บทท� 2

เอกสารงานวจยท�เก�ยวของ เอกสาร งานวจยท�เก�ยวของแบงออกเปน 5 ประเดนคอ 1) ปรชญาการศกษาตะวนตกและปรชญาการศกษาอสลาม 2) ทฤษฎการเรยนรและแนวทางการจดการเรยนรในอสลาม 3) การจดการเรยนการสอนในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม 4) การเรยนการสอนในระบบอเลรนน�ง และ 5) การออกแบบการจดการเรยนร ซ�งมรายละเอยดดงน 2

ปรชญาการศกษาตะวนตกและปรชญาการศกษาอสลาม

ประเดนตางๆ ในการศกษาปรชญาการศกษาตะวนตกและอสลาม ประกอบดวยหวขอ

ดงตอไปน 2 คอ 1) ขอบเขตของปรชญาทางการศกษา 2) ปรชญาการศกษาตะวนตก 3) ปรชญาการศกษาอสลาม 4) บทสรปปรชญาการศกษาเพ�อการวจย โดยมรายละเอยด ดงน 2 ก. ขอบขายปรชญาทางการศกษา

ปรชญา หมายถง วชาวาดวยหลกแหงความรและความจรง (ราชบณฑตยสถาน, 2546) ปรชญาเปนกระบวนการท�ประกอบดวยการแสวงหาความรและเปนผลแหงการแสวงหาความร (พมพพรรณ เทพสเมธานนท, นชนาถ สนทรพนธ และวนตา สทธสมบรณ, 2541: 2) คาวา “ปรชญา” จะตรงกบภาษาองกฤษวา “Philosophy” และมาจากรากศพทในภาษากรกวา “Philosophia” ซ�งประกอบข 2นมาจากศพทคาวา “Phileo” แปลวา “รก” และ “Sophia” แปลวา “ภมปญญา” หรอ wisdom ดงน 2นปรชญาจงมความหมายตามรากศพทวา “ความรกท�มตอภมปญญา” ภมปญญาเปนเร�องของกระบวนการคดท�เก�ยวกบเร�องตางๆ ภมปญญาน 2อาจจะไดมาโดยวธใดวธหน�ง หรอหลายๆวธประกอบกนไดแก การสงเกต การจดจา การประเมนคา การเขาใจถงเร�องจตใจ และวญญาณ การเขาใจถงธรรมชาตของความเปนไปและการเรยนร เปนตน (สมชาย รตนทองคา, 2550: 1)

ปรชญา บญญตข 2นเพ�อใชแทนคาวา Philosophy ในภาษาองกฤษโดยพระวรวงศเธอกรมหม�นนราธปพงศประพนธ โดยเปนคาในภาษาสนสกฤต ประกอบดวยรปศพท 2 คา คอ ปร ซ�งแปลวา ไกล สงสด ประเสรฐ และคาวา ชญา หมายถงความร ความเขาใจ เม�อรวมกนเปนคาวา

34

ปรชญา จงหมายถงความรอนประเสรฐ เปนความรอบร รกวางขวาง ความหมายตามรปศพทในภาษาไทยเนนท�ตวความรหรอผ ร ซ�งเปนความรท�กวางขวาง ลกซ 2ง ประเสรฐ (ไพฑรย สนลารตน, 2524: 2)

ความหมายของปรชญามสองทางคอ ปรชญาในฐานะท�เปนความรและปรชญาในฐานะท�เปนวถชวต ความหมายท 2งสองอยางน 2มความสมพนธกนอยางใกลชดและไมเคยแยกจากกนโดยส 2นเชง เราอาจสรปไดวา ปรชญาคอ วถชวตอยางหน�ง เปนวถทางท�สาคญประกอบดวยการมชวตอยใหเปนไปตามความรบางอยาง เพราะฉะน 2นวถชวตเชนน 2จงข 2นอยกบความรอนน 2นและจาเปนตองมความรอนน 2น ดงน 2นความรจงเปนส�งกาหนดความหมายของวถชวตแบบมปรชญา (อมรอน มะลลม กตมา อมรทต และ จรญ มะลลม, 2550: 5) จดเร�มตนของปรชญา คอ เม�อมการต 2งขอสงสยวาโลกทศนท�เรายดถออยน 2จรงหรอไม และใชเหตผลมาสอบถามระบบความเช�อน 2 ระบบความเช�อท�ไดมาจากปรชญาตางจากศาสนาท�ในการนบถอศาสนา เพราะความเช�อของศาสนาถงแมเช�อดวยเหตผล แตกมความเช�ออกบางสวนท�มพ 2นฐานท�ตองอาศยศรทธา เปนเร�องท�อยนอกขอบเขตของเหตผล หรอเปนส�งท�ตองรดวยสมรรถนะท�ไมใชเหตผล สวนปรชญาน 2นถอวาทกอยางสอบถามดวยเหตผลได (อกฤษฏ แพทยนอย, มปป.) และไมยอมรบในสวนท�ไดจากศรทธา หรอส�งท�ไดจากววรณ (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 4) และถงแมวา มนกวชาการหลายทานใหความเหนวา ปรชญากบศาสนาเปนส�งท�ตางกน โดยอาศยหลกสาคญของปรชญาท�จะยดม�นในการใหเหตผล ซ�งตางจากศาสนาท�นอกจากเหตผลแลวยงยอมรบส�งท�เหนอจากเหตผล ความแตกตางสาคญระหวางปรชญากบศาสนา คอ ศาสนาเปนความแนนอนท�พระเจาทรงมอบใหและมนษยรบมา มนถกเปดเผยผานวะฮยลงมา มนษยไมสามารถหาความแนนอนน 2สาเรจไดดวยตวเขาเอง เขามไดสรางมนข 2นมาเอง สวนปรชญาน 2นใหความแนนอนข 2นมลฐานและเปนสากล และปรชญาสามารถพสจนตวมนเองได สามารถแสดงและพสจนความถกตองจรงแทของมนอยเร� อยไป มนเตบโตข 2นโดยอาศยพยานหลกฐานและมเหตผลใหมๆ มาพสจนความแนนอนของมนอยเสมอ (อมรอน มะลลม กตมา อมรทต และ จรญ มะลลม, 2550: 5-6) ท 2งน 2ศาสนาน 2นประกอบดวย สามสวน คอ ความศรทธา ความรสก และกจกรรม ศาสนามใชเปนเพยงความเช�อหรอความศรทธาเทาน 2น ยงมการสนองตอบทางอารมณและปฏบตตามความรสกตอความจรงอนน 2นดวย ดงน 2นศาสนาถามคาถามท�มอยตลอดกาลในหวใจของมนษยเชนเดยวกบปรชญา น�นคอเหตผลและท�มาของส�งตางๆ แตมวธการท�แตกตางกน ปรชญาจะพยายามตอบคาถามเหลาน 2โดยอาศยความชวยเหลอของสตปญญาและเหตผล แตศาสนาจะตอบคาถามเหลาน 2นโดยอาศยความศรทธาและญาณวสยเสยเปนสวนใหญ แตท 2งน 2ไมใชวาศาสนาน 2นไมม

35

เหตผล ศาสนาท�มประสทธภาพจะตองมท�วางสาหรบเหตผลใหพอเพยงท�เดยว มนษยจะแลเหนความจรงแทไดอยางสมบรณกตอเม�อเขาใชท 2งเหตผล ความศรทธา สตปญญาและญาณวสย เขาจงจะไดความรทางปรชญามาได (อมรอน มะลลม กตมา อมรทต และ จรญ มะลลม, 2550: 10)

สาหรบปรชญาการศกษาน 2น คอ วชาวาดวยหลกแหงความรและความจรงเก�ยวกบการศกษา เปนแนวความคดพ 2นฐานและความคาดหวงในประเดนท�เก�ยวกบการศกษา เชน เร�องลกษณะของสงคม ลกษณะของคน และการศกษาท�พงปรารถนา (ทศนา แขมมณ, 2545: 4) เปนปรชญาท�มงหาคาตอบเฉพาะในเร�องทางดานการศกษา ท 2งน 2เน�องจากเปาหมายของการศกษา คอเพ�อการพฒนาบคคล พฒนาสงคมชมชนใหเกดความสงบสข อยรวมกนอยางมความสข (สมชาย รตนทองคา, 2550: 1) มมมองของปรชญาการศกษาคอการสรางความสาเรจท�สมบรณแบบใหกบการเจรญเตบโตของแตละบคคล ดวยการทาใหสามารถบรรลท 2งทางกายภาพ อารมณ และความเปนตวตนของมนษย ซ�งในความเปนจรงแลว การศกษาจะตองนาไปส การสรางความเจรญเตบโตสาหรบลกษณะธรรมชาตของผ เรยน ท 2งในดานจตวญญาณ สตปญญา และดานภาษา (Hassan and other, 2009: 466)

สนทร โคตรบรรเทา. (2544: 31-32) ไดทาการรวมบทความและงานเขยนของศาสตราจารย ดร. สาโรช บวศร ไดนาเสนอวา ปรชญาการศกษาจะประกอบดวยโครงสราง ดงตอไปน 2 ความหมายของการศกษา (Meaning of Education) ความมงหมายพ 2นฐานของการศกษา (Ends or Basic Aims of Education) หลกหรอนโยบายพ 2นฐานของการศกษา (Basic Principles or Policies of Education) วธการของการศกษา (Methods or Strategies of Education) เน 2อหาของการศกษา (Content of Education)

ปรชญาการศกษามความสมพนธใกลชดกบปรชญาท�วไป ท 2งน 2ปรชญาท�วไปเปนการศกษาเก�ยวกบความจรง วธการคนหาความจรงและคณคาของส�งตางๆในสงคม (สมชาย รตนทองคา, 2550: 1) ปรชญาการศกษากบปรชญาท�วไปมบทบาทและหนาท�เหมอนกน โดยในทางการศกษา ปรชญามหนาท�ในการอธบายถงสภาพการณของการศกษา วจารณความเหมาะสมของการศกษาท 2งภาคทฤษฏและภาคปฏบต มหนาท�ในการเปรยบเทยบความเหมอนความแตกตางของแนวความเช�อของตนกบแนวการจดการศกษา โดยอาศยการวเคราะหวจารณจากความคดเหนของบคคลท�เก�ยวของ นอกจากน 2ยงปรชญายงมบทบาทท�กอใหเกดความคดรเร�มสรางสรรคสาหรบการพฒนาการศกษาใหดข 2น หรอกาหนดแนวปฏบตท�เหมาะสมกบการจดการศกษา (วชย ดสสระ, 2535: 41) แตท 2งน 2มขอแตกตางระหวางปรชญาการศกษาและปรชญา

36

ท�วไป ประการหน�ง คอ ปรชญาท�วไปเปนปรชญาบรสทธi แตปรชญาการศกษาเปนปรชญาประยกตมาจากปรชญาบรสทธi (สมชาย รตนทองคา, 2550: 2)

ปรชญาแบงออกไดเปน 3 สาขา คอ อภปรชญา (Metaphysics) ญาณวทยา (Epistemology) และคณวทยา (Axiology) (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551:7) ท 2งน 2ปรชญาการศกษาจะมสวนเก�ยวของกบ 3 สาขาดงกลาว ดงน 2

1. อภปรชญา (Metaphysics หรอ Ontology) เปนสาขาท�เนนถงความจรงของมนษย เปนการต 2งคาถามเก�ยวกบธรรมชาต วตถ จตใจ ความเช�อทางศาสนา และการดาเนนอยของพระเจา (Hassan and other, 2009: 466) เปนการศกษาถงเร�องความจรงแทหรอความจรงอนสงสด (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 7) และในสวนท�เก�ยวของกบการศกษาในปรชญาสาขาน 2 คอ การเรยนรเพ�อหลกความจรงตางๆ ซ�งจะเกดคาถามตอไปวา ความจรงคออะไร ท 2งน 2ความจรงอาจจะเปนส�งท�จบตองสมผสไดดวยประสาทสมผส หรออาจจะเปนส�งท�ไมมตวตน เปนเพยงนามธรรมกได เชน ความจรงท�เก�ยวของกบศาสนา ความด ความถกตองดงาม คาถามตางๆ ท�มกถกใชในทางวทยาศาสตร วรรณคด กมกจะเก�ยวของกบอภปรชญาอยมาก นกการศกษาท�ไมมความรความเขาใจถงอภปรชญาดพอ กยอมจะเกดความยากลาบากในการท�จะอธบายปญหาตางๆ กบผ เรยนใหเขาใจโดยแจมแจง (สมชาย รตนทองคา, 2550: 2) นอกจากน 2ในบางแขนงของอภปรชญาจะวาดวยลกษณะของการกระตนจตวญญาณของมนษยเพ�อท�จะใหทาในส�งท�ด สรางใหชวตมทศทางท�จะสงเสรมใหมรปแบบการดาเนนชวตท�กอใหมสขภาพด และอยในวถบรรทดฐานของสงคม (Hassan and other, 2009: 466)

2. ญาณวทยา (Epistemology) และตรรกวทยา (Logic) โดยญาณวทยาเปนสาขาท�กลาวถงทฤษฎท�วาดวยความร ซ�งถอเปนส�งสาคญมากในวงการศกษา สาขาน 2จะกลาวถงท�มา ธรรมชาต บอเกด ขอบเขตของความร เปนตน (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551:7) สวนตรรกวทยา เปนเร�องท�เก�ยวของกบกฎเกณฑท�มาจากเหตผล ท 2งญาณวทยาและตรรกวทยาจงเปนเร�องท�เก�ยวของกบความเขาใจ ปรชญาในสาขาน 2จะทาใหสามารถจดการศกษาหรอวเคราะหปญหาทางการศกษาดวยวธการอยางฉลาด (สมชาย รตนทองคา, 2550: 2) ญาณวทยาจะชวยใหสามารถแปลส�งท�คนคดในการทาความเขาใจถงโลก เขาใจถงการส�อสารไปสความร และนาไปสการใชงานท�ครอบคลม ญาณวทยาชวยใหคนเกดความรถงตนเหตของสภาพการณท�เกดข 2น โดยไมไดพจารณาเพยงภาพท�เหนจากภายนอกเทาน 2น (Hassan and other, 2009: 467)

3. คณวทยา (Axiology) เปนสาขาท�เก�ยวกบความด ความงาม ท�พยายามอธบายถงส�งท�มคณคา ส�งท�ดและไมด ในทางจรยศาสตร (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 7) คณวทยา

37

สามารถจาแนกออกเปน 2 แขนง คอ สนทรยศาสตร(Aesthetic) และจรยศาสตร (Ethics) อยางไรกตาม นกจรยศาสตรกบนกการศกษาตางกไมไดสนใจท�จะต 2งระบบจรยธรรมใดๆ ข 2นมา แตท 2งนกจรยศาสตรกบนกการศกษาตางกศกษาพ 2นฐานทางการศกษาวา อะไรคอความด อะไรคอความช�ว อะไรคอความสวยงาม หรออะไรคอความนาเกลยดในทางปฏบตผ ท�ทาหนาท�เปนคร (สมชาย รตนทองคา, 2550: 2)

ปรชญาการศกษามความสมพนธกบการเรยนการสอนอยางลกซ 2ง ในฐานะท�เปนหลกหรอเหตผลของการคดและการกระทาตางๆ ในดานการจดการศกษาและการจดหลกสตรและการเรยนการสอน (ทศนา แขมมณ, 2545: 24) ปรชญาชวยใหความกระจางแกการศกษา และวธการทางปรชญาชวยใหการดาเนนการทางการศกษารดกมและชดเจนข 2น เปนแนวทางในการจดการศกษาใหสอดคลองกบสภาพสงคม โดยท�ปรชญาจะเปนเหมอนพ 2นฐานรองรบการศกษา หากปราศจากปรชญาแลวการศกษายอมเปนไปอยางไรทศทางและขาดความสมเหตสมผล (พมพพรรณ เทพสเมธานนท, นชนาถ สนทรพนธ และวนตา สทธสมบรณ, 2541: 14-15) นอกจากน 2 ปรชญายงเปนพลงพ 2นฐานท�ทาใหเกดการพฒนา โดยเร�มจากภายในใจของแตละบคคล ซ�งทาใหเหนถงความสาคญของส�งตางๆ สรางมมมองเก�ยวกบความดงาม เหนดงาม ความเช�อถอ (Hassan and other, 2009: 464) ในแนวคดทางการศกษา ซ�งจะเปนแรงผลกดนใหบคคลคดและกระทาในเร�องท�มความสอดคลองกบความศรทธาเช�อถอน 2นๆ ข. ปรชญาการศกษาตะวนตก

ปรชญาการศกษาตะวนตกหรอปรชญาการศกษาท�วไป เปนปรชญาท�ประยกตมาจากปรชญาท�วไป (สมชาย รตนทองคา, 2550: 2) ซ�งเปนปรชญาท�นยมกนในกลมประเทศในเขตซกโลกตะวนตกและเผยแพรไปยงประเทศอ�นๆ รวมท 2งประเทศไทยดวย (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) ปรชญาการศกษาในกลมตางๆ มพ 2นฐานจากความเช�อหรอแนวคดดานปรชญาท�วไปแตกตางกนออกไป และเน�องจากการศกษาเปนศาสตรประยกต ซ�งปรชญาการศกษาตะวนตกท�สาคญๆ ประกอบดวย ปรชญาสารตถนยม (Essentialism) ปรชญาสจนยมวทยา (Perenialism) ปรชญาพพฒนนยม (Progressivism) ปรชญาการศกษากลมภาวะนยม (Existentialism) ปฏรปนยม (Reconstructionism) ซ�งปรชญาการศกษาเหลาน 2มความสมพนธกบปรชญาท�วไปและมรายละเอยดพอสรปได ดงน 2

38

1. ปรชญาสารตถนยม (Essentialism) ปรชญาสารตถนยม (Essentialism) ซ�งนอกจากช�อสารตถนยมแลว ยงมผ เรยกช�ออ�นๆ

อกเชนกน เชน ปรชญาภาวะนยม ปรชญาสารนยม เปนตน ปรชญาน 2ท�ไดรบอทธพลจากปรชญาจตนยม (Idealism) และปรชญาสจนยม (Realism) ซ�งเปนปรชญาท�วไป (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) ซ�ง 2 ปรชญาน 2จดอยในกลมของปรชญาสมยเกา (สมชาย รตนทองคา, 2550:3) แตปรชญาท 2งสองท�เปนรากฐานของสารตถนยมความเช�อพ 2นฐานท�ตางกน จงทาใหปรชญาสารตถนยมแบงออกไดเปนสองแนวทางดวยเชนกน

1.1 ปรชญาสารตถนยมตามแนวของลทธจตนยม มความเช�อวา การศกษาคอเคร�องมอในการสบทอดมรดกทางสงคม ซ�งกคอ วฒนธรรมและอดมการณท 2งหลายอนเปนแกนสาระสาคญของสงคมใหดารงอยตอไป (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) และบคลาคอสวนหน�งของสงคมและเปนเคร�องมอของสงคมดวย ดงน 2นบคคลจะตองอทศตนเพ�อสงคม โดยเฉพาะอยางย�งในการสบทอดมรดกทางสงคมใหสบตอไปยงคนรนตอไป โรงเรยนจะตองพฒนาคณธรรม รกษาไวและถายทอดซ�งคณธรรมของสงคมในอดตใหคงอยตลอดไปยงบคคลรนตอๆไป ดงน 2นส�งใดกตามท�สงคมยอมรบวาเปนส�งท�เปนความจรง หรอเปนส�งท�ดงามแลว โรงเรยนหรอสถานศกษาจะตองถายทอดส�งน 2นไปสอนชนรนหลงตอไป(สมชาย รตนทองคา, 2550: 3)

หลกสตรการศกษาตามแนวของลทธจตนยมจงควรประกอบดวย ความร ทกษะ เจตคต คานยมและวฒนธรรม อนเปนแกนสาคญ (essence) ซ�งสงคมน 2นเหนวาเปนส�งท�ถกตอง ดงาม สมควรท�จะรกษาและสบทอดใหอนชนรนตอไป (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) การจดการเรยนการสอนจะเนนบทบาทของครในการถายทอดความรและสาระตางๆ รวมท 2งคณธรรมและคานยมท�สงคมเหนวาดงามแกผ เรยน (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) ผ เรยนในฐานะผ รบสบทอดมรดกทางสงคมกจะตองอยในระเบยบวนย และพยายามเรยนรส�งท�ครถายทอดใหอยางต 2งใจ หนาท�ของนกเรยนกคอจะตองเลยนแบบจากครและศกษาเลาเรยนในรายวชาตางๆตามท�ครกาหนดโดยเฉพาะอยางย�งรายวชาท�เก�ยวกบมานษยวทยา นอกจากน 2นนกปรชญากลมน 2ยงมความเช�อวาโดยธรรมชาตของผ เรยนท�แทจรงแลว ผ เรยนจะเปนผ ท�ตองทาดท�สด เพ�อจะทาใหตนเองเปนคนท�มความสมบรณมากท�สด ในขณะเดยวกนครคอบคคลท�มความสาคญท�สดในการจดการเรยนการสอน เพราะครตองเปนแบบอยางใหกบผ เรยน เปนสญลกษณท�ผ เรยนจะเอาเปนแบบอยาง (สมชาย รตนทองคา, 2550: 3)

1.2 ปรชญาสารตถนยมตามแนวของลทธสจนยม มความเช�อวา การศกษาเปนเคร�องมอในการถายทอดความรและความจรงทางธรรมชาตเก�ยวกบการดารงชวตของมนษย

39

ดงน 2นหลกสตรการศกษาจงควรประกอบดวย ความร ความจรงและการแสวงหาความรเก�ยวกบกฎเกณฑและปรากฏการณทางธรรมชาตตางๆ (ทศนา แขมมณ, 2545: 25) ท 2งน 2เน�องจากกฎเกณฑและปรากฏการณทางธรรมชาตเปนสวนหน�งของมรดกทางสงคม ดงน 2นการจดการเรยนการสอนจงเนนใหผ เรยนแสวงหาขอมล ขอเทจจรงและการสรปกฎเกณฑจากขอมลขอเทจจรงเหลาน 2น ซ�งเปนการสอนแบบอปมาน (inductive) และนยมใชการสอนแบบทศนศกษา การใชภาพยนตร โทรทศน วทยตางๆ เปนส�อประกอบการเรยนการสอน นกปรชญากลมสจนยมจะมองหลกสตรวาเปนส�งท�สามารถแบงแยกใหเปนความรยอยท�สามารถวดได นกปรชญากลมสจนยมหลายคนสนบสนนแนวความคดของ Thorndike นกจตวทยากลมพฤตกรรมนยมและบดาแหงการวดผลการศกษาท�กลาววา ถาส�งตางๆ มอยจรงแลวส�งน 2นจะตองมปรมาณและจะสามารถวดได ดงน 2นลกษณะหลกสตรของปรชญาสารตถนยมตามแนวของสจนยมน 2น นกเรยนจะตองเรยนการใชเคร�องมอในการแสวงหาความร โดยเฉพาะอยางย�งภาษา ตองคนเคยกบวธการทางฟสกส เคมและชววทยา นกเรยนตองเรยนวทยาศาสตรท�เก�ยวกบมนษย วรรณคดและศลปะท�สาคญของสงคม และในข 2นสดทาย นกเรยนจะตองไดรบการสอนใหรเก�ยวกบปรชญาและปญหาตางๆ ท�เ ก ด ข 2 น จ า ก ก า ร น า เ อ า ค ว า ม ร ไ ป ส ใ น ภ า ค ป ฏ บ ต อ ก ด ว ย ( ส ม ช า ย รตนทองคา, 2550: 4) 2. ปรชญานรนตรนยม (Perenialism)

ปรชญานรนตรนยม หรอสจนยมวทยา เปนปรชญาการศกษาท�ประยกตมาจากปรชญาบรสทธiลทธ Neo-Thomism ซ�งเปนปรชญาในยคเกา ปรชญาน 2มแนวความเช�อวา "ความจรงและความดสงสดยอมไมเปล�ยนแปลง หรอเปนส�งท�เรยกวา อมตะ" โดยเฉพาะเร�องของความรคานยมและวฒนธรรมท�ด ไมวาจะอยท�แหงหนใดกเปนส�งท�ดเสมอไมวาเวลาจะเปล�ยนไป (สมชาย รตน ทองคา, 2550: 7) ปรชญากลมน 2เปนกลมท�เกาแกกวากลมสารตถนยาม และมอทธพลตอการจดการศกษาของสหรฐอเมรกาในศตวรรษท� 19 (วชย ตนศร, 2549: 27-28) ความเช�อตอผ เรยนคอ ดวงวญญาณท�มเหตผล จงควรไดรบการศกษาวชาพ 2นฐานตางๆ ท�สามารถชวยใหเขาไดรจกและเรยนรความจรงท�เปนสจธรรมไมเปล�ยนแปลงท 2งทางดานกายภาพและจตใจ และวชาหรอเน 2อหาสาระท�เปนความจรงแท แนนอน ไมเปล�ยนแปลง (ทศนา แขมมณ, 2545: 26) สาหรบผ ท�เปนคร จะตองเปนตวอยางและเปนผควบคมดแลและรกษาระเบยบวนย และฝกใหผ เรยนเปนคนท�มเหตผลและมความต 2งใจในการทางาน (สมชาย รตนทองคา, 2550: 7) สาหรบหลกสตรน 2นกเปนเน 2อหาสาระท�เก�ยวกบดวงวญญาณและสตปญญา กระบวนการเรยนการสอนยดหลกการฝกฝน

40

อบรมสตปญญา โดยพยายามทาแบบฝกหด การฝกหดถามและการตอบปญหาทางดานตางๆ ของจตวญญาณและวชาตางๆ ท�กาหนดใหเปนหลกสตร (วชย ดสสระ, 2535: 47) เน 2อหาท�เนนใหเดกไดรบการเรยนการสอน คอ วชาพ 2นฐานตางๆ ท�สามารถชวยใหเขาไดรจกและเรยนรความจรงท�เปนสจธรรมไมเปล�ยนแปลง ท 2งทางดานกายภาพและจตใจ เดกควรไดศกษาเลาเรยนคอ The Great Book ซ�งประกอบดวย ศาสนา วรรณคด ปรชญา ประวตศาสตร ตรรกศาสตร คณตศาสตร ภาษาและดนตร (ทศนา แขมมณ, 2545: 26) ท 2งน 2 เน�องจากมความเหนวา เร�องราวในหนงสอดงกลาว ไดรบการพสจนดวยกาลเวลามาแลว และในการจดการเรยนการสอนของกลมน 2 ใชวธทองจาเน 2อหาวชาตางๆ และนาเอาหลกวชาท�ไดเรยนรแลวไปสการคดหาเหตผลเพ�อพฒนาสตปญญาหรอเนนดานพทธศกษา (Intellectual Education) ความพรอมดานจตใจและความสามารถในการจดจาเปนส�งสาคญสาหรบผ เรยน ดงน 2นการเรยนการสอนจะเปนสวนสาคญในการเพ�มประสทธภาพของศกยภาพดงกลาว นอกจากน 2ในการสอนจะตองมการอภปรายถกเถยง ใชเหตผล และสตปญญาโตแยงกน ครเปนผ นาในการอภปราย ต 2งประเดนและย�วยใหมการอภปรายถกเถยงกน ผ เรยนจะไดพฒนาสตปญญาของตนไดอยางเตมท� 3. ปรชญาพพฒนนยม (Progressivism)

ปรชญาพพฒนนยม หรอปรชญาพพฒนาการ หรออกช�อเรยกหน�งวา ปรชญาพฒนาการ เปนปรชญาท�ประยกตมาจากปรชญาบรสทธiกลมปฏบตนยม (Pragmatism) ซ�งเปนกลมปรชญาปจจบน โดยไดรบแนวคดมาจาก Charles S. Pierce และไดรบการเผยแพรใหกวางขวางโดย William James แตไดรบความนยมสงสดเม�อ John Dewey ไดนาเสนอแนวคดน 2มาใชในการศกษาและในกระบวนการทางกฎหมาย (ทศนา แขมมณ, 2545: 26-27)

พพฒนนยม หมายถง การนยมหาความรอยางมอสรภาพ มเสรภาพในการเรยน การคนควา การทดลอง เพ�อพฒนาประสบการณและความรอยเสมออยางไมหยดน�ง นกปรชญาการศกษากลมน 2ถอวาโรงเรยนเปนเคร�องมอของสงคมท�จะถายทอดวฒนธรรมอนเปนมรดกของสงคมใหไปสอนชนรนหลง โรงเรยนท�ดตองสามารถสะทอนใหเหนถงส�งตางๆ ซ�งเปนท�ยอมรบในสงคม และควรนานกเรยนไปสความสขในชวตในอนาคต การดาเนนการตางๆ ตามปรชญาการศกษากลมน 2จะเนนวธการประชาธปไตย เปาหมายการศกษาสงสดคอการสรางสถานการณท�จะสรางความกาวหนาใหแกผ เรยนใหมากท�สดเทาท�จะทาได และถอวาโรงเรยนเปนสถาบนท�ตองมสวนในการเปล�ยนแปลงทางสงคมใหดข 2น (สมชาย รตนทองคา, 2550: 6) ในการจดการเรยนการสอนตามปรชญาน 2จะใหความสาคญกบการปฏบต หรอการลงมอกระทา แตกไมไดละท 2งการคด

41

หรอใหความสาคญเฉพาะในการปฏบตเทาน 2น ท 2งน 2เพราะโดยความหมายของปรชญาน 2คอ การนาความคดใหไปสการกระทา (ทศนา แขมมณ, 2545: 27)

ทศนะของปรชญากลมน 2จะยดเอาผ เรยนเปนศนยกลางการเรยน และคดคานอยางย�งตอหลกสตรท�ยดเอาวชาเปนศนยกลาง การเรยนการสอนยดเอาความตองการของผ เรยนเปนหลก ดงน 2นหลกสตรจงมความยดหยนมากท�สด ข 2นอยกบความตองการของผ เรยนเปนประการสาคญ หลกสตรแบบน 2มช�อเรยกวา "หลกสตรประสบการณ (experience curriculum)" หรอ "หลกสตรท�ยดผ เรยนเปนศนยกลาง (child centered curriculum)" ดวยเหตน 2ภาระหนาท�ของครกคอ การแนะแนวทางใหแกผ เรยนในการทากจกรรมตางๆ พรอมกบจดสภาพแวดลอมเพ�อใหเกดการเรยนรไดมากท�สด ครจะตองเปนผหน�งท�มสวนรวมในกระบวนการเรยนการสอนเชนเดยวกบนกเรยน และมหนาท�ชวยเหลอนกเรยนในการพฒนาโครงการตางๆท�นกเรยนไดทาอย นอกจากน 2ครควรจะสนบสนนใหนกเรยนในการพฒนาโครงการตางๆ ท�นกเรยนไดทาอย เปนผสนบสนนใหนกเรยนไดรวมมอกนมากกวาการแขงขนกนในการกระทาส�งตางๆ (สมชาย รตนทองคา, 2550: 6)

4.ปรชญาปฏรปนยม (Resonstructionism)

ปรชญาปฏรปนยม หรอปรชญากลมสรางสรรคสงคมใหม มรากฐานมาจากปรชญาปฏบตนยม (Pragmatism) เชนเดยวกบปรชญาพพฒนนยม และโดยท�วไปถอวาเปนสวนหน�งของปรชญาการศกษาแบบพพฒนนยม (สมชาย รตนทองคา, 2550: 7) ความหมายของแนวคดปรชญาการศกษาของกลมน 2คอ ตองการสรางสรรคสงคมใหม ปรชญาน 2เช�อวา การศกษาไมใชเพ�อปจเจกบคคล แตเพ�อการสรางสรรคสงคมใหมดวยหลกวทยาศาสตร (วชย ตนศร. 2549: 35-36) การปฏรปสงคมหรอการพฒนาสงคมใหดข 2น โดยการชวยกนแกปญหาตางๆ ท�เกดข 2นในสงคม การจดระเบยบของสงคม การอยรวมกนของคนในสงคม และการสงเสรมประชาธปไตยเปนหนาท�ของสมาชกในสงคม และการศกษาคอเคร�องมอสาคญสาหรบการเปล�ยนแปลงสงคม (ทศนา แขมมณ, 2545: 28) ความแตกตางสาคญระหวางปรชญาปฏรปนยมกบพพฒนนยม คอ เปาหมายของสงคม ท 2งน 2กลมปฏรปนยมมความเหนวา การจะปลอยใหมนษยเรามความสามารถท�จะควบคมเปล�ยนแปลงและปรบปรงตนเองแตฝายเดยวอยตลอดเวลาน 2นไมได มนษยตองมความสามารถในการควบคมเปล�ยนแปลงและปรบปรงท 2งตนเองและส�งแวดลอมหรอสงคมได โดยอาศยสถาบนการศกษาเปนเคร�องมอควบคม เปล�ยนแปลงและปรบปรงสงคมใหสมาชกมชวตอยอยางสงบสข (วชย ดสสระ, 2535: 48)

42

ในการจดการเรยนการสอนมงท�จะใหผ เรยนสนใจและตระหนกในตนเอง สรางความรสกวาผ เรยนเปนสมาชกของสงคม และสามารถปฏรปสงคมใหดข 2นได โดยเหตน 2ผ เรยนจาเปนจะตองหาประสบการณดวยตนเองใหมากท�สด เพ�อจะไดรจกตนเองและรวาจะทาอะไรในสงคมในอนาคต และนกเรยนมเสรภาพในการทาส�งตางๆท�เหนวาเปนประโยชนตอสวนรวมไดมากท�สด ในขณะเดยวกบบทบาทของครกจะตองเปนผ นาในสงคม สรางระเบยบแบบแผนท�เหมาะสมใหเกดข 2น ครมหนาท�สอนกระบวนการประชาธปไตยใหนกเรยน สามารถนากระบวนการน 2ไปใชท 2งอยในโรงเรยนและในสงคม โดยเน 2อหาวชาในหลกสตรจะเก�ยวของกบสภาพและปญหาของสงคมปจจบนเปนสวนใหญ เนนหนกในวชาสงคมศกษา มกจะจดหลกสตรในรปของหลกสตรแบบแกน และยดเอาภาระหนาท�ภายในสงคมเปนหลกในการจด 5. ปรชญาการศกษากลมภาวะนยม (Existentialism)

ปรชญาการศกษากลมภาวะนยมหรอปรชญาอตนยม (Existentialism) เปนปรชญากลมสมยใหม โดยคาวา Existential หมายถง ความมอย หรอเปนแกนแทของความจรง ซ�งเนนการมอยของมนษยแตละคนซ�งมส�งแวดลอมและสภาพของตนเอง ปรชญาของกลมน 2อาจไมมขอเสนอท�ชดเจนเหมอนกลมอ�นๆ เพราะหลกปรชญาของกลมน 2ยดภวของตน หรอการดารงอยของคนมากอน ความหมายของความเปนคน (วชย ตนศร, 2549: 36) ปรชญาการศกษากลมภาวะนยม เปนแนวความคดท�เนนความพงพอใจของผ เรยนเปนรายบคคล ใหความสาคญกบเสรภาพ และความเปนตวของตวเองของแตละบคคล ซ�งเปนหนาท�ของมนษยแตละคนท�จะเลอกอยางเสร สรางลกษณะของตนเองตามแบบอยางตนเองปรารถนา การท�มนษยจะกระทาเชนน 2นไดจาเปนตองมเสรภาพเปนสาคญ โดยจะเปนเสรภาพในการเลอกและตดสนใจ ซ�งเสรภาพตองควบคไปกบความรบผดชอบตอการตดสนใจท�มผลตอตนเองและผ อ�นดวย (สมชาย รตนทองคา, 2550: 8)

การจดการเรยนการสอนตามปรชญาน 2ยดหลกใหผ เรยนไดมโอกาสรจกตนเอง โดยการทบทวน พจารณาใครครวญและตรวจสอบตนเองอยเสมอๆ เพ�อใหเกดสานกท�ถกตอง การศกษาชวยใหผ เรยนรศกยภาพของตนเองนกเรยน มเสรภาพอยางมากในการท�จะเลอกเรยนรในส�งท�ตนเองสนใจ เน 2อหาในหลกสตรมงท�สาระท�จะชวยใหเดกมความเขาใจตนเองและเปนตวของตวเอง เชน ศลปะ การเขยน การอาน การละคร เปนตน เนนการจดการศกษาท�มงพฒนาเดกเปนรายบคคล (ทศนา แขมมณ, 2545: 28) ท 2งน 2คร จะทาหนาท�เปนผ กระตนใหผ เรยนมความรบผดชอบตอการกระทาของตนเอง ทาใหผ เรยนเขาใจวา ชวตเปนของตวผ เรยนเอง ดงน 2นผ เรยน

43

ควรเปนผ กาหนดแนวทางชวตเอง หลงจากไดศกษาขอมลตางๆ และไดรบคาแนะนาจากครหรอผมประสบการณแลว ผสอนควรมความเปนกนเองและรวมคดรวมทากบผ เรยน ค. ปรชญาการศกษาอสลาม อารยธรรมตะวนตกกบอารยธรรมมสลมมความแตกตางกน ในทางประวตศาสตร อารยธรรมตะวนตกมจดเร�มตนจากนกปราชญกรก ซ�งพลาโตไดนาเสนอทฤษฏการศกษาเปนคร 2งแรกในโลกตะวนตก ทฤษฏทางการศกษาเหลาน 2ปราศจากองคความรท�ไดรบการประทานจากพระเจา เปนการนาเสนอจากโดยหลกของเหตผลเปนสาคญ แตสาหรบอารยธรรมอสลาม ทกๆ ทฤษฏทางการศกษาถกวางรากฐานไวบนหลกของความรท�มาจากการประทานของพระเจาและจากการใชสตปญญาของมนษยในการตรกตรอง ใหเหตผล ฉะน 2น จดมงหมายของทฤษฏท 2งหลายของการศกษาอสลามจะตองไมประกอบดวยเพยงการใหเหตผลไดของมนษยเทาน 2น แตจะตองรวมไปถงองคความรท�ไดรบประทานจากพระเจาดวย (Hussain, 2004: 318-319) ท 2งน 2 การใชสตปญญาเพ�อการใหเหตผลและการยอมรบววรณจากพระเจาเปนความแตกตางสาคญของปรชญากบศาสนา แตท 2งน 2ศาสนาอสลามกมไดปฏเสธการใชความคด สตปญหาเพ�อการแสวงหาเหตผล ซ�งปรากฏในอลกรอานในหลายๆ โองการ และวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ดงเชน ในอลกรอานบทท� 2 โองการท� 269 ระบไวมความหมายวา

“พระองคจะทรงประทานฮกมะห (ความร ความสามารถในการใชเหตผล โดยการประทานคมภรของพระองคมาให พรอมการทรงใชใหหาความรในดานอ�นๆ ดวย) ใหแกผ ท�พระองคทรงประสงค และผ ใดกตามท�ไดรบฮกมะห (ความร ความสามารถในการใชเหตผล) เขาผน 2นเปรยบเสมอนไดรบส�งดอนใหญหลวง” (อลกรอาน, 2: 269)

จากโองการของอลกรอานขางตนจะเหนไดวาฮกมะห หรอวทยปญญา ซ�งอาจจะไดมาจากการระบไวอยางชดเจนจากคมภรของอลลอฮหรอจากการใชสตปญญาของมนษยเองในการแสวงหาเหตและผลน 2นเปนไปตามประสงคของอลลอฮท 2งส 2น ซ�งถอวาเปนส�งท�มคณคาย�งสาหรบมนษย และอกตวอยางหน�งในอลกรอานบทท� 88 โอการท� 17-20 ท�ระบไวมความหมายวา

“พวกเขาไมพจารณาดอฐดอกหรอวามนถกบงเกดมาอยางไร และทองฟาบางหรอวามนถกยกใหสงข 2นอยางไร และภเขาบางหรอวา มนถกปกต 2งไวอยางไร และแผนดนมนถกแผลาดไวอยางไร” (อลกรอาน, 88: 17-20)

44

โองการอลกรอานขางตน แสดงใหเหนถงการสนบสนนใหมการใชสตปญญาในการคดวเคราะหหาเหตผลใหกบปรากฏการณตางๆ ของศาสนาอสลาม และในการใหเหตผลน 2น นกวชาการมสลมไดแบงเหตผลออกเปน 2 ชนด คอ (อมรอน มะลลม กตมา อมรทต และ จรญ มะลลม, 2550: 4-5)

1) เหตผลท�คนท�วไปเขาใจได (Exotic) รากฐานของเหตผลน 2 คอการยนยน เหตผลชนดแรกมความมงหมายท�จะไดความรในพระเจามากกวาท�จะบรรลถงพระองค การใชเหตผลน 2 เรายนยนถงสาเหตของปรากฏการณทกอยางท�เราไดประสบมาหรอคานงถงแลวกหาสาเหตหรอตนเหตของสาเหตน 2นตอไปเร�อยๆ จนกระท�งมาถงสาเหตหน�งซ�งปราศจากตนเหตท�ทาใหมนมอย สาเหตท�มโดยตวมนเองน 2แหละท�เรยกวา “พระเจา” สวนวธการน 2ไดแยกออกไปเปนสองศาสตร คอ

- ฮกมต (ปรชญาแทหรอ การคดแบบเปนอสระ) เปนการแสวงหาความจรงท�เก�ยวกบปญหาเบ 2องตนตางๆ ของจกรวาล จตวญญาณและพระเจา โดยการถกเถยงแบบใชเหตผลอนเปนท�ยอมรบของมนษยท�วไป ไมวาจะสอดคลองกบคาสอนและคาส�งสอนของศาสนาหรอไมกตาม แตอยางไรกตาม นกปรชญาของอสลามกถอวา สจจะและการหาเหตน 2นยอมสอดคลองกบคาส�งสอนทางศาสนาเสมอ

- กะลาม (ตรรกศาสตร- วชาท�วาดวยเหตผล) เปนการมงแสวงหาความจรงดวยวธการท�สอดคลองกบกฎเกณฑของศาสนา ท 2งนกปรชญา ฮกะมะฮ (Hukama) และนกตรรกวทยา มตะกลลมน (Mutakallimin) ตางกเช�อในความสอดคลองตองกนของเหตผลและววรณ (วะฮย) คอ การเปดเผยของพระเจา (Revelation) ใหแกศาสดา เหตผลของวะฮยแตกตางกนตรงท�การใชเหตผลไมคานงถงเร�องความสอดคลองกบศาสนาเลยในขณะท�แสวงหาความจรง แตการใชวะฮยคานงถงศาสนาดวย ซ�งไดแยกออกไปอกเปน ตรรกนยม (Rationalism) และ วทยนยม (Scholasticism)

2) เหตผลท�มลกษณะลกลบมคนสวนนอยเทาน 2นท�จะเขาใจได (Esoteric) รากฐานคอ การปฏเสธ สวนเหตผลชนดท�สองน 2นมความมงหมายท�จะบรรลถงพระเจามากวาท�จะไดรจกพระองค การใชเหตผลลกษณะน 2 เราจะคอยๆ ตดปรากฏการณท�ไมแทหรอท�ตองข 2นกบอยางอ�นออกไปเร�อยๆ จนกระท�งมาถงส�งท�มอยอนหน�งท�ปลอดจากความบกพรองท 2งหลายและมอยไดดวยตวมนเอง ส�งท�อยอนสมบรณและเปนอสระน 2แหละท�เราเรยกวา “พระเจา” การใหเหตผลในแบบท�สองน 2 ภายหลงถกขยายตอไปในนามของ “ศาสตรแหงความล 2ลบ (ตะเศาวฟ)” 1. ความหมายและขอบขายการศกษาในอสลาม

45

อสลามใหความสาคญกบการศกษา ท 2งน 2เพราะการศกษาคอหนทางท�นามนษยไปสการมความร และความรคอส�งท�ยกระดบความสงสงใหกบมนษย และทาใหมนษยแตกตางจากส�งถกสรางอ�นๆ บนโลกน 2 ท 2งน 2ในการสรางอาดม ซ�งเปนมนษยคนแรก อลลอฮทรงสอนใหกบอาดมเก�ยวกบช�อของสรรพส�งตางๆ ดงท�ปรากฏในอลกรอาน ท�มความหมายวา “และพระองคไดทรงสอนบรรดานามของท 2งปวงใหแกอาดม” (อลกรอาน, 2: 31) อสลามประสบความสาเรจในการเปล�ยนแปลงสงคม และสามารถสรางอารยธรรมท�ย�งใหญใหเกดข 2นบนโลกน 2 ท 2งน 2หน�งในกระบวนการในการเปล�ยนแปลงสงคม คอ การใหการศกษา ท 2งน 2การใหคานยามของคาวา การศกษาในทศนะของอสลามน 2นแตกตางจากแนวคดของตะวนตก ดงท� Halstead (2004: 519) ไดกลาวไววา การศกษาในความหมายของมสลมมสาระสาคญท�แตกตางจากความหมายการศกษาท�ไดอธบายไวในโลกตะวนตก ท 2งน 2ในความหมายท�วไปตามภาษาอาหรบสามารถใหความหมายโดยท�วไปไดสามคา คอ การใหความสาคญกบความร การเจรญเตบโตอยางเตมศกยภาพ และการพฒนามารยาทท�ด การศกษามเปาหมายในการสรางคนใหเปนคนท�สมบรณ มความเขาใจอสลาม และมพฤตกรรมท�สวยงามสอดคลองกบหลกคาสอนของศาสนาอสลาม มความรท�ชดเจนบทพ 2นฐานของศรทธา

สานกคดมสลมสวนใหญมความเหนท�สอดคลองกนเก�ยวกบคาในภาษาอาหรบสามคา tarbyah ta’lim และ ta’dib ซ�งเปนเง�อนไขในการใหความหมายของการศกษาอสลาม (Hussain, 2004: 318) ท 2งน 2เน�องจากคาวา tarbiyah (การศกษา) เพยงอยางเดยวไมสามารถใหความหมายท�ครอบคลมมตของการศกษาในอสลามได (Syed Naquib Al-Attas, 1991 Quote in Yaman and Ibrahim, 2008: 2 )

จากคาสามคาท�มสวนสาคญในการศกษาของอสลาม พบวามปรากฏในอลกรอานสองถอยคาท�อธบายและใหเหตผลเก�ยวกบจดประสงคของการศกษา ถอยคาแรกคอ تربية (tarbiyah) ซ�งมาจากรากศพทคาวา ربا (raba) หมายถง การเพ�มพน การเจรญเตบโต (Hussain, 2004: 318) ท 2งน 2คาดงกลาวปรากฏในอลกรอาน ท�มความหมายวา “และจงนอบนอมถอมตนตอทานท 2งสอง ดวยความเมตตา และจงกลาวา โอพระผอภบาลของฉนไดโปรดเมตตาแกทานท 2งสอง เชนท�ทานท 2งสองไดเล 2ยงดฉนเม�อเยาววยดวยเถด” (อลกรอาน 17: 24) จากถอยคาแรกน 2แสดงใหเหนวา การศกษาในอสลามคอ การทะนถนอมและการดแลสาหรบเดก ท 2งน 2 Syed Naquib Al-Attas (1991 Quote in Yaman and Ibrahim, 2008: 2 ) ใหความเหนวา คาวา tarbyah มความหมายท�ใหความสาคญกบเมตตา (rahmah) มากกวาการใหความสาคญกบความร ดงน 2นจงยงไมเปนท�เพยงพอท�จะใชคาๆ น 2สาหรบการศกษาในอสลามท 2งระบบ

46

ถอยคาท�สองสาหรบการศกษา ซ�งเปนถอยคาท�มปรากฏในอลกรอานดวยเชนกน คอคาวา คาน (ta’lim) تعليم 2มรากศพทจากคาวา علم (alama) มความหมายวา ทาใหร (Hussain, 2004: 318) การใชคาน 2ในอลกรอาน ท�มความหมายวา “ผซ�งสอนดวยปากกา สอนมนษยในส�งท�มนษยไมร” (อลกรอาน, 96: 4-5) คาน 2แสดงใหเหนอยางชดเจนถงเปาหมายของการศกษาอสลามท�ตองการแจงถงความรตางๆ

และอกหน�งถอยคาท� เ ปนเง�อนไขหน�งของการจดการศกษาในอสลามคอคาวา ซ�งมความหมายวา การสรางวนยของจตใจ (adab) ادب ซ�งมาจากรากศพทวา (ta’dib)تأديبรางกายและวญญาณ ซ�งเปนนยใหกบการสอนเพ�อสรางคนท�ด มจรยธรรมและมารยาทท�ดงาม คาวา ta’dib เปนคาท�แสดงออกมาท�สมบรณของความสาคญท 2งสามสวนในการดารงชพของมนษย คอ การยนหยดในอสลาม อารมณความรสก และรางกายและวญญาณ (Hussain, 2004: 318) ท 2งน 2คาดงกลาวน 2ปรากฏในวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�กลาววา พระเจาของฉนโปรดประทานความรแกฉน และทรงทาใหความรของฉนมคณคา (Al-Attas, 1979 Quote in Hussain, 2004: 318) ท 2งน 2 คาวา ta’dib ในท�น 2หมายถง การรจกและยอมรบดวยตวเองน 2ใหความหมายท�มความครอบคลมมากกวาคาวา tarbiyah เพราะเปนคาท�เนนหนกท�ความรมากกวาความเมตตา และคาน 2มความหมายวา การรจกและยอมรบความจรงวา ความรและการดาเนนชวตไดถกจดระเบยบไวแลว และยงมการจดระดบช 2นไวเปนหลายระดบ และสาหรบคนๆ หน�งน 2นมการจดวางไวในสถานท�ท�เหมาะสมแลว โดยมความสมพนธกบความจรงของความสามารถและศกยภาพทางดานรางกาย สตปญญาและจตวญญา (Syed Naquib Al-Attas,1991 Quote in Yaman and Ibrahim, 2008: 2 ) Halstead (2004: 522) ไดกลาววา จากความแตกตางกนของคาท 2งสามคาขางตน ทาใหเกดมมมองของการวเคราะหถงการจดการศกษาของมสลมไดวามเปาประสงคไปยง 1) เคร�องมอในการพฒนาเปนรายบคคล 2) การเพ�มพนความเขาใจของสงคมในการอยรวมกนและบทบาทของหลกจรยธรรม 3) การถายทอดองคความร เอกลกษณสาคญของมมมองอสลามตอการศกษาคอ การประยกตใชท 2งสามมตน 2อยางครอบคลม และการใชชวตของมสลมจะปราศจากการเช�อมโยงกบหลกคาสอนของศาสนาไมได ซ�งเปนความแตกตางหน�งของการศกษาในอสลามกบแนวคดการศกษาของโลกเสรนยม ท 2งน 2เน�องจากนกการศกษาในโลกเสรนยมถกเถยงกนเก�ยวกบการพฒนารายบคคลวาเปนเร�องของการพฒนาบคคลและหลกจรยธรรมท�แยกตางหากกน เปนการศกษาท�เนนใหผ เรยนมความรความสามารถ แตในขณะเดยวกนอาจจะขาดการเนนย 2าในเร�องของคณธรรมและจรยธรรมในการนาความรดงกลาวไปใชในการดาเนนชวต ในขณะท�อสลามให

47

ความสาคญกบการมคณธรรม จรยธรรมในการนาความรท�ไดรบไปใชในชวตประจาวน เนนการสรางความสมดลของการเตบโตในทกสวนของการบคลกภาพรายบคคล ท 2งในสวนของจตวญญาณและหลกจรยธรรม การเปนผ นาสความเขาใจศาสนาท�สงข 2นและครอบคลมไปยงท 2งหมดของชวต ซยน มฮามด ชาฮาตะห (มปป.: 1) ไดใหความหมายโดยรวมของการศกษาในอสลามไววา คอ การเอาใจใสฝกฝนคนหน�งคนใดเพ�อสรางความสมบรณใหกบเขา โดยมงไปสความสาเรจอยางมข 2นตอนตามพระประสงคของอลลอฮ การสรางคนดงกลาวจงตองใชวธการใหสอดคลองกบธรรมชาตการเจรญเตบโต ความสามารถ พละกาลง อนจะไปสการปฏบตตนเพ�อนาหนาท�เปน คอลฟะห (ผ สบทอดอานาจแหงอลลอฮ) ท�ดตอไป ฉะน 2นการศกษาในอสลามจงหมายถงการเจรญเตบโตของมนษยอยางสมบรณแบบในทกดานของความเปนมนษย ท 2งดานสตปญญา รางกายและจตวญญาณ จากขอบขายและความหมายของการศกษาในอสลามขางตนจะเหนไดวา การศกษาในอสลามเปนไปตามหลกบญญตแหงศาสนา ท�เปนความรบผดชอบของทกคนในสงคมท�จะตองจดใหมข 2นสาหรบการยกระดบความเปนมนษย ท 2งน 2การศกษาตองมใชเพยงความพยายามถายทอดองคความรจากบคคลหน�งไปยงอกบคคลหน�ง แตจะตองรวมไปถง การดแลพฒนาการของแตละบคคลใหเปนไปอยางเตมศกยภาพ การขดเกลาจตใจ ซ�งกระบวนการเหลาน 2จะสรางใหมนษยเปนผ ท�มความรสาหรบการดาเนนชวตอยรวมกนเปนสงคมไดอยางสงบสข ภายใตกรอบของการมศรทธาม�นในหลกคาสอนของศาสนา 2. เปาหมายการจดการศกษาในอสลาม

เม�อศกษาถงเปาหมายของการจดการศกษาในโลกตะวนตก พบวา เปาหมายมความหลากหลายและไมเปนเอกภาพ แตเปาหมายท�เปนท�รบรโดยท�วไปคอ การศกษามเปาหมายเพ�อการผลตปจเจกบคคลและการเปนพลเมองท�ด และโดยท�วไป เปาหมายสดทายของการจดการศกษาคอ การไดมาซ�งความสะดวกสบาย ความเจรญรงเรอง และการมความสขในการใชชวตท�มอยน 2 สาหรบในอสลาม การศกษาจะตองมงไปยงการผลตปจเจกบคคลท�มรจกพระเจาและมศลธรรม เปนผ ท�ใชชวตอยอยางสอดคลองกบหลกคาสอนท�ประทานมาจากพระเจา (Dangor, 2005: 521) เปาหมายของคาวา ‘ilm (ความร) ไดถกหอมลอมไปดวยทกมตของการใชชวต ท 2งการใชสตปญญา ปจจยยงชพ และจตวญญาณ ดงน 2นการศกษาจะตองมงตรงไปยงการสรางความ

48

สมดลใหกบการเจรญเตบโตของบคลกภาพของมนษย ตลอดจนการขดเกลาทางกายภาพ อารมณ สตปญญา จนตนาการ (Husain, 1979 Quote in Dangor, 2005: 522)

กระทรวงศกษาธการ มาเลเซย (Kementerian Pendidikan Malaysia, 2002 Quote in Tamuri, 2007.) ไดระบไววา เปาหมายของการจดการศกษาอสลาม คอ การผลตมสลมท�มความรอบร มความศรทธาท�ม�นคง เครงครดในศาสนา มกรยามารยาท�ด และเปนผ ท�มบคลกภาพท�ด โดยยดแบบแผนจากอลกรอานและอลซนนะห เปนบาวท�ดและเปนตวแทนของอลลอฮ และมสวนรวมสนบสนนการสรางอารยธรรมสาหรบทกเช 2อชาต

Halstead (2004: 523) กลาวไววา เปาหมายพ 2นฐานของการศกษาในอสลามคอ การนาพาเยาวชนไปสการเจรญเตบโตเปนผ ใหญท�ดดวยกบการใหการแนะนาในทางบวก ผ ใหญท�ด คอเปนผ ท�มความสขและใชชวตอยางมคณคาในโลกน 2และปรารถนาท�จะประสบความสาเรจในการตอบแทนของศาสนาในโลกหนา ผ ใหญท�ดน 2นจาเปนตองมความเขาใจเก�ยวกบมโนทศนของอสลามเก�ยวกบมนษย ท 2งน 2โดยสรป มนษยท�ดในอสลาม คอคนท�ตองยนยอมพรอมใจในส�งตางๆ ตอไปน 2 คอ

ก) ยอมรบการในการเปนพระเจาผทรงสรางของอลลอฮ ข) แสวงหาเพ�อท�จะรบเอามาซ�งวทยปญญา (hikma: wisdom) และความ

ยตธรรม (‘adl: justice) ดวยกบความคดท�ชดเจนจากการรบการเปดเผยจากพระเจา ค) มความพยายามในการสรางความสมดลของการเจรญเตบโตอยางบรณาการ

ในตวของบคคล โดยพฒนาท 2งตวใจ วญญาณ สตปญญา ความรสก และทางรางกาย ง) พฒนาตนเองสการเปนผ ท�สมบรณแบบ (insan kamil) จ) ยนยอมท�จะอยภายใตการปกครองตามหลกการของอสลาม ดงน 2นไมวาพวกเขาจะทาอะไร จะทาอยางไรกตาม ท 2งหมดจะเปนศาสนกจ

สาหรบเขา จดประสงคของการศกษาจงเปนการช 2นาเดกไปยงเปาหมายของพวกเขา Faezi and Ashtiani (1996 Quote in Alavi, 2008: 9) ระบไววา เปาของการศกษาในอสลาม ประกอบดวย อสรภาพและการรอดพนจากภยตางๆ การศรทธาและการปฏบตตามเพ�อพระเจาองคเดยว การแสวงหาความยตธรรม การขจดการกดข�ขมเหง การเขาใจตอธรรมชาตท�แทจรงของโลกใบน 2 ตามแนวแบบอยางของทานศาสนทตของอสลาม และการเขาใกลพระเจา

Almadi (1985 Quote in Alavi, 2008: 9) ไดระบถงเปาหมายของการศกษาในอสลามไววา ประกอบดวย ศกษาความเปนมนษยของบคคล การนาพามนษยสพระเจา การใหขอมลแกมนษยเก�ยวกบสถานะและบทบาทของเขาบนโลกใบน 2 ใหการศกษาถงการแสวงหาความจรง

49

ศรทธา ความเครงครดในศาสนาและความสข สรางความเปนพ�นอง ความเทาเทยมกน ความรวมไมรวมมอกน การศกษาถงวญญาณแหงความพยายามและความอตสาหะ การตอสตอความขดสน

Driessen and Merry (2006, 205) ไดนาเสนอวา สถาบนการศกษาอสลามมเหตผลสาคญ 2 เหตผลในการกอต 2งคอ เน�องจากความเช�อทางศาสนา ท 2งน 2เน�องจากหากบตรหลานเรยนในโรงเรยนท�วไป เยาวชนเหลาน 2นจะขาดความรในเร�องท�เก�ยวของกบหลกปฏบตทางศาสนา ดงน 2นจาเปนท�จะตองมการจดการศกษาท�นาเสนอท 2งองคความรท�เก�ยวของกบศาสนาและท�วไป อกเหตผลหน�งคอ ในเร�องของคณภาพการศกษา ท 2งน 2มสลมในเนเธอรแลนดเปนกลมคนอพยพ การเรยนรวมกบคนดชท ย�งทาใหคณภาพการศกษาของเยาวชนมสลมตกต�าย�งข 2น เน�องจากไมสามารถเรยนรวมช 2นเรยนปกตได ดงน 2นโรงเรยนเหลาน 2จงเปนโรงเรยนทางเลอกสาหรบมสลม

สาหรบ Alavi (2008: 9) ไดระบถงประเดนท�มความสาคญท�จะนาไปสเปาหมายของการจดการศกษาในอสลาม วาประกอบดวย 6 ประการ คอ 1) สขภาพ ความแขงแรงของรางกาย และความสะอาด (ประเดนทางกายภาพ) 2) การคดและสตปญญา (ประเดนทางสตปญญา) 3) ความบรสทธiใจและความสารวม (ประเดนทางจรยธรรม) 4) การปฏบตอยางทนท (ประเดนทางเศรษฐกจ) 5) การรวมมอระหวางกน (ประเดนทางสงคม) และ 6) การอาศยพงพากน และการใหเกยรตของสงคมแบบอสลาม (ประเดนทางรฐศาสตร) จากขอมลขางตนจะเหนไดวา เปาหมายการศกษาในอสลาม คอ การมงพฒนาปจเจกบคคลสการเปนบคคลท�มความสมบรณท 2งทางดานรางกาย สตปญญาและจตใจ มความศรทธาท�ม�นคงในศาสนา เพ�อใหสามารถใชชวตอยบนโลกน 2และในโลกหนาไดอยางมความสข เปาหมายการศกษาในอสลามมไดมเพยงมตของการอบรมส�งสอนคนใหเปนคนศรทธา หรอการอบรมส�งสอนในหลกศาสนกจเทาน 2น แตมงสรางพฤตกรรมของคนใหหลกปฏบตท 2งในมตตอตนเอง สงคม ส�งแวดลอม และตอพระเจา 3. แหลงท�มาของทฤษฏการศกษาในอสลาม แหลงท�มาของความรในระบบการศกษาอสลามมความเฉพาะและแตกตางจากระบบการศกษาอ�น เชนกน ท 2งน 2แหลงท�มาหลกท�ใชในการสบคนเพ�อการศกษาน 2น ไดแก 3.1 อลกรอาน อลกรอานคอจตวญญาณของการศกษาในอสลาม และเปนแหลงกาเนดของหลกการจดการศกษาท�มสลมจะตองนาไปสไปปฏบต และเปนหลกการท�ไมสามารถเปล�ยนแปลงได(ซยน มฮามด ชาฮาตะฮ, มปป.: 4) อลกรอานถอวาเปนแหลงของการ

50

เรยนรท�สมบรณท�สดสาหรบการเชญชวนใหมาสการคนควาหาความร ดงปรากฏในอลกรอานในหลายๆ โองการ เชน โองการท� 20: 1141 นอกจากอลกรอานยงประกาศถงความย�งใหญของพระเจา ซ�งพระองคเปนผ ท�ทรงรอบร ดงเชนท�ปรากฏในอลกรอาน โองการท� 58: 112 และในโองการท� 39:93 นอกจากน 2ยงมระบไวในอลกรอานถงการใหความสาคญกบเสรภาพและการช 2นามากกวาการปฏบตตามประเพณนยมท�ปฏบตสบตอกนมาโดยปราศจากเหตผล ดงท�ปรากฏในอลกรอาน โองการท� 2: 1704, 17: 365 และ 6:1486 (Halstead, 2004: 520) การแสวงหาความรถอวาเปนภาระหนาท�ตามคาสอนของศาสนา และอลกรอานเปนแหลงสาคญสาหรบการแสวงหาความร โดยเฉพาะอยางย�งในยคแรกๆ ของอสลาม (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 153) สาหรบความรน 2นตามสานกคดของนกวชาการมสลมไดแบงความรออกเปน 2 แขนงหลก แขนงแรกคอ ความรท�เก�ยวของกบรากฐานของศาสนา ซ�งในสาขาวชาน 2อลกรอานจะระบไวอยางชดเจน ความรในแขนงน 2เชน การรจกกบคณลกษณะของพระเจา และความรในเร�องน 2ท 2งหมดจะมาจากพระองคเอง ดงปรากฏในอลกรอาน ซเราะห 35:287 ความรในกลมน 2เก�ยวของกบความรท�ไดรบการประทานจาก

1 มความหมายวา “ดงน 2น อลลอฮคอพระผทรงสงสงย�ง พระผทรงอานาจอนแทจรง และเจาอยารบเรงในการอานอลกรอานกอนท�โองการ

ของพระองคจะจบลง และจงกลาวเถด โอผอภบาลของฉน ขอพระองคทรงโปรดเพ�มพนความรแกฉนดวย” 2 มความหมายวา “โอ ผศรทธาท 2งหลาย เม�อมเสยงกลาวแกพวกเจาวา จงขยายวงประชมพวกเจา พวกเจากจงขยาย เพราะอลลอฮจะ

ทรงขยายใหกวางขวางแกพวกเจา (ในวนกยามะฮ) และเม�อมเสยง กลาววา จงลกข 2นยนจากท�ประชมน 2น พวกเจากจงลกยน เพราะอลลอฮจะทรงยกยองเทดเกยรตแกบรรดาผศรทธาในหมพวกเจา และบรรดาผไดรบความรหลายข 2น และอลลอฮทรงรอบรย�งในส�งท�พวกเจากระทา 3 มความหมายวา “ผ ท�เขาเปนผภกดในยามค�าคนในสภาพของผ กมกราบ (สห�ด) และผ ยนละหมาด โดยท�เขาหว�นเกรงตอปรโลก และ

หวงความเมตตาจากพระผอภบาลของเขา (จะเหมอนกบผต 2งภาคตออลลอฮกระน 2นหรอ?) จงกลาวเถด (มฮมหมด) วา บรรดาผ รและบรรดาผไมรจะเทาเทยมกนหรอ? แทจรงบรรดาผมสตปญญาเทาน 2นท�จะใครครวญ 4 มความหมายวา “และเม�อไดถกกลาวแกพวกเขาวาจงปฏบตตามส�งท�อลลอฮไดประทานลงมาเถด พวกเขากกลาววามได เราจะปฏบต

ตามส�งท�เราไดพบบรรดาบรษของเราเคยปฏบตมาเทาน 2น และแมไดปรากฏวาบรรพบรษของพวกไมเขาใจส�งใด และท 2งยงไมไดรบแนวทางอนถกตองกตามกระน 2นหรอ?” 5 มความหมายวา “และอยาตามในส�งท�เจาไมมความรในเร�องน 2น แทจรง ห ตา และหวใจ ทกส�งเหลาน 2นจะถกสอบสวน”

6 มความหมายวา “บรรดาผ ท�จะต 2งภาคน 2นจะกลาววา หากอลลอฮทรงประสงคแลว พวกเรากยอมไมต 2งภาคข 2น รวมท 2งบรรพบรษของ

พวกเราอกดวย และพวกเรากยอมไมหามส�งใดในทานองน 2นแหละ บรรดาผ ท�อยกอนหนาพวกเขากไดเคยโกหกมาแลว จนกระท�งพวกเขาไดล 2มรสการลงโทษของเรา จงกลาวเถด (มฮมหมด) วาท�พวกเจาน 2นมความรประการใดกระน 2นหรอ ฉะน 2นพวกเจาจะตองนามนออกมาใหแกเรา พวกเขาจะไมปฏบตตามส�งใด นอกจากการคาดคะเนเอาเทาน 2น และพวกเจาไมมอะไรกนนอกจากการกลาวเทจเทาน 2น” 7 มความหมายวา “และในหมมนษย สตว และปศสตวน 2น กมหลากหลายสเชนเดยวกน แทจรง บรรดาผ ท�มความรจากปวงบาวของ

พระองคเทาน 2นท�เกรงกลวอลลอฮ แทจรงอลลอฮน 2นเปนผทรงเดชานภาพ ผทรงอภยเสมอ”

51

พระเจาท�เรยกวา naqliyya และความรจากสตปญญาของมนษยท�เรยกวา aqliyya ซ�งความรท 2งสองน 2จะเปนความรท� มความสาคญตอการดาเนนชวตและการยกระดบความเปนมนษย (Halstead, 2004: 520) 3.2 แบบอยางของศาสนทตมฮมมด (ซ.ล) แบบอยางของทานศาสนทตหรอท�เรยกวา อซซนนะห ถอเปนอกปจจยหลกนอกจากอลกรอานในการจดการศกษาในอสลาม (ซยน มฮามด ชาฮาตะฮ, มปป.: 7) อซซนนะหไดสงเสรมใหมการจดศกษาท�ลกซ 2งในการศกษาอสลาม ในหลายวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) สงเสรมและสรางความตระหนกใหกบประชาชาตตอการศกษา เชน วจนะหน�งของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�รายงานโดยบคอร ความวา “การศกษาน 2นเปนส�งท�บงคบสาหรบมสลมท 2งชายและหญง” และในรายงานหน�งจากตรมซยและดารมย รายงานวา “ผ ใดท�ออกจากบานไปเพ�อการแสวงหาความร เขาคอผ ท�อยในแนวทางของอลลอฮจนกระท�งเขาเดนทางกลบ” ซ�งวจนะเหลาน 2มความหมายครอบคลมท� ช 2ใหเหนวา การศกษาจะตองเปนการศกษาตลอดชวต และสามารถแสวงหาไดถงแมจะนอกโลกมสลมกตาม นอกจากน 2การศกษาไดถกบงคบอยางเทาเทยมท 2งเพศชายและเพศหญง (Halstead, 2004: 520) 3.3 ปรชญาการศกษา ถงแมปรชญาการศกษาจะเปนสวนนอยท�ชวยสงเสรมใหเกดทฤษฏทางการศกษาของอสลาม แตปรชญาการศกษากยงเปนส�งสาคญท�กอใหเกดเกดจากการรวบรวมงานเขยนในยคท�อสลามรงเรองสงสด และสรางใหเกดเวทของการถกเถยงกนในประเดนของการจดการศกษา ตวอยางเชน ในหนงสอ Akhlag-i-Naseri ของ Nasir al-Din และหนงสอ Taharat al-A’ara ของ Ibn Maskya ท 2งสองเลมน 2ประกอบไปดวยรายละเอยดเก�ยวกบการถกเถยงกนในเร�องของการจดการศกษาดานคณธรรมและประเดนการศกษาอ�นๆ และในหนงสอ Fatihat al- Ulum ของ Al-Ghazali มบางสวนของการเร�มตนของบทนาท�นาเสนอเก�ยวกบทฤษฏทางการศกษา และในหนงสอ al-Muqaddimah ของ Ibn Khaldun ช 2เฉพาะไปยงเปาหมายของการศกษา หลกสตรและทกษะการสอน นอกจากน 2ยงเปรยบเทยบภาพรวมของสถานะปจจบนของความรในอสลาม (Halstead, 2004: 521) ปรชญาการศกษาในอสลามมลกษณะสาคญคอ (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 153) 1) สามารถท�จะนาหลกการอสลามมาใชเปนแนวคดในการจดการศกษา ซ�งเปนการศกษาท�จะทาใหเราหางไกลจากแนวคดท�แยกระหวางกจกรรมทางธรรมกบกจกรรมทางโลก 2) มสลมจะใชคาสอนอสลามมาเปนแหลงสาคญในการสรางกรอบของปรชญาการศกษา

52

3) ระบบการศกษาอสลามจะทาใหมสลมเพ�มความเช�อม�นในศาสนา ภมใจใจความเปนมสลมอนจะนาไปสความรงเรองดงท�เคยปรากฏในอดตอกคร 2งหน�ง นอกจากสามแหลงท�กลาวมาขางตน แนวคดทางการศกษาในอสลามยงเกดข 2นไดจากแหลงท�มาอ�นไดอก เชน จากนตศาสตรอสลาม ประวตศาสตร โดยท�แขนงวชาเหลาน 2ลวนแลวแตถกนามาจากแหลงเดยวกนคอ อลกรอานและอซซนนะหท 2งน 2น ดวยเหตน 2สามารถกลาวไดวา การศกษาอสลามน 2นมแหลงท�มาหลกอยสองท�มาคอ อลกรอานและอซซนนะห (ซยน มฮามด ชาฮาตะฮ, มปป.: 4) จากแหลงท�มาของการศกษาอสลามขางตนทาใหเกดระบบ หลกการและแนวคดของการจดการศกษาในอสลามท�หลากหลายโดยนกการศกษาอสลาม แตท 2งน 2ทกแนวคดของการศกษาดงกลาวจะตองสอดคลองกบหลกการของศาสนาอสลามท�ปรากฏในอลกรอานและอซซนนะห ดวยเหตน 2จงมบางนกวชาการมสลมกลาววา ถงแมแนวคดทางการศกษาบางแนวคดไมไดเกดจากนกวชาการมสลม แตแนวคดดงกลาวไมขดกบหลกการของศาสนาอสลาม กสามารถยอมรบไดเชนกน (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 166-167) 4. ทศนะของนกปรชญามสลมตอการจดการศกษา นกปราชญมสลมไดเสนอแนวคดในการจดการเรยนรในอสลามไวอยางหลากหลาย ซ�งในท� น 2ไดเลอกนาเสนอในสวนท�มความสาคญตอการนามาประยกตใชในระบบอเล รนน�ง ซ�งรายละเอยดดงน 2

4.1 แนวคดของอควาน อล-เศาะฟาอ ทฤษฏทางการศกษาของกลมน 2วางอยบนพ 2นฐานแนวความคดของกรก ท�เช�อวาเดกท�เกดมาน 2นลวนบรสทธiไมมความรอะไรเลย ดงน 2นครผ สอนจงไมควรบรรจแนวความคดของตนในสมองเดกๆ แตควรเปดโอกาสใหเดกไดใชสตปญญาของตน กลมน 2ไดกลาวถงพฒนาการทางดานความรวา เม�อเดกอายไดหน�งป เดกกจะรบเอาแนวคดและความรสกของสงคมแวดลอมอยางอตโนมต จากน 2นกจะเร�มเลยนแบบคนรอบตว และเม�อเปนผใหญพวกเขากจะปฏบตตวดงเชนบรรพบรษของพวกเขา โดยเฉพาะอยางย�งบรรพบรษผซ�งเคยประสบความสาเรจหรอมอานาจเปนตน กลมน 2เช�ออกวา เดกจะเลยนแบบครและพอแม ดงน 2นท 2งครและพอแมควรปฏบตตวใหเปนแบบอยางท�ดสาหรบพวกเขาเหลาน 2น (Narongraksakhet, 1994: 9 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551)

4.2 แนวคดของอบน สะฮนน อบน สะฮนน มทศนะวาการศกษาน 2นควรเร�มดวยการศกษาอลกรอาน โดยเฉพาะอยางย�งในขณะท�อายยงนอย เพราะส�งท�ไดเรยนมาจากอลกรอาน

53

จะแทรกซมเขาไปในรางกาย และจะกลายเปนสวนหน�งของเลอดเน 2อเม�อเขาโตข 2น เก�ยวกบวชาตางๆ ทานเช�อวาวชาดงกลาวจะมท 2งวชาแกนและวชาเลอก วชาแกนไดแก อลกรอานและหะดษ สวนวชาเลอกไดแก ปรชญา กวนพนธ ประวตศาสตรของชนชาตอาหรบ วาทศลป เลขคณต จรยศาสตร เปนตน ในทศนะของทานแลววชาอลกรอานและอลหะดษถอเปนวชาแกนท�ผ เรยนทกคนตองเรยน หากใครไมเรยนท 2งสองวชาน 2 เขาผน 2นกจะไมสาเรจการศกษา (Alavi, 1988: 58) เก�ยวกบคาตอบแทนทานมทศนะวา ผสอนท�ไดรบคาตอบแทนแลว ตองไมรบของขวญจากผ เรยนหรอใชประโยชนจากผ เรยนอกเพ�อเพ�มรายไดใหกบตนเอง สวนในเร�องของการลงโทษน 2นทานไดตาหนผสอนท�ลงโทษเดกรนแรงเกนเหต ทานมทศนะวา การลงโทษสามารถจะกระทาไดในกรณท�พอแมของเดกยนยอม หากการลงโทษดงกลาวเปนการตดวยหวายกตองไมเกนสามคร 2ง และไมใชตท�ใบหนาหรอหว นอกจากน 2นการลงโทษทกคร 2งผสอนตองกระทาเอง หามมอบหมายใหผ เรยนหรอคนอ�นๆ ลงโทษแทน และไมลงโทษเดกโดยการใหอดอาหาร (Alavi, 1988: 58-59)

4.3 แนวคดของอบนมสกะวยฮ ทานมทศนะวา การศกษาของเดกๆ ควรเปนดงตอไปน 2 1) ควรสอนใหเดกเดนสายกลาง 2) เดกไมควรแตงกายดวยการแตงการท�มสฉดฉาดหรอมลวดลายมากเกนไป 3) ใหเดกฝกทองหะดษและบทกวท�ดๆ ใหหลกเล�ยงบทกวท�ไรสาระและบทกวเก�ยวกบความรก 4) เดกๆ ควรไดรบการยกยองสาหรบการปฏบตในส�งท�ดงาม 5) เร�มฝกเดกๆ เก�ยวกบมารยาทในการรบประทานอาหารและการดแลสขภาพอนามย 6) ฝกเดกไมใหนอนมากจนเกนไป เพราะการนอนมากจนเกนไปจะทาใหสตปญญาเฉ�อยชา 7) ไมควรฝกใหเดกเคยชนกบความหรหรา 8) ฝกเดกใหพดนอยๆ 9) ฝกใหเดกเปนคนท�เขมแขง 10) ฝกใหเช�อฟงพอแม นอกจากน 2ทานยงมทศนะวา จรยธรรมมความสาคญมากสาหรบการศกษาของเดกๆ ทานไดสรปเก�ยวกบบคลกภาพท�ดงามของเดกๆ ดงตอไปน 2 (Alavi, 1988:34) 1) ควรฝกเดกใหใชชวตแบบเรยบงาย 2) ควรคบเพ�อนท�ด หลกเล�ยงบทกวท�ไรสาระ

54

3) ฝกมารยาทในการรบประทานอาหาร 4) ฝกใหนอนแตนอยๆ ไมควรนอนบนท�นอนท�หรหรา 5) ควรสอนใหเดกตระหนกวา การลมหลงในเงนทองเปนส�งท�นารกเกยจ

4.4 แนวคดของอลกอบส อลกอบสไดใหความสาคญกบการศกษาเปนอยางมาก ทานไดกาหนดวตถประสงคของการศกษาวา ตองมวตถประสงคเพ�อศาสนาและอคลาก (จรยธรรม) เพ�อศาสนาในท�น 2หมายถงการศกษาท�เนนใหผ เรยนยดม�นในหลกศาสนา สวนวตถประสงคเพ�ออคลากน 2นหมายถงการปลกฝงบคลกนสยท�ดงามตามทศนะของอสลาม สวนเร�องสหศกษา อลกอบสมทศนะเชนเดยวกบอะหมด อบนสะฮนน ทานไดตาหนสหศกษาท�ผ เรยนท 2งชายและหญงเรยนรวมกน เพราะการเรยนรวมกนระหวางเดกชายและเดกหญงน 2นจะทาใหผ เรยนมนสยท�ไมด สาหรบเดกสตรทานมทศนะวา พวกเขาควรศกษาวชาอลกรอานและวชาศาสน แตไมควรเรยนวชากวนพนธ เพราะการเรยนวชาดงกลาวจะมผลเสยมากกวาผลด นอกจากน 2น อลกอบสยงมทศนะอกวา ผสอนจะตองมคณสมบตท�เหมาะสม มความรและมทกษะในการท�จะทาใหเดกเกดการเรยนร

4.5 แนวคดของอบนสนา อบนสนาไดใหความสาคญกบการฝกฝนเดกในขณะท�พวกเขาอายยงนอย และการฝกฝนดงกลาวเปนหนาท�ของผ เปนบดามารดา เขาท 2งสองจาเปนท�จะตองต 2งช�อและใหการดแลท�ดแกลกๆ ของพวกเขา สาหรบการฝกฝนเดกๆ อบนสนาไดแบงออกเปน 2 สวน (Rizavi, 1986 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2550) 1. การปลกนสยท�ดแกเดกๆ กอนท�เขาจะถกครอบงาจากการกระทาท�ช�วราย 2. ฝกฝนใหเดกมสตปญญาท�เฉลยวฉลาด ในการฝกฝนทางสตปญญา ทานเช�อวาการฝกฝนทางสตปญญาจะเร�มปฏบตไดเม�อรางกายของเดกเร�มแขงแรง เร�มพดไดดและพรอมท�จะรบการส�งสอน และการฝกฝนทางสตปญญาท�ดควรเร�มดวยการศกษาอลกรอาน นอกจากน 2ควรศกษาภาษาอาหรบ หลกการทางศาสนาและกวนพนธอาหรบ การปลกฝงนสยท�ดใหแกเดกเปนส�งหน�งท�สามารถจะพฒนาสตปญญาของเดกไดในโอกาสตอไป ดงน 2นทานจงไดแนะนาใหเดกๆ ทองจาอายะหตางๆ หรอแมกระท 2งทองจากวนพนธอาหรบกจะสามารถลบสตปญญาของเดกไดเปนอยางด เพราะการทองจาส�งเหลาน 2สามารถทาใหการจาของมนษยไดรบการพฒนา (Rizavi,1986 อางถงในอบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2550) อบนสนาเช�อวา เม�อเดกสาเรจการศกษาในระดบเบ 2องตนแลว เดกๆ กควรเลอกเรยนวชาการตางๆ ท�สอดคลองกบความถนดของตน ดงน 2นจงเปนหนาท�ของผ สอนท�จะตองศกษาเก�ยวกบความสามารถและความถนดของตน ดงน 2นจงเปนหนาท�ของผสอนท�จะตองศกษาเก�ยวกบความสามารถและความถนดของเดกๆ เพ�อช 2ใหพวกเขาเหนวาตนควรจะศกษาในสาขาวชาอะไร

55

ตอไป ในกรณท�เดกไมประสบความสาเรจในการเรยนบางวชา เขาเหลาน 2นกควรท�จะเปล�ยนไปเรยนวชาอ�น เพราะบางคร 2งเดกๆ เหลาน 2นอาจจะประสบความสาเรจในวชาใหมน 2กได (Shalaby, 1954: 167-168) นอกจากน 2อบนสนาไมเหนดวยกบการลงโทษท�รนแรง เพราะถอวาการลงโทษท�รนแรงจะทาใหเดกหนหางมากกวาท�จะเปนเร�องสรางสรรค (Rizavi, 1986 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2550)

4.6 แนวคดของอลมาวรด เปาหมายทางการศกษาในทศนะของอลมาวรด คอ การเตรยมปจเจกบคคลสาหรบโลกน 2และโลกหนา ทานเช�อวาการท�จะบรรลถงเปาหมายของการศกษาน 2น มนษยตองไดรบการฝกฝนทางสตปญญา เน�องจากมนษยมสตปญญา อลลอฮจงทรงบญชาใหมนษยปฏบตในส�งท�ดและหลกเล�ยงในส�งท�ช�วราย สตปญญาไมเพยงแตจะยกระดบของความเปนมนษย แตดวยสตปญญาน 2เองท�ทาใหมนษยแตกตางไปจากสตวโลกท 2งหลาย ในการจดการศกษาน 2น อลมาวรดมทศนะวา จะตองศกษาวชาศาสนากอนวชาการอ�นๆ เพราะการศกษาวชาศาสนาเปนหนาท�ของมสลมทกคน แมอลมาวรดจะมทศนะเชนน 2นแตทานกไมไดปฏเสธความสาคญของวชาสาขาอ�นๆ และยงถอวาทกวชาน 2นมความสาคญและมคณคาในตวมนเอง (Narongraksakhet, 1993: 4 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551) ดวยเหตดงกลาวทานจงเนนใหผ เรยนไดเรยนหลายๆ สาขาวชา ในขณะเดยวกนกใหเลอกเรยนในบางสาขาวชาใหลกซ 2ง เพราะการเรยนและเขาใจอยางลกซ 2งจะทาใหผ เรยนกลายเปนผ เช�ยวชาญในสาขาวชาน 2นๆ สาหรบการสอนน 2น อลมาวรดเนนวธการสอนแบบการใชคาถาม (Asking Question) เพราะทานเช�อวา การต 2งคาถามน 2นไมไดหมายความวาเน 2อหาท�กาลงเรยนน 2นไมชดเจน แตกลบตรงกนขาม การต 2งคาถามถอเปนกญแจดอกสาคญสาหรบการไดมาซ�งความร สวนเทคนคในการสอนตามทศนาของอลมาวรด สามารถสรปไดดงน 2 1. ตองคานงถงความแตกตางระหวางบคคล 2. ตองสรางบรรยากาศของการเรยนการสอนใหเหมาะสม 3. ตองเรยนจากเร�องท�วๆ ไปสเร�องเฉพาะ 4. ตองคานงถงความรสกของผ เรยน

4.7 แนวคดของอลฆอซาลย อลฆอซาลยไดใหทศนะเก�ยวกบการเรยนการสอนวา เดกๆ ควรเร�มจากการศกษาอลกรอาน และครผ สอนจะตองจดการศกษาใหสอดคลองกบความสนใจและความตองการของเดก เพราะการเรยนรวชาท�ตนเองสนใจจะทาใหการเรยนการสอนม

56

ประสทธภาพย�งข 2น และในการสอนน 2นจะตองครอบคลมท 2งวชาทางศาสนาและทางโลก ซ�งทานนาเสนอเน 2อหาวชาท�เก�ยวกบ การถกรอย การเกษตร การตดเยบ การตวผม เปนตน และทานยงใหความสาคญกบวชาพลานามย วาเปนส�งจาเปนท�จะทาใหเดกมรางกายท�แขงแรงปราศจากโรคภยไขเจบ (Khan, 1986: 85 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2550) ในสวนของการสอนน 2น อลฆอซาลยไดนาเสนอวา ครท�ดตองรจรงในเน 2อหาวชาท�จะสอน และการสอนทกคร 2งตองมการเตรยมแผนการสอนลวงหนา มฉะน 2นแลวการเรยนการสอนกจะไมมประสทธภาพ ซ�งทานระบวา ผสอนท�ไมมการเตรยมลวงหนา เขาผน 2นไดปฏบตในส�งท�เปนอธรรมตอผ เรยน นอกจากน 2ครจะตองใหความสาคญกบความรเดมของนกเรยน ทานเช�อวาความรเดมจะมผลตอการเรยนรของเดก เทคนคอกประการหน�งท�อลฆอซาลยไดนาเสนอไวคอ เทคนคการสอนจากส�งท�งายไปสส�งท�ยาก และผสอนจะตองใชส�อการเรยนการสอนเพ�อเพ�มประสทธภาพของการเรยนการสอน นอกจากน 2นทานยงไดเสนอแนะใหเดกมสวนรวมในการเรยนการสอนดวย นอกจากน 2 ครทกคนจะตองปฏบตตวตอนกเรยนดวยความรกและความเมตตา ในขณะเดยวกนนกเรยนจะตองเคารพครบาอาจารย (Khan, 1986 อางถงใน อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2550)

4.8 แนวคดของอซซรนญย อซซรนญยไดใหแนวคดไววา นกเรยนควรท�จะไดรบการศกษาอลกรอาน อลหะดษ และศาสนบญญตเปนอนดบแรก ตอมาคอยเรยนวชาเวชกรรมศาสตร แนวคดน 2มความคลายกบแนวคดของอลฆอซาลยและอบนสนา ทานมทศนะวานกเรยนควรท�จะเลอกเรยนวชาท�มประโยชนกบตน และเปนวชาท�สอดคลองกบความสนใจของตนเอง เพราะการเรยนรจะเกดข 2นและมประสทธภาพหากนกเรยนมความพรอม ความพรอมในทศนะของทานประกอบดวย ความต 2งใจ ความขยนและการมอบหมายตออลลอฮ (al Sharjabi and Hamad, 1991: 84) นอกจากน 2ทานยงเช�อวา ครจะตองรถงธรรมชาตของเดก และตองแนะนาใหเดกเลอกเรยนวชาท�เปนพ 2นฐานกอนท�จะไปเรยนวชาอ�น และทานไดกาหนดหนาท�ของครท�มตอนกเรยนไวดงน 2 (Shalaby, 1954: 145-146) 1) มความเมตตาตอนกเรยน ปฏบตตอเขาเสมอนเขาเปนลกๆ ของทาน 2) เดนตามแบบอยางของทานศาสดาเก�ยวกบการเผยแพรความร ครไมควรหวงผลตอบแทน 3) ใหคาแนะนาแกผ เรยนเทาท�ครมความสามารถ 4) ไมเนนเก�ยวกบความรของนกเรยนเพยงอยางเดยว แตครควรใหความสนใจอยางเตมท�ตอผลงานของเขา

57

5) อยาตาหนวชาของครอ�นๆ ในทางตรงกนขามครควรโนมนาวเดกใหเรยนในหลายๆ สาขาวชา 6) เลอกตวอยางท�เหมาะสมกบสมรรถภาพทางสตปญญาของเดก 7) สนบสนนเก 2อกลบทเรยนของเดกๆ โดยการใหเขาไดปฏบตดวยตนเอง 8) เรยกรองใหเดกใชสตปญญาและตดสนใจดวยตนเองไมใชเลยนแบบครผสอน

4.9 แนวคดของอบน คอลดน อบนคอลดนไดใหทศนะไววา ในการจดการเรยนการสอนน 2น หลกสตรควรมความหลากหลายและควรมการผสมผสานวชาตางๆ เขาดวยกน ในขณะเดยวกนตองกวางและแคบ กวางในท�น 2หมายถงการศกษาท�มงเนนในการจะผลตผ เรยนท�มความรในหลายๆ สาขาวชา ซ�งเรยกวาผ รอบร แคบหมายถง การศกษาท�มงเนนท�จะผลตผ ชานาญเฉพาะดานท�เรยกวา ผ เช�ยวชาญ ซ�งในทศนะของทานน 2น ผ รอบรจะมความสาคญมากกวาผชานาญเฉพาะดาน เน�องจากผ ชานาญเฉพาะดานน 2นจะรเฉพาะสาขาวชาท�ตนไดเรยนรเทาน 2น แตผ รอบรจะมความรกวางขวาง บางคร 2งอาจจะรเฉพาะดานดวย นอกจากน 2ทานยงเสนอแนวคดวา เดกๆ ควรเลอกเรยนวชาการอาน การเขยนและเลขคณตกอน แลวคอยไปเรยนวชาศาสนา ทานมแนวคดเชนน 2มไดหมายความวาทานไมไดใหความสาคญกบวชาศาสนา เพราะความจรงทานเปนคนหน�งท� เช�อวา การศกษาอลกรอานคอสญลกษณของความเปนมสลม เพราะการศกษา อลกรอานจะทาใหจตใจของเราม�นคงตอศาสนา ดวยเหตดงกลาวทานจงถอวาวชาอลกรอานและอลหะดษเปนวชาพ 2นฐานท�ทกคนตองศกษา (อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2549:83)

จากทศนะของปรชญามสลมท�นาเสนอไปขางตน จะเหนลกษณะสาคญของแนวทางการจดการศกษาในอสลามไดวา ในการจดการศกษาสาหรบเยาวชนน 2นจาเปนท�ตองเช�อมโยงการพฒนาดานตางๆ ไปสการสรางความศรทธาตออลลอฮ (ซ.บ) โดยสวนใหญใหความสาคญตอการศกษาอลกรอานเปนอนดบแรก และขยายความรจากอลกรอานไปยงความรในสวนอ�นๆ แตท 2งน 2สวนใหญใหความสาคญตอการสรางความสมดลระหวางการศกษาทางศาสนาและทางโลก เพ�อความเช�อท�วา ทกวชามความสาคญและมคณคาในตวของมนเองเสมอ โดยสรปแลว ทศนะของนกปรชญามสลมขางตนทาใหเหนถงองคประกอบสาคญตอความสาเรจในการจดการศกษาท�จะตองประกอบดวย 1) การใหความสาคญตออลกรอานและหะดษ โดยนาอลกรอานและหะดษเปนฐานของการพฒนากระบวนการจดการเรยนการสอน การกาหนดเน 2อหาหลกสตร ตลอดจนการ บรณาการหลกคาสอนของศาสนาท�ปรากฏในอลกรอานไปสการจดการเรยนการสอนเน 2อหาอ�นๆ

58

2) ครและผปกครองจะตองเปนแบบอยางสาหรบการเรยนรและการปรบเปล�ยนพฤตกรรมของเดก ครจะตองมความเช�ยวชาญในสาขาวชาท�สอน มการเตรยมการสอน และดาเนนการสอนใหเหมาะสมกบความแตกตางของผ เรยน 3) ผ เรยนจะตองไดรบการสรางบคลกภาพท�เหมาะสมกบการเรยนร การมกรยามารยาทเปนสวนหน�งท�จะสงเสรมบคลกภาพในการเรยนร 4) เน 2อหาท�นามาสอนจะตองสอดคลองกบหลกคาสอนของศาสนา หรอเปนหลกคาสอนท�นาไปสการพฒนาผ เรยนอยางครอบคลม มการออกแบบเน 2อหาอยางเหมาะสมกบผ เรยน มการบรณาการเน 2อหาความรท�หลากหลายและมคณคา 5) กจกรรมการสอนจะตองสอดคลองกบความแตกตางของผ เรยน มการจดลาดบกจกรรมท�เหมาะสมกบทกษะการเรยนร มการช 2แนะ การเสรมแรงและการลงโทษท�เหมาะสม กระตนการแสดงความคดเหน 6) การจดสภาพแวดลอมท�เอ 2อตอการเรยนรของผ เรยน 5. สภาพการจดการศกษาอสลามในปจจบน ระบบการศกษาอสลามมความแตกตางท�ชดเจนจากระบบการศกษาของตะวนตก ความรงเรองของระบบการศกษาในอสลามสบเน�องมาจากความเจรญของศาสนาในยคแรก (Cook, 1999: 340) มองคความรมากมายหลากหลายสาขาวชาท�เกดข 2นจากการกระตนของคาสอนในศาสนาอสลาม เชน ดาราศาสตร ภมศาสตร แพทยศาสตร ทศนศาสตร ฟสกซ เปนตน และในยคน 2นยงเกดศนยของการศกษาท�แพรขยายออกไปอยางกวางขวางจากเมองแบกแดดและอสฟาฮาน (Hilgendorf, 2003: 63) ระบบการศกษาอสลามไดรบความทาทายอยางย�งในชวงศตวรรษท� 18 ในยคแหงการลาอาณานคม สงคมมสลมท�อยภายใตการปกครองของประเทศเจาอาณานคมไดเขามาเปล�ยนแปลงการจดการศกษา โดยเฉพาะอยางย�ง การเนนการสรางคนท�คดแยกสวนระหวางศาสนากบรฐ เนนการใชเหตผลของมนษยและปฏเสธหลกคาสอนท�มาจากการประทานของพระเจา (Cook, 1999: 340) และดวยผลของการแพรกระจายแนวคดการศกษาของโลกตะวนตกผานกลไกทางดานการเมอง การปกครอง ทาใหการศกษาในโลกมสลมปจจบน ประกอบดวย 2 รปแบบสาคญ คอ (Cook, 1999: 341; อบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2551: 160) 1) ระบบการศกษาแบบด�ง เดมหรอระบบการศกษาศาสนา (Traditional /Religious Education) เปนระบบท�คบแคบและจดอยในกลมของความรคลาสค ไมไดให

59

ความสาคญกบการพฒนาองคความรใหม และการพฒนาองคความรใหมในระบบการศกษาน 2ยงไมเปนท�ยอมรบของระบบการศกษาตะวนตก

2) การจดการศกษาแบบแยกสวนระหวางศาสนาและทางโลก (Secular) เปนระบบการศกษาท�นาเขามายงสงคมมสลม และไดรบการสนบสนนอยางเปนทางการจากรฐบาลท 2งหมด เปนระบบท�นามาจากตะวนตกโดยมหาวทยาลยสมยใหม ดวยท�เปนระบบการศกษาท�แยกศาสนาออกจากความรท�ชดเจน จงทาใหไมมหลกคาสอนของศาสนาถกนามาใชในกระบวนการของความร ย�งไปกวาน 2น การใหการศกษาแกประชาชนดวยวธการน 2 เนนการนาเสนอเฉพาะในองคความรใหมท�เปนสากล ทาใหคนโดยสวนใหญไมรจกตวตนของตวเอง ไมรจกประเพณและอตลกษณของตนเอง ดวยระบบการจดการศกษาในโลกมสลมท�เปล�ยนแปลงไปจากรากฐานเดมของอสลาม ทาใหมการขบเคล�อนของนกการศกษามสลมเพ�อใหเกดการเปล�ยนแปลงการจดการศกษาในชมชนมสลม โดยเฉพาะอยางย�งในประเทศมสลม เพ�อใหการผลตคนสอดคลองกบเปาหมายท�แทจรงของอสลาม ความพยายามของนกการศกษามสลมท�จะสรางสรรคระบบการศกษาท�ต 2งอยบนหลกการอสลาม ท�มความสอดคลองกบความทนสมยและการเปล�ยนแปลงของโลกในปจจบน และมการดาเนนการอยางเปนรปธรรมโดยไดมการประชมระดบโลกสาหรบการศกษาของมสลมคร 2งแรก (First World Conference on Muslim Education) ณ นครมกกะห ประเทศซาอดอารเบย ในระหวางวนท� 31 มนาคม ถง 8 เมษายน 1977 และจากการประชมดงกลาวไดมการจดทาเปาหมายการศกษาไว ดงน 2

“การศกษาจะตองมเปาหมายเพ�อการเจรญเตบโตท� มดลยภาพทางบคลกภาพท 2งมวลของมนษย โดยการฝกฝนทางดานจตวญญาณ สตปญญา เหตผล ความรสกและประสาทสมผส ดงน 2นการศกษาจะตองมงเนนความเจรญเตบโตของมนษยในทกๆ ดาน เชน ดานจตวญญาณ ดานจนตนาการ ดานรางกาย ดานวทยาศาสตร ภาษาศาสตร ท 2งในสวนปจเจกบคคลและสวนรวม และโนมนาวดานตางๆ เหลาน 2สความดและการบรรลถงความสมบรณ เปาหมายสงสดของการศกษาต 2งอยบนการมอบหมายโดยสโรราบตออลลอฮ ท 2งในระดบปจเจกบคคล ชมชนและมนษยชาต”

มตการประชมดงกลาวไดกลาวเปนเปาหมายเชงสญลกษณสาหรบการศกษาของมสลม ท�จะตองขจดการรบรเพยงมมมองเดยวอนเน�องจากการจดการศกษาแบบด�งเดมและการจด

60

การศกษาแบบแยกสวน ซ�งเปนระบบการจดการศกษาท�มอยในประเทศมสลมปจจบน (Al-Attas 1979 Quote in Cook, 1999: 342) จากการประชมในคร 2งน 2 และตอเน�องดวยการประชมตามมาอกหลายคร 2งโดยแกนนานกการศกษาและผ นาประเทศของโลกมสลม ทาใหมการผลกดนการนาหลกการอสลามมาสการจดการศกษาอยางเปนรปธรรมมากข 2น ซ�งกระบวนการดงกลาวน 2เรยกวา อสลามมานวตรทางการศกษา (Islamization of Education) ซ�งเปนกญแจสาคญกญแจหน�งสาหรบการฟ2นฟอสลาม และการประชมคร 2งแรกน 2ไดกลายเปนรากฐานทางดานปรชญาการศกษาในปจจบน ท 2งน 2หากมองหาความสาเรจของอสลามมานวตรทางการศกษากอนป 1977 กคงมเพยงแหงเดยวคอ มหาวทยาลยอลอซฮาร (Al Azhar) ซ�งเปนความสาเรจของอดตท�ตอสกบการจดการศกษาแบบแยกสวนและการศกษาท�จากดการศกษาเฉพาะในเร�องของศาสนาเพยงอยางเดยว (Tibawi 1972 Quote in Cook, 1999: 342) ง. สรปผลการศกษาปรชญาการศกษาตะวนตกและปรชญาการศกษาอสลาม จากขอมลท�ไดนาเสนอไปขางตน จะเหนไดวา ปรชญามบทบาทสาคญตอการจดการศกษา ทาหนาท�กาหนดทศทาง รปแบบการจดการศกษา เปนรากฐานในการสรางความชดเจนสาหรบการจดการศกษา ตลอดจนเปนกรอบท�จะสรางความชดเจนในการดาเนนงานทางดานการศกษา สาหรบชมชนมสลม ซ�งมหลกคาสอนของศาสนาอสลามเปนกรอบในการดาเนนชวต ซ�งรวมถงการจดการศกษาท�เปาหมายและรปแบบของการจดการศกษากอเกดจากปรชญาท�แฝงอยในหลกคาสอนดงกลาว และรากฐานสาคญท�กอใหเกดปรชญาหรอแนวคดทางการศกษาท�สาคญสาหรบมสลมมาจากแหลงสาคญสามแหลงคอ อลกรอาน แบบอยางจากทานศาสนทต (ซ.ล) อซซนนะห และจากกลมปรชญาตางๆ ท�มแนวคดไมขดแยงกบหลกการของศาสนา จากสามแหลงกาเนดกรอบแนวทางการจดการศกษาของชมชนมสลม ทาใหรปแบบการจดการศกษาในอสลามประกอบดวยหลกการสาคญสามประการ คอ 1) การเพ�มพน การเจรญเตบโต (tarbiyah) 2) การถายทอดความร (ta’lim) 3) การสรางวนยของจตใจ รางกายและวญญาณ (ta’dib) และจากหลกการสามประการน 2นาไปสการออกแบบรปแบบการจดการศกษาท�หลากหลายอนเน�องจากบรบทท�มความแตกตางกน แตในปจจบนรปแบบการศกษาในชมชนมสลมมความเปล�ยนแปลงไปอยางมากอนเน�องจากหลายสาเหต ซ�งในปจจบนจดกลมรปแบบการจดการศกษาในชมชนมสลมไดเปน 2 รปแบบสาคญ คอ

61

1) ระบบการศกษาแบบด�ง เดมหรอระบบการศกษาศาสนา (Traditional /Religious Education) เปนระบบการศกษาท�คบแคบ ขาดการใหความสนใจตอการพฒนาองคความรใหม กาหนดกรอบการศกษาเฉพาะในดานท�เก�ยวของกบหลกศาสนาบญญตเทาน 2น

2) ระบบการจดการศกษาแบบแยกสวนระหวางศาสนาและทางโลก (Secular) เปนระบบการศกษาท�นาเขามายงสงคมมสลม และไดรบการสนบสนนอยางเปนทางการจากรฐบาล โดยเปนแนวคดท�มาจากระบบการศกษาของตะวนตก เปนระบบการศกษาท�แยกศาสนาออกจากทางโลกท�สมบรณแบบจงทาใหไมมหลกคาสอนของศาสนาถกนามาใชในกระบวนการของความร จากรปแบบการศกษาในชมชนมสลมขางตนท�มภาพลกษณของการจดการศกษาท�มความหางไกลไปจากหลกคาสอนของศาสนาท�กาหนดไวในอลกรอานและจากแบบอยางของทานศาสนาทต (ซ.ล) ทาใหเกดการขบเคล�อนโดยนกการศกษามสลมเพ�อใหเกดการเปล�ยนแปลงการจดการศกษาในชมชนมสลม โดยเฉพาะอยางย�งในประเทศมสลม เพ�อใหการผลตคนสอดคลองกบเปาหมายท�แทจรงของอสลาม น 2นคอ การศกษาจะตองสรางใหเกดการเจรญเตบโตท�มดลยภาพทางบคลกภาพท 2งมวลของมนษย โดยการฝกฝนทางดานจตวญญาณ สตปญญา เหตผล ความรสกและประสาทสมผส การศกษาตองมงเนนใหเกดความเจรญเตบโตในทกดาน ท 2งจตวญญาณ จนตนาการ รางกาย วทยาศาสตร ภาษาศาสตร ท 2งในสวนปจเจกบคคลและสวนรวม เปาหมายสงสดของการศกษาต 2งอยบนการมอบหมายโดยสโรราบตออลลอฮ ท 2งในระดบปจเจกบคคล ชมชนและมนษยชาต เปาหมายการศกษาในอสลามขางตนมความสาคญอยางย�งสาหรบการวจยคร 2งน 2 เน�องจากการวจยคร 2งน 2เปนการศกษารปแบบของการจดการเรยนการสอนสาหรบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม โดยผานการใชระบบอเลรนน�ง เน�องจากโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาเปนสถาบนการศกษาสาคญท�เกดข 2นจากความพยายามในการปฏบตตามหลกการของศาสนาอสลามของชมชนมสลมในประเทศไทย จะตองมเปาหมายการจดการศกษาท�สอดคลองกบหลกปรชญาการศกษาของศาสนาอสลามดวยเชนกน และจากขอเสนอของนกปรชญามสลมหลายทานท�ไดนาเสนอไปในขางตน จะพบวา กระบวนการจดการศกษาท�จะตองมงพฒนาเยาวชนสการมพฒนาการท 2งทางดานสตปญญา รางกายและจตวญญาณและนาไปสการเปนผ มความม�นคงในการศรทธาตออลลอฮ (ซ.บ) ซ�งจะตองมกระบวนการจดการเรยนการสอนท�เช�อมโยงกบอลกรอานและอซซนนะหเปนสาคญ

62

ทฤษฏการเรยนรและแนวทางการจดการเรยนรในอสลาม ในการศกษาทฤษฏการเรยนรและแนวทางการจดการเรยนรในอสลามน 2 ไดแบงเน 2อหาออกเปน 3 สวนสาคญคอ 1) ทฤษฏการเรยนร 2) แนวทางการจดการเรยนรในอสลาม และ 3) การสรปผลการศกษาเพ�อการออกแบบการจดการเรยนร ซ�งมรายละเอยด ดงน 2 ก. ทฤษฏการเรยนร ผศกษาไดทาการศกษาทฤษฏการเรยนร เพ�อเปนแนวทางในการพฒนาระบบอเลรนน�งสาหรบการจดการเรยนการสอนท�เหมาะสมสาหรบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ซ�งสามารถสรปเน 2อหาการศกษาทฤษฏการเรยนรท�มบทบาทในปจจบนและนาเสนอเน 2อหาตามกลมทฤษฏ 2 กลมสาคญ คอ กลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism) และกลมพทธนยม (Cognitivism) และไดศกษาเพ�มเตมในเร�อง Metacognition นอกจากน 2ผ ศกษาท�ทาการสรปและอภปรายผลไวในตอนทายของการศกษาคร 2งน 2ดวย ซ�งมรายละเอยดดงน 2 1. กลมพฤตกรรมนยม กลมพฤตกรรมนยม (behaviorism หรอ S-R Associationism) ซ�งนกจตวทยาในกลมน 2เรยกวา behaviorist-enviornmentalist –associationist ใหความสนใจศกษาเก�ยวกบพฤตกรรมท�เหนไดชด ซ�งสามารถวดได สงเกตไดและทดสอบได แนวคดของกลมน 2คอ ถอวาส�งแวดลอมหรอประสบการณจะเปนตวกาหนดพฤตกรรมและการเรยนรจะเกดข 2นเม�อมการเช�อมโยงระหวางส�งเราและการตอบสนอง นกจตวทยาท�มช�อเสยงท�สดในกลมน 2ประกอบดวย 5 ทฤษฏ ไดแก Pavlov, Thorndike, Watson, Skinner, Hull (Jarvis, Holford and Griffin, 2003: 25) ซ�งมรายละเอยดดงน 2 1.1 Ivan Pavlov: 1849-1936 Pavlov เปนชาวรสเซย จบการศกษาทางดานสรรศาสตร (Physiology) เปนคนแรกท�ทาการศกษาเก�ยวกบการเรยนร การทดลองของเขาเปนตวอยางท�ดท�แสดงวา การเรยนรเปนเร�องของการเปล�ยนแปลงพฤตกรรม จากผลงานของ Pavlov ทาใหเขาไดรบรางวลโนเบล ในป 1904

63

การศกษาของ Pavlov เปนการทดลองกบสนข เพ�อใหสนขมน 2าลายไหลเม�อไดยนเสยงกระด�ง นอกเหนอจากการท�สนขจะน 2าลายไหลเฉพาะเม�อเหนอาหารเทาน 2น จากการทดลอง Pavlov เรยกอาหารวา เปนส�งเราท�ไมไดวางเง�อนไข (unconditioned stimulus) เรยก พฤตกรรมท�สนขน 2าไหลวา เปนการตอบสนองท�ไมไดวางเง�อนไข (unconditioned response) เรยก กระด�งท�นามาใชเพ�อใหสนขเกดอาการน 2าลายไหลน 2นวาเปนสถานการณท�วางเง�อนไขไว (conditioned stimulus) หรอเรยกวา neutral และการท�สนขน 2าลายไหลจากการวางเง�อนไขวา เปนการตอบสนองตามเง�อนไขท�วางไว (conditioned response) การทดลองเร�มจากการท� Pavlov สงเกตวา สนขจะมน 2าลายไหลเม�อเหนอาการ แตจะไมมปฏกรยาใดๆ ตอกระด�ง จากน 2นเขาจงเร�มการทดลอง โดยการส�นกระด�งและใหอาหารทนท ปรากฏวาสนขน 2าลายไหล เขาทาซ 2าหลายๆ คร 2งจนในท�สดส�นกระด�งอยางเดยวโดยไมมอาหาร สนขกน 2าลายไหล ซ�งสรปไดวา สนขไดเกดการเรยนรแลว เพราะรจกเช�อมโยงระหวางเสยงกระด�งกบอาหาร และมการตอบสนองตอเสยงกระด�งดงเชนสนองตอบตอการเหนอาหาร ซ�งการทดลองน 2เปนพ 2นฐานของการวางเง�อนไขแบบคลาสสค (classical conditioning) (Jarvis, Holford and Griffin, 2003:25) การเรยนรท�เกดจากการวางเง�อนไขแบบคลาสสค สามารถอธบายดวยแผนผงไดดงน 2 Before classical conditioning CUS (food) UCR (Salivation) Bell (neutral) No predictable response After classical conditioning pairing, CUS (food) UCR (Salivation) contiguity Bell (neutral) No predictable response

รปท� 2 การเรยนรจากการวางเง�อนไขแบบคลาสสค

1.2 Edward Lee Thorndike: 1874-1949 ในชวงเวลาท� Pavlov กาลงดาเนนการทดลองอยในรสเซย (ชวงปลายของศตวรรษท� 19) Thorndikeกกาลงดาเนนการคลายๆ กนอยในอเมรกา งานของเขาดาเนนการระหวางแมวกบอาหาร โดยเขาจบแมวไวในกลองซ�งมคนโยกสาหรบเปด

{

64

ประต และจานอาหารสาหรบแมว เม�อแมวอยในกลองกมการตะเกยกตะกายแลวไปกดคนโยก ประตกถกเปดออก แมวกสามารถไปยงอาหารท�วางไวได และเม�อแมวไดรบประสบการณจากการทาซ 2าๆ Thorndike ไดขอสรปวา แมวมการเรยนรเปนข 2นๆ จนไปถงข 2นท�ทาใหสามารถเปดกลองและไดรบอาหารเรวข 2น และจากจดน 2 Thorndike ไดเสนอเปนกฎของผลความใกลชด (Law of effect) สาหรบเพ�อการอธบายการตอบสนองตอสถานการณตามความตองการใหเกดความพงพอใจ ซ�งกระบวนการท�นามาใชในการแกไขปญหาคอ การลองผดลองถก ซ�งแนวคดดงกลาวน 2มความสอดคลองกบการดาเนนชวตท�พบวา ในชวงแรกของประสบการณในแตละวนของชวตเปนเรยนรแบบการลองผดลองถก โดยเฉพาะอยางย�งในขณะท�เรากาลงมองหาวธการแกไขปญหาท�เกดข 2น แตอยางไรกตาม Thorndike กมไดยดม�นงานของเขาเพยงเฉพาะเน 2อหาน 2เทาน 2น (Jarvis, Holford and Griffin, 2003:26) Thorndike ไดช�อวาเปน Connectionism โดยท�มความเหนวาการเรยนรเกดข 2นเน�องจากการมการเช�อมโยงระหวาง S-R (stimulus-response) ส�งสาคญท�กอใหเกดการเรยนร คอ “reinforcement” ซ�งจะเปนตวกระตนใหเกดการเช�อมโยงระหวาง S-R มากข 2น คอ ส�งเราใดทาใหเกดการตอบสนองและการตอบสนองน 2นไดรบการเสรมแรงจะกอใหเกดการเช�อมโยงระหวาง S-R น 2นๆ มากข 2น จากการทดลองของ Thorndike ในเบ 2องตนน 2นแมวไดแสดงพฤตกรรมท�อยในลกษณะของการลองผดลองถก และเม�อแมวเหนสลก (S) ไดถกกระตนใหแสดงพฤตกรรม คอการดงสลกน 2น (R) และไดรบความพงพอใจจากการแสดงพฤตกรรมน 2นคอ การไดออกนอกกรงและไดกนอาหาร (Reinforcer) จะทาใหเกดการเช�อมโยงระหวาง S-R คน 2นอยางแนนเฟน คอ แมวกจะมการเช�อมโยงระหวางสลกกบการดงสลก ซ�งเม�อแมวพอใจแมวกจะแสดงพฤตกรรมเชนน 2นอยางสม�าเสมอ แตในทางกลบกนถาการแสดงพฤตกรรมดงกลาวไมไดผลตามท�ตองการ แมวกจะคอยๆ เลกพฤตกรรมดงกลาว

1.3 John B. Watson (1878-1958) Watson เปนคนแรกท�ใชคาวา “Behaviourism”

Watson มความสดโตงในหลายๆ เร�อง เชน เขาปฏเสธการมบทบาทของอารมณความรสก ประสบการณทางพทธพสยเปนเพยงโครงสรางประหลาดของพฤตกรรมเทาน 2น (epiphenomena of behavior) แนวคดของ Watson ไดรบอทธพลจาก Pavlov และนาแนวคดของ Pavlov มาสการทดลองกบการเรยนของคน ซ�งมความคลายคลงกบแนวทางของ Thorndike ขอสรปของ Watson

65

สามารถสรปไดเปน 2 กฎ คอ กฎของการฝกหดและกฎของความใกลชด (the law of frequently and the law of recency) (Jarvis, Holford and Griffin, 2003: 26) ในการทดลองของ Watson เขาไดทาการทดลองเก�ยวกบการเรยนรของคน โดยใชเดกชายอลเบรต อายประมาณ 2 ขวบเปนตวทดลอง โดยเขาใหขอสงเกตวา โดยธรรมชาตแลว เดกๆ จะกลวเสยงท�ดงข 2นมาอยางกะทนหน และกโดยธรรมชาตอกเชนกน เดกๆ มกจะไมกลวสตวประเภท หน กระตาย ในชวงของการทดลอง เขาปลอยใหอลเบรตเลนกนหนขาว ขณะท�อลเบรตเอ 2อมมอจะจบหน Watson ใชคอนตแผนเหลกเสยงดงสน�น เดกแสดงอาการตกใจกลวหลงจากน 2นเดกแสดงอาการกลวหน ถงแมจะไมมเสยงฆองดดงๆ กตาม จากการทดลองดงกลาว เดกเกดการเรยนรชนดเช�อมโยงระหวางเสยงดง ซ�งทาใหเดกเกดความกลวข 2นตามธรรมชาตกบหน ซ�งคร 2งแรกเดกไมกลว แตเม�อนามาคกบเสยงดง เดกเกดการเช�อมโยงระหวางเสยงดงกบหน ในท�สดทาใหเดกกลวได ดงน 2นหนจงกลายเปน CS ซ�งทาใหเกดความกลว CR ดงแผนผง เสยงดงอยางกระทนหน เกดความกลว นาหน (U C S) (U C R) และเสยงดง หน (neutral) ไมกลว มาควบคกน หน กลว (C S) (C R)

รปท� 3 การเรยนรของ John B. Watson การเรยนรชนดน 2เรยกอกช�อหน�งวา “Type – S conditioning” ซ�งหมายความวา การเรยนรจะเกดข 2นไดจะตองมส�งมากระตน ซ�งเปนส�งเราจากภายนอกมากระตนใหผ เรยนแสดงพฤตกรรม ผ เรยนเปนเพยงฝายรอรบ

1.4 B Frederic Skinner (1904-1990) Skinner เปนผ ท�ใชคาวา “Operant conditioning” หรอ “instrumental learning” เขามความเหนสอดคลองกบ Thorndike วา

{

66

reinforcement (การเสรมแรง) เปนส�งสาคญในการเรยนร เขากลาววา การกระทาใดๆ ถาไดรบการเสรมแรงจะมแนวโนมใหเกดการกระทาน 2นอก สวนการกระทาใดท�ไมมการเสรมแรง ยอมมแนวโนมใหความถ�ของการกระทาน 2นคอยๆ หายไปและหายไปในท�สด ความเหนของ Skinner เก�ยวกบการเสรมแรงตางจาก Thorndike ตรงท�เขากลาววา การเช�อมโยงจะเกดข 2นระหวางการใหรางวล (reward) และการตอบสนอง (response) มใชระหวางส�งเรา (stimulus) กบการตอบสนอง (response) ตามความเหนของ Thorndike ในการทดลองของ Skinner จะมลกษณะท�ใกลเคยงกบนกจตวทยาทานอ�นๆ ในกลมน 2 โดยเขากระทาเก�ยวกบสตวและอาหาร เขาพบวา หนซ�งอยในกลองจะเรยนรการกดกระเด�องลงเพ�อใหไดอาหาร (Jarvis, Holford and Griffin, 2003: 26) ในการทดลองเพ�อใหเหนวา การเรยนรเกดจากการกระทาของผ เรยน Skinner ไดใชหนทดลองในกลองท�เรยกวา “skinner box” ซ�งสรางข 2นสาหรบการทดลองน 2โดยเฉพาะ ในกลองมคานซ�งเม�อหนกดจะไดกนอาหาร และการไดอาหารน 2จะมเง�อนไขบางอยางเชน เสยงดงแกรก และมถาดสาหรบรองรบอาหาร เม�อหนท�กาลงหวถกจบใสลงไปในกลอง หนจะว�งไปว�งมา และโดยบงเอญหนไปเหยยบคานเขา และเกดเสยงแกรกข 2น หลงจากน 2นกมอาหานหลนมาตามทอลงสถาด หนรบกนอาหารน 2น จากน 2นหนกว�งไปว�งมาอก ในท�สดหนจะเฝากดคานและว�งไปคอยรบอาหาร คร 2งแรกหนจะเกดการเรยนรชนด generalization คอ คดวากดคาดทกคร 2งกจะไดอาหาร ตอจากน 2น Skinner เปล�ยนการทดลอง งดการใหอาหารเม�อหนกดคาร แตยงมเสยงแกรกตามปกต ปรากฏวาหนกดคานตออกเพยง 2-3 คร 2งกเลกกด ตอมา Skinner ทาการทดลองเปรยบเทยบระหวางหน 2 ตว ตวหน�งเม�อกดคานกจะไดอาหารทกคร 2ง อกตวหน�งเม�อกดคานบางทกไดบางทกไมได ผลปรากฏวา หนตวแรกเม�อหยดใหอาหารหนกแทบจะเลกกดทนทเหมอนกน สวนอกตวหน�งยงเฝากดอยแมวาจะเหน�อยจนหลบไป เม�อต�นข 2นมากยงเผากดคานตอไป ลกษณะการใหการเสรมแรง (reinforcement) เชนน 2 เหมอนกบคนเลนการพนน ถงแมวาจะไดบาง เสยบาง คนกยงเลน เพราะคดวาอาจจะไดแผนผงแสดงการเรยนรของ Operant learning model

67

1. Response (กดคาน) รางวล (อาหาร–reinforcing stimulus-Sre) 2. คาน (S) + อาหาร (Sre) กดคาน (R) 3. คาน (S) กด (R)+ อาหาร (reinforcer)

รปท� 4 การเรยนรของ Skinner

Skinner กลาววา การเรยนรชนด operant conditioning หรอ Type –R conditioning น 2น ผ เรยนจะตองเปนฝายกระทาเอง มใชเปนการแสดงพฤตกรรมอนเน�องมาจากส�งเราภายนอกมากระตน ดงเชน การเรยนรชนด classical conditioning ดงตวอยางของการทดลอง การท�หนไดกนอาหาร เพราะหนเปนผกดคานจงไดอาหารกน หรอการท�เราหว แลวไดกนอาหาร เพราะเราเปนผ ทาหรอส�งใหคนอ�นทา จากท�ไดนาเสนอแนวคดของนกจตวทยาท�สาคญของกลมพฤตกรรมนยมขางตน ทาใหเหนแนวคดทางการเรยนรท�สาคญของกลม ซ�งสามารถแบงออกไดเปน 2 แนวทางหลก คอ 1) กลม Classical conditioning หรอ Type-S Conditioning และ 2) กลม Operant conditioning หรอ Type-R conditioning (Gale Encyclopedia of Psychology, 2001) นกจตวทยาในกลมพฤตกรรมนยมน 2ไดใหความหมายของการเรยนรวาเปนเร�องของการเปล�ยนแปลงพฤตกรรม ซ�งคาวาพฤตกรรมของคนและสตวน 2นสามารถแบงออกไดเปนสองลกษณะ คอ learned และ unlearned ดงแผนผงขางลางน 2 unlearned behavior (reflex) - unconditioned behavior classical conditioning learned behavior – conditioned operant conditioning

รปท� 5 การเรยนรของกลมพฤตกรรมนยม

{ {

68

ซ�งข 2นตอนของการเรยนรตามแนวคดของกลม classical conditioning และ operant conditioning มรายละเอยดดงน 2 1) Classical conditioning ตามแนวคดของกลมน 2 มองวา การเรยนรหมายถงการเรยนรใดๆ กตามซ�งมลกษณะการเกดตามลาดบข 2น ดงน 2 1.1 ผ เรยนมการตอบสนองตอส�งเราใดส�งเราหน�ง โดยไมสามารถบงคบได มลกษณะ reflex เกดข 2นเองโดยไมมการเรยนร (unlearned หรอ unconditioned) เปนไปโดยอตโนมต ผ เรยนไมสามารถควบคมพฤตกรรมได พฤตกรรมชนดน 2มท 2งในสตวและคน เชน สนกเหนอาหารแลวน 2าลายไหล หรอ การท�คนกระพรบตามเพราะมกระแสลมผาน หรอการท�ขากระตกเม�อโดนเคาะบรเวณหวเขา หรอการท�ต�นตกใจกบเสยงดงๆ พฤตกรรมซ�งผ เรยนไมสามารถควบคมไดน 2บางคร 2งเรยกวา involuntary behavior 1.2 การเรยนรเกดข 2นเพราะความใกลชดและการฝกหด โดยการนาส�งเราท�มลกษณะเปนกลาง คอ ไมสามารถทาใหเกดการตอบสนองไดมาเปน conditioned stimulus (CS) โดยนามาควบคกบส�งเราท�ทาใหเกดการตอบสนองโดยอตโนมตทาในเวลาใกลเคยงกน และทาซ 2าๆ ในท�สดส�งเราท�เปนกลางจะมผลทาใหผ เรยนเกดการตอบสนอง ในชวงท�ผ เรยนเกดการตอบสนองตอส�งเราท�เคยเปนกลางน 2นเรยกวา เกดการเรยนร ชนดม conditioned ดงเชน สนขน 2าลายไหลเม�อไดยนเสยงกระต�ง ท 2งๆ ท�คร 2งหน�งเสยงกระด�งไมสามารถทาใหสนขน 2าลายไหลได ดงน 2นจงกลาวไดวาการทดลองของ Pavlov เปนตวอยางท�ดท�จะอธบายวา การเรยนรคอการเปล�ยนแปลงพฤตกรรม และเม�อเกดการเรยนรแลว หากตองการใหการเรยนรดงกลาวมความคงทนกจะตองมการฝกหด หลกการท�ไดจากการทดลองของกลมแนวคดน 2คอ - การเสรมแรง (Reinforcement) น 2าลายท�ไหลสนองตอบตอเสยงกระด�งจะสามารถทาใหเพ�มมากข 2น โดยการท�ส�นกระด�งแลวใหอาหารทนท ทาซ 2าๆ กนหลายๆ คร 2งจนกระท�งสนขเกดการเรยนร ถาไดยนเสยงกระด�งกจะไดกนอาหาร ดงน 2นอาหารจงเปนตวเสรมแรง (Reinforcer) ซ�งเปนตวกระตนใหสนขทาพฤตกรรมซ 2าเดมอก คอ น 2าลายไหล - การหยดการเสรมแรง (Extinction) ถาส�นกระด�งแลวไมใหอาหาร ทาซ 2ากนหลายๆ คร 2ง ในท�สดอาการน 2าลายไหลของสนขกจะหยดไปเชนกน - ความคลายคลงกน (Generalization) เม�อสนขเกดการเรยนรวาเม�อไดยนเสยงกระด�งจะไดอาหาร สนขมแนวโนมท�จะสนองตอบตอเสยงใดๆ กไดท�มความคลายคลงกบเสยงกระด�ง

69

- การแยกแยะ (Discrimination) การสอนใหสนขสามารถแยกเสยงท�ตองการจะใหเรยนรออกจากเสยงอ�นๆ ไดตองใชการเสรมแรงภายหลงส�งท�ตองการ เชน ถาตองการใหสนขเกดการเรยนรภายหลงเสยงกระด�ง แตมใชภายหลงเสยงอ�นๆ ท�ใกลเคยงกน ใหอาหารภายหลงเสยงกระด�งเทาน 2น ทาหลายๆ คร 2ง สนขจะเกดการเรยนร ถาไดยนเสยงกระด�งเทาน 2นท�จะไดรบอาหาร ดงน 2นสนขจะมอาการน 2าลายไหลเม�อไดยนเสยงกระด�งเทาน 2น 2) operant conditioning ความคดพ 2นฐานของการเรยนรตามแนวคดน 2เปนเร�องไมซบซอนนก คอ ถอวาการแสดงพฤตกรรมทกชนดจะเก�ยวของกบผลท�เกดตามมาของพฤตกรรม และผลท�ตามมาเหลาน 2จะมอทธพลหรอเปนตวกาหนดพฤตกรรม โดยท�วไปแลวผลท�เกดตามมาของพฤตกรรมอาจจะเปนบวกหรอลบกได ถาผลท�ตามมาน 2นทาใหคนๆ น 2นแสดงพฤตกรรมน 2นซ 2าเดมหรอทาใหความถ�ของการแสดงพฤตกรรมเพ�มข 2น เรยกวา การเสรมแรง (Reinforcement) ซ�งอาจจะเปนการเสรมแรงทางบวกหรอการเสรมแรงทางลบ แตถาผลท�ตามมาน 2นทาใหการแสดงพฤตกรรมนอยลง เรยกวา การลงโทษ (punishment) หรอ การหยดการเสรมแรง (extinction) การลงโทษจะม 2 ลกษณะ คอ ลกษณะท�หน�ง เปนการใหส�งท�คนๆ น 2นไมชอบหรอใหส�งเราลบ และอกลกษณะหน�งคอ การนาส�งท�คนๆ น 2นชอบหรอส�งเราบวกออกไป ความแตกตางระหวางการเรยนรแบบ classical conditioning กบแบบ operant conditioning ม 2 ประเดนสาคญคอ 1) แหลงของพฤตกรรม คอ แนวคดของ classical มองวา การเรยนรเกดจากส�งเราภายนอก เชนจากการทดลองของ Pavlov สนขน 2าลายไหลเน�องจากการท�ผทดลองทาใหเกดข 2น ในขณะท�แนวคดของ operant มองวา การเรยนรเกดข 2นจากส�งเราภายใน เชน พฤตกรรมของหนในการทดลองของ Skinner เกดข 2นจากท�หนเปนผลงมอทาพฤตกรรมน�นเอง โดยการกดกระดาน 2) สาระของกระบวนการเรยนร การเรยนรตามแนวคดของ classical เกดจากการนาส�งเรา 2 ส�งมาควบคในเวลาเดยวกน คอ คร 2งแรกนาส�งเราท�มลกษณะเปนกลางท�ตองการใหเกดการเรยนร(CS- Conditioned stimulus) ตามดวยส�งเราท�กอใหเกดการตอบสนองโดยอตโนมต (UCS-unconditioned stimulus) ซ�งการนาส�งเราในเวลาเดยวกนน 2 จะทาใหคนเกดการเรยนรท�จะตอบสนองตอส�งเราท�ตองการใหเรยนร (CS) เชนเดยวกบส�งเราท�มการตอบสนองโดยอตโนมต (UCS) สวนการเรยนรแบบ operant เปนการเรยนรท�เปนไปอยางรตว ไดรบอทธพลจากผลท�เกดตามมาของพฤตกรรม (consequence) ถาผลท�เกดตามมาของพฤตกรรมทาใหผ เรยนเกดความพงพอใจ ผ เรยนกจะแสดงพฤตกรรมเพ�มข 2น (reinforcement) แตถาผลท�ตามมาเปนการลงโทษ กจะกอใหเกดความไมพอใจ ทาใหการแสดงพฤตกรรมลดลง ดงน 2นจะเหนวา การเรยนรแบบ classical

70

จะเนนความสมพนธระหวางส�งเราท�เกดข 2นกอน (CS ตามดวย UCS) กบการตอบสนองในขณะท� operant จะเนนความสมพนธระหวางการตอบสนองและผลท�เกดตามมาของพฤตกรรม (consequence)

1.5 Clark L Hull Hull ไดพฒนาวสยทศนใหมของกลมพฤตกรรมนยม โดยใหความสาคญตอตวแปรแทรกซอนท�เกดข 2นจากส�งเรา (Stimulus) ท�มผลตออนทรยวตถ (Orginism) ซ�งเปนผลใหเกดการตอบสนอง ท 2งน 2ผลของการตอบสนองน 2นข 2นอยกบบคลกภาพของส�งเราและตวของอนทรยวตถ เขาไดสรปขอคดเหนวา มตวแปรแทรกซอนในความสมพนธระหวางส�งเรา (stimulus) กบการตอบสนอง (response) ตวแปรแทรกซอนดงกลาวเชน สนน 2าใจ การไตรตรอง การอบรมส�งสอนเปนตน (Kearsley, 1994) ซ�งความเขมแขงของนสยท�ถกทาใหลดลงได และความเขมแขงของแรงขบภายในซ�งกระต นใหเกดพฤตกรรม ดวยกบสองสามขอยกเวน กลมพฤตกรรมนยมไดนาส�งเรา (stimulus) และการตอบสนอง (response) ในสตวมาเปนฐานของการวจย ถงแมวาในบางการทดลองเลกๆ ท�ไดศกษาเก�ยวกบการเรยนรของมนษย ผลการวจยบอยคร 2งนาไปสการพดถงเก�ยวกบการเรยนรมนษย ในทางตรรกะของการโอนถายจากสตวไปยงมนษยน 2ทาใหเกดสงสยข 2น ต 2งแตการวจยไมไดใหการรบรองถงการท�มนษยเปนผ กระทา ตวอยางเชน Watson ใหขอสงเกตวา กระบวนการทางพทธพสยคอสวนท�เปนโครงสรางของการแสดงออกมาของพฤตกรรม แตน 2เปนเร�องยากท�จะยอมรบ หากเราจะพจารณาดวยเหตผลทางการคานวณหรอทางปรชญา และเปนการยากเชนกนท�จะยอมรบวา ลกษณะเฉพาะของมนษยเปนความเขาใจผดภายในกระบวนการคด ซ�งมผลตอกระบวนการคดท�มนยสาคญมากกวาโครงสรางของการแสดงออกของพฤตกรรม (Jarvis, Holford and Griffin, 2003:27) การทดลองสาคญของ Hull คอการทดลองโดยฝกหนใหกดคาน โดยแบงหนเปนกลมๆ แตละกลมอดอาหาร 24 ช�วโมง และแตละกลมมแบบแผนในการเสรมแรงแบบตายตวตางกน บางกลมกดคาน 5 คร 2ง จงไดอาหาร ไปจนถงกลมท�กด 90 คร 2ง จงจะไดอาหารและอกพวกหน�งทดลองแบบเดยวกนแตอดอาหารเพยง 3 ช�วโมง ผลปรากฏวา ย�งอดอาหารมาก คอมแรงขบมาก จะมผลใหเกดการเปล�ยนแปลงความเขมของนสย กลาวคอ จะทาใหการเช�อมโยงระหวางอวยวะสมผส (receptor) กบอวยวะแสดงออก (effector) เขมแขงข 2น ดงน 2นเม�อหนหวมาก จงมพฤตกรรมกดคานเรวข 2น

2.6 Albert Bandura หลงจากท�แนวคดของนกจตวทยากลมพฤตกรรมนยมพบวาขอเสนอของ operant conditioning มขอจากดในการอธบายเก�ยวกบการเรยนร และมหลายๆ การอธบายภาพของการเรยนรมกจะนาเอากระบวนการทางพทธนยมมาใชประกอบดวยเสมอ เชน

71

ความคาดหวง การคด และความเช�อ ซ�งส�งเหลาน 2ไมสามารถสงเกตไดโดยตรง ตวอยางท�ดท�สดของการขยายภาพน 2คอ ทฤษฏการเรยนรทางสงคม (Social Learning Theory) ของ Bandura (1986,1997) ซ�งเขาเช�อวา ธรรมเนยมประเพณของการนาเสนอภาพการเรยนรของพฤตกรรมนยม ยงขาดความเมนยา และยงไมสมบรณ พวกเขาเอาไปเฉพาะบางสวนของคาอธบายของการเรยนร และมองขามสวนสาคญพ 2นฐานไป โดยเฉพาะอทธพลของสงคมท� มผลตอการเ รยน ร (woolfolk.1998: 225) ทฤษฏการเรยนรทางสงคมของ Bandura เปนผลของความเจรญเตบโตของทฤษฏการเรยนรของกลมพฤตกรรมนยมแบบอนรกษ ซ�งยอมรบสวนใหญของหลกการของทฤษฏกลมพฤตกรรมนยม แตมงสนใจท�ระดบผลกระทบของพฤตกรรมและกระบวนการของสมองภายใน สนใจผลของการคดในการแสดงและการแสดงของการคด (Bendura, 1986 quote in Slavin, 2003:159) Bandura ไดแยกระหวาง the acquisition of knowledge (การเรยนร) กบ the observable performance based on that knowledge (พฤตกรรม) ซ�ง Bandura ไดใหขอเสนอแนะไววา เราอาจจะรมากกวาในส�งท�เราเหน นกเรยนอาจเกดการเรยนรวาอยางไรท�จะทาใหงาย แตผลการทดสอบท�ไมดอาจจะเน�องจากพวกเขามความกงวล ไมสบาย หรออานโจทยผด กเปนไปได บางท�การเรยนรไดเกดข 2นแลว มนอาจจะไมถกแสดงออกมาจนกวาจะเกดสถานการณท�สอดคลองข 2น หรอมการกระตนใหเกดพฤตกรรมข 2น ดงน 2นในทฤษฏการเรยนรทางสงคม จงใหความสาคญท 2งปจจยภายในและภายนอก เหตการณแวดลอม ปจจยสวนบคคล (ความเช�อ ความหวง ทศนคต และความร) ส�งแวดลอม (ทรพยากร ผลท�จะตามมาของการกระทา การจดแตงทางกายภาพ) และพฤตกรรม (การแสดงสวนบคคล การเลอก กรยาการกระทาตาง) ท 2งหมดมอทธพลและไดรบอทธพลระหวางกน ซ�ง Bandura เรยกผลกระทบระหวางกนน 2วา “reciprocal determinism” (Woolfolk, 1998: 225) Bandura ไดแบงอกสองคณลกษณะพเศษ คอ ระหวาง enactive learning กบ vicarious learning ซ�งมความแตกตางกน คอ enactive learning เปนการเรยนรโดยการทาและมประสบการณกบผลของการกระทาของเขา (learning by doing and experiencing the consequence of your actions) ซ�งดเหมอนกบแนวคดของ operant conditioning ท 2งหมด แตความจรงไมใช เน�องจากมความตางกนท�มการกระทาอนเน�องจากดวยผลของการกระทา สวน vicarious learning คอการเรยนรโดยการสงเกต Bandura เช�อวา ทฤษฏพฤตกรรมนยมแบบด�งเดมมองขามผลกระทบสาคญของตวแบบ (modeling) และการเลยนแบบซ�งสามารถเกดข 2นในการ

72

เรยนรได คนและสตวสามารถเรยนรแบบเฉยๆ โดยการสงเกตผ อ�นเรยนได และความจรงน 2คอความทาทายของแนวคดพฤตกรรมนยมท�วา ปจจยทางดานพทธนยมไมมผลตอการอธบายการเรยนร เพราะหากคนสามารถเรยนรดวยการสงเกต พวกเขาจะตองเจาะจงความสนใจของพวกเขา สรางภาพ จดจา วเคราะหและสรางทางเลอกภายหลงจากการเรยนร (Woolfolk, 1998: 225) Bandura ไดวเคราะหถงปจจย 4 ประการท�มสวนเก�ยวของกบการเรยนรดวยสงเกต คอ (Slavin, 2003: 159-160) 1. ความสนใจ (Attention) สวนแรกสดท�เกดข 2นของการเรยนดวยการสงเกตคอ การแสดงความสนใจตอแบบ โดยท�วไปนกเ รยนจะใหความสนใจตอแบบท� มบทบาทท�นาสนใจ มความสาเรจ หรอเปนท�นยม ซ�งนกเรยนจะลอกเลยนแบบการแตงกาย ทรงผมและอ�นๆ ในหองเรยน ครไดเปรยบในการดงความสนใจของนกเรยนจากการนาเสนอท�ชดเจนและกรณตวอยางท�นาสนใจ การเลานทานหรอสรางความประหลาดใจ และการจงใจนกเรยนอ�นๆ 2. การจดจา (Retention) เม�อครสามารถสรางความสนใจของนกเรยนไดแลว กจะเปนเวลาของการสรางแบบทางพฤตกรรมท�ตองการใหนกเรยนนาไปเปนแบบอยางและลอกเลยนแบบ โดยใหนกเรยนฝกหดทดลองทา ตวอยางเชน ครอาจแสดงการเขยนสครปตหน�ง จากน 2นนกเรยนกจะเลยนแบบครโดยการทดลองเขยนสครปตดวยตวของเขาเอง 3. การแสดงเหมอนตวแบบ (reproduction) ตลอดเวลาของการแสดงเหมอนตวแบบ นกเรยนจะพยายามจบคพฤตกรรมของเขากบตวแบบ ในหองเรยน การประเมนการเรยนรของผ เรยนจะทาในข 2นตอนน 2 ตวอยางเชน ภายหลงจากการดสครปตและการฝกเขยนหลายๆ คร 2งแลว กลองตรวจสอบดวา นกเรยนสามารถเขยนไดแลวหรอไม 4. แรงจงใจ (Motivation) สดทายของข 2นตอนการเรยนรแบบสงเกตคอการสรางแรงจงใจ นกเรยนจะเลยนแบบตวแบบ เพราะพวกเขาเช�อวา การกระทาน 2นนามาซ�งการเพ�มพนการเสรมแรง ในหองเรยน การสรางแรงจงใจในการเรยนรแบบสงเกตคอการชมเชย หรอการใหเกรด เปนเคร�องมอของการตามแบบอยางคร

2. กลมพทธนยม กลมพทธนยมเร�มปรากฏข 2นในชวงปลายศตวรรษ แตถกลดบทบาทไปโดยกลมพฤตกรรมนยมในชวงตนศตวรรษน 2 และในขณะน 2กลมน 2กกลบมามบทบาทอกคร 2งหน�ง โดยเปนเร�องท�นาไปเก�ยวของกบส�งท�เกดข 2นในหวของเรา อยางเชนส�งท�เราเรยนร นกจตวทยากลมน 2ทาใหเกดความ

73

ชดเจนเก�ยวกบกจกรรมของนกเรยนเก�ยวกบกระบวนการสารสนเทศ และตาแหนงของภารกจการเรยนร ตลอดจนความพยายามของนกเรยนในการจดองคประกอบของส�งเหลาน 2น การจดเกบ การหาความสมพนธระหวางขอมล การเช�อมโยงความรใหมกบความรเกา กระบวนการทางพทธพสยใหความสาคญกบการกระบวนการจดการขอมลสารสนเทศวาเปนอยางไร นกทฤษฏท�สาคญของกลมพทธนยมประกอบดวย 5 ทฤษฏ คอ Gestalt, Jerome S. Bruner, David Ausubel, Robert Gagne’ และทฤษฎการเรยนรโดยการประมวลสารสนเทศ (information processing theory) ซ�งแตละทฤษฏกมภาพลกษณของแนวคดท�แตกตางกน เพยงแตมความสอดคลองกนในประเดนเก�ยวกบการใหความสาคญกบการเรยนรของผคนวาเปนอยางไร (Robertson, 1968)

2.1 Gestalt แนวคดของกลมท�เรยกวา Gestalt ไดถอกาเนดข 2นท�เยอรมน โดยมนกจตวทยาท�ช�อวา Wertheimer, M. เปนคนแรกท�นาเสนอหลกการของทฤษฏ Gestalt ในป 1912 และนบเปนจดกระตนใหนกจตวทยาชาวเยอรมนไดความสนใจมากย�งข 2นในเวลาตอมา ทฤษฏ Gestalt ไมไดเปนเพยงทฤษฏทางดานความเขาใจเทาน 2น ถงแมวาการทดลองในเบ 2องตนจะเปนการทดลองเก�ยวกบความเขาใจ แตท 2งน 2ผลท�ไดจากการทดลองน 2นสงผลตอความรทางดานจตวทยาดวย นอกจาก Wertheimer แลว ยงมนกจตวทยาในกลมน 2อก เชน Kurt Koffa, Wolfgang Köhler, Kurt Lewin

คาวา Gestalt หมายถง แบบแผนหรอภาพรวม โดยนกจตวทยากลมน 2ไดใหความสาคญกบสวนรวมหรอผลรวมมากวาสวนยอย ในการศกษาวจยพบวาการรบรของคนเรามกจะรบรสวนรวมมากกวารายละเอยดปลกยอย ในการเรยนรและการแกปญหากเชนเดยวกน คนเรามกจะเรยนอะไรไดเขาใจกตองศกษาภาพรวมกอน หลงจากน 2นจงพจารณารายละเอยดปลกยอยจะทาใหเกดความเขาใจในเร�องน 2นไดชดเจนข 2น (Dahl, 2002)

การทดลองของกลมการเรยนรดวยการหย�งร ผลการทดลองสรปไดวา โดยปกตแลวคนเราจะมวธการเรยนรแลการแกปญหา โดยอาศยความคดและประสบการณเดมมากวากาลองผดลองถก เม�อสามารถแกปญหาในลกษณะน 2นไดแลว เม�อเผชญกบปญหาท�คลายคลงกนกสามารถแกปญหาไดทนท ลกษณะดงกลาวน 2เกดข 2นไดเพราะมนษยสามารถจดแบบ (Pattern) ของความคดใหมเพ�อใชในการแกปญหาท�ตนเผชญอยไดอยางเหมาะสม หลกการรบรของมนษยเปนพ 2นฐานท�สาคญในการเรยนรมผลใหนกการศกษานามาใชประโยชนไดอยางมาก ท 2งน 2เพราะการรบรเปนปจจยสาคญของการเรยนร

74

การรบรของมนษยมลกษณะเปนอตนย (Subjective) และเหนความสาคญของสวนรวมมากกวารายละเอยดปลกยอย กฎการรบรท�สาคญม 4 ขอ ดงน 2 (Dahl, 2002) 1. กฎแหงความใกลชด (Proximity) ส�งเราท�อยใกลกน มกจะถกรบรวาเปนพวกเดยวกน 2. กฎแหงความคลาย (Similarity) ส�งเราท�มองดคลายกนจะถกจดวาเปนพวกเดยวกน

3. กฎแหงความสมบรณ (Closure) ส�งเราท�มบางสวนบกพรองไปคนเราจะรบรโดยเตมสวนท�ขาดหายไปใหเปนภาพหรอเปนเร�องท�สมบรณ

4. กฎแหงการตอเน�อง (Continuity) ส�งเราท�มความสมพนธตอเน�องกนอยางด จะถกรบรวาเปนพวกเดยวกน เพ�อใหมความเขาใจเก�ยวกบแนวคดของกลม Gestalt มากย�งข 2น ผ ศกษาจงไดทาการศกษาแนวคดของนกวจยในกลมน 2เปนการเฉพาะ 2 ทานคอ Köhler และ Lewin ซ�งมรายละเอยดดงน 2 2.1.1 Wolfgang Köhler เปนนกจตวทยาชาวเยอรมน มอายอยในชวงป 1887-1967 Köhler ไดทาการทดลองเก�ยวกบการหย�งร (insight) ในชวงป 1920 โดยทดลองกบลง ซมแฟนซ ช�อ “สลตาน” เขาไดจบลงใสไวในกรง ซ�งมส�งของหลายอยาง รวมท 2งไมทอนส 2นๆ ซ�งลงจะใชเข�ยส�งตางๆ เม�อมนข 2เกยจเดนไปหยบ วนหน�ง Köhler วางกลวยหอมและไมทอนยาวไวนอกกรง ซ�งของท 2งสองอยางน 2อยไกลเกนกวาลงจะเอ 2อมถง Köhler ไดจดใหไมอยใกลตวลงกวากลวย คร 2งแรกลงพยายามใชไมส 2นท�ยในกรงเข�ยกลวย เม�อเข�ยไมได มนแสดงอาการโกรธและโยนไมท 2ง และไปน�งอยอกมมหน�ง ขณะน 2นมนสงเกตเหนไม 2 อนและกลวย ซ�งวางอยในแนวเดยวกน มนกระโดดข 2นควาไมส 2นเข�ยไมยาว และใชไมยาวเข�ยกลวย การท� Köhler จดใหมการทดลองชนดน 2เพราะเขาตองการจะแสดงใหเหนวา การเรยนรน 2นข 2นอยกบการจดแบบแผนการคดใหม ซ�งเคยมประสบการณในการใชไมเข�ยส�งตางๆ ท�อยในกรง เม�อมาพบส�งแวดลอมใหม ลงสามารถประยกตใชความรเดมมาแกปญหาในสถานการณใหมได คอ ใชไมส 2นเข�ยไมยาวและใชไมยาวเข�ยกลวย นอกจากการทดลองกบลงแลว Köhler ยงไดทาการทดลองกบไกดวย ดวยการฝกใหมการจกกนในบอรดสตางๆ แตใหความสาคญนอยกวาการทดลองกบลง (Dahl, 2002) จากการคนพบน 2ทาใหกลม field theorist สรปวา ส�งสาคญในการเรยนร คอ “การรบรเก�ยวกบความสมพนธระหวางประสบการณเกาและใหม” สลตานมไดแกปญหาโดยการวางเง�อนไข หรอการลองผดลองถก แตแกปญหาโดยการท�มองเหนความสมพนธระหวางไม 2 อนกบกลวย กลมน 2เนนวาการเรยนรจะตองอาศยประสบการณเดมมาเช�อมโยงกบปญหาใหมและการท�

75

คนเกด insight เกดความคดท�จะแกปญหาไดน 2น เน�องจากการจดส�งแวดลอมท�เหมาะสมกบประสบการณเดม 2.1.2 Kurt Lewin เปนบคคลสาคญท�เปนตวเช�อมโยงระหวางกลม Gestalt มาส Cognitive-field theory เปนผ เร�มใชคาวา “field theory” เปนคนแรก ซ�งมโนทศนทางฟสกสท�เก�ยวกบ field of force ดงน 2น Lewin จงมองการแสดงพฤตกรรมของคนออกมาในลกษณะท�เปนแรงซ�งมพลงและมทศทาง สงใดท�อยในความสนใจและความตองการจะมพลงเปนบวก ส�งใดท�อยนอกเหนอความสนใจจะมพลงเปนลบ เขาเปนผ ท�ทาใหเกดมโนทศนของ “Life space” ซ�งไดใหคาจากดความวา “ในการทาความเขาในพฤตกรรมของบคคลใดบคคลหน�ง ในสถานการณใดสถานการณหน�ง และในเวลาใดเวลาหน�ง เราะตองรทกๆ ส�งท�เก�ยวของกบคนๆ น 2น เพราะคนจะแสดงพฤตกรรมตามส�งท�เก�ยวของกบตวเอง ตามส�งท�ตนเอง “รบร” (ส�งแวดลอมมอย 2 ชนดคอ (1) physical environment (objective world) เปนส�งแวดลอมของบคคล วตถส�งของตามตามสภาพท�เปนจรง (2) psychological environment เปนส�งแวดลอมตามท�เรารบร อาจจะไมมอยจรงตามสภาพความเปนจรง บคคลแตละคนจะมโลกของตนเอง ซ�งถอวาเปน psychological environment เปนโลกซ�งเกดจากการรบรตามประสบการณของแตละบคคล ซ�งอาจจะแตกตางจากสภาพท�มอยจรง ซ�งโลกอนน 2หมายถง life space ของแตละบคคลน�นเอง ดงน 2นแตละคนยอมม life space เฉพาะตว เชน life space ของเดกในหองเรยน ถามเดกนกเรยนอย 30 คน กจะม life space ซ�งตางๆ กน เดกบางคนซ�งสนใจต 2งใจฟงครสอนตลอดเวลาใน file space ของเขาขณะน 2นเวลาน 2นกจะมเฉพาะตวเขาและคร สวนเดกบางคนท�สนในฟงครบางบางเวลา และในขณะเดยวกนกสนใจเพ�อนขางๆ และส�งของตางๆ ภายในหอง ดงน 2น life space ของเขาจะประกอบดวยส�งตางๆ ท�กลาวมา สวนเดกบางคนไมไดต 2งใจฟงคร แตกลบไปนกถงของเลนช 2นใหมท�บาน ดงน 2นใน life space ของเขาจะไมมส�งท�เก�ยวกบหองเรยนเลย จะมเพยงตวเขากบของเลนเทาน 2น

2.2 Jerome S. Bruner Bruner เกดท�เมองนวยอรกและสาเรจการศกษาข 2นสดทายจากมหาวทยาลยดคและมหาวทยาลยฮาวารด ในระหวางสงครามโลกคร 2งท�สอง เขาทางานเปนนกจตวทยาสารวจการความคดเหนเก�ยวกบโฆษณาสาธารณะและทศนคตของสงคมตอกองทพสหรฐ ภายหลงสาเรจการศกษาในระดบปรญญาเอก เขาไดรวมเปนสวนหน�งของคณะและไดรบตาแหนงศาสตราจารยทางดานจตวทยา และเปนผ อานวยการศนยศกษาปญญาศกษา (The Center for Cognitive Studies) (Griff, 2001) Bruner เปนท�รจกและมอทธพลตอกลมนกจตวทยาในชวงศตวรรษท� 20 เขาเปนคนสาคญในกลมท�เรยกวา “cognitive revolution” งานเขยนสาคญของ Bruner คอ The Process of

76

Education และ Towards a Theory of Instruction ซ�งถกอานในวงกวางและกลายเปนหนงสอคลาสสกในปจจบน และในกลางป 1960 เขาไดนาเสนอหนวยการสอนวชาสงคมศกษา เพ�อแสดงใหเหนถงโครงสราง คอเร�อง Man: A course of study (MACOS) ซ�งกลายเปนสญลกษณสาคญของการพฒนาหลกสตร เม�อไมนานมาน 2 Bruner ใหความสาคญตอการปฏวตทางปญญา (cognitive revolution) และมองไปยงจตวทยาทางวฒนธรรม ซ�งเปนการนาเอาบญชเฉพาะทางการมสวนรวมของประวตศาสตรและบรบททางสงคม ในป 1996 เขาไดมหนงสอท�ช�อวา The Culture of Education ซ�งเปนงานเขยนท�ใหเหตผลสนบสนนการใหความสาคญตอโรงเรยน (หรอการศกษามากกวาปกต) อยางไรคอมโนทศนของการศกษา ซ�งเขาไดเขยนไววา “เรามความเขาใจสดทายวา คอฟงช�นหน�งของวฒนธรรมและเปนเปาหมายของมน การยอมรบและอยางอ�นๆ (Smith, 2002) Bruner ไดพฒนาทฤษฏการคนพบสาหรบการเรยนร (Discovery theory of Learning) ซ�งเขาไดใหการจากดความวา การบรรลซ�งความรสาหรบส�งหน�งโดยการใชความรสก Bruner ยนยนวา การปฏบตท�แทจรงของการคนพบไมใชเหตการณท�ขาดทศทาง แตมนจะเปนส�งท�นาไปสการคนพบตามท�คาดหวงไวท�มกฎเกณฑแนนอน และมความสมพนธกบสภาพแวดลอม เขาใหการรบรองวา การแกไขปญหาดวยกบการมโครงสรางของกลยทธการคนหาน 2นคอสวนหน�งของการเรยนรดวยการคนพบ รากฐานของการสรางสรรคความร (constructivism) คอหลกฐานของทฤษฏการคนพบ (Griff, 2001) Bruner ใหเหตผลวา ครจาเปนตองสอนใหนกเรยนเหนถงโครงสรางของวชา (the structure of subjects) เขาสนบสนนใหมการแนะนากระบวนการจรงๆ ท�นกเรยนจะตองมสวนรวม เชน เม�อสอนวชาประวตศาสตร นกเรยนจะตองเขาไปมสวนรวมในการไตสวนประวตศาสตรท�แทจรง ศกษาในหลกฐานตางๆ ของประวตศาสตร แลวนามาสการบนทกขอมลตางๆ แลวไปสการหาคาตอบทางประวตศาสตร

Bruner (1966 Quote in Kearsley, 1994) ไดเสนอวา ทฤษฏการจดการเรยนการสอนจะตองประกอบดวย 4 หลกเกณฑสาคญคอ 1) การมใจโนมเอยงไปยงการเรยนร 2) สรางโครงสราง (Structure) ใหกบองคความรท�จะสอนเพ�อใหผ เรยนเขาใจไดเรวข 2น 3) จดวสดอปกรณในการนาเสนอท�มผลกระทบมากท�สด และ 4) ความเปนธรรมชาตและความรวดเรวในการเสรมแรงและการลงโทษ วธการท�ดในการสรางโครงสรางความร คอ ควรสรปใหงาย สรางการสอนใหม เพ�มขอมลสารสนเทศท�จบตองได สามข 2นตอนของการพฒนาสตปญญาตามทฤษฏของ Bruner คอ (Griff, 2001) 1) Enactive ท�ซ�งบคคลเรยนรเก�ยวกบโลกผานวตถ 2) Iconic ท�ซ�งการเรยนรเกดจากการใช

77

แบบอยางและรปภาพ และ 3) Symbolic ท�ซ�งพรรณนาความสามารถในการคดในสวนท�เปนนามธรรม 2.3 David Ausubel Ausubel เปนผต 2งทฤษฏ A theory of meaningful verbal learning หรอเรยกอกช�อหน�งวา A Theory of Subsumption (การบอกหลกเกณฑ) โดยอธบายวา การเรยนรจะเกดข 2นได ถาในการเรยนรส�งใหมน 2น ผ เรยนเคยมพ 2นฐานซ�งเช�อมโยงเขากบความรใหมได ซ�งจะทาใหการเรยนส�งใหมน 2นมความหมาย แตถาผ เรยนจะตองเรยนส�งใหมโดยท�ไมเคยมพ 2นฐานมากอน เปนชนดท�ใหมจรงๆ ไมเก�ยวของกบความรเดมเลย Ausubel เรยกการเรยนรชนดน 2วา การเรยนรแบบทองจา เพราะผ เรยนไดแตจาโดยไมรความหมาย งานเขยนของ Ausubel ไมไดทาใหความโดดเดนของ Bruner ลดลง แตอยางไรกตามเน�องจากเขาไดพฒนาทฤษฏจานวนมากจากกระบวนการวจยในสายหลกของกลมจตวทยาพทธนยม ทาใหสามารถสานตอไปยงกลมทฤษฏทางดานกระบวนการสารสนเทศ (information processing theory) ไดอก (Robertson, 1968) Ausubel เปนผ ท�ทาใหทฤษฏปญญานยมกาวหนาไปอกข 2นหน�ง โดยท�มความแตกตางจาก Bruner ซ�งเขาเหนวาการเรยนท�จะชวยใหเดกแกไขปญหาไดดน 2นคอใชวธการสอนท�เปนการถายทอดเน 2อหาโดยตรง (expository teaching) เชน การสอนแบบอธบาย บรรยาย การเรยนรแบบการรบโดยตรง (reception learning) แทนท�จะเปนเรยนรแบบสบคน (discovery learning) 2.4 Robert gagne’ gagne’ ไดนาทฤษฏจตวทยากลมพฤตกรรมนยมและพทธนยมมาสการจดการเรยนการสอน ในยคตนของการเปนนกจตวทยาการจดการเรยนการสอนไดใชเวลาสวนใหญในการแกปญหาในการจดการฝกอบรมสาหรบบคลากร เขาใหความสาคญในรายละเอยดตอทกษะและความรท�จาเปนสาหรบบางคนเพ�อใหเขาสามารถปฏบตงานท�ไดรบมอบหมายได ในแตละงานกมเอกลกษณเฉพาะ ซ�งทาใหเกดความจาเปนท�สดสาหรบผ เรยนเปนรายบคคลสาหรบการฝกอบรมเพ�อการปฏบตงาน gagne’ ไดนาเสนอภารกจ 9 ข 2นเพ�อการพฒนาผ เรยน คอ1) ข 2นการสรางความต 2งใจ (gaining attention) 2) ข 2นการแจงวตถประสงคแกผ เรยน (informing the learner of the objective 3) ข 2นสงเสรมใหระลกถงส�งท�ไดเรยนมา (stimulating recall of prerequisite learning) 4) ข 2นการเสนอส�งเราเพ�อการเรยนใหม (presenting new material) 5) ข 2นการใหคาแนะนาชวยเหลอในการเรยน (providing learning guidance) 6) ข 2นใหผ เรยนไดมการแสดงออก (eliciting performance) 7) ข 2นการใหขอมลยอนกลบ (providing feedback about correctness) 8) ข 2นการประเมนผล (assessing performance) และ 9) ข 2นระดบความคงทนในเร�องท�เรยนและการถายโยง (enhancing retention and recall)

78

นอกจากน 2เขายงไดเสนอแนะไววา การเรยนรเปรยบเสมอนกระบวนการสรางส�งกอสราง ซ�งจะตองใชทกษะท�เปนข 2นตอนและมความซบซอน และเขายงไดจดกลมการเรยนรออกเปน 5 กลมหลก ไดแก ขาวสารจากคาพด (Verbal information), ลกษณะดานสตปญญา (Intellectual skills), กลยทธทางความคด (Cognitive strategies), ทกษะทางกลไก (Motor skills) และ เจตคต (Attitudes) (Robertson, 1968)

2.5 Jean Piaget Piaget เปนนกจตวทยาชาวสวตเซอรแลนด เกด ณ เมอง Neuchatel ในป 1896 Piaget เปนคนชกนากระบวนการวจยแนวธรรมชาต (naturalistic research) มาใชเพ�อหาขอคนพบท�มความลกซ�งมากย�งข 2นในดานผลกระทบท�มตอพฒนาการของเดก Piaget ไดเรยกกรอบการวจยแบบธรรมดาๆ ของเขาวา "genetic epistemology" เพราะเขามความสนใจมาต 2งแตด 2งเดมวาถงคาถามท�วา การพฒนาความรในตวของมนษยน 2นเปนอยางไร Piaget มพ 2นฐานจากความรทางดานชววทยาและปรชญา ซ�งจะพบวาความรท 2งสองน 2มอทธพลตอทฤษฏและการทดลองของเขาเก�ยวกบพฒนาการของเดก (Kearsley, 1994) มโนทศนของโครงสรางทางปญญา (cognitive structure) เปนศนยกลางของทฤษฏของ Piaget โครงสรางทางปญญาคอแบบแผนของจตวทยาและการทางานของสมองโดยเฉพาะอยางย�งในสวนของเชาวนปญญา (Kearsley, 1994) Piaget ไดเขยนผลงานของเขาคร 2งแรกในชวงคร�งศตวรรษท� 20 เขาจดจออยกบการศกษาเชงลกดวยกบกลมตวอยางขนาดเลกท�เปนเดกและในน 2นกมลกสาวของเขาอยดวย ซ�งการศกษาน 2มท 2งจดออนและจดแขง คอ น 2เปนการทดลองเชงลก แตมจดออนในสวนของการศกษาน 2เปนเพยงกรณศกษากลมเลกๆ และไมสามารถอางองสวนใหญได อยางไรกตามงานของเขามอทธพลอยางมากตอการศกษาหลายป (Jarvis, Holford and Griffin, 2003: 32) ทฤษฏพฒนาการทางสตปญญาของ Piaget มสาระสาคญวา พฤตกรรมของมนษยสวนใหญเกดข 2นมาจากกระบวนการตางๆ ของสมอง ซ�งพฒนาการทางสตปญญาสามารถแบงออกเปนชวงไดดงตาราง 1

79

ตาราง 1 ข 2นการพฒนาทางสตปญญาของ Piaget (Jarvis, Holford and Griffin, 2003: 33)

ชวง อาย(ป) บคลกภาพ

Sensori-motor (ข 2นรบรดวยประสาทสมผส)

0-2 ทารกเรยนรความแตกตางระหวางตวเองกบวตถในโลกภายนอก

Pre-operational thought (ข 2นกอนปฏบตการคด)

2-4 เดกจะยดตวเองเ ปนหลก แตมการจดประเภทวตถดวยลกษณะเดนท�สาคญ

Intuitive (ข 2นการคดดวยความเขาใจของตนเอง)

4-7 เดกคดเก�ยวกบชองทางในการจดประเภท แตอาจจะยงไมสามารถต�นตวสาหรบการจดประเภท

Concrete operations (ข 2นการคดแบบรปธรรม)

7-11 เดกสามารถใชหลกตรรกะ มการคดแบบยอนกลบ จดประเภทและความตอเน�อง

Formal operations (ข 2นการคดแบบนามธรรม)

11-15 ข 2นของการทดลอง ส�งท�เปนนามธรรม การใหคานยาม

หลกการสาคญในการนาทฤษฏของ Piaget ไปใชในการจดการเรยนการสอน ประกอบดวย 4 ประการ คอ (Kearsley, 1994) 1) เดกในแตละข 2นจะตองมการเตรยมการใหคาช 2แจงแนะนาท�แตกตางกนสอดคลองกบข 2นของพฒนาการทางสตปญญา 2) พฒนาการทางสตปญญาจะตองไดรบการอานวยความสะดวกโดยกจกรรมหรอสถานการณในสวนท�เปนความขดแยงของผ เรยนและประการท�จาเปนตองไดรบการปรบปรง 3) อปกรณการเรยนรและกจกรรมตางๆ จะตองนาไปสความเหมาะสมกบระดบทกษะและสมองของเดกในแตละชวงอาย 4) รปแบบการสอนจะตองเนนใหนาผ เรยนไปสการทากจกรรมท�คลองแคลวและทาทาย

2.6 Lev Vygotsky Vygotskyเร�มเสนทางวชาของเขาดวยกบปรญญาทางดานกฏหมายจากมหาวทยาลยมอสโควในป 1917 การศกษาของเขาประกอบดวยสาขาปรชญา จตวทยาและวรรณกรรม เสนทางชวตของเขาเปล�ยนไปเม�อถกเชญไปรวมงานกบสถาบนทางจตวทยาของมหาวทยาลยมอสโควภายหลงจากท�เขาสงบทความอนเฉยบแหลมของเขาไปยง the Russian

80

Psycho–neurological Congress ในป 1924 และผลงานของเขาถกหามดวยเหตผลทางการปกครองจนกระท 2งในป 1950 Vygotsky พยายามทาความเขาใจเก�ยวกบกระบวนการทางปญญา เขาพยายามทาความเขาใจเก�ยวกบรปแบบของเชาวปญญา โดยเฉพาะเจาะจงไปยงกระบวนการในการพฒนา เขาเช�อวา การพฒนารายบคคลจะไมกอใหเกดความเขาใจหากปราศจากการนาความเขาใจเก�ยวกบสงคม บรบททางวฒนธรรมเขารวมดวย (Robertson, 1968) Vygotsky อยในยคเดยวกบ Piaget และเขากเปนผ ท�มบทบาทในการเสนองแนวคดเก�ยวกบพฒนาทางจตวทยาดวยเชนกน ผลงานท�สาคญคอ ธรรมชาตของวฒนธรรมสงคมตอการเรยนรซ�งปรากฏในงานเขยนของเขาในหวขอท�ช�อวา a zone of proximal development (Robertson, 1968) กรอบแนวคดทฤษฏของ Vygotsky คอ การมปฏสมพนธทางสงคมเปนพ 2นฐานของการพฒนาทางสตปญญา Vygotsky กลาววา ทกปจจยการพฒนาทางดานวฒนธรรมของเดกมผลเปนสองเทา อนดบแรกคอ ในระดบสงคมและระดบบคคล อกอนดบหน�งคอ ในระหวางประชาชน(interpsychological) และภายในตวของเดกเอง(intrapsychological) การประยกตน 2มคาเทาเทยมกนในการใหความสนใจอยางสมครใจ ในหนวยความจาทางตรรกและไปยงการจดรปแบบของมโนทศน ปจจยเหลาน 2สงผลไปยงการมมนษยสมพนธระหวางบคคลท�แทจรง (Vygotsky, 1978 Quote in Kearsley, 1994) กรอบแนวคดประการท�สองสาหรบทฤษฏของ Vygotsky คอศกยภาพของการพฒนาทางดานสตปญญาน 2นข 2นอยกบ zone of proximal development (ZPD) ไดแก ระดบของความสาเรจของการพฒนาจะเกดข 2นเม�อเดกเขาไปมสวนเก�ยวกบกบพฤตกรรทางสงคม การพฒนาอยางเตมรปแบบของ ZPD จงข 2นอยกบการมปฏสมพนธทางสงคมท�เตมรปแบบ ขอบเขตของทกษะสามารถพฒนาไดโดยการแนะนาจากการช 2นาของผ ใหญ โดยสวนใหญแลวทฤษฏ cognitive development ของ Vygotsky ถกนาไปใชในบรบทท�เก�ยวกบท�การเรยนรภาษาของเดก (Kearsley, 1994)

2.7 ทฤษฎการเรยนรโดยการประมวลสารสนเทศ (Information Processing Theory) ทฤษฏน 2ไดถกพฒนาจากกลมพทธนยมในชวงปลายป 1950 ซ�งเปนชวงท�มการพฒนาเทคโนโลย ซ�งทาใหคอมพวเตอรสามารถจดการกบขอมลจานวนมากได โดยนกจตวทยากลมน 2ใหความสนใจกบการนาเอาการทางานของคอมพวเตอรมาเปนแบบกบกระบวนการคดของมนษย ใน

81

การจดการขอมล การปฏบตการเอาใจใสตอขอมล การเขาใจและการจา ท 2งน 2พบวาการทางานของคอมพวเตอรมความคลายคลงกบการทางานของคน (McGriff, 2001)

รปท� 6 ภาพแสดงข 2นตอนการเรยนรโดยการประมวลสารสนเทศ

(ท�มา: McGriff, 2001)

จากภาพขางตนจะเหนวา ทฤษฏการประมวลขอมลเปนแนวคดทางการเรยนรท�เปรยบเทยบความคดของมนษยกบกระบวนการประมวลขอมลของคอมพวเตอร คอมพวเตอรมการรบขอมลจากแปนพมพ แสกนเนอร หรออ�นๆ มนษยกมกลไกในการรบขอมลจากชองทางตางๆ เชน ห หรอประสาทสมผสอ�นๆ ในขณะท�คอมพวเตอรจาเปนตองมกระบวนการในการจดการ (process) ขอมลดงกลาว ซ�งสมองของคอมพวเตอรกคอ หนวยประมวลผลกลาง (Central Processing Unit: CPU) ในขณะท�มการดาเนนการเก�ยวกบขอมล มนษยกมกลไกในการจดเกบช�วคราวเชนเดยวกบคอมพวเตอรในสวนท�เรยกวา working memory และในขณะท�คอมพวเตอรทาการจดเกบขอมลในฮารดดสค มนษยกจดเกบขอมลลงใน Long-term memory สาหรบคอมพวเตอรเม�อมการดาเนนการเก�ยวกบขอมลแลวกจะมการแสดงออกมาในวธการตางๆ เชน แสดงท�หนาจอมอนเตอร ซ�งกเชนเดยวกบคนท�แสดงผลออกมาในรปแบบตางๆ เชน การย 2ม การเดน การคย เปนตน และจากรปขางตน มความเหนท�สอดคลองกนวา หนวยความจาม 3 ประเภท คอ 1) sensory memory เปนสวนของความจาท�รบความรสก 2) Short-term memory (STM) หรอท�รกนวา เปน working memory เปนสวนความจาสาหรบขอมลสารสนเทศใหมซ�งจะยดไวเพยงช�วคราว จนกวามนจะเลอนหายไป หรอถกนาไปไวท� Long-term memory 3) Long-term memory (LTM). เปนสวนความจาซ�งไมจากดความจและสามารถจดเกบขอมลไดอยางไมจากดเวลา(Griff, 2001) ซ�งมรายละเอยดดงน 2 (woolfolk, 1998: 250-266)

82

2.7.1 Sensory Memory (หนวยความจาความรสก) ส�งเราจากส�งแวดลอม อาท เสยง แสง กล�น เขามาสตวรบ (receptor) ของเราอยตลอดเวลา ตวรบ (receptor) คอเคร�องของรางกายสาหรบการมอง การฟง การล 2มรส การไดรบกล�น และความรสก น�นกคอ sensory memory หรอเรยกอกอยางหน�งวา sensory register หรอ sensory information store ความสามารถของหนวยความจาความรสกน 2มอยางกวางขวาง เราสามารถรบขอมลจานวนมากในคร 2งเดยว แตปรมาณท�มากในการรบของหนวยความจาความรสกน 2ทาใหมขอจากดเก�ยวกบระยะเวลา เน�องจากจะมระยะเวลาในการจาเพยง 1 ถง 3 วนาทเทาน 2น เน 2อหาของหนวยความจาความรสก (content of sensory memory) คลายกบประสาทสมผสหรอการรบรจากตนฉบบของส�งเรา ประสาทสมผสทางตาจะเขารหสยอโดยหนวยความจาความรสกเปนภาพ ประสาทสมผสทางเสยงกจะเขารหสในรปแบบของเสยง เปนตน และในช�วขณะ เรามโอกาสท�จะเลอกและจดการจดขอมลสาหรบกระบวนการตอไป รบร (perception) และสนใจ (attention) จะถกเรยกใชข 2นในข 2นตอนน 2 2.7.2 Working memory (หนวยความจาปฏบตการ) จากผลการดาเนนการในข 2นหนวยความจาความรสกจะถกสงมายงหนวยงานน 2 Working memory คอมาน�งทางานของชางเคร�อง (Workbench) สาหรบระบบความจา สวนประกอบของความจาท�ซ�งขอมลใหมจะถกจบยดไวช�วคราวและนาไปประกอบกบความรจากหนวยความจาระยะยาว (Long-term memory) หนวยความจาปฏบตการเปรยบเสมอนกระดาษคดเลข หรอหนาจอคอมพวเตอร ซ�งจะจดการเน 2อหา อะไรท�เราคดข 2นในขณะน 2น และบางนกจตวทยามความคดเหนวาหนวยความจาน 2มความหมายเหมอนกบจตท�อยในอานาจนกคด (consciousness) ความสามารถของหนวยความจาน 2มจากด มหนวยเปนวนาท หรออาจจะมากถง 3 นาท จากการทดสอบพบวา ความสามารถของหนวยความจาน 2เพยง 5 ถง 9 ประเดนใหมในหน�งคร 2ง เชน การทดลองใหจาตวเลขอยางรวดเรว โดยใหจาเบอรโทรศพทจาวน 9 หลกอยางรวดเรวแลว เดนจากหองหน�งไปยงอกหองหน�ง ปรากฏวามกจะจาไดเพยงเบอรเดยว เปนตน สวนลกษณะเน 2อหาท�จดเกบน 2นจะมสวนคลายคลงกบหนวยความจาความรสก คอ จดเกบในลกษณะรปภาพ หรออาจอยในรปแบบโครงสรางมากกวานามธรรม และเน�องจากหนวยความจาน 2งายตอการลม ดงน 2นจงจาเปนตองมการกระตนใหเกดการจดเกบ เชน การเพงมองนานๆ การทองจา เปนตน 2.7.3 Long-Term Memory (หนวยความจาระยะยาว) หนวยความจาปฏบตการจะจบยดขอมลในขณะปจจบนท�กาลงดาเนนอย สวนหนวยความจาระยะยาวจะจบยดขอมลท�มการเรยนรเปนอยางดแลว ซ�งสามารถเรยกใชไดตลอดเวลา หนวยความจาระยะยาวม

83

ความสามารถในการจดเกบท�ไมจากด แตจาเปนตองใชเวลามากกวาหนวยความจาปฏบตการท�มความจาท�จากดแตไมใชเวลามาก ขอมลท�จดเกบในหนวยความจาระยะยาวมความปลอดภยสงกวาหนวยความจาปฏบตการ นกจตวทยาพทธนยมไดจดกลมของหนวยความจาระยะยาวออกเปน 3 กลม คอ semantic, episodic และ procedural - semantic memory เปนหนวยความจาสาหรบเกบความหมาย เร�องราว ภาพและแผนผง - episodic memory เปนหนวยความจาสาหรบเช�อมโยงขอมลท�เปนรายละเอยดเก�ยวกบสถานท�และเวลา เปนกบเหตการณท�เกดข 2นในชวต - procedural memory เปนการจาวธการสาหรบการดาเนนการคด

วธการท�จาทาใหเกดความจาท�ด คอ การใชตวเช�อมท�มความหมาย การสรางมโนภาพ (Imagery) ซ�งจะตองมการแปลงขอมลท�ตองการจาใหอยในรปของมโนภาพ ถาขอมลมหลายๆ ขอมล การสรางมโนภาพของขอมลน 2น ๆ ใหสมพนธกน จะชวยใหจาไดแมนยามากข 2น

2.8 Metacognition John Flavell จากมหาวทยาลยสแตนฟอรด คอ ผ วจยทานแรกเก�ยวกบ metacognition ซ�งไดรบแนวคดจากผลงานของ Piaget โดยสญญาณความสาเรจแรกของเขาปรากฏในหนงสอของเขาเองท�ช�อวา “The Developmental Psychology of Jean Piaget” ท 2งน 2คาวา Metacognition ใชเพ�อส�อความหมายถงการใหความสาคญตอความสามารถของคนๆ หน�งในการจดการและควบคมการปอนเขา (input) การจดการ (storage) การคนหา (search) การก กลบเน 2อหาขอมลในความจาของเขา (Cooper, 2005) โดยท�วไป Metacognition ไดรบการนยามเบ 2องตนวา การคดเก�ยวกบการคด หรอการรคด (thinking about thinking) แตในทางวชาการแลว มนกวชาการใหความหมายไวมากมาย ซ�งจะนาเสนอตอไป

2.8. 1 ความหมาย นกวชาการไดใหความหมายของ Metacognition ไวดงน 2 Flavell (1976 quote in Cooper, 2005) ไดใหความหมายของ Metacognition วา เปนความรท�เก�ยวกบกระบวนการทางความคดและผลท�ไดรบจากการใชกระบวนการทางความคดของตน McGriff (2001) ไดความหมาย Metacognition วา เปนการรบรและความสามารถในการควบคมกระบวนการของความรความเขาใจ (cognitive processes) เปนสวนประกอบของความหลากหลายของการประยกตใชทฤษฏทางดานพทธพสย ซ�งเรยกไดวา เปนการคดเก�ยวกบการคด (thinking about thinking) ซ�งจะยอมใหส�งหน�งมการจดการท�ดกวาสาหรบการเรยนร ทากจกรรมของ metacognition จะประกอบดวยเทคนคท�หลากหลายสาหรบการเพ�มความจา เชน การมอง

84

เปนกอนๆ หรอการจดกลมของขอมลเพ�อใหมความหมายในการนาไปใช ซ�งมากกวาการจาปกต Jacobson (1998) กลาววา Metacognition คอ ถอยคาตลอดจนวรรณกรรมของการคนพบท�อางองไปยงการตรวจสอบตนเอง (self-monitoring) สาหรบใชความคดเพ�อกลยทธการเรยนร Metacognition ไมใชกระบวนการอตโนมต แตเปนผลสรปของการพฒนาท�ยาวนานของระบบสตปญญา Donald, Lazarus and Lolwana (2002: 105) ไดอธบายเก�ยวกบ metacognition ไววา เปนกระบวนการทางปญญา คอส�งท�เก�ยวของกบการคด การวางแผน การจา ปญหาและการแกไขปญหา ตลอดถงกจกรรมอ�นๆ ท�อยในกระบวนการคด ดงน 2นความหมายเบ 2องตนของ metacognition คอ การอางองไปยงส�งใดๆ ท�เราตระหนกร เก�ยวกบวาส�งน 2นกาลงเปนไปอยางไรในการคดของเรา อะไรท�เราเขาใจเก�ยวกบส�งท�เราคด ส�งท�เราวางแผนและส�งท�เราจา เชน เม�อเราจะเขยนบทความเร�องหน�ง อะไรคอส�งท�เรารบรเก�ยวกบกระบวนการท�จาเปนท�จะทาใหเราเขยนไดสาเรจ ไมสาคญวาจะเปนหวขออะไร เชน เราตองรเก�ยวกบหลกในการคดเลอกคาถามของบทความจากหลายๆ คาถามเพ�อใชเปนคาหลก และการหาความสมพนธระหวางคาหลกเหลาน 2น ซ�งน 2เปนคาถามท�แทจรงท�เราตองตอบสนอง ส�งน 2เปนกระบวนการท�ตองใหความสนใจเปนพเศษจากหลายๆ กระบวนการเพ�อใหการเขยนบทความสาเรจ กระบวนการทาจรงๆ ของการเรยนบทความคอ การหาขอมล การเรยบเรยงและเขยน การตรวจสอบ เปนตน และจะพบวา ในทกๆ กระบวนการเหลาน 2เองกจะตองมแนวทางของการกระทาทางความคดอย และมผลกระทบมากกวากระบวนการปฏบตเสยอก 2.8.2 การทางานของ metacognition Eggen and Kauchak (2001: 258) ไดอธบายถงการทางานของ metacognition วา metacognition เปนสวนหน�งของโมเดลการกระบวนการทางขอมลสารสนเทศ (information process model) ซ�งโมเดลน 2จะประกอบดวย 3 สวนสาคญคอ information stores (แหลงจดเกบขอมลสารสนเทศ), Cognition processes (กระบวนการทางปญญา), และ Metacognition (อภปญญา) ดงรปขางลางน 2

รปท� 7 Metacognition

Eggen and Kauchak (2001:สารสนเทศไววา - information stores หนวยความจาหลกหรอฮารดดสคในคอมพวเตอร สวนจดเกบน 2จะประกอบดวย memory, working memory, - Cognitive processes และยายขอมลจากแหลงจดเกรบร การทองจา การเขารหส และก ขอมลกลบคน ส�งเหลาน 2สามารถเปรยบเทยบไดกบโปรแกรมตางๆ ในคอมพวเตอรท�ทาหนาท�จดการและขนถายขอมลตางๆ ในคอมพวเตอร - metacognition ทางปญญา 2.8.3 ประเภท

metacognitive knowledge(Flavall, 1979 Quote in Ronning (1999: 95) Knowledge of cognition

การอางองไปยงความรท�เก�ยวของกบกร

Metacognition ในโมเดลของกระบวนการทางขอมลสารสนเทศ

Eggen and Kauchak (2001: 258-260) ไดอธบายโมเดลกระบวนการทางขอมล

information stores คอ ท�สาหรบจดเกบขอมลสารสนเทศ เปรยบเหมอนกบหนวยความจาหลกหรอฮารดดสคในคอมพวเตอร สวนจดเกบน 2จะประกอบดวย memory, working memory, และ long-term memory

Cognitive processes กระบวนการทางสตปญญา ซ�งทาหนาท�ขนถายขอมลสารสนเทศยขอมลจากแหลงจดเกบหน�งไปยงอกแหลงจดเกบหน�ง ซ�งจะประกอบดวย ความสนใจ การ

รบร การทองจา การเขารหส และก ขอมลกลบคน ส�งเหลาน 2สามารถเปรยบเทยบไดกบโปรแกรมตางๆ ในคอมพวเตอรท�ทาหนาท�จดการและขนถายขอมลตางๆ ในคอมพวเตอร

ition คอการรตวของมนเองและการสามารถควบคมท 2งหมดของกระบวนการ

ประเภทของ metacognition metacognition ประกอบดวย metacognitive knowledge และ metacognition experiences หรอ metacognition regulation

Quote in linvington, 1997) ซ�งสอดคลองกบการแบงของ Bruning, Schraw and ท�ไดแบง Metacognition ออกเปน 2 มตเพยงแตใชช�อท�ตางกน คอ

Knowledge of cognition และ regulation of cognition 2.8.3.1 Metacognitive knowledge Metacognitive

อางองไปยงความรท�เก�ยวของกบกระบวนการทางปญญา ความรท�นาไป

85

ในโมเดลของกระบวนการทางขอมลสารสนเทศ

ไดอธบายโมเดลกระบวนการทางขอมล

คอ ท�สาหรบจดเกบขอมลสารสนเทศ เปรยบเหมอนกบหนวยความจาหลกหรอฮารดดสคในคอมพวเตอร สวนจดเกบน 2จะประกอบดวย sensory

กระบวนการทางสตปญญา ซ�งทาหนาท�ขนถายขอมลสารสนเทศหน�งไปยงอกแหลงจดเกบหน�ง ซ�งจะประกอบดวย ความสนใจ การ

รบร การทองจา การเขารหส และก ขอมลกลบคน ส�งเหลาน 2สามารถเปรยบเทยบไดกบโปรแกรมตางๆ ในคอมพวเตอรท�ทาหนาท�จดการและขนถายขอมลตางๆ ในคอมพวเตอร

คอการรตวของมนเองและการสามารถควบคมท 2งหมดของกระบวนการ

ประกอบดวย 2 สวนคอ metacognition regulation

Bruning, Schraw and มตเพยงแตใชช�อท�ตางกน คอ

Metacognitive knowledge เปนามรท�นาไปใชในการควบคม

86

กระบวนการทางปญญา โดยมความเช�อท�เปนปจจยสงผลกระทบตอความร 3 ปจจย คอ (Flavall, 1979 Quote in linvington, 1997; Pintrich, 2002) - ตวแปรดานบคคล (person variables) เปนตวแปรท�มผลตอสภาพการเรยนรท�วไป แนวทางการประมวลผลขอมลสารสนเทศของมนษย รวมถงความรท�คนๆ หน�งจะนาไปใชในกระบวนของการเรยนร ตวอยางเชน เราอาจจะรวา เราจะเรยนไดดข 2นดวยการน�งเงยบๆ ในหองสมด มากกวาท�บานซ�งทาใหเราสมาธวอกแวก - ตวแปรดานงาน (task variables) ประกอบดวยความรเก�ยวกบธรรมชาตของภาระงานท�จะทา รวมถงความจาเปนของแตละกระบวนการซ�งจะมในแตละบคคล เชน เรารบรวา ในการอานหนงสอวทยาศาสตรจาเปนตองใชเวลามากกวาการอานหนงสอนวนยาย เปนตน - ตวแปรดานกลวธ (strategy variables) คอเปนความรเก�ยวกบเวลาและสถานท�ท�เหมาะสมสาหรบการเลอกใชกลยทธตางๆ เพ�อใหบรรลผลสาเรจ (linvington, 1997) ความรสาหรบการเลอกวธใดวธหน�งจากหลายๆ วธท�ทาใหประสบความสาเรจมากท�สด เชน นกเรยนคนหน�งอาจจะเลอกเอาการคดลอกเฉพาะความหมายท�สาคญจากหนงสอ การสรปส�งท�ไดยนหรออาน จดกลมสาหรบเน 2อหาท�มจานวนมาก แทนการพยายามทองจาเน 2อหาท 2งหมด (Pintrich, 2002) สาหรบการแบงประเภท Metacognitive knowledge ของ Bruning, Schraw and Ronning (1999: 95-96) กมความใกลเคยงกน คอ แบงออกเปนสวนประกอบยอยอก 3 ประการ คอ องคความรเชงประกาศ (declarative knowledge), องคความรเชงระเบยบวธ (procedural knowledge) และ องคความรเชงเง�อนไข (conditional knowledge) ซ�งมรายละเอยดดงน 2 - องคความรเชงประกาศ (declarative knowledge) เปนความรท�เก�ยวของกบตวของเราเองในฐานะท�เปนผ เรยน ซ�งจะทาใหเรารวา มอะไรบางท�เปนปจจยสาคญท�มอทธพลตอพฤตกรรมการปฏบตของเรา ตวอยางเชน นกศกษาผ ใหญหลายคนรตวเองวามขอจากดในดานความจา เม�อเปรยบเทยบกบนกศกษาวยรน - องคความรเชงระเบยบวธ (procedural knowledge) เปนความรท�เก�ยวกบข 2นตอน กระบวนการตางๆ กลยทธ เปนส�งท�คนๆ หน�งจะรวาเขาจะทาส�งท�ตองการไดอยางไร เชน นกเรยนรนเกาจะมแรงดลใจจากเร�องเลาเกาๆ เก�ยวกบแผนการตางๆ เชน วธการเขยนบนทก การนาเสนอ การทาใหชาลงเก�ยวกบขอมลท�สาคญๆ และการไมสนใจกบขอมลท�ไมสาคญ การสรปสาระสาคญ

87

- องคความรเชงเง�อนไข (conditional knowledge) เปนความรถงเวลาและเหตผลท�เหมาะสมในการดาเนนกจกรรมตางๆ เชน เม�อเราเรยนเก�ยวกบงานเขยนในเร�องการตอสท�มความแตกตางกน เรากจะใชวธการเลอกท�แตกตางกน 2.8.3.2 Metacognitive Regulation Metacognitive Regulation เปนกระบวนการท�เปนลาดบข 2นตอนใชในการควบคมกระบวนการทางปญญาและทาใหแนใจวาส�งน 2นเปนเปาหมายของปญญาจากส�งท�พบ (เชน เขาใจในส�งท�อาน เปนตน) (Linvington, 1997) กระบวนการน 2ชวยใหมการวางระเบยบและตรวจสอบการเรยนร การประกอบข 2นของการวางแผน การเตอนการทากจกรรมการเรยนร ตลอดจนการตรวจสอบผลท�ไดจากการทากจกรรมดงกลาว ตวอยางเชน หลงจากนกเรยนไดอานขอความไปหน�งยอหนา เขากจะทาการต 2งถามตวของเขาเองวามมโนทศนอะไรบางท�ควรมการอภปรายจากส�งท�อานไป ท 2งน 2เพราะเปาหมายของการคอการเขาใจส�งท�อาน การต 2งคาถามตวเอง คอ อภปญญาท�วไป (common metacognition) เก�ยวกบกลยทธในการตดตามตรวจสอบ หากวานกเรยนคนดงกลาวพบวา เขาไมเขาใจในส�งท�อานหรอไมสามารถตอบคาถามท�ต 2งข 2นมาเองได ซ�งนกเรยนคนดงกลาวจะตองตดสนใจวา อะไรคอส�งท�เขาจะตองทาเพ�อใหเขาใจในส�งท�อานหรอประสบความสาคญในเปาหมายของปญญาท�ต 2งไว และเขาอาจจะกลบไปอานขอความในยอหนาน 2นใหมอกคร 2ง ซ�งหากการอานในคร 2งใหมทาใหเขาเขาใจ น�นหมายถง metacognition strategies ของการต 2งคาถามถามตวเองน 2นทาใหบรรลเปาหมายท�ต 2งไวได Bruning, Schraw and Ronning (1999: 95) ไดแบง Regulation of cognition ออกไดเปน 3 ประเภท คอ การวางแผน (planning) การควบคม (regulation) และการประเมนผล (evaluation) ซ�งมรายละเอยดดงน 2 - การวางแผน (Planning) เปนกระบวนการเก�ยวกบการเลอกกาหนดและเลอกใชแผนกลยทธท�เหมาะสมและการแบงทรพยากรท�มอยใหเหมาะสมกบภารกจ โดยปกตท�วไปการวางแผนจะประกอบดวยการต 2งเปาหมาย การกระตน ซ�งเก�ยวกบพ 2นฐานของความรและเวลาท�ม - การควบคม (Regulation) เปนกระบวนการเก�ยวกบการตดตามควบคม ทกษะการประเมนตนเองท�จาเปนสาหรบการควบคมการเรยนร การทากจกรรมตางๆ เชน การทานายการกระทาตางๆ การหยดการทากจกรรมเพ�อใหเกดความพรอม การจดลาดบกลยทธ และการเลอกใชกระบวนการในการปรบปรงแกไขกลยทธ

88

- การประเมนผล (Evaluation) เปนกระบวนการเก�ยวกบการเลงเหนคณคาของผลผลตและกระบวนการของการเรยนรน 2นๆ เชน การทาการประเมนซ 2าอกคร 2งเก�ยวกบเปาหมาย การตรวจสอบการทานาย และการสรางความเขมแขงในการเหนผลท�ด

2.8.4 การพฒนา Metacognition และการพฒนาการจดการเรยนการสอน Metacognition ไมใชเปนกระบวนการการเรยนร แตเปนกระบวนการท�เหนอกวาการเรยนร เปนการกาหนดกลยทธและภารกจตางๆ สาหรบการเรยนรอนเน�องจากการสอนและการประเมนในช 2นเรยน ซ�งหากนกเรยนสามารถเลอกกลยทธ วธการสาหรบการเรยนไดแลว ผลสาเรจจากการเรยนกจะสงข 2นดวยเชนกน เน�องจากนกเรยนจะรถงจดแขงและจดออนในการเรยนของตนเอง และเกดการปรบเปล�ยนกระบวนการเรยนเพ�อใหเกดการเรยนรในแตละเน 2อหาท�ดข 2น (Pintrich, 2002) Metacognition มสวนสาคญในการยกระดบคณภาพการเรยนรของนกเรยนดวยการแนะนาแนวทางในการคดของนกเรยน การชวยเหลอนกเรยนใหเกดความกระตอรอรนท�จะแกไขปญหาท�เกดข 2นในระหวางการทากจกรรมการเรยน ทาใหเกดการตดสนใจหรอเกดความพยายามท�จะทาความเขาใจตอสถานการณท�เกดข 2นหรอขอความในหนงสอ (North Central Regional Educational Laboratory, 2004) Metacognition เปนส�งท�สามารถพฒนาไดดวยตวของนกเรยนตนเอง โดยเม�อนกเรยนไดนาแผนกลยทธไปใชเพ�อความสาเรจในการเรยนแลว และไดบรรลผลตามเปาหมายท�ต 2งไว กจะเปนแรงผลกดนในการพฒนาการกระบวนการเรยนรของพวกเขาเองไดตอไป (Eggen and Kauchak, 2001: 283) เชน หากนกเรยนสามารถเลอกใชวธการเรยนท�เหมาะสมกบเน 2อหาบางเน 2อหาได การเรยนรกจะเกดข 2นไดอยางดและมประสทธภาพดวย เชน หลงจากเรยนเสรจแลว นกเรยนทาการยอสรปเน 2อหาท�เรยนไป กจะสงผลตอความเขาใจเน 2อหาท�จะเรยนในคร 2งตอๆ ไปดวยเชนกน นอกจากน 2จะชวยใหนกเรยนโดยเฉพาะในกลมวยรนท�ไมคอยมความกระตอรอรน ไมจรงจงในการเรยน หากมกระตนใหนกเรยนเหลาน 2ไดเลอกใชกลยทธในการเรยนท�เหมาะสมแลว กจะชวยทาใหเกดการพฒนาและไดผลลพธท�ดข 2นได การทางานของ Metacognition เร�มตนต 2งแตเร�มกระบวนการเรยนร เร�มดวยความสนใจ เชน การเลอกท�จะน�งดานหนาของช 2นเรยนและไมเหมอลอยในขณะเรยน ท 2งหมดน 2เปนสวนหน�งของกระบวนการของ Metacognition ในสวนท�อยเหนอความสนใจท�กระตนใหนกเรยนมาน�งขางหนาหองและควบคมความสนใจ และในขณะเรยน Metacognition มสรางความต�นตวใหกบผ เรยนในการทาใหเกดการรบรหากมความผดพลาด และสรางความต�นตวเพ�อใหเกดการตดสนใจท�จะรบหรอไมรบขอมลสารสนเทศท�เกดข 2นในขณะเรยน

89

นอกจากน 2 metacognition ยงมบทบาทในการสรางการควบคมสาหรบการโอนถายความรท�เกดข 2นในการเรยนไปสหนวยความจาปฏบตการ (Working memory) (Eggen and Kauchak, 2001: 282) เชน ในระหวางการเรยน นกเรยนใชกระบวนการใดเพ�อใหเกดการจดเน 2อหาท�เรยน การจดหมวดหมของขอมล การจดบนทก และการทบทวนเน 2อหาท 2งหมด เพ�อใหการจดจาเน 2อหาเหลาน 2นทาไดดข 2น ซ�งจะนาไปสข 2นตอนสดทาย คอ การถายโอนความรดงกลาวจากหนวยความจาปฏบตการ ไปยงความจาระยะยาว (Long-term memory) (Eggen and Kauchak, 2001: 283) ข. แนวทางการจดการเรยนรในอสลาม

ความกาวหนาทางดานเทคโนโลยสารสนเทศสงผลใหเกดการเปล�ยนแปลงทางการศกษาดวยเชนกน โดยเฉพาะอยางย�งรปแบบการจดการเรยนการสอนท�สามารถขจดขอจากดท�มในอดตได ท 2งดานสถานท� เวลาและระยะทาง ความเปล�ยนแปลงดงกลาวน 2มนยตอการจดการศกษาอสลามศกษาดวยเชนกน ดวยเหตน 2ในสวนน 2จะนาเสนอหลกการ แนวคดการจดการศกษาในอสลามซ�งจะเปนหลกการสาคญท�จะผลกดนใหการเปล�ยนแปลงการจดการเรยนการสอนโดยการนาเทคโนโลยสารสนเทศมาใชในช 2นเรยนสาหรบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ซ�งเปนสถาบนการศกษาท�ผกโยงกบหลกศรทธาในศาสนาอสลาม ท 2งน 2ในการนาเสนอแนวทางการจดเรยนรในอสลาม ไดแบงออกเปน 3 สวน คอ 1) ความสาคญของการจดการเรยนการสอน 2) คณลกษณะสาคญขององคประกอบในการจดการเรยนการสอน และ 3) สรปผลการศกษาเพ�อเปนแนวทางการจดการเรยนการสอนในระบบอเลรนน�ง ซ�งมรายละเอยดดงตอไปน 2 1. ความสาคญของการจดการเรยนการสอน คณลกษณะสาคญของความเปนมนษยประการหน�งตามทศนะของศาสนาอสลามคอ มความสามารถในการเรยนรได ซ�งคณลกษณะน 2ทาใหมนษยแตกตางจากสตวอ�นๆ และมาลาอกะห (เทวทต) ดงท�ระบไวในอลกรอาน ความวา

“และพระองคไดทรงสอนบรรดานามของท 2งปวงใหแกอาดม ภายหลงไดทรงเสนอนามเหลาน 2นแกมะลาอกะห แลวตรงตรสวา พวกเจาจงบอกนามของส�งเหลาน 2แกขาเถด หากพวกเจาเปนผพดจรง” (อลกรอาน, 2: 31)

90

การเรยนรเปนคณลกษณะสาคญของมนษย และผลจากการเรยนรดงกลาวกทาใหมนษยแตกตางจากส�งถกสรางอ�นๆ แลว ความรในแตละคนยงทาใหเกดความแตกตางกนในระหวางมนษยดวย ท 2งน 2 อลลอฮไดทรงระบไววา คนท�รและคนท�ไมรซ�งเปนผลจากการเรยนรน 2นไมไดมฐานะท�เทาเทยบกน ซ�งปรากฏในอลกรอาน ความวา

“จงกลาวเถด (มฮมมด) บรรดาผ รและบรรดาผ ท�ไมรจะเทาเทยมกนหรอ แทจรงบรรดาผ มสตปญญาเทาน 2นท�จะใครครวญ” (อลกรอาน, 39:9)

การไดมาซ�งความรเกดจากการศกษา ซ�งในอสลามกาหนดบทบาทไวอยางครบถวนท 2งผ รท�จะตองทาหนาท�ในการเผยแพรองคความรไปยงผ ไมรและสาหรบผ ไมรท�จะตองแสวงหาความร สาหรบบทบาทของผ รท�จะตองเผยแพรและถายทอดความรไปยงผ อ�น ดงปรากฏในวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�กลาวไววา

“ทานท 2งหลายจงเผยแพรจากฉนแมเพยงวรรค (อายะห) เดยว” (รายงานโดยบคคอรย)

ท 2งน 2การจดการเรยนการสอนในอสลามน 2นมใชเพยงการถายทอดความรดวยวธการอธบายหรอการบอกเลาจากผสอนไปยงผ เรยนเทาน 2น แตกระบวนการเรยนการสอนจะมความซบซอนมากไปกวาน 2น ดงท�ปรากฏในอลกรอาน ท�มความหมายวา

“จงเรยกรองสแนวทางของพระผ อภบาลของพวกเจาดวยฮกมะห8 และการตกเตอนท�ด และจงโตแยงพวกเขาดวยส�งท�ดกวา (ดวยเหตผลและหลกฐาน ดวยความออนโยน) แทจรงพระผ อภบาลของเจาน 2น พระองคทรงรดย�งถงผ ท�หลงจากทางของพระองค โดยท�พระองคทรงรดย�งถงบรรดาผ ท�อยในทางท�ถกตอง” (อลกรอาน, 16: 125)

2. คณลกษณะสาคญขององคประกอบในการจดการเรยนการสอน

และเพ�อใหเหนถงภาพการจดการเรยนการสอนตามแนวทางของอสลามท�ชดเจนข 2น ในการศกษาในหวขอน 2จงแบงออกเปนตามองคประกอบของการจดการเรยนการสอนดงน 2 คอ ผสอน ผ เรยน เน 2อหา กจกรรม/ทรพยากรการเรยนร การวดและประเมนผล ซ�งมรายละเอยดดงน 2

8 ฮกมะห หมายถง ความร ความสามารถดวยการใชเหตผล และการคดวเคราะห

91

2.1 ผสอน บทบาทหน�งของทานศาสนทต (ซ.ล) คอการเปนครท�คอยถายทอดความรตางๆ ใหกบผ เรยน ดงท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ไดกลาวไววา “แทจรงฉนถกสงมาเปนคร” (รายงานโดย อาบนาอม9) การประกอบอาชพ คอสวนหน�งของศาสนากจ ดวยเหตน 2ทกอาชพจะตองดาเนนการอยางถกตองตามหลกการของศาสนา เชนเดยวกนกบการเปนครผสอน ซ�งนอกจากจะเปนอาชพหน�งแลว ยงถอวาเปนภาระหนาท�สาคญสาหรบผ รท�จะตองทาหนาท�ในการถายทอดความรดงกลาวไปยงผ ท�ไมร ดวยเหตน 2เพ�อใหการเปนครมความสมบรณและสอดคลองกบหลกการของศาสนาจงจะตองทาเอาหลกคาสอนท�เก�ยวของมาสการปฏบตอยางแทจรง ท 2งน 2มการศกษาหลกคาสอนของศาสนาเพ�อนามาสการปฏบตตนของครผสอน ซ�งสามารถสรปไดดงน 2 2.1.1 ผสอนจะตองเปนแบบอยางใหกบผเรยนและสงคม จากบทบาทของการเปนครของทานศาสนทต(ซ.ล) จงจาเปนท�มสลมจะตองนาเอาทานท�มทาหนาท�เปนครจะตองนามาเปนแบบอยางในการจดการเรยนการสอนใหกบผ เรยน ท 2งน 2เน�องจากทานศาสนทตคอแบบอยางสาคญของมสลมเพ�อความสาเรจท 2งในโลกน 2และโลกหนา ท 2งน 2ปรากฏในอลกรอานท�มความวา

“โดยแนนอน ในเราะซลของอลลอฮมแบบฉบบอนดงามสาหรบพวกเจาแลว สาหรบผ ท�หวง (จะพบ) อลลอฮและวนปรโลกและราลกถงอลลอฮอยางมาก” (อลกรอาน, 33: 21)

การท�จะเปนแบบอยางได ผ สอนจะตองเปนผ ท�ครองตนอยในจรยวตรท�สวยงาม ดงท�อลลอฮทรงกาชบทานศาสนาทตไวในอลกรอาน ซ�งมความวา

“และแทจรง เจาน 2นไดอยบนคณธรรมอนย�งใหญ” (อลกรอาน, 68: 4)

และอกวจนะหน�งของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�ไดความสาคญกบการมมารยาทท�ดงาม โดยทานไดกลาวไววา “ทานจงยดม�นในการมมารยาทท�ดงาม และการสงบน�งท�ยาวนาน ขอสาบานดวยผ ท�ชวตของฉนอยในอมพระหตถของพระองควา ไมมส�งใดท�มนษยจะประดบประดาตนเองไดดไปกวาสองส�งน 2” (อบยะอลา บชซาร และอลบยฮะกย) จรยวตรท�สาคญสาหรบผสอนคอ การมความออนนอมถอมตน ดงท�ปรากฏในอลกรอานมความหมายวา

9 วจนะน$ ถอวามสายรายงานท)ออนแอ แตมสายรายงานท)ชดเจนโดยมสลมท)มความหมายใกลเคยงกนดวยคากลาวท)วา “แทจรงอลลอฮทรง

สงฉนมาเปนผเผยแพร ไมใชสงฉนมาเปนผท)ด$อร$ น” (วจนะเลขท) 1113/2 (1475)) และอกวจนะหน)งกลาววา “แทจรงอลลอฮไมไดสงฉนมาเปนผท)ด$อร$ น แตทวาทรงแตงต$งฉนมาเปนครท)งาย” (วจนะเลขท) 1104/2 (1478))

92

“และจงลดปก (ออนนอมถอมตว) ของเจาแกบรรดาผศรทธาท�ปฏบตตามเจา” (อลกรอาน, 26: 215)

นอกจากน 2ผสอนจะตองเปนผ ท�พรอมใหอภยในความผดพลาดของผ อ�น และหลกเล�ยงท�จะการเขาอยในกลมคนท�อยอวชชา กลมคนท�โงเขลา ดงท�ปรากฏในอลกรอาน มความหมายวา

“เจาจงยดถอไวซ�งการอภยและจงใชใหกระทาส�งท�ชอบ และจงผนหลงใหแกผ โฉดเขลาท 2งหลายเถด” (อลกรอาน, 7: 199)

ทานรอซลลลลอฮเองกทรงเปนตวอยางท�ดใหกบบรรดาซอฮาบะหในการประกอบอาชพ ทานเปนผ นาในการสรางมสยดท�ตาบลกบะ และมสยดมาดนะห ทานขนกอนหนดวยตวของทานเอง และดวยความสาคญในการทางานในอสลาม ทานรอซลลลลอฮไดส�งใหบรรดาซอฮาบะหทางานและใหความสาคญตอการทางานตลอดมา จงเปนการแสดงใหเหนวา การเรยนโดยไมมการนามาปฏบต ไมไดนามาใชงานจะมผลใดๆ (ซยด มฮมมด ชาฮาตะห, มปป.: 79) 2.1.2 ผสอนตองมทกษะการส�อสารท�ดสาหรบการส�อสารกบผเรยน ทกษะการส�อสารของผสอนจะมสวนสาคญตอความสาเรจในการจดการเรยนการสอน ทกษะสาคญท�ใชเพ�อการส�อสารสาหรบผสอน คอภาษา ซ�งจะเปนเคร�องมอในการถายทอดความรจากผสอนไปยงผ เรยน โดยในการส�อสารระหวางผสอนกบผ เรยนมขอควรคานง ดงน 2 1) เนนการส�อสารท�เปนการกระตนใหผ เรยนไดใชสตตรกตรองตอไป ท 2งน 2ในอลกรอานไดกลาวไว มความหมายวา

"แทจรงพวกเราไดใหอลกรอานแกเขาเปนภาษาอาหรบ หวงวาพวกเจาจะใชปญญาคด" (อลกรอาน, 12: 2)

และในอกโองการหน�ง ไดระบไววา อลกรอานเปนส�งท�งายดายดวยกบภาษาท�เขาใจได ซ�งมความหมายวา

“ดงน 2นแทจรงเราไดทาใหอลกรอานเปนท�งายดายในภาษาของเจา (อาหรบ) เพ�อพวกเขาจะไดใครครวญ ฉะน 2น จงคอยดเถด แทจรงพวกเขากจะเปนผ คอยเชนกน” (อลกรอาน, 44: 58-59)

93

จากโองการขางตน อลลอฮ (ซ.บ) ไดทรงระบวา ภาษาท�ใชในอลกรอานเปนภาษาท�งายสาหรบการทาความเขาใจ เพราะเปนภาษาของทานศาสนทต (ซ.ล) และกลมคนท�ไดรบการเผยแพรศาสนาจากทาน คอ ภาษาอาหรบ ซ�งดวยภาษาท�งายน 2จะทาใหพวกเขาราลกและใครครวญได และจะนาไปสความศรทธาและมความยาเกรง มคณธรรม 2) ผสอนจะตองเลอกใชระดบของการส�อสารท�เหมาะสมกบผ เรยน ท 2งน 2ทานศาสนทต (ซ.ล) ไดกลาวถงการส�อสารกบผ อ�นวา จะตองเปนการส�อสารท�ผ ฟงสามารถเขาใจและคดตามได มเชนน 2นการส�อสารกลมเหลว ดงท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ไดกลาวไววา “พวกเราบรรดานบ พวกเราถกบญญตใหพดกบมนษยดวยเทาท�ปญญาพวกเขาเขาใจ” (บนทกโดย อบน ชะรอะฮ และอฏเฏาะบะร: 187) จากหลกฐานท�นาเสนอขางตนจะเหนไดวา ถงแมผสอนจะมความเช�ยวชาญในการส�อสารมากเพยงใด กจะตองจากดระดบความสามารถดงกลาวไวเพยงเพ�อใหผ เรยนซ�งมทกษะท�นอยกวาสามารถเขาใจสารท�ถกสงมาดวย นอกจากน 2ผ สอนจะตองเลอกกลวธท�จะส�อสารไปยงผ เรยน ดงท�อลกรอานไดระบไว ซ�งมความหมายวา

“และจงกลาวแกปวงบาวของขาวา พวกเขาจะตองกลาวแตคาพดท�ดย�งกวา” (อลกรอาน, 17: 53)

3) ผ สอนจะตองเลอกการส�อสารท�กอใหเกดประโยชนมากท�สด และจะตองหลกเล�ยงการส�อสารท�ไรประโยชน ดงท�ปรากฏในอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

“และบรรดาผ ท�พวกเขาเปนผผนหลงใหจากเร�องไรสาระตางๆ” (อลกรอาน, 23: 3)

ท 2งน 2จากโองการขางตน อลลอฮไดทรงระบวา หน�งในคณลกษณะของผศรทธา ท�เรยกวา “มมน” น 2นจะตองไมใหความสนใจตอส�งท�ไรสาระตางๆ จากการพดคยและการกระทาตางๆ และในอกโองการหน�งระบไว มความหมายวา

“และเม�อพวกเขาไดยนเร�องไรสาระ พวกเขากผนหลงออกหางไปจากมน และกลาววาการงานของเรากจะไดแกเรา และการงานของพวกทานกจะไดแกพวกทาน ศานตแดพวกทาน เราจะไมขอรวมกบพวกงมงาย” (อลกรอาน, 28: 55)

2.1.3 ผสอนตองเปนผท�ใหความสาคญตอการปฏบตตามความร เน�องจากอสลามใหความสาคญตอการปฏบตตามความรท�ม การไมปฏบตในส�งท�รเปนส�งท�จะไดรบการ

94

ตาหน ดวยเหตน 2ผ สอนจะตองมความมงม�นท�จะปฏบตใหครบถวนในส�งท�ตนเองร ซ�งจะนาไปสการเปนแบบอยางท�ดใหกบผ เรยนดวย ท 2งน 2ในอลกรอานไดตาหนผ ท�รแตไมปฏบตตามในส�งท�รไว ซ�งมความหมายวา

“อปมาบรรดาผ ท�ไดรบคมภรเตารอต แลวพวกเขามไดปฏบตตามท�พวกเขาไดรบมอบ ประหน�งเชนกบลาท�แบกหนงสอจานวนหน�ง (บนหลงของมน) อปมาหมชนท�ปฏเสธตอสญญาณตางๆ ของอลลอฮมนชางช�วชาจรงๆ และอลลอฮจะไมช 2แนะทางแกหมชนผอธรรม” (อลกรอาน, 62: 5)

2.1.4 ผสอนตองใหเกยรตและความสาคญตอผเรยน ผสอนจะตองใหความยตธรรมสาหรบผ เรยนทกคนอยางเทาเทยมกน และจะตองไมไดความสาคญเพยงเฉพาะคนใดคนหน�งในกลม ท 2งน 2อลลอฮไดเคยประทานอลกรอานตาหนทานศาสนทต (ซ.ล) ท�คร 2งหน�งในขณะท�ทานกาลงยงอยกบการเรยกรองผ นาชาวกเรซคณะหน�งสศาสนาอสลาม ทานจงไมสบอารมณและมใบหนาท�บดบ 2งและผนหลงใหกบชายตาบอดท�ช�อวา อบดลลอฮ อบน อมมมกตม ท�มาทานศาสนทต (ซ.ล) เพ�อขอใหทานสอนเขาจากส�งท�อลลอฮไดทรงแจงแกทาน โดยอลกรอานมความหมายวา

“เขา (มฮมมด) ทาหนาบ 2งและผนหนาไปทางอ�น เพราะชายตาบอดมาหาเขา และอะไรเลาท�จะใหเจาร หวงวาเขาจะมาเพ�อซกฟอกจตใจกได หรอเพ�อรบคาตกเตอน เพ�อท�คาตกเตอนน 2นจะเปนประโยชนแกเขา สวนผ ท�พอเพยงแลว เจากลบตอนรบขบส และไมใชหนาท�ของเจา การท�เขาไมซกฟอก และสวนผ ท�มาหาเจาดวยความพยายาม และเขามความกลวเกรง เจากลบเมนเฉย มใชเชนน 2น แทจรงมนเปนขอเตอนใจ ดงน 2นผ ใดประสงคกใหราลกถงขอเตอนใจน 2น” (อล กรอาน, 80: 1-12)

แบบอยางท�ทานรอซลลลอฮไดปฏบตไว เชนคร 2งหน�งไดมอาหรบจากชนบทคนหน�งมายงทานรอซลลลอฮ และเรยกรองท�จะเอาส�งของท�ทานรอซลลลอฮไดรบจากการมอบใหของชนเผาตางๆ โดยชายคนดงกลาวไดเดนมาหาทานรอซลลลอฮแลวดกกระชากผาหมพนคอของทาน จนกระท�งคอของทานรอซลลลอฮเปนรอย แลวอาหรบคนน 2นกกลาววา จงใหส�งของเหลาน 2นใสบนหลงอฐของฉน เพราะแทจรงส�งของเหลาน 2นไมใชของทานและไมใชของพอของทาน แตเปนส�งของของอลลอฮ ทานรอซลลลอฮกลาววา ไม แลวทานกกลาวขออภยตออลลอฮสามคร 2ง และกลาววา ฉนจะไมใหส�งใดๆ นอกจากทานจะปลอยฉนกอน อาหรบคนดงกลาวจงปลอย ทานรอซลลลอฮจง

95

เรยกซอฮาบะห เพ�อใหขนส�งของตางๆ เชน แปงและอนทผาลมบรรทกเตมหลงอฐของอาหรบคนดงกลาว จากน 2นทานรอซลลลอฮจงหนไปยงบรรดาซอฮาบะหแลวกลาววา จงแยกยายกนไปไดบนความความสรมงคลของอลลอฮ และทานรอซลลลอฮไดขอพรใหกบอาหรบคนดงกลาว ซ�งจากตวอยางน 2แสดงใหเหนไดอยางชดเจนวา ทานรอซลลลอฮทรงใหเกยรตกบบรรดาซอฮาบะหในการอบรมส�งสอน (นาศร อะหมด อลคอวลดะห และยะหยา อสมาอล อด, 2001:261) 2.1.5 ผสอนตองแสวงหาแนวทางท�ดและงายท�สดตอการเรยนรของผเรยน เน�องจากผสอนคอผ ท�จะตองใชความพยายามท�จะใหผ เรยนเกดการเรยนรตามท�ต 2งเปาหมายไว ซ�งจะตองไมสรางความลาบากในการเรยนรของผ เรยน ท 2งน 2ไดมปรากฏหลกการในอลกรอานท�วา

“และเราจะทาใหเปนการงายดายแก เจาซ�งบญญตศาสนาอนงายดาย ดงน 2นจงตกเตอนกนเถด เพราะการตกเตอนกนน 2นจะยงคณประโยชน” (อลกรอาน, 87: 8-9)

จากโองการขางตน อลลอฮ (ซ.บ) ทรงแจงใหทานศาสนทต (ซ.ล) ไดทราบวา อลลอฮจะประทานความสาเรจในการเขาใจบทบญญตของศาสนาอยางงายดาย ดงน 2นทรงใชใหทานศาสนทต (ซ.ล) ทาการตกเตอนดวยอลกรอาน โดยท�การตกเตอนและการแนะนาส�งสอนน 2นจะกอใหเกดอานวยประโยชนซ�งกนและกน ท 2งน 2ในอกโองการหน�ง ระบไววา

“และสวนผศรทธาและประกอบความดน 2น สาหรบเขาคอการตอบแทนท�ด และเราจะพดกบเขาในกจการงานของเราอยางงายๆ” (อลกรอาน, 18: 88)

จากโองการขางตนจะเหนไดวา ผสอนจะตองพยายามเลอกใชกจกรรมหรอวธการท�ผ เรยนสามารถปฏบตได และในอกโองการหน�งกลาวไวมความวา

“ดงน 2นจงยาเกรงอลลอฮเถด เทาท�พวกเจามความสามารถ และจงเช�อฟงและปฏบตตามและบรจาคเถดเพราะเปนการดย�งสาหรบตวของพวกเจา และผ ใดถกปกปองใหพนจากความตระหน�แหงจตใจของเขา ชนเหลาน 2นพวกเขาเปนผประสบความสาเรจ” (อลกรอาน, 64: 16)

จากโองการขางตน ช 2ใหเหนวา ในการปฏบตภารกจใดๆ น 2นใหปฏบตตามความสามารถของผปฏบต และจะตองไมทาใหเกดความยากลาบากสาหรบผปฏบต นอกจากน 2อลลอฮยงทรงกาชบใหผศรทธาเช�อฟงในส�งท�ไดรบการอบรมส�งสอนมา ในขณะเดยวกนจากแนวการปฏบตของทานศาสนทต (ซ.ล) เอง ทานจะเลอกใชวธการท�งายตอการปฏบตเสมอ ดงปรากฏในจรยวตรของ

96

ทานท�วา “เม�อใดกตามท�ทานรอซลถกใหเลอกระหวางสองอยาง ทานมกเลอกเอาท�สะดวกและงายกวาเสมอ หากวาส�งน�นไมเปนบาป” (รายงานโดยบคอรและมสลม)

2.2 ผเรยน ผ เรยนเปนองคประกอบสาคญท�จะทาใหการจดการเรยนการสอนประสบความสาเรจ จากการศกษาพบวา ท 2งอลกรอานและอซซนนะหมกลาวถงสภาพของผ เรยน เพ�อใหการศกษาเลาเรยนน 2นประสบความสาเรจ และสามารถนาส�งเหลาน 2มเปนฐานในการพฒนาการจดการเรยนการสอนผานระบบอเลรนน�งได ซ�งจากการศกษาสามารถสรปเปนประเดนไดดงน 2

2.2.1 มความมงม�นในการศกษาเลาเรยน ความมงม�นและสมาธในการศกษา ถอวาเปนปจจยหน�งแหงความสาเรจในการศกษาเลาเรยน หากผ เรยนขาดความมงม�นขาดสมาธแลว ความสาเรจในการศกษาคนควากลมเหลวดวยเชนกน ดวยเหตน 2 อสลามจงเนนจาใหผ เรยนเรยนรโดยเร�มจากการมสมาธและมความต 2งใจในการเรยนรส�งตางๆ ดงปรากฏอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

“แทจรงในการน 2น แนนอนยอมเปนขอตกเตอนแกผ มหวใจหรอรบฟงโดยท�เขามความต 2งใจจรง” (อลกรอาน, 50: 37)

จดมงหมายสาคญของโองการขางตนคอ ผ เ รยนจะตองมหวใจท�พรอมรบทกขอคาตกเตอนส�งสอน แลวนาไปสการคดพจารณาเพ�อสรางความเขาใจในส�งดงกลาว และสมาธและความต 2งใจในการเรยนแตละคร 2งจาเปนตองใหความสนใจกบส�งท�ผสอนกาลงถายทอดอย โดยการเงยบเพ�อฟงการสอน ดงปรากฏในวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ซ�งรายงานจากญะรร เราะฎยลลอฮ อนฮ วาทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดกลาวกบเขาในตอนหจญอล วะดาอ (หจญอาลา ซ�งเปนหจญคร 2งสดทายของทานศาสนทต (ซ.ล)) วา “จงทาใหคนเงยบเสยงซ” แลวทานกพดข 2นวา “หลงจากท�ฉนส 2นชวตแลว พวกทานจงอยาไดหวนกลบสนสยของพวกปฏเสธศรทธา โดยท�บางคนในหมพวกทานตางฟนคอฆากนเอง” (อลบคอรย หมายเลข 121 และมสลม หมายเลข 65) และอกหน�งตวอยางท�แสดงใหเหนถงความสนใจ ความมงมนในการเลาเรยน คอการสอบถามผสอน ดงวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�รายงานโดย อบฮรอยเราะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮ วามคนถามวา “โอทานเราะสลลลอฮ ใครเลาคอผ ท�มความสขมากท�สดกบการชวยเหลอของทานในวนกยามะฮ?” ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ตอบวา “ฉนนกแลวเชยววาคงไมมใครถามเก�ยวกบเร�องน 2กอนกวาทาน เพราะฉนเหนความใฝรของทานในเร�องน 2สงมาก ผ ท�

97

ความสขมากท�สดกบการชวยเหลอของฉนในวนกยามะฮคอผ ท�กลาวคาวา ลาอลาฮะ อลลลลอฮ อยางจรงใจหรอบรสทธiใจ” (อลบคอรย หมายเลข 99)

2.2.2 ใหเกยรตกบผสอน ผรและมกรยามารยาทท�เหมาะสม การใหเกยรตแกผ รและผสอนน 2น เปนส�งท�ทานศาสนทต (ซ.ล) กาชบไวสาหรบประชาชาตของทาน ท 2งน 2หากส�งน 2ถกละเลยไปจะไปสความวนวายในสงคมได และทานศาสนทต (ซ.ล) จะไมยอมรบวา ผ ท�มพฤตกรรมเชนน 2เปนประชาชาตของทาน ดงปรากฏในวจนะของทานท�รายงานจากอนส บนมาลก เราะฎยลลอฮ อนฮ วา “มชายชราคนหน�งไดมาหาทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ปรากฏวากลมคนท�หอมลอมทานไดขยายวงเพ�อใหเขาน�งลงชาไป ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม จงกลาววา “ผ ใดท�ไมปรานตอผ เยาวของเราและไมใหเกยรตตอผอาวโสของเรา ผน 2นไมใชคนของเรา” (เศาะฮห บนทกโดยอลตรมซยตามสานวนน 2 หมายเลข 1919 เศาะฮหสนนอลตรมซย หมายเลข 1565 บนทกโดยอลบคอรย ในอลอะดบ อลมฟรอด หมายเลข 363 เศาะหหอลอะดบ อลมฟรอด หมายเลข 272 ด อลสลสละฮ อลเศาะฮหะฮ หมายเลข 2196)

และรปแบบหน�งของการใหเกยรต คอการไมพดเสยงดงกวาผสอน ดงท�ระบไวในอลกรอาน ซ�งมความวา

“โอศรทธาชนท 2งหลาย พวกเจาอยาไดล 2าหนา (ในการกระทาใดๆ) เม�ออยตอหนาอลลอฮ และรอซลของพระองค พวกเจาจงยาเกรงอลลอฮเถด แทจรงอลลอฮน 2นเปนผทรงไดยน ผทรงรอบร โอศรทธาชนท 2งหลาย พวกเจาอยาไดยกเสยงของพวกเจาเหนอเสยงของนบ และอยาพดเสยงดงกบเขา (นบ) เย�ยงการพดเสยงดงของบางคนของพวกเจากบอกบางคน เพราะ (เกรงวา) การงานตางๆ ของพวกเจาจะสญเสยไป โดยท�พวกเจาไมรตว แทจรงบรรดาผ ท�ลดเสยงของพวกเขา ณ ท�รอซลลลลอฮน 2น ชนเหลาน 2น คอบรรดาผ ท�อลลอฮทรงทดสอบจตใจของพวกเขาเพ�อความยาเกรง สาหรบพวกเขาจะไดรบการอภยโทษและรางวลอนใหญหลวง แทจรงบรรดาผสงเสยงเรยกเจาทางเบ 2องหลงหองหบเหลาน 2น สวนใหญของพวกเขาไมใชสตปญญา” (อลกรอาน, 49: 1-4)

จากโองการขางตนจะเหนไดวา การใชเสยงตอผสอน หรอเปนการกระทาอยางหน�งท�จะแสดงถงการใหเกยรตตอผสอน และส�งเหลาน 2มผลตอความสาเรจของผ เรยนดวย

98

ท 2งน 2นอกจากผ เรยนจะตองใหเกยรตกบผ รและผสอนแลว ผ เรยนจะตองมกรยามารยาทท�สวยงามเหมาะสมกบการเปนผแสวงหาความร ซ�งกรยามารยามดงกลาวไมใชเฉพาะตอหนาผสอนเทาน 2นแตจะเปนเกดข 2นตลอดเวลา ท 2งน 2อลกรอานไดระบไวมความหมายวา

“โอบรรดาผศรทธาเอย เม�อไดมเสยงกลาวแกพวกเจาวา จงหลกท�ใหในท�ชมนม พวกเจากจงหลกท�ใหเขา เพราะอลลอฮจะทรงใหท�กวางขวางแกพวกเจา (ในวนกยามะห) และเม�อมเสยงกลาววา จงลกข 2นยนจากท�ชมนมน 2น พวกเจากจงลกข 2นยน เพราะอลลอฮจะทรงยกยองเทดเกยรตแกบรรดาผศรทธาในหมพวกเจา และบรรดาผไดรบความรหลายช 2น และอลลอฮทรงรอบรย�งในส�งท�พวกเจากระทา” (อลกรอาน, 58: 11)

จากโองการขางตนทาใหเหนภาพของการรกษากรยามารยาทของผ เรยนในการเขาอยในชมชนไดเปนอยางด และอสลามกใหความสาคญตอจดเลกๆ ท�จะนามาซ�งความสงางามของผ เรยน แมกระท�งการขยบท�ใหกบผมารวมน�ง หรอการลกข 2นเพ�อใหคนอ�นไดน�งในท�ชมนมดงกลาว ซ�งโองการขางตนสอดคลองกบวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท� มรายงานจากอบนอมร เราะฎยลลอฮ อนฮมาวา ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดกลาววา “ชายคนหน�งจงอยาทาใหชายอกคนหน�งลกออกจากท�ของเขา แลวเขากลบน�งแทนท�เขาคนน 2น แต (เขาจงกลาววา) “พวกทานจงขยบขยายใหกวางดวยเถด” (บนทกโดยอลบคอรย หมายเลข 6270 และมสลมตามสานวนน 2 หมายเลข 2177) และอกวจนะหน�งซ�งทานศาสนทต (ซ.ล) ใหความสาคญตอทาน�งของบรรดาสาวก ซ�งรายงานจากอชชะรด บนสวยด เราะฎยลลอฮ อนฮ เลาวา : “ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดเดนผานตวฉนในขณะท�ฉนกาลงน�งอยางน 2อย โดยฉนไดวางมอซายท�ดานหลงและตะแคงบนฝามอ ทานจงกลาววา “ทานน�งในทาทางของผ ท�ถกกร 2วโกรธ (หมายถงชาวยว) หรอ?” (เศาะฮห บนทกโดยอหมด หมายเลข 19683 และบนทกโดยอบดาวด หมายเลข 4848 เศาะฮหสนนอบดาวด หมายเลข 4058)

และอกตวอยางหน�ง เปนการส�งสอนของทานศาสนทต(ซ.ล) เก�ยวกบการสนทนาแบบกระซบกน ซ�งเปนรายงานจากอบนมสอด เราะฎยลลอฮ อนฮ เลาวา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลล ลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดกลาววา “เม�อพวกทานอยดวยกนสามคน กจงอยากระซบกนระหวางสองคนโดยไมมเพ�อนอกคนเขารวมดวย เพราะการกระทาดงกลาวจะทาใหเขาเสยใจ” (มตตะฟก อะลยฮ บนทกโดยอลบคอรย หมายเลข 6290 และมสลมตามสานวนน 2 หมายเลข 2184)

99

2.2.3 สรางความกระจางในส�งท�เรยนและทบทวนเน vอหาท�ไดศกษาอยางสม�าเสมอ ผ เรยนจะตองไมเกบความสงสยจากส�งท�ไดเรยนไปอยกบตวเอง โดยไมพยายามสรางความกระจางใหเกดข 2น เพราะกรณดงกลาวจะสรางใหเกดปญหาในการรบความรใหมจากการสอนของผสอนในคร 2งตอๆ ไป ดวยเหตน 2การสรางความกระจางสาหรบส�งท�ไดศกษาไปแลวน 2น จงเปนเง�อนไขสาคญสาหรบผ เรยนท�จะใหบรรลความสาเรจ โดยมแบบอยางจากทานหญงอาอชะฮ ภรรยาของทานรอซล (ซ.ล) ท�ทกคร 2งหากมขอสงสย นางจะสอบถามจงเกดความกระจาง ดงท�ปรากฏในวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�ไดรายงานโดยอบนอบมลยกะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮ วา : “ทานหญงอาอชะฮ ภรยาของทานรอซล (ซ.ล) น 2น ทกคร 2งท�นางไดฟงส�งท�นางไมเขาใจ นางกจะไตถามจนกระท�งไดเขาใจ โดยคร 2งหน�งทานรอซล (ซ.ล) ไดกลาววา ผ ใดท�ถกสอบสวนเขากจะตองถกลงโทษ ทานหญงอาอชะฮจงถามวา แลวอลลอฮมไดทรงกลาววา แลวในภายภาคหนาเขากจะถกสอบสวนอยางงายดาย (อายะหท� 8 ของซเราะอลอนชกอก) ดอกหรอ? แลวทานรอซลกตอบวา (อายต) ดงกลาวน 2นหมายถงการนาเสนอ (ไมใชการถกสอบสวน) แตหากผ ใดถกสอบสวนแลวเขากจะตองมอนเปนไป” (อลบคอรย หมายเลข 103 และมสลม หมายเลข 2876) จากวจนะทานศาสนทต (ซ.ล) ขางตนจะเหนวา วธการสรางความกระจางในการเรยนท�งายท�สดคอการสอบถามกบผ สอน แตในขณะเดยวกนหากผ เรยนมความละอายไมสามารถสอบถามไดดวยตนเอง กสามารถฝากคาถามผานคนอ�นใหถามตอผสอนไดดวยเชนเดยวกน ดงท�ปรากฏในวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ซ�งรายงานจากทานอาลย เราะฎยลลอฮ อนฮ เลาวา : “ฉนเปนคนท�มน 2ากาหนดออกอยเสมอ และฉนกอายท�จะถามทานรอซล (ซ.ล) อนเน�องมาจากสถานะของบตรสาวของทาน (ท�เปนภรรยาของฉน) ฉนเลยใชใหอลมกดาด บนอลอสวดชวยถามให แลวทานกตอบวา “ให เขาลางอวยวะเพศของเขา แลวเอาน 2าละหมาด”” (มตตะฟก อะลยฮ บนทกโดยอลบคอรย หมายเลข 269 และมสลมตามสานวนน 2 หมายเลข 303)

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา ผ เรยนจะตองใหความสาคญกบการขจดขอสงสยใดๆ ท�เกดข 2นกบตวเอง ไมวาจะดวยวธการใดกตาม และประการสาคญคอ แหลงขอมลท�จะทาใหขอสงสยดงกลาวชดเจนข 2นจะตองเปนแหลงขอมลท�มความนาเช�อถอ

ความสม�าเสมอในการทบทวนเน 2อหาเปนอกคณลกษณะสาคญของผ เรยน ท�อสลามใหความสาคญ ท 2งน 2มรายงานจากอบมสา อะลยฮสสลามเลาวา ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดกลาววา “พวกทานจงหม�นทบทวนอลกรอานอยเสมอ ซ�งฉนขอสาบานดวยพระผซ�งชวตของฉนอยในพระหตถของพระองควา มน (การจาอลกรอาน) น 2น ชางเปรยวย�งกวาอฐ

100

ท�ถกลามเชอกเสยอก” (มตตะฟก อะลยฮ บนทกโดยอลบคอรยตามสานวนน 2 หมายเลข 5033, และมสลม หมายเลข 791) เน�องจากในสมยทานศาสนทต (ซ.ล) การศกษาสมยน 2นใหความสาคญกบอลกรอาน ดงน 2นการทบทวนอลกรอานจงเปนส�งท�ทานศาสนทต (ซ.ล) เนนย 2าใหมการทบทวนอยางสม�าเสมอ และวธการในการทบทวนอยางหน�งของบรรดาสาวก คอ การทองจา และตวอยางหน�งคอจากการเลาของอบฮรยเราะห เราะฎยลลอฮ อนฮ ท�ไดเลาวา “ฉนจดจาคาพดของทานเราะสลลลอฮสองประเภทดวยกน โดยประเภทหน�งฉนไดเปดเผยแกคนอ�น สวนอกประเภทหน�งน 2น หากฉนเปดเผยแลว หลอดอาหาร (ลาคอ) น 2 กคงตองถกฟนขาด” (บนทกโดยอลบคอรย หมายเลข 120)

2.3 เน vอหา เน 2อหาท�ผ สอนจะนามาใชในการจดการเรยนการสอนเปนสวนสาคญท�จะนาไปสการพฒนาผ เรยนใหบรรลตามเปาประสงคท�ต 2งไว ท 2งน 2อสลามไดสนบสนนการคดเลอกเน 2อหาสาหรบการจดการจดการเรยนการสอนท�มลกษณะดงตอไปน 2

2.3.1 เน vอหาตองมความถกตองและกอใหเกดประโยชน การจดการเรยนการสอนถอเปนกระบวนการถายทอดความรท�เปนความจรงจากผสอนไปยงผ เรยน ดงน 2นความถกตองของเน 2อหาท�ถายทอดจะเปนสวนสาคญอยางย�ง เพราะหากเน 2อหาขาดความถกตองแลวนอกจากจะไมกอใหเกดประโยชนตอผ เรยนแลวยงอาจจะกอใหเกดอนตรายตอผ เรยนและสงคมอกดวย ดงน 2นในอลกรอานจงเนนย 2าใหนาเสนอเน 2อหาท�เปนความจรงท�มความถกตองไปยงผ เรยน ดงท�ปรากฏในอลกรอานวา

“มนษยชาตท 2งหลาย! แทจรงรอซลน 2นไดนาความจรงจากพระเจาของพวกเจามายงพวกเจาแลว จงศรทธากนเถด มนเปนส�งดย�งแกพวกเจา และหากพวกเจาปฏเสธศรทธาแลว แทจรงส�งท�อยในบรรดาช 2นฟา และในแผนดนน 2นเปนสทธiของอลลอฮท 2งส 2น และอลลอฮน 2นเปนผทรงรอบร ผทรงปรชาญาณ” (อลกรอาน, 4:170)

จากโองการขางตนจะเหนไดวา การสรางศรทธาใหกบผ เรยนได เม�อผสอนนาเสนอความจรงไปยงผ เรยน ซ�งถอวาเปนหลกสาคญในการเลอกเน 2อหาสาหรบผ เรยน และในอกโองการหน�งอลลอฮทรงใชใหผสอนนาเสนอเน 2อหาท�เปนความจรง โดยเฉพาะอยางย�งเน 2อหาท�ปรากฏในอล กรอาน ดงโองการในอลกรอานท�กลาวไววา

101

“น 2นแหละคอบรรดาโองการของอลลอฮซ�งเราอานโองการเหลาน 2นใหเจาฟงดวยความจรง และแทจรงเจาน 2นเปนผ หน�งในบรรดารอซลท 2งหลาย” (อลกรอาน, 2: 252)

ในขณะเดยวกนทานศาสนทต (ซ.ล) ไดสรางสญญากบบรรดาซอฮาบะหใหนาเสนอในส�งท�เปนความจรง ดงปรากฏรายงานจากอบาดะฮ บน ศอมต กลาววา “พวกเราเคยใหคาม�นสญญากบทานรอซลลลอฮ ศอลลลลอฮอลยฮวาซลลมวาจะเช�อฟงและปฏบตตามท 2งในเวลาท�ขยนและเวลาท�เกยจคราน และเราจะไมขดแยงตอผ มอานาจอนชอบธรรม และเราจะดารงไวหรอพดความจรง ตราบใดท�เรายงอย เราจะไมกลวการครหาของผ ใดในหนทางของอลลอฮ” (รายงานโดยบคอรย, 6774) ในขณะเดยวกนผสอนจะตองดารงตนเองอยในความจรง ดงท�ปรากฏในอลกรอานท�ระบไววา

“โอพระผ เปนเจาของพวกเรา! โปรดอยาใหหวใจของพวกเราเอนเอยงออกจากความจรงเลย หลงจากท�พระองคไดทรงแนะนาแกพวกเราแลว และโปรดไดประทานความเอนดเมตตา จากท�ท�พระองคใหแกพวกเราดวยเถด แทจรงพระองคน 2นคอผทรงประทานใหอยางมากมาย” (อลกรอาน, 3: 8)

2.3.2 เนนเน vอหาท�บรณาการและครอบคลม ศาสนาอสลามเปนศาสนาท�ไดกาหนดแนวทางปฏบตท�ครอบคลมการดาเนนชวตท�ครบในทกมต ดวยเหตน 2ในการจดการเรยนการสอนจงจาเปนตองนาเสนอท�หาท�มครอบคลมและบรณาการเพ�อการนาไปสการปฏบตใชไดจรงในชวตประจาวน ในขณะเดยวกนในการนาเสนอองคความรสผ เรยนน 2นจะตองบรณาการในเร�องของคณภาพจรยธรรมไปพรอมๆ กน ดงท�อลกรอานไดระบไววา

“พระองค (อลลอฮ) ทรงเปนผสงรอซลทานหน�งในหมผ ไมรจกหนงสอจากพวกเขาเอง เพ�อทาการอานอายาตตางๆ ของพระองคแกพวกเขาและทรงขดเกลา (จรยธรรมแก) พวกเขาใหผดผอง...” (อลกรอาน, 62: 2)

อสลามมเปาหมายท�จะสรางใหผ ศรทธาเปนผ ท� มรปแบบการดาเนนชวตท�มคณภาพสามารถดารงชวตอยไดอยางมเกยรตท 2งในโลกน 2และโลกหนาดวยวถแหงศาสนาท�มความสมบรณแบบ ดงท�ปรากฏในอลกรอานซ�งมความหมายวา

102

“และดวยชวต และท�พระองคทรงทาใหมนสมบรณ แลวพระองคทรงดลใจมนใหรทางช�วของมนและทางสารวมของมน แนนอนผขดเกลาชวตยอมไดรบความสาเรจ” (อลกรอาน, 91: 7-9)

ซ�งจากโองการน 2 อลลอฮทรงแจงวา ทกส�งท�พระองคทรงสรางน 2นจะมความสมบรณ และสวนหน�งของการทาใหสมบรณคอ การใหสตปญญา ซ�งสามารถแยกแยะไดระหวางความดกบความช�ว

2.3.3 เน vอหาตองเหมาะสมกบผเรยน ในการสอนถงแมเปาประสงคในการสอนจะเหมอนกนสาหรบผ เรยนทกคน แตการท�จะทาใหผ เรยนสามารถปฏบตไดตามเปาหมายน 2นข 2นอยกบผ เรยนแตละบคคลซ�งมความแตกตางกน ความแตกตางของมนษยน 2นมหลายรปแบบ ดงเชนท�ระบไวในอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

“โอมนษยชาตท 2งหลาย แทจรงเราไดสรางพวกเจาจากเพศชายและเพศหญง และเราไดใหพวกเจาแยกเปนเผา และตระกลเพ�อจะไดรจกกน แทจรงผ ท�มเกยรตย�งในหมพวกเจา ณ ท�อลลอฮน 2น คอผ ท�มความยาเกรงย�งในหมพวกเจา แทจรงอลลอฮน 2นเปนผทรงรอบรอยางละเอยดถ�ถวน” (อลกรอาน, 49: 13)

จากโองการขางตนจะเหนวา มนษยมความแตกตางกน แตความแตกตางเหลาน 2นไมใชเปนอปสรรคสาหรบการพฒนาใหเปนผ ท�มความสมบรณ ในขณะเดยวกนกเปนหนาท�ของผสอนท�จะตองเลอกสรรเน 2อหาท�เหมาะสมกบความแตกตางดงกลาว เพ�อนาผ เรยนไปยงเปาหมายทางการศกษาท�ต 2งไว ดงน 2นจะพบวาทานศาสนทต (ซ.ล) จะเลอกเน 2อหาท�เหมาะสมสาหรบการสอน ซอฮาบะหแตละคน ดงวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ท�รายงานจากอนส บนมาลก เราะฎยลลอฮ อนฮวา ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลมไดข�พาหนะโดยมมอาซน�งอยขางหลง ทานกลาววา : “โอ มอาซ บนญะบล !” เขาตอบวา “ครบ ทานเราะสลลลอฮ ดวยความยนดย�ง” ทานกลาวอกวา “โอ มอาซ บนญะบล !” เขาตอบวา “ครบ ทานเราะสลลลอฮ ดวยความยนดย�ง” เปนจานวนสามคร 2งดวยกน ทานกลาววา “ผใดกแลวแตท�กลาวคาปฏญาณดวยความบรสทธiใจวา อลลอฮเทาน 2น คอ พระเจาท�ควรเคารพกราบไหว และมหมมดคอศาสนทตของอลลอฮ อลลอฮกจกปกปองเขามใหตองไฟนรก” เขาถามวา “โอ ทานเราะสลลลอฮ แลวไมใหฉนบอกแกคนอ�นหรอ พวกเขาจะไดดใจ? ทานตอบวา “(ไมตองหรอก) เพราะถาอยางน 2น พวกเขากคงจะมอบตวแกอลลอฮโดยไมทาการใดๆ ละซ” แตในตอนท�ทานไดเสยชวตลง มอาซกไดบอกส�งน 2แกคนอ�นเพราะเกรงวาจะเกดความผดบาปกบตวเขา (บคอรย, 128 และมสลม, 32)

103

2.3.4 เน vอหาตองแสดงใหเหนถงมลเหต การท�ผสอนนาเสนอเน 2อหาเพยงผลหรอขอสรปขององคความร อาจจะนามาซ�งขอสงสยคลางแคลงใจของผ เรยน และอาจจะนาไปสความคลาดเคล�อนในการนาไปใช ดวยเหตน 2จงจาเปนตองนาเสนอเน 2อหาท�ครบถวนและใหเหนถงมลเหต ท�มาท�ไปของความรหรอขอสรปดงกลาว ดงตวอยางท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ไดอธบายใหกบบรรดาซอฮาบะหถงหลกเกณฑในการแลกเปล�ยน ซ 2อขายอนทผาลมสดกบอนตภาลมแหง โดยทานไดต 2งเปนคาถามใหกบบรรดาซอฮาบะหวา “อนทผาลมสดจะลดลงไหมเม�อมนแหงลง?” บรรดาซอหาบะหตอบวา “แนนอน” ทานจงตอบวา “ดงน 2นกจงอยาแลกเปล�ยนซ 2อขายระหวางท 2งสอง” (อลบคอรย, 2198, มสลม, 1555) และในอกตวอยางหน�งจากการท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ไดส�งหามบรรดาซอฮาบะหไมใหทาการซ 2อขายผลไมกอนสก ทานไดกลาวแกพวกเขาวา “เจารม 2ยวาเม�ออลลอฮทรงยบย 2งมใหผลไม (สกและเกบเก�ยวได) ดงน 2นดวยเหตผลใดเลาท�เจาจะรบเอาทรพยสนของพ�นองของเจา?” (มสลม, 1006) แตท 2งน 2เน 2อหาดงกลาวจะตองไมทาใหผ เรยนเกดความสบสน และจะตองพยายามนาเสนอในมมมองท�งาย ดงท�ปรากฏในอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

“และเราจะทาใหเปนการงายดายแก เจาซ�งบญญตศาสนาอนงายดาย” (อลกรอาน, 87: 8)

2.4 กจกรรม/ทรพยากรการเรยนร กจกรรมและทรพยากรการเรยนรเปนอกหน�งองคประกอบสาคญท�จะทาใหผ เรยนเกดการเรยนรตามเปาประสงคท�ต 2งไว ดวยเหตน 2จะพบวาในการใหการเรยนรของทานศาสนทต (ซ.ล) แกบรรดาซอฮาบะห ทานกจะใชกจกรรมท�หลากหลายเพ�อความสาเรจเชนกน ซ�งสามารถรวบรวมลกษณะสาคญของกจกรรมและทรพยากรการเรยนรท�จะนาไปสการพฒนาการจดการเรยนการสอนในระบบอเลรนน�ง ไดดงน 2 2.4.1 กจกรรมการเรยนรใหความสาคญกบความพรอมและความแตกตางของผเรยน การใหความสาคญตอความแตกตางระหวางบคคลนบวาเปนปจจยหลกของการจดการเรยนการสอน เพราะในความจรงแลว อลลออทรงสรางมนษยมาในรปลกษณและสตปญญาท�แตกตางกน การสรางความพรอมสาหรบผ เรยนจงเปนปจจยหน�งสความสาเรจของการเรยนรของผ เรยนแตละคน (ซยด มฮมมด ชาฮาตะห, มปป.: 59) ท 2งน 2ปรากฏในอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

104

“... อลลอฮมไดทรงใหเปนท�ลาบากแกชวตใด (ทรงไมบงคบผใด) เวนแต (ตามปรมาณอนเหมาะสม) ตามท�พระองคทรงประทานมาแกชวตน 2น หลงจากความยากลาบาก อลลอฮจะทรงทาใหเกดความสะดวกสบาย” (อลกรอาน, 65: 7)

และในอกโองการหน�ง ระบไวมความหมายวา

“เราจะไมบงคบชวตน 2นมความสามารถเทาน 2นและเม�อพวกเจาพด กจงยตธรรม และแมวาเขาจะเปนญาตท�ใกลชดกตาม และตอสญญาของอลลอฮน 2นกจงปฏบตตามใหครบถวน น�นแหละท�พระองคไดทรงส�งเสยมนไวแกพวกเจา เพ�อวาพวกเจาจะไดราลก” (อลกรอาน, 6: 152)

ในการถายทอดความรใหกบบรรดาซอฮาบะหของทานศาสนทต (ซ.ล) น 2นทานจะใหความสาคญตอความพรอมในการเรยนรของบรรดาซอฮาบะหกอนการสอน ดงท�มรายงานจาก อนส บนมาลก เราะฎยลลอฮ อนฮ วา “เม�อทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดออกมายงบรรดาซอฮาบะห อบดลลอฮ บนคซาฟะฮกยนข 2นแลวถามวา “ใครคอพอของฉน ?” ทานตอบวา พอของทานคอคซาฟะฮ หลงจากน 2นทานนบกพดซ 2าแลวซ 2าเลาวา “จงถามฉนซ” อบดลลอฮจงคกเขาลงพรอมกบกลาววา เราพอใจแลวกบการมอลลอฮเปนพระเจา กบการมอสลามเปนศาสนา และกบการมมหมมด ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม เปนศาสดา ทานนบจงเงยบลง (บนทกโดยอลบคอรย หมายเลข 93) นอกจากน 2กจกรรมการสอนกจะตองไมสรางความเบ�อหนายกบผ เรยน ดงท�ปรากฏในรายงานจากอบนมสอด เราะฎยลลอฮ อนฮ ท�เลาวา ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลมน 2น จะเวนวนสาหรบการใหคาตกเตอนเพราะไมอยากใหเกดความเบ�อหนายตอพวกเรา (อลบคอรยหมายเลข 68 และมสลม หมายเลข 2821) การกระตนใหผ เรยนเหนความสาคญตอการศกษาจงเปนอกกลวธหน�งท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ใชเพ�อใหเกดแรงจงในการเรยนของบรรดาซอฮาบะห ดงท�ทานไดกลาวถงความสาคญของการศกษาในหลายๆ คร 2ง เชน ทานไดกลาวไว มความหมายวา “ผ ใดเดนทางเพ�อแสวงหาความรแนนอนอลลอฮจะทรงทาใหเขาพบกบความสะดวก ในหนทางสสวนสวรรค บรรดามลาอกะฮจะคลมปกของเขาเพราะพอใจตอผแสวงหาความร และแทจรงบรรดาสรรพส�งตางๆท�มอยในช 2นฟาและแผนดนจะทาการขออภยโทษ ใหแกผ รแมกระท�งปลาตางๆท�อาศยอยในน 2า...” (อบดาวด หมายเลข 3641, อตตรมซย หมายเลข 2683, 2684)

105

และในบางคร 2งทานศาสนทต (ซ.ล) กใชวธการในการกระต นจากปญหาท�บรรดาซอฮาบะหประสบอย ดงตวอยางท�คร 2งหน�งไดมชาวชนบทคนหน�งละหมาดไมถกตอง คร 2นเม�อเขาเขามสยดเขากทาการละหมาดอยางท�เคยกระทา เสรจแลวกหนไปใหสลามแกทานนบ แลวนบตอบวา “จงกลบไปละหมาดใหม แทจรงเจายงไมไดละหมาด” ชายคนน 2นกกลบไปละหมาดใหมเสรจแลวกมาหานบอก แตทกคร 2งท�เขามาหานบ นบกส�งใหกลบไปละหมาดใหมและบอกวาเขายงไมไดละหมาด จนเขาเกดทอใจและอยากทราบวาแทจรงการละหมาดท�ถกตองน 2นเปนเชนไร ดงน 2นเขาจงกลาวแกทานนบวา “ฉนขอสาบานดวยพระนามของผ ท�บงเกดทานดวยสจธรรม ฉนไมสามารถจะทาใหดกวาน 2ไดอกแลว ดงน 2นโปรดสอน (วธการละหมาดท�ถกตอง) แกฉน”. (อลบคอรย หมายเลข 757,793, มสลม หมายเลข 883) 2.4.2 กจกรรมการเรยนรสามารถเกดข vนไดในทกเวลาและสถานท� ท 2งน 2เน�องจากทานศาสนทต (ซ.ล) ใหความสาคญตอการถายทอดเน 2อหาไปยงบรรดาซอฮาบะห และกระตนใหเกดการเรยนรตลอดเวลา ดงรายงานจากอมมสะละมะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮา เลาวา “ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดตกใจต�นในคนหน�งพรอมกบกลาววา “ซบฮานลลอฮ” คนน 2 ไมทราบวามฟตนะฮอะไรไดลงมา และมขมทรพยอะไรไดถกเปดออก จงปลกบรรดาหญงเจาของหองเหลาน 2ใหต�นข 2นมาซ เพราะบางทผหญงท�สวมเส 2อผาในสมยอยในโลกดนยาอาจตองกลายเปนคนไมมเส 2อผาสวมใสในโลกอาคเราะฮ ” (อลบคอรย หมายเลข 115) และอกรายงานหน�งจากอบนอมร เราะฎยลลอฮ อนฮมา เลาวา “ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดนาพวกเราละหมาดอชาในชวงสดทายของชวตทาน และหลงจากทานใหสลาม ทานกไดยนข 2นแลวกลาววา พวกทานสงเกตดคนน 2ของพวกทานหรอเปลา เพราะเม�อครบหน�งรอยปนบจากน 2ไป คงไมมผ ใดท�อยบนโลกในวนน 2หลงเหลออกแลว” (อลบคอรย หมายเลข 116 และมสลม หมายเลข 2537) และในอกรายงานหน�งระบไววา “คนจนทรเพญคนหน�งทานไดแหงนหนาข 2นมองพระจนทรเตมดวงแลวกลาวข 2นวา “แทจรงพวกเจาจะสามารถมองเหนองคพระผ อภบาลของพวกเจาอยางชดแจง (ในวนปรโลก) เสมอนกบท�พวกเจามองเหนพระจนทรในคนน 2 โดยท�ไมมการเบยดเสยดหรอแกงแยงกนเพ�อท�จะมองไปยงมนแตอยางใด” (อลบคอรย หมายเลข 554, มสลม หมายเลข 633) 2.4.3 เปนกจกรรมท�กระตนการคนควาของผเรยนจากแหลงการเรยนรท�หลากหลาย จะพบวามหลายโองการในอลกรอานท�กระตนใหเรยนรจากส�งตางๆ เพราะเสรมสรางศรทธาและพฒนาตนเอง ดงเชน อลกรอานใหพจารณาอฐ ทองฟา และอ�นๆ เพ�อการตกเตอนซ�งกนและกน ซ�งมความหมายวา

106

“พวกเขามไดพจารณาดอฐบางหรอวา มนถกบงเกดมาอยางไร และยงทองฟาบางหรอวา มนจะถกยกใหสงข 2นอยางไร และยงภเขาบางหรอวามนถกยกใหสงข 2นอยางไร และยงแผนดนบางหรอวามนถกแผราบไวอยางไร ดงน 2นเจาจงตกเตอเถด เพราะแทจรงเจาเปนผตกเตอนเทาน 2น” (อลกรอาน, 88: 17-21)

ดงน 2นในการสอนของทานศาสนทต (ซ.ล) ทานกจะกระตนใหบรรดาซอฮาบะหสงเกตส�งรอบขาง ดงเชนมรายงานวา “วนหน�งทานไดถามบรรดาเศาะหาบะฮวา ในบรรดาตนไมมตนไมอยชนดหน�งใบของมนจะไมรวง ดงน 2นจงบอกมามน คอตนอะไร? อบนอมรเลาวา คนสวนใหญตอบวาเปนตนไมแถบชนบทแตในความคดของฉนมนคอตนอนทผาลม ซ�งขณะน 2นฉนเปนคนท�เลกท�สดในกลมดงน 2นฉนจงเขนอายท�จะชงตอบ แตแลวทานนบศอลลลลอฮอลยฮวะสลลมกตอบวา มนคอตนอนทผาลม” (อลบคอรย หมายเลข 72) นอกจากการสงเกตจากส�งรอบขางแลว อลกรอานยงใชใหใชวธการสอบถามจากผ ร ดงปรากฏในอลกรอานท�มความหมายวา

“และเรามไดสงผใดมากอนหนาเจา นอกจากเปนผชายท�เราไดวะอยแกพวกเขา ดงน 2นพวกเจาจงถามบรรดาผ ร หากพวกเจาไมร” (อนนะหฮ, 43)

และทานศาสนทต (ซ.ล) ยงใหความสาคญตอการถามผ ร ซ�งทานไดกลาวไววา “พวกเจาจงซกถามในส�งท�พวกเจาไมร แทจรงยาท�จะรกษาความโงเขลาน 2นคอการถาม” (อบดาวด หมายเลข 333, อบนมาญะฮ หมายเลข 572) แตท 2งน 2ผ เรยนจะตองไดรบการฝกฝนใหมทกษะการถามท�ด เพ�อใหเกดประโยชนท�สดจากการถาม เน�องจากบางคาถามอาจจะนาไปสความผดพลาดได ดงวจนะของทานศาสนาทต (ซ.ล) ท�มความหมายวา “แทจรงมสลมท�กระทาผดใหญหลวงท�สดคอ ผ ท�ถามเก�ยวกบส�งหน�งท�ยงไมไดมบญญตตองหามแตเพราะคาถามของเขาทาใหส�งน 2นกลบกลายเปนส�งตองหาม” (อลบคอรย หมายเลข 7289, มสลม 2358) 2.4.4 เปนกจกรรมท�กระต นใหเกดการอานและการบนทก อสลามใหความสาคญตอการอาน การเขยนเปนอยางย�ง ท 2งน 2เน�องจากการอานจะนามาซ�งความร และสรางใหเกดความคงทนของความรท�ไดศกษาไป ดงท�ปรากฏในอลกรอาน ซ�งมความหมายวา

“เราจะสอนใหเจาอาน แลวเจาจะไมลม” (อลกรอาน, 87: 6)

107

และในอกโองการหน�งซ�งเปนโองการปฐมบทแหงอลกรอาน ไดกาชบใหมสลมทาการอาน เพ�อการเรยนร ดงมความหมายวา

“จงอานดวยพระนามแหงพระเจาของเจาผทรงบงเกด ทรงบงเกดมนษยจากกอนเลอด จงอานเถด และพระเจาของเจาน 2นผทรงใจบญย�ง ผทรงสอนการใชปากกา ผทรงสอนมนษยในส�งท�เขาไมร” (อลกรอาน, 96:1-5)

นอกจากการอานแลว การบนทกยงถอเปนสวนสาคญสาหรบการเรยนร ท 2งน 2บรรดา ซอฮาบะหจะใหความสาคญกบการจดบนทก ดงตวอยางของทานอาล จากรายงานของอบ �หยฟะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮ ท�เลาวา “ฉนไดถามอะลยวา ทานมหนงสอใดๆ (ท�บนทกจากทาน นบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม) ไหม? เขาตอบวา ไมม มกเพยงแตคมภรของอลลอฮ หรอคาอธบายท�ใหกบชายมสลม หรอส�งท�บนทกอยในหนากระดาษน 2เทาน 2น ฉนถามวา แลวส�งท�บนทกอยในกระดาษน 2คออะไรกน? เขาตอบวา คอ (คาอธบายเก�ยวกบกฎของ) เชอก (หมายถงการจายคาสนไหมชดแทน) การปลดปลอยเชลย และ (คาอธบายเก�ยวกบการท�) มสลมตองไมถกประหารเพราะกาฟร” (อลบคอรย หมายเลข 111) และอกรายงานหน�งจากอบฮรอยเราะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮ ท�เลาวา “ไมมสหายของทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม คนไหนท�รายงานหะดษจากทานมากไปกวาฉน นอกจากส�งท�มอยกบอบดลลอฮ บนอมร เพราะวาเขาน 2นเขยนเปน ในขณะท�ฉนเขยนไมเปน” (อลบคอรย หมายเลข 113)

จากสองรายงานขางตนจะเหนวา เม�อมการบนทกแลว บรรดาซอฮาบะหจะทาการเผยแพรความรดงกลาวไปยงบคคลอ�น ซ�งการเผยแพรน 2นเปนไปตามความเขาใจจากการบนทกและการอาน โดยเฉพาะอยางย�งการบนทกและการอานอลกรอานซ�งทานศาสนทต (ซ.ล) ไดเนนย 2าใหกบบรรดานกทองจาอลกรอานใหระวงรกษาและใหความสาคญกบอลกรอานดวยการอานอยเปนประจา. (อลบคอรย หมายเลข 5033, มสลม หมายเลข 791) 2.4.5 กระตนใหเกดการเรยนรแบบกลมและมการแลกเปล�ยนภายในกลม การเรยนรผานกระบวนการกลมเปนรปแบบการสอนท�ทานศาสนทต (ซ.ล) ใหความสาคญ ท 2งน 2สมาชกในกลมจะตองใหการตกเตอนซ�งกนและกน ดงปรากฏในอลกรอานท�มความหมายวา

“ดงน 2นจงตกเตอนกนเถด เพราะการตกเตอนกนน 2นจะยงคณประโยชน” (อลกรอาน, 87: 9)

108

การตกเตอนกนระหวางผ เรยนสามารถเกดข 2นไดตลอดเวลา โดยเฉพาะอยางย�งเม�อผ เรยนคนใดคนหน�งกระทาผดพลาดใดๆ ซ�งการจดการเรยนการสอนจะตองเอ 2อตอการดาเนนกจกรรมกลม ซ�งทานศาสนทต (ซ.ล) ใหความสาคญกบการเรยนเปนกลม ดงรายงานจากอบวาฟด อลลยซย เราะฎยลลอฮ อนฮ ซ�งเลาวา “ในขณะท�ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม กาลงน�งอยในมสยดพรอม ๆ กบคนอ�นน 2น กมคนสามคนเดนตรงเขามา แลวสองคนกเขามายงทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม สวนอกหน�งคนไดหายไป แลวสองคนน 2นไดหยดตรงหนาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ซ�งคนหน�งไดเหนมท�วางอยในวงลอม เขาจงน�งลง สวนอกคนหน�งไดน�งลงท�ทายวง ในขณะท�คนท�สามไดหนหลงจากไป คร 2นเม�อทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม เสรจ (จากการส�งสอนอบรม) ทานกไดกลาววา “เอาไหมละ ฉนจะบอกพวกทานเก�ยวกบคนสามคนน 2? คนหน�งไดเขาหาอลลอฮ อลลอฮกเลยทรงใหความคมครอง สวนอกคนน 2น เขาอาย อลลอฮกเลยทรงอายตอเขาเหมอนกน และสาหรบอกคนหน�งน 2น เขาไดหนหลงจากไป อลลอฮกเลยทรงเพกเฉยตอเขา” (อลบคอรย หมายเลข 66 และมสลม หมายเลข 2176)

และอกรายงานจาก อะบสะอด อลคดรย กลาววา ฉนไดยนทานรอซล กลาววา ผ ใดทราบวาคนหน�งคนใดจากพวกทานทาช�ว กจงเปล�ยนแปลง (ยบย 2ง) ดวยมอของเขา ถาหากไมสามารถ กจงเปล�ยนแปลงดวยล 2นของเขา ถาหากไมสามารถ กจงเปล�ยนแปลงดวยหวใจของเขา การเชนน 2น (คอการเอาใจออกหาง) นบเปนการศรทธาท�ออนแอท�สด (มสลม, หมายเลข 1/69) ซ�งจากวจนะของทานศาสนทต (ซ.ล) ขางตนจะเหนถงบทบาทของผ เรยนในกลมอยางชดเจนสาหรบการชวยเหลอซ�งกนและกน และขจดส�งท�ไมดออกจากสมาชกในกลม 2.4.6 เปนกจกรรมท�สามารถสงเน vอหาไปยงผเรยนอยางท�วถงและชดเจน ในการสอนของทานศาสนทต (ซ.ล) ทานจะใหความสาคญตอความเขาใจท�ชดเจนของบรรดา ซอฮาบะห ซ�งในบางคร 2งทานจะทาการย 2าเน 2อหาเพ�อความเขาใจท�ชดเจน ดงเชนรายงานจากอนส เราะฎยลลอฮ อนฮ ไดรายงานจากทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม วา “เม�อทานพดคาหน�ง ทานจะทวนสามคร 2งจนกระท�งคนเขาใจ และเม�อทานมาหาคนกลมหน�ง ทานกจะกลาวสลามแกพวกเขาสามคร 2งเชนกน” (อลบคอรย หมายเลข 95) และในบางคร 2งทานกใชเสยงท�ดงเพ�อใหผ เรยนสามารถรบฟงไดอยางท�วถง ดงรายงานจากจากอบดลลอฮ บน อมร เราะฎยลลอฮ อนฮมา ท�เลาวา “ทานนบ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดท 2งทายหายจากพวกเราไปในการเดนทางคร 2งหน�งท�เราไดรวมเดนทางไป แลวทานกตามเราทนเน�องจากการละหมาดไดประวงเราไว เราจงทาน 2าละหมาดและเชดเทา ทานเลยตะโกนอยางสดเสยงวา “วยลน ลลอะกอบ มนนนาร” สอง หรอ สาม

109

คร 2ง (แปลวา ความหายนะในรปของไฟนรกจะเกดกบสนเทาท�ถกลางอยางไมท�วถง) (อลบคอรย หมายเลข 60 และมสลม หมายเลข 241) 2.4.7 มการใชส�อการสอนท�เหมาะสมกบกจกรรมการเรยนการสอน ในการสอนของทานศาสนทต (ซ.ล) ทานจะเลอกใชส�อการสอนท�เหมาะสมสาหรบการสอนในแตละคร 2ง ดงเชนรายงานจากอบน มสอดเลาวา ทานนบศอลลลลอฮอลยฮวะสลลมไดขดเสนดวยมอของทานบนพ 2นทรายเสนหน�งแลวกลาววา “น�คอเสนทางของอลลอฮ (อสลาม) ท�เท�ยงตรง เสรจแลวทานกขดเสนส 2นๆทางดานขวาและซายของเสนดงกลาว แลวกลาววา น�คอเสนทางตางๆ ซ�งไมมเสนใดแมแตเสนเดยวเวนแตมชยฏอนรองเรยกและเชญชวนอยตลอดเวลา แลวทานกอานอายะหท� 153 ของสเราะหอลอนอาม ความวา “และแทจรงน�คอเสนทางของขา (อสลาม) อนเท�ยงตรง ดงน 2นพวกเจาจงปฏบตตามมนเถด และจงอยาปฏบตตามเสนทางตางๆเหลาน 2น เพราะมนจะทาใหเจาหางไกลจากเสนทางของอลลอฮ” (อะหมด 1/465, อนนสาอย,ตฟสร หมายเลข 194, อลหากม 2/318) และอกตวอยางหน�งเปนการใชส�อของจรง ซ�งรายงานจากอาล เลาวา ฉนเหนทานรสลล ลอฮไดหยบเอาผาไหมแลววางไวในมอขางขวาของทาน แลวหยบเอาทองคาแลววางไวในมอขางซายของทาน แลวทานกกลาว(พรอมกบชท 2งสองข 2น) วา “แทจรงท 2งสองส�งน 2เปนท�ตองหามสาหรบประชาชาตท�เปนบรษเพศของ ฉน” (อบดาวด หมายเลข 4057, อนนะสาอย 8/160) 2.4.8 กจกรรมการสอนตองเร�มและจบดวยดอา (การขอพร) กจกรรมจะตองเร�มดวยพระนามของอลลอฮ การขอพรตออลลอฮและจะตองส 2นสดการสอนดวยกบดอาเชนกน นอกจากน 2ในทกกจกรรมจะตองหลากหลายแตจะตองเช�อมโยงไปยงพระเจาและแนวทางในการนาองคความรดงกลาวไปสหลกการของศาสนา (นาศร อะหมด อลคอวลดะห และยะหยา อสมาอล อด, 2001:258) ดอาเปนสวนสาคญท�มสลมจะตองใหความสาคญ เพ�อใหการเรยนการสอนน 2นมความเปนสรมงคล ท 2งน 2ทานศาสนทต (ซ.ล) จะจบการเรยนการสอนดวยการขอดอา ดงปรากฏในรายงานจากอบนอมร เราะฎยลลอฮ อนฮมา เลาวา “นอยมากท�ทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม จะลกออกจากท�พบปะจนกวาทานจะกลาวคาตอไปน 2ตอหนาบรรดาสหายของทาน “อลลอฮมมกสม ละนา มนคอชยะตกะ มายะหล บยนะนา วะบยนะ มะอาศกะ วะมน ฏออาตกะ มาตบลลฆนา บฮ ญนนะตะกะ วะมนลยะกน มาตเฮาวนอะลยนา มศบาตดดนยา วะมตตนา บอสมาอนา วะอบศอรนา วะกววะตนา มาอหยยตะนา วจอลฮลวารซะ มนนา วจอลซะเราะนา อะลามนเซาะละมะนา วนศรนา อะลา มนอาดานา วะลา ตจอล มศบะตะนา ฟดนนา วะลาตจอะลดดนยา อกบะเราะฮมมนา วะลา มบละเฆาะอลมนา วะลาตสลลฏ อะลยนา มนลาหะมนา” (แปลวา โอ อลลอฮ! ขอไดโปรดทรงประทานความรสกเกรงกลวตอพระองคท�

110

สามารถปดก 2นระหวางเรากบการลวงละเมดตอพระองคใหแกพวกเราดวยเถด ขอไดโปรดทรงประทานการกระทาความภกดตอพระองคท�สามารถเช�อมเราไปยงสรวงสวรรค และความเช�อม�นท�สามารถใชบรรเทาความทกขยากลาบากของโลกดนยาดวยเถด ขอไดโปรดทรงใหเรามความสขในการฟงของเรา การมองเหนของเรา และพละกาลงของเรา ตราบใดท�พระองคยงทรงใหเรามชวตอย และขอโปรดทรงใหมนเปนส�งท�คงอยกบพวกเราดวยเถด ขอไดโปรดทรงชวยเหลอพวกเราใหมชยเหนอผ ท�เปนปรปกษกบเราดวยเถด และขอโปรดอยาทรงใหความทกขยากของเราเกดกบศาสนาของเรา และขอโปรดทรงอยาทาใหโลกดนยาเปนสดยอดความกงวลของพวกเรา หรอเปนจดสดส 2นความรของพวกเรา และขอไดโปรดทรงอยาใหพวกท�ไรปรานตอเราไดควบคมพวกเราเถด” (อลตรมซย หมายเลข 3502, เศาะฮหสนนอลตรมซย หมายเลข 2783, เศาะฮห อลญามอ หมายเลข 1268) และอกรายงานหน�งจากอบฮรยเราะฮ เราะฎยลลอฮ อนฮ เลาวาทานเราะสลลลอฮ ศอลลลลอฮ อะลยฮ วะสลลม ไดกลาววา “ผ ใดท�น�งในท�พบปะแหงหน�ง แลวเกดคาพดท�ผดพลาดข 2นมากมายในท�น 2น และเขาไดกลาวกอนจะลกออกจากท�พบปะดงกลาววา “ซบฮานะกลลอฮมมะ วะบหาดกะ อชฮะดอลลา อลาฮะ อลลา อนตะ วะอะตบ อลยกะ” (แปลวา ฉนขอสดดและสรรเสรญตอพระองค โออลลอฮ ! โอพระเจาของฉน ฉนขอยนยนวาพระองคเทาน 2น คอ พระเจาท�ควรกราบไหว ฉนขออภยโทษและขอกลบเน 2อกลบตวตอพระองค) เขากยอมจะไดรบอภยโทษในส�งท�เกดข 2น ณ ท�พบปะดงกลาว” (อะหมด หมายเลข 10420, อลตรมซย หมายเลข 3433, เศาะฮหสนนอลตรมซย หมายเลข 2730)

2.5 การวดและประเมนผล การวดและประเมนผลเปนสวนสาคญสวนหน�งของการจดการเรยนการสอน ท 2งน 2เม�อมการสอนแลวกจะตองตามมาดวยการวดผล ดงปรากฏในอลกรอานท�มความหมายวา

“และพระองคไดทรงสอนบรรดานามของท 2งปวงใหแกอาดม ภายหลงไดทรงแสดงส�งเหลาน 2นแกมะลาอกะฮ แลวตรสวา จงบอกบรรดาช�อของส�งเหลาน 2นแกขา หากพวกเจาเปนผพดจรง พวกเขา (บรรดามะลาอกะฮ) ทลวา มหาบรสทธiพระองคทานไมมความรใด ๆ แกพวกขาพระองคนอกจากส�งท�พระองคไดทรงสอนพวกขาพระองคเทาน 2น แทจรงพระองคคอผทรงรอบร ผทรงปรชาญาณ” (อลกรอาน, 2: 31-32)

111

ดวยเหตน 2ทานศาสนทต (ซ.ล) จงใหความสาคญกบการวดและประเมนผล ซ�งทานดาเนนการในหลายรปแบบ เชน คร 2งหน�งในขณะท�ทานสอนอลบรรออเก�ยวกบดอากอนนอน ทานกลาวแกอลบรรออวา จงทวนใหฉนฟงส ดงน 2นอลบรรออจงทวนจนถงคาวา “วะบเราะสลกลละซอรสลตะ” ทานกลาววา “ไมใชตองอานวา วะบนะบยยกลละซอรสลตะ” (มสลม หมายเลข 2710) จะเหนไดวาการวดและประเมนผลน 2นมเปาหมายในการตรวจสอบความถกตองของผ เรยนในการเรยนร และในขณะเดยวกนจะตองแกไขขอผดพลาดท�เกดข 2นกบผ เรยนทนท ท 2งน 2 ซยด มฮมมด ชาฮาตะห (มปป.: 90-91) ไดสรปรปแบบของการประเมนในการสอนไว ดงน 2 1) ประเมนและแกไขส�งท�ไมถกตองเลยทนท ท 2งน 2หลกคาสอนของศาสนาอสลามมงเนนไมใหมการละเลยหรอปลอยใหส�งท� ไมถกตองดารงอย และทานรอซล (ซ.ล) จะทรงแกไขขอผดพลาดท�ปรากฏทนททนใด พรอมท 2งกระตนใหผ เรยนไดลองทาในส�งท�ถกตองทนท ในรายงานของทานอมรอบนอาบซะลามะห รายงานวา “ฉนเองเปนเดกรบใชอยในบานของทานรอซลลลอฮ (ขณะมการรบประทานอาหาร) มอของฉนหยบโนนหยบน�มาทานอยางไมเปนระเบยบ ทานรอซลลลอฮกกลาวกบฉนวา “น� เจาเดกนอย เจาจงอานบสมลละฮกอน และจงทานดวยมอขวาของเจา และจงทานอาหารท�อยใกลเจากอน” (รายงานโดยบคอรยและมสลม)

และอกรายงานหน�งคอ ทานอบฮรอยเราะหไดรายงานวา “มชายคนหน�งเดนเขามาภายในมสยด ในขณะท�ทานรอซลลลอฮกาลงน�งอยในอกดานหน�ง เม�อชายคนน 2นเขามาทาการละหมาด และเม�อละหมาดเสรจเขากเขามาใหสลามตอทานรอซลลลอฮ ทานกรบสลามของชายคนน 2นและกลาวกบเขาวา “ทานกลบไปทาการละหมาดใหมเถอะ เพราะการละหมาดท�(เพ�ง)ผานมา (เหมอนกบวา) ทานไมไดทาการละหมาด (เพราะทาไมถกตอง) ชายคนน 2นกไปละหมาดใหม และกลบมาใหสลามตอทานรอซลลลอฮอก ทานกรบสลามและส�งใหไปทาละหมาดใหมอก ทานทาอยางน 2ถงสามคร 2งจนชายคนน 2นกลาวกบทานรอซลวา โอทานรอซลลลอฮสอนขาเถอะ ขาทาไดดกวาน 2ไมไดอกแลว วาแลวทานกสอนวธละหมาดท�ถกตองใหกบชายผน 2น แลกกลาววา “หากทานทาไดอยางน 2 การละหมาดของทานกจะสมบรณ หากทานทาผดพลาดไปจากวธน 2การละหมาดของทานกยงบกพรอง (รายงานโดย บคอรยและมสลมและทานอ�นๆ ) 2) ประเมน ตดตามผลพรอมการตอบสนองและใหการช�นชม ในรายงานของทาน อบดลลอฮอบนบรอยดะฮรายงานวา “วนหน�งทานรอซลลลอฮไดเรยกบลาลเขามาหาแลวถามบลาลวา น 2บลาล ดวยเหตผลใดท�ทานเขาสวรรคกอนฉน ฉนไดเขาไปในสวรรคเม�อวาน และไดยนเสยงของทานอยกอนหนาฉนแลว? บลาลกกลาวตอบไปวา โอทานรอซลลลอฮ (ขาไมไดทาอะไรหรอก) นอกจากวากอนการอาซานขาเพยงทาการละหมาดสองรอกาอะหกอนทกคร 2งและเม�อเสย

112

น 2าละหมาดขากจะรบเอาน 2าละหมาดทกคร 2ง ทานรอซลลลอฮกกลาววา “กดวย (การกระทาดงกลาว) น�นเอง” (รายงานโดยอบนคซยมะห) ค. สรปผลการศกษาทฤษฏการเรยนรและแนวทางการจดการศกษาในอสลามเพ�อการพฒนาระบบอเลรนน�ง จากการศกษาทฤษฏการเรยนรท�ไดนาเสนอไปแลวน 2นทาใหเหนภาพของการเกดการเรยนรของมนษยและสตวไดดข 2น จะพบวาการหาคาตอบของพฤตกรรมการเรยนรของนกจตวทยาใหมตมมมองท�หลากหลายและมคณคาตอการนาไปสกระบวนการประยกตใชการจดการเรยนการสอนตอไป ท 2งน 2การสรางใหกระบวนการของการจดการเรยนการสอนจาเปนอยางย�งท�จะตองอาศยองคความรท�เก�ยวของกบปจจยท�มผลตอการเรยนร รปแบบและพฤตกรรมของการเรยนร ท 2งน 2เน�องจากองคความรดงกลาวจะชวยใหการตดสนใจในการออกแบบ การเลอกใชเทคนควธการในการจดการเรยนการสอนมประสทธภาพมากย�งข 2น ในการศกษาคร 2งน 2ไดแบงกลมทฤษฏทางการเรยนรออกเปนสองกลมหลก คอ กลมพฤตกรรมนยมและกลมพทธนยม ท 2งน 2ถงแมวา ในปจจบนจะมการแบงกลมทฤษฏการเรยนรออกเปนหลายกลม เชน แบงออกเปน 4 กลมไดแก กลมพฤตกรรมนยม กลมพทธนยม กลมมนษยนยม และกลมผสมผสาน แตท 2งหมดน 2นเปนการแยกแขนงออกจากสองกลมหลกคอ กลมพฤตกรรมนยมและกลมพทธนยมท 2งส 2น ดงน 2นเพ�อใหเหนแนวทางในการศกษาวเคราะหท�ชดเจนข 2นผศกษาจงกาหนดการแบงกลมในเบ 2องตนไวเพยงสองกลมหลกเทาน 2น 1) กลมพฤตกรรมนยม (Behaviorism) ซ�งในกลมน 2สามารถแบงยอยไดอก 2 กลมคอ 1.1 ทฤษฏเช�อมโยงความสมพนธระหวางส�งเราและการตอบสนอง (S-R Theory) ไดแก ทฤษฏการเรยนรแบบตอเน�อง (Thorndike’s Connectionism) ทฤษฏการเช�อมโยงของกทธร (Guthrie’s Contiguity Theory) และทฤษฏการเรยนรของ Hull (Hull’s Systematic Behavior Theory) หลกการสาคญของทฤษฏกลมน 2 คอ การเรยนรจะเกดข 2นมาจากอนเน�องจากความสมพนธระหวางส�งเรา (Stimulus) กบการตอบสนอง (Response) ซ�งในการตอบสนองส�งเราน 2น อนทรยจะมการตอบสนองออกมาในหลายรปแบบ แตจะเลอกเพยงวธการเดยวสาหรบใชในคร 2งตอๆ ไป ซ�งอาจสรปแนวคดของการเรยนรไดวา การเรยนรเกดจากการกระทา ซ�งจะเปนการกระทาหลายๆ คร 2ง ในลกษณะของการลองผดลองถก แลวเลอกรปแบบการกระทาหน�งเปนแบบ

113

แผนในการกระทาตอสถานการณอยางเดยวกนในคร 2งตอไป ซ�งในการเลอกเอารปแบบการกระทาจะมาจากรปแบบการกระทาท�ไดรบการเสรมแรง 1.2) กลมทฤษฏการวางเง�อนไข ไดแก ทฤษฏการวางเง�อนไขแบบคลาสสค (Classical Conditioning Theory) ของ Ivan P. Pavlov และแนวคดของ John B. Watson ทฤษฏการวางเง�อนไขแบบการกระทา (Operant Conditional Theory) ของ Burrhus F. Skinner หลกการสาคญของกลมทฤษฏน 2 คอ การเรยนรเกดข 2นจาการตอบสนองตอส�งเราไดหลายๆ ชนด โดยท�การตอบสนองอยางเดยวกนอาจมาจากส�งเราตางชนดกนได หากมการวางเง�อนไขท�แนนแฟนเพยงพอ ดงน 2นตามแนวคดกลมน 2จงสามารถสรางส�งเราใหมไดดวยการนาไปวางเง�อนไขกบส�งเราท�มผล ซ�งเม�อตอบสนองแลวไดเหนผลทนท หลกการสาคญในการจดการเรยนการสอนตามกลมทฤษฏน 2 คอ กอนการสอน ผ สอนจะตองใหความสาคญกบความพรอม ความสนใจและความตองการของผ เรยน และดาเนนการสอนท�สอดคลองกบความสนใจ ความตองการของผ เรยน ในกระบวนการสอน จะตองเนนใหผ เรยนไดฝกหด หรอทากจกรรมตาง โดยเนนใหผ เรยนเรยนรดวยการกระทา มการเสรมแรง การใหรางวลและการลงโทษ เพ�อใหผ เรยนเกดการเรยนร สอนจากงายไปหายาก ตองมการเสรมแรงเปนระยะๆ และควรใหผ เรยนไดชวยกนสรปบทเรยนไดถกตอง นอกจากน 2ยงสามารถวางเง�อนไขเพ�อใหเกดการปรบเปล�ยนพฤตกรรมได เชน นาเง�อนไขท�ผ เรยนสนใจมาผกโยงกบสภาพการเรยนการสอนท�วไป เพ�อใหผ เรยนสนใจเน 2อหาท�จะสอนมากข 2น 2) กลมพทธนยม (Cognitivism) ไดแก ทฤษฏสนามหรอทฤษฏ Gestalt (Field Theory or Gestalt Psychology) ของ Wertheimer, Kohler, Koffka, Lewin, Piaget, Bruner, และ Ausubel แนวคดสาคญของกลมน 2คอ การเรยนรเกดข 2นจากกระบวนการทางสตปญญาหรอความคด ซ�งเปนกระบวนการภายในสมอง ไมใชเปนเร�องของพฤตกรรมท�เกดจากการตอบสนองตอส�งเราเพยงอยางเดยว การเรยนรมความซบซอนและเปนกระบวนการทางความคดท�เกดจากการสะสมขอมล การสรางความหมายและความสมพนธของขอมลและการนาขอมลมาใชในการกระทาและแกไขปญหาท�เกดข 2น และพจารณาแนวคดของ Gagne’ จะพบวา แนวคดน 2เปนการผสมผสานระหวางพฤตกรรมนยมกบพทธนยม (Behavior Cognitivist) โดยใหเหตผลวา ความรมหลายประเภท บางประเภทสามารถเขาใจไดอยางรวดเรว ไมตองใชความคดท�ลกซ 2ง บางประเภทมความซบซอนมาก จาเปนตองใชความสามารถในข 2นสง ดงน 2นการเรยนรจงควรเร�มจากงายไปหายาก โดยผสมผสานทฤษฏการเรยนรของกลมพฤตกรรมนยมและพทธนยมเขาดวยกน

114

หลกสาคญในการจดการเรยนการสอน คอ จะตองใหผ เรยนเหนเปาหมายของการเรยนและภาพรวมของเน 2อหากอนการสอน ควรใหผ เรยนแกปญหาดวยตนเองอนจะนาไปสการคดเปนทาเปนและแกปญหาเปน โดยใหมกลมสมพนธ เนนการมปฏสมพนธระหวางผสอนกบผ เรยน ใหผ เรยนมสวนรวมในการคด และแสดงความคดเหน มกจกรรมการอภปราย จดใหผ เรยนไดรบประสบการณใหมท�มความสมพนธกบประสบการณเดม การแกปญหาจากเกมงายๆ นอกจากน 2ผสอนควรคานงถงพฒนาการทางสตปญญาของผ เรยนและจดสภาพแวดลอมท�เอ 2อตอการเรยนร นอกจากนกจตวทยาท�ไดนาเสนอไปขางตนแลวน 2นยงมนกจตวทยาอกกลมหน�ง ซ�งไดประยกตใชแนวคดของพทธนยมสการพฒนาทฤษฏการเรยนร น 2นคอ กลมทฤษฎการเรยนรโดยการประมวลสารสนเทศ (Information Processing Theory) ซ�งเปนกลมท�นาแนวคดของการทางานของคอมพวเตอรมาเปรยบเทยบกบการทางานของสตปญญาและการเรยนรของมนษย จากทฤษฏการศกษาขางตนแสดงใหเหนวา นกจตวทยามองกระบวนการเรยนรในหลากหลายมต และใหเหตผลตอกระบวนการเรยนรตางจากอนเปนผลจากการศกษาของพวกเขา ซ�งผ ศกษาสามารถสรปมมมองของแนวคดตางๆ เหลาน 2นแลวนามาจดกลมไดวา กระบวนการเรยนรมองคประกอบท�สาคญได องคประกอบ คอ 1) สวนนาเขา 2) สวนกระบวนการของการเรยนร 3) สวนเสรมกระบวนการเรยนร 4) สวนยทธศาสตรและควบคมการเรยนร และ 5) สวนของผลการของการเรยนร ซ�งมรายละเอยดดงน 2 1) สวนนาเขา เพ�อการเร�มตนสรางกระบวนการเรยนร จะพบวา มนกจตวทยาหลายทานต 2งคาถามในการศกษาของพวกเขาวา กระบวนการการเรยนรเร�มข 2นอยางไร หรอเกดข 2นจากจดใด ซ�งจากคาถามดงกลาว ทาใหเกดคาตอบใน 2 มต คอ การเรยนรท�เกดจากปจจยภายในและภายนอกของคนและสตว ซ�งท 2งปจจยภายในและภายนอกน 2นกมทศนะท�แตกตางกนอกเชนกน ดงน 2 1.1 ปจจยภายใน เปนปจจยท�กระตนใหคนเกดการเรยนรจากภายในของคนเอง เชน ความตองการ (ไดแก ความหว ความกลว เปนตน) การเจรญเตบโตของรางกาย บคลกภาพลกษณะนสยของบคคล เปนตน 1.2 ปจจยภายนอก เปนปจจยท�มนกจตวทยา โดยเฉพาะอยางย�งในกลมพฤตกรรมนยมใหความสนใจมากท�สด ปจจยดงกลาวเชน การไดรบการกระตนจากส�งตางๆ สงคมและส�งแวดลอม เปนตน 2) สวนกระบวนการของการเรยนร ในสวนน 2เปนสวนท�นกจตวทยาใหความเหนท�หลากหลายตามฐานแนวคดเดมของแตละคน ผ ศกษาไดนาแนวคดดงกลาวมาวเคราะหหา

115

ความสมพนธระหวางกนแลวจดลาดบกระบวนการไดเปนข 2นตอน 2 ข 2นหลก ซ�งในแตละข 2นตอนหลกจะประกอบดวยข 2นตอนยอย ดงน 2 2.1 สวนการดาเนนการ ซ�งเปนสวนของการจดการตอขอมลท�ไดรบจากสวนนา เพ�อใหเกดการเรยนรและนาไปสการปรบเปล�ยนสภาวการณท�เกดข 2นใหเปนท�นาพอใจท�สด ซ�งกระบวนการในข 2นตอนน 2ประกอบดวย - สวนรบร ซ�งเปนการใชประสาทสมผสในการรบร โดยเร�มจากการใหความสนใจตอส�งท�ไดรบรน 2น แลวนาส�งท�สนใจดงกลาวไปสการต 2งขอสงสยและสรางความคาดหวง จากน 2นจงสงขอมลดงกลาวไปยงสวนการดาเนนการ - สวนปฏบตการ สวนน 2จะทาหนาท�ในการวเคราะหขอมลท�ได เช�อมโยงไปยงประสบการณเดม การสงเกต การเลยนแบบ เลอกวธการและทดลองใช -สวนสรปผล เปนการนาผลท�ไดจากการดาเนนการมาเปนขอสรป และบนทกไวในสวนความจาเพ�อการนากลบมาใชอกคร 2ง ท 2งน 2ในข 2นตอนน 2จะสรางใหผ เรยนเกดความม�นใจ มแบบแผนในการปฏบตในคร 2งตอๆ ไป 2.2 สวนของการจดจา ในสวนน 2จะเปนกลไกในการรกษาขอมลในระหวางและหลงการดาเนนการของการเรยนร เปนสวนของความจา ซ�งแบงไดเปนสามลกษณะ คอ ความจาประสานสมผส (sensory memory), working memory, และ long-term memory โดยจะเปนการทางานควบคกบสวนการดาเนนการ 3) สวนเสรมกระบวนการเรยนร กระบวนการในข 2นการดาเนนการจะมความสาเรจหรอไม นกจตวทยาจะใหความสาคญกบสวนเสรมกระบวนการเรยนรน 2มาก เน�องจากเปนสวนของการผลกดนและกระตนกระบวนการของการเรยนร ในสวนน 2คอ การเสรมแรงท 2งทางบวกและทางลบและการลงโทษ เปนตน 4) สวนยทธศาสตรและควบคมการเรยนร สวนน 2ทาหนาท�ในการควบคมกระบวนการเรยนรและการเลอกกลยทธเพ�อความสาเรจในการเรยนร เปนสวนของการรบรการเรยนรและสรางแบบแผนของการเรยนรโดยรวม นกจตวทยาเรยกสวนน 2วา Metacognition ซ�งประกอบดวย 2 สวน คอ Metacognition Knowledge และ Metacogntion Regulation 5) สวนผลการเรยนร สวนน 2จะเปนสวนท�แสดงออกมาเปนพฤตกรรมท�สงเกตไดและมความคงทน ซ�งผลของการเรยนรจะนาไปสการปรบเปล�ยนเจตคต พฤตกรรมของคนๆ น 2น สาหรบผลการศกษาแนวทางการจดการเรยนรในอสลามน 2น พบวาอสลามไดกาหนดหลกปฏบตสาหรบมสลมไวอยางครอบคลมในทกมตของการดาเนนชวต และเนนย 2าวา วถการดาเนน

116

ชวตของมสลมจะตองอยภายใตหลกปฏบตของศาสนา ซ�งการปฏบตตามหลกศาสนาน 2นจาเปนตองอาศยความรเปนสาคญ ดวยเหตน 2อสลามจงใหความสาคญเปนอนดบแรกของการสรางศรทธา จากผลการศกษาแนวทางการจดการเรยนการสอนในอสลามขางตนจะเหนไดวา แนวทางดงกลาวเอ 2อตอการนาไปสการจดการเรยนการสอนในระบบอเลรนน�ง เน�องจากเปนการกาหนดกรอบการจดการเรยนการสอนอยางกวางๆ และสามารถนาไปสการจดการเรยนการสอนไดในทกรปแบบ อกท 2งยงกระตนใหแสวงหาแนวทางตางๆ เพ�อเพ�มประสทธภาพในการจดการเรยนการสอนอกดวย เม�อพจารณาหลกคาสอนของศาสนาท�เก�ยวของกบองคประกอบสาคญของการจดการเรยนการสอน คอ ครผ สอน ผ เ รยน เน 2อหา กจกรรม/ทรพยากรการเรยนร และการวดและประเมนผล เปนส�งท�จะตองนาไปสกระบวนการของการวเคราะหเพ�อพฒนาเปนรปแบบของการจดการเรยนการสอนในระบบอเลรนน�งตอไป ท 2งน 2การนาเอาแนวทางการสอนดงกลาวไปสการพฒนาระบบอเลรนน�งสาหรบการจดการเรยนการสอนของโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม จะเปนปจจยความสาเรจข 2นตนในการยกระดบคณภาพการศกษาของโรงเรยน เน�องจากบคลากรสวนใหญของโรงเรยนนบถอศาสนาอสลาม ซ�งจะตองนาเอาหลกคาสอนของศาสนาถอการดาเนนชวต รวมถงในการประกอบอาชพ โดยเฉพาะอยางย�งในการเปนคร ซ�งเปนภาระหนาท�สาคญสาหรบมสลม บทบาทของครท�ไดนาเสนอไปขางตนใหความสาคญตอบทบาทและบคลกภาพของครท�จะสงผลตอการจดการเรยนการสอน ครจะตองมความออนโยน ใหเกยรตและใหความรกตอผ เรยน เลอกวธการท�ทาใหผ เรยนสามารถเรยนรไดเรวและงายท�สด เนนการส�อสารท�ดและสอดคลองกบผ เรยน ซ�งส�งเหลาน 2สงผลตอการเรยนรของผ เรยนอยางชดเจน และดวยความชดเจนของหลกคาสอนของศาสนาท�นาเสนอขางตนจะเปนปจจยสาคญในการกระตนใหเกดการเปล�ยนแปลงของครผสอนเอง เพราะน 2คอ หน�งในหลกศาสนปฏบต ปจจยความสาเรจของการจดการเรยนการสอนสาคญปจจยหน�ง คอ จากตวของผ เรยนเอง ซ�งจากหลกคาสอนของศาสนาอสลามท�นาเสนอไวขางตน ช 2ใหเหนถงความจาเปนของผสอนท�จะตองกระตนและเสรมสรางบคลกภาพของผ เรยนท�เหมาะสาหรบการเรยนการสอน เพ�อใหเกดประสทธภาพสงสด ผสอนจะตองกระตนความสนใจ ความมงม�นของผ เรยนตอการเรยนการสอนท�จะเกดข 2น ตลอดจนใหการแนะนารปแบบและวธการเรยนรท�เหมาะสมกบผ เรยน นอกจากน 2อสลามยงใหความสาคญตอกรยามารยาทของผ เรยน ดวยเหตน 2การจดการเรยนการสอนจะตอง

117

สอดแทรกการสรางกรยามารยาทท�สวยงามใหกบผ เรยนดวยเชนกน เน�องจากบคลกภาพของผ เรยนมผลตอประสทธภาพในการเรยนดวยเชนกน จากผลการศกษาพบวา หลกการของศาสนาไดกาหนดแนวทางสาหรบเน 2อหาและกจกรรมท�ใชในการจดการเรยนการสอนไวสอดคลองทฤษฎการเรยนร ท 2งน 2 มงเนนการจดการเรยนรท�สอดคลองกบความแตกตางของผ เรยน ในขณะเดยวกนกจกรรมการเรยนการสอนจะตองนาเสนอหลกปฏบตทางศาสนาเขาเปนสวนหน�งของกจกรรมการเรยนการสอนดวยเชนกน เชน การขอพรตออลลอฮ (ซ.บ) เปนตน ซ�งกระบวนการดงกลาวมผลตอความมงม�นในการเรยนของผ เรยนดวยเชนกน นอกจากน 2 หลกการจดการเรยนการสอนในอสลามยงใหความสาคญตอการจดสภาพแวดลอมท�เอ 2อตอการเรยนรของผ เรยน ซ�งจะเปนปจจยท�กระตนใหเกดพฤตกรรมการเรยนรของผ เรยน และยงเนนย 2าถงการจดการเรยนรท�ตองสามารถเกดข 2นไดในทกท�ทกโอกาส ขจดขอจากดของการเรยนรของผ เรยน ซ�งส�งเหลาน 2มความสอดคลองกบการจดการเรยนรในระบบอเลรนน�ง สาหรบแนวทางการประเมนผลในการจดการเรยนการสอน อสลามใหความสาคญตอการประเมนผลท�สอดคลองกบสภาพจรงท�เกดข 2น ในขณะเดยวกนจะตองนาไปท�ไดจากการประเมนผลดงกลาวไปสการปรบปรงและพฒนาผ เรยนใหเกดการเรยนรท�มประสทธภาพตอไป

การจดการเรยนการสอนในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม

โรง เ รยนเอกชนสอนศาสนาอสลามเ ปนโรง เ รยนท� ด า เ นนการตามกรอบของพระราชบญญตโรงเรยนเอกชน พทธศกราช 2550 ซ�งมพฒนาการท�ยาวนานมาพรอมๆ กบการกอต 2งชมชนมสลม ดวยการใหความสาคญของการศกษาของศาสนาอสลามเปนผลใหเกดสถาบนทางดานการศกษาของชมชนมสลมข 2น (Reemtohsun, 2000: 17) โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามไดรบการพฒนามาจากปอเนาะในอดต คาวา “ปอเนาะ” เปนคาท�มาจากภาษาอาหรบวา “ฟนดก” ซ�งแปลวาโรงแรมหรอท�พก (hotel) แตในภาษามลายน 2นคาวา “ปอเนาะ” หรอ “ปอน ดอก” ถกนามาใชในความหมายวากระทอม (Madmarn, 2000: 59) ในการศกษาการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามน 2ไดแบงออกเปน 2 ประเดนหลก คอ สภาพท�วไป และสภาพการจดการเรยนการสอน ซ�งมรายละเอยด ดงน 2

118

1. สภาพท�วไป พระราชบญญตโรงเรยนเอกชน พ.ศ. 2525 ไดแบงโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามออกเปน 2 ลกษณะ คอ 1) โรงเรยนเอกชนตามมาตรา 15(1) เปนโรงเรยนท�สอนวชาศาสนาควบคกบวชาสามญ ตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ ซ�งโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามตามมาตรา 15(1) แบงยอยไดอก 2 ลกษณะ คอ โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามประเภทบรหารโดยสมาคมหรอมลนธ ซ�งเปนองคบคคลนตบคคล ทางราชการอดหนนงบประมาณเปนคาใชจายรายหว 100 เปอรเซนต ซ�งโรงเรยนลกษณะดงกลาว ทางราชการจะถอนขาราชการครท�ไปชวยสอนวชาสามญออก เน�องจากไดรบการอดหนนไปจางครโดยเฉพาะแลว หากโรงเรยนมความจาเปนตองมขาราชการครท�ทางราชการสงไปชวยสอน จะตองคนเงนจานวนเทากบวฒการศกษาข 2นตนของ ขาราชการคนดงกลาวใหแกทางราชการ และลกษณะท� 2 f คอ โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามประเภทบคคลเปนผ รบใบอนญาต ซ�งทางราชการจะอดหนนงบประมาณคาใชจายรายหวเชนเดยวกบโรงเรยนเอกชนสามญท�วไป แตทางราชการจะสงขาราชการครสวนหน�งสอนวชาสามญปฏบตการสอนรวมกบครท�โรงเรยนจางสอน 2) โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ตามมาตรา 15(2) แหงพระราชบญญตโรงเรยนเอกชน พ.ศ. 2525 ซ�งสวนหน�งจดการเรยนการสอนทางอสลามศกษาตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการ และอกสวนหน�งจดการเรยนการสอนวชาสามญตามหลกสตรของกระทรวงศกษาธการควบคไปดวย แตสภาพความพรอมท 2งบคลากรและระบบการจดการเรยนรยงไมเขาเกณฑของกระทรวงศกษาธการท�จะยกระดบสการเปนโรงเรยนตามมาตรา 15(1) แหงพระราชบญญตโรงเรยนเอกชน พ.ศ. 2525

ถงแมโรงเ รยนเอกชนสอนศาสนาอสลามจะมการจดประเภทท�แตกตางกนตามพระราชบญญตโรงเรยนเอกชน แตดวยภารกจทางศาสนาแลว โรงเรยนยงมภารกจเพ�อตอบสนองตอหลกปรชญาการศกษาในอสลามท�มจดมงหมายเพ�อพฒนาผ เรยนใหมความสมบรณท 2งในดานสตปญญา รางกายและจตวญญาณ ซ�งสอดคลองกบขอสรปจากการประชมการศกษามสลมโลกคร 2งท� 1 (First World Conference on Muslim Education) ย�งไปกวาน 2น ยงมงเนนสรางนกเรยนใหมความรทางวชาการ ไมวาจะเปนความรทางศาสนาหรอสามญ ถอวาเปนเปาหมายหลกประการหน�งของการจดการศกษา ซ�งสอดคลองกบหลกการของศาสนาอสลามท�สอนใหการใชชวตโดยยดท 2งโลกน 2และโลกหนา โรงเรยนสวนใหญยงคงใชระบบการจดการศกษาแบบทวระบบ คอ

119

จดแบงการศกษาออกเปนสองภาคท�แยกจากกน แตในความจรง ระบบการศกษาในอสลามไมมการแยกจากกน อสลามถอวาความรทกอยางท�มอยมาจากพระเจา ดงน 2นไมวาจะศกษาความรแขนงใดกแลวแต หากไมนาพาไปสการขดแยงกบหลกการและบทบญญตของอสลามแลว กใหถอวา ความรเหลาน 2นเปนความรท�มท�มาจากแหลงเดยวกน ดงน 2นความพยายามท�จะนาเอาวธการท�เรยกวา บรณาการการศกษามาใชในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามจงเปนความพยายามท�จะนาระบบการศกษาท�เปนอยสความเปนระบบการจดการศกษาอสลามอยางแทจรง (นเลาะ แวอเซง และคณะ, 2550: 189-200) โรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในปจจบนจะมรปแบบการจดการศกษาท�มความแตกตางจากปอเนาะในอดต แตสถาบนการศกษาน 2ยงคงมบทบาทสาคญในการจดการศกษาใหกบเยาวชนในพ 2นท�แหงน 2 และผปกครองนยมสงบตรหลานของตนเขาเรยนในโรงเรยนประเภทน 2เน�องจากไดเรยนรท 2งทางดานศาสนาและสามญ (สะการยา แวโซะ, 2550) ถงแมวา คณภาพของนกเรยนในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามยงไมเปนท�นาพอใจ สบเน�องจากปญหาดานการบรหารจดการโรงเรยน หลกสตรและการจดการเรยนการสอน กตาม (มหาวทยาลยราชภฏยะลา, 2549 อางถงใน นเลาะ แวอเซง และคณะ. 2550: 2) โดยพบวาในสวนของการบรหารจดการโรงเรยนน 2น ผบรหารขาดทกษะในการเปนนกบรหาร ไมมระบบขอมล งบประมาณไมเพยงพอ ขาดความพรอมดานสภาพแวดลอม สถานท�และท�สาคญขาดองคกรในการบรหารระบบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ในสวนของหลกสตร พบวา หลกสตรขาดความเช�อมโยงและไมเปนมาตรฐานเดยวกน การจดการเรยนการสอนยงไมสามารถบรณาการระหวางหลกสตรศาสนาและหลกสตรสามญ สาหรบการจดการเรยนการสอนพบวา ครขาดความรใหมๆ และขาดทกษะกระบวนการสอน ส�อการเรยน หองปฏบตการ หองเรยนไมสมดลกบจานวนนกเรยน (นเลาะ แวอเซง และคณะ, 2550: 2) 2. สภาพการจดการเรยนการสอน

รายงานของคณะกรรมการอสระเพ�อความสมานฉนทแหงชาต (2549: 25) ระบถงภาพรวมของคณภาพการศกษาในพ 2นท�สามจงหวดชายแดนภาคใตไววา ในป 2545 ประชากรอาย 20-29 ป ในสามจงหวดชายแดนภาคใตไดรบการศกษาสามญโดยเฉล�ยรวม 8.3 ป ขณะท�ในจงหวดอ�นๆ ในภาคใตไดรบ 9.5 ป ในภาคอ�นๆ ไดรบ 9 ป ประชากรในวยเรยนของสาม จงหวดชายแดนภาคใตสามารถจบการศกษาในระดบอดมศกษาไดเพยงรอยละ 2 และผลสมฤทธiทางการเรยนจากการทดสอบท�วไปประเทศโดยกระทรวงศกษาธการพบวา นกเรยนจากสามจงหวด

120

ชายแดนภาคใตไดคะแนนต�ากวานกเรยนในภาคอ�นๆ ในทกวชายกเวนภาษาองกฤษ ซ�งปญหาดานคณภาพการศกษาน 2มสวนเก�ยวของท�สาคญกบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ซ�งเปนสถานศกษาท�เยาวชนในพ 2นท�ศกษาอยมากท�สด ท 2งน 2เน�องจากปจจบนโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในสามจงหวดชายแดนภาคใตใชสองหลกสตรแยกกนระหวางศาสนาและสามญในการจดการเรยนการสอน วชาสามญใชหลกสตรการศกษาข 2นพ 2นฐาน พทธศกราช 2544 และวชาศาสนาใชหลกสตรอสลามศกษา พทธศกราช 2546 โดยใชเวลาเรยนสปดาหละ 5 หรอ 6 วน วนละประมาณ 6-8 ช�วโมง (มหามดรยาน บากา และอบราเฮม ณรงครกษาเขต, 2552: 6) และโรงเรยนสวนใหญกาหนดใหเวลาในแตละคาบนอยลงเพ�อใหทนจานวนวชาและเวลาเรยนท�กาหนดไว โดยในแตละคาบเรยนมเพยง 35-40 นาท ซ�งมผลตอผลสมฤทธiทางการเรยนของนกเรยนดวยเชนกน (สวมล เข 2ยวแกว สเทพ สนตวรานนทและอสมาน สาร, 2542: 90) นอกจากขอจากดทางดานเวลาและจานวนวชาท�มการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนแลว เกษตรชย และหม (2550: 443-448) ไดเสนอปจจยท�สงผลตอผลสมฤทธiของนกเรยนในโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามไววา ประกอบดวย เจตคตตอการเรยน เจตคตตอคร แรงจงใจใฝสมฤทธi ความกงวลในการเรยน ความมวนยของนกเรยนเอง คณภาพการสอนของคร บรรยากาศในช 2นเรยน การมปฏสมพนธระหวางครกบนกเรยน ซ�งจะเหนวา ผลจากการจดการเรยนการสอน เชน คณภาพการสอน บรรยากาศในช 2นเรยน และลกษณะปฏสมพนธมผลตอผลสมฤทธiทางการเรยนของนกเรยน ซ�งจากการศกษาของ นเลาะ แวอเซง และคณะ (2550: 198-199) พบวา โรงเรยนสวนใหญประสบปญหาทางดานเทคโนโลยและส�อการเรยนการสอน หรอแหลงการเรยนรท�มความจาเปนตอการเรยนรของผ เรยน ซ�งส�งเหลาน 2เปนปจจยหน�งท�จะสรางคณภาพใหกบการจดการเรยนการสอน นอกจากน 2ยงพบวา ครผสอนขาดความรความเขาใจ ไมวาจะเปนเร�องปญหาการสงเสรมและสนบสนนใหครและผ เรยนไดใชแหลงการเรยนรนอกโรงเรยน ปญหาการสนบสนนใหครทาวจยเพ�อแกปญหาการเรยนการสอนและนาผลการวจยมาใชเพ�อพฒนาการสอน และปญหาการสงเสรมและสนบสนนใหครผลต พฒนาและใชส�อและเทคโนโลย และปญหาสนบสนนใหครนาผลการวจยมาใชเพ�อพฒนาการสอน โรงเรยนควรมการพฒนาส�อการเรยนการสอนใหมความทนสมย สอดคลองกบความตองการของหลกสตร และสามารถนาผ เรยนใหบรรลเปาหมายทางการศกษาท�ต 2งไว ควรจดใหมการอบรมเก�ยวกบการจดการเรยนการสอนเพ�อพฒนารปแบบการจดกจกรรมการเรยนการสอนในดานตางๆ แกครและบคลากรท�เก�ยวของ ในการจดการเรยนการสอนควรเนนใหผ เรยนเปนศนยกลางโดยยดความตองการของผ เรยนและชมชนเปนหลก

121

การจดการเรยนรในระบบอเลรนน�ง

ความกาวหนาทางเทคโนโลยนาไปสการเปล�ยนแปลในหลายดานโดยเฉพาะอยางย�งในดานการศกษาและการเรยนร ซ�งกอใหเกดการจดการศกษาในลกษณะของอเลรนน�ง ซ�งมการพฒนาท�รวดเรวมาก และกอใหเกดประโยชนอยางมากมาย โดยเฉพาะอยางย�งในการสรางโอกาสในการเขาถงการศกษาท�กวางข 2นและขยายไปยงคนในทกระดบ ท 2งน 2โอกาสดงกลาวอาจจะไมสามารถประสบความสาเรจในทางปฏบตจรงได หากผ ท�เก�ยวของยงมความเขาใจวาอเลรนน�ง คอการนาเอาส�อการเรยนการสอนไปอยบนเวบเทาน 2น (Blass and Davis, 2003: 227) อเลรนน�งเปนกระบวนทศนใหมของการจดการเรยนการสอนและการเรยนร ซ�งมความซบซอนเพ�มข 2น (Wheeler and other, 2003: 95-96) ดวยเหตน 2จาเปนอยางย�งท�จะตองมการยกระดบกระบวนทศนใหมของระบบการศกษา โดยเฉพาะอยางย�งกระบวนการจดการเรยนการสอนท�จะตองเนนผ เรยนเปนสาคญ ซ�งผ สอนจะตองเพ�มพนความรและสรางทศนคตท�ดตอการนาเทคโนโลยสารสนเทศมาใชในหองเรยน มเชนน 2นแลวการจดการเรยนการสอนในช 2นเรยนจะกไมบรรลผลดวยเชนกน (Tamuri and other, 2008: 117) การออกแบบการจดการเรยนการสอนสาหรบอเลรนน�งจงเปนสาคญท�จะชวยใหการจดการเรยนการสอนมประสทธภาพ และเพ�อใหการออกแบบมประสทธภาพ จงจาเปนจะตองเขาใจถงระบบอเลรนน�ง ซ�งจะนาเสนอในรายละเอยด ดงน 2 1. ความหมายของการเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง

การจดการศกษาในระบบอเลรนน�ง ไดรบการนยามไปในทศทางเดยวกนคอ การเปนการจดการเรยนการสอนท�ผานการใชระบบอนเตอรเนท ดงท� Wheeler and other (2003: 96) ไดใหความหมายของอเลรนน�งวา คอ การสงการเรยนการสอนและเน 2อหาวชาไปยงคนในลกษณะรายบคคลหรอกลม โดยผานระบบอนเตอรเนท ซ�งสอดคลองกบศรศกดi จามรมาน (2549) ท�ไดใหความหมายไววา เปนการเรยนผานทางเวบ ทางคอมพวเตอรท�เช�อมตอกบเครอขายอนเตอรเนท หรอทางหองเรยนเสมอนจรง รวมถงการสงขอมลการศกษาผานเครอขายอนเตอรเนท อนทราเนต วดทศน ดาวเทยม โทรทศนท�สามารถตอบโตได ซดรอม

ถนอมพร (ตนพพฒน) เลาหจรลแสง (2545) ใหความหมายของอเลรนน�ง เปน2 ลกษณะ คอ ความหมายโดยท�วไป และความหมายเฉพาะเจาะจง

122

- ความหมายโดยท�วไป คาวา อเลรนน�ง หมายถง การเรยนในลกษณะใดกได ซ�งใชการถายทอดเน 2อหาผานทางอปกรณอเลกทรอนกส ไมวาจะเปน คอมพวเตอร เครอขายอนเทอรเนต อนทราเนต เอกซทราเนต หรอ ทางสญญาณโทรทศน หรอสญญาณดาวเทยม (Satellite) กได ซ�งเน 2อหาสารสนเทศ อาจอยในรปแบบการเรยนท�เราคนเคยกนมาพอสมควร เชน คอมพวเตอรชวยสอน (Computer Assisted Instruction) การสอนบนเวบ (Web Based Instruction) การเรยนออนไลน (On-line Learning) การเรยนทางไกลผานดาวเทยม หรออาจอยในลกษณะ ท�ยงไมคอยเปนท�แพรหลายนก เชน การเรยนจาก วดทศนตามความประสงค (Video On-Demand) เปนตน

- ความหมายเฉพาะเจาะจง คอ การเรยนเน 2อหาหรอสารสนเทศสาหรบการสอนหรอการอบรม ซ�งใชนาเสนอดวยตวอกษร ภาพน�ง ผสมผสานกบการใชภาพเคล�อนไหววดทศนและเสยง โดยอาศยเทคโนโลยของเวบ (Web Technology) ในการถายทอดเน 2อหา รวมท 2งการใชเทคโนโลยระบบการจดการคอรส (Course Management System) ในการบรหารจดการงานสอนดานตาง ๆ เชน การจดใหมเคร�องมอการส�อสารตาง ๆ เชน e-mail, webboard สาหรบต 2งคาถาม หรอแลกเปล�ยนแนวคดระหวางผ เรยนดวยกนหรอกบวทยากร การจดใหมแบบทดสอบ หลงจากเรยนจบ เพ�อวดผลการเรยน รวมท 2งการจดใหมระบบบนทก ตดตาม ตรวจสอบ และประเมนผลการเรยน โดยผ เรยนท�เรยนจากอเลรนน�งน 2 สวนใหญแลวจะศกษาเน 2อหาในลกษณะออนไลน ซ�งหมายถงจากเคร�องท�มการเช�อมตอกบระบบเครอขายคอมพวเตอร

นอกจากระบบอเลรนน�งจะเปนการจดการเรยนการสอนท�นาเสนอเน 2อหาโดยใชเทคโนโลยเวบผานอปกรณอเลกทรอนกส ไดแก คอมพวเตอร อนเตอรเนท อนทราเนทและเทคโนโลยทางการส�อสารแลว ระบบอเลรนน�งยงประกอบดวยลกษณะสาคญ ดงน 2

1) เปนการเรยนการสอนท�ผ เรยนมปฏสมพนธอยางมประสทธภาพ เน�องจากระบบ อเลรนน�งสามารถรวมเอาทรพยากรการเรยนรท�หลากหลาย กจกรรมการเรยนในรปแบบตางๆ ส�อการเรยนการสอนท�หลากหลาย มารวมอยในการจดการเรยนการสอนได และผ เรยนสามารถมปฏสมพนธไดอยางหลากหลายรปแบบ (Hawley, 2005: 23) เม�อผ เรยนมปฏสมพนธกบบทเรยนผานส�อท�เตรยมไวแลว ผลท�ไดรบคอ ความร ทกษะและประสบการณ ตลอดจนมความคงทนในการเรยนรสง นอกจากน 2 การมปฏสมพนธตอเน 2อหาดงกลาว ยงมลกษณะท�เปนพลวต แตกตางจากเน 2อหาสาระท�ปรากฏอยในตารา หรอเอกสาร ซ�งมความเปนสถต (static) ยากตอการเปล�ยนแปลง (มนตชย เทยนทอง, 2546) พลวตของเน 2อหาเกดจากการมปฏสมพนธของสงคมในการเรยนร ตามใดกตามท�มการต 2งคาถาม มการตอบคาถาม การอภปราย การโตแยง การเจรจา

123

เกดข 2นบนเวบท 2งท�อยในลกษณะเจอหนาพรอมๆ กนหรอไมกตามระหวางผสอนและผ เรยน พลวตของการเรยนการสอนกจะเกดข 2นอยเสมอ (Hawley, 2005: 24)

2) การปฏบตการของอเลรนน�งลดขอจากดดานสถานท�และเวลา การเรยนรไมไดถกจากดอยเฉพาะในหองเรยน และสามารถเรยนรไดในเวลาท�เปนอสระ ข 2นอยกบโอกาสและความพรอมของผ เรยน อยในลกษณะเวลาจรง หมายถง การทางานของระบบอเลรนน�งเปนระบบเวลาจรงท�ผ เรยนสามารถเขาถงบทเรยนไดตามท�ตองการคลายกบการเรยนการสอนปกตในช 2นเรยน (Hawley, 2005: 23) การศกษาในระบบน 2ไมจาเปนตองอยตอหนากนระหวางผสอนและผ เรยน และดวยความสามารถของระบบอเลรนน�งน 2ทาใหเอ 2อตอการจดการศกษาทางไกล (Blass and Davis, 2003: 240)

3) รปแบบการกจกรรมการเรยนการสอนทาไดงายข 2น มความสามารถในการบรณาการสภาพความเปนจรงสการเรยนรไดดข 2น (Hawley, 2005: 23) และรปแบบของกจกรรมการเรยนการสอนกสามารถทาไดหลากหลายดวยเชนกน โดยผสอนสามารถมอบหมายงานตางๆ ผานทางระบบอเลรนน�งได ในขณะท�ผ เรยนกสามารถสงงาน นาเสนองานท�ไดรบมอบหมายไดในระบบดงกลาว (Blass and Davis, 2003: 240) ระบบอเลรนน�งเอ 2อตอการควบคมการนาเสนอเน 2อหาสาระการจดกจกรรมการเรยน การนาเสนอส�อการเรยนการสอนและสวนของการจดการอ�นๆ ตามความสามารถในการเรยนรของผ เรยน ผ เรยนแตละคนจงไดรบองคความรท�แตกตางกนตามความสามารถและความถนดของตนเอง (มนตชย เทยนทอง, 2546)

4) ระบบอเลรนน�งมความเปนการศกษาแบบปจเจกบคคล หมายถง กระบวนการเรยนรดวยตนเองของระบบอเลรนน�งจะสมพนธกบประสบการณของผ เรยนแตละคน ไดแก ความรพ 2นฐาน ลกษณะงานท�ทาอยในปจจบน และขอมลประกอบอ�นๆ ซ�งมความแตกตางกนระหวางผ เรยนแตละคน (มนตชย เทยนทอง, 2546) ท 2งน 2ประสบการณการเรยนรสาหรบผ เรยนแตละคนสามารถทาไดงายและเหมาะสมข 2น กระบวนการสอนจะสงเสรมใหผ เรยนไดศกษาคนควาดวยตวเอง และเรยนรไปตามศกยภาพ (Hawley, 2005: 23)

5) ระบบอเลรนน�งกอใหเกดปฏสมพนธทางสงคม ดวยการส�อสารในระบบเครอขายออนไลนกอใหเกดชมชนลกษณะใหมข 2นโดยท�สมาชกในชมชนอยในตางพ 2นท�กน (Bonk and Sugar, 1998:116) และโดยแกนแทของระบบอเลรนน�งซ�งจะใหความสาคญกบการมปฏสมพนธระหวางผ เรยนกบผ เรยน ผ เรยนเสมอนวาจะไดพบและพดคยกบคนใหมๆ อยเสมอ (Blass and Davis, 2003: 240) ปฏสมพนธทางสงคมเกดข 2นเม�อมการเช�อมโยงตดตอกน กจกรรมการเรยนรรวมกน (Cooperative learning) จะเกดข 2นโดยผ เรยนท�อยตางพ 2นท�กน มการเปล�ยนบทบาท

124

ระหวางผ เรยนดวยกน และมท�ปรกษาใหคาปรกษาในการแกไขปญหาผานทางเวบดวยเชนกน (Hawley, 2005: 23)

6) ระบบอเลรนน�งเปนระบบท�มความรวดเรว ความรวดเรวของระบบอเลรนน�งในการสรางสรรคองคความรใหกบผ เรยนไดอยางรวดเรวตามตองการ เน 2อหาสาระท�นาเสนอไมเพยงแตมความรวดเรวเทาน 2นแตยงคงไวซ�งความทนสมยและสอดคลองกบการเปล�ยนแปลงท�เกดข 2น (มนตชย เทยนทอง, 2546)

จากความหมายการเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง ท�กลาวมาขางตน สามารถสรปไดวา การเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง หมายถง การเรยนการสอนท�นาเสนอเน 2อหาโดยใชเทคโนโลยเวบผานอปกรณอเลกทรอนกส ไดแก คอมพวเตอร อนเตอรเนท อนทราเนทและเทคโนโลยทางการส�อสารอ�นๆ ซ�งผ เรยนและผสอนสามารถมปฏสมพนธระหวางกนได 2. ประเภทของ อเลรนน�ง

Collinson et al. (2002 quote in Wheeler and other, 2003: 96-97) ไดนาเสนอรปแบบของอเลรนน�งท�มการสอนอยในปจจบนวามดงน 2 1. ระบบออนไลนสาหรบสนบสนนหรอเปนสวนเสรมสาหรบการเรยนในช 2นเรยน (on-line supplement to a face-to-face course) 2. ชดการเรยนดวยตนเองออนไลน (On-line self-paced courses) ซ�งจะคลายกบชดการเรยนทางไปรษณย ซ�งมการเตรยมชดฝกประสบการสาหรบผ เรยนท�สมบรณ โดยผ เรยนสามารถเรยนท�ใดกได ไมตองมผสอน การใชเทคโนโลยอยในขอบเขตท�จากด 3. การสอนออนไลน (On-line lectures) เปนการสอนในหองเรยนปกตโดยผสอน และบนทกวดโอหรอบนทกเสยงสงผานระบบอนเตอรเนท ซ�งอาจจะเปนการสงแบบถายทอดสดในเวลาปจจบนหรอไมกได รปแบบการสอนน 2เปนความทาทายและมตนทนสง จาเปนตองใหความสาคญกบการจดทาตารางการใชทรพยากร และควบคมการมปฏสมพนธระหวางผ เรยนกบผสอนและไมมเวลามากพอสาหรบการถามตอบในขณะท�กาลงสอน รปแบบการสอนน 2จาเปนตองใหอนเตอรเนทความเรวสงสาหรบการสงสญญาณวดโอและสญญาณเสยง ซ�งบอยคร 2งท�พบวาไมจะใชการสงผานระบบอนเตอรเนท 4. การแนะนารวมกน (Guided collaboration) รปแบบน 2คลายกบการสมมนา ซ�งผ เรยนจะเรยนไปพรอมกบการสนทนาและการรวมกนผ อ�น โดยผ สอนมบทบาทเปนผ อานวย เปนการเรยนแบบอะซงโครไนส คอ ผ เรยนไมจาเปนตองออนไลนท 2งหมดในเวลาเดยวกน แตสามารถ

125

เพ�มเตมความคดเหนหรอการตอบสนองในการอภปรายในตลอดเวลาท�โอกาสอานวย ภายในเวลาท�กาหนดไว 5. การเรยนแบบเกมดจตอลหรอสถานการณจาลอง เปนรปแบบการสอนแนวใหมภายใตสมมตฐานท�จะใชส�อท�มปฏสมพนธซ�งจะกลายมาเปนระยะท�สอง ผ เรยนมความคาดหวงท�เรวข 2น มการโตตอบมากกวาการเรยน บทเรยนของรปแบบน 2เนนหลกการของการผจญภย เกมปรศนา บทบาทสมมต สถานการณจาลอง การแขงขน เกมกลยทธและสงเน 2อหาท 2งหมดไปยงผ เรยน จากรปแบบการสอนขางตนจะเหนวา รปแบบขางตนจะเก�ยวของกบชวงเวลาท�ผ เรยนจะทาการเรยนดวย ซ�งสามารถจดกลมไดเปน 2 กลมคอ (ชณหพงศ ไทยอปถมภ, 2545)

1. Synchronous เปนบทเรยนอเลรนน�ง ท�ผ เรยนและผสอนอยในบทเรยนในเวลาเดยวกน เปนการเรยนแบบเรยลไทม เนนผสอนเปนศนยกลาง เชน การเรยนแบบถายทอดสดในหองใหญในไทยรวมกบผ เรยนในสงคโปรเปนการกระจายภาพเสยงและขอมลไปยงอนเทอรเนตหรออปกรณรบสญญาณผานดาวเทยม หรออาจเปนหองเรยนท�มอาจารยสอนอยแลว แตนาไอทเขามาเสรมการสอน

2. Asynchronous เปนบทเรยนอเลรนน�ง ท�ผ เรยนและผสอนไมไดอยในบทเรยนในเวลาเดยวกน ไมมปฏสมพนธแบบเรยลไทมเนนศนยกลางท�ผ เรยน เปนการเรยนดวยตนเองผ เรยนจากท�ใดกไดท�มอนเทอรเนต โดยสามารถเขาไปยงโฮมเพจเพ�อเรยน ทาแบบฝกหด และสอบมหองใหสนทนากบเพ�อนรวมช 2น มเวบบอรดและอเมลใหถามคาถามผสอน

และเม�อนาการแบงรปแบบการสอนระบบอเลรนน�งในสองลกษณะขางตนมาทาการเปรยบเทยบในรปแบบของตารางเมทรก จะไดดงน 2 (Wheeler and other, 2003: 102) ตาราง 2 ตารางเมทรกแบงรปแบบการสอนระบบอเลรนน�ง Asynchronous Synchronous

Self-paced I III Facilitated II IV รปแบบท� I ผ เรยนสามารถเขาไปเรยนไดในทกเวลาทกสถานท� และทกเน 2อหา กจกรรมการเรยนรบรรจไวในบทเรยนเรยบรอยแลว ใหความสะดวกกบผ เรยนมาก แตมขอจากดในการมปฏสมพนธกบผสอน

126

รปแบบท� II มสวนคลายกบรปแบบท� I และไดเพ�มเตมสาหรบผสอนหรอการตวเตอร ซ�งจะทาหนาท� ดาเนนการจดการเรยนการสอนและการอานวยความสะดวกในการเรยนร แตไมจาเปนตองอยในเวลาเดยวกบท�ผ เรยนกาลงอยในระบบ รปแบบการจดการเรยนการสอนและการตอบสนองจะเปล�ยนแปลงไดตลอดตามบคลกภาพของผ เรยน รปแบบท� III ผ เรยนท 2งหมดจะเรยนออนไลนในเวลาเดยวกน โดยใชจดกจกรรมการเรยนการสอนท�สรางข 2นในวชา รปแบบท� IV ผ เรยนท 2งหมดและผ อานวยความสะดวกจะออนไลนในเวลาเดยวกน เชน หองเรยนเสมอนจรง ซ�งมโอกาสท�ผสอนจะนาเสนอและมการโตตอบจากนกศกษา

นอกจากการแบงประเภทขางตนแลว ยงสามารถแบงในรปแบบอ�นๆ ไดอกเชนกน เชน การแบงโดยพจารณาจากวตถประสงคของการนาระบบอเลรนน�งมาใช ซ�งแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ (ชณหพงศ ไทยอปถมภ, 2545)

1. เปนสวนเสรม (Supplementary) ระดบน 2 ขอมลขาวสารตางๆ ท�ถกนาเสนอออนไลนสามารถถกคนพบไดในรปแบบอ�นๆ หนาท�ของส�งตางๆท�อยออนไลน คอ เปนทางเลอกทางการศกษาแกผ เรยนอกทางหน�ง หรอเปนการขยายโอกาสใหผ เรยนไดมประสบการณเพ�มเตม

2. เปนองคประกอบ (Complementary) ระดบน 2เปนการเพ�มส�อออนไลนเขาไปกบวธนาเสนออ�นๆ เชน ในช 2นเรยนปกตส�อท�เปนออนไลนจดวาเปนองคประกอบสวนหน�งท�ผ เรยนจะตองเขาไปเรยนร หนาท�ของส�อชนดน 2 คอการใหประสบการณการเรยนแกผ เรยนซ�งประสทธภาพข 2นอยกบประเภทของส�อท�ใช

3. เปนการทดแทนสมบรณแบบ (Comprehensive Replacement) ระดบน 2 การนาเสนอแบบออนไลนจดวาเปนรปแบบหลกของการนาเสนอ หรอถกนามาใชต 2งแตตนของกระบวนการเรยนการสอน อยางไรกตาม อาจมการนาเสนอรปแบบอ�นท�ไมใชคอมพวเตอรเขามาเก�ยวของรวมดวยได เชน ส�อส�งพมพ หรอปฏบตการ เปนตน หนาท�ของส�งตางๆ ท�อยออนไลนคอเปนการใหส�งแวดลอมการเรยนอยางสมบรณของเน 2อหากระบวนวชาน 2นๆ

นอกจากน 2ยงสามารถทาการแบงระบบการจดการเรยนการสอนอเลรนน�ง โดยพจารณาสภาพของผ เรยน ซ�งสามารถแบงออกไดเปน 2 ลกษณะคอ (ลดดา ศลานอย องคณา ตงคะสมต และองอาจ ศลานอย, 2549: 22-23)

1) ผ เรยนปกต (Resident Students) หมายถง ผ เรยนท�เดนทางมาเรยนในสถานท�และเวลาเดยวกนซ�งสวนใหญผ เรยนจะมกพกอาศยไมไกลเกนไปจากสถานท� ซ�งตกลงกนไวในการท�จะเรยนรวมกนเรยกวา ผ เรยนปกต ในการประยกตใชอเลรนน�งกบผ เรยนปกต จะตองพจารณาให

127

มากในเร�องของการออกแบบเน 2อหาการสอนใหมความนาสนใจเพยงพอท�จะดงดดความสนใจผ เรยนเน�องจากผ เรยนประเภทน 2มทางเลอกอ�นๆ ในดานของส�อการสอน หรอตดตอส�อสารกบเพ�อนๆ หรอคร นอกจากน 2ยงควรพจารณาใหเหมาะสมในดานของระบบของการนาไปใชเน�องจากหากใชลกษณะส�อเสรมเทาน 2น ผ เรยนกสามารถท�จะพจารณาเลอกศกษาเน 2อหาเดยวกนโดยการใชส�ออ�นๆ ได

2) ผ เรยนทางไกล (Distant Learners) หมายถง ผ เรยนท�สามารถเรยนจากสถานท�ซ�งตางกน รวมท 2งในเวลาท�ตางกนไดดวย ดงน 2นผ เรยนจะมอสระหรอความยดหยนในดานของสถานท�และเวลาการเขาถงเน 2อหาท�ตองการศกษามากกวาผ เรยนปกต แตในขณะเดยวกน ผ เรยนทางไกลกมกจะมขอจากดในดานของทางเลอกท�จากดของวธการเรยนการสอนหรอโอกาสในการตดตอส�อสารกบเพ�อนหรอคร ดงน 2นการประยกตใชอเลรนน�งกบผ เรยนทางไกลน 2น การออกแบบการเรยนการสอนทางคอมพวเตอรใหนาสนใจ ยงมความสาคญเชนกน (แตอาจไมมากเทากบการออกแบบสาหรบผ เรยนปกต) อยางไรกด ส�งท�ผออกแบบตองใหความสาคญ ไดแก ความสมบรณของส�อการเรยนการสอนเน�องจากขอจากดทางดานการตดตอส�อสารกบผ สอน วทยากร ผ เช�ยวชาญดานเทคนคหรอเพ�อนรวมช 2น 3. องคประกอบของการเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง

มนตชย เทยนทอง (2546) ไดกลาววา ในการเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง จะประกอบดวยสวนตางๆ ดงตอไปน 2

1. ผ เรยน (Student) 2. วสดการเรยนรบนเวบ (Web-Based Learning Materials) ไดแก ส�ออเลกทรอนกสใน

รปของ บทเรยนคอมพวเตอรท�ทางานผานเครอขายอนเตอรเนตหรอเครอขายอนทราเนต สาหรบใหผ เรยนศกษาดวยตนเอง ไดแก

2.1 บทเรยนคอมพวเตอรบนเวบ (Web Based Instruction) หมายถง บทเรยนสาเรจรปท�นาเสนอผานคอมพวเตอรหรอระบบเครอขายคอมพวเตอร ท 2งเครอขายอนเตอรเนทและเครอขายอนทราเนท ไดแก WBI (Web Based Instruction), WBT (Web Based Training), IBT (Internet Based Instruction) หรอ บทเรยนท�มช�ออ�นๆ เพ�อใชในการศกษาดวยตนเอง

2.2 สไลดอเลกทรอนกส (Electronic Slide) หมายถงส�ออเลกทรอนกสท�ใชนาเสนอขอมลตางๆ เพ�อการเรยนการสอน เชน Powerpoint Slide หรอ Presentations Files

128

2.3 หนงสออเลกทรอนกส (e-book) หมายถง หนงสอท�นาเสนอผานจอของเคร�องคอมพวเตอรเพ�อการศกษาดวยตนเอง ซ�งพฒนาข 2นภายในแนวความคดของการนาเสนอหนงสอท�วๆ ไป

2.4 เอกสารประกอบการบรรยายอเลกทรอนกส (e-lecture Notes) หมายถง เอกสารประกอบการสอนหรอเอกสารคาสอนท�ผสอนใชเพ�อประกอบการสอนผ เรยน ซ�งอยในรปของส�ออเลกทรอนกส เชน Document Files, Text Files และ PDF Files

2.5 ไฟลภาพเคล�อนไหวและเสยงดจตอล (Video File and Digital Sound) หมายถงภาพเคล�อนไหวและเสยงท�นาเสนอผานคอมพวเตอร เพ�อใชเปนวสดประกอบการศกษาหรอการฝกอบรม เพ�อนาเสนอขอมลในลกษณะของมลตมเดย

2.6 เอกสารไฮเปอรเทกซและไอเปอรมเดย (Hypertext and Hypermedia Document) หมายถง ไฟลเอกสารตางๆ ในรปของ HTML Files ซ�งนาเสนอผานเวบบราวเซอร ประกอบดวยขอความ ภาพ และการเช�อมโยง (Link) ไปยงสวนตางๆ ท�เก�ยวของท 2งภายในและภายนอก

3. การบรรยาย (Lectures) เปนสวนของการบรรยายเน 2อหาบทเรยนใหกบผ เรยน โดยตรง นอกเหนอจากการศกษาบทเรยนดวนตนเอง โดยใชวธการบรรยายแบบออนไลนผานชองทางโทรคมนาคม ไดแก ระบบเครอขายอนเตอรเนต ระบบดาวเทยม หรอระบบโทรทศนตามสาย (Cable TV) หรอชองทางอ�นๆ ตามท�ตกลงกนไวกอนระหวางผ ดาเนนการและผ เรยน นอกจากน 2ยงสามารถบรรยายการสอนโดยตรงแบบ Face to Face เปนคร 2งคราว อยางไรกตามอเลรนน�งจะไมเนนในสวนของการบรรยายโดยตรงมากนก แตจะมการบรรยายเฉพาะในสวนของเน 2อหาท�มความซบซอนและยากตอความเขาใจเทาน 2น

4. การสอนเสรม (Tutorials) เปนสวนของการสอนเสรมในเน 2อหาบทเรยนท�มความยากเพ�อเพ�มความเขาใจใหกบผ เรยน ซ�งกระทาโดยวธการออนไลนผานเครอขายเชนเดยวกนกบการบรรยาย การสอนหรอใชวธการสอนเสรมโดยตรงเปนคร 2งคราว ซ�งเปนการดาเนนการตามการนดหมายกนไวกอนลวงหนาการสอนเสรมในสวนน 2ยงรวมถงการปฏบตกจกรรมรวมกนระหวางกลมผ เรยนในกรณศกษาลกษณะตางๆรวมถงการฝกปฏบตในหองปฏบตการ การฝกปฏบตงานและงานอ�นๆ ท�ตองอาศยการฝกทกษะเปนหลก

5. หนงสอ/บทความ (Textbooks/Journal) เปนสวนของเน 2อหาสาระท�ผ เรยนจะตองศกษาดวยตนเองจากหนงสอ/บทความ ซ�งเปนเอกสารส�งพมพปกตท�วๆ ไป ตามท�บทเรยนมอบหมายใหศกษาหรอทากจกรรมตามท�ไดรบมอบหมาย

129

6. หองสมดอเลกทรอนกส (e-Libraries) เปนองคความรท�ปรากฏอยบนเครอขายอนเตอรเนตท�ผ เรยนจะตองเขาไปศกษาในหองสมดอเลกทรอนกสเหลาน 2น เพ�อใชประกอบหรออางองการศกษาบทเรยน ซ�งผ เรยนจะไดรบสทธiในการเขาถงขอมลดจตอลเหลาน 2 เม�อลงทะเบยนเรยน

7. การวจารณกลมอเลกทรอนกส (e-Discussion Groups) เปนสวนท�สาคญอกสวนหน�งของอเลรนน�ง เพ�อเสรมสรางความเขาใจใหกบผ เรยนในการศกษาบทเรยน จงจาเปนตองมการวเคราะหและวจารณเน 2อหาบทเรยนรวมกนระหวางผ เรยนกบผสอน หรอระหวางผ เรยนดวยกน สวนน 2สามารถจาแนกออกไดเปน 2 รปแบบไดแก

7.1 ระบบการดาเนนการพรอมกน (Synchronous System) หมายถง ระบบการดาเนนการบทเรยนท�ท 2งผสอนกบผ เรยน หรอระหวางผ เรยนดวยกนสามารถวเคราะหและวจารณเน 2อหาบทเรยนในเวลาเดยวกนได โดยท�ผ เรยนและผสอนอยคนละสถานท�กน แตกสามารถปฏสมพนธกนไดโดยตรงในลกษณะของการออนไลนผานชองทางการส�อสารตางๆ สาหรบเคร�องมอตางๆ ท�มบรการอยบนเครอขายอนเตอรเนทท�ใชงานในลกษณะน 2 ไดแก การสนทนาแบบเวลาจรง (Realtime Chat) การประชมทางไกลดวยวดทศนและเสยง (Video and Audio Teleconferencing) การเรยนรแบบรวมกน (Collaborative Learning System)

7.2 ระบบการดาเนนการไมพรอมกน (Asynchronous System) หมายถง ระบบการดาเนนการบทเรยนท�ผ สอนและผ เรยนไมสามารถวเคราะหหรอวจารณบทเรยนไดในเวลาเดยวกน แตสามารถต 2งคาถามหรอฝากคาตอบไว โดยใชอปกรณตางๆ เชน การใชกระดานอเลกทรอนกส เชน Electronic Board, Web Board, Newsgroup, e-mail เปนตน

8. คณภาพและการประเมนผล (Quality and Assessment) เปนผลลพธของ อเลรนน�ง ท�ไดจากระบบ ซ�งเกดจากตวผ เรยน ซ�งจะตองพจารณาถงคณภาพของผ เรยนท�ไดรบ รวมท 2งการประเมนผลเพ�อท�จะนาผลท�ไดไปปรบปรงระบบอเลรนน�ง ตอไป

ระบบในการดาเนนการเรยนการสอนอเลรนน�ง ประกอบดวย 4 สวนหลก คอ (มนตชย เทยนทอง, 2546)

1. ระบบในการจดการเรยนร (Learning Management System: LMS) หมายถง ระบบการจดการดานการเรยนร ซ�งเปนสวนท�สาคญของอเลรนน�ง จะตองนาพาผ เรยนไปยงเปาหมายท�ตองการ นบต 2งแตการลงทะเบยนเรยน จนถงการประเมนผล

2. ระบบในการจดการเน 2อหาวชา (Content Management System: CMS) หมายถง ระบบซ�งเปนสวนบรการสาหรบผ ออกแบบหรอผพฒนาบทเรยนในการสรางสรรคและนาเสนอ

130

เน 2อหาบทเรยน เร�มต 2งแตเน 2อหาสวนของการลงทะเบยน การรวบรวม การจดการเน 2อหา การนาสงเน 2อหาไปยงเวบไซตของการเรยนการสอน เน 2อหาบทเรยน

3. ระบบในการจดการนาสงเน 2อหาวชา (Delivery Management System: DMS) หมายถง ระบบการจดการดานการนาสงบทเรยนไปยงผ เรยนไดศกษาตามวตถประสงค การนาสงบทเรยนจงรวมถงการจดการบนเครอขายคอมพวเตอร ท 2งเครอขายอนเตอรเนต อนทราเนตหรอเอกซทราเนต การพมพเปนเอกสารสาหรบผ เรยน การบนทกลงส�ออเลกทรอนกสและการนาสงบทเรยนในรปแบบอ�นๆ ไปยงผ เรยน

4. ระบบการจดการดานการทดสอบ (Test Management System: TMS) เปนสวนหน�งของการจดการและการนาสง รวมท 2งการดาเนนการสอบใหกบผ เรยน เพ�อทาการประเมนผลความกาวหนาของผ เรยนในระบบอเลรนน�ง โดยท�ขอมลเก�ยวกบขอทดสอบท 2งหมดจะถกไวในฐานขอมลสวนกลางสาหรบใหผ เรยนตอเช�อมเขาไปทาการทดสอบตามเง�อนไขท�ระบไวในสวนของ LMS และ CMS สาหรบระบบ TMS น 2จะประกอบดวย 2 สวน คอ สวนของผออกแบบและผพฒนาบทเรยน สาหรบการออกแบบ แกไข นากลบมาใชใหม พมพและจดการเก�ยวกบขอทดสอบ และสวนของผ เรยนสาหรบการทาขอทดสอบ รวมท 2งการบนทกผลความกาวหนา การประเมนผลและการรายงานผลในรปแบบตางๆ

พเชษฐ เพยรเจรญ (2544: 62-63) ไดแบงองคประกอบของอเลรนน�ง ออกเปน 4 สวน โดยแตละสวนจะตองไดรบการออกแบบมาเปนอยางด เม�อนามาประกอบกนแลวระบบท 2งหมดจะตองทางานประสานงานกนไดอยางลงตว ดงน 2

1. เน 2อหาของบทเรยน เน 2อหาของบทเรยนท�จะนามาลงในระบบอเลรนน�ง จะเปนเน 2อหาการเรยนของสถาบนการศกษา โดยท�ระบบสามารถรองรบเน 2อหาไดท 2งรปแบบของซดรอม มลตมเดย คอมพวเตอรชวยสอน Text file HTML PowerPoint Flash

2. ระบบบรหารการเรยน เน�องจากระบบการเรยนการสอนแบบอเลรนน�ง เปนการเรยนการสอนท�สนบสนนใหผ เรยนไดศกษาเรยนรไดดวยตวเอง ระบบการบรหารการเรยนท�ทาหนาท�เปนศนยกลาง กาหนดลาดบของเน 2อหาในบทเรยน นาสงบทเรยนผานเครอขายคอมพวเตอรไปยงผ เรยน ประเมนผลความสาเรจของบทเรยน ควบคมและสนบสนนการใหบรการท 2งหมดแกผ เรยน จงถอวาเปนองคประกอบของอเลรนน�ง ท�สาคญมาก ผสอนเขามาจดเตรยมหลกสตรไดดวยตนเองไวภายในระบบ จากน 2นเม�อผ เรยนไดเร�มตนบทเรยนแลว ระบบจะเร�มทางานโดยสงบทเรยนตามคาขอของผ เรยนผานเครอขายคอมพวเตอร (อนเตอรเนต อนทราเนต หรอเครอขายคอมพวเตอรอ�นๆ) ไปแสดงท� Webbrowser ของผ เรยน จากน 2นระบบกจะตดตามและบนทกความกาวหนารวม

131

ท 2งสรางรายงานกจกรรม และผลการเรยนของผ เรยนในทกหนวยการเรยนอยางละเอยด จนกระท�งจบหลกสตร

3. การตดตอส�อสาร การเรยนทางไกลโดยท�วไปแลวมกจะเปนการเรยนดวนตนเอง โดยไมตองเขาช 2นเรยนปกต ซ�งผ เ รยนจะตองเรยนจากส�อการเรยนการสอนประเภทส�งพมพ วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน และส�ออ�น การเรยนแบบอเลรนน�ง กถอเปนการเรยนทางไกลแบบหน�ง แตส�งท�สาคญท�ทาใหอเลรนน�งมความโดดเดนและแตกตางไปจากการเรยนทางไกลท�วๆ ไป กคอการนารปแบบการตดตอส�อสารแบบสองทางมาใชประกอบในการเรยนเพ�อเพ�มความสนใจ ความต�นตวของผ เรยนไดมากย�งข 2น โดยเคร�องมอท�ใชในการตดตอส�อสาร อาจแบงเปนสองประเภท คอ

3.1 real-time ไดแก Chat (message, voice), White board/ Text slide, Real-time Annotations, Conferencing และอ�นๆ

3.2 non real-time ไดแก Web-board, e-mail 4. การสอบ/วดผลการเรยนการสอบ การวดผลเปนสวนประกอบท�สาคญย�งท�จะทาใหการ

เรยนแบบอเลรนน�ง เปนการเรยนท�สมบรณ บางวชาจาเปนตองวดระดบความรกอนเขาสมครเรยน เพ�อใหผ เรยนไดเลอกเรยนในบทเรยน หลกสตรท�เหมาะสมกบเขามากท�สด ซ�งจะทาใหการเรยนท�เกดข 2นมประสทธภาพสงสด ระบบการสอบ สอบออนไลนผาน Web browser สามารถเลอกขอสอบหลายแบบ นาส�อมลตมเดยมาประกอบในการสรางขอสอบ การรกษาความปลอดภยในการรบ-สงขอสอบ รายงานผลการสอบท�ชดเจน การนาคาทางสถตมาวเคราะหผลการสอบของผ เรยน สามารถกาหนดเวลาการสอบไดอยางอสระ สามารถเลอกสอบแบบทดสอบไดท 2งแบบทฤษฏหรอแบบปฏบต

การออกแบบการจดการเรยนร เพ� อใหการออกแบบการเ รยนการสอนในการศกษาคร 2ง น 2มความถกตองและมประสทธภาพอยางแทจรง ผศกษาจงไดทาการศกษาถงองคความรท�เก�ยวของกบการออกแบบการเรยนการสอนในประเดนตอไปน 2 คอ ความหมายและองคประกอบของรปแบบการเรยนการสอน การแบงกลมของรปแบบการสอน และการพฒนารปแบบการเรยนการสอน ซ�งมรายละเอยดดงน 2

132

1. ความหมายและองคประกอบการออกแบบการจดการเรยนร การออกแบบจดการจดการเรยนร (Instructional Design) เปนกระบวนการเชงระบบเพ�อสรางคณภาพของการจดการเรยนร (Gustafson and Branch, 2002: XVI) ลกษณะของการจดการเรยนรดงกลาวจะครอบคลมองคประกอบสาคญ และมการจดไวอยางเปนระเบยบตามหลกปรชญา ทฤษฎ หลกการ แนวคดหรอความเช�อตางๆ (ทศนา แขมมณ, 2545: 219-220) ท 2งน 2การนยามของการออกแบบการจดการเรยนรสามารถจดกลมออกไดเปน 4 มต คอ (Berger and Kam, 1996) 1) ในมตของกระบวนการ (Process) หมายถง ระบบการพฒนาสาหรบการจดการเรยนการสอนเฉพาะท�นาไปใชเพ�อการเรยนร และนาเอาทฤษฏการจดการเรยนรมาสรางความม�นใจตอคณภาพของการจดการเรยนร ท 2งน 2กระบวนการเร�มดวยการวเคราะหความตองการในการเรยนร เปาหมายและการพฒนาระบบท�จะจดสงไปยงการตอบสนองความตองการการเรยนรดงกลาว ซ�งประกอบดวย การพฒนาเคร� องมอและกจกรรมการจดการเรยนร การทดลองใช และการประเมนผลสาหรบการจดการเรยนรและกจกรรมของผ เรยน 2) ในมตขององคความร (Discipline) หมายถง ความรแขนงวชาหน�งซ�งเก�ยวของกบการวจย และทฤษฏท�เก�ยวของกบกลยทธในการจดการเรยนร กระบวนการสาหรบการพฒนาและการนากลยทธดงกลาวไปใช 3) ในมตของวทยาศาสตร (Science) หมายถง กระบวนการทางวทยาศาสตรในการสรางสรรครายละเอยดเฉพาะสาหรบการพฒนา การนาไปใช การประเมนผล การปรบปรงแกไขสาหรบสถานการณการอานวยความสะดวกสาหรบการเรยนรท 2งในหนวยขนาดใหญและขนาดเลกของทกระดบความซบซอนเน 2อหาวชา 4) ในมตของความจรง (Reality) หมายถง การออกแบบการจดการเรยนรเปนกระบวนการออกแบบท�สามารถเร�มตนในไดทกๆ จด บอยคร 2งท�เกดแนวคดท�จะพฒนาข 2นในแกนหลกจากสถานการณขณะท�มการจดการเรยนร ในบางคร 2งอาจจะมการเร�มกระบวนการการออกโดยไมไดพจารณาภมหลงใดๆ มาพจารณาโดยเร�มจากการเขยนข 2นจากระบบท�เปนกระแสนยมในตอนน 2นกได จากนยามขางตนทาใหเหนความสมพนธระหวางคาสาคญ 4 คาคอ ระบบการจดการเรยนร (Instructional System) การออกแบบการจดการเรยนร (Instructional design) การพฒนาการจดการเรยนร (Instructional Development) และเทคโนโลยการจดการเรยนร (Instructional Technology) (มนตร แยมกสกร, 2546; 38) ซ�ง Berger and Kam (1996) ได

133

อธบายความสมพนธของคาเหลาน 2วา ระบบการจดการเรยนร (Instructional System) เปน การจดกลมของทรพยากรและกระบวนการในการสงเสรมการเรยนร ในขณะท�การออกแบบการจดการเรยนร (Instructional design) เปนกระบวนการเชงระบบสาหรบการพฒนาระบบในการจดการเรยนร และการพฒนาการจดการเรยนร (Instructional Development) คอ กระบวนการของการนาเอาระบบหรอแผนไปใชงานสาหรบเทคโนโลยการจดการเรยนร (Instructional Technology) คอ ระบบหรอการประยกตใชเชงระบบของกลยทธหรอเทคนคซ�งมท�มาจากทฤษฏทางพฤตกรรม สตปญญา และคอนตกตวสต ไปสการแกไขปญหาในการจดการเรยนร เปนการประยกตใชเชงระบบของทฤษฏตางๆ และองคความรอ�นๆ ไปยงภาระงานของการออกแบบและพฒนาการจดการเรยนร จากการนยามขางตน ทาใหเหนถงองคประกอบในการออกแบบการจดการเรยนรไดวา ประกอบดวยองคประกอบสาคญ ดงน 2 (ทศนา แขมมณ, 2545: 220) - มปรชญา ทฤษฏ แนวคด หรอความเช�อท�เปนพ 2นฐานหรอเปนหลกของรปแบบการสอนน 2น - มการบรรยายและอธบายสภาพหรอลกษณะของการจดการเรยนการสอนท�สอดคลองกบหลกการท�ยดถอ - มการจดระบบ คอ มการจดองคประกอบความสมพนธขององคประกอบของระบบใหสามารถนาผ เรยนไปสเปาหมายของระบบหรอกระบวนการน 2นๆ - มการอธบายหรอใหขอมลเก�ยวกบวธสอนและเทคนคการสอนตางๆ อนจะชวยใหกระบวนการเรยนการสอนน 2นๆ เกดประสทธภาพสงสด 2. เคร�องมอในการพฒนาระบบการจดการเรยนร ในการพฒนาระบบการจดการเรยนรหรอการออกแบบการเรยนรเปนการนาเสนอแนวคดสรปธรรม ดงน 2นเพ�อใหการส�อสารระหวางผ ออกแบบกบผ ใชได จงจาเปนตองอาศยการสรางแบบจาลอง (Model) มาใชเพ�อเปนเคร�องมอในการส�อสารส�งท�เปนรปธรรม เน�องจากแบบจาลองจะชวยใหเราสามารถสรางภาพมโนทศนตวแทนของความจรงได แบบจาลองคอตวแทนท�ทาใหงายตอส�งท�มความซบซอนท 2งดานรปทรง กระบวนการ และปจจยของส�งท�มความแปลกประหลาดทางดานรปธรรมหรอแมกระท 2งในส�งท�เปนแนวความคด (Gustafson and Branch, 2002: 1) นอกจากบทบาทของแบบจาลองท�มสวนสาคญในการส�อสารระหวางผออกแบบกบผ ใชแลว ยงม

134

บทบาทในระหวางผออกแบบดวยกนเองดวย ท 2งน 2 Thompson (2001) ไดกลาวถงบทบาทของแบบจาลองตอผออกแบบการเรยนรโดยเฉพาะอยางย�งเม�อการออกแบบเปนทมไว ดงน 2 1. ชวยใหการออกแบบการเรยนรทาไดในเวลาท�รวดเรวข 2น เน�องจากแบบจาลองจะทาใหผ ออกแบบเจาะจงความสนใจในจดเดยวกนได ในขณะเดยวกนกจะเหนทศทางของระบบท�ออกแบบได ชวยใหประหยดเวลาในการออกแบบมากข 2น 2. ชวยในการส�อสาร แบบจาลองชวยใหเกดการถายทอดประสบการณ ความร ความเช�อของคนออกแบบตรงกน และสามารถถายทอดส�งเหลาน 2ไปยงผสอนได ในขณะเดยวกบผสอนซ�งจะเปนผ ท�นารปแบบการจดการเรยนรท�ออกแบบข 2นไปใชกจะตองมความชดเจนเก�ยวกบเปาหมาย วตถประสงค เน 2อหาและแผนการประเมนของรปแบบดงกลาว กระบวนการส�อสารจะทาไดดข 2นเม�อแนวคดดงกลาวถกถายถอดออกมาใหเปนรปธรรมในลกษณะของแบบจาลอง 3. ทาใหมความครอบคลมในทกดานของจดเดนของการออกแบบการจดการเรยนร ท 2งน 2ในการจดการเรยนการสอนมสถานการณท� เ กดข 2นหลากหลาย ซ�งผ สอนจะตองควบคมสถานการณเหลาน 2น และสรางใหเกดการเรยนรจากสถานการณท�เกดข 2นใหไดมากท�สด ดงน 2นแบบจาลองจะชวยใหเกดภาพสถานการณเหลาน 2น และนาแนวคดท�ออกแบบไปสถานการณในการจดการเรยนการสอนได 3. การแบงกลมของรปแบบการสอน Gustafson and Branch (2002) ไดทาการสารวจรปแบบการพฒนาการสอน และไดแบงรปแบบการสอนออกเปน 3 กลมใหญ ประกอบดวย 1) รปแบบการสอนท�เนนเพ�อหองเรยน (Classroom Oriented Model) เปนกลมท�มมมมองท�เสนอรปแบบการสอนสาหรบปฏบตการระดบช 2นเรยน ขนาดของการวางแผนการสอนจะมขนาดเลก จานวนของแหลงทรพยากรท�มปรากฏจะอยในระดบต�า มงจะเนนท�รายบคคลมากกวาความพยายามเปนทม ครไมไดถกฝกมาเพ�อเปนนกพฒนาการสอน แมวาจะมความหวงวาครควรจะมประสบการณบางอยางเก�ยวกบทกษะตาง ๆ ดวยการศกษาจากเอกสาร และครจะพบกบขอจากดในการเลอกการปรบปรงวสดการสอนมากกวาท�มโอกาสไดคดผลตข 2นมาใหม 2) กลมรปแบบการพฒนาผลตภณฑ (Product oriented model) เปนกลมท�มงสรางสรรคส�อเฉพาะอยางสาหรบแตละช�วโมงหรออาจจะท 2งวน รปแบบการพฒนาผลตภณฑจะสรปรวมวาส�งท�เปนทรพยากรอนสาคญคอ ส�งท�คณะทางานจะตองไดรบการฝกฝนมาอยางมาก รวมท 2งจะตองมผ จดการมออาชพสาหรบทมท�วไปอาจจะผลตวสดตนแบบเพ�อเปนผลทางการ

135

ธรกจหรอทางการตลาดดวย การทดสอบวเคราะหในภาคสนามจาเปนตองมการดาเนนการท�กวางขวาง การทดลองและการปรบปรงตามปกต จะตองใชเวลามาก 3) กลมรปแบบท�เนนระบบ (System oriented model) เปนกลมท�มงพฒนาการสอนในระดบรายวชาหรอหลกสตร แหลงขอมลท�สาคญสวนใหญจะตองไดรบการดแลตรวจสอบจากคณะนกพฒนาท�มทกษะและมความเช�ยวชาญในเน 2อหา วสดท�เปนผลผลตตนแบบจะมความหลากหลาย การวเคราะหปญหาขอมลพ 2นฐานจะเปนส�งท�มความจาเปนอยางสง การทดลองใชรปแบบจะเปนไปอยางกวางขวาง 4. การพฒนารปแบบการสอน วชย วงษใหญ (2537: 70-71) เสนอแนวทางในการออกแบบการจดการเรยนรไววา ผออกแบบจะตองตอบคาถามสาคญของระบบการสอน ดงตอไปน 2 1) สอนทาไม คอ จดประสงคของการเรยนการสอนท�ตองกาหนดอยางชดเจนแนนอน เพ�อใชเปนแนวทางในการจดกจกรรมและประสบการณการเรยนร การประเมนผ เรยนวา เกดการเรยนรและเปล�ยนแปลงพฤตกรรมตามท�จดประสงคกาหนดไวมากนอยเพยงใด 2) สอนอะไร หมายถง เน 2อหาวชาท�เปนส�งท�ครผสอนตองศกษาคนควา วเคราะหเปนอยางด สอดคลองกบจดประสงคการเรยนการสอนชวยใหครผสอนเกดความม�นใจวา กระบวนการเรยนการสอนจะดาเนนไปตามลาดบข 2นของความร ทาใหผ เรยนไมสนบสนนสามารถเรยนรไดอยางรวดเรว 3) สอนอยางไร หมายถง กจกรรมและประสบการณท�จดข 2นเพ�อใหบรรลจดประสงคจะตองมการวางแผนเลอกวธสอนและวสดการสอนใหมประสทธภาพและเหมาะสมกบจดประสงค เน 2อหาวชา กระบวนการเรยนการสอนและผลท�จะเกดข 2นกบผ เรยน 4) ผลการสอนเปนอยางไร หมายถง การประเมนผลจะทราบไดอยางไรวาไดเกดการเรยนรตามจดประสงคในระดบใด มส�งใดท�ควรปรบปรง และส�งท�เรยนรสามารถนาไปใชในการเรยนรเร�องตอไปมากนอยเพยงใด จงจะทาใหการเรยนการสอนเปนไปตามจดหมายของหลกสตร

ถงแมการสรางแบบจาลองสาหรบการออกแบบการจดการเรยนรจะมจานวนมากและมความหลากหลาย แตโดยสวนใหญจะประกอบดวยองคประกอบพ 2นฐาน 5 องคประกอบ (Taylor, 2004) คอ การวเคราะห (Analyze) การออกแบบ (Design) การพฒนา (Develop) การสงเสรมการใช (Implement) และการประเมนผล (Evaluate) หรอท�รจกกนในแบบจาลองท�เรยกวา ADDIE Model ซ�งมรายละเอยดดงน 2

136

รปท� 8 องคประกอบของการออกแบบการจดการเรยนร (อางถงใน Taylor, 2004) - การวเคราะห เปนองคประกอบของการพฒนาแบบจาลองเพ�อการนยามปญหา สรางความชดเจนตอสถานการณท�ตองการศกษา วตถประสงคเพ�อทดสอบถงส�งท�ผ เรยนจาเปนตองรและตองกระทาในการเขาสการกระบวนการท�จดทาข 2นเพ�อการจดการเรยนร - การออกแบบ เปนข 2นตอนของการนาขอมลสารสนเทศท�ไดทาการวเคราะหไปแลวน 2นมาสการจดทาแผนหรอวางกลยทธเพ�อการนาไปใช เปาหมายของข 2นตอนน 2คอ การกาหนดสารสนเทศสาหรบนาไปสการจดการเรยนร - การพฒนา เปนข 2นตอนถดจากข 2นการวเคราะหและการออกแบบ เปนกระบวนการในการวางแผนการจดการเรยน การจดทาส�อการเรยนร เอกสารประกอบอ�นๆ ท�เก�ยวของ ซ�งเปนข 2นตอนหน�งของการจดการเรยนร - การสงเสรมการใช เปนข 2นตอนในการสงถายกระบวนการจดการเรยนรไปยงผ เรยน ในข 2นตอนน 2จะเปนประสทธภาพและประสทธผลของส�อการเรยนรท�จะเขาไปกอใหเกดผลกบผ เรยน และเปนข 2นของการสงถายความรและทกษะไปยงผ เรยน - การประเมนผล เปนข 2นการประเมนประสทธภาพ ประสทธผล คณคาของการจดการเรยนร การประเมนผลจะตองดาเนนการไปพรอมๆ กบทกข 2นตอนการดาเนนงานในการออกแบบการจดการเรยนร 5. แนวทางการพฒนาระบบอเลรนน�งสาหรบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม การวจยน 2ใหความสาคญตอแนวทางการพฒนาการจดการเรยนรของโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม ซ�งมความจาเปนท�จะตองสนองตอบตอภารกจดานการจดการศกษาตามหลกคา

การวเคราะห(Analyze)

การออกแบบ (Design)

การพฒนา (Develop)

การสงเสรมการใช (Implement)

การประเมนผล (Evaluate)

137

สอนของศาสนาอสลามและการศกษาของประเทศ ในขณะเดยวกบเพ�อใหผลการพฒนาการจดการเรยนรดงกลาวบรรลเปาหมายท�ต 2งไว จงจาเปนอยางย�งท�จะตองมการดาเนนการในการพฒนาดวยกระบวนการท�ไดรบการยอมรบในทางวชาการ เพ�อสรางความม�นใจตอการนาไปใชในอนาคต ดวยเหตน 2ในการวจยน 2จงกาหนดกจกรรมในการพฒนาระบบไวดงน 2 5.1 การกาหนดกรอบปรชญาและเปาหมายของรปแบบการจดการเรยนรสาหรบโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลาม โดยการวเคราะหเปาหมายการศกษาในอสลาม เปาหมายการศกษาของประเทศ สภาพและปญหาการจดการเรยนรในปจจบนของโรงเรยนเอกชนสอนศาสนาอสลามในปจจบน 5.2 นาเสนอสภาพการจดการเรยนรท�พงปรารถนา อธบายถงลกษณะสาคญขององคประกอบตางๆ ของการจดการเรยนร เพ�อจดทาเปนกรอบของรปแบบการจดการเรยนร ซ�งเปนกระบวนการของการออกแบบสภาพการจดการเรยนรท�สอดคลองกบเปาหมายท�ต 2งไว 5.3 จดระบบความสมพนธขององคประกอบของการจดการเรยนร ตลอดจนการวางแผนและการสรางความพรอมเพ�อนาไปสการทดลองใชจรง 5.4 การทดลองใช เพ�อศกษากระบวนการสอนจรงจากรปแบบการจดการเรยนรท�ไดออกแบบไว 5.5 การประเมนผล โดยเปนการประเมนผลจากการออกแบบตลอดจนถงการทดลองใช เพ�อประเมนผลการออกแบบความสมพนธในแตละองคประกอบของการจดการเรยนร และนาไปสการปรบปรงจนรปแบบการจดการเรยนรดงกลาวมประสทธภาพในการจดการเรยนรไดจรง