1

คำนำ

กรมอนามยโดยกองอนามยการเจรญพนธ และกองทนประชากรแหงสหประชาชาต รวมกน

ดำเนนการโครงการเพมประสทธภาพการเขาถง และการใชบรการทางขอมลขาวสาร การให

คำปรกษา และบรการดานอนามยการเจรญพนธ (StrengthenAccess toandUtilisation

ofReproductiveHealthInformation,CounsellingandServices:TheRHPlusProject)

ระหวางเดอนมถนายน2550 จนถงเดอนธนวาคม2554 ทำการทดลองรปแบบการใหบรการ

ดานอนามยแมและเดกโดยสงเสรมใหผชายเขามามสวนรวมในการดแลสขภาพมารดา และได

จดทำชดคมอใหความรสำหรบหญงตงครรภสามและญาตเปนจำนวน5เลมไดแก

1.คมอความรการตรวจเลอดพอแมเพอดแลลกในครรภ

2.สขใจไดเปนแม

3.สขใจไดเปนพอ

4.คมอมารดาหลงคลอดหรอการดแลทารก

5.คมอการมสวนรวมของสามหรอญาตในการเฝาคลอด

เพอเปนขอมลทใหความรตงแตเรมตงครรภ การปฏบตตวระหวางตงครรภ ระยะคลอด

บตร หลงคลอด และดแลสขภาพเดก อนไดแก การรบประทานอาหาร การออกกำลงกาย

การแตงกายอาการผดปกตทตองมาพบแพทย การเลยงลกดวยนมแม6 เดอนการวางแผน

ครอบครวการเลยงดบตรและพฒนาการเดก เปนตน เพอใหลกทเกดมามสขภาพทสมบรณ

แขงแรงทงรางกายและจตใจ รวมทงสงเสรมใหสามไดมบทบาทในการชวยเหลอดแลภรรยา

และลกอกทงยงเปนการสงเสรมบทบาทผชายในฐานะสามและพอไดเปนอยางดอกดวย

กรมอนามยหวงเปนอยางยงวาชดคมอใหความรนจะเปนประโยชนสำหรบหญง

ตงครรภและสาม หากมคำแนะนำเพอการปรบปรงคมอนใหดยงขน สามารถสงมาไดท

กองอนามยการเจรญพนธ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ถนนตวานนท อำเภอเมอง

จงหวดนนทบร11000โทร.0-2590-4244-5

(นายแพทยณรงคศกดองคะสวพลา)

อธบดกรมอนามย

2 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

สารบญ

สขภาพหลงคลอด และการดแลทารก 3

คำแนะนำเกยวกบการปฏบตตวหลงคลอด 5

การดแลรกษาความสะอาดของรางกาย 6

อาการผดปกตทตองกลบมาพบแพทย 8

การบรหารรางกายหลงคลอด 9

เลยงลกดวยนมแมดทสด 14

เทคนคพเศษการเลยงลกดวยนมแม 20

บนได 10 ขน 24

การดแลทารกแรกเกด 25

การอาบนำลก 28

การดแลสขภาพชองปากสำหรบเดกเลก 31

อาการตวเหลองในทารกแรกเกด 33

3

สขภาพหลงคลอด และการดแลทารก

การตงครรภ และคลอดบตร ทำใหรางกายมการเปลยนแปลง และบางสวนได

รบผลกระทบอยางมากการฟนฟใหรางกายกลบมาสสภาพปกตจำเปนตองไดรบ

การดแลและปฏบตตนอยางถกตอง แตกอนอนลองมาดสกนดวาสวนไหนของรางกาย

ทตองไดรบการดแลเปนพเศษ

การเปลยนแปลงของรางกายหลงคลอด

มดลกเปนอวยวะทรบภาระหนกมาตลอดเกาเดอนจากขนาดทเลกประมาณผล

ชมพตองขยายใหญกวาแตงโมเพอรองรบทารกในครรภระหวางคลอดตองบบตว

ใหทารกเคลอนออกมารวมทงขบรกและของเสยตางๆในมดลกใหออกมาหลงคลอด

แลวยงตองบบรดตวใหกลบคนสสภาพเดม ทำใหเกดการเจบปวดบาง ประมาณ

2-3วนและอาจเจบเลกนอยตอไปอกราว7วนจนมดลกกลบเขาสเชงกราน

การดแลอาจจะมการประคบดวยความรอนบางกจะชวยบรรเทาความเจบปวด

ลงไดหรอจะใชวธการอยไฟแบบแพทยแผนไทยกจะชวยไดมาก

ตอมนำนม

ทอนำนม

กระเปาะนำนม

4 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

ในชวงนจะมนำคาวปลาถกขบออกมาจากโพรงมดลก 2-3 วนแรกจะมสเขม

เหมอนเลอดเกา และมกลนคลายประจำเดอน ในวนถดมาสจะจางลง เปนสชมพ

หลงจากนนจะจางลง และปรมาณจะนอยลงเรอยๆ จนหมดไปภายใน4-6 สปดาห

หลงคลอด

ฝเยบ เปนผวหนงทอยระหวางอวยวะเพศกบทวารหนก ในการคลอดอาจจะถก

กรดเพอใหสะดวกตอการคลอด และเยบตดไว หลงคลอดจะรสกเจบปวดแผลบาง

แตจะรสกบรรเทาลงและเปนปกตใน5-7วน

ระบบขบถายไมมผลกระทบเทาใดนกแตวนแรกอาจจะไมถายเพราะงดอาหาร

และนำกอนคลอด บางคนอาจจะกลวเจบเวลาถายปสสาวะ หรออจจาระจนไมอยาก

เบงถายแตสวนมากจะเปนปกตภายใน6-8ชวโมง

เต านมภายหลงจากการคลอดกลไกใน

รางกายจะกระตนใหมนำนมจงอาจเกดอาการ

ตงคดควรใหลกดดนมแมเพราะนอกจากจะชวย

ลดอาการตงคดแลวทารกยงไดรบสารอาหารทม

คณคารวมทงภมตานทานทเหมาะสมและดทสด

จากแม

การใหนมลกจะตองใหทารกงบถงลานนม

จงจะมนำนมพงออกมาอยาเพยงแคเอาหวนม

ใสปากใหดดเพราะนำนมจะไมออกการดแลเตานมชวงนไมจำเปนตองทำอะไร

มากนอกจากการทำความสะอาด แตไมถงกบตองทำบอยจนเกนไป เพราะตอม

ไขมนภายในจะผลตไขออกมาชวยถนอมเตานมและหวนมอยแลว

กลามเนอหนาทอง หลงคลอดอาจจะมอาการตงตวของกลามเนอหนาทอง โดย

ปกตจะกลบคนสสภาพปกตภายใน 6 สปดาห แตถาบรหารสมำเสมอจะชวยให

กลบคนสสภาพเดมไดเรวขน

5

คำแนะนำเกยวกบการปฏบตตวหลงคลอด

อาหารเปนสงสำคญทตองเอาใจใสโดยเฉพาะ

คณแมทเลยงลกดวยนมแมตองคดถงปรมาณและ

คณคาทตองไดรบอยางพอเพยงในแตละวนดงน

รบประทานอาหารใหครบ5หมในแตละมอ

ดมนำเปลาบอยๆใหได6-8แกวในแตละวน

อยาปลอยใหรางกายขาดนำจนรสกกระหายควร

ดมนำกอนการใหนมลกทกครงหากตองการดมนำหวานควรเลอกดมนำผลไมแทน

หลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอลเชนยาดองเหลาเครองดมทมคาเฟอน

เชนชากาแฟและเครองดมชกำลงตางๆ

หากเปนกงวลเรองนำหนกตวควรงดอาหารหวานและอาหารทมไขมน ไมควร

ใชวธอดอาหาร

การรบประทานยา หรอเครองดมสมนไพร ควรอยภายใตการดแลของแพทย

ผเชยวชาญ เพราะสมนไพรบางชนด เชน ไพลมฤทธทำใหมดลกคลายตว อาจม

ผลทำใหตกเลอดได

การพกผอน ควรนอนหลบใหไดรวมแลวอยางนอยวนละ 8 ชวโมง ในเวลา

กลางวนควรหลบประมาณ1ชวโมงแตในขณะใหนมลกควรระวงอยาหลบ เพราะ

เตานมอาจปดจมกของลกจนหายใจไมออก

การทำงานในชวงสปดาหแรกไมควรทำงานหนกหรอยกของหนกๆเพราะจะทำ

ใหมดลกหยอนแตสามารถทำงานเบาๆเชนกวาดบานซกผาไดบางเปนการเปลยน

อรยาบถ และออกกำลงกายไปในตว การทำงานตามปกต ควรทำภายหลง 4-6

สปดาหและรบการตรวจรางกายหลงคลอดแลว

6 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

การดแลรกษาความสะอาดของรางกาย

สระผมสปดาหละ 2-3 ครง อาบนำอยางนอยวนละ

1ครงและงดเวนการอาบแชนำ

ชวงหลงคลอดอวยวะเพศจะมแผลจงเสยงตอการตดเชอ

ไดงายดงนนควรลางมอใหสะอาดกอนสมผสอวยวะเพศ

ในชวงทมประจำเดอนงดใชผาอนามยแบบสอดควรเปลยนทนทท ร สกวา

ผาอนามยชม หรอเปลยนทก3 ชวโมง และควรดงจากทางดานหนาไปดานหลง

ทงหมดเพอปองกนการตดเชอภายในชองคลอดซงอาจเปนอนตรายได

เตานม ในชวงหลงคลอดและใหนมลก เตานมจะมขนาดและนำหนกเปน3 เทา

ของเตานมปกต ทำใหเอนทพยงเตานมเกดการยด ดงนนควรสวมยกทรงเพอชวย

พยงไวปองกนการหยอนยาน แตไมควรสวมยกทรงแบบมโครงเหลก เพราะอาจ

จะไปกดทบทอนำนม

การดแลเตานมแคทำความสะอาดพรอมการอาบนำในแตละวนกเพยงพอ และ

อยาลมลางมอทกครงกอนทจะจบเตานมและหวนมในการใหนมลก

การมประจำเดอน ในชวงของการใหลกกนนมแม อาจมผลทำใหไมมประจำเดอน

ในชวง 6 เดอนแรก แตสำหรบคนทไมไดใหลกกนนมแม ประจำเดอนอาจจะมา

ตามปกตภายใน6 สปดาห แตอยางไรกตามแมจะไมมประจำเดอน แตรางกายก

พรอมทจะตงครรภไดในชวงนการมเพศสมพนธควรไดรบการคมกำเนดอยางถกวธ

การมเพศสมพนธเพอความปลอดภยและปองกนการตดเชอในโพรงมดลก

ควรงดมเพศสมพนธในชวง 4-6 สปดาหหลงคลอด ถาหากเลยงไมได ควรสวม

ถงยางอนามยทกครงทงยงเปนการปองกนการตงครรภ

ไดอกดวย

ควรรบการตรวจรางกายชวง4-6สปดาหหลงคลอด

เ พ อ ต ร ว จด ก า รค น สภ าพขอ งป ากมดล ก แล ะ

7

อวยวะภายในองเชงกราน และหาความผดปกตตางๆ ทอาจเกดขนเพอปองกน

และแกไขแตตนเชนมะเรงปากมดลกพรอมใหคำแนะนำการปฏบตตนดานตางๆ

เชนการคมกำเนดเปนตน

การคมกำเนด ภายหลงคลอด ควรเวนการมบตรอยางนอย 2 ป เพอมเวลา

ดแลบตรอยางมคณภาพ รวมทงใหรางกายและอวยวะภายในมชวงเวลาในการฟนฟ

อยางสมบรณเตมทโดยเฉพาะอยางยงในชวง4-6สปดาหหลงคลอดควรมการ

คมกำเนดอยางเหมาะสมซงมหลายวธทงแบบชวคราวและถาวรใหเลอกสำหรบ

ผชายและผหญง

แบบชวคราวสำหรบผหญงไดแกการใชยาเมดคมกำเนดวธนผทใหลกกนนมแม

ควรปรกษาแพทย หรอเจาหนาทสาธารณสข เพราะยาคมบางชนดอาจทำใหมนำนม

นอยลง การกนยาคมกำเนดใหไดผลตองกนเปนประจำและตรงเวลา แตสำหรบผท

ไมสะดวกในการใชยาคมแบบกนการฉดยาคมกำเนดกนบวามความสะดวกเพราะ

ฉดเพยงครงเดยวสามารถคมไดถง3เดอนและไมตองเปนหวงวาจะลมกนยา

สำหรบผทตองการคมแบบชวคราวแตมระยะเวลานาน อาจใชวธคมโดยการใส

หวงอนามยทสามารถคมไดนาน 3-5 ป หรอจะใชการฝงยาคมกำเนดกได ซง

สามารถคมไดนานถง3-5ปขนอยกบชนดของหวงอนามยและยาฝงคมกำเนด

สำหรบผชายการคมกำเนดดวยการสวมถงยางอนามยเปน

วธทสะดวก นอกจากจะคมกำเนดแลว ยงชวยปองกนการแพร

เชอโรคไปยงผหญงและปองกนโรคตดตอทางเพศสมพนธตางๆ

เชนเอดสไดดวย

8 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

สำหรบผทมบตรเพยงพอแลว การทำหมน

เปนวธคมกำเนดแบบถาวรทเหมาะสมโดย

สามารถเลอกทำไดในผชายหรอผหญง

อาการผดปกตทตองกลบมาพบแพทย

1. มไขและมอาการอกเสบของอวยวะอนรวมดวย

2. ปสสาวะแสบขดอาจเกดจากการตดเชอของทางเดนปสสาวะเนองจากดแล

ความสะอาดชองคลอดและอวยวะสบพนธไมดพอ

3. ปวดศรษะบอยและเปนเวลานาน อาจเกดจากความดนโลหตสง พกผอนไม

เพยงพอหรอเครยดจากการคลอด

4. มเลอดออกทางชองคลอดสวนมากจะเกดจาก

แผลในโพรงมดลกบรเวณทรกเกาะเนองจากมดลกหด

รดตวไมดหรอมเศษรกตกคางในโพรงมดลก

5. นำคาวปลาผดปกตสไมจางลงจำนวนไมลดลง

มกอนเลอดออกมาหรอมกลนเหมน

6. มดลกเขาอชาหลงคลอด2สปดาหไปแลว

ยงสามารถคลำพบมดลกทางหนาทอง

7. กรณผาคลอดแผลทเยบมอาการอกเสบปวด

บวมแดง

9

การบรหารรางกายหลงคลอด

ในภาวะปกตรางกายคนเราควรออกกำลงกายเพอใหระบบตางๆ เชน ปอด หวใจ

กลามเนอขอตอการไหลเวยนของเลอดทำงานไดด

สำหรบคนทเพงคลอดบตรการออกกำลงกายกยงจำเปน เพอใหการขบของเสย

ตางๆ เชนนำคาวปลาเปนไปโดยสะดวก การเสรมสรางและซอมแซมกลามเนอ

สวนตางๆเชนฝเยบกลามเนอในเชงกรานกลามเนอหนาทองดขนอยางรวดเรว

แตการออกกำลงกายของผทเพงผานการคลอดมขอควรปฏบตคอ

ผท คลอดทางชองคลอดควรพกผอนรางกายอยางนอย6-8ชวโมงมาแลว

จงสามารถออกกำลงกายเบาๆได

สวนผท ผาคลอดควรใหรางกายพกผอน 3-6 วนกอน และตองงดการ

ออกกำลงกายแบบหกโหม หรอยกของหนกจนกวาจะพนชวง 6-8 สปดาหไปแลว

ขอควรระวงอยางยงคอหามออกกำลงกายในทานอนควำเดดขาด เพราะอาจทำให

เกดภาวะลมอดตนในเลอดได

ประโยชนของการออกกำลงกายหลงคลอด

1.ทำใหนำคาวปลาไหลด

2.ทำใหแผลฝเยบหายเรวขน

3.ทำใหมดลกมการบบตวและเขาอไดเรวขน

4.ทำใหกลามเนอเอนและขอตอตางๆมความแขงแรงและยดหยนด

5.ทำใหกลามเนอทชวยในการหายใจ ทำงานไดดขน ปอดขยายตวดขน และ

การทำงานของหวใจดขน

10 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

6.ชวยกระตนการทำงานของตอมนำนม ทำใหมนำนมออกมาเปนจำนวนมาก

เพยงพอแกการเลยงดบตร

การออกกำลงกายใหไดผลดควรทำเปนประจำสมำเสมอ อยางนอยสปดาหละ

3วนวนละประมาณ30นาท

ทาบรหารรางกายหลงคลอด

3 วนแรกหลงคลอด บรหารทาท 1-5 วนท 4 เปนตนไปบรหาร ทาท 1-7

ทาท 1 ฝกการหายใจ และบรหารปอด

วธการบรหาร นอนหงายราบชนเขา เอามอ

2ขางวางบนหนาทองสดหายใจเขาลกๆทางจมก

ใหหนาทองโปงออก จากนนคอยๆหายใจออก

ทางปากจนหนาทองแฟบทำเชนน10ครง

ทาท 2 บรหารไหล และแขน

วธการบรหาร นงคกเขาและวางกนลงบนเทาทง 2 ขาง เขาชดกน หลงตรง

ประสานมอ2ขางดานหนาและควำมอและคอยๆพลกมอพรอมกบยกขนเหนอ

ศรษะ หายใจเขาและกลนไว นบ1-10 แลวคอยๆ ลดมอลงพรอมกบหายใจออก

ทำเชนน10ครง

11

ทาท 3 การบรหารคอและกลามเนอบรเวณศรษะเพอลดความเครยด

วธการบรหาร

1.หมนศรษะจากขวามาซายพรอมหายใจเขา-ออกชาๆทำ10ครง

2.ตงศรษะตรงพรอมกบหายใจเขา แลวกมศรษะเลกนอยพรอมกบหายใจออก

ทำ10ครง

3.เอยงศรษะไปทางขวา พรอมกบหายใจเขาแลวเอยงศรษะไปขางซายสด

พรอมกบหายใจออกทำ10ครง

ทาท 4 ทาบรหารเพมความแขงแรง กลามเนอหนาทอง กลามเนอ

กนยอย กลามเนอบรเวณฝเยบ เพอใหมดลกเขาอเรว และลดอาการ

ปวดหลง

วธการบรหาร นอนหงายชนเขา2ขางกดหลงใหแนบชดกบพนขมบกนพรอม

กบยกกนใหลอยพนพนเกรงคางไวนบ1-10จงปลอยกนลงทำเชนน10ครง

12 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

ทาท 5 การบรหารกลามเนอ

นอง และขอเทา

วธการบรหาร นอนหงายราบ

ขาเหยยดตรงท ง2ขางกระดก

ปลายเทาทง2 ขางขน พรอมกบ

เกรงกลามเนอดนขาไวนบ1-10

แลวกดปลายเทาลงนบ1-10

ทำเชนน10ครง

ทาท 6 บรหารกลามเนอหนาทองและองเชงกรานพรอมกน

วธการบรหาร นอนหงายชนเขา2 ขาง สดหายใจเขาลกๆ แขมวทองขมบกน

และเหยยดขา 2 ขางออกไปจากลำตว พรอมกบหายใจออก นบ 1-5 แลวดงขา

กลบมาเขาหาลำตวพรอมกบการคลายการเกรงกลามเนอ และหายใจเขา ทำเชนน

ซำๆกน10-12ครง

13

ทาท 7.2 วธการบรหาร วดพน แบบเขาแตะพน นอนควำ แลวใชมอ2 ขาง

ยนลำตวใหสวนบนลอยสงพนพนเกรงกลามเนอหนาอกและตนแขนคางไวนบ

1-10 แลวปลอยตวลง ทำซำ 10 ครง ทานจะใหกลามเนอหนาทอง และหลง

แขงแรงขน

ทาท 7 การบรหารเพอใหกลามเน อ

หนาอกแขงแรง และเตานมไมหยอนยาน

มจำนวน 2 ทา

ทาท 7.1 วธการบรหาร นงขดสมาธกบพน

หลงตงตรง ยกมอ 2 ขาง พนมมอเขาหากน

โดยไมชดหนาอก เกรงกลามเนอบรเวณหนาอก

ตนแขน และดนฝามอทง2 ขาง ใหแนนทสด

คางไวนบ1-10ทำซำ10ครง

14 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

เลยงลกดวยนมแมดทสด

นำนมแมคออาหารทพยอดมและครบถวนดวยสารอาหารทสำคญตอพฒนาการ

ทกสวนของรางกายทารกโดยเฉพาะสมองทมพฒนาการอยางตอเนอง ตงแตลกนอย

อยในครรภจนถง3ขวบปแรก

นมแมดอยางไร

การเลยงลกดวยนมแมเปนสงทดทสดสำหรบคณพอคณแมและลกนอยเพราะ

•ในนำนมแมอดมดวยคณคาสารอาหารมากกวา300ชนด

•ยอยงายและดดซมไดดเพราะมใยอาหารทละลายนำได

•มพรอมทกททกเวลาสะอาดปลอดภยและประหยดคาใชจาย

•ชวยเพมและเสรมการสรางภมตานทานเมอลกไดรบวคซน

•ทารกสมองดมความสขและไดรบความอบอนจากแม

•เสรมสขภาพของแมใหแขงแรงและชวยปองกนการตกเลอดหลงคลอด

15

รเรองนมแม

นำนมระยะแรกเปนหวนำนมมสเหลองขนหรอนำใสๆ

บางครงเรยกวานมนำเหลอง ซงอดมดวยภมตานทานโรค

ระยะตอมานำนมจะเปนนำนมปกต แบงเปนสวนแรก

และสวนหลงนำนมสวนหลงจะมไขมนทลกตองใชใน

การเจรญเตบโตทำใหนำหนกตวเพมดทงยงชวยในระบบ

ขบถายของลกใหสะดวกโดยสงเกตวาอจจาระทถายออกมาจะมเนอนม

ไมเปนนำมสเหลอง

การกระตนใหมนำนมมากเพยงพอ

เมอลกดดนมแมจะกระตนใหมการสรางและหลงนำนม ถาลกดดนมสมำเสมอทก

2-3 ชวโมง หรอตามความตองการของลกและควรระลกอยเสมอวา การใหนมลก

ทกครงควรใหลกดดนมจนเกลยงเตาแรกกอนแลวจงเปลยนใหลกดดอกขางหนง

จะทำใหมการสรางและหลงนำนมมากขนและมตลอดระยะเวลาทลกดดนมแม

ชนดของนำนม

1. นำนมเหลอง เปนนำนมทออกมาในชวง2-4

วนหลงคลอดชวงแรกจะมลกษณะใสตอมาจะเปน

สเหลอง นำนมชนดนมแรธาตและโปรตนมาก

มความสำคญคอมสารทเปนภมตานทานโรคมาก

กวานำนมชนดอนๆ มสารกระตนการเจรญเตบโต

ของเนอเยอรางกายทารก สารกระตนการขบขเทาททำใหทารกตวเหลองถกขบ

ออกมาทำใหอาการตวเหลองลดลง

2. นำนมระยะปรบเปลยนเปนนำนมทออกในชวง7-10วนหลงคลอดไปจนถง

2สปดาหหลงคลอดมนำตาลไขมนวตามนและพลงงานมากกวานำนมเหลอง

16 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

3. นำนมแทเปนนำนมทออกในวนท10หลงคลอดหรอ2สปดาหหลงคลอด

เปนตนไป มนำเปนองคประกอบถง 87% ดงนนลกทดดนมมารดาเพยงอยางเดยว

จงไดรบนำเพยงพอ นอกจากนยงประกอบไปดวยไขมน คารโบไฮเดรต วตามน

เกลอแรและธาตอาหารตางๆรวมทงมสารทควบคมการเจรญเตบโตดวย

การใหนมอยางถกวธ

•ลางมอกอนแตไมจำเปนตองทำความสะอาด

หวนมทกครงการทำความสะอาดเชาเยน

ขณะอาบนำกเพยงพอแลว

•ควรหาสถานทสงบเพอแมจะมงความสนใจ

ในการใหนมลกและสงเสรมสมพนธภาพแมลก

•ควรใหลกดดนมแมทนทหลงคลอดใหลกดดนมแม8-12ครงตอวน

• เลอกใหนมในทาทสบาย และนวดเตานมลานหวนมใหนม บบนำนมออก

2-3หยดกอนลกดด

•ใหลกดดนมอยางถกวธโดยประคองเตานม

ใชหวนมเขยรมฝปากลางของลกพอลกอา

ปากงบควรตรวจดวาอมลกดหรอไมกอดลก

ใหกระชบจมกแกมและคางลกสมผสเตานม

ขณะดดแกมปองไดยนเสยงกลนนมเปน

จงหวะเบาๆ

•ปลกลกดดนมอยางตอเนองไมควรปลอย

ใหลกหลบนานเกน3ชวโมงตอนกลางคน

ควรปลกลกดดนมเพอใหมการสรางนำนม

อยเรอยๆ

•ควรใหลกดดนมจากเตาแรกจนเกลยงเตา ถาลกหยดดด ควรเคาะเตานม

17

เพอใหลกดดตอจนเตานมขางนนนมจงเปลยน

ใหลกดดอกขาง

•เมอลกอมจะถอนปากออกจากหวนมเอง

แตถาอมแลวยงอมหวนมอยใหใชนวกดคาง

หรอใชนวกอยสอดเขามมปากลกแลวจงดงหวนมออก

วธสงเกตวาลกไดรบนำนมอยางเพยงพอ

•ขณะลกดดนมไดยนเสยงกลนนมของลก

•เตานมตงกอนใหนมและนมหลงลกดดอม

•แมรสกมนำนมไหลออกมา

•ลกปสสาวะ6ครงขนไปใน24ชวโมง

•ลกถายอจจาระ4-8ครงใน24ชวโมง

•แรกเกด3วนถายเปนขเทาสดำ

•หลง3วนถายเปนเนอเละๆนมๆสเหลอง

•ลกสงบสบายพกหลบไดไมรองกวน

•หลงคลอดวนท3ลกเจรญเตบโตดแขงแรง

นำหนกขนดอยในเกณฑปกต

6 เดอนแรก กนนมแมอยางเดยวกเพยงพอ

ตลอด6 เดอนแรกทารกทกนนมแมไมจำเปนตองพงอาหารอนเลยแมแตนำ

เพราะนมแมมคณคาอาหารครบถวนและยงมนำประกอบอยถง87% การใหนำจะทำ

ใหลกอมและดดนมแมไดนอยลง นำหนกตวจะนอยกวาเกณฑทสำคญอาจทำใหลก

ตดเชอได

หากตองการใหอาหารอยางอนเสรมควรใหหลงจากผาน6 เดอนไปแลวแตถง

กระนนยงตองใหลกกนนมแมตอไป ซงสามารถใหไดอยางตอเนองจนถงอาย 2 ป

18 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

แลวจงคอยใหหยานมแตโดยปกตพออายได12-18เดอนลกกจะเลกได

การเลยงลกดวยนมแม สำหรบผทำงานนอกบาน

1. ในชวง1-3 เดอนแรกใหลกดดนมแมเพยงอยางเดยว งดนำหรออาหารอน

การดดของลกจะกระตนใหตอมนำนมทำงานและสรางนำนมเตมท

2.ฝกบบนำนมเพอเกบไวปอนลก

3. ฝกญาตหรอผดแลเดกใหสามารถปอนนมลกดวยถวยแกวโดยเรมฝกกอน

ทจะตองออกไปทำงานลวงหนาสก 1-2 สปดาห เพอใหผเลยงและลกคนเคยกบ

การดมนมจากแกว

4. ถาสถานททำงานอยใกลบานแมควรกลบมาใหนมลกในชวงพก

5. ถาททำงานมสถานทเลยงเดกกลางวนควรนำลกไปเลยงดวยเพอสะดวกใน

การใหลกดดนมจากอกแม ซงควรหาเวลามาตามโอกาสอำนวยแตอยางนอยควร

มาสก2ครงตอวน

6. ถาไมสะดวกตามขอ4และ5แตมสถานเลยงเดกซงอยใกลททำงานควรนำ

ลกไปฝากเลยงและออกไปใหนมลกในชวงพก

7. ถานำลกไปดวยไมไดลกจำเปนตองอยกบญาตหรอพเลยงเดกใหปฏบตดงน

7.1ใหลกดดนมแมใหอมกอนออกไปทำงาน

7.2บบนำนมเกบไวใหลกเพอเปนมอกลางวนโดยการปอนดวยถวยแกว

19

7.3บบนำนมเกบขณะอยททำงานเมอรสกเตานมคดหรอทก3 ชวโมง เกบ

ไวในตเยนหรอกระตกนำแขงเพอเตรยมไวใหลกวนตอไป

7.4ในตอนเยนและตอนกลางคนใหลกดดนมแมตามปกต

7.5ในวนหยดทำงานใหลกดดนมแมเพยงอยางเดยว บบนำนมทเหลอจาก

การดดแตละมอแชไวในตเยน ถามมากพอสามารถแชในชองแขงเกบ

ไดนานเพอเกบไวในวนทแมไปทำงานวนตอๆไป

บทบาทของคณพอในการดแลลก

คณพอสามารถชวยดแลคณแมและลกนอย

ตงแตแรกซงทางโรงพยาบาลจะมการใหคำแนะนำ

และฝกปฏบตการดแลลกสำหรบพอแมทกวน

อยางนอยควรมสวนรวมในการเลยงดลกเชน

1.ชวยอาบนำลก

2.ชวยเปลยนผาออมใหลก

3.ชวยอมลกในทาตางๆเชนการอมเรอการปลอบลก

4.การอมลกคณพอควรพดคยกบลกเบาๆ รองเพลง หรอเลานทานใหลกฟง

จะเปนการสงเสรมพฒนาการของลก

20 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

5.ขณะแมใหนมลกคณพอควรดแลใหคณแมอยในทาทสบายบางครงอาจชวย

นวดบรเวณไหลหรอเสรมเครองดมใหคณแมบางเพอใหแมมกำลงใจนำนมจะไหล

มากขน

6. เขารบฟงคำแนะนำการเลยงลกดวยนมแมการปฏบตตวหลงคลอดรวมกบแม

เทคนคพเศษการเลยงลกดวยนมแม

1. การบบนำนมจากเตาดวยมอ

การบบนำนมจากเตาดวยมอ เปนวธการบบนำนมแมทงายและสะดวกทสด

ซงประโยชนของการบบนำนมจากเตาดวยมอมดงน

• เพอเกบนำนมแมไวใหลกในขณะทแมและลกตองแยกจากกนจากสาเหต

ใดๆกตาม

•เพอชวยในการเพมปรมาณนำนม

•เพอชวยปองกนหรอบรรเทาปญหาเตานมคด นำนมแมจะมการสรางขน

มาได เปนผลมาจากการกระตนทเตานมถาใหลกดดนมหรอมการบบ

นำนมอยางนอยทก3ชวโมงจะทำใหมการสรางและหลงนำนมอยตลอด

วธการบบนำนมจากเตาดวยมอ

•ควรบบนำนมในหองหรอมมทเงยบสงบทำใหจตใจสบาย

ผอนคลายเปดเพลงเบาๆทชอบหายใจลกๆคดถง

สถานทสวยงามคดถงแตสงทดๆเกยวกบลกสงแวดลอม

ทดและจตใจทไมเครยดจะทำใหชวยเพมการหลง

ของนำนม

•ลางมอใหสะอาดดวยสบกอนจะบบนำนม

21

•ประคบเตานมดวยผาชบนำรอน3-5นาท

กอนบบนำนม

•นวดเตานมเปนวงกลมไปรอบๆตามดวย

การบบเบาๆเรมจากบรเวณขอบนอกของ

เตานมเขามายงบรเวณหวนม

•กระตนหวนมเบาๆโดยการใชนวคลง

หวนมเบาๆหรอดงหวนม

•บบนำนมออกโดยใชนวหวแมมอวางบน

ลานนมดานบนสวนนวทเหลอวางดาน

ตรงขาม(บางคนอาจสะดวกใชแคสองนวคอนวกลางกบนวชวางดาน

ตรงขาม)กดเขาหาทรวงอกกอนแลวคอยๆบบนวหวแมมอและนวทเหลอ

เขาดวยกนบบไปรอบๆเพอใหนำนมไหลออกจากทกทอจนหมดเตา

•เกบนำนมทบบไดใสภาชนะทเปนพลาสตกแขง/แกวททำความสะอาด

เตรยมไวแลวโดยการตมฆาเชอโรคประมาณ10นาทหรอถงเกบนำนม

ปายตดขวดเกบนำนมขวดเกบนำนม

วนท........

ปรมาตร..................................

เวลา........

อยาเปดถงซปจนกวาจะใชงาน

ถงเกบนำนมแม

คำเเตอนหามแชในนำรอนจดหรอเขาไมโครเวฟ

22 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

•เปลยนขางเตานมบบทกๆ5 นาท หรอเมอนำนมทบบเรมไหลชาลง

นวดเตานมและบบนำนมออกไดหลายๆครงในแตละขางปรมาณนำนม

ทเกบไดในแตละครงอาจไมเทากนซงถอวาปกต

•เมอบบนำนมหมดเกลยงเตาแลว ใชนำนม2-3 หยด ปายหวนมแตละ

ขางปลอยทงไวใหแหงเอง

•นำนมทบบออกตอนแรกๆ อาจจะใส เมอนำนมหลงออกมาดแลวสจะ

ขาวขนเปนครม

•ยา วตามนหรออาหารบางอยางอาจจะมสวนทำใหมการเปลยนแปลงส

ของนำนมไดเลกนอย เมอเกบนำนม ไขมนในนำนมจะลอยขนอยสวนบน

ของนำนม

2. การเกบนำนมแม

นำนมแมไมมสารกนบดเพราะฉะนนการเกบนำนมตองคำนงถงความสะอาดและ

วธเกบรกษาอยางถกตองซงจะทำใหลกไดรบนมทมคณคาซงวธการเกบนมแมมดงน

หลงจากบบนำนมใสภาชนะปดฝาภาชนะใหแนนกอนนำไปเกบไวในตเยนหรอ

ภาชนะแชเยนใหจมแชในนำแขงประมาณ1-2นาท

การเกบนมลงภาชนะควรบรรจนมใหเทากบปรมาณทลกจะกนในแตละมอถาได

มากกแยกใสไวในภาชนะหลายๆใบตดปายชอเวลาวนทและจำนวนทเกบเพอ

นำมาใหลกกนตามลำดบโดยนำนมทเกบลำดบแรกมา

ใหลกกนกอน

23

อายการเกบนำนม

•อณหภมหอง(25๐C=77๐F) เกบไดนาน6-8ชวโมง

•ตเยนชองธรรมดา(4๐C=39๐F) เกบไดนาน48-72ชวโมง

•ตเยนชองแขงตเยน2ประต(-20๐C=4๐F) เกบไดนาน3เดอน

การละลายนำนมแมทแชแขงไว

•ละลายในชวงกลางคนในตเยนในชองเยนธรรมดาสามารถเกบไวใชได

ภายใน24ชวโมงเมอจะนำมาใหลกแกวงภาชนะทใสนำนมในอางนำอน

•หามละลายในนำรอนเพราะจะเสยคณคาโปรตนและเอนไซมในนำนมแม

•หามอนนำนมหรอใสในไมโครเวฟ

•นำนมแมทนำออกมาละลายขางนอกและยงไมไดใช สามารถนำเกบไว

ในตเยนในชองธรรมดาแตควรใชภายใน4ชวโมง

•นำนมแมทละลายแลวหามนำไปแชแขงซำ

3. การปอนนมดวยถวยแกว

การดดนมดวยขวดจะทำใหลกสบสนระหวาง

หวนมแมและหวนมจากขวดการปอนดวยถวยแกว

จะเปนวธทดกวาซงจะใชในกรณทแมไมสามารถ

ใหลกดดนมแมไดในบางขณะเชนตองไปทำงาน

หรอมกจธระนอกบานคณแมควรเตรยมตวฝกให

ลกกนนมจากถวยแกว และเตรยมฝกวธการปอนนมดวยถวยแกวแกผชวยเลยงลก

ไวลวงหนาโดย

1.รนนำนมแมทบบเกบเตรยมไวใสแกวประมาณ15-30ซซ

2.คณแมหรอผเลยงเดกนงบนเกาอทมพนกในทาทสบาย

3.อมลกนงบนตกในทาครงนงครงนอนใหศรษะทำมมกบลำตว45-60องศา

4.วางผากนเปอนไวใตคางลก

24 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

5.วางถวยแกวแตะตรงกลางรมฝปากลางเอยงถวยแกวเขาปากเลกนอยใหลก

ใชลนไลนมเขาปากเองจนลกอมหามเทนมใสปากลกเพราะอาจทำใหลกสำลกได

6.ใหถวยแกวอยในตำแหนงดงกลาวตลอดเวลาของการปอน

บนได 10 ขน

ทคณพอควรทำเพอชวยคณแมในการเลยงลกดวยนมแม

1. ใหกำลงใจคณแมขณะใหนมลกเพอใหคณแมมความมนใจและอบอน

2. ใหลกไดอยกบคณแมมากทสดคณพอตองยอมรบวาในระยะนเวลาทคณแม

จะมใหคณพอมนอยลง

3. มสวนรวมในการใหนมลกขณะคณแมกำลงใหลกดดนมคณพอควรหาโอกาส

อยรวมดวย พดคย ใหกำลงใจ สมผส ชวยประคบประคองลก ซงจะทำใหความ

ผกพนพอแมลกแนนแฟนขน

25

4. มความอดทนและเขาใจหากบานอาจจะไมเรยบรอยอาหารอาจไมอรอย

เนองจากคณแมใหเวลาสวนใหญแกลกมากกวา

5. ชวยทำงานบานจายตลาดจดอาหารและเครองดมเชนนำนมใหคณแม

ขณะทใหลกดดนมชวยเปลยนผาออมชวยอาบนำแตงตวใหลก

6. ทำใจใหสงบเยอกเยนถาขณะนนคณแมเครยดเหนอยหงดหงดใจใหคณพอ

ชวยปลอบโยนคณแมเพอชวยใหคณแมสบายใจ หายหงดหงดใหคณพอชวยนวด

คณแมเบาๆบรเวณคอไหลและหลงขณะกำลงใหนมลกหรอเมอคณแมรสก

เครยดทำใหมนำนมไหลมากขน

7. ชวยดแลลกๆทเหลอ(ถาม)

8. แสดงความรกแกแมอยางตอเนองอยางทเคยทำ

9. ตอบสนองความตองการทางจตใจของคณแม

ตลอดระยะของการเลยงลกดวยนมแม

10.หามซอขวดนมหวนมปลอมหรอนมผสม

เขาบานเดดขาด

ทงหมดทกลาวมานจะชวยใหคณแมประสบ

ผลสำเรจในการเลยงลกดวยนมแมไดงายขน

การดแลทารกแรกเกด

ทารกแรกเกดคอทารกทมอายตงแตแรกเกดถง28วนซงเปนชวงทมการปรบตว

อยางมาก จากสภาพแวดลอมจากบรรยากาศทอบอนในครรภมารดา ออกมาส

สงแวดลอมภายนอก จงเปนชวงชวตทมความตองการการดแลอยางใกลชดเปนพเศษ

ดงน

26 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

1. การดแลทางดานรางกาย

1. ดแลใหไดรบอาหารทเหมาะสม ไดแก นมแม ซงทารกตองกนนำนมแม

อยางเดยว6เดอนจงจะไดรบสารอาหารทมประโยชนครบถวนมภมตานทานโรค

และสรางสมพนธภาพทดระหวางพอแมลก

2. ดแลใหนอนหลบพกผอนอยางเพยงพอจดใหทารกไดนอนในทสะอาดปลอดภย

อากาศถายเทสะดวก

3. ดแลการขบถาย ทารกทกนนมแมจะขบถายงาย โดยถายวนละประมาณ

3-4ครงลกษณะอจจาระจะเปนเนอเละๆนมๆสเหลอง

4. ดแลรกษาความสะอาดรางกาย อาบนำสระผมทกวน และทำความสะอาด

ทกครงหลงการขบถาย

5. ดแลความอบอนของรางกายอยางเพยงพอ โดยสวมเสอผาใหเหมาะสมกบ

อากาศและฤดกาล

6. ดแลระบบตางๆ ในรางกาย โดยเฉพาะอยางยงระบบการหายใจ ถาพบวา

ลกหายใจเรวปกจมกบานอกบมเลบมอเลบเทาเขยวใหรบมาพบแพทย

2. การดแลจตใจ

ความรกและความอบอนจากพอแมเปนสงสำคญทชวยสงเสรมใหทารกมการ

เรยนรถงความรก ความไววางใจผอน เกดทศนคตทดตอสงแวดลอม และจะมผล

ตอเนองไปถงวยผใหญการดแลจตใจสามารถทำไดโดย

•การสมผส กอดรด จะกอใหเกดความรสกอบอนเปนสขสงบ เกดความ

มนใจตอสงแวดลอมและคนรอบขาง

•ควรตงชอลกตงแตแรกคลอด และเรยกชอทกครงทพดคยกบลก การพดคย

สงเสยงการพยกหนาหรอยมจะเปนสอกระตนพฒนาการของทารกไดอยางด

•ขณะทอมลก อาจนวดนวมอ แขน นวเทา เทาของลกเบาๆ ทำใหลก

สบายตวอารมณแจมใส

27

3. การอมทารก

การอมในทาปกต

อมทาตะแคงเขาทางหนาอก ใหทายทอยของทารกอยบนขอพบแขนของคนอม

วางแขนทอดไปตามลำตวทารกอกมออมชอนสวนกนและชวงขาลำตวทารกแนบชด

กบลำตวของผอมศรษะคอลำตวอยในแนวเดยวกน

การอมเรอ ม 2 ทา

ทาท1อมพาดบาใหหนาทองทารกกดบรเวณหวไหล

ผอมเพอไลลม

ทาท2อมนงบนตกหนหนาออกโดยมอขางหนง

จบทหนาอกทารกมออกขางหนงลบหลง

หรอเคาะเบาๆโนมตวทารกไปขางหนา

เลกนอยเพอใหหนาทองถกกดและไลลม

ออก

การปลอบเดก

อมคลายกบการอมเรอและพดคยกบทารก

ไปดวยหรออาจใชการอมกอดทารก

28 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

การอาบนำลก

การอาบนำทำความสะอาดรางกายทำใหลกรสกสบายขณะอาบนำยงสามารถ

สงเกตสงผดปกตตางๆในตวลกเชนผดผนสำหรบเวลาในการอาบนำทเหมาะสม

เปนเวลาทมอากาศอบอนชวงสายหรอบาย

การเตรยมอปกรณในการอาบนำ

1.อางนำใสนำอน

2.สบเหลว(หรอสบกอน)

3.ผาหรอฟองนำ

4.ผาเชดตวผนใหญผนเลก

5.สำลใสนำตมสกสำหรบเชดตา

6.สำลแอลกอฮอลสำหรบเชดสะดอ

ขนตอนการอาบนำลก

1. ลางมอและแขนใหสะอาด ผสมนำอนครงอางใชขอศอกจมนำ เพอทดสอบ

ความอนของนำใหพอด

2. อมลกวางบนทนอนทมผาขนหนผนใหญ

ปรองไวถอดเสอผาออกหอตวลกดวยผาขนหน

ใหกระชบ

3. เชดใบหนาใบหและซอกห

4. ประคองศรษะใหอยใน

องฝามอใชแขนและศอกหนบ

ลำตวลกไวขางเอวใชนวมอพบใบห2ขางเพอปองกนนำเขาห

29

5. ใชฟองนำชบนำบบให

หมาดลบใหทวศรษะของลก

หยดสบ1-2หยดใชนวนวด

เบาๆใหทวแลวลางออกให

สะอาดเชดศรษะใหแหง

6. นำตวลกลงอางโดยใชมอจบทรกแรเดกไหลเดก

พาดบนแขนของแม

7. ลบตวลกใหเปยกดวยฟองนำใชสบลบตวทละ

สวนของรางกายตงแตแขนซอกคอลำตวขาแลว

ลางฟองสบออกใหหมด

8. ใชมออกขางจบทหวไหลโดยอมควำใหอก

พาดทแขนแมลบสบใหทวหลงกนและขาแลวลาง

ออกใหสะอาด

9. อมลกขนจากอางซบนำใหแหงโดยเฉพาะ

ตามซอกขอพบตางๆ

10.เชดตาของลกจากหวตาไป

หางตาทละขางดวยสำลชบนำ

ตมสกทเยนแลว2กอนและใชไม

พนสำลทำความสะอาดในรจมก

ทง2ขาง

30 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

11.ทำความสะอาดสะดอลก

ดวยสำลชบแอลกอฮอลโดยเชด

สะดอวนจากดานในออกมา

ดานนอก

12.แตงตวใหลกใสเสอผาออมและหอตวดวยผาขนหนหรอผาออมผนใหญ

เพอความอบอนของลก

กรณทลกตวโตนำหนกมากสามารถสระผมถสบบนเบาะแลวอมลางตวในอาง

ขอควรระวง

1. บรเวณทอาบนำตองไมมลมโกรก

2. อาบนำอยางเบามอนมนวลเพราะผวลกบางและกระดกเปราะงาย

3. ไมใชสบทงกอนถตวหรอศรษะลก

4. ไมเกาหรอนวดบรเวณศรษะลก

5. ไมควรแชลกในอางนำนานเกนไปเพราะจะทำใหลกหนาว

6. เชดตวใหแหงโดยวธซบไมถหรอเชดแรงๆ

31

การดแลสขภาพชองปากสำหรบเดกเลก

คณแมควรใสใจตงแตฟนนำนมยงไมขนหรอตงแตแรกเกดโดยใชผานมๆชบนำ

สะอาดเชนนำตมสกทำความสะอาดเชดภายในชองปากไมใหมคราบของนำนม

ตดอยทสนเหงอก กระพงแกมและลน เพอสรางนสยใหเคยชนกบการมชองปากท

สะอาดและฝกใหเดกรสกคนเคยกบการมเครองมอเขาไปในปาก

วธการทำความสะอาดชองปากเดกเลกกอนฟนนำนมขน

อมลกในทากงนงกงนอน เหมอนเวลาปอนนมหรอนอนราบบนทนอนจากนน

ใชนวพนผานมสะอาดชบนำตมสกเชดใหทว โดยเรมจากสนเหงอก กระพงแกม

บนลน ใตลนและเพดาน ทำวนละ2 ครง เชาและหวคำหลงจากทเดกดดนมเสรจ

แลวไมควรเชดหลงทานนมอมใหมๆ(ควรแยกผาเชดใน

ชองปากกบผาออมหอตวเดก)

32 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

วธการทำความสะอาดชองปากเดกเลกภายหลงมฟนนำนมขนแลว

เมอลกมฟนนำนมซแรกขนในชองปาก คณแมสามารถเรมใชแปรงสฟนทม

ขนแปรงนมๆ ขนาดเลกในการแปรงฟนของเดกรวมกบใชผานมชบนำสะอาดเชด

ฟนใหแกเดก

คำแนะนำในการดแลสขภาพชองปากเดกเลก

1.หลกเลยงการแพรเชอททำใหเกดฟนผทางนำลาย เชน การเคยวอาหารปอนเดก

การชมอาหารการใชชอนหรอถวยนำรวมกบเดก

2.หลงจากกนนมแม6เดอนควรเลอกนมจดใหเดกไมใหเดกดดนมหลบ

คาขวดนมและดมนำตามทกครงหลงดมนม

3.ฝกใหเดกดมนมจากถวยเพอจะเลกขวดนมเมออายไมเกน1ปครง

4.ไมใสเครองดมทมรสหวานนำผลไมหรออาหารอนในขวดใหเดกดด

5.เลอกอาหารทมคณคาใหกบเดก ไมใหอาหารทมสวนผสมของนำตาล

เกลอมากเกนควรและไมควรมสารปรงแตงรส

6.อาหารระหวางมอไมเกน2ครงตอวนควรเนนผกผลไมและนมจด

7.ฝกเดกกนเปนเวลาไมกนจบจบและใหกนนำตามหลงอาหารทกครง

8.แปรงฟนใหเดกอยางนอยวนละ2ครง

9.คณแมควรหมนตรวจฟนนบซฟนของลกและพามาตรวจฟนในวนทพาเดก

มารบวคซนทกครง

33

อาการตวเหลองในทารกแรกเกด

ตวเหลอง เปนลกษณะทผวหนงของลกมสเหลอง มกพบใน 2-3 วนแรก

หลงเกดซงพบไดบอยถาไมเหลองมากจะไมมอนตรายการทผวหนงมสเหลอง

เกดจากสารสเหลองทเรยกวา “บลรบน” คณแมจะสงเกตดตวเหลองได โดยดทตา

และผวหนงของลกถาตวเหลองมากจะเหนทผวหนงของทงตว

บลรบนคออะไร

บลรบน คอสารทเกดจากเมดเลอดแดงทหมดอายแลวแตกตวเสอมสลายไป ซง

ปกตแลวการเปลยนแปลงนจะเกดขนในตบ และบลรบนจะถกขบออกมาทางลำไส

ออกมาในอจจาระ ในคนทวไปปกตจะไมเหลอบลรบนคางตดตามผวหนง ยกเวน

ในเดกแรกเกด

ทำไมเดกแรกเกดจงตวเหลอง

ในเดกแรกเกด เมดเลอดแดงจะอายสนกวาเมดเลอดแดงของผใหญ ทำใหม

การสรางสาร“บลรบน”มากขนประกอบกบตบของเดกแรกเกดยงทำงานไมเตมท

ทำใหขบบลรบนออกไดไมหมด (โดยเฉพาะอยางยงถาเปนเดกแรกเกดกอนกำหนด

34 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

จะมอาการตวเหลองไดมากขน) ในเดกแรกเกดปกตทวไปจะเหนตวเหลองใน2-5

วนแรกหลงเกดและมกจะหายไปใน2สปดาหแรกโดยไมมอนตรายแตอยางใด

ทราบไดอยางไรวาบลรบนสงแคไหน

การดดวยสายตาจะบอกไดพอประมาณ ปกตตวเหลองมกจะเรมตนเหนไดชดเจน

ทตา ใบหนา ลามมาถงสวนลางของรางกายคณแมลองใชมอกดลงไปทผวหนง

ของลก จะเหนลกษณะสผวของลกวาเหลองหรอไม ถาสเหลองลามมาถงหวเขา

มกแสดงวาเหลองถงข นตองรกษา เพราะถาเหลองระดบท สงมากเกนไปจะ

ทำอนตรายตอสมองเกดสมองพการในระยะตอมาแตการจะทราบวาถงระดบไหน

ไดแนนอนตองเจาะเลอดจากสนเทาของลกไปตรวจโดยใชเครองมอพเศษเพราะถา

มระดบทสงมากเกนไปจะทำอนตรายตอสมองเกดสมองพการในระยะตอมา

การรกษาทำไดอยางไร

เมอระดบ“บลรบน”ของลกสงขนถง

ระดบหนงจะไดรบการรกษาโดยสองไฟ

พเศษแสงไฟจะชวยขบสารบลรบนออก

ทางอจจาระปสสาวะผวหนงลกของคณ

ตองถอดเสอผาหมดและปดตาขณะสองไฟ

ถาหากระดบของสารบลรบนสงมาก

จนถงระดบทจะทำอนตรายตอสมองของลกไดแพทยจะทำการ“ถายเลอด”คอดด

เลอดของลกทเตมไปดวยบลรบนออกและใหเลอดใหมทไมมบลรบนเขาไปทดแทน

จะปองกนไมใหลกตวเหลองไดหรอไม

สวนใหญแลวตวเหลองเปนภาวะทพบไดในเดกแรกเกดตามปกต คณแมจะสามารถ

ปองกนไมใหลกตวเหลองเพมจนถงกบตองใหการรกษาได โดยกระตนใหลกดดนมแม

35

ตงแตหลงเกดใหมใหบอยเกนกวา8 ครงตอวน หวนำนมในวนแรกๆ จะกระตน

การขบถายทางลำไสของลกทำใหขบขเทาออกมาไดเรวไมมสารบลรบนคงคาง

ในรางกาย

เมอกลบบานตองทำอยางไร

เนองจากคณแมและลกสวนใหญ มเวลาอยในโรงพยาบาลประมาณ2-3 วน

เทานนในเดกบางคนอาจจะเรมเหลองตงแตอยในโรงพยาบาลแตไมมากนกไมตอง

รบการรกษา ในเดกบางคนขณะอยทโรงพยาบาล อาจไมเหนอาการตวเหลองเลย

แตใหคณแมคดไวเสมอวา ลกอาจมอาการตวเหลองไดในชวงสปดาหแรกหลงเกด

ดงนนคณแมตองสงเกตวาขณะอยบานลกตวเหลองหรอไม หรอมอาการตวเหลอง

เพมขนจากเดมตองกระตนใหลกดดนมแมมากๆบอยๆคณแมตองดมนำและทาน

อาหารใหเพยงพอ

ในลกทตองไดรบการรกษาขณะอยทโรงพยาบาลเมอกลบบานแลวกตองคอย

สงเกตวาอาการตวเหลองกลบคนมาอกหรอไม ไมจำเปนตองนำลกไปตากแดด

เพราะอาจเกดผลเสยมากกวาผลด ถาไมแนใจ สงสย สามารถกลบมาโรงพยาบาล

เพอขอคำปรกษาจากเจาหนาทแพทยพยาบาลซงแพทยจะพจารณาใหทำการ

ตรวจวดระดบบลรบนตามความจำเปน

การสงเกตอาการผดปกตของทารกแรกเกดและการแกไข

1. ไขทารกจะมอาการผวหนงอน/รอนรองกวนงอแงไมควรหอผาหนาควร

ใสเสอและกางเกงใหลกและเชดตวดวยนำอนกระตนใหดดนมมารดาทก2ชวโมง

ถาหากพบวาทารกมไขสง กระสบกระสายรวมกบมอาการซม ไมยอมดดนม ใหรบ

นำมาพบแพทย

2. อาการตวเยน ทารกจะมผวหนงเยน ซดหรอคลำ ซมไมดดนม หายใจเรว

ถาทารกตวเยนใหหอตวดวยผาหนาๆปรบอณหภหองใหเหมาะสมแลวใหรบนำมา

36 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

พบแพทย

3. อาการตวเหลองเปนลกษณะทผวหนงทารกมสเหลองทมกพบไดใน2-3

วนแรกหลงเกดสงเกตจากการดทตาและผวหนงถาไมเหลองมากจะไมมอนตราย

ถาพบวาตวเหลองมากมองเหนไดชดและเดกมอาการซมลงไมคอยดดนมใหรบ

นำมาพบแพทยจะไดรบการรกษาโดยการสองไฟ เพอใหมการขบสารตวเหลองออก

มาทางอจจาระและปสสาวะ

4. การสำรอกหรออาเจยนการแหวะนมเลกๆนอยๆเปนภาวะปกตของทารก

แรกเกด เนองจากหรดของกระเพาะอาหารยงทำงานไดไมด ทำใหหปดไมสนท

แตถามอาการสำรอกและพบวาปลายมอปลายเทาเยนใหรบนำมาพบแพทย

5. อจจาระของทารกทดดนมแมจะมลกษณะคอนขางเละๆสเหลองเนอ

ละเอยด หลงจากการถายขเทาใน 2-3 วนแรก เดกบางคนยงดดนมแมบอย

ยงถายบอย ถาเดกดปกตไมซม นำหนกเพมขน หรอรางกายเจรญเตบโตด ถอวา

เปนสงปกตสำหรบทารกทไดรบนมผสมอจจาระมกจะแขงและมจำนวนมากหลง

การถายอจจาระหรอปสสาวะใหทำความสะอาดกนและอวยวะสบพนธและเปลยน

ผาออมทกครง

6. เยอบบตาอกเสบนำตาไหลหรอมขตามากใหนำลกมาพบแพทย

7. สะดออกเสบ บวม แดง หรอมหนอง และมกลนเหมน ใหนำลกมาพบ

แพทย

8. ผนแดงหรอรอยถลอกตามรางกายโดยเฉพาะบรเวณกนใหนำลกมาพบ

แพทย

9. ภาวะสะอก อาจพบไดในทารกปกต หลงดดนมมารดา ใหอมเรอในทา

ปกตหรออาจลดปรมาณนมในแตละมอแตใหบอยครงขน

37

การใหภมคมกนโรค (วคซน)

ทารกแรกเกดทกรายจะไดรบการฉดวคซนปองกนวณโรคและตบอกเสบบ

ซงจะบนทกไวในสมดบนทกสขภาพแมและเดก และจะนดใหมารบวคซนครงตอไป

คณพอและคณแมควรพาลกมารบวคซนตามนดทโรงพยาบาลหรอสถานอนามย

ใกลบาน

อาย วคซนปองกนโรคทควรไดรบ

แรกเกด วณโรคตบอกเสบบครงท1

1-2เดอน ตบอกเสบบครงท2

2เดอน คอตบไอกรนบาดทะยกโปลโอตบอกเสบบครงท1

4เดอน คอตบไอกรนบาดทะยกโปลโอตบอกเสบบครงท2

6เดอน ตบอกเสบบคอตบไอกรนบาดทะยกครงท3

9เดอน วคซนปองกนโรคหดหดเยอรมนคางทมครงท1

1ปครง คอตบไอกรนบาดทะยกโปลโอครงท4

1ปครง ไขสมองอกเสบ2ครงโดยครงท2หางจากครงแรก1เดอน

2ปครง ไขสมองอกเสบครงท3

4ป คอตบไอกรนบาดทะยกและโปลโอครงท5

พอแมควรดแลแผลทเกดจากวคซนอยางไร

1. รกษาบรเวณทฉดใหสะอาดโดยเชดดวยสำลและนำสะอาดกเพยงพอ

2. อยาสะกดตมหนองหรอใชยาใดๆทาบรเวณทฉด

3. แผลทเกดจาก บซจ อาจเปนฝขนาดเลกอยไดนาน3-4 สปดาห จะเปนๆ

หายๆไมจำเปนตองใสยาหรอปดแผล

4. หากพบความผดปกตบรเวณทฉด เชน บวมแดง ปวดแผลขยายใหญขน

เปนหนองตอมนำเหลองบรเวณรกแรโตขนควรรบมาปรกษาแพทย

38 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

บรรณานกรม

กลกญญา โชคไพบลยกจ และคณะ คมอการสรางเสรมภมคมกนโรค กระทรวง

สาธารณสขสำนกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;2548.

คลนกนมแมเชยงใหม; แนวทางการเลยงลกดวยนมแมสำหรบแมทำงานนอกบาน,

เอกสารประกอบการสอน:มปป.

คมอโรงเรยนพอแมศนยอนามยท8นครสวรรค(เลมหลงคลอด)

คมอการฝกปฏบตการพยาบาลระยะหลงคลอด เชยงใหม: คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม;2548

ปราณ พงศไพบลย. การพยาบาลระยะหลงคลอด บรษท พมพด จำกด เพลท

หจก.สเนตรฟลม;2001.

พรทพยศรบรณพพฒนา.กรงเทพฯการพยาบาลเดกเลม1บรษทยทธรนทร

การพมพจำกด;2544.

มณภรณโสมานสรณ.การพยาบาลสตศาสตรเลม2บรษทยทธรนทรการพมพ

จำกด;2548.

ศนสนย เจตนประยกต. เอกสารประกอบการอบรมการเลยงลกดวยนมแม กลม

อนามยแมและเดก สำนกสงเสรมสขภาพ โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหง

ประเทศไทยจำกด;2546.

สาหร จตตนทน และคณะ. เลยงลกดวยนมแม ความรสการปฏบต. สำนกพมพ

กรงเทพเวชสาร;2546.

สรายทธ สภาพรรณคต.BestPractice inNeonatalCare. บรษท ธนาเพชร

จำกด;2548.

สตนรเวชกรรม 1-2 กลมงานการพยาบาล โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ศนย

อนามยท10 เชยงใหม. คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก. โรงพมพครองชาง;

2551.

39

อารรตน สพทธธาดา. คมอการออกกำลงกายสำหรบหญงตงครรภ และหญง

หลงคลอด. กองออกกำลงกายเพอสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข.

โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ;2547.

เอกสารประกอบการสอนเรองนมแม เคลดลบการเลยงลกใหเกงดมสข ศนย

อนามยท4ราชบร

ทปรกษา

นายแพทยกตตพงศแซเจง กองอนามยการเจรญพนธ

แพทยหญงสวนตยสรางศรวงศ กองอนามยการเจรญพนธ

นายสธนปญญาดลก กองอนามยการเจรญพนธ

นายแพทยทวทรพยศรประภาศร กองทนประชากรแหงสหประชาชาต

คณะผจดทำ

1. นางเรณชนล กองอนามยการเจรญพนธ

2. นางสกนยาทองธำรง UNFPA

3. นางวไลรตนพงษ ศนยอนามยท1กรงเทพฯ

4. นางจรวรรณประชาสทธศกด ศนยอนามยท1กรงเทพฯ

5. นางวไลรกษอยานนท ศนยอนามยท4ราชบร

6. นางบษบาอรรถาวร ศนยอนามยท4ราชบร

7. นางสาวพรณชาชณหคนธรส ศนยอนามยท4ราชบร

8. นางกฤษดาเอออภศกด ศนยอนามยท6ขอนแกน

9. นางสจตราขนนอย ศนยอนามยท6ขอนแกน

10. นส.นตยาพรรณาภพ ศนยอนามยท7อบลราชธาน

40 คมอมารดาหลงคลอดและการดแลทารก

11. นส.จตพรสขสำราญ ศนยอนามยท7อบลราชธาน

12. นส.กนกพรจนทราทตย ศนยอนามยท10เชยงใหม

13. นางประทนวญญรตน ศนยอนามยท10เชยงใหม

14. นางจรมาศไทรงาม โรงพยาบาลเถน

15. นางศรพรบานคม โรงพยาบาลเถน

16. นางประสมพรวชรรตนากรกล โรงพยาบาลลำปาง

17. นางศศธรทงแจง โรงพยาบาลลำปาง

18. นางกลรตนไชยพรหม สำนกงานสาธารณสขจงหวดลำปาง

19. นส.โปรดปรานสบพงษเออ โรงพยาบาลแมสะเรยง

20. นางวนเพญมโนวงศ โรงพยาบาลแมสะเรยง

21. นางอรรฐนชนานนทเทพ โรงพยาบาลสไหงโก-ลก

22. นางนลฮะแวสแลแม สำนกงานสาธารณสขจงหวดนราธวาส

23. นางวรลกษณคณวฒ โรงพยาบาลสะเดา

24. นางฟาอซะหลเสน โรงพยาบาลสะเดา

25. นางวรนชดำม โรงพยาบาลรตภม

26. นางกรรณการพทกษปทมากร โรงพยาบาลรตภม

27. นางสภดาไมจน โรงพยาบาลรตภม

28. นางพนศรเสงสวรรณ สำนกงานสาธารณสขจงหวดสงขลา