกตอง

ตามขอมลและการตดสนใจทไดทำไว ไมวาผออกแบบ

นนจะเปนวศวกรการทาง วศวกรสขาภบาล ภมสถาปนก

หรอผประสานงานอนๆ ทำใหทกฝายมองเหนเปาหมาย

เดยวกนและทำงานในสวนของตนเองไดอยางมทศทางท

ถกตอง

ผงแมบทแนวความคดดานภมทศน จะเปนประ-

โยชนในการออกแบบรายละเอยดขนตอไป สามารถใช

เปนรายการอางองสำหรบการประเมนและตรวจสอบ

ผลงานออกแบบกอนทจะกอสราง ผงแมบทนเปรยบ

เสมอนเปนโจทยของการออกแบบทเขยนมาดวยบรบท

ขอมลของพนทและการใชงานจรง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย3�

ตวอยางผงแนวความคดดานภมทศนโดยรวมถนนทางหลวงสายหนงปรบปรงจาก : Nevada Department of Transportation, 2002

เขตเมอง

เขตชานเมอง

เขตเชอมตอ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3�

3.5การประมาณราคาเบองตนเพอจดเตรยมงบประมาณ

การประมาณราคาในตอนทายของการพฒนา

โครงการน เปนการประมาณราคาเพอตงงบประมาณท

ใกลเคยงความเปนจรงมากขน โดยอางองจากผงแมบท

ของโครงการซงเหนเปนรปธรรมชดเจนขน อยางไรกด

เนองจากยงมไดมการสำรวจรงวดและยงมไดมการทำ

แบบกอสราง การประมาณราคาในขนนจงอาจคลาด-

เคลอนไปจากความเปนจรงไดบาง แตกถอวาพอจะใชได

สำหรบการจดเตรยมงบประมาณซงเปนการประมาณ

แบบเหมารวมคาใชจายทงหมดทอาจเกดขน เชน คา

ศกษาความเปนไปได คาสำรวจพรรณพช คากอสราง

คาประกน การดแลรกษา คาใชจาย และกำไรของผ

ดำเนนการ เปนตน

การประมาณราคาคากอสรางงานภมทศนใน

ขนตอนน ควรทำโดยผชำนาญการทมประสบการณ เพอ

อางองจากงานกอสรางจรงในอดตทมเนองานใกลเคยง

กน (historic cost) หรออาจประมาณดวย “วธคำนวณ

ราคาแบบเนอทตอไร” ซงตองแบงระดบงานตามความ

ยากงายในการกอสรางและการดแลรกษา ดงน

1) ภมทศนระดบพเศษ ไดแก ภมทศนท

ประกอบดวยไมยนตนและไมพม โดยมสวนพรรณพช

เปนสวนสำคญซงตองการการดแลรกษาและตดแตง

สมำเสมอ มพนทดาดแขงบาง มองคประกอบภมทศน

เชน ทางเทา ศาลา มกเปนบรเวณเขตเมอง ชมชน

ทางเขาเมองสำคญ

2) ภมทศนระดบทวไป ไดแก ภมทศนทเนน

ความรมรนจากไมยนตน อาจมไมพมอยบางและเปนไม

พมทตองการการดแลรกษาปานกลาง มองคประกอบ

ภมทศน และพนทดาดแขงบาง

3) ภมทศนระดบธรรมชาต ไดแก ภมทศน

ลกษณะธรรมชาตทองถ นท ไมจำเปนตองมการดแล

รกษา หรอตองการการดแลรกษานอย เชน เขตชนบท

พนทธรรมชาต

การคดคาบรการวชาชพ

ข นอย ก บลกษณะโครงการและการตกลงกบ

เจาของโครงการ ทงนไมรวมถงการควบคมงาน คาใช

จายในการเดนทาง คาธรรมเนยมอนๆ คาสำรวจ โดย

การคดคาตอบแทนมหลายวธ แบงเปน

1) การคดตามรอยละของราคาคากอสราง

2) การคดตามเวลาทใช (time basis)

3) การคดแบบเหมารวม (lump sum fee)

4) การคดเปนชวงเวลาตามเนองาน (retaining

basis)

5) การคดตามหนวยสงกอสราง (per-unit basis)

6) การคดตามเนอท

ในกรณทมความจำเปนตองเพมเตมบรการดาน

เทคนคภมสถาปตยกรรม วศวกรรม หรอการปรกษา

นอกเหนอจากทไดตกลงกนไว ควรเจรจาคาบรการเพม-

เตม ไมถอวาเปนสวนของขอตกลงเรองคาบรการหลก

สำนกนายกรฐมนตรไดประกาศคาออกแบบ

ราชการไว (ซงเปนอตราทตำไมพอเพยงกบคาใชจายท

เกดขนจรงในการใหบรการวชาชพ ปกตใชกบงานออก-

แบบสถาปตยกรรม แตอนโลมใชกบงานภมสถาปตย-

กรรมดวย แตไมเหมาะกบงานภมทศนขนาดเลก) โดย

แบงคาจางออกแบบตามกลมวชาชพดานวางแผนและ

ออกแบบกายภาพไว 2 ประเภท คอ คาจางออกแบบ

และคาจางออกแบบและควบคมงาน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย3�

ขนออกแบบ

4.1แนวทางการออกแบบในพนทถนน

4งานโครงการภมทศนทางหลวงขนออกแบบ เปนการทำงานตอเนองจากการมองภาพรวมทไดสรปไวเปนผง

แมบทของโครงการดงทไดกลาวไวในบททผานมา ขนตอนนเปนงานของภมสถาปนกและวศวกรงานทางโดยตรงเพอ

กำหนดตำแหนง ระยะ รปแบบ ขนาด ขององคประกอบของเสนทางตามทไดวางแผนไว ไดแก งานออกแบบตวถนน

เกาะกลาง สะพาน อปกรณกำกบเพอความปลอดภย ทางเทา ทางจกรยาน กำแพงกนเสยง การควบคมการกรอน

ของดนขางทาง พรรณพช และอนๆ ทรวมอยในเขตทาง ใหมความชดเจนในรปแบบและเทคนควธพอทจะนำไป

พฒนาเปนแบบและเอกสารทจะใชสำหรบงานกอสรางตอไป งานขนออกแบบพอจะจำแนกออกไดเปน 2 สวน คอ

งานออกแบบถนน ซงหมายถงงานออกแบบในขอบเขตทางสญจรรวมถงไหลทางและเกาะกลางถนน และงาน

ออกแบบพนทขางถนน ซงหมายถงงานออกแบบในพนทตอเนองจากไหลทางไปจนสนสดเขตทางทงสองขางของถนน

“ถนน” (roadway) ในทน หมายถง ตวถนน

ไหลทาง และเกาะกลางถนน (ไมไดรวมถงเขตทาง

ทงหมด) ซงวศวกรจราจรเปนผกำหนดขนาดความกวาง

วสดผว ลกษณะและระยะทางแยก ทางโคง อปกรณ

กำกบเพอความปลอดภย โดยคำนงถงการใชงานและ

ความปลอดภยเปนหลก ภมสถาปนกควรจะทำหนาท

เปนผชวยดแลดานความสวยงามนาดของงานทงหมด

การออกแบบถนนและสวนทเกยวของมสงทตองตระหนก

ในแตละเรอง ดงน

4.1.1ระยะเวนวางในแนวราบการวางตำแหนงของสงตางๆ ในทางหลวงตอง

พจารณาระยะเวนวางในแนวราบ เพอปองกนความเสยง

ตอการเสยชวตและทรพยสนของผสญจรเมอเกดอบต-

เหต หมายถงวาควรหลกเลยงการวางสงใดๆ แบบตรง-

แนน (fixed object) ในระยะดงกลาว ทางหลวงแตละ

ประเภทมระยะท ต องเตร ยมท เว นว างว ดจากแนว

ไหลทางออกไปแตกตางกน ปจจยทมผลกบการกำหนด

ระยะเวนวางดงกลาว ไดแก ความเรวทกำหนดใหใช

ปรมาณการจราจร และความชนของลาดคนทาง

4.1.2ระยะมองเหนปลอดภยบรเวณทางแยก

ควรใหความสำคญกบตำแหนงและระยะหาง

ของการปลกตนไมในบรเวณทางเช อมและทางแยก

การตดแตงตนไมใหอยในระดบทไมบดบงสายตาของ

ผขบข และใหมการเวนพนทวางบรเวณทางแยก โดยการ

กำหนดระยะรนบรเวณทางแยกเพอใหผขบขสามารถ

มองเหนรถยนตท สญจรมาจากถนนทตดกนไดอยาง

ชดเจน รวมทงการกำหนดพนทสำหรบปลกตนไมบรเวณ

ทางแยกควรอยนอกแนวเสนสายตาในการมองบรเวณ

ทางแยกของผขบข

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3�

4.1.3ทางแยกและจดกลบรถการออกแบบบรเวณทางแยกและจดกลบรถ

ตองคำนงถงความปลอดภยเปนสำคญ การวางสงตางๆ

ในระยะดงกลาวตองไมบดบงการมองเหนของผขบข

โดยเฉพาะพนทบรเวณทางรวมทางแยก (gore area)

และทางแยกตางระดบนน การเลอกใชพรรณพชตอง

คำนงเมอเจรญเตบโตเตมท อาจใชหญาหรอพชคลมดน

เพอไมใหบงทศนวสยของผขบข หรออาจใชประโยชน

เปนพนทหนวงเหนยวนำกได รวมทงประเดนการบดบง

ทศนวสยของถนนทตดกนโดยลาดเนนตางๆ ตองหลก-

เลยงการทำทางแยกในทางลาดระยะใกลสนเนนลงมา

4.1.4เขตหามแซงเขตหามแซง คอ ระยะทางตามความยาวบนทาง-

หลวงตอนหนงตอนใดทไมอนญาตใหแซงรถ มกใชเสน

หามแซงเปนเสนทบระหวางชองจราจรในพนทนน เสน

หามแซงบรเวณทางโคงราบหรอโคงตงจะใชเมอระยะ

มองเหนในภมประเทศนอยกวาระยะมองเหนปลอดภย

4.1.5อปกรณควบคมการจราจรการตดต งและออกแบบอปกรณการจราจรบน

ทางหลวงมการกำหนดไวโดยหนวยงานตางๆ เพอใหผ

ขบขสามารถมองเหนไดในระยะทกำหนด และสามารถ

ปฏบตตามปายจราจรไดอยางถกตอง อปกรณควบคม

การจราจรจงเปนอกสงหนงทการออกแบบภมทศนทาง-

หลวงตองไมขดแยง หรอบดบงแนวสายตาของผขบข

ปาย เครองหมาย และสญญาณเตอนตางๆ ม

ความจำเปนตอความปลอดภยในการใชทางหลวงเปน

อยางมาก เพราะจะสามารถสอสารใหผทสญจรไปมา

ไดเขาใจ และเพมความระมดระวงในการใชทางหลวง

ทงในชวงกอน ระหวาง และหลงการกอสราง รวมทง

ระหวางการดแลรกษา

4.1.6เกาะกลางเกาะกลางถนนเปนพนททคนระหวางชองจราจร

ทมทศจราจรสวนทางกน ใชจดระยะเพอความปลอดภย

และเปนทรอเลยว หรอกลบรถเพอเปลยนทศทาง ในกรณ

ทเกาะกลางถนนแคบและการสญจรมความเรวสงอาจ

ตองใชแผงกน (barrier) ประกอบกนดวย การพจารณา

วาจะใชเกาะกลางประเภทใดมกพจารณาทปรมาณการ

จราจรเปนหลก โดยการออกแบบพรรณพชหรอสงตดตง

ในเกาะกลางจะตองพจารณาเรองทศนวสยของผขบขใน

บรเวณทเปนทางแยกและจดกลบรถ ระวงการบงปาย

จราจรในเกาะกลาง โดยดจากแนวเสนสายตาของผขบข

และควรพจารณาเรองระยะเวนวางในแนวราบเพอความ

ปลอดภย รวมทงประเดนในเรองการดแลรกษา และ

อนตรายทอาจเกดจากพรรณพช เชน กงหก ลำตนโคน

ลม เปนตน

4.1.7ทจอดรถฉกเฉนในทางหลวงบางพนทตองมการออกแบบทจอด-

รถฉกเฉน โดยเฉพาะอยางยงบรเวณทางลาดชน เพอให

ผ ขบข สามารถนำรถยนตเขาส พ นทจอดรถฉกเฉนได

อยางปลอดภย และไมกดขวางเสนทางสญจร ดงนน พนท

บรเวณทกำหนดเปนทจอดรถฉกเฉนนจงควรเวนวางไว

ไมปลกพรรณพชหรอออกแบบจดวางสงใด

4.1.8สะพานและอโมงคถนนในชวงทมอปสรรคตดผาน เชน แมนำ ทาง

รถไฟ ทางแยกทตองการแยกระดบ หรอในบรเวณทตอง

การเชอมชมชนสองขางทาง จำเปนตองมการออกแบบ

โครงสรางเพอขามหรอมดลอดออกไป โครงสรางใหมท

เกดขนจำเปนตองพจารณาในเชงภมทศน โดยเฉพาะ

อยางยงสะพานขามแมนำสำคญ หรอสะพานทเปนสวน

ของทางหลวงสายสำคญ ในหลายๆ ประเทศใหความ

สำคญกบรปลกษณและโครงสรางของสะพานเหลาน

เนองจากเปนสงหมายตาและมขนาดใหญจงเหนและ

รบรไดอยางชดเจน ควรออกแบบใหกลมกลน แสดงถง

เอกลกษณของทองถน

4.1.9อปกรณเพอกำกบความปลอดภยมอปกรณจำนวนหนงทตองพจารณาตดตงเพอ

ปองกน หรอบรรเทาความรนแรงของอบตเหตบนทาง-

หลวง อปกรณเหลาน ไดแก

1) ราวปองกน (guardrail หรอ crash barrier)

2) แผงกนคอนกรต (concrete wall barrier)

3) เครองหมายนำทาง เชน หลกนำทาง (guide

post) เปาสะทอนแสง (reflectors) ปมบนผวจราจร

การทาสสะทอนแสงบนผวจราจร เปนตน

นอกจากขอกำหนดดานความปลอดภยท ตอง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย40

พจารณาเปนลำดบแรกแลว ควรใหความสำคญกบการ

ออกแบบหรอเลอกใชรปแบบทกลมกลนสภาพแวดลอม

และองคประกอบภมทศนทางหลวงอนๆ ดวย ถงแมวา

อปกรณเหลานจะมขนาดเลกเมอเทยบกบองคประกอบ

4.2แนวทางการออกแบบในพนทขางถนน

“พนทขางถนน” (roadside) ในทนหมายถง พนท

ขางถนนนบจากไหลทางออกมาจนถงเขตทาง รวมถง

พนทสงวนทอยตอเนองเขตทาง และอาจรวมถงพนท

นอกเขตทางตอเนองกบทางหลวงในกรณทพนทนนๆ ได

รบผลกระทบจากการพฒนาทางหลวง ในพนทดงกลาว

อาจใชเพ อวตถประสงคประการใดประการหนงหรอ

หลายประการ ขนอยกบบรบทแวดลอมของทางหลวงใน

ชวงนนๆ เชน พนทขางทางหลวงชวงทผานตวเมองจะ

มการใชงานเพอการเดน ทางจกรยาน กำแพงกนเสยง

เปนตน สวนพนท ขางทางหลวงชวงทผานพนทธรรมชาต

อาจมการใชงานเพอเปนจดชมทวทศน จดพกรถ เปนตน

กรณททางหลวงตดผานภเขาอาจตองมการกอสรางเพอ

ปองกนการกรอนของดน หรอพนทขางทางหลวงบางชวง

อาจไมมการใชงานแตเหมาะจะปลกพรรณพช เปนตน

การออกแบบพนท ขางถนนอาจจำแนกกลาวถงตาม

ลกษณะการใชงานและขอควรคำนงถง ดงน

4.2.1การควบคมเสยงรบกวนเสยงรบกวนของยวดยานพาหนะจากทางหลวง

เปนหวขอหนงทตองมการศกษาในการจดทำรายงาน

ผลกระทบสงแวดลอม โดยเฉพาะทางหลวงทผานเขาไป

ในบรเวณทมความเปราะบางทางธรรมชาต หรอพนท

เมองในสวนทตองการความสงบ เชน โรงเรยน ทอย

อาศย ศาสนสถาน เปนตน ซงผลกระทบทางเสยงจะ

เพมความรนแรงเมอปรมาณและความเรวในการสญจร

เพมมากขน

การแกปญหาเรองเสยงรบกวนควรทำมาตงแต

ขนการวางแผน เชน หลกเลยงการตดถนนผานเขาไป

ในพนททจะไดรบผลกระทบมาก การกำหนดความกวาง

เขตทางเพมมากขน เปนตน เมอมาถงขนการออกแบบ

ตองพจารณาเรองธรรมชาตของเสยงและระดบของเสยง

สภาพพนท งบประมาณ การดแลรกษา และอนๆ จาก

นนจงพจารณาหาวธในการควบคมเสยง ทงในระหวาง

การกอสรางทางหลวงและเมอการกอสรางแลวเสรจเปด

การใชทางหลวงแลว

วธการทใชในการควบคมเสยง ไดแก การลด

ระดบ การใชอโมงคใตดน การใชเนนดน การใชกำแพง

กนเสยง (sound wall) การใชพรรณพช การเปลยน

วสดผวถนน และการใชแบบผสม เชน การใชดนรวม

กบพรรณพช เปนตน โดยในแตละวธการจะมราย-

ละเอยด ขอด ขอเสย แตกตางกน และนอกจากจะใช

เพอควบคมเสยงแลว ยงสามารถออกแบบตกแตงให เปน

องคประกอบทสวยงาม มความหมาย เปนสญลกษณ

หรอสงหมายตาไดเชนกน

4.2.2การควบคมฝนและมลพษมลภาวะจากถนนสามารถประมาณคาไดจาก

ปรมาณความหนาแนนของการสญจรและสภาพแวด-

ลอม หรอการใชประโยชนทดนสองขางทาง ทางหลวง

ในบรเวณท ผานเขาไปในเมองมแนวโนมท จะมการ

สะสมมลพษ ฝน ควน มากกวาบรเวณทเปนพนทเปด

โลง ดงนน ควรหลกเลยงทจะวางเสนทางในพนททม

แนวโนมวาจะเกดผลเสยตอสภาพแวดลอม การควบคม

ฝนและมลพษในแนวถนนมอยหลายวธ ซงบางวธกใช

ประกอบไปกบการกนเสยงดวย ไดแก การเวนระยะ

ของความกวางของเขตทาง การสรางกำแพง การใช

เนนดนและสภาพภมประเทศ การใชพรรณพช การลด

ระดบและยกระดบทางหลวง โดยมขอพจารณาประกอบ

การออกแบบ ไดแก ประเภทของทางหลวง ปรมาณ

การจราจร ความหนาแนนของการสญจร และประเภท

อนๆ แตลกษณะการใชงานทมกจะตดตงตอเนองกน ทำ

ใหสามารถมองเหนและรบรไดไมยากนก โดยอาจเลอก

ใชสหรอวสดเพอใหเกดความสวยงาม สอดคลองกน หรอ

แสดงถงเอกลกษณของทองถน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 41

ของยานพาหนะ บรบทโดยรอบ สภาพพนทขางเคยง

และสภาพภมประเทศ

4.2.3การควบคมการกรอนของดนการกรอนเปนสาเหตใหญในการเพมมลคาการ

ดแลรกษาและการซอมแซม ดงนน หลงการพฒนาพนท

ทางหลวงแลว ควรตระหนกถงการคนสภาพแวดลอมส

ธรรมชาตเดม เนองจากอนตรายทเกดขนจากการกรอน

ของดนและการพงทลายของดนสามารถกอใหเกดความ

เสยหายมากมาย การปองกน การแกไข และการบรรเทา

ลดการกรอน อาจใชการกอสรางทางวศวกรรมรวมกบ

การใชพรรณพช ซงมขอดคอ ดเปนธรรมชาต สวยงาม

บางครงมราคาถกลง ใชงานไดด หากพจารณาชนด

ตนไมอยางละเอยด เชน ควรเลอกใชพรรณพชทมระบบ

รากเปนเสนใยตาขายจะปองกนการกระทบโดยตรงของ

นำฝนและลมไดด รวมทงพรรณพชทหยงรากลกและ

ไมตนจะชวยยดปรมาตรดนไดดกวา

การควบคมการกรอนและการพงทลายทมประ-

สทธภาพตองแกไขแบบผสมผสาน คำนงถงทกขนตอน

หลกการพนฐานในการควบคมการกรอนและควบคม

ตะกอนประกอบดวย การลดพนทและระยะเวลาของการ

เปดหนาดน การจดการนำฝนทผานเขามาในพนทดวย

การลดความเรวและลดปรมาณของนำ การเกบตะกอน

ใหอย ในพ นท การปลกพชทนทหลงจากการกอสราง

เสรจสน การเลอกใชพรรณพชทเหมาะสม รจกการดแล

รกษา การปรบปรงดน การเตรยมพนทปลก และชวง

เวลาในการปลกทเหมาะสม

ว ธ การควบค มการกร อนและการควบค ม

ตะกอน ไดแก การขดคและชนรองลาง บอหนวงนำ

พนงกนนำหนทง การกระจายนำไหลนอง และการใช

ชววศวกรรม

4.2.4ทางขามสำหรบคนการออกแบบภมทศนทางหลวงในชวงท ทาง

จราจรตดกบทางเดนเทา เรองทสำคญสงสดคอความ

ปลอดภย และควรมการสนบสนนใหคนเดนเทาใชทาง

ขามดวย การออกแบบทางขามตองพจารณาทงในเรอง

ตำแหนง ขนาด รปแบบ และปจจยอนๆ ทงในเรอง

ประเภทของทางหลวง ปรมาณการจราจร ความเรว

ของการจราจร และความเหมาะสมกลมกลนกบสภาพ-

แวดลอม เพอใหเกดความสะดวกและปลอดภยในการ

ใชทางหลวง อกทงทางขามเปนสวนสำคญสวนหนงของ

ภมทศนทางหลวงดวย

รปแบบของทางขามสำหรบคน แบงไดเปน 2

ประเภท คอ

1) ทางขามระดบเดยวกบถนน ไดแก

• ทางขามแบบทาสบนผวจราจรหรอใชวสด

พนผวทแตกตาง

• ทางขามแบบยกระดบทางขามใหสงจาก

ผวจราจรเลกนอย

3) ทางขามแบบขยายทางเทาและเกาะกลาง

นอกจากนยงอาจใชปาย สญลกษณอน หรอการปลก

พรรณพชขางทาง เพอใหเกดความระมดระวง และรถ

หยดเมอมคนเดนขาม

2) ทางขามตางระดบ ไดแก

ทางขามแบบยกระดบและทางขามแบบลด

ระดบ ซงอาจเปนแบบอโมงคหรอเปนทอลอดถนนทม

ความกวางไมมากนก

4.2.5ทางเชอมสำหรบสตวปาทางหลวงทตดผานพนทธรรมชาต โดยเฉพาะ

แหลงอาหาร เสนทางเดน ถนอาศยของสตวปา จะสง

ผลกระทบตอสตวและระบบนเวศทงทางตรงและทาง

ออม เชน ทำใหสตวตองขามถนนแลวบาดเจบหรอลม

ตายจากการถกรถชน แนวถนนเปนตวกนและแบงแยก

ถนอาศยของสตว เกดเสยงรบกวน เกดมลภาวะจาก

ยวดยานพาหนะ เปนตน นอกจากน การทสตวขามถนน

ยงเปนสาเหตของอบตเหตและความเสยหายตอชวต

และทรพยสนของผสญจรดวย

ดงนน การจดทำทางหลวงจงตองคำนงถงผล

กระทบเหลานตงแตขนของการวางแนวถนน พยายาม

หลกเลยงพนทเปราะบาง หรอหามาตรการลดผลกระทบ

เชน กำหนดความกวางของเขตทาง จำกดความเรวของ

การสญจร จดทำทางเชอมแบบตางๆ ทงแบบยกระดบ

สงกวาถนน แบบลดตำหรอลอดใตกวาถนน เปนตน

โดยพจารณาจากสภาพพนท ชนดสตวปา ทวทศน

งบประมาณ การดแลรกษา เปนตน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย42

นอกจากน ยงอาจมการเตอนดวยปายสำหรบ

ผขบข โดยตดตงเครองตรวจจบ (sensor) ทมไฟกระพรบ

เตอนใหทราบวามสตวในบรเวณใกลเคยง หรออาจมการ

ปดทางหลวงบางสายในชวงฤดกาลทมการอพยพของ

สตวปา เปนตน รวมทงการตดตามตรวจสอบประสทธ-

ภาพการใชงานของทางเชอม เชน การใชพนทรายหรอ

แผนหมกเพอตดตามดรอยเทา ตดตงกลองบนทกภาพ

เปนตน

4.2.6พนทเพอการระบายนำและการจดการนำฝน

การวางระบบระบายนำเพอจดการระบายนำท

ไมไดใชหรอนำฝนสวนเกน ใหไปสบรเวณใดบรเวณหนง

เพอใหสามารถใชพนททำกจกรรมไดตามตองการ หรอ

เพอปองกนการกดกรอนและการพงทลาย ปองกนความ

เสยหายทเกดจากนำทวมขง อนเนองมาจากการเปลยน-

แปลงลกษณะภมประเทศเดมจากการสรางถนน

ขอพจารณาในการออกแบบระบบระบายนำ

สำหรบทางหลวง ไดแก การออกแบบภมทศนจะตอง

ไมขวางทศทางการไหลของนำ ตองไมระบายนำลงไป

ในทดนผอน เวนแตเปนนำทไหลเดมตามธรรมชาต และ

ควรเลยนแบบระบบระบายนำเดมทางธรรมชาตทมอย

ใหมากทสด

ร ปแบบของรางระบายนำมไดหลายรปแบบ

ต งแตรางเปดแบบธรรมชาตไปจนถงรางบคอนกรต

ซ งวศวกรสขาภบาลจะมหลกเกณฑในการพจารณา

เรองของปรมาณและอตราการไหลทจะเกดขน อยางไร

กด ภมสถาปนกอาจมสวนในการปรกษาหารอระหวาง

ทางเลอกตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในเสนทางชมธรรม-

ชาต หรอในบรเวณเขาสตวเมอง การเลอกควรดสภาพ-

แวดลอมโดยรอบและบทบาทของทางหลวงในชวงนนๆ

รวมทงการคำนงถงการออกแบบ ทงพนทหนวงนำในเขต

ทางในบรเวณทางแยก ทางแยกตางระดบ ซงเปนทง

แหลงรดนำตนไม เปนทวทศน และมผลดตอระบบนเวศ

ปจจบนเมอกลาวถงการระบายนำฝน จะรวมถง

การชะลอและกกเกบนำไวใชในฤดแลง และชวยลด

ผลเสยจากนำไหลผวดน (runoff) ทไหลผานถนนและ

พนผวตางๆ โดยมแนวคด คอ ควรจดการตงแตจดทเกด

นำไหลผวดน

4.2.7แนวกนไฟในเขตทางหลวงไฟปาซงหมายความถง ไฟทเกดตามธรรมชาต

และจากการเผาปา เปนอปสรรคอยางหนงในการพฒนา

ภมทศนทางหลวง เมอทางหลวงตดผานพนททมความ

แหงแลงหรอมความชนในอากาศนอย โอกาสทจะประ-

สบปญหาไฟปาจงมความเปนไปไดสง การเกดไฟปาจะ

เปนปญหาของทางหลวงในเรองความปลอดภยในการ

สญจรทเกดจากตวไฟปาเอง และควนไฟทสงผลกระทบ

อยางมากตอทศนวสยในการขบข โดยโครงการวางแผน

ปองกนไฟปาทมประสทธภาพจะชวยลดความเสยหาย

ทเกดจากไฟไหมได จงควรมการปองกนโดยเฉพาะใน

บรเวณทมความเสยงสง เชน บรเวณชมชน บรเวณท

พกรมทาง บรเวณทมแนวโนมวาจะเกดฟาผาหรอเกด

ไฟปาตามธรรมชาต โดยตองอาศยความรวมมอของทง

เจาหนาทกรมทางหลวง องคกรของรฐและเอกชน รวม

ทงเอกชนเจาของทดนทอยใกลเคยง

4.2.8ศาลาและทพกคอยรถโดยสารตำแหนงและระยะหางของศาลาและทพกคอย

รถโดยสารขนอยกบปรมาณการจราจรและบรบทของ

พนทททางหลวงผานเขาไป การเลอกทตงของทพกรม

ทางควรคำนงถงสภาพภมประเทศ พรรณพชเดม โดย

เฉพาะไมยนตนทมขนาดใหญ คณคาทางประวตศาสตร

และทศนยภาพของพนท ความสะดวกปลอดภยในการ

เขาและออกจากทางหลวง ระยะหางจากทพกรมทางอน

นอกจากน ควรคำนงถงการออกแบบทใชวสดททนทาน

ไมเปนภาระในการดแลรกษา มรปแบบสถาปตยกรรมท

แสดงเอกลกษณทองถน เพอการรบร จดจำ และเปนสง

หมายตาใหกบเสนทาง

4.2.9ทพกจอดรถทพกรมทางและจดบรการ

เมอมการตดทางหลวงผานไปในทใด มกจะมจด

พกจอดรถ สถานบรการนำมน รานคา รานอาหารตาม

เสนทาง เพอตอบสนองความตองการของผสญจร ทพก

รมทางอาจแบงไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ

1) ทพกชมทวทศน ควรมการจดเตรยมจดจอด

รถทปลอดภยและแยกออกจากทางหลวงอยางชดเจน

โดยไมจำเปนตองมสงอำนวยความสะดวก หรอมบรการ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 43

มากนก อาจมเพยงทจอดรถ ศาลานงพก และปาย

ขอมลของสถานท การออกแบบทสะดวกตอการดแล

รกษาและการบรหารจดการ นอกจากจดชมทวทศน

ธรรมชาต เชน ทะเล แมนำ ตนไม นำตก แลวยงรวม

ถงจดชมภมทศนวฒนธรรม เชน นาเกลอ นาขาว

โบราณสถาน และอนๆ

2) ทพกรมทางหรอจดบรการทางหลวง เปน

จดหยดพกทมการบรการและสงอำนวยความสะดวก

มากขน โดยการกำหนดตำแหนงทตงจะขนอยกบความ

ตองการของผสญจร ปรมาณการจราจร และระยะหาง

จากชมชนขางเคยง ทพกรมทางอาจแบงเปนขนาดใหญ

ขนาดกลาง และขนาดเลก ตามบรการและสงอำนวย

ความสะดวกทจดไว เพราะทพกรมทางขนาดใหญยอม

ตองใชพนทมาก ตองการการบรหารจดการ และมการ

ดแลรกษามากตามไปดวย การออกแบบวางผงบรเวณ

และการออกแบบภมทศนอยางระมดระวงจะชวยลด

ผลกระทบตอสภาพแวดลอมธรรมชาต และลดการดแล

รกษาบรเวณได รวมทงควรพจารณาถงการออกแบบ

สงกอสรางซงมรปแบบทแสดงเอกลกษณสถาปตยกรรม

ทองถนดวย

อยางไรกตาม ทพกรมทางของประเทศไทย อาจ

ไมจำเปนตองมมาตรฐานและการกำหนดตำแหนงเชน

เดยวกบในตางประเทศ เนองจากมสถานบรการนำมน

รานคา และบรการชมชนอยตามเสนทางอยแลว

สำหรบแนวทางการจดการการดแลรกษาทพก

รมทางอาจแบงเปน 2 รปแบบ คอ

1) จดสรรใหสมปทานกบเอกชนใหเขามาดำเนน

การ ภายใตเงอนไขของกรมทางหลวง

2) กรมทางหลวงดแลพนทเอง อาจใหเอกชนเชา

พนทบางสวน และอาจรวมมอกบหนวยงานอนๆ เชน

องคการบรหารสวนจงหวด การทองเทยวแหงประเทศ

ไทย เปนตน

4.2.10ทางเทาชวงททางหลวงผานเมองและชมชน จำเปนตอง

อำนวยความสะดวกในแงของการเดนเทา โดยทางเทาม

รปแบบไดหลากหลายจากขนาดความกวาง วสดพนผว

ระดบ ระยะเวนหางจากถนน เปนตน การคำนงถง

ความปลอดภยในการเดนเทาเปนส งท ตองพจารณา

โดยเฉพาะการมองเหน คอ คนเดนเทาสามารถมองเหน

รถยนตทแลนอยบนถนน และผขบขสามารถมองเหน

คนเดนอยบนทางเทาหรอคนทกำลงจะขามถนนไดอยาง

ชดเจน ซงในบางกรณจะหมายรวมถงจกรยานดวย ดงนน

การเลอกใชพรรณพชและองคประกอบภมทศนอ นๆ

บนทางเดนเทาตองไมบดบงการมองเหนของทกฝาย

และไมกดขวางทางสญจร นอกจากน หากทางเทาไดรบ

การออกแบบใหมบรรยากาศทด รมรน สะดวก ปลอดภย

จะเปนการสงเสรมใหเกดการใชงานมากขนดวย

4.2.11ทางจกรยานการพจารณาจดสรรพ นท เขตทางสำหรบใช

เปนทางจกรยานเปนอกแนวทางหน งในการสงเสรม

การใชจกรยาน โดยมวตถประสงค คอ เพอการสญจร

เพอการพกผอน เพอการออกกำลงกาย และเพอการ

ทองเทยวหรอชมทวทศน โดยการออกแบบตองคำนงถง

ความปลอดภยเปนหลก และมสงทควรใชพจารณาคอ

ความกวาง รศมการเลยวตามทางโคง ความลาดชน

วสดผวทาง ระยะหางหรอเวนวางจากทางหลวง รวมถง

การออกแบบทจอดจกรยาน สะพานขามตางๆ และการ

ใชพรรณพชประกอบ เชน กงกานตองไมยนออกมากด-

ขวางทาง ผลหรอเมลดไมรวงหลนลงมาบนทาง เปนตน

วธการแบงระหวางทางรถยนตและทางจกรยาน

สามารถทำไดหลายวธ เชน วธตเสนแบงเขต เปลยนส

หรอวสด ระดบพนผวตางกน ใชวสดอนเปนแนวกน การ

เวนระยะสำหรบปลกพรรณพช เปนตน ซงจะขนอยกบ

ประเภทและความเรวของทางหลวง จำนวนผใชงานทาง

จกรยาน สภาพพนท ขนาดของเขตทาง เปนตน

4.2.12สาธารณปโภคแบงเปน ไฟฟา ประปา โทรศพท ทางระบายนำ

ทงนำฝนและนำเสย รวมทง ทอแกส ทอสงนำมน และ

อนๆ โดยมทงแนวสาธารณปโภคบนดน เหนอดน และ

ใตดน ทจะตองคำนงถงในการออกแบบภมทศน การใช

พรรณพช รวมถงการดแลรกษา โดยรายละเอยดทตอง

พจารณาคอ ตำแหนงของสาธารณปโภคตางๆ กบการ

ปลกตนไม ทจะตองไมรบกวนหรอสงผลกระทบตอกน

รวมทงการออกแบบองคประกอบ เชน เสาและดวงโคม

ไฟฟา ทควรมรปแบบกลมกลนกบภมทศนทองถน ม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย44

เอกลกษณเฉพาะทเปนสงหมายตา และมเฉพาะเทาท

จำเปน เปนตน

4.2.13ปายโฆษณาขางทางปายสญลกษณปายขอมล

ปายตางๆ ทเหนไดจากทางหลวงจำแนกตาม

ระบบการจดการม 2 ประเภท คอ

1. ปายของกรมทางหลวง ใชรปแบบมาตรฐาน

ของกรมทางหลวง ตดตงในจดทจำเปนตองบอกขอมล

และสญลกษณตางๆ มเงอนไขในเรองของระยะหางจาก

ไหลทางเพอความปลอดภย

2. ปายของเอกชน เนองจากทางหลวงเปนพนท

ทมผสญจรมาก จงเปนสถานททดสำหรบการโฆษณา

ประชาสมพนธ การตดตงปายทพบ มทงขางทางหลวง

ภายในเขตทาง และในพนทเอกชนขางทาง

ปายของเอกชนสามารถสรางปญหาใหกบทาง-

หลวงไดมาก ตงแตการทำลายทศนยภาพ ไปจนถงการ

เกดอบตเหต จงจำเปนจะตองไดรบการควบคมดวยขอ

กำหนดทางกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตางๆ

4.2.14อนๆนอกจากทกลาวมาแลว ยงมรายละเอยดของการ

ออกแบบองคประกอบถนนในเขตเมอง ไดแก ขอบถนน

เสาเตย (bollard) การเวนรอบโคนตนไมใหญในพนท

ดาดแขง ตะแกรงวางรอบโคนตนไมใหญ (tree grating)

ทนง ทจอดรถ ทจอดจกรยาน และอนๆ ซงลวนตองการ

การพจารณาอยางรอบคอบและออกแบบใหเหมาะสม

เพอใหเกดเปนสภาพภมทศนทด สวยงาม มประโยชน

ใชสอยตรงตามวตถประสงค ดแลรกษางาย และปลอดภย

สำหรบผใชรถใชถนน

4.3ขอพจารณาในการเลอกพรรณพช

4.3.1วตถประสงคของการใชพรรณพชรมทางหลวง

การออกแบบปรบปรงภมทศนตามแนวถนน

ทางหลวงมวตถประสงคหลก คอ

• เพอสภาพแวดลอมทด เกบรกษาธรรมชาต

สองขางทาง

• เพอความปลอดภย เพอสนทรยภาพของการ

สญจร

• เพอประโยชนทางเศรษฐกจและสงคม

แนวคดการออกแบบภมทศนและการใชพรรณพช

สามารถนำมาสเปาหมายหรอวตถประสงค ดงน

1) การเปนผนำ เปนตวอยางในการรณรงคเรอง

การปลกพรรณพชเพอสภาพแวดลอมทด การอนรกษ

ดนและนำ รวมถงผลพลอยไดจากการประหยดพลงงาน

และลดมลพษจากยวดยาน

2) การออกแบบและการกอสรางทมผลกระทบ

ตอสภาพแวดลอมและธรรมชาตนอยทสด

3) การออกแบบทประหยด การดแลรกษาทถกวธ

การวางแผนถงผลทไดรบในระยะยาว

4) การใชนำเพ อการรดนำพรรณพชอยางม

ประสทธภาพ

5) เปนประโยชนแกชมชนทองถน

6) การใชพรรณพชรมทาง หากมความสวยงาม

เปนพเศษ เปนเอกลกษณเฉพาะพนท อาจสรางใหกลาย

เปนเสนทางทองเทยวได

4.3.2การแบงประเภทพรรณพชในงานภมทศนทางหลวงสามารถแบงประเภท

พรรณพชได ดงน

• ไมยนตน (tree) แบงเปนไมยนตนขนาดใหญ

ขนาดกลาง ขนาดเลก

• ไมพม (shrub)

• ไมคลมดน (ground cover)

• ไมเลอย (vine)

4.3.3ปจจยในการเลอกใชพรรณพชปจจยท มผลตอการเจรญเตบโตของพรรณพช

ประกอบดวย

1) ปจจยทางธรรมชาต

2) ปจจยทางวฒนธรรมและสงคม

3) ปจจยจากคณสมบตของพรรณพช

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 45

1. ปจจยทางธรรมชาต

1) สภาพภมอากาศ ไดแก อากาศ ความชมชน

และปรมาณนำฝน ลม แสงสวาง อณหภม ไอเคม

2) ดน เชน คณสมบตของดน ลกษณะ ความ

อดมสมบรณ เปนตน

3) ทตง ภมประเทศ เชน ความลาดชน พนทรบนำ

พนทรมทะเล เปนตน

เขตพรรณพฤกษชาต

เขตพรรณพฤกษชาตเปนการแบงเขตจากการ

สำรวจพรรณพชในประเทศไทย วาพรรณพชแตละชนดม

ความเหมาะสมและเจรญเตบโตไดดกบสภาพแวดลอม

พนทใดของประเทศไทย ซงแบงไดเปน 7 เขต ไดแก

• เขตเหนอ N (Northern) ไดแก จงหวดท

อยในภาคเหนอ 15 จงหวด คอ แมฮองสอน เชยงใหม

เชยงราย พะเยา นาน ลำพน ลำปาง แพร อตรดตถ ตาก

สโขทย พษณโลก กำแพงเพชร พจตร นครสวรรค

• เขตตะวนออกเฉยงเหนอ NE (North-

eastern) ไดแก จงหวดทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ตอนบน 11 จงหวด คอ เพชรบรณ เลย หนองบวลำพ

อดรธาน หนองคาย สกลนคร นครพนม มกดาหาร

กาฬสนธ มหาสารคาม ขอนแกน

• เขตตะวนออก E (Eastern) ไดแก จงหวด

ทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง 9 จงหวด

คอ ชยภม นครราชสมา บรรมย สรนทร รอยเอด ยโสธร

อำนาจเจรญ ศรสะเกษ อบลราชธาน

• เขตกลาง C (Central) ไดแก จงหวด

ในภาคกลาง 15 จงหวด คอ ชยนาท สงหบร ลพบร

สพรรณบร อางทอง พระนครศรอยธยา สระบร

นครปฐม ปทมธาน นครนายก นนทบร กรงเทพมหานคร

สมทรปราการ สมทรสงคราม สมทรสาคร

• เขตตะวนออกเฉยงใต SE (Southeastern)

ไดแก จงหวดในภาคตะวนออกเฉยงใต 7 จงหวด คอ

สระแกว ปราจนบร ฉะเชงเทรา ชลบร ระยอง จนทบร

ตราด

• เขตตะวนตกเฉยงใต SW (Southwestern)

ไดแก จงหวดทอยในภาคกลางฝงทศตะวนตกเฉยงใต 5

จงหวด คอ อทยธาน กาญจนบร ราชบร เพชรบร

ประจวบครขนธ

• เขตใต PEN (Peninsular) ไดแก จงหวด

ในภาคใต 14 จงหวด คอ ชมพร ระนอง สราษฎรธาน

พงงา ภเกต กระบ นครศรธรรมราช พทลง ตรง สตล

สงขลา ปตตาน ยะลา นราธวาส

ทงน พรรณพชหลายๆ ชนดสามารถเจรญเตบโต

ไดดในหลายเขตพรรณพฤกษชาต ในขณะทพรรณพช

บางชนดสามารถเจรญเตบโตไดในเขตพรรณพฤกษชาต

เดยวเทานน การพจารณาเลอกใชจงตองมความยดหยน

แตกตางกนไป

เพอความสะดวกในการใชงานจงไดจดทำแผนท

ซอนทบเขตพรรณพฤกษชาตทง 7 เขต กบการแบงพนท

ของสำนกทางหลวงทง 15 สำนก การเลอกใชตนไมจง

ควรพจารณาเลอกพรรณพชตามลกษณะภมประเทศ

และภมอากาศ อางองกบเขตพรรณพฤกษชาตทเหมาะสม

ภาพแสดงการซอนทบเขตพรรณพฤกษชาต 7 เขตกบสำนกทางหลวง 15 สำนก

N

NE

SESW

C E

PEN

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย4�

2. ปจจยทางวฒนธรรมและสงคม

1) ผลกระทบจากมนษย ทงทเกดจากมนษยโดย

ตรง และทเกดจากสงทมนษยสรางขน เชน การเหยยบยำ

การขบรถเฉยวชนในเขตทาง แนวสาธารณปโภค ฝน

ละออง เปนตน

2) คานยมและความเชอ เชน ไมประจำจงหวด

ไมทองถน ไมมงคล เปนตน

3) งบประมาณการดแลรกษา ความยากงายใน

การดแลรกษา

3. ปจจยจากคณสมบตของพรรณพช

1) คณสมบตทางสภาพแวดลอม เชน ทนแดด

ทนแลง ทนนำทวม ทนทานตอโรคและแมลง ทนความ

เคม เจรญเตบโตไดดในทสง เปนตน

2) คณสมบตทางกายภาพ เชน ความสง ความ

แผกวางของทรงพม คณลกษณะใบ ดอก ผล อตรา

การเจรญเตบโต ประโยชนใชสอย เปนตน

4.3.4เกณฑการออกแบบความปลอดภยของการสญจร

เพอความปลอดภยของผขบข ซงมความสำคญ

เปนลำดบแรก

• “ตำแหนงการปลกตนไม” ทสมพนธกบการ

ออกแบบถนนและองคประกอบถนน เชน ระยะการมอง

เหน ระยะเวนวาง ตำแหนงตนไมบรเวณทางแยก จด

กลบรถ เปนตน รวมทงแนวสาธารณปโภคดวย

• การเลอก “ชนด” ตนไม ทไมตองการการดแล

รกษามาก ตนไมทลำตนกงกานไมเปราะ หกโคนไดงาย

กง ฝก ผล ไมรวงหลนลงพนผวจราจร ตนไมททนทาน

ไมเกดความเสยหายไดงายจากการสญจร รวมถงราคา

บรรยากาศทตองการ

พรรณพชกบโครงสรางและงานสาธารณปโภค

ควรหลกเลยงแนวทพรรณพชอาจเปนอนตราย

ตอโครงสรางและงานสาธารณปโภค ในกรณทหลกเลยง

ไมไดควรออกแบบวธปองกนความเสยหายทอาจเกด

ขนกบพรรณพช โครงสราง และงานสาธารณปโภค และ

ดำเนนการปองกนตงแตขนตอนการปลก โดยเฉพาะงาน

ระบบใตดน ซงทำการดแลรกษาหรอแกไขในภายหลงได

ยากและมราคาสง

ประโยชนใชสอยอนๆ ของพรรณพช

การปลกตนไมถนนมประโยชนหลายดานซงตอง

นำมาพจารณาประกอบการออกแบบ และตองพจารณา

ในภาพรวมเมอนำมาจดรวมกลมกนและความตอเนอง

ดวย โดยประโยชนใชสอยของพรรณพชสามารถจำแนก

ไดดงน

• ประโยชนทางการใชงาน เชน ใหรมเงา

บงสายตา ลดการพงทลายของดน เปนตน

• ประโยชนทางการออกแบบ เชน แสดงแนว

เขตทาง เนนบรเวณสำคญ นำสายตา เปนตน

• ประโยชนทางความงามและบรรยากาศ

เชน สวยงาม เปนธรรมชาต เปนสญลกษณของทองถน

เปนตน

• ประโยชนตอสภาพแวดลอมและระบบนเวศ

เชน เพมความอดมสมบรณใหกบดน ดดซบมลพษ เปน

ทอยอาศยของสตวปา เปนตน

• ประโยชนตอชมชน ประชาชน และ เศรษฐกจ

เชน เกดประโยชนในดานการทองเทยวและการพกผอน

หยอนใจ ชวยอนรกษและเผยแพรพรรณพช เปนตน

การออกแบบตนไมถนนกบทฤษฎศลปะทาง

ดานความงาม

แนวคดการออกแบบตนไมถนนซงมความพเศษ

และมขอจำกดหลายๆอยาง ในการออกแบบเพอสน-

ทรยภาพ เพอความงาม จงตองทคำนงถงความงามตาม

ทฤษฎศลปะ ดงน

• ความเรยบงาย (simplicity) เชน การใชตนไม

ทรวมกลมกนเปนจำนวนมาก ลดความหลากหลายของ

ชนดลง

• ขนาดและสดสวน (scale and proportion)

เชน ไมยนตนขนาดใหญ จะมองเหนไดงาย ขนาดของ

ตนไมท สมพนธกบความกวางของเขตทางและถนน

เพอการรบรของผสญจร

• ความแตกตาง (contrast) เพอลดความนา

เบอของถนน โดยเฉพาะถนนทยาวไกล การสรางความ

นาสนใจเปนระยะ การเนนจดพเศษทตองการใหรบรให

เดนชดขนมา

• ความเปนหนงเดยว (unity) การสรางใหภม-

ทศนถนนและตนไมถนนเปนสวนหนงของภมทศนเดม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 4�

4.3.5ขอแนะนำและแนวคดในการใชพรรณพช

• การเกบตนไมเดมท มความสำคญในพนท รวมถงขอพจารณา วธการเกบรกษา การขนยาย การ จดการ การปรบผรบเหมา เปนตน

• การใชชนดพรรณพชทมขนาดใหญ เพอการใช งานระยะยาว เพอลดภาระการดแลและเพอบรรยากาศ ธรรมชาต มใชการใชตนไมเพอตกแตงประดบ

• การใชพรรณพชพนถน เพอสรางความเปน เอกลกษณ เพอเสรมระบบนเวศ เพอลดการดแลรกษา

• การปลกพรรณพชทหลากหลาย เพอเสรม ระบบนเวศ เพอปองกนการเกดโรคระบาดทจะเสยหาย เปนจำนวนมาก

• การใชตนไมโดยมเปาหมายเพอสภาพแวด- ลอมทดขน

• การออกแบบเพอลดการดแลรกษา ตงแตการ วางแนวคด การออกแบบ การเลอกชนดตนไม

• แนวคดการปลกไมยนตนท เปนไมชวงวย เจรญเตบโต (juvenile stage) แทนการใชไมทโตเตมท แลว (mature stage) ในระยะแรกทกอสราง เพอผล ระยะยาวทดกวา เพราะตนไมจะสามารถเจรญเตบโต สมบรณแขงแรงไดดกวา

• แนวคดการใชตนไมรวมกบองคประกอบอนๆ ทางภมสถาปตยกรรม

• การวางแผนการปลกพรรณพช เพราะตนไม ตองการระยะเวลาในการเจรญเตบโต และตองการการ ดแลรกษาในแตละชวงเวลาทตางกน

• การใชตนไมเพอใหเกดเอกลกษณทองถน• แนวคดการใชตนไมเพอเปนสอสญลกษณใน

ทางความหมาย • การใชพชทมประโยชนทางเศรษฐกจ และเปน

ประโยชนตอชมชนโดยรอบ• คำนงถงการออกแบบผงบรเวณและภมทศน

ไปพรอมกบแนวคดการออกแบบตนไม • คำนงถงแผนการขยายถนน การใชงานทอาจ

เปลยนแปลงไปในอนาคต

4.3.6พรรณไมทเหมาะสมในแตละพนทประกอบดวยรายชอตนไมทเหมาะสมแบงตาม

ประเภทพรรณพชตามเขตพรรณพฤกษชาตและคณ-สมบตเดน ไดแก

• ไมยนตนขนาดใหญ (สง 30 เมตรขนไป) จำนวน 30 ชนด

• ไมยนตนระดบกลาง (สง 20-30 เมตร) จำนวน 47 ชนด

• ไมยนตนระดบกลาง-เลก (สง 10-20 เมตร) จำนวน 61 ชนด

• ไมยนตนระดบเลก (สง 8-10 เมตร) จำนวน 12 ชนด

• ไมพม จำนวน 53 ชนด• ไมคลมดน จำนวน 9 ชนด• ไมเลอย จำนวน 17 ชนด

4.3.7ระบบสบคนขอมลดวยคอมพวเตอรจากรายชอพรรณไมทแนะนำในขอ 4.3.6 ไดจด

ทำระบบสบคนขอมลดวยคอมพวเตอร เพอความสะดวก รวดเรวในการเลอกใชพรรณพชตามความเหมาะสมกบ สภาพแวดลอมของสำนกทางหลวงตางๆ และการเลอก ใชตามลกษณะทางกายภาพของพรรณพช

ระบบสบคนขอมลดวยคอมพวเตอรจดทำในรปแบบโปรแกรมใชงานทบรรจในแผนซดรอมทสามารถ เรยกใชงานไดทนท ประกอบดวยขอมลพรรณพช ดงน

• ชอภาษาไทย ชอวงศ ชอวทยาศาสตร และ ชออนๆ

• ภาพเลขนเทศ (graphic) แสดงเขตพรรณ- พฤกษชาต

• ภาพเลขนเทศ (graphic) แสดงลกษณะทรง พม และความสงของพช

• ภาพถายแสดงลกษณะโดยรวมของพช• ภาพถายแสดงลกษณะของลำตน ลกษณะ

ของใบ ลกษณะของดอก และลกษณะของผลหรอเมลด• คณสมบตทางสภาพแวดลอม เชน ทนนำทวม

ทนเคม ทนไฟ• คณสมบตพเศษอนๆ ของพช เชน ไมประจำ

จงหวด ไมใชเปนสมนไพร

4.3.8ลกษณะการปลกพรรณพช• ปลกลงดน ซงเปนงานสวนใหญของภมทศน

งานทาง• ปลกในกระถางหรอภาชนะ ซงมขอจำกด และ

มกใชงานเพอการประดบชวคราว• ปลกบนโครงสราง เชน สะพาน สะพานลอย

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย4�

4.4การประมาณราคาขนการออกแบบ

ในขนน การกำหนดวสด อปกรณ และปรมาณ

รวมทงรายละเอยดของการกอสรางมความชดเจน การ

ประมาณราคาจงสามารถทำไดละเอยดมากขนโดยวธ

แยกตามปรมาณงานอยางหยาบ และประมาณราคาตอ

หนวย ปกตมกจะแยกหมวดงานออกเปน 2 ประเภท คอ

1) ภมทศนสวนสงกอสราง (hardscape)

ประกอบดวย งานปรบปรงบรเวณ งานกอสราง

เชน งานพนทางเดน ทจอดรถ ศาลา งานไฟฟา

แสงสวาง งานรดนำ กำแพงกนเสยง กำแพงกนดน

งานระบายนำ งานตดตงองคประกอบภมทศน เชน

มานง กระถางตนไม ปาย

2) ภมทศนสวนดนและพรรณพช (softscape)

ประกอบดวย ไมยนตน แปลงปลกไมคลมดน

และไมลมลก สนามหญา ไมกระถาง

ปจจบนการประมาณราคาตนไมของประเทศไทย

ยงขาดมาตรฐานทเปนทยอมรบไดโดยทวไป ราคาตนไม

ในตลาดจงมความผนผวนแตกตางกน โดยเฉพาะตนไม

ใหญและไมประดบ ปกตราคาตนไมจะขนอยกบปจจย

ตางๆ คอ

• ขนาด

• ความยากงายในการเพาะเล ยงและการ

ขยายพนธ

• อตราการเจรญเตบโตระหวางการเพาะเลยง

• ระยะการขนสงและกรรมว ธ การห อห ม

ระหวางขนยาย

• เงอนไขขอกำหนดและการรบประกน

นอกจากน การประมาณราคาตนไมทถกทำลาย

จากการกอสราง การพฒนา มกจะไดรบการประเมนคา

ในลกษณะของการสญเสยโอกาสทจะไดผลผลตและ

มลคาของเนอไม ซงเปนการประเมนคาทางเศรษฐกจ

เพยงอยางเดยว ควรประเมนคณคาตนไมโดยคำนงถง

มลคาทางนเวศวทยาและมลคาทางประวตศาสตรดวย

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 4�

ขนกอสราง 5หลงจากทภมสถาปนก สถาปนก วศวกร และผเกยวของอนๆ ไดรวมกนแกปญหาและสรรคสรางแนวทางสำหรบ

ทางหลวงในขนออกแบบเรยบรอยแลว ขนถดไปเปนงานขนกอสรางเพอใหความคดและแผนงานทงหมดออกมาเปน

ทางหลวงตามทไดออกแบบไว งานขนกอสรางจะนบตงแตการเขยนแบบกอสรางการจดหาผกอสราง การทำสญญา

กอสราง การควบคมการกอสราง ไปจนถงการตรวจรบงานหลงการกอสราง

5.1การจดการดานการกอสราง

การจดการดานการกอสราง หมายถง กระบวน

การดำเนนงานภายหลงจากการออกแบบจนถงการ

ตรวจรบงาน เพอใหการกอสรางตรงตามวตถประสงค

ทงหมดทวางไว และเพอใหการกอสรางมประสทธภาพ

เกดผลกระทบตอสภาพแวดลอมและธรรมชาตนอยทสด

กระบวนการนแบงเปน 4 ระยะ ดงน

5.1.1ขนเตรยมแบบกอสรางเมอผงภมทศนในขนการออกแบบไดรบการยอม-

รบอนมตใหดำเนนการตอแลว ภมสถาปนกกจะเตรยม

แบบและเอกสารประกอบกอสราง ประกอบดวย

1. แบบกอสราง

รายละเอยดและจำนวนของแบบกอสรางขนอย

กบลกษณะและความซบซอนของงาน แตโดยทวไปจะ

ประกอบดวย ผงแสดงองคประกอบเดม ผงบรเวณ

ผงระยะ ผงระดบ ผงระบายนำ ผงไฟฟาแสงสวาง

ผงรดนำตนไม รายละเอยดงานกอสราง ผงวสดพรรณ-

พช รายละเอยดการปลกไมยนตน ไมพม ไมคลมดน

ไมชายนำ รายการพรรณพช

2. เอกสารประกอบแบบ

ไดแก เอกสารกำหนดประเภท ชนด คณภาพ

ของวสดทจะใชอยางละเอยด และจะบงชถงวธการกอ-

สรางหรอการตดตง รวมไปถงการอนมตชนดและขนาด

พรรณพช การรบประกน โดยทวไปหวขอยอยหมวดงาน

ทระบในรายการประกอบแบบมดงน งานเตรยมบรเวณ

งานดน งานระบายนำฝน งานสาธารณปโภค งานถนน

และทางเดน งานปรบปรงบรเวณ งานสนามและงาน

ปลกตนไม โดยสวนของเอกสารประกอบแบบทเปนงาน

วศวกรรมโครงสราง งานระบบไฟฟา และระบบสขาภบาล

จะเขยนโดยวศวกรทเปนผออกแบบงาน

3. การประมาณราคา

การประมาณราคาในขนตอนการทำแบบกอสราง

ใชวธแยกตามปรมาณงานอยางละเอยด เพอใชเปนราคา

กลางในการพจารณาคดเลอกผรบเหมาในขนตอนการ

ประมลงาน โดยผรบเหมาตองกรอกราคาลงในเอกสาร

แจงปรมาณและราคาทภมสถาปนกไดจดเตรยมไว

5.1.2ขนจดจางงานรบเหมาสามารถดำเนนการได 3 ลกษณะ คอ

1. การจดจางแบบเหมารวม

ไดแก การจดจางโดยการใหผดำเนนการกอสราง

ทางหลวงหลกเปนผรบผดชอบกอสรางภมทศนดวย การ

จางเหมาในลกษณะนเหมาะสำหรบโครงการกอสราง

ขนาดใหญ โครงการขยายทางหลวงเดม โครงการ

กอสรางเสนทางใหมทตองการใหงานภมทศนเสรจพรอม

การเปดใชเสนทาง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย50

2. การจดจางแบบเหมาแยก

ไดแก การจางเหมางานกอสรางภมทศนแยกออก

จากงานกอสรางเสนทาง มกเปนโครงการกอสรางทาง-

หลวงเสนทางใหมทยงไมไดปรบปรงภมทศน หรออาจ

เปนทางหลวงทวไปทเปดใชงานแลวแตตองการปรบปรง

ภมทศนใหมใหสวยงาม

3. การจางออกแบบพรอมกอสราง

(design - build) ไดแก การจางเหมาทงงาน

ออกแบบและงานกอสรางโดยผรบเหมารายเดยว เหมาะ

สำหรบงานทตองความเชยวชาญทางการออกแบบและ

กอสรางเปนพเศษ หรองานขนาดเลกทมงบประมาณไม

มาก มขอบเขตงานชดเจนไมซบซอน

ในสวนของคณสมบตทควรพจารณาเบองตนของ

ผรบเหมากอสราง ปจจบนสำนกมาตรฐานกรมทางหลวง

ไดจดอนดบความสามารถในการประมลงานสำหรบงาน

กอสรางทาง ซงสามารถจดทำทะเบยนประวตผรบเหมา

งานกอสรางภมทศนไดโดยใชแนวทางเดยวกน

5.1.3ขนการดำเนนงานกอสรางการตรวจบรเวณกอนทำงาน ไดแก การกำหนด

วนสงบรเวณกอสรางใหผรบเหมาภมทศน และการตรวจ

รบรองสภาพบรเวณกอนการกอสราง

การจดเตรยมบรเวณ ไดแก การจดการตนไม

เดม การลอกดนชนบนหรอหนาดน การปรบปรงพนท

หรอบรเวณกอนการกอสราง การเตรยมเสนทางการเขา

ถงและการขนสงวสด การจดเตรยมไฟฟา การจดหา

แหลงนำ การจดทำทางระบายนำ หรอบอดกตะกอน

ระหวางการกอสราง

การกอสรางโครงสรางชวคราว กรณทงานกอ-

สรางอยในพนทท มการใชงานทงของคนและสตวปา

หรอเปนพนทเปราะบางทางธรรมชาต จำเปนตองทำรว

ชวคราว เพอกนเขตกอสราง ทางสญจรและทางขาม

ชวคราว เพอใหคนและสตวปายงดำเนนกจกรรมและใช

ชวตตอไปได

การสงวสดตวอยางและการรบรอง ตวอยาง

วสดทกชนดทนำเขามาใชในบรเวณ เชน หญา ปย

ดนบน ฯลฯ จะตองผานการตรวจรบรองวาถกตองและม

คณสมบตตรงกบขอกำหนดตามทระบในสญญาวาจาง

กอสราง

การเตรยมวสดพรรณพช ไดแก การจดหาแหลง

ตนไม การเตรยมเรอนพกอนบาลตนไม การตรวจสอบ

ตนไม

การทดแทนหรอการเทยบเทาวสด โดยปกต

ภมสถาปนกควรกำหนดอำนาจและสทธทจะอนมตหรอ

ไมอนมตวสดทผรบเหมาจะนำมาทดแทนหรอเทยบเทา

ไวในสญญาจางกอสราง ในกรณทผรบเหมาสามารถ

พสจนไดวาไมสามารถจดหาชนดและ/หรอขนาดพรรณ-

พชทกำหนดได ผรบเหมาอาจทำหนงสอขอเปลยนได

โดยผานการรบรองจากภมสถาปนกและการอนมตจาก

เจาของงาน การทดแทนหรอขอเทยบเทาวสดหรอผลต-

ภณฑใดๆ ทมขนจะตองทำบนทกไวในการประชมหนา

งานหรอลงไวในใบสงเปลยนแปลงเสมอ

5.1.4ขนการตรวจรบงาน

การตรวจรบงาน

การตรวจรบงานมได 2 ลกษณะ คอ การตรวจ

รบงานอยางมเงอนไข และการรบงานขนสดทาย ซงการ

ตรวจรบงานขนสดทายจะเกดขนเมองานกอสรางอยใน

สภาพทพรอมทกประการ แตงานกอสรางภมทศนทาง-

หลวงมกจะพบปญหาความลาชา โดยเฉพาะโครงการท

จดจางแบบเหมารวมทงานกอสรางภมทศนผกพนกบ

งานกอสรางทาง กรณทจำเปนตองมการเปดใชเสนทาง

กอนงานกอสรางภมทศนแลวเสรจ ตองทำการตรวจรบ

งานโดยมเงอนไขกำหนดวนแลวเสรจใหเปนทรบทราบ

กนทกฝาย และจดทำเปนรายการเงอนไขทชดเจน การ

รบงานขนสดทายจะสมบรณไดกตอเมองานกอสราง

แลวเสรจสมบรณตามแบบและขอกำหนดทกประการ

วนตรวจรบงานถอเปนทางการแหงการสนสดสญญา

กอสรางและภาระรบผดชอบของผรบเหมางานกอสราง

และเปนวนเรมตนนบระยะเวลารบประกนงาน

การรบประกนการชำรดเสยหายและการตด

ตามงานในชวงรบประกน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 51

ในงานกอสรางภมทศน การชำรดเสยหายมกเกด

ขนกบงานระบบวศวกรรมทมความซบซอน รวมถงตนไม

ดวย การรบประกนการชำรดเสยหายทำได 2 แบบ คอ

กำหนดเงอนไขการรบประกนลงในสญญากอสรางแลว

ใหผรบเหมาลงนาม หรอใหผรบเหมาสงใบรบประกนท

ออกโดยบรษทผผลตและมผรบเหมาลงนามกำกบกได

การรบประกนเหลานจะตองถกสงผานภมสถาปนกกอน

สงมอบงานขนสดทาย เจาของโครงการและภมสถาปนก

ตองเกบรวบรวมสำเนาใบรบประกนเพอใชเปนหลกฐาน

กรณเกดขอโตแยงภายหลง ในชวงรบประกนเจาของ

โครงการตองกำหนดตวแทนเพ อทำการตดตามและ

ตรวจสอบงาน เชน งานระบบรดนำตนไม งานนำพ

นำตก รวมทงตนไมดวย

ระยะเวลารบประกนตนไม

โดยท วไปจะกำหนดระยะเวลาในการประกน

พรรณพชเปนเวลา 1 ปนบจากวนทสงมอบงาน แตใน

บางกรณอาจกำหนดระยะเวลาประกนตนไมเปนเวลา 3

5.2การควบคมความปลอดภยระหวางการกอสราง

มาตรฐานความปลอดภยระหวางการดำเนนงาน

กอสรางเปนสงสำคญ โดยเฉพาะในการปรบปรงภมทศน

ทางหลวงทใชงานแลวเนองจากจำเปนตองมการสญจร

ผานระหวางการกอสราง จงตองใชความระมดระวงเปน

พเศษ โดยความสำนกในความปลอดภย และประสทธ-

ภาพในการจดการดแลความปลอดภยอยางจรงจง ถอ

เปนหลกสำคญในการปฏบตงาน และจะตองถอตาม

มาตรฐานความปลอดภยในงานกอสรางทางของกรม

ทางหลวง เพอใหเกดความปลอดภยตอชวตและทรพย-

สนของทงประชาชนและผปฏบตงาน

อบตเหตท เกดข นในงานภมทศนมกเก ยวของ

ป เพอใหแนใจวาตนไมจะเจรญเตบโตมความสมบรณ

แขงแรง กรณทตนไมตายหรอการเจรญเตบโตไมเปนไป

ตามเกณฑทกำหนด ผรบเหมาตองเปลยนตนไมใหใหม

โดยตนไมทเปลยนจะตองมขนาดใกลเคยงกบเกณฑท

คาดวาตนไมจะโตในแตละชวงอาย

การจดทำแบบสรางตามจรงและสงมอบ

เอกสารคมอ

หลงงานกอสรางแลวเสรจ ผควบคมงานจะตอง

ใหผรบเหมาทำแบบสรางตามจรง (as-built drawings)

เนองจากระหวางกอสรางอาจมการแกไขเปลยนแปลง

แบบ ทำใหงานกอสรางแตกตางจากผงตนฉบบ โดย

เฉพาะงานทมระบบสาธารณปโภคฝงใตดน นอกจากน

บางโครงการอาจมการใชอปกรณและเคร องจกรกล

ตางๆ ซงผรบเหมาจะตองจดสงใบรบประกน ใบตดตง

รายการอะไหล คมอ และอนๆ อยางครบถวน กอนการ

ชำระเงนงวดสดทาย

กบการใชเครองจกร การขดรอง การทำกำแพงกนดน

การตกจากทสง และโครงสรางพงทลาย สงทตองคำนง

ถงในชวงกอสรางงานภมทศน เชน

• การกำหนดหรอจดเตรยมพนทกองเกบวสด

และพรรณพชทเหมาะสม

• การทำแนวเขตกอสรางและการควบคมทาง

เขาออก

• การตดตงการปองกนเสยง

• การจดหาททงเศษวสด ขยะจากการกอสราง

• การจดการจราจรตามเกณฑของวศวกรรม

งานทาง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย52

5.3การตรวจสอบการกอสรางและบคลากร

ในขนตอนการกอสราง ไมวาจะเปนกรณวาจาง

บรษทออกแบบหรอหนวยงานภมสถาปตยของกรม

ทางหลวงเปนผออกแบบเอง สามารถแบงบคลากรหรอ

หนวยงานทเกยวของตามบทบาทไดดงน

1. เจาของโครงการ ในทนคอ กรมทางหลวง หรอ

สำนกทางหลวง หรอแขวงการทาง หรอหมวดการทาง

2. ผรบผดชอบงานออกแบบ ไดแก สำนก

ภมสถาปตยงานทาง หรอบรษทออกแบบภมสถาปตย

หรอภมสถาปนก

3. ผรบผดชอบงานรบเหมากอสราง ไดแก ผ

รบเหมากอสรางภมทศน

4. ผรบผดชอบงานดแลรกษา ไดแก แขวง-

การทาง หรอหมวดการทาง หรอบรษทดแลรกษางาน

ภมทศน

ทงน หนวยงานหนงอาจทำหนาทไดหลายบทบาท

รวมทงงานทมความซบซอนหรองานกอสรางขนาดใหญ

จำเปนตองเกยวของกบบคคลหลายฝาย ตองมทปรกษา

ซงเปนผเชยวชาญเฉพาะสาขา สงททำใหการทำงานม

ความราบรนกคอการมวตถประสงคทชดเจน และการ

สอสารใหเกดความเขาใจทกฝาย

งานกอสรางภมทศนทยงยน จำเปนตองมความรวมมอจากผเชยวชาญตางสาขาทมา : Sustainable Landscape Construction หนา 22

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 53

การตรวจสอบระหวางกอสราง

กรณทเปนโครงการขนาดใหญกรมทางหลวงอาจ

ตงคณะกรรมการโครงการ โดยมสำนกภมสถาปตยงาน-

ทางเปนตวแทนทำหนาทควบคมและกำกบดแล โดยม

บคลากรทเกยวของกบการตรวจรบงาน เชน ภมสถาปนก

วศวกร ชางโยธา ผประมาณราคา เปนตน กลมบคคลน

จะตองนดตรวจสอบงานระหวางกอสรางตามทระบใน

สญญา

กรณทวาจางบรษทออกแบบ ทางบรษทจะตอง สง

ภมสถาปนกหรอตวแทนเพอตรวจงานกอสราง ชวยแกไข

ปญหาทอาจเกดขน และตรวจรบงานเมอเสรจเรยบรอย

แลว

ในบางกรณ เชน เสนทางทผานพนทเปราะบาง

พนทประวตศาสตร จำเปนตองมผเชยวชาญหรอทปรก-

ษาเฉพาะทาง เพอชวยทงในดานเทคนคเฉพาะทจำเปน

และเพอตรวจสอบผลกระทบทอาจเกดขน ซงตองระบ

ชวงเวลาทตองเชญทปรกษาเหลานไวในสญญากอสราง

หรอในเอกสารประกอบแบบอยางใดอยางหนง

การตดตามงานระหวางงานกอสราง

การตดตามระหวางงานกอสรางประกอบดวย

• การจดทำรายงานความกาวหนา เพอตดตาม

งานกอสราง

• รายงานการลดผลกระทบทเกดขณะดำเนน

การกอสราง เชน คณภาพอากาศ นำ ดน ทราย และ

ตะกอน แนวทางการปองกนสตวปา เปนตน

• กรณทเปนเสนทางการสญจรเดม จะตองทำ

แผนถนนเบยง และประกาศใหประชาชนทราบแนวทาง

การปฏบต วนเรมตน และสนสดโครงการ

5.4การปกปองพรรณพชเดมและพนทอนรกษระหวางการกอสราง

ขนตอนการเกบรกษาและปองกนพรรณพช

เดมในพนท

เปนขอพจารณาท งในข นการจดทำทางเลอก

เสนทาง การวางแนวถนน ในขนการออกแบบ ทงทาง-

หลวงใหมและทางหลวงเดมทตองการขยายหรอปรบ-

ปรง ขนตอนในการทำงานมทงกอนการกอสรางไปจนถง

ขนตอนการกอสราง ประกอบดวย

1) ขนเกบขอมลของชนดและสงคมพช (plant

community) พรรณไมเดมในพนท

ในขนการวางแผนโครงการ การวางแนวถนนอาจ

เปนการพจารณาจากภาพถายทางอากาศรวมกบการ

สำรวจภาคสนาม เปนการเกบขอมลเปน “พนท” เชน

ปาเสอมโทรม ปาทมความอดมสมบรณ พนทชมนำ

(wetland) พนททมพนธไมพเศษทใกลสญพนธ ไม

หวงหาม ไมอนรกษ พนธไมทเปนทอาศยและแหลง

อาหารของสตวธรรมชาต พรรณพชทมความสำคญใน

สภาพแวดลอม

จากนนควรมการเกบขอมลในระดบรายละเอยด

เชน ชนด อาย ขนาด ตนไมโตชาทมขนาดใหญ ตนไมทม

ความสำคญทางประวตศาสตร มความสำคญตอทองถน

เปนตน โดยควรมการสำรวจบรเวณโดยใชผงระบขอมล

รายละเอยดตำแหนง สภาพตนไม ความสำคญดาน

ตางๆ อยางชดเจน รวมทงภาพถายตนไมเพอประกอบ

การวเคราะหและตดสนใจในขนตอไป

2) ขนวเคราะหและตดสนใจ

การเลอกเกบหรอไมเกบตนไมเดมในบรเวณ

ตางๆ ขนอยกบความสำคญของตนไมนนในระบบนเวศ

และความเปนไปไดในการเกบรกษาหรอขดลอมยาย

3) ขนปรบการออกแบบ และแนวทางการเกบ

รกษาตนไม

เมอไดตดสนใจเลอกตนไมทจะตองเกบรกษา

แลว ในขนออกแบบจะตองวางผงอาคาร สงกอสราง

และแนวสาธารณปโภคใหหางจากตนไมทตองการเกบ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย54

ใหมากทสด ปรบการออกแบบ เชน เบยงแนวถนนบาง

ชวง ขยายเกาะกลาง เปนตน พรอมไปกบการพจารณา

แนวคดการเกบและวธการ เชน การเกบไวในทเดม การ

ขดลอมยายไปปลกในทอน

4) ขนขดลอมยาย และเกบรกษาตนไม ใน

ระหวางการกอสราง

ตองทำการเกบรกษาตนไมเดมตามทกำหนด

ไววาจะตองเกบรกษาอยางไรระหวางการกอสราง เชน

การรกษาระดบดน การทำกำแพงกนดนรอบโคนตน

การตดแตงพมใบ การตดราก การลอมตนไมดวยรว

เปนตน จำเปนตองมขอปฏบตสำหรบผรบเหมากอสราง

การกำหนดรายละเอยด การออกแบบ การปรบ และการ

ปลกทดแทนหากผรบเหมาทำใหตนไมเดมเสยหาย

การทำสญญาปรบเงน

ในข นตอนการดำเนนการกอสรางท ตองมการ

เกบรกษาและปองกนพรรณพชเดมในพนท จำเปนตอง

มการทำสญญาปรบเงนในกรณท ผ ร บเหมากอสราง

ทำความเสยหายแกพรรณพช หรอทำใหพรรณพชตาย

ดวยสาเหตเนองมาจากการกอสราง การปรบเงนขนอย

กบชนดและขนาดของพรรณพช คาปรบจะสงเมอเปน

พรรณพชทหายาก ขนาดใหญ ราคาแพง เจรญเตบโตชา

อายยนยาว เกาแก หรอมคณคาทางจตใจ

แนวทางการเกบรกษาตนไมใหญ

ขอพงปฏบตในการเกบรกษาตนไมใหญ ไดแก

การระวงผลกระทบตอระบบราก ลำตน และพมใบ เชน

ไมบดอดดนรอบโคนตน ไมตดรากออกเพอการกอสราง

ไมใหฝนจบทพมใบมากเกนไป เปนตน

5.5การปลกพรรณพช

เพอใหไดผลงานภมทศนทดในระยะยาว การปลก

พรรณพชมสงพงระมดระวง ดงน

5.5.1การเลอกขนาดของพรรณพชทเหมาะสม

พรรณพชทนำมาใชควรอยในชวงวยเจรญเตบโต

(juvenile stage) ซงอายและขนาดจะแปรผนไปตามชนด

ของพรรณพช การเลอกใชพรรณพชทมอายมาก หรอไม

ทโตเตมทแลว (mature stage) เพอใหภมทศนมความ

สวยงามในทนท อาจจะเปนภาระในการดแลรกษาระยะ

ยาว ในขณะทการเลอกใชพรรณพชทมอายเหมาะสม

ระบบรากจะมโอกาสเจรญเตบโตไดด และยดเหนยวกบ

ดนไดอยางเตมท ทำใหเกดความมนคงแขงแรงมากกวา

พรรณพชทไดรบการปลกตงแตเลกยอมมความ

แขงแรงมากกวาพรรณพชทขดลอมยายมาปลก เนองจาก

ระบบรากสามารถเจรญเตบโตไดเตมท มอตราการเจรญ

เตบโตทสงกวา จนอาจมขนาดทใหญโตกวาไดในระยะ

ยาว นอกจากน พรรณพชขนาดเลกจะสะดวกในการ

ขนยายและการเตรยมหลมปลก ทำใหงานเสรจเรว และ

ประหยดงบประมาณในสวนแรงงานไปไดมาก

ราคาพรรณพชจะแปรผนตามขนาด ชนด ปรมาณ

และระยะทางในการขนสง การปลกพรรณพชทอยใน

ชวงวยเจรญเตบโต โดยเฉพาะไมยนตน นอกจากจะม

ความมนคงแขงแรง การขนยายและเตรยมการปลกงาย

แลว ยงมราคาทถกกวาพรรณพชทอายมากอกดวยเมอ

เทยบในชนดเดยวกน

อยางไรกตาม ควรพจารณาดวยวา การเลอก

พรรณพชทมอายนอยมากเกนไปจะทำใหสนเปลองคา

ใชจายในการดแลและอนบาลพรรณพชมากกวาการนำ

พรรณพชทมความแขงแรงในระดบหนงมาปลก

5.5.2การขดลอมยายการขดลอมยายเปนวธการปลกทใชกบพรรณพช

ทเปนไมยนตนขนาดใหญ เพอยายตำแหนงในการปลก

ใหเหมาะสม หรอขดลอมยายพรรณพชขนาดใหญจาก

พนทอนเขามาปลก การขดลอมยายควรมการวางแผน

ลวงหนากอนการกอสราง เนองจากเปนกระบวนการท

ตองมการเตรยมการและใชระยะเวลานาน ตงแตการขด

ลอมทำตมดน การเตรยมพนทพกตนไมหลงจากการขด

ลอม รวมไปถงขนตอนการยกและขนยายตนไมทตองใช

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 55

ความระมดระวงเพอไมใหพรรณพชและสงกอสรางอนๆ

ไดรบความเสยหาย

5.5.3การตรวจรบพรรณพชกอนการปลกพรรณพชควรตรวจสภาพวาม

ความสมบรณ แขงแรง พรอมทจะเจรญเตบโตตอไป

ควรอยในสภาพด มความสมดล ทงทรงพม ใบ ราก

และอนๆ สวนการตรวจสภาพตนไมททำการขดลอมและ

/หรอขนยายมา ตองพจารณาจากพรรณพชมยอดนำทด

เปลอกไมมบาดแผลหรอรอยชำ ขนาดของตมดนมความ

เหมาะสมและอยในสภาพด สมบรณ ไมแตกเสยหาย

มการแตกรากฝอยซงแสดงถงความพรอมในการเจรญ

เตบโต และลกษณะรากไมขดวน

5.5.4การปลกขอควรพจารณาสำหรบการปลกพรรณพช ไดแก

• การตรวจสภาพดน เชน ชนด ระดบนำใตดน

ความอดมสมบรณ ความเปนกรด-ดาง ความเคม

มลพษเจอปน เปนตน เพอการเลอกใชพรรณพชท

เหมาะสมและการปรบปรงดน

• ขนตอนการปลก คำนงถงวธการปลกทถก-

ตอง ชวงเวลาทปลกเหมาะสมตามประเภทและลกษณะ

ของพรรณพช ไดแก การขดหลมปลก วสดรองกน

หลมปลก การกลบหลม ขอบหลมปลก การหวานหรอ

การพนเมลด การใชกระถาง การปลกตนไมบนโคก

• การดแลระยะแรก ไดแก การใหเงาและความ

ชนระยะแรก การขงผนกรองแสง การลอมคอก ใหตนไม

การใชวสดคลมดน การใหนำ ปย และยา กำจดศตรพช

• การปองกนลำตน จากแสงแดดทแรงมาก

เกนไป จากการกระแทก และจากการเจาะทำลายของ

แมลง

• การคำยน ตองแขงแรงและสมดล ใหตนไม

เคลอนไหวไดบาง และไมทำใหเกดอนตรายตอเปลอก

หรอลำตนของตนไม โดยรปแบบการคำยน ไดแก การ

คำยนตมดน การคำยนลำตนแบบชวคราว (ดวยเสา

เดยว เสาค สาม เสา และสเสา) และการคำยน

ลำตนแบบถาวร โดยมวสดแตกตางกนคอ ไม คอนกรต

และการยดดวยสลง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย5�

ขนดแลรกษา

6.1ความรวมมอกบองคกรอน

6หลงจากงานกอสรางเสรจเร ยบรอยและการ

ตรวจรบงานผานไปแลว ลำดบถดมาเปนงานระยะยาว

ทเปนงานตอเนองตลอดอายการใชงานของทางหลวง

นนๆ โดยทวไป เปาหมายของการดแลรกษาทางหลวง

ไดแก

1) การด แลให ม การใช งานอย างสะดวก

ปลอดภย และอนๆ ตามวตถประสงคของโครงการนนๆ

อยางตอเนอง ซงเปนงานในเชงปฏบตการ (operation)

2) การรกษาทางหลวงและองคประกอบของ

ทางหลวง ทงทอยในถนนทสญจรและทอยในพนทขาง

ทางภายในเขตทาง ใหอยในสภาพดเหมอนสภาพทเพง

งานจดการดแลรกษาทางหลวงเปนงานระยะยาว

ทตองใชบคลากรและงบประมาณจำนวนมาก และยง

พบวา ทางหลวงเปนสมบตสวนกลางทองคกรอน หรอ

ชมชนสามารถเขามามสวนรวมในการจดการได ซงหาก

บรหารรวมกนดวยทศนคตทเหมาะสมแลว จะเปนประ-

โยชนสาธารณะแกทกฝาย และเปนการแบงเบาภาระ

ของกรมทางหลวงดวย

องคกรอนสามารถเปนไดทงองคกรของรฐและ

องคกรของเอกชน กรณองคกรของรฐพบวา งานดแล

ทางหลวงมความจำเปนตองทำงานรวมกบหนวยงาน

และองคกรอนๆ อยบาง ทงในแงของพนทและในแงของ

การจดการ มกเปนความเกยวของกบหนวยงานราชการ

ทดแลพนทททางหลวงตดผาน เชน กรมอทยานแหงชาต

สตวปาและพรรณพช เปนตน กรณของตางประเทศก

เปนลกษณะเดยวกน คอ มการทำขอตกลงขนมาเปน

ลายลกษณอกษรในการรวมมอสนบสนนงานซงกนและ

กน เชน หนวยงานทางหลวง รฐแคลฟอรเนย ทำขอตกลง

รวมมอกบหนวยบรการปาไม สหรฐอเมรกา ในเรองการ

ปองกนและกำจดไฟปา เปนตน หรอการขอความรวมมอ

ในเชงแรงงาน เชน การใชแรงงานของผตองขง เปนตน

กรณขององคกรทไมใชหนวยงานรฐ แตอาจเปน

หนวยงานทองถน เชน องคกรเอกชน องคการบรหาร

สวนตำบล เพอทจะดแลรกษาพรรณพชและอปกรณอำ-

นวยความสะดวกในเขตทางหลวง นอกจากน หนวยงาน

ทางหลวงในบางพนทสามารถบรหารการมสวนรวมใน

ลกษณะนไดอยางเปนระบบในเชงรก ทำใหไดความรสก

เปนหนงเดยว อนนำไปสความรวมมอในการทำงานดาน

อนๆ ตอไปในแนวทางของชมชนนาอย ซงเนนความ

รวมมอรวมใจในการดแลกจการสาธารณะของชมชน

ตวอยางทนาสนใจเกยวกบความรวมมอระหวาง

กอสรางเสรจอยางตอเนอง ซงเปนงานในเชงดแลรกษา

(upkeeping)

3) การซอมแซมทางหลวงและองคประกอบ

ทางหลวงเมอเกดการชำรด หรอซอมแซมกอนทจะเกด

การเสอมสภาพ ซงเปนงานในเชงซอมแซม (repairing)

งานดแลรกษาจงเปนงานใหญซงประกอบดวยงานกำกบ

งานจดการ และงานสนาม การจดการดานดแลรกษา

ในบางเรองอาจแยกระหวางงานชางกบงานภมทศนได

ไมชดเจน ในทนใน สวนของงานกำกบและงานจดการ

จงอาจกลาวปนกนไปบางกบงานสวนกลาง สวนงาน

ภาคสนามจะเปนสวนเทคนคในทางภมทศนโดยตรง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 5�

หนวยงานทางหลวงของรฐกบองคกรเอกชนคอ โครงการ

เสนทางมรดกแหงรฐมชแกน (Michigan Heritage

Route Program) ซงเรมตนขนใน พ.ศ. 2536 ทเนนการ

ทำงานรวมกนระหวางประชาชนในทองถน หนวยงาน

รฐบาล เจาของทดน และกลมหรอองคกรอนๆ ทมความ

สนใจในการอนร กษทางหลวงท ม ความโดดเดนใน

ดานทวทศน ประวตศาสตร และนนทนาการ โดยเปน

โครงการลกษณะรากหญา (Grass Roots Program)

ทเปนการตงตนจากองคกรหรอกลมคนในพนท โดยเนน

การมสวนรวมของประชาชนในทองถน เปดโอกาสให

ประชาชนทงแบบรายบคคล กลม หรอชมชน เปนผ

ดำเนนการในการสงวนรกษาทางหลวงและพนทหรอภม-

ทศนขางทางหลวงทมเอกลกษณ ซงแบงได 3 ประเภท

คอ ทางหลวงทเดนดานทวทศน ทางหลวงทเดนดาน

ประวตศาสตร และทางหลวงทเดนดานนนทนาการ

ประโยชนท เลงเหนเม อจดต งโครงการน มท ง

ประโยชนดานอนรกษ ดานเศรษฐกจ ดานชมชน และ

ดานการศกษา กลาวคอ เปนการเปดโอกาสสำหรบการ

จดการโดยสงเสรมการพฒนาทเหมาะสม ในอนทจะ

จดการผลกระทบจากการเดนทางและทองเทยวทอาจ

มตอแหลงหรอพนทเหลานน เปนการดงดดนกทองเทยว

และธรกจใหมๆ เปนการใหชมชนชวยสรางมมมองรวมกน

สำหรบอนาคต และเกดการรวมตวกนของชมชนเพอจะ

สนบสนนภาพลกษณของชมชน สงเสรมคณภาพชวตใน

ชมชน เปนโอกาสในการเผยแพรแบงปนแนวความคด

ขอมล และอนๆ และเปนการสรางเครอขายในการศกษา

คณคาของมรดกเหลาน

การมสวนรวมของหนวยงานและองคกรตางๆ

ดงทกลาวมา จำเปนจะตองมการทำขอตกลงรวมกนเปน

ลายลกษณอกษรเสมอ ซงมกเปนการระบขอบเขตการ

ทำงาน ความรบผดชอบ การตรวจสอบ และบางสวนม

การอางถงเกณฑในการทำงานทหนวยงานทางหลวง

วางไว เพอใหเปนแนวปฏบตในมาตรฐานเดยวกน

6.2หลกการและเปาประสงคของการดแลรกษา

เปาหมายหลกของงานดแลรกษาทางหลวงจะ

เนนเรองความปลอดภย และการควบคมผลกระทบตอ

สงแวดลอมเปนหลก โดยทงานภมทศนและงานพรรณ-

พชในเขตทางเปนเร องของการควบคมผลกระทบตอ

สงแวดลอม และการทำใหทางหลวงเปนองคประกอบ

ทางสายตาทด ดงนน งานภมทศนไมอาจแยกเนองาน

ออกจากงานวศวกรรมอนๆ ได การออกแบบและดแล

รกษาจงจำเปนตองพจารณาควบคกนไป

การวางแผนการจดการเปนสงสำคญ เนองจาก

เงอนไขหลกสำหรบงานดแลรกษาคองบประมาณและ

กำลงคนทเหมาะสมทสด งานภมทศนทางหลวงแตละ

พนทตองการระดบการดแลทแตกตางกน ซงขนอยกบ

ระดบความสำคญของพนท และอาจขนกบแหลงทนใน

การดแลรกษา

การดแลรกษาเชงปองกนเปนอกประเดนทตอง

พจารณา คอตองมการบำรงรกษาไวกอนทจะเกดความ

ชำรดเสยหาย อาจเปนการตรวจสอบสภาพเพอตดสนใจ

ซอมแซมกอนจะเกดความเสยหาย ในกรณทงบประมาณ

มจำกด อาจจะใชวธจำแนกความชำรดเสยหายในระดบ

ทตางกน เพอใชเปนกรอบการตดสนใจสำหรบการวาง

แนวทางปฏบตงาน

ส งสำคญคอความเขาใจแนวความคดของการ

ออกแบบพนท เพอทจะไดดำเนนการดแลรกษาใหเปน

ไปตามแนวความคดนน ดงนน เอกสารโครงการทงหมด

ตงแตขนแรกซงระบวตถประสงคโครงการ ถงขนสดทาย

ซงเปนเอกสารกอสราง ควรมการจดเกบรกษาเปนอยาง

ด ใหผปฏบตงานเขาถงเอกสารเหลานไดงาย จดระบบ

กระบวนการทำงานใหผปฏบตงานศกษาเอกสารเหลาน

กอนเพอใหงานถกพฒนาในระยะยาว การใชงานและ

วตถประสงคอนๆ สอดคลองกบทตงโครงการไวแตแรก

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย5�

6.3แผนการจดการดานการดแลรกษา

โดยปกตแลว การวางแผนเพอจดการดแลรกษาม

วตถประสงคเพอตอบคำถามหลกๆ 3 ขอ คอ

1. ใครจะเปนผรบผดชอบงานแตละสวน

2. ตองการงบประมาณทจะใชในการดแลแตละ

สวนเทาไรและจากทใด

3. จะกำกบดแลงานอยางไรใหเปนไปตามท คาดหวง

โดยทการตดสนใจทงหมดตงอยบนพนฐานเพอ

ใหไดงานตามเปาประสงค ภายใตงบประมาณและกำลง

คนทเหมาะสมทสด แผนการจดการจะประกอบดวย

แผนกำหนดเวลา แผนดานบคลากร แผนดานอปกรณ

แผนดานงบประมาณ ตามขนตอนในแผนภมแสดงระบบ

การจดการการดแลรกษา ดงน

แผนภมแสดงขนตอนระบบการจดการการดแลรกษา

ขนท 1

ขนท 2

ขนท 4

ขนท 5

ขนท 6

ขนท 3

ขนท 1 : แจกแจงรายการ

เปนการรวบรวมเนองานทอยในความรบผดชอบของหนวยงานทงหมด ระบเปนรายการ ปรมาณ และตำแหนง

โดยปกตแลว สงทตองดแลรกษาในเขตทางหลวงอาจแยกเนองานออกเปน 2 สวน คอ

1) พนทถนน (roadway) ไดแก ผวทาง เกาะกลาง เสนขอบทาง สะพาน อโมงค ราวปองกน และแผงกน

2) พนทขางถนน (roadside) ไดแก ทพกขางทาง จดชมทวทศน ปาย ไฟสองสวาง ไหลทาง ทางเทา

ทางจกรยาน พรรณพช ทางระบายนำ ไหลเนน กำแพงกนเสยง ฯลฯ

ระบระดบการดแลรกษา

กำลงคน

การประมาณงบประมาณ

การจดเตรยมแผนงานประจำป

ระบกจกรรมดแลรกษา

งานพนทถนน roadway

(วศวกรรม)

ระยะเวลาอปกรณ

งานพนทขางถนน roadside(ภมทศน)

การใชบรการภายนอก

(outsourcing)

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 5�

ขนท 2 : ระบระดบการดแลรกษา

ไดแก การนำรายการททำไวมาระบระดบการดแล

รกษาทตองการในดานคณภาพและความถของการดแล

รกษา แลวแตลกษณะของงานนนๆ โดยทวไป งานดแล

รกษาภมทศนจดไดเปน 2 กลมทใชลกษณะการดแล

รกษาตางกน คอ ภมทศนสวนดนและพรรณพช (soft-

scape) ไดแก ดน พรรณพช และเครองปลก และ

ภมทศนสวนสงกอสราง (hardscape) ไดแก องคประ-

กอบทเปนสงกอสรางนอกเหนอจากเร องของดนและ

พรรณพช เชน ลาน ทนง ศาลา เปนตน

ในกระบวนการวางแผน ตองนำผงพนทมาศกษา

เพอจำแนกพนทตามระดบการดแลรกษา จากนนระบ

มาตรฐานการดแลรกษาทตองการสำหรบแตละพนท

ซงเปนการวางแผนเชงปฏบตทคอนขางใหรายละเอยด

ชดเจนลงไปในแตละพนท โดยรวมแลวภมทศนทางหลวง

ซงใชงบประมาณราชการในการดแลรกษาและมพนท

มาก จะมระดบการดแลรกษาอยในเกณฑปานกลางเมอ

เทยบกบงานภมทศนประเภทอนๆ ในบางกรณ หากพนท

ภมทศนสวนทเปนดนและพรรณพชมไดมความหลาก-

หลายในรายละเอยดมากนก อาจจำแนกพนทดแลเปน

ระดบอยางกวางๆ ประมาณ 3 ระดบ และใหคณสมบต

ทพงประสงคของแตละระดบไว ตวอยางเชน

1) ระดบทตองการการดแลรกษาระดบด (A)

เปนบรเวณสำคญทตองการใหภมทศนสงเสรมบรรยากาศ

เดนพเศษ ตองการใหดเรยบรอยสวยงามตลอดเวลา

2) ระดบทตองการการดแลรกษาระดบปานกลาง

(B) เปนบรเวณภมทศนทวๆ ไปทมไดตองการความเดน

เปนพเศษ

3) ระดบทตองการการดแลรกษาระดบนอย

(C) เปนบรเวณภมทศนทตองการใหกลมกลนไปกบ

สภาพแวดลอมธรรมชาต ชนบท หรอเรอกสวนไรนา

มกเปนภมทศนในเขตทางสวนมากของทางหลวง การ

ออกแบบและวางแผนการดแลในบรเวณดงกลาวแทบ

จะไมตองมการดแลในระยะยาวเลย อาจตองดแลในชวง

ปลกระยะแรกๆ เทานน

การจำแนกระดบความสำคญและการดแลท

เหมาะสมตงแตขนตอนการออกแบบตลอดมาจนถงขน

ดแลรกษา จะชวยประหยดงบประมาณในการกอสราง

และดแลรกษาไปไดมาก

ขนท 3 : ระบกจกรรมการดแลรกษา

ไดแก การนำรายการและระดบการดแลรกษามา

จำแนกรายการกจกรรมทจะตองทำ ชวงเวลา และอาจ

ระบลกษณะของตารางเวลาการทำงานไปพรอมกน หรอ

แยกจากกนแลวแตความสะดวกของผจดทำ ซงตารางน

จะเปนตารางวางแผนโดยรวม สวนในการวางแผนงาน

ประจำป ควรนำตารางกจกรรมแตละพนทมาวางตาราง

เวลาการปฏบตงานของปนนๆ โดยอาจจำแนกเปนแตละ

เดอน การจดทำตารางถอเปนสวนของการวางแผนการ

ทำงานทแตละหนวยงานจะตองจดทำขนเอง ตามสภาพ

พนทและมาตรฐานการดแลทกำหนด ผลงตารางเวลา

สามารถพจารณาสบเปลยนกจกรรมเพอใหคนงานทม

อยสามารถกระจายเนองานไดสมำเสมอในแตละวนทก

วน และใชทรพยากรบคคลอยางมประสทธภาพ

ขนท 4 : การประมาณการสงทตองใชในการ

ดำเนนการ

คอ การนำกจกรรมทไดมาทำประมาณการความ

ตองการสงสนบสนนกจกรรม ประกอบดวย ดานกำลงคน

ดานวสดสงของ และดานอปกรณ ซงเปนการนำตาราง

ปฏบตงานประจำปททำไวมาจำแนกตารางเวลาทตอง-

การ จำนวนคน และวสดอปกรณทตองใช การทำตาราง

น ผวางแผนจะสะดวกขนหากมการทำตารางสถตไวใช

ภายในหนวยงาน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�0

อนง ในขนตอนนเปนการวางแผนเพอเทยบเคยง

กบงบประมาณทคาดวาจะไดรบ จงสามารถยอนกลบไป

ปรบเปลยนมาตรฐานของบางพนทเพอใหสอดคลองกบ

งบประมาณรวม หรอขอความรวมมอจากหนวยงานอน

หรอองคกรเอกชนในบางสวน หรออาจเปนการจางเหมา

บางสวน กสามารถพจารณาและระบแยกประเภทไวใน

ขนตอนน เพอใหรถงการเตรยมการและการประสานงาน

ตางๆ ทตองทำ

ขนท 5 : การประมาณการงบประมาณ

ไดแก การสรปกจกรรม วสด อปกรณ แรงงาน

ตางๆ ทวางแผนไว มาคำนวณเปนงบประมาณทตอง

ใชเพอการดแลรกษาในแตละป นอกจากกจกรรมตาม

ตารางเวลาเหลานแลว ยงตองรวมงบประมาณสำหรบ

การซอมแซมฉกเฉนอนๆ การซอมแซมดแลวสดอปกรณ

และควรมระบบวางแผนและตรวจสอบอปกรณทตอง

ทดแทนของเกาและตองจดซอในแตละป

ขนท 6 : การจดเตรยมแผนงานประจำป

ไดแก การนำแผนงานทปรบและตดสนใจจนถง

ขนสดทายแลวขางตน มาจดทำตารางการปฏบตงาน

ประชมวางแผนงานระหวางหนวยงาน ระบผดแลรบผด-

ชอบแตละงาน เผยแพรเปนขอตกลงเพอเปนการปฏบต

งานรวมกนภายในหนวยงานของปนนๆ

6.4ระบบการจดการดานการดแลรกษา

ระบบการจดการดแลรกษา (maintenance

management system) ไดแก การวางการทำงานดาน

การดแลรกษาอยางเปนระบบ มการเกบขอมล สถต

ทะเบยนวสดอปกรณ ตารางเวลา ทะเบยนเอกสาร

มาตรฐานทตองใชในการทำงาน บนทกการทำงาน ฯลฯ

ทำใหผดแลสามารถรและเหนขอมลทตองใชทงหมด ซง

เปนประโยชนสำหรบการกำกบการทำงาน การวเคราะห

ประสทธผล การวางแผนการทำงาน และการประมาณ

คาใชจาย

ปจจบนมการทำโปรแกรมสำเรจรปสำหรบใช

กบระบบคอมพวเตอร เรยกวา CMMS – computerized

maintenance management system ซงชวยการทำ

งานดานการดแลรกษาใหสะดวกยงขน

โดยทวไป ระบบ CMMS ประกอบดวย

1) เรองเกยวกบการทำงาน (work orders)

2) การดแลเชงปองกน (preventive mainte-

nance)

3) การจดการอปกรณ (asset management)

4) การทำรายการกำกบการทำงาน (inventory

control)

ระบบ CMMS มหลายขนาดใหเลอกตามลกษณะ

งาน การเลอกใชระบบจงมความสำคญ ระบบ CMMS

ยงมระบบทวไปสำหรบงานดแลรกษาทไมเฉพาะเจาะ จง

และโปรแกรมท ออกแบบสำหรบการดแลรกษางาน

ประเภทใดประเภทหนงโดยเฉพาะ เชน งานทางหลวง

และโครงการสาธารณะ เปนตน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �1

6.5การใชบรการภายนอกเพองานดแลรกษา

“การใชบรการหนวยงานภายนอก” (outsourcing)

หมายถง การยกงานสวนทไมใชงานหลกใหกบหนวยงาน

ภายนอกดำเนนงาน ซงอาจมขอไดเปรยบในเรองกำลง

คน อปกรณ และ/หรอประสบการณ อาจหมายความ

มากกวาการจางเหมาในแงท ผ ใหบรการอาจเขามาม

สวนรวมกบหนวยงาน อาจเปนในลกษณะของการให

ขอมล เสนอแนะ รวมวางแผนการทำงาน หรอแมกระทง

ดำเนนการเสมอนวาเปนแผนกหนงของหนวยงานกได

การใชบรการภายนอกมทงขอดและขอดอย ซง

ขอดอยอาจเปนไปไดวาคณภาพของงานจะอยนอกการ

ควบคม จงตองกำหนดรายละเอยดตางๆ ไวอยางชดเจน

เชน ขอบเขตการใหบรการ เกณฑมาตรฐาน เงอนไข

การตอสญญา บทลงโทษเมอการปฏบตงานไมเปนไป

ตามขอตกลง เปนตน โดยความสมพนธของผจางและผ

รบจางเปนกญแจสำคญสำหรบการทำงานรวมกนดวยด

เนองจากเงอนไขของระดบคณภาพผลงานขนกบ

ตวผรบจางเปนอยางมาก เกณฑในการคดเลอกขอกำหนด

โครงการ (Term of Reference - TOR) และการม

ระบบในการกำกบดแลผลงานจงเปนสงสำคญ ซงทงน

ไมควรใชเกณฑราคาตำสดเปนเงอนไขสำคญ ควรจะ

พจารณาวฒและประสบการณของผรบผดชอบหลกและ

ทมงานดวย โดยตองใชเงอนไขในการคดราคาทเปน

มาตรฐานเดยวกน

ในส วนของการกำก บด แลผลงานโดยกรม

ทางหลวงนน ควรมเจาหนาททมพนฐานความรทางดาน

ภมสถาปตยกรรมหรอทเกยวของ หรอหากในระยะแรก

ทยงไมสามารถจดหาบคลากรเหลานได อาจใชเจาหนาท

ทไดฝกอบรมทางดานนใหเปนผกำกบดแลผลงานของ

ผใหบรการจากภายนอกแทนหนวยงาน

นอกจากน อาจใชบรการของชมชนซงมแรงงาน

อยแลวในการดแลรกษา โดยใชขอตกลงในลกษณะเชน

เดยวกน แตแรงงานชมชนอาจมปญหาบางในเรองของ

เทคนคเชงปฏบต หรออาจมความรความเขาใจทด แต

ขาดความรในเกณฑมาตรฐานตางๆ ของงานทาง ซงกรม

ทางหลวงสามารถจดอบรมใหได วธนจะชวยประหยด

งบประมาณและบคลากรของกรมทางหลวง และยงชวย

สงเสรมความสมพนธกบชมชนดวย

6.6การวางมาตรฐานเพอกำกบดแลการทำงาน

งานแผนงานและระบบสนบสนนทดท กลาวมา

แลวเปนสวนเรมตนทดสำหรบงานดแลรกษา สวนสำคญ

ยงอกสวนหนงคอสวนของการกำกบดแล ซงมกจะตอง

ระบมาตรฐานของการทำงานแตละอยางไว ทงเพอใหผ

ปฏบตรถงความคาดหวงและแนวปฏบต และใหผกำกบ

ดแลงานใชเปนแนวทางในการตรวจสอบผลงาน จากการ

ศกษาพบวา หนวยงานทางหลวงทไดมาตรฐานจำนวน

มากมเอกสารมาตรฐานการทำงานไวอยางรอบคอบและ

ถถวน นบเปนองคประกอบทสำคญของงานจดการดแล

รกษา

อนง เอกสารเหลานตองคำนงถงการเผยแพร จด

เกบในลกษณะทเจาหนาทจะเขาถงไดงาย เปดคนได

ตลอดเวลา นอกจากน การออกแบบกลไกใหแนใจวา

มาตรฐานเหลานไดรบการปฏบตกเปนสวนทตองคำนง-

ถง เชน แบบฟอรมรายงานตางๆ การรายงานและบนทก

เขาระบบ CMMS กอาจเปนกลไกหนงใหแนใจวามาตร-

ฐานทวางไวไดรบการปฏบต การลงโทษเมอไมปฏบต

ตามมาตรฐานการทำงานกเปนกลไกสำคญทชวยใหเกด

การปฏบตตามมาตรฐานทด

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�2

6.7ความปลอดภยของผปฏบตงานภาคสนาม

หนวยงานดานการดแลรกษาทางหลวง ควรให

ความสำคญกบการดแลความปลอดภยตอผปฏบตงาน

ดวย เนองจากเปนการทำงานในพนทเสยงทมพาหนะ

สญจรดวยความเรวสง หรอเปนการทำงานทเกยวของ

กบเครองจกรเครองกลทอาจเปนอนตรายตอชวตและ

ทรพยสนของผปฏบตงานและผอน เรองทเกยวของกบ

การปองกนเพอความปลอดภย เชน การยำการฝกอบรม

ผทจะเขาปฏบตงานในเขตทาง การอนญาตใหใชเฉพาะ

ผปฏบตงานทผานการฝกอบรมแลวเขาทำงานในเขต

ทาง แนวปฏบตในการปดชองจราจรระหวางการทำงาน

การหามขนยายอปกรณขามถนนเพอการทำงานในเกาะ

กลางถนน เปนตน มาตรการดานความปลอดภยเหลาน

ควรจดทำเปนเอกสารมาตรฐานทชดเจน ระบแนวปฏบต

รวมถงระบความรบผดชอบของหวหนางานเม อเกด

อบตเหต ขอปฏบตเมอเกดอบตเหต เปนตน

6.8งานการดแลพรรณพช

การดแลรกษาพรรณพช มความสำคญในการทำ

ใหงานภมสถาปตยกรรมงานทางคงความสวยงามไดใน

ระยะยาว แตมกจะมขอจำกดในเรองงบประมาณและ

กำลงคน ดงนนจงตองคำนงถงงบประมาณในการดแล

รกษาตงแตขนตอนการออกแบบ เพอใหมการดำเนนการ

ออกแบบใหเหมาะสมกบงบประมาณในการดแลรกษา

ใหมากทสด โดยสามารถแบงระดบของการดแลรกษา

ออกเปน 3 ระดบ คอ

1) ระดบ A หมายถง บรเวณทมการดแลรกษา

ในระดบด ควรใหความสำคญกบการดแลรกษามากเปน

พเศษ เพอคงความสวยงามในบรเวณทสำคญไดอยาง

เหมาะสม

2) ระดบ B หมายถง บรเวณทมการดแลรกษา

ในระดบปานกลาง

3) ระดบ C หมายถง บรเวณทมการดแลรกษา

ในระดบนอย ควรพจารณาออกแบบและใชพรรณพชให

ไมมการดแลรกษาเลย โดยคงความสวยงามตามธรรม-

ชาตในระยะยาว

ในเสนทางหลวงหนงเสนทางอาจมการดแลรกษา

ทงระดบ A B และ C โดยแบงพนทบรเวณในแตละชวง

ทางหลวงกได

ประเดนท ต องคำนงถงในการดแลพรรณพช

ประกอบดวย

• การรดนำ ไดแก การจดหาแหลงนำ ประเภท

ของแหลงนำ คณภาพนำ ปรมาณและความถในการ

รดนำ ทตงและระยะทางการขนสงนำ วธการรดนำ

• การใหปย ไดแก สารอาหารทพรรณพช

ตองการ ประเภทของปย วธการใหปย

• การปองกนรกษาโรคและแมลง ไดแก การ

เลอกชนดพรรณพช วธกำจดศตรพช

• การจดการวชพช เพอไมใหรบกวนการเจรญ

เตบโตของพรรณพช

• การตดแตง ไดแก วตถประสงคของการ

ตดแตง การตดแตงตนไมสวนบน การตดแตงสวนราก

ของตนไม การตดแตงเพอควบคมรปทรง การโคนตนไม

• การทำความสะอาด ไดแก ฉดนำลางฝนบน

ใบ การเกบกวาดใบรวง

• การเปลยนยาย ไดแก การเปลยนยาย การ

ขนยาย การหมนเวยน

• การคำยน เพอชวยพยงตนไมใหมลำตนตรง

ไมโคนลม สามารถเจรญเตบโตไดตอไป

• การปลกและดแลหญา ใหสวยงาม สมบรณ

• การดแลรกษาพเศษ เชน การตกแตงเพมเตม

ตามฤดกาลหรอเทศกาล การดแลไมดอก การลางไอเคม

และการบงลมทพดพาไอเคม การปองกนไฟปาและไฟท

เกดจากมนษย

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �3

กรณศกษารปแบบแนะนำและตวอยางงานภมทศนทางหลวง7

เพอใหเหนภาพของการพฒนาโครงการทางหลวงในเชงภมทศนไดชดเจนยงขน รปแบบแนะนำและตวอยาง

ทใชในการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงประเภทตางๆ รวมถงกรณศกษา และตวอยางงานออกแบบภายใน

ประเทศ ตางประเทศ และตวอยางแนวทาง ไดถกรวบรวมไว เพอใหเกดประโยชนแกผทจะออกแบบหรอปรบปรง

ภมทศนทางหลวง ในอนทจะเกดแนวทางใหม ความคดใหม และความรความเขาใจทเปนรปธรรมมากขน

7.1กรณศกษาภมทศนทางหลวงตางประเทศประเภทตางๆ

เปนโครงการทกอสรางเสรจสมบรณและเปดใช

งานแลว แตละโครงการมความหลากหลาย ทงในเรอง

ทตง สภาพแวดลอม วธการแกปญหา และวธการลด

ผลกระทบตอชมชน ตอธรรมชาต และตอพนทสำคญทาง

ประวตศาสตร

7.1.1กรณศกษาทางหลวงในเขตเมองทางหลวงในเขตเมองทมความหนาแนน มการ

วางแผนในการวางแนวเสนทางเพ อลดผลกระทบตอ

ชมชนเมอง โดยการลดถนนตำลงจากระดบพนดน ซง

ชวยลดทงผลกระทบทางเสยงและสายตานอกจากนน

พ นท ดานบนของอโมงคถนนมการออกแบบเปนสวน

สาธารณะเพอเพมพนทสเขยวใหกบเมอง เพอเชอมชมชน

สองฝงถนนเขาดวยกน และเพอลดผลกระทบจากการท

ถนนแบงชมชนเปนสองสวน

1. Seattle Freeway รฐ Washington ประเทศ

สหรฐอเมรกา

โครงการสรางทางหลวงขนาด 10 ชองจราจร ผาน

เขาสใจกลางเมอง Seattle โดยวางเสนทางตามแนว

ถนนเดมทไมไดใชงานแลว ซงจะทำใหพนทเมองถกตด-

ขาดออกจากกน จงมการเสนอใหลดระดบถนนลงใตดน

รวมความยาว 400 เมตร เพอเชอมพนทใหเหมอนเปน

สวนบนสะพานลอย ในพนท 11.75 ไร ซงชวยลดผล

กระทบไดเปนอยางมาก ทงดานมลภาวะทางเสยงและ

อากาศ ดานทศนยภาพ และเชอมตอของพนทกจกรรม

ในเมอง โดยพนทดานบนของถนนไดจดเปนพนทสเขยว

ใหเปนสวนสาธารณะ มนำตกขนาดใหญเพอใหเสยงนำ

ไหลดงกลบเสยงรถยนต รวมทงการออกแบบเลนระดบ

พน การใชตนไมเพอความสวยงาม ชวยดดซบมลพษและ

ลดมลภาวะทางเสยงทเกดจากถนนขางใตพนทดวย

2. Garden Grove Freeway (state route 22)

รฐ California ประเทศสหรฐอเมรกา

โครงการขยายถนนจาก 4 ชองจราจรเปน 8

ชองจราจร โดยยงอยในเขตทางเดม รวมความยาว 21

กโลเมตร มวตถประสงคเพอปรบปรงภมทศนรมสองขาง

ทาง ซงครอบคลมถง สะพานขามทางแยก กำแพงกนดน

กำแพงกนเสยง และองคประกอบอนๆ ทเกยวของ โดย

บรบทของพนทซงเปนเมองเกษตรกรรม และประวต-

ศาสตรของเมองมบทบาทสำคญในการกำหนดทศทาง

การออกแบบ เพอใหสะทอนเอกลกษณของชมชนทอง-

ถน เนนความกลมกลนกนขององคประกอบตางๆ ของ

ภมทศนทไปในทศทางเดยวกน การรดนำตนไมใชนำเสย

ของเมองทบำบดแลว การใชไมคลมดนแทนการใชหญา

เพอไมตองรดนำและดแลรกษาไดงาย การใชไมทนแลง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�4

และการรบประกนตนไมซงกำหนดระยะเวลา 3 ป จน

แนใจวาตนไมอยรอด

3. The Big Dig รฐ Massachusetts ประเทศ

สหรฐอเมรกา

โครงการ “The Big Dig” หรอ Central Artery/

Tunnel Project (CA/T) เมอง Boston เรมตนจากทาง-

หลวงเดมสาย Interstate 93 ทผานกลางเมอง ทำใหพนท

สำคญของเมองถกแบงแยกออกจากกน มปญหามลพษ

มลภาวะทางเสยง และปรมาณการจราจรทเพมขนอยาง

ตอเนอง ทำใหเกดแนวคดทจะรอถอนทางหลวงเสนเดม

โดยยงคงเกบรกษาแนวถนนไว และสรางทางสายใหม

ในลกษณะอโมงคใตดน เพอจะสามารถใชพนทเหนอ

อโมงคเปนพนทสเขยว ยานการคา และประโยชนอนๆ

ไดในลกษณะของสวนหลงคา หรอเปนสวนบนโครงสราง

ผลทตามมาคอพนทเมองเชอมตอกน เกดสภาพภมทศน

ทสวยงาม เพมพนทสวนสาธารณะ ถงแมวาจะใชเงน

งบประมาณหลายพนลานดอลลาร ซงนบเปนโครงการ

ทางหลวงทมมลคาสงทสดของประเทศ เปนโครงการท

วางแผนรวมกนทงถนน การวางผงเมอง การวางผงชมชน

และการออกแบบภมทศน และใชเวลาดำเนนงานเปน

ระยะเวลานานกวา 10 ป แตกนบวาคมคา ลดผลกระทบ

ทงดานสงแวดลอมและสงคมใหกบเมองไดอยางมาก

7.1.2ทางหลวงผานพนทประวตศาสตรโครงการทางหลวงผานพนทประวตศาสตรท ม

การใหความสำคญกบเมองเกา รวมถงแหลงทองเทยว

ทางศลปวฒนธรรม โบราณสถาน แหลงโบราณคด

จนกลายเปนเสนทางทองเทยวทสำคญทงในทองถนและ

ในระดบชาต ความสำเรจเกดจากวธการบรหารจดการ

ทเปนความรวมมอกนของชมชน องคกรทองถนตามเสน-

ทางองคกรดานการทองเทยว และหนวยงานของทาง

หลวงเอง ทงในการออกแบบถนนทไมเกดผลกระทบตอ

พนทสำคญทางประวตศาสตร กลบชวยเนนโบราณสถาน

อาคารสำคญ ทวทศนพเศษสองขางทางใหเดนชดรบรได

มากขน รกษาความหลากหลายของภมทศนเดมไวได

เปนอยางด ออกแบบสงประกอบภมทศนทางหลวง เชน

กำแพง ราวกนตก สะพาน ใหกลมกลนกบพนทและเกด

เปนเอกลกษณเฉพาะท ออกแบบเสนทางจกรยานให

เปนทางเลอกของการทองเทยวและการพกผอนหยอนใจ

การออกแบบปลกตนไมทเนนและสงเสรมความสำคญ

ของโบราณสถานและแหลงประวตศาสตร โดยไมเนน

การตกแตงประดบ และมระบบปายทกลมกลนตอเนอง

เขาใจไดงายแตไมเดนจนเกนไป

1. ทางหลวงบรเวณ Stonehenge ประเทศ

องกฤษ

รฐบาลองกฤษตองการขยายทางหลวงสาย A303

จาก 2 ชองจราจรเปน 4 ชองจราจร เพอใหเปนทางสาย

หลกเชอมตอจากลอนดอนไปสภมภาคตะวนตกเฉยงใต

ของประเทศ แตทางหลวงสาย A303 นนตดผานเขาไป

ในพนทมรดกโลก Stonehenge และอยหางจากกลมหน

ประมาณ 180 เมตร ทงน ความคดในการปรบปรงถนน

เรมมาตงแตป พ.ศ. 2534 โดยมการเสนอทางเลอกตางๆ

และแผนลดผลกระทบ มแนวคดหลก คอ ใหถนนชวงท

ผานกลมหนเปนอโมงคใตดน หากแตแนวถนนสวนท

เหลอยงคงผานสภาพภมทศนประวตศาสตรทอาจสราง

ความเสยหายแกแหลงโบราณคด นอกจากน ยงมโครง-

การสรางศนยขอมลและบรการนกทองเทยวขนาดใหญ

ในบรเวณใกลเคยงดวย การศกษาและการดำเนนการ

เพอหาวธลดผลกระทบไดมการดำเนนการมาอยางตอ-

เนองเปนเวลานาน มการเสนอแนวทางเลอกและระดม

ความค ดเห นจากหลากหลายองค กรท เก ยวข อง

ทงหนวยงานทางหลวง หนวยงานอนรกษ ชมชนทองถน

และอนๆ มการทำประชาพจารณ การอภปราย รบฟง

ความคดเหน ซงในปจจบนยงไมสามารถหาขอสรปได

2. ถนนสายโรแมนตก (romantic road)

ประเทศเยอรมน

ถนนสายโรแมนตกเปนเสนทางทถกกำหนดขน

ตามทางหลวงในภาคใตของประเทศเยอรมน ตงแตเมอง

Würzburg ถงเมอง Füssen ผานเขาไปในเขตเมอง

เกาทมความสำคญดานประวตศาสตร ดานวฒนธรรม

และพนทธรรมชาตสวยงาม รวมความยาว 360 กโล เมตร

รเรมขนเปนครงแรกในป พ.ศ. 2493 โดยม วตถประสงค

หลกคอเพอรวมกนพฒนาและสงเสรมการทองเทยว

เป นต วอย างของการวางแผนแนวเส นถนน

การควบคมองคประกอบภมทศนและทวทศน และการ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �5

บรหารจดการความรวมมอกนขององคกรทองถนของ

เมองตางๆ ตามเสนทาง รวมทงหนวยงานการทองเทยว

เพ อจ ดประสงคในการทองเท ยวจนสามารถกลาย

เปนเสนทางทองเทยวทสำคญและมชอเสยง กลายเปน

สญลกษณดานการนนทนากรและการทองเทยวทสำคญ

อกแหงหนงของประเทศเยอรมน นอกจากเสนทางถนน

แลวยงมเสนทางจกรยานคกนดวยในบางชวง สามารถ

ดงดดนกทองเทยวจากทวโลก

3. ถนนสายโรแมนตก (romantic road)

ประเทศญปน

เปนทางหลวงชนบทผานเขาไปในเขตเมองเกาท

มความสำคญทางดานประวตศาสตร และพนทธรรมชาต

สวยงาม รวมความยาวทงสน 350 กโลเมตร เรมตน

จากเมอง Ueda ไปจนถง เมอง Utsunomiya การวางแผน

ออกแบบและบรหารจดการเปนไปตามแนวความคด

ของเสนทางสายโรแมนตกในประเทศเยอรมน ถนนเสน

นไดผานเขาไปในเมอง 6 เมองทมความสำคญทางประ-

วตศาสตรและยงคงมเอกลกษณวฒนธรรมทเขมแขง

ไดแก เมอง Ise, Asuka, Nara, Kyoto, Osaka และ Kobe

และยงเชอมตออทยานแหงชาต 2 แหง ผานภเขาไฟ

พนทราบสง ทะเลสาบ

เปนตวอยางการวางแผนการวางแนวเสนถนน

และการบรหารจดการ เพอจดประสงคในการทองเทยว

จนสามารถกลายเปนจดดงดดนกทองเทยวทสำคญ

7.1.3ทางหลวงผานเขาไปในพนทธรรมชาต

ถนนทผานในพนทท มความสวยงามหรอความ

พเศษทางธรรมชาตหรอธรณวทยา เชน ชายฝงทะเล

ภเขา ปา ถนทอยอาศยของสตวปา จำเปนตองมความ

ระมดระวงตงแตการวางแนวถนน การออกแบบถนนให

แคบเลกมเพยงสองชองทางเพ อจำกดความเรวรถ

การเลาะเลยวไปตามภเขา การเกบรกษาตนไมเดม วธ

การกอสรางเพอไมใหเกดผลกระทบกบระบบนเวศและ

ธรรมชาตเดม ซงรวมทงตนไม สตวทะเล และสตวปา

การออกแบบภมทศนขางทางทใหความสำคญกบรปโฉม

ของธรรมชาตสองขางทางมากกวา “การตกแตงประดบ

ถนน” การจดจดพก จดชมทวทศนในตำแหนงทพเศษ

การจดสงอำนวยความสะดวกและปายขอมล

1. Great Ocean Road รฐ Victoria ประเทศ

ออสเตรเลย

ถนน Great Ocean Road หรอ Surfcoast High-

way รวมระยะทาง 263 กโลเมตร อยระหวาง Geelong

และ Torquay ไดรบการยกยองใหเปนถนนชมทวทศน

ทสวยทสดแหงหนงของโลก เปนสถานททองเทยวทมชอ-

เสยง ตลอดเสนทางผานสภาพภมประเทศทหลากหลาย

สวยงาม เชน ชายหาด มหาสมทร ภเขา ปาไม ปาฝน

ชายฝง โขดหน ปากแมนำ เปนตน

เปนตวอยางของเสนทางถนนทผานไปในพนท

ธรรมชาต โดยมจดประสงคหลกเพอการทองเทยว ถนน

มเพยงสองชองจราจร สงทนาสนใจคอการวางแนวถนน

ผานจดทองเทยวทนาสนใจและแหลงธรรมชาตทสวย

งาม โดยในแตละจดทนาสนใจจะมจดหยดพก พรอมท

จอดรถ ทางเดน และอนๆ รวมทงมปายขอมลใหความ

ร อกทงการวางแนวถนนและภมทศนทกลมกลนไปกบ

ธรรมชาต โดยการคงสภาพภมทศนเดมไว เชน การคง

สภาพของไมพนถนและไมไดเสรมพนธไมแปลกใหมลง

ในพนท เปนตน

2. 17 Mile Drive รฐ California ประเทศ

สหรฐอเมรกา

ถนน 17 Mile Drive เปนถนนสวนบคคล

ทมการเกบคาผานทาง ระยะทาง 27.4 กโลเมตร

อยในชนบทของเมอง Monterey เรมตนจาก Pacific

Grove Gate ไปตามชายฝงมหาสมทรแปซฟค ผานปา

ตนสนและตนสนไซปรส สนามกอลฟ บานพกตากอากาศ

ชายหาด หนาผา แนวโขดหน บรเวณทมพรรณไมดอก

ทอยอาศยของสตวธรรมชาต เชน ปลาวาฬสเทา ตลอด

เสนทางมจดนาสนใจและสงหมายตามากมาย โดยม

ทางแยกออกจากถนนเพอใหเปนจดหยดพก ชมทวทศน

เดนเลน ถายภาพ เปนตน

เปนถนนตวอยางท ดในการออกแบบกอสราง

และการจดการในชวงตอมา เพราะตดผานไปในบรเวณ

ทมธรรมชาตพเศษ สวยงาม มความละเอยดออน

รวมทงผานชมชนดวย และสามารถเกบรกษาความงาม

ตามธรรมชาตของพนทไวได และไมรบกวนถนทอยของ

สตวปา

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย��

3. Columbia River Highway หรอ Historic

Columbia River Highway (HCRH) รฐ Oregon

ประเทศสหรฐอเมรกา

เปนถนนชมทวทศนท เกาแกท ส ดในประเทศ

มความยาว 88 กโลเมตร ไดรบการยกยองจากหนวย-

งานตางๆ ในฐานะเปนตวอยางของการกอสรางถนนทม

ความกาวหนาทางวศวกรรม ควบคไปกบการคำนงถง

ความละเอยดออนของภมทศนสองขางทาง ในยคทเรม

กอสราง จนไดชอวาเปน The King of Roads

ถนนนขนานกบแมนำ Columbia ทำใหไดรบทวทศนท

สวยงามของแมนำ ผานนำตก ผานบรเวณวนอทยาน

มจดภมทศนสำคญทางประวตศาสตร คอ Eagle Creek

Campground ซงเปนสวนบรการในพนทปาสำหรบประ-

ชาชนแหงแรกของสหรฐอเมรกา และสะพาน Benson

Footbridge ทเปนสญลกษณของพนท ไดรบการบนทก

ใหเปนถนนทมความสำคญของชาต (national register

of historic places) ในป พ.ศ. 2526 โดยเปนตวอยาง

ของถนนชมทวทศน (scenic route) ในยคแรก ซงมการ

ผสมผสานงานทางหลวงเขากบงานภมทศน โดยการวาง

แนวเสนทางผานเขาไปในจดทนาสนใจของพนท และยง

เปนตวอยางการบรณะถนนเกา เนองจากมการเสอม

สภาพลงตามกาลเวลา จงไดมการฟนฟถนน ทำแผน

แมบทการปรบปรงโดยยงคงอนรกษลกษณะประวตศาสตร

ของพนทไวไดเปนอยางด เชน โครงสรางกำแพงกออฐ

ถอปน การบรณะราวกนตกแบบเกา เปนตน

4. ทางเชอมสำหรบสตวปาในประเทศตางๆ

ทางหลวงทผานพนทธรรมชาตอาจสงผลกระทบ

ตอสตวปาทงทางตรงและทางออม ในหลายประเทศจง

มการจดการผลกระทบดงกลาวในหลากหลายรปแบบ

และวธการ

ทางเชอมสำหรบสตวปา ประเทศเนเธอรแลนด

โครงขายถนนทหนาแนนและกระจายตวอยทว

ประเทศ กลายเปนสงกอสรางทแบงและทำลายพนท

ธรรมชาต ระบบนเวศ และถนอาศยของสตวนานาชนด

โดยผลกระทบสามารถแบงไดเปน ถนอาศยถกทำลาย

ถนอาศยถกรบกวน ถนนเปนแนวกน และสตวบาดเจบ

และตายเนองจากการจราจร จงไดมการศกษาและพยา-

ยามแกไขปญหาดงกลาว โดยแนวทางการจดการผล

กระทบสามารถทำไดในหลายระดบ และนอกจากหนวย-

งานของรฐบาลแลว ยงมองคกรอสระอนๆ ทมสวนใน

การดำเนนการดวย

หลากหลายมาตรการถกนำมาใชกบทางหลวงท

มอยและทางทสรางขนใหม โดยเฉพาะการสรางสะพาน

ธรรมชาต (green bridge หรอ ecoduct) มการตด-

ตามประเมนผลเพ อทราบประสทธภาพการใชงาน

อกแนวทางหนงทนาสนใจ คอ การปรบใชพนทเขตทาง

(right of way) ใหเปนถนอาศยสำหรบพชและสตวปา

ซงไดผลดและไมสนเปลองคาใชจาย ยกตวอยางทาง

เชอมสำหรบสตวปาในประเทศเนเธอรแลนด เชน

• สะพานธรรมชาต Zanderij Crailoo เมอง

Hilversum

เพอเชอมโยงถนอาศยของสตวตางๆ มขนาดกวาง

50 – 150 เมตร ยาว 800 เมตร ถอไดวาเปนสะพาน

ธรรมชาตทใหญทสดในโลก ความคดรเรมเกดขนในป

พ.ศ.2538 มวตถประสงคเพอหยดการขยายตวของการ

แบงแยก (fragmentation) พนทธรรมชาตและถนอาศย

ของสตวจากการพฒนาและกอสรางตางๆ ในป พ.ศ.

2540 หนวยงานรฐบาลและองคกรเอกชนตางๆ ไดรวม

ลงนามในขอตกลงการสรางสะพาน ดวยงบประมาณ

14.75 ลานยโร (ประมาณ 700 ลานบาท) การกอสราง

เรมตนขนในป พ.ศ. 2545 ใชเวลาในการสราง 4 ป

จงแลวเสรจ หลงจากเปดใชพบวามสตวนานาชนดมาใช

และนอกจากสตวแลว ยงสามารถใชเปนพนทนนทนา-

การสำหรบผคนโดยมทางเดนและทางจกรยานดวย

• อโมงคแบดเจอร

ใกลเมอง Heumen ไดสรางอโมงคลอดใตทาง-

หลวง 5 แหง สำหรบตวแบดเจอร พรอมกบแนวรวท

แขงแรง ทมประตเผอไวในทกระยะ 1 กโลเมตร ในกรณ

ทยงมแบดเจอรเขาไปในถนนได ประกอบกบการสราง

พนทสเขยวและปกปองถนอาศย ทำใหประชากรแบด-

เจอรเพมขนเกอบสองเทาตว นอกจากน ยงมการตดตาม

ประเมนผลโดยใชกลองอนฟาเรดและการสงเกตตดตาม

รอยเทาบนพนทรายและแผนหมก ทำใหทราบวามการ

ใชงานเกอบทกคน และยงพบวามสตวชนดอนมาใชดวย

เชน สนขจงจอก กระตาย เมน

ทางเชอมสำหรบสตวปา ประเทศเยอรมน

ตามกฎหมาย The Nature Conservation Act

กำหนดใหมมาตรการรกษาสภาพแวดลอม เรมจากการ

หลกเลยงผลกระทบ การผนวกประเดนเขาไวตงแตใน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ��

ขนตอนการวางแผน การใชระบบสารสนเทศทางภมศาสตร

(Geographic Information System - GIS) เปน

เครองมอชวยในการวเคราะห และการจดทำการศกษา

ความเส ยงท จะเก ดผลกระทบตอสภาพแวดลอม

(environmental risk assessment) เพอประเมน

ผลกระทบสงแวดลอม โดยการสรปขนสดทายจะตองทำ

โดยหนวยงานอนทไมใชหนวยงานดานการจราจร และ

ยงตองศกษาวเคราะหประโยชนในแงการลงทนดวย

นอกจากน ในแตละโครงการตองมทงทมวศวกรและ

นกชววทยาเพ อศกษาดานวศวกรรมและนเวศวทยา

ควบคกนไป วธการสำคญคอการสรางสะพานทางเชอม

สำหรบสตวปาหรอสะพานธรรมชาต เพอหลกเลยงการ

แบงแยกพนทและถนอาศยของสตว ยงคงเชอมโยงกน

หรอกลบมาเชอมโยงอกครง โดยใหความสำคญกบการ

ออกแบบพนทถ นอาศยโดยรอบสะพานทางเชอมดวย

ในป พ.ศ. 2545 มสะพานทางเชอม 32 แหงทวประเทศ

อก 8 แหง อยระหวางการกอสราง และ 20 แหง

อยในแผนการดำเนนงาน

ทางเชอมสำหรบสตวปา ประเทศฝรงเศส

สำหรบโครงการคมนาคมในประเทศฝร งเศส

การศกษาผลกระทบสงแวดลอมเปนขอบงคบท ตอง

ดำเนนการพรอมกนในขนตอนการศกษาวเคราะหดาน

เทคนคและเศรษฐศาสตร โดยมการประเมนผลในทก

ขนตอนของการพฒนาโครงการ และตองมหวขอเรอง

ผลกระทบตอถนอาศยของสตวและแสดงเจตนาทจะ

อนรกษสตวปา โดยมมาตรการหลกเลยง (avoidance)

เปนทางเลอกอนดบแรก และการลดผลกระทบ (mitiga-

tion) เปนทางเลอกรองลงมา

การสรางทางเชอมสำหรบสตวปาโดยทวไปจะม

เฉพาะโครงการใหม เนองดวยเหตผลเชงเศรษฐศาสตร

โดยมประเดนทนาสนใจ คอ ผลกระทบจากการใชทดน

ของเอกชนโดยรอบท จะมผลโดยตรงตอการใชงาน

ของสตวปา อาจทำใหประสทธภาพของทางเชอมลดลง

มขอแนะนำใหทำขอตกลงลวงหนากบเจาของทดน หรอ

ซอทดนเลยกได

ทางเชอมสำหรบสตวปา ประเทศสวตเซอรแลนด

ในประเทศสวตเซอรแลนดมการพยายามลด

ผลกระทบดานลบจากการคมนาคมตอสตวปา มการ

พฒนาระบบเตอนภย คอเมอมสตวมาใกลถนน เครอง

ตรวจจบทตงอยตามเขตทางจะทำใหไฟทปายสวางขน

เพอเตอนผขบขใหระมดระวงและลดความเรว ซงมการ

ศกษาแลววาเปนวธทไดผลด นอกจากน ยงมการใช

สะพานตนไม (landscape bridge หรอ vegetated

overpass) เพอเชอมตอถนอาศย ในบางพนทยงม

การสรางทางเชอมสำหรบสตวปาขนาดเลก เชน อโมงค

ทางลอด ทอขนาดเลก เปนตน โดยชนดของโครงสราง

วสด ขนาด สดสวน มความหลากหลายขนกบชนดสตว

อกมาตรการทไดผล คอ การรวมงานออกแบบ

ภมทศนเขาไวในข นตอนการวางแผนและออกแบบ

เนองจากแนวความคดดานภมทศนจะเปนจดเรมตนทด

ตอการพฒนาทางเชอม คณะทำงานควรประกอบดวย

นกชววทยา นกวางแผน ภมสถาปนก เพอพฒนาแผน

ระดบภมภาคในเรองการแบงแยกถนอาศย โดยเรอง

ทางเช อมจะเปนเพยงประเดนหน งในแผนโดยรวม

สวนในแงภมทศนจะคำนงถงการปกปองถ นอาศย

การเชอมตอถนอาศย พรรณพชทใชในทางเชอม หรอ

สงอนๆ ทเออประโยชนตอสตวปา เชน บอนำ

ทางเชอมสำหรบสตวปา ประเทศสหรฐอเมรกา

ประกอบดวย 2 กรณศกษาทนาสนใจ คอ

• สะพาน Sidney Lanier เมอง Savannah รฐ

Georgia : เตาหลงไฟ

ผลกระทบของแสงไฟจากสะพานซงมความยาว

1.2 กโลเมตร ไดรบกวนและสรางความสบสนใหกบลก

เตาทคลานลงสทะเลโดยอาศยแสงจนทรนำทาง ดงนน

จงมการลดจำนวนดวงไฟบนสะพาน เปลยนมาใชโคมบง

ใชดวงไฟแบบ low-sodium ทใชกำลงวตตนอยลงเพอ

ลดความจาและแสงสะทอน จากนนพบวาลกเตาทะเล

จำนวนมากขนสามารถคลานสทะเลไดอยางปลอดภย

ถอเปนการปกปองพนธสตวทไดผลเปนอยางยง

• สะพาน Sebastian Inlet รฐ Florida : วหก

หลงทาง

จากการศ กษาพบว านกทะเลหลายชนดได

เสยชวตบรเวณสะพาน Sebastian Inlet สวนใหญเปน

นกอายนอย เนองจากไมสามารถสงเกตเหนสะพานท

เปนเพยงเสนยาวตามนอน การบนไมไดระดบทปลอดภย

และไมสงพอ จงไดมการตดตงเสาโลหะสเงน 122 ตน

สง 28 เมตร สองฝงของสะพานในระยะหางทพอเหมาะ

เพอไมใหนกบนทะลในระดบความสงของแนวเสาเหลา-

นน วธนไดชวยลดปญหาการเสยชวตบนสะพานของนก

ทะเลเหลานไดมากถง 64%

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย��

7.1.4ภมทศนทางหลวงอนๆ1. Avenue of Honour ประเทศออสเตรเลย

โครงการปลกตนไมถนนเพอเปนทระลก มถนน

หลายเสนในหลายรฐปลกตนไมถนน เพอเปนทระลก

และเปนการยกยองใหเกยรตแกบคคลสำคญและทหาร

ทเสยชวตในสงคราม เรยกวา Avenue of Honour มทง

ถนนทผานไปในสวนสาธารณะและในเมอง โดยการปลก

ไมยนตนขนาดใหญอายยนยาวเปนตนไมถนนเรยงเปน

ระเบยบ และตดปายชอผเสยชวตไวทพนดนโคนตน การ

ปลกตนไมถนนจงไมเพยงแตสรางสภาพแวดลอมทด

เปนธรรมชาต หรอมความสวยงามเทานน แตเปนการ

ใหขอมลแกผทผานไปมา เปนสงทระลกถงบคคลและ

เหตการณสำคญดวย ยกตวอยางเชน ถนน Ballarat

Burrumbeet เมอง Ballarat รฐ Victoria ถนน May Drive

เมอง Perth

2. ทพกรมทางหลวงสาย A54 Nimes-Cais-

sargues ประเทศฝรงเศส

การสรางทพกรมทางใหมแทนสถานบรการทม

อยเดม ออกแบบในป พ.ศ. 2532 มการวเคราะหสภาพ-

แวดลอมเดมของทตง โดยใหความสำคญกบคณคาทาง

ธรรมชาตและวฒนธรรมของพนท รปแบบของสถาปตย-

กรรมทองถน มการนำเสนอใหผทเขามาพกไดเหนถง

สถานททกำลงจะเดนทางไปถง โดยการนำองคประกอบ

ทางสถาปตยกรรมจากเมอง Nimes ซงเปนเมองสำคญ

ในบรเวณใกลเคยงมาใชและยงเปนจดชมทวทศนท

สามารถเหนเมอง Nimes ไดจากระยะไกล

มการใชตนไมพนถน คอ ตนมะกอกและตนสน

ไซเปรส เพอใหรมเงาทงกบทจอดรถและพนทนงพกผอน

แมวาการปลกตนไมจะใชเวลานาน และมภาระในการ

ดแลรกษามากในระยะแรก แตเนองจากสภาพอากาศท

มแสงแดดจด การปลกตนไมจงนบวาเปนการลงทนท

คมคา ทงทางดานสภาพแวดลอมและการเลอกชนดท

เหมาะสม เพอไมเปนภาระกบการดแลรกษาในภายหลง

3. Santa Ana River Bikeway Facility รฐ

California ประเทศสหรฐอเมรกา

โครงการพฒนาพนทรมทางหลวงเพอเปนสวน

สาธารณะและจดบรการสำหรบผขจกรยาน เปนตวอยาง

ของงานภมทศนทใชประโยชนจากพนทเขตทาง (right of

way) ทถกทงวางไมไดใชประโยชน ในเมอง Anaheim

มจดประสงคเพออนรกษพนทวางรมแมนำ Santa Ana

และเพอใชเปนสถานทพกผอนสำหรบชมชนโดยรอบ

รวมทงสรางทศนยภาพทสวยงามใหกบถนนซงเปนถนน

ชมทวทศน (scenic route) ของเมอง การออกแบบคำนง

ถงสภาพภมอากาศทแหงแลง และใหมการดแลรกษาให

นอยทสด

ภมทศนบรเวณถนน May Drive โครงการ Avenue of Honour ประเทศออสเตรเลยทมา : http://www.bgpa.wa.gov.au/kingspark/honour_avenue.html?Menu=kingspark- May drive king park 1

Retrieved 5 February 2007

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ��

7.2กรณศกษาภมทศนทางหลวงตางประเทศทไดรบรางวล

7.2.1โครงการทไดรบรางวลจากFederal Highway Administration ประเทศสหรฐอเมรกา

หนวยงาน Federal Highway Administra-

tion ประเทศสหรฐอเมรกา มการจดประกวดทก 2 ป

เพ อยกยองงานทางหลวงทมแนวทางการพฒนาและ

การออกแบบแกปญหาตางๆ เพอเปนการกระตนใหเกด

แนวคดใหมๆ ในการปรบปรงงานทางหลวง ซงมสวนทำ

ใหการสญจรตามทางหลวงเกดความรนรมยมากยงขน

รวมทงสะทอนใหรำลกถงบทบาทของทางหลวงทเหมาะ-

สม คอมความกลมกลนกบทตง อนรกษความงามเดม

มความสวยงาม บรรยากาศด อนรกษประวตศาสตร

และทรพยากรธรรมชาต ในขณะเดยวกนมความปลอด-

ภยและสะดวกในการสญจร ทงน รางวลทจดขนแบง

ออกเปน 11 ประเภท ครอบคลมโครงการกอสรางใหม

โครงการฟนฟ และโครงการปรบปรง โดยตวอยางของ

โครงการทางหลวงทไดรบรางวลยอดเยยมและรางวล

ชมเชยประจำป พ.ศ. 2543 (ค.ศ. 2004) ดงตอไปน

• South Lake Shore Drive รฐ Illinois

ไดรบรางวลดเย ยมประเภททางหลวงในเมอง

เปนโครงการทพเศษในเรองทต งรมทะเลสาบมชแกน

เมองชคาโก และเปนโครงการทชมชนใหความสนใจม

สวนรวมตลอดการดำเนนการ เปนผลทำใหมพนทโลง

เปนสวนและมการปลกตนไมสองขางทางมากขน เปน

โครงการปรบปรงถนนพรอมไปกบการปรบปรงชมชน

ขางเคยง

• ทางแยกตางระดบ I-35 Interchange at

Medford รฐ Minnesota

ไดรบรางวลดเย ยมประเภททางหลวงในชนบท

เปนการแกปญหาบรเวณสแยกและสะพานขามทสราง

มาตงแตป พ.ศ. 2501 (ค.ศ. 1958) ซงไมสามารถรองรบ

การจราจรทเพมมากขน จงแกปญหาโดยออกแบบเปน

วงเวยนสองแหงตรงปลายของสะพาน เพอความคลอง-

ตวและความปลอดภยในการสญจร กลายเปนทางเขา

เมองทมเอกลกษณ รวมทงการออกแบบรายละเอยดสง

กอสรางดวยอฐแดงและคอนกรตในบรเวณวงเวยนดวย

ทมความสวยงามนาสนใจ

South Lake Shore Drive รฐ Illinois ทมา: http://www.ci.chi.il.us/Transportation/

lsd/improvements.htmlRetrieved 10 November 2006

I-35 Interchange at Medford รฐ Minnesotaทมา: http://www.tfhrc.gov/focus/ sep04/05.html

Retrieved 3 November 2006

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�0

• โครงการปรบปรง County State Aid

Highway 15 รฐ Minnesota

ไดรบรางวลดเยยมประเภททางหลวงทปองกน

และรกษาสภาพแวดลอม การปรบปรงถนนความยาว

37 กโลเมตรน เปนชวงหนงของทางหลวง Superior

National Forest Scenic Byway การออกแบบพยายาม

ใหเกดการเปลยนแปลงพนดนเดมใหนอยทสด ในพนท

หนงทตองมการเคลอนยายดน ไดมการกอสรางใหเปน

บอนำทปจจบนกลายเปนทอยอาศยของเตาซงเปนสตว

ในทองถนเดมในพนท

• ทพกรมทาง H. Dana Bowers Safety

Roadside รฐ California

ไดรบรางวลดเยยมประเภทโครงการทเกยวของ

กบทางหลวง เปนทพกรมทางและจดชมทวทศนของอาว

และสะพาน ตงอยในบรเวณพนทเพอการพกผอนรมใกล

สะพาน Golden Gate เมอง San Francisco การฟนฟ

ปรบปรงทำใหทพกรมทางนสามารถรองรบคนไดถงปละ

2.5 ลานคนตอป ในขณะเดยวกนทยงกลมกลนเหมาะ-

สมกบทตงทอยในอทยานแหงชาต

• Grand Loop Road อทยานแหงชาต

Yellowstone

ไดรบรางวลดเยยมประเภทการปรบปรงทางหลวง

ในพนททรฐเปนเจาของ เปนโครงการความรวมมอกนของ

หนวยงานทางหลวงและอทยานแหงชาต Yellowstone

ทำการปรบปรงถนนในอทยานแหงชาตระยะทาง 15.6

กโลเมตร เพอตองการขยายถนน ในขณะเดยวกนก

พยายามหลกเลยงและทำใหเกดผลกระทบกบทรพยากร

ธรรมชาตใหนอยทสด

• Texas Right of Ways รฐ Texas

ไดรบรางวลชมเชยยกยอง โดยเปนการมอบรางวล

แกแผนกดแลรกษา หนวยงานรบผดชอบเกยวกบพรรณ-

พชทพยายามใชทงดอกไมพนถน (native wildflower)

ในเขตทางเพอใหกลมกลนกบสภาพพนทธรรมชาตเดม

ทำใหสวยงามและลดภาระการดแลรกษา

• Bat Protection Program รฐ California

ไดรบรางวลชมเชยยกยอง สบเนองจากในระหวาง

การศกษาโครงการการสรางสะพาน Franklin Avenue

ใหมแทนสะพานเกา ในเมอง Sacramento ไดพบวา

สะพานเดมเปนทอยอาศยของคางคาวจำนวนประมาณ

40,000 ตว เจาหนาทผรบผดชอบจงพยายามปองกน

สตวปาเหลาน จดทำเปนโครงการอนรกษคางคาว โดย

สรางบานชวคราวใหคางคาวอยในระหวางการกอสราง

รวมไปถงการออกแบบสะพานใหมใหเหมาะสมเปนทอย

อาศยของคางคาวไดเหมอนเดม

• I-26 Welcome Center รฐ North Carolina

ไดรบรางวลชมเชยยกยอง ตงอยบนภเขา Appa-

lachian ทพกรมทางนสรางบนพนททเกดจากเศษวสด

ทงจากการปรบระดบและการกอสรางถนนทมปรมาณ

ถง 4 ลานลกบาศกหลา ทพกรมทางนมจดชมทวทศน

ทสวยงามของภเขา ลอมรอบดวยไมพนถนทเพมความ

สวยงามเปนธรรมชาตยงขน

7.2.2โครงการทไดรบรางวลจากสมาคมภมสถาปนกอเมรกน(AmericanSocietyofLandscapeArchitects)

• US Highway 93 รฐ Montana

โครงการไดรบรางวลชมเชยยกยองดานการวาง-

แผนและการวเคราะห ประจำป พ.ศ. 2544 (ค.ศ. 2001)

ตดผานบรเวณอนรกษของชนเผาอนเดยน (Flatland

Indian Reservation) ทางตะวนตกของรฐ Montana

ภมสถาปนกมบทบาทสำคญและเดนชด เปนผนำในการ

รกษาสภาพแวดลอม และเปนโครงการตวอยางทประสบ

ความสำเรจในความรวมมอของรฐกบชนเผาอนเดยนใน

ทองถน หวขอเดนททำใหโครงการไดรบการยกยอง คอ

การใหความเคารพ การใหความสำคญกบธรรมชาตเดม

ปรบและตดแนวถนนใหมบางสวน เพอใหสตวปาในพน-

ทยงคงอยไดและขามตดตอกนได มการจดทำทางเลอก

ระหวางการออกแบบสำหรบการเพมชองจราจรเพอให

แซงได การใหความรโดยการสอความหมายในบรเวณท

สำคญดวยการจดระบบปาย การสรางทางจกรยาน การ

สรางจดพกและบรการนกทองเทยว การฟนฟภมทศน

ธรรมชาตสองขางทางภายหลงการกอสราง

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �1

7.3กรณศกษาภมทศนทางหลวงในประเทศ

เปนโครงการท สรางเสรจแลวและเปดดำเนน

การแลว มความนาสนใจในการวางผง ออกแบบ การแก

ปญหา การทดลองใชตนไมเพอแกปญหาการพงทลาย

และการปรบปรงดน

1. ทางหลวงหมายเลข 3 ระหวาง อำเภอขลง

จงหวดจนทบร

แทนการขยายถนนไดมการพจารณาเกบไมยน-

ตนขนาดใหญเดมไว ซงเปนตนยางนาขนาดใหญสง

ประมาณ 30 เมตร โดยทำเสนทางเบยง (by pass)

และเกบถนนเดมเปนถนนรองในชมชน ทำใหสามารถ

เกบไมเดมไวได 2,089 ตน จากทงหมด 2,281 ตน

ทำใหทางหลวงหมายเลข 3 เดมมลกษณะภมทศนท

โดดเดนจากตนยางนาทเรยงราย ทงทอยบนไหลถนน

และทเวนวางในเขตทาง ทโคนตนไดตดแผนสะทอนแสง

เพอใหผสญจรสงเกตไดงายในชวงกลางคน นบเปนกรณ

ศกษาแนวทางการพฒนาเสนทางในกรณทเสนทางเดม

มขอจำกดในการขยายถนน เนองจากมตนไมทมคณคา

การเลอกแนวคดการสงวนรกษาโดยการทำเสนทางเบยง

ชวยใหตนไมเหลานยงคงอย และทางสายเดมนนกลาย

เปนแหลงทองเทยวได

2. ถนนอโมงคตนไม อำเภอมวกเหลก จงหวด

สระบร

ถนนอโมงคตนไมตงอยในเขตอทยานแหงชาต

นำตกเจดสาวนอยบนทางหลวงหมายเลข 2089 เสนทาง

มวกเหลก-วงมวง เปนถนนขนาด 2 ชองจราจร ความยาว

ประมาณ 700 เมตร มลกษณะเดนทางภมทศนคอถนน

ตดผานเขาไปในภเขาเกดเปนชองหนาผาซงมความสง

ประมาณ 5 เมตร โดยบนยอดหนาผาทงสองฝงถนนม

การปลกตนไมซงสวนใหญเปนตนกระถน โดยกงตนไมท

ปลกสองฟากหนาผานนไดมการโนมเอยงเขาหากนจนม

ลกษณะคลายอโมงค ซงถนนอโมงคตนไมนไดกลายเปน

จดทองเทยวอกแหงของจงหวดสระบร

3. ทางหลวงหมายเลข 1 อำเภอแมสาย-

ทาขเหลก จงหวดเชยงราย

ทางหลวงหมายเลข 1 ชวงทางเขาอำเภอแมสาย

ถงดานทาขเหลกเปนเสนทางสำคญทเปนประตเชอมตอ

(gateway) เขาสประเทศพมา เสนทางดงกลาวเปนตว-

อยางทดของงานภมทศนทผานเขาไปในยานชมชน และ

มการตกแตงภมทศนทางหลวงโดยใชพรรณพชรวม

กบองคประกอบอนๆ เชน ปาย ธง ซม เปนตน เพอชวย

ในการรบรและสรางบรรยากาศไดเปนอยางด มการนำ

ลกษณะศลปะทองถ นของลานนาทางภาคเหนอมา

ประดบ มการนำไมทองถน คอ สนมงกรและดอกผก

บงฝรง ซงสามารถเจรญเตบโตไดดเปนพเศษในลกษณะ

ภมอากาศหนาวเยนของพนทมาปลกประดบทเกาะกลาง

นอกจากน ยงเปนตวอยางทดของความรวมมอระหวาง

กรมทางหลวงและทองถน คอ องคการบรหารสวนตำบล

ซงเปนผรบผดชอบการตกแตงและดแลรกษางานภมทศน

4. การทดลองการปลกหญาแฝก ทางหลวง

หมายเลข 3272 จงหวดกาญจนบร

การปองกนการชะลางพงทลายและชวยเสรม

เสถยรภาพเชงลาดทางโดยการปลกหญาแฝก ชวยแก

ปญหาการพงทลายของหนาดน และยงมความนาสนใจ

ในดานการประยกตใชในงานภมทศน การปลกหญาแฝก

ไดเขามามบทบาทในงานทางหลวงตงแตป พ.ศ. 2536

เนองมาจากการสนองตามแนวพระราชดำร โดยกรม

ทางหลวงไดมโครงการการเพาะปลกหญาแฝกและการ

ทดลองวจยการปลกหญาแฝก เพอจดทำคมอการปลก

หญาแฝกสำหรบงานทาง รวมทงกำหนดรปแบบการ

ปลกและทำแบบมาตรฐานการปลกหญาแฝก โดยหนง

ในโครงการปลกหญาแฝกในงานทาง คอ การปลกหญา

แฝกบนทางหลวงหมายเลข 3272 จงหวดกาญจนบร

ในพนท 7 แหง ซงมจดประสงคเพอ

1) ศกษาวธการและคาดแลรกษาหญาแฝก

ภายหลงการปลกแลว

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�2

2) ศกษาการปลกหญาแฝกรวมกบพชตระกล

ถว เพอการกำจดวชพชและเพมความอดมสมบรณแกดน

3) ศกษาความกวางทเหมาะสมของพนทปลก

พชตระกลถวระหวางแนวหญาแฝก

5. ทพกรมทางของ บรษท ปตท. จำกด

(มหาชน) บนทางดวนขนท 1 ชวงสขมวท 62 -

บางนา

ทพกรมทางดงกลาว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน)

ไดวาจางบรษทเอกชนในการออกแบบ โดยแบงพนท

ออกเปน 2 สวน คอ สวนใหบรการบรเวณถนนชมชน

และบรเวณทางดวน โดยทงสองสวนมรวกนแยกออก

จากกน

ภายในพนทสวนใหบรการบรเวณทางดวน ประกอบ

ดวย สถานบรการนำมน รานสะดวกซอ รานกาแฟ

รานซอมกระเปา รานอาหารตางๆ มทจอดรถ รถยนต

และรถบส ทพกรมทางแหงนเปนอกหนงตวอยางทดใน

การวางผงและออกแบบภมทศนสำหรบทพกรมทาง

7.4ตวอยางรปแบบองคประกอบภมทศนทางหลวง

แสดงตวอยางดวยรปและคำอธบายสนๆ เพอเปนตวอยางทสามารถนำไปเลอกใชไดในแตละพนท ในการแก

ปญหาและสถานการณทแตกตางกน ในบรบททตางกน คอ ทางหลวงเขตเมอง ทางหลวงผานพนทประวตศาสตร

ทางหลวงผานพนทธรรมชาต รวมทงภมทศนทางหลวงทวไป และยงแบงเปนองคประกอบภมทศนตางๆ ไดแก สะพาน

ทางขาม ทางเชอมสำหรบสตวปา อโมงค ราวปองกน แผงกน เสากนแสงสะทอน กำแพงกนเสยง เนนดนและกำแพง

กนดน ทางเทา ทางจกรยาน ทจอดจกรยาน และ ทจอดรถ

7.5ตวอยางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวง

แสดงตวอยางการปรบปรง โดยการนำภาพสภาพปจจบน “กอน” การปรบปรง เพอชประเดนปญหา ผลกระทบ

ทเกดขน และเสนอแนวทางการแกปญหา แสดงวธการแกปญหา “หลง” การปรบปรง พรอมทงทางเลอกตางๆ

ในการแกปญหา และผลทจะตามมา โดยเปนตวอยางในประเทศไทยทมความหลากหลาย ทงถนนทผานชมชน

ถนนในชนบท ถนนในพนทธรรมชาต เชน การใหความสำคญกบธรรมชาตเดมสองขางทาง การชวยลดการพงทลาย

ของพนทลาดเอยง การออกแบบเกาะกลาง การออกแบบขางทาง การใชตนไม เปนตน ทงน ตวอยางเหลานเปนเพยง

แนวทาง ซงในการนำไปใชจรงจะตองพจารณาใหเหมาะกบแตละพนท แตละสภาพภมประเทศ ภมอากาศ ความ

จำเปนเรงดวนของปญหา ความตองการในทองถน และงบประมาณ

ทพกรมทาง (rest area) ของปตท. บนทางดวนขนท 1 ระหวางสขมวท 62 กบ บางนา

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �3

7.6ตวอยางการออกแบบภมทศนทางหลวงเฉพาะท

จดทำการปรบปรงและการออกแบบเฉพาะทใน

โครงการประเภทตางๆ เพอใหทราบขนตอนตางๆ ในการ

ออกแบบ เรมจากการรวบรวมขอมลทจำเปนตองทราบ

กอนการออกแบบ การวเคราะหขอมล ทงในเรองทตง

ความตองการของชมชน การเสนอแนวทางการปรบปรง

หรอพฒนา การจดทำทางเลอกในการออกแบบ ไปจน

ถงการจดทำผงและจดทำแนวความคดเบ องตนของ

บรรยากาศ การใชตนไม การประมาณราคาเบองตน รวม

ทงเปนตวอยางการแสดงงานดวยผง รปตด ทศนยภาพ

รป 3 มต (isometric) ซงในการทำงานจรงอาจตองเพม

ข นตอนของการรบฟงความคดเหนจากประชาชนใน

ทองถนดวย

1. ต วอย างงานออกแบบโครงการสวน

สขภาพ บานชองพล อำเภอเมอง จงหวดกระบ

โดยแขวงการทางกระบ

ขนตอนการดำเนนการออกแบบ ประกอบดวย

1) การรวบรวมขอมลตางๆ ทเกยวของ เชน ทตง

สภาพภมประเทศ สภาพอากาศ ความตองการใชสอย

พรรณพชเดม ปญหา เปนตน

2) การวเคราะหสภาพพนทโครงการ เชน ขนาด

และรปรางของทดน การใชทดนโดยรอบ การเขาถง

สภาพพนทหรอการใชงานปจจบน มมมอง ทศนยภาพ

แสงแดด ทศทางลม ทศทางนำฝนไหลผวดนตาม

ธรรมชาต เปนตน

3) รายละเอยดโครงการ ระบสวนประกอบ

โครงการจากความตองการของชมชน เชน ศาลา สนาม

ทางจกรยาน ลานจอดรถ สนามเดกเลน สนามกฬา

ปายชอโครงการ ทนงพกผอน ถงขยะ ระบบไฟฟา

แสงสวาง ระบบระบายนำ พรรณพช เปนตน

4) แนวคดการออกแบบ เชน การจดแบงเขต

การใชทดน จดแบงสวนกจกรรม จดใหมอปกรณอำนวย

ความสะดวก จดสรางอาคารและสงกอสรางตางๆ ใหม

ความกลมกลนกบธรรมชาตและมความแขงแรง ทนทาน

พยายามเลอกใชตนไมทองถนใหมากทสด จดใหมปาย

บอกขอมลและบอกทาง เปนตน

2. ตวอยางการออกแบบภมทศนบรเวณทาง

แยกตางระดบทางหลวงสาย 419 จงหวดตรง

ขนตอนการดำเนนการออกแบบ ประกอบดวย

1) การรวบรวมขอมลตางๆ ทเกยวของ ทงทาง

กายภาพและความตองการของชมชน

2) การวเคราะหสภาพพนทโครงการ เชน ทตง

โครงการเปนจดเปลยนเพอไปยงเมองตางๆ สามารถเขา

ถงไดสะดวก อยไมไกลจากชมชน มสภาพแวดลอมท

คอนขางเปนธรรมชาต เปนบรเวณทมฝนตกชกและตอง

รองรบนำจากบรเวณขางเคยง ปญหาอนๆ เปนตน

3) สรปสวนประกอบของโครงการ ซงเปนผลมา

จากการศกษาวเคราะห ประกอบดวย บรเวณทพกผอน

ออกกำลงกาย พนทรบนำ สนามหญาเอนกประสงค

สำนกงาน เรอนเพาะชำ สงอำนวยความสะดวก เชน

ทางเทา ลานจอดรถ ระบบสาธารณปโภค เปนตน

4) แนวคดในการออกแบบ สามารถจดทำเปน

หลายแนวทางเพอเปนทางเลอกในการพจารณาตดสนใจ

หรอเปรยบเทยบสวนดสวนเสย

3. ตวอยางงานภมทศนทางหลวงแผนดน

หมายเลข 4 ตอนทางแยกเขากระบ – ทางแยกเขาลำทบ

ขนตอนการดำเนนการออกแบบ ประกอบดวย

1) การรวบรวมขอมลตางๆ ทเกยวของ เชน ทตง

ขนาดพนท สภาพภมประเทศ สภาพอากาศ ความ

ตองการใชสอย การใชงานพนทขางเคยง แนวสาธารณ-

ปโภคทงเหนอดนและใตดน ทวทศนในบรเวณขางเคยง

ตนไมเดม ปญหาของพนท เชน พนทนำขง เปนตน

2) การวเคราะหสภาพพนทโครงการ เชน ความ

กวางของเขตทางของทางหลวง 4 ชองจราจร ตลอด

ชวงหนาสนามบนกระบ ระยะทางประมาณ 2 กโลเมตร

พนทลมตำมนำขงนองในฤดฝน เปนตน

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย�4

3) รายละเอยดโครงการ ระบสวนประกอบโครง-

การ เชน ทตงโครงการ คอ สองขางทางทจะใชเนน

ทาง เขาสทาอากาศยานกระบ และทางเขาสเขตเมอง

ดงนนจงตองมการตกแตงใหมความรมรน นาสนใจ เกด

ความรสกประทบใจ เปนบรรยากาศของความเขยวชม-

ชนของภมทศนทางใต เนนเพอความรสกตอนรบเหมอน

เปนประตทางเขาเมองทางหนง

4) แนวคดการออกแบบ เชน ใชรปทรงของ

แผนดน (landform) เพอสะทอนลกษณะภมประเทศของ

พนท เกบรกษาตนไมใหญเดมทงหมด เลอกใชพรรณพช

และวสดทองถน โดยการจดวางในลกษณะกงธรรมชาต

กงทางการ การใชไมพมเนนสสนเพอทำใหเกดความรสก

ประทบใจ พยายามใหดแลรกษาตนไมไดงาย การออก-

แบบองคประกอบอนๆ ใหมความคงทน ใชงานไดระยะ

ยาว สอความเปนทองถน จดใหมปายขอมล ปายบอก

ทาง จดใหมไฟฟา เชน ไฟสองตนไม เพอใหเกดความ

นาสนใจในเวลากลางคน

4. งานปรบปรงภมทศนถนนและทางเทา

รมทะเลอาวนาง จงหวดกระบ

โครงการออกแบบปรบปรงภมทศนถนนและ

ทางเทารมทะเลอาวนาง ความยาวประมาณ 700 เมตร

ลกษณะการใชงานเดมคอเปนพนทพกผอนและสถานท

ทองเทยวสำคญระดบจงหวดและระดบประเทศ มรานคา

รานบรการ และทพกเรยงตามถนน มกจกรรมทงเวลา

กลางวนและกลางคน มความสวยงามของทวทศน โดย

ตองการปรบปรงเพอใหสวยงาม รมรน เปนธรรมชาตท

ตอเนองจากเขตอทยานแหงชาต สงเสรมทวทศนของ

ทะเล สรางสภาพแวดลอมทด การออกแบบและการ

ใชตนไมไมเปนภาระในการดแลรกษา

รายละเอยดประกอบดวย งานปรบปรงพนท การ

สรางเขอนรมทะเลเพราะมปญหาการพงทลาย ยายเสา

ไฟฟาและสายไฟฟารวมทงสาธารณปโภคอนๆ ลงใตดน

ปรบปรงระบบระบายนำฝน ปรบปรงระบบระบายนำเสย

รวม โดยมแนวคดของการปรบปรงภมทศนและการใช

ตนไมคอมการสำรวจไมยนตนในพนททงหมดและเกบ

รกษาตนไมเดมไว อาจตดแตงกงกานดานลางใหทรง

พมสงขนเพอไมใหบงทวทศนทะเล เพมรมเงาโดยปลก

ไมยนตนหลากหลายชนด เลอกใชไมรมทะเล ทนเคม

ทนลม ไมตองการการดแลรกษามาก ทงไมยนตน ไมพม

และไมคลมดน ใชตนไมเนนจดทางขามถนนและจดลง

ทะเลเพอใหคนขบรถและคนเดนรบรไดงายขน เพอความ

ปลอดภย อาคารในบรเวณมรปแบบของสถาปตยกรรม

ทองถน และมสงอำนวยความสะดวกอนๆ ทจำเปน

7.7ตวอยางการออกแบบภมทศนทางหลวง

แสดงการออกแบบโดยภาพรางพรอมคำอธบาย

ทงน ตวอยางเหลานเปนเพยงการเสนอแนวคด การเสนอ

แนวทาง ซงในการนำไปใชตองพจารณาใหเหมาะกบ

แตละพนท แตละสภาพภมประเทศ ภมอากาศ ความ

จำเปนเรงดวนของปญหา ความตองการในทองถน และ

งบประมาณ โดยแบงเปนหวขอตางๆ ดงน

• งานออกแบบแบบเกาะกลางแบบตางๆ

ไดแก เกาะกลางสำหรบถนนตางระดบ เกาะกลางกวาง

เกาะกลางแคบ เกาะกลางระหวางถนนหลกและถนนรอง

• งานออกแบบแบบพนทขางทางทงในพนท

ธรรมชาตและในพนทชมชน

• งานออกแบบพนทขางทางแบบตางๆ ไดแก

พนทขางทางรมนำ พนทขางทางทมขอจำกด พนทขาง

ทางในพนทลาดชน พนทรบนำขางทางหลวง

• งานออกแบบบรเวณทางแยกประเภทตางๆ

ไดแก สามแยก สแยก ทางแยกตางระดบ วงเวยน

• งานออกแบบเสนทางประตเชอมตอ ทางเขา

ผานพเศษ

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย �5

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย��

ภาษาไทยการทองเทยวแหงประเทศไทย. คมอพฒนาภมทศนเมองเพอการทองเทยว. กรงเทพฯ : (ม.ป.พ.), 2531.คมนาคม, กระทรวง. กรมทางหลวง. คมอการปลกและบำรงรกษาตนไมเกาะกลางถนน. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2547._________. _________. คมอเครองหมายควบคมการจราจร ภาค 1. กรงเทพฯ : สำนกงานวศวกรรมจราจร, 2531._________. _________. คมอเครองหมายควบคมการจราจร ภาค 2. กรงเทพฯ : สำนกงานวศวกรรมจราจร, 2533._________. _________. รายงานประจำป 2548. กรงเทพฯ : โรงพมพดอกเบย, 2548.จามร อาระยานมตสกล. พชพนธและการออกแบบ : เอกสารประกอบการสอน. กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549.เดชา บญคำ. ตนไมใหญในงานกอสรางและพฒนาเมอง. กรงเทพฯ : สำนกพมพแหงจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2543.เตม สมตนนทน. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย. กรงเทพฯ : สวนพฤกษศาสตรปาไม สำนกวชาการปาไม กรมปาไม, 2544.มณฑ โพธทย. การปลกสรางสวนปา. กรงเทพฯ : เมดทราย พรนตง, 2538.ยพด เสตพรรณ. ภมศาสตรประเทศไทย. กรงเทพฯ : พศษฐการพมพ, 2542.สมาคมสโมสรกรมทางหลวง. แผนททางหลวงประเทศไทย. กรงเทพฯ : (ม.ป.พ.), 2549.สรพล สงวนแกว. การปลกหญาคลมดนเพอปองกนการชะลางพงทลายของดน โดย การพนปลกหญา (Hydroseeding). กรงเทพฯ : (ม.ป.พ.), 2538.

ภาษาองกฤษAppleyard, D. The View from the Road. Cambridge : (n.p.), 1966.The Corradino Group, Inc. Northeast Ann Arbor Transportation Plan. (n.p.), 2005.Department of Environmental Affairs and Tourism (DEAT). Strategic Environmental Assessment in South Africa. (n.p.), 2000.Florida Department of Transportation. Florida Highway Landscape Guide. (n.p.), 1995.Gray, D.H. and Sotir, R.B. Biotechnical and Soil Bioengineering Slope Stabilization: A Practical Guide for Erosion Control. New York : John Wiley & Sons, Inc.1996.Lewis, L. Soil Bioengineering; An Alternative for Roadside Management : A Practical Guide. California : San Dimas, 2000. McCluskey, J. Road Form and Townscape. London : (n.p.), 1979.Ministry of Transport and Communications Department of Highways. Standard Drawings for Highway Construction. Bangkok : (n.p.), 1994.Parker, J. Landscape Management and Maintenance : A Guide to Its Costing and Organization. Aldershot : Gower, 1989.Soil Bioengineering for Upland Slope Protection and Erosion Reduction : Engineering Field Handbook. (n.p.) : Natural Resources Conservation Service. United States Department of Agriculture, 1992.

บรรณานกรม

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ��

State of California Department of Transportation. Maintenance Manual Volume One. (n.p.), 1998._________. Design and Local Program. Project Development Procedures Manual. (n.p.), 1999.Transit Newzealand. Guidelines for Highway Landscaping. (n.p.), 2006.U.S. Department of Transportation Federal Highway Administration. Flexibility in Highway Design. (n.p.), (n.d.). _________. Minnesota Trunk Highway 1 Reconstruction. (n.p.), 2004._________. Office of Research and Development. Highway Noise. (n.p.), 1976.

Websiteshttp://ae.mercurynews.com/entertainment/ui/mercurynews/miscLocation.html? id=2582&reviewId= 1861&category=1 (Retrieved 3 November 2006)http://www.aakre.com/australia/bilder/2006-01-great-ocean-road/index.html (Retrieved 3 November 2006)http://www.batcon.org/news2/ scripts/ newsletter2.asp?newsletterID=7 (Retrieved 10 November 2006)http://www.ci.chi.il.us/Transportation/lsd/improvements.html (Retrieved 10 November 2006)http://www.ci.chi.il.us/Transportation/lsd/lsdmap/lsdmap.html (Retrieved 10 November 2006)http://www.columbiariverhighway.com (Retrieved 3 November 2006)http://www.deqp.go.th/index1.jsp (Retrieved 23 January 2007)http://www.doh.go.th/dohweb/index.html (Retrieved November 2006)http://www.doh.go.th/dohweb/law/law.html (Retrieved November 2006)http://www.ehabweb.net/images/040920-731c.jpg (Retrieved 9 November 2006)http://english.people.com.cn/200501/19/eng20050119_171058.html (Retrieved 13 December 2006)http://english.sz.gov.cn/lis/ (Retrieved 22 December 2006)http://www.fhwa.dot.gov/environment/flex/ (Retrieved 3 November 2006)http://www.inetours.com/CA-Coast/Pacific_Grove.html (Retrieved 3 November 2006)http://www.millenniumhwy.net/I-26_tour/page3.html (Retrieved 10 November 2006)http://www.onep.go.th/ (Retrieved 17 January 2007)http://www.oztravel.com.au/travel_mall/destinations/Great_Ocean_Road_VIC1.html (Retrieved 3 November 2006)http://www.pebblebeach.com/page.asp?id=1373 (Retrieved 3 November 2006)http://www.planetware.com/monterey/17-mile-drive-us-ca-17md.htm (Retrieved 3 November 2006)http://www.southcn.com/english/features/environment/improvements/200202201241.htm (Retrieved 22 December 2006)http://www.tfhrc.gov/focus/ sep04/05.htm (Retrieved 3 November 2006)http://www.travelbygps.com/guides/17-Mile_Drive/17-MileDrive.php (Retrieved 3 November 2006)http://www.travelvictoria.com.au/regions/greatoceanroad/coast/ (Retrieved 11 November 2006)http://www.wildlifefund.or.th/ (Retrieved 17 January 2007)

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย��

รายชอคณะกรรมการกำกบการศกษาโครงการและคณะกรรมการตรวจรบงาน

ประธานกรรมการนายบญชา ฟตระกล วศวกรใหญดานบำรงรกษา

กรรมการนางกานดา สนทวงศ ณ อยธยา ผอำนวยการสำนกภมสถาปตยงานทางนายภวนย ไพบลยสน วศวกรโยธา 8 วช.นายพรพรต สรยนต วศวกรโยธา 8 วช.นายสทธโชค ลมงสวสด วศวกรโยธา 7 วช.นายสทธศกด มงคลชาต ภมสถาปนก 6ว.นายสจนต เรองพรวสทธ รองผอำนวยการสำนกทางหลวงท 12นายชชาต ชนมงคลสกล ผอำนวยการสำนกอำนวยความปลอดภยนายสรชย จตชนะกล ผอำนวยการศนยสรางและบรณะสะพานท 3 (ปทมธาน)นายสมชาย เดชภรตนมงคล รองผอำนวยการสำนกทางหลวงท 4นายธานนทร สมบรณ รองผอำนวยการสำนกทางหลวงท 2นายกษดศ วฒนศพท รองผอำนวยการสำนกทางหลวงท 1นายสนท พรหมวงษ ผอำนวยการแขวงการทางนครพนมดร.สบพงษ ไพศาลวฒนา วศวกรโยธา 5 สำนกสำรวจและออกแบบ

กรรมการและเลขานการนางชตมา จนทรผอง จ.บรหารงานทวไป 8 ว.

กรรมการและผชวยเลขานการนายประจกร เชอทอง นายชางโยธา 5

รายงานฉบบผบรหารโครงการศกษาแนวทางการออกแบบปรบปรงภมทศนทางหลวงโดย คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ��

รายชอคณะผวจย

ทปรกษาศ.เดชา บญคำนางศากน องคศรสรรณนายธรงค อชชน

ผจดการโครงการและภมสถาปนกรศ.จามร อาระยานมตสกล

รองผจดการโครงการและภมสถาปนกรศ.นลบล คลองเวสสะ

ผเชยวชาญดานภมสถาปตยกรรมอ.ภาวด ธนวสทธอ.กนกวล สธธรอ.สรนทรา วณโณ

ผเชยวชาญดานพฤกษศาสตรอ.กนก เหวยนระวอ.ธวชชย วงศประเสรฐ

ผเชยวชาญดานผงเมองและชมชนอ.ภาวณ อนชมภ

ผเชยวชาญดานสถาปตยกรรมและผเชยวชาญดานการวางแผนงานรศ.นท.ไตรวฒน วรยศร

ผเชยวชาญดานวศวกรขนสงและจราจรรศ.ดร.สรวช นฤปต

ผเชยวชาญวศวกรงานระบบผศ.ดร.สธา ขาวเธยร

ผชวยวจยนางสาวชนกล พวพรพงษนางสาวณฐพร สนทรมเสถยรนายปารณ ชาตกลนายปต โรจนวรรณสนธนายหลกเมอง แสวงผลนางสาวอรอำไพ สามขนทดนางสาวอรสรา พทยายนนางสาวอษา พทยายน

ออกแบบปกและรปเลมนางสาวทพวลย สมนาวงศ