5 ธันวาคม 2560advisor.anamai.moph.go.th/download/Journal_health/2560/... · 2018-03-14 · สุขภาพต่อสังคมไทย เพื่อ ... โดยช่วง

5 ธนวาคม 2560

รกษโลก เรมจาก รกษดน สความยงยน

Caring for the planet

starts from the ground

กรมอนามยสงเสรมใหคนไทยสขภาพด

ป พ.ศ.2560 กำ�ลงผ�นไป ก�วสปใหม พ.ศ. 2561

ป พ.ศ.2560 กรมอนามยได “รวมพลง” เปลยน

กรมอนามย ปรบกระบวนการคด ออกแบบและปรบกระบวนการ

ทำางาน เตรยมความพรอมสำาหรบการเปลยนแปลง สอดรบกบ

การปฏรปประเทศ สรางกลไก 3 ทมนำา เชอมประสานบรณาการ

ยกระดบการนำาในการอภบาลระบบสงเสรมสขภาพและอนามย

สงแวดลอมสความทาทาย.....กรมอนามย 4.0 องคกรคณภาพค

คณธรรม มงสสงคมไทยรอบรดานสขภาพ

ป พ.ศ.2560 คณะกรรมการปฏรปดานสาธารณสข กำาลงเสนอประเดนความรอบรดาน

สขภาพตอสงคมไทย เพอยกระดบสสงคมแหงความรอบร จนถงระดบปรบเปลยนพฤตกรรม

ตนเอง หรอจดการตนเองไดอยางเหมาะสมและปลอดภย ความสำาเรจจะเกดขนไดเมอมการ

ยกระดบเรองน เปนวาระของชาต (National Agenda) และทกหนวยทเกยวของ ตองปฏรป

การสอสารดวยวธการสอสารกบคนไทย “แบบใหม” ใหเหมาะกบยคสมย สงผลตอการตดสนใจ

ใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม กลยทธหนง คอ สอสารใหจดจำา จงใจ โนมนาว โดย ทดลอง

ทำาใหด บอกใหร ผลกระทบทงทางบวกและลบ

ในปใหมน ผมขอความรวมมอ เพอนๆ ทกทาน ชวยกนทำาหนาทสอสาร ชวยกน

เผยแพร และขบเคลอนกจกรรมในการสรางสงคมไทยรอบรเรองมหศจรรย 1000 วนแรกของ

ชวต มอบเปนของขวญสำาหรบเดกไทยทจะเกดใหมทกคน ในป 2561 “มหศจรรย 1000 วน”

คอ ใน 1,000 วนแรกของชวตนบตงแตปฏสนธจนถงสองขวบปแรก เปนชวงวยทองของเดกท

สำาคญทสดในการพฒนาสมอง เพราะเปนชวงทโครงสรางสมองมการพฒนาสงสด ทงการสราง

เซลลสมองและการเชอมโยงระหวางเซลลสมองเกดเปนโครงขายใยประสาทนบลานโครงขาย

มอบของขวญปใหม สอสารใหสงคมไทยรอบร

เรอง “มหศจรรย 1,000 วนแรก

...สพฒนาการทดทงชวต”

ซงการทเซลลสมองมการเชอมตอกน ทำาใหเกดการสอสารระหวางเซลลอยางมประสทธภาพ

มผลตอพฒนาการทางสมองของเดก สงผลตอการเรยนรทมประสทธภาพ ดงนน เดกจงควร

ไดรบสารอาหารทครบถวนในชวงดงกลาว โดยชวง 270 วนอยในทองแม แมควรกนอาหารทด

มประโยชน เชน ปลา ตบ ไข ผก ผลไม และนมสดรสจด ชวง 180 วน (แรกเกดถง 6 เดอน)

เปนชวงทลกควรไดกนนมแมอยางเดยว 6 เดอนเตม เพราะนมแมเปนอาหารทดทสดสำาหรบลก

จากนน 550 วน (หลง 6 เดอนถง 2 ป) ใหลกกนนมแมควบคอาหารตามวย เพอเปนการเตรยม

สมอง รวมกบการพฒนาทกษะของเดกโดยกระบวนการกระตนผานกจวตรประจำาวน ในรปแบบ

กน กอด เลน เลา ทเหมาะสมจากผปกครอง และชมชน ซงเปนสวนสำาคญในการสรางเดกไทย

ใหมคณภาพ จดเนนม 5 key words คอ Maternal Child Nutrition Growth and Development

อยางบรณาการ ใน 1000 วน จดคานงดทสำาคญตองเชอม ออกนอกระบบสขภาพใหได เชน

ใชกลไก พชอ; ระบบพฒนาคณภาพชวตระดบอำาเภอ

ขอขอบคณทกทาน ทรวมมอ รวมใจกน ทำางาน ทำาใหเกดกระแสสงคมในหลายเรอง

ทงดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ในวาระปใหมน กระผมขออวยพร ใหทกทาน

เผชญหนากบสงททาทายดวยความกระตอรอรน เปดใจเรยนร พรอมรบสงใหมๆ และมงมน

คดด ทำาด มความสข สนกกบงานททำา มสขภาพพลานามยทแขงแรง มจตใจทแจมใส มความ

เจรญกาวหนาในหนาทการงาน และมพลงเขมแขงในการทำาคณประโยชนใหแกสงคมสวนรวม

และประเทศชาต....สวสดปใหมทกทานครบ

(นายแพทยวชระ เพงจนทร)

อธบดกรมอนามย

THAILAND JOURNAL OF HEALTH PROMOTION AND ENVIRONMENTAL HEALTH October - December 2017 1

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสขคณะผจดทำาวารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

ทปรกษา นายแพทยวชระเพงจนทร

นายแพทยดนยธวนดา

นายแพทยอรรถพลแกวสมฤทธ

นายแพทยบญชาคาของ

แพทยหญงอมพรเบญจพลพทกษ

นายแพทยชยพรพรหมสงห

บรรณาธการ ทนตแพทยหญงสณวงศคงคาเทพ

ผชวยบรรณาธการ นางรจนากรมนะกนษฐนางสาวสรวรรณจนทนจลกะ

นายคมภรงานดนายธรรมรฐมณสวสด

กองบรรณาธการวชาการ นายแพทยชยพรพรหมสงหทนตแพทยหญงสณวงศคงคาเทพ

นายแพทยสมพงษชยโอภานนทนางปยพรเสารสาร

แพทยหญงนนทาอวมกลนายสคนธเจยสกลดร.ทวสขพนธเพง

นายแพทยพนสพฤกษสนนทแพทยหญงนพรรณพรวรมงคล

ทนตแพทยหญงจนทนาองชศกดนางสจตตสาลพนธ

ดร.วระวรรณถนยนยงรศ.ดร.นรตนอมามรศ.ดร.มณรตนธระววฒน

นายแพทยกฤชลทองอนรศ.ดร.สสธรเทพตระการพร

ผศ.ทพญ.ดร.ปยะนารถจาตเกตทพ.ดร.นฤมนสคอวนช

แพทยหญงนภาพรรณวรยะอตสาหกลนายแพทยกตตพงศแซเจง

นายแพทยบญฤทธสขรตนนางวมลโรมา

เจาของ กรมอนามยกระทรวงสาธารณสข

ฝายจดการ 1.ผอำานวยการกองคลง2.นางอรชาตะกรดเงน

สำานกงาน สำานกคณะกรรมการผทรงคณวฒกรมอนามยกระทรวงสาธารณสข

ถนนตวานนทอำาเภอเมองจงหวดนนทบร11000

โทร0-2590-4153,4157โทรสาร0-2591-8147

http://advisor.anamai.moph.go.th/main.php?filename=jhealth

กำาหนดออก ปละ4เลม

มกราคม–มนาคม, เมษายน-มถนายน,

กรกฎาคม-กนยายน, ตลาคม-ธนวาคม

อตราคาสมาชก ปละ360บาทตางประเทศเพมคาสงตามอตราไปรษณย

ออกแบบและจดพมพ โรงพมพดอกเบย

โทร0-2272-1169-72โทรสาร0-2272-1173

คำาแนะนำาในการสงเรองเพอลงพมพ

วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ยนดรบบทความวชาการทางดานการสงเสรม สขภาพและอนามยสงแวดลอมทยงไมเคยตพมพในวารสารอนใดมากอนโดยกองบรรณาธการขอสงวนสทธในการตรวจแกไขตนฉบบและพจารณาตพมพตามลำาดบกอนหลงมหลกเกณฑและขอแนะนำาดงน

1. บทความทสงตพมพ บทวทยาการ (original article) เปนรายงานผลการศกษา คนควา วจย ของผเขยน ซงไมเคย ตพมพในวารสารอน ควรประกอบดวยหวขอเรองตามลำาดบตอไปน ชอเรอง ชอเจาของบทความ บทคดยอเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษ บทนำา วตถประสงคการศกษา วธการศกษา ผลการศกษา อภปรายผล สรปขอเสนอแนะและเอกสารอางองอาจมกตตกรรมประกาศระหวางสรปและเอกสารอางองกไดความยาวของเรองไมควรเกน10หนาพมพ

บทความปรทศน (review article) เปนบทความทเขยนจากการรวบรวมความรเรองใดเรองหนง จากวารสารหรอหนงสอตางๆทงในและตางประเทศประกอบดวยบทนำาความรเกยวกบเรองทนำามาเขยนวธการสบคนขอมลเนอหาททบทวนบทวจารณและเอกสารอางองความยาวของเรองไมควรเกน8หนาพมพ

บทความพเศษ (special article)เปนบทความประเภทกงบทความปรทศนกบบทความทวไปทไมสมบรณพอทจะบรรจเขาเปนบทความชนดใดชนดหนง เปนบทสมภาษณ หรอบทความแสดงขอคดเหนเกยวโยงกบเหตการณปจจบนทอยในความสนใจของมวลชนเปนพเศษจากผเชยวชาญในแตละสาขานนๆ ความยาวของเรองไมควรเกน10หนาพมพ

2. การเตรยมตนฉบบ ชอเรองควรสนกะทดรดใหไดใจความทครอบคลมตรงวตถประสงคและเนอเรองชอเรองตองมทงภาษาไทยและภาษาองกฤษไมใชคำายอความยาวไมควรเกน100ตวอกษร

ชอผเขยน (เจาของบทความ)ใหมทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ(ไมใชคำายอ)พรอมทงอภไธยตอทายชอและสถาบนททำางานอยหากมมากกวาหนงสงกดใหระบเพยงสงกดเดยว

บทคดยอ คอการยอเนอหาสำาคญ เอาเฉพาะทจำาเปนเทานน ระบตวเลขสถตเฉพาะทสำาคญ ใชภาษา รดกมเปนประโยคสมบรณ และเปนรอยแกว ไมควรมคำายอ ไมแบงเปนขอๆ ความยาวไมเกน15 บรรทด(300 ตวอกษร) โดยใหครอบคลมถงวตถประสงค วสดและวธการ ผลและวจารณ หรอขอเสนอแนะ (อยางยอ)ไมตองมเชงอรรถอางองถงเอกสารอยในบทคดยอโดยมคำาสำาคญ(keywords)วางไวทายบทคดยอทงภาษาไทยและภาษาองกฤษบทคดยอตองเขยนทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ

บทนำา อธบายความเปนมา และความสำาคญของปญหาทนำาไปสความจำาเปนในการทำาการวจย ศกษาคนควาของผอนทเกยวของวตถประสงคของการวจยสมมตฐานและขอบเขตของการวจย

เนอเรอง ควรใชภาษาไทยใหมากทสดและใชภาษาทเขาใจงายสนกะทดรดแตชดเจนเพอประหยดเวลาของผอานใชคำายอตองเขยนคำาเตมไวครงแรกกอน

วธการดำาเนนงานอธบายวธการดำาเนนการวจยโดยกลาวถงแหลงทมาของขอมลวธการรวบรวมขอมลวธการเลอกสมตวอยางการใชเครองมอในการวจยและวธวเคราะหขอมลหรอใชหลกสถตมาประยกตการผานการพจารณาจากคณะกรรมการการวจยในมนษยโดยระบคณะกรรมการฯชดใดและเมอไร

ผล/ผลการดำาเนนงาน อธบายสงทไดพบจากการวจยตามลำาดบหวขอตามวตถประสงค โดยเสนอหลกฐานขอมลอยางเปนระเบยบ พรอมแปลความหมายของผลทคนพบหรอวเคราะห แลวพยายามสรปเปรยบเทยบกบสมมตฐานทวางไวหากมตวเลขมากตวแปรมากควรใชตารางหรอแผนภมโดยไมตองอธบายตวเลขซำาหรอทกขอมลทปรากฏในตารางลงในเนอเรองยกเวนขอมลสำาคญๆบทความหนงเรองควรมตารางไมเกน3-5ตารางถาเปนภาพหรอแผนภมตองมความคมชดขนาดไมตำากวา600x800pixelsอาจเปนภาพขาวดำาหรอส

วจารณ ควรเขยนอภปรายผลเปรยบเทยบกบสมมตฐานทตงไว วาตรงหรอแตกตางไปหรอไม เพยงใดและควรอางองถงทฤษฎหรอผลการดำาเนนงานของผทเกยวของประกอบดวย

สรป(ถาม)ควรเขยนสรปเกยวกบความเปนมาและความสำาคญของปญหาวตถประสงคขอบเขตการวจยวธการวจยอยางสนๆรวมทงผลการวจย(สรปใหตรงประเดน)

ขอเสนอแนะ ขอเสนอทอาจนำาผลการวจยไปใชใหเปนประโยชน หรอใหขอเสนอแนะประเดนปญหาทสามารถปฏบตไดสำาหรบการวจยตอไป

กตตกรรมประกาศ(ถาม)แจงใหทราบวามการชวยเหลอหรอมผสนบสนนทสำาคญจากทใดบางมยอหนาเดยว

เอกสารอางอง 1) ผเขยนตองรบผดชอบในความถกตองของเอกสาร การอางองเอกสารใชระบบ Vancouver 2) การอางองเอกสารใดใหใชเครองหมายเชงอรรถเปนหมายเลข โดยใชหมายเลข1 สำาหรบเอกสารอางองอนดบแรก และเรยงตอไปตามลำาดบ โดยใสตวเลขไวใน วงเลบ วางไวหลงขอความหรอหลงชอบคคลเจาของขอความทอางถง ถาตองการ อางองซำาๆ ใหใชหมายเลขเดม สำาหรบการเรยงลำาดบรายการเอกสารอางอง ทายเรองใหเรยงลำาดบตามการอางองกอน-หลงในเนอหา

3. รปแบบการเขยนเอกสารอางอง 3.1 การอางองวารสาร รปแบบมดงน ลำาดบท.ชอผแตง.ชอเรอง.ชอวารสารปทพมพ;ปท(ฉบบท):หนาแรก–หนาสดทาย

วารสารภาษาองกฤษ ใชชอสกลขนกอนตามดวยอกษรยอของชอใชชอวารสารเปนชอยอตามระบบIndexMedicus

วารสารภาษาไทย ชอผแตงใหใชชอเตมตามดวยนามสกลและใชชอวารสารเปนชอเตมทปรากฏทหนาปก ในกรณทผแตงมากกวา6คนใหใสชอเพยง6คนแรกคนดวยเครองหมายจลภาค(,)แลวตามดวย etal.(วารสารภาษาองกฤษ)หรอและคณะ(วารสารภาษาไทย) ตวเลขหนา ใชตวเตมสำาหรบหนาแรก และตดตวเลขซำาออกสำาหรบหนาสดทาย เชน131-156 ใชเปน131-56 และไมเวนวรรคระหวางเครองหมาย: และ; ในการระบปทพมพ ปท(ฉบบท) เลขหนาโดยใสเฉพาะป(year)และเลมท(volume)เทานนไมตองใสเดอนวนทและฉบบท

1. MuangsapayaW,WinichagoonP,FucharoenS,PootrakulP,WasiP.ImprovedTechniquefordetectingintraerythrocyticinclusionbodiesinthalassemictrait.J.MedAssocThai1985;68:43-5. 2. กตกาภวภตานนทณมหาสารคาม,วษษยศกดสขสะอาด,กนกวรรณแสนไชยสรยาและคณะ.

การตรวจกรองฮโมลโกลบนอ โดยวธการตกตะกอนดวยดซไอพในกลมประชากรทไมมภาวะซด. วารสารเทคนคการแพทยและกายภาพบำาบด2536;51:39-43.

3.2 การอางองหนงสอหรอตำารา รปแบบมดงน รปแบบอางองหนงสอหรอตำาราผแตงเขยนทงเลม ลำาดบท.ชอผแตง.ชอหนงสอ.ครงทพมพ.เมองทพมพ:สำานกพมพ;ปทพมพ.จำานวนหนา(ครงทพมพใสเฉพาะการจดพมพครงท2เปนตนไป). 1. RichardEB,VictonCV.NelsonTextbookofPediatrics.12thed.Philadelphia:W.B.Saun-ders;1987. 2. ศรกลอศรานรกษและคณะ.รายงานการวจยเรองพฒนาการของเดกการสงเสรมพฒนาของเดกโดยครอบครว.กรงเทพมหานคร:โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก;2534.

รปแบบอางบทหนงในหนงสอหรอตำารา ลำาดบท.ชอผแตง.ชอเรอง. ใน:ชอบรรณาธการ,บรรณาธการ.ชอหนงสอ.ครงทพมพ. เมองทพมพ:สำานกพมพ;ปทพมพ.หนา/p.หนาแรก-หนาสดทาย.

1. WoodWG.Hemoglobinanalysis.in:WeatheralDJ,ed.Thethalassemias.NewYork:ChurchillLivingstone;1983.p.31-53. 2. สขตเผาสวสด.ระบาดวทยาของเดกตายคลอด.ใน:สขตเผาสวสด,บรรณาธการ.เดกตายคลอด.พมพครงท3.กรงเทพมหานคร:ภาควชาสตศาสตร–นรเวชวทยาคณะแพทยศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย;2531.หนา1-32.

3.3 หนงสออเลกทรอนกส (E-Book) รปแบบมดงน ลำาดบท.ชอผแตง. ชอบทความ[ประเภทของสอ/วสด]. ปพมพ[เขาถงเมอ/cited ป เดอน วนท]. เขาถงไดจาก/Availablefrom:URLaddress.

บทความวารสารทเผยแพรบนอนเทอรเนต ลำาดบท.ชอผแตง.ชอบทความ.ชอวารสารหรอชนดของสอ[อนเทอรเนต].ปพมพ[วนเดอนปทคนขอมล];ปท(เลมท(ถาม)):จำานวนหนาหรอจำานวนภาพ.เขาถงไดจาก/Availablefrom:URLaddress. 1. AndersonSC,PoulsenKB.Anderson’selectronicatlasofhematology[CD-ROM].Philadelphia:LippincottWilliams&Wilkins;2002. 2. AnnasGJ.Resurrectionofastem-cellfundingbarrier--Dickey-Wickerincourt.NEnglJMed[Internet].2010[cited2011Jun15];363:1687-9.Availablefrom:http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJMp1010466

บทความทมรหสประจำาบทความดจทล (DOI number) 1. DegenhardtL,BohnertKM,AnthonyC.Assessmentofcocaineandotherdrugceinthegeneralpopulation:‘gated’vs.‘ungated’approaches.DrugAlcoholDepend[Internet].2008Mar[cited2010Apr15];93(3):227232.Availablefrom:http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2756072/doi:10.1016/j.drugalcdep.2007.09.024

3.4 การอางองอนๆ รายงานการประชม สมมนา ลำาดบท.ชอผเขยน.ชอเรอง.ใน/In:ชอบรรณาธการ,บรรณาธการ/editor.ชอการประชม;วนเดอนปทประชม;สถานทจดประชม.เมองทพมพ:สำานกพมพ;ปพมพ.หนา/p.หนาแรก-หนาสดทาย. 1. BengtssonS,SolheimBG.Enforcementofdataprotection,privacyandsecurityinmedicalinformatics.In:LunKC,DegouletP,PiemmeTE,RienhoffO,editors.MEDINFO92.Proceedingsofthe7thWorldCongressonMedicalInformatics;1992Sep6-10;Geneva,Switzerland.Amsterdam:North-Holland;1992.p.1561-5.

วทยานพนธ ลำาดบท.ชอผนพนธ.ชอเรอง[ประเภท/ระดบปรญญา].เมองทพมพ:มหาวทยาลย;ปทไดปรญญา. 1. องคาร ศรชยรตนกล. การศกษาเปรยบเทยบคณภาพชวตของผปวยโรคซมเศราชนดเฉยบพลน และชนดเรอรง[วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต].กรงเทพฯ:จฬาลงกรณมหาวทยาลย;2543.

บทความในหนงสอพมพ ลำาดบท.ชอผเขยน.ชอเรอง.ชอหนงสอพมพ.ปเดอนวนท;สวนท:เลขหนา(เลขคอลมน). 1. วฤตดาหาระภม.ดงคณภาพยา(จน)ชวยผปวยไตวายเรอรง.มตชน.3ม.ค.2554:น.10.

4. การสงตนฉบบ 4.1 ใหพมพหนาเดยวลงบนกระดาษขนาดA4(21.6X27.9ซม.)ตวอกษรขนาด16และสงเอกสารมาพรอมกบแผนCDซงพมพตนฉบบเอกสาร 4.2 ภาพประกอบ ถาเปนภาพลายเสนตองเขยนดวยหมกดำาบนกระดาษขาว ถาเปนภาพถายควรเปน ไฟลภาพทบนทกในแผนซด ความคมชดไมตำากวา600x800pixels หรออาจใชภาพสขนาดโปสการดแทนกไดการเขยนคำาอธบายใหเขยนแยกตางหากอยาเขยนลงในภาพควรกำากบหมายเลขของภาพประกอบ เพอการจดเรยงพมพไดอยางถกตอง

4.3 การสงเรองตพมพใหสงตนฉบบ3ชดระบสถานทอยหมายเลขโทรศพทอเมลพรอมหนงสอนำาสงถงบรรณาธการวารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมกรมอนามยกระทรวงสาธารณสขถ.ตวานนทอ.เมองจ.นนทบร11000

5. การรบเรองตนฉบบ 5.1 เรองทรบไวกองบรรณาธการจะแจงตอบรบใหผเขยนทราบ 5.2 เรองทไมไดรบการพจารณาลงพมพกองบรรณาธการจะแจงใหทราบแตจะไมสงตนฉบบคน 5.3 เรองทไดรบการพจารณาลงพมพกองบรรณาธการจะสงวารสารใหผเขยนเรองละ3เลม

ความรบผดชอบ บทความทลงพมพในวารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม ถอวาเปนความเหนสวนตว ของผเขยน คณะบรรณาธการไมจำาเปนตองเหนดวย ผเขยนตองรบผดชอบตอบทความของตนเอง คณะบรรณาธการมสทธจะแกไขขอความใหถกตองตามหลกภาษาและความเหมาะสมได

ผลงานทกเรองไดรบการพจารณาจากกรรมการผทรงคณวฒ กอนลงตพมพในวารสารฯ

Thailand Journal of Health Promotion and Environmental Health welcomes all kinds of articles related to health promotion and environmental health, i.e. editorials, review articles, letter to editor, or short communications. Each article must not be published elsewhere before, and length of the article should not exceed 8 pages. Manuscripts should be typed in double space on one side of white A4 papers. Onthefirstpageshouldappeartheauthor’sname,affiliationandarunningtitle.Theabstractshould be on the second page. The body of the article will begin from the third page. The structure of original article should be in the following order : introduction, objective materials and methods, results, discussion, conclusion, acknowledgment and references. Eachtableorfigureshouldbepreparedontheseparatesheet.Photographicprintsmustbeinblack and white, sharp with high contrast, and the size should not be smaller than the postcard size. Reference should be in order according to the Vancouver System (see the following examples): 1. Muangsapaya W, Winichagoon P, Fucharoen S, Pootrakul P, Wasi P. Improved Technique for detecting intraerythrocytic inclusion bodies in thalassemic trait. J. Med Assoc Thai 1985 ; 68 : 43-45. 2. Richard EB, Victon CV. Nelson Textbook of Pediatrics. 12th ed. Philadelphia : W.B.Saunders ; 1987. 3. Wood WG. Hemoglobin analysis. in : Weatheral DJ, ed. The thalassemias. New York : Churchill Livingstone ; 1983.p. 31-53. Ifareferencehasmorethanoneauthor,allauthors’namesshouldbelisted.However,iftherearemorethan7authors,onlythreenamesarerequired,andtherestofthemaretoberepresentedby‘etal’. Abbreviations should be based on the U.S. National Library of Medicine in Index Medicus. One copy and a word-processing disk of the manuscript should be sent to the Editor at the following address : Office of Senior Advisors Committee, Department of Health, Ministry ofPublic Health, Tiwanond Rd, Nonthaburi, 11000. Thailand. All submissions will be acknowledged by the Editorial Board. Those unaccepted will also be notified.Theeditorsreserverighttoeditallmanuscriptsforproperpublicationaccordingtotheformatof the Journal. Three copies of the Journal will be supplied to principal author after the publication.

INSTRUCTION FOR AUTHORS

ตลาคม - ธนวาคม 2560 กรมอนามย สงเสรมใหคนไทย สขภาพด8


การจดท�าวารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

มเปาหมายเพอเผยแพรความร วชาการ และผลงานวจยของ

นกวชาการดานสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม และเปน

สอกลางในการแลกเปลยนทศนคต ขอคดเหน ขาวสาร เรยนร

ดวยตนเองผานทางอเลคทรอนกส

เนอหาในเลมน ประกอบดวยบทความ เรอง “การพฒนา

อาหารรมบาทวถ เพอยกระดบคณภาพชวต สงเสรมเศรษฐกจ

และการทองเทยวไทย” “หมอกควนภาคใต ภยรายขามแดน”

และบทวทยาการดานสาธารณสข สงเสรมสขภาพและสงแวดลอม

รวม 10 เรอง

บทความทกเรองทผอานสนใจสามารถ Download ไดในรปแบบ pdf. file ในชองทางเวปไซต

http://advisor.anamai.moph.go.th/main.php?filename=jhealth ขณะเดยวกนหากมขอคดเหน

หรอค�าแนะน�า ขอไดเสนอแนะเพอการพฒนาปรบปรงวารสารใหเหมาะสม และสนองตอบความตองการ

ทานผอานดวย จะเปนพระคณ

ทพญ.สณวงศคงคาเทพ

บรรณาธการ

ธนวาคม2560

Editor’s Desk

สารบญบทความพเศษการพฒนาอาหารรมบาทวถเพอยกระดบคณภาพชวตสงเสรมเศรษฐกจและการทองเทยวไทย

อมพร จนทวบลย ..................................................................................................................................... 11

บทความปรทศนหมอกควนภาคใตภยรายขามแดนTheIndonesianHaze:ATransboundaryThreat

อดมรตน วฒนสทธ, จรา คงปราณ ........................................................................................................... 20

บทวทยาการปจจยดานการยศาสตรและผลกระทบตอสขภาพจากพฤตกรรมการใชสมารตโฟน

ของนสตมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานคร

ฌาน ปทมะ พลยง ................................................................................................................................... 30

การศกษาเปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการท�างานกอนและหลงมระบบ

OHSAS18001(2007):การศกษา5ปยอนหลง

กฤษทชา แสงวงค, ชยยทธ ชวลตนธกล ................................................................................................... 44

ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา

อ�าเภอเมองจงหวดอบลราชธาน

ณฎฐากร พลเขต, กาญจนา นาถะพนธ ..................................................................................................... 57

การมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพ

จากกจกรรมทองเทยวในต�าบลศาลาดานอ�าเภอเกาะลนตาจงหวดกระบ

ธนฐดา พมพพวง ................................................................................................................................... 68

ความชกและปจจยทมความสมพนธตอการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอ

ในกลมพนกงานท�าความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

สธรา ใจด, สสธร เทพตระการพร, สรมา มงคลสมฤทธ ............................................................................. 82

โครงการวจยประเมนการใชยามฟพรสโตน(Mifepristone)และไมโซพรอสตอล(Misoprostol)

ชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตการตงครรภหลงไดรบการขนทะเบยนยาในประเทศไทย

ประวช ชวชลาศย ..................................................................................................................................... 95

การศกษาเปรยบเทยบปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารคาว(Recipe)ในอดตและปจจบน

สงวาล ศรมงคลากล, ศรเพญ อรณประพนธ ............................................................................................ 106

การพฒนาครวเรอนไทยอนามยสงแวดลอมดวถพอเพยง

ปยพร เสารสาร, กงพกล ช�านาญคง, ชญญา อนเคราะห, กฤษณะ จตรงครศม ......................................... 118

วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม

Vol. 40 No.4 October - December 2017 ปท40ฉบบท4ตลาคม-ธนวาคม2560THAILAND JOURNAL OF HEALTH PROMOTION AND ENVIRONMENTAL HEALTH


บทน�ำ

อาหารรมบาทวถ (Street Food) เปนพฒนาการของการขายอาหาร ทตอบสนอง กบวถชวตและวฒนธรรมการกนอาหารของ สงคมเมองทแพรหลายมากขน ยงแนวโนมจ�านวนประชากรและขยายตวของชมชนเมองเพมขน และกระแสโลกาภวฒน อาหารรมบาทวถ จงเป นทางเลอกทตอบสนองวถชวตเร งรบ แขงกบเวลา สะดวก-เขาถงงายสอดคลองกบ L i f e - s t y l e ของคนร น ใหม ท น ยมการม ประสบการณ ใหม ในการเดนทางทองเทยว สมผสกบวถชวตตางถน ประเทศไทยกมการพฒนาจากสงคมชนบทสสงคมเมองอยางรวดเรว เชนเดยวกบหลายประเทศในเอเชย จากการคาดประมาณของสารประชากรมหาวทยาลยมหดล คาดวาป 2561 ประชากรไทย อาศยในเขตเมองประมาณ 33.156 ลานคน หรอคดเปนรอยละกวา 50 ของประชากรไทย(1)

ซงเปนตวเลขทเพมขนเรวกวาการประมาณการของสถาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ทงน มขอมลทนาสนใจจากขอมลประชากรของประเทศไทยตามประกาศกรมการปกครอง สนป

บ ท ค ว า ม พ เ ศ ษ

การพฒนาอาหารรมบาทวถเพอยกระดบคณภาพชวต

สงเสรมเศรษฐกจและการทองเทยวไทย

โดย...อมพรจนทวบลย*

2559(2) จงหวดทมประชากรเพมขนมากทสด 5 จงหวด คอ จงหวดตาก สมทรสาคร ภเกต ชลบร และระยอง การเพมขนของประชากรกเปนตวชวดความเปนเมองทรกคบไปอยางรวดเรว และสงผลตอการเปลยนแปลงทางสงคมและ สงแวดลอมททกฝายตองเตรยมรบมอ วถชวตของผ อาศยในเมอง โดยเฉพาะ พฤตกรรมการบรโภคซงเปนกจกรรมหลกในการด�าเนนชวตกมรปแบบทเปลยนไป คนในเขตเมองมการปรงอาหารเองนอยลง มการรบประทาน อาหารนอกบานหรอการซออาหารส�าเรจมากขน “อาหารรมบาทวถ” จงเปนทางเลอกทไดรบความนยมสงขน มะโน ปราชญพพฒน และ สพตรา ปราณ(3) ศกษาความคดเหนของผบรโภค พบวา ผ บรโภคสวนใหญมการบรโภคอาหารจากแผงลอยจ�าหนายอาหารเปนประจ�า คดเปนรอยละ 76.00 และยงพบวา ลกษณะการใชจาย ดานอาหารของประชาชนในปจจบน มความ แตกตางกนตามกลมเจนเนเรชน (Generation) กลาวคอ คนเจนวาย (Generation Y) (เกดระหวาง ป พ.ศ.2524-2543) มสดสวนคาใชจายดานอาหาร

* ผอ�านวยการส�านกสขาภบาลอาหารและน�า กรมอนามย


สงถงรอยละ 77 เพมขนอยางชดเจนมากกวา กล มเบบบมเมอร (Generation BB) (เกดระหวางป พ.ศ.2489-2508) และคนเจนเอกซ (Generation X) (เกดระหวางป พ.ศ.2509- 2523) ทใชจายดานอาหารรอยละ 46 และ 40 ของคาใชจายทงหมด นอกจากน เปนทนาสงเกต วา คนในชนบทเรมมคาใชจายการรบประทานอาหารนอกบานและซออาหารส�าเรจสงขน ความแตกตางระหวางเมองกบชนบทเรมลดลง(4)

ดงนน การพฒนาอาหารรมบาทวถ ซงเปรยบเสมอนครวปรงอาหารใหกบประชากร ในสงคมเมอง ทมแนวโนมเพมขน จงเป นความส�าคญและจ�าเปนพนฐานทชวยสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนไทย เพอสรางความมนคง มงคงและยงยน ตามเปาหมายการพฒนาประเทศไทย ในยทธศาสตรชาต ระยะยาว 20 ป ค�าถามทชวนคด คอ ท�าอยางไร (How to do?) ในการพฒนาอาหารรมบาทวถ (Street Food) ของประเทศไทย เพอยกระดบคณภาพชวต สงเสรมเศรษฐกจและสนบสนนการทองเทยวไทย ทเปนรายไดหลกของชาต อยางยงยน

บทบำทของอำหำรรมบำทวถ ในประเทศไทย

การประกอบอาชพขายอาหารรมบาทวถ (street food) ในประเทศไทย มพฒนาการมาจากการคา ในสมยตนรตนโกสนทร เปนอาชพคาขาย ทผหญง (แมคา) ท�าเพอหารายไดใหครอบครว ควบคไปกบอาชพท�านา เนองจากชายไทยถกเกณฑแรงงานในระบบศกดนา โดยเปนการคาในเศรษฐกจแบบยงชพ ไมเนนการขยายการคา มลกษณะทงทขายอยกบท และแบบไมอยกบท โดยการพายเรอเรขายไปตามบานเรอน รมแมน�า ล�าคลอง ในรปแบบ “ตลาดน�า” (Floating Market)

หรอ “ตลาดเรอ” โดยน�าขาวของทมอยในละแวกทอยอาศย มาซอขายแลกเปลยนกน ตอมาขยบมาเปนการคาทางบกเปน “ตลาดบก” นอกก�าแพงพระนคร หลงจากมถนนมากขน และรปแบบการหาบสนคาเรขายตามถนน สนคาทขายสวนใหญยงเปนอาหาร ตามบนทกประวตศาสตร รฐมบทบาทในการสนบสนนและสงเสรมใหมตลาดนดเพอสงเสรมอาชพและรายไดใหแกเกษตรกรไทยทส�าคญ คอ นโยบายรฐนยมของ จอมพล ป. พบลสงคราม ไดมการสงวนเปนอาชพใหชาวไทย โดยการออกกฎหามผคาหาบเรแผงลอยอาหารชาวจนเขาไปคาขายในทท�าการของกระทรวงธรรมการ และโรงเรยนรฐบาลทกแหง เพอมงหวงจะเลอนฐานะทางเศรษฐกจตามแบบอยางพอคาชาวจน ทสามารถยดการคาขางทางเปนบนไดใหกาวส การสะสมทน(5) การคาหาบเรแผงลอยไดขยายตวป พ.ศ.2523 เปนอาชพอสระทเปดโอกาสใหประชาชน ผมรายไดนอยการศกษาต�าเขาสอาชพ เพอใหบรการอาหารราคาถกตามตรอกซอยในชมชนของแรงงานจ�านวนมากทผนตวจากภาคการเกษตรเขาสภาคอตสาหกรรม(6) ปจจบนกลายเปนอาชพทมบทบาททางเศรษฐกจ สรางงาน สรางฐานะ ใหแกผประกอบอาชพ ทมฐานะทางเศรษฐกจหลากหลาย โดยเฉพาะเมองใหญ เชน กรงเทพมหานคร กลายเปนรปแบบธรกจ (Business Model) รปแบบหนง ของธรกจขนาดจวหรอ Micro–enterprise (ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต:สศช.) ทชนชนกลางเขามาใน “สนามการคา” มากขน ดงตวอยาง สรวฒน วรเวทยวฒคณ ท เผชญกบวกฤตเศรษฐกจ ในป 2540 และไดผนตวเองจากนกธรกจอสงหารมทรพยมาสการเรขายแซนดวชขางทาง(7)



การพฒนาอาหารรมบาทวถ เพอยกระดบคณภาพชวต สงเสรมเศรษฐกจและการทองเทยวไทย

ในประเทศไทย แมสภาวะธรกจจะมการ

แขงขนสงและมความไมแนนอน แตมปจจย

สนบสนนจากแนวโนมสงคมเมอง พฤตกรรม และ

การใชชวตของคนรนใหม ทไมนยมท�าอาหารเอง

มชวตในการพบปะพดคย หรอท�ากจกรรมสงสรรค

ทางสงคม รวมถงมการเสาะหารานอาหารทด

และมชอเสยง เพอบรโภคอาหารและผอนคลาย

มผลส�ารวจพบวา คาใชจ ายเฉลยตอการรบ

ประทานอาหารรมทาง มากกวา 100 บาทตอมอ

มอยถงรอยละ 40 เมอน�ามาค�านวณจากฐาน

ประชากรวยท�างานใน กทม. ทมอย 3.84 ลานคน

การรบประทานอาหารรมทาง 3-4 ครงตอสปดาห

ในราคาอาหาร 100 บาท/มอ คดเปนมลคาสงถง

79,872 ลานบาทตอป(8) แนวโนมขยายตวการ

ของอาหารรมบาทวถกบสงคมเมองยงคงอย

สรางมลคาใหแกระบบเศรษฐกจโดยรวม ดงนน

อาจสรปไดวา บทบาทของ “อาหารรมบาทวถ”

ของประเทศไทย นบเปนจดเชอมตอการขบเคลอน

เศรษฐกจฐานรากของการน�าวตถดบอาหารจาก

ภาคการเกษตร ส การเพมคณคาและมลคาใน

ภาคการผลตและบรการ ในระดบชมชน เมอง

ประเทศไทยทควรไดรบการพฒนาอยางยง

กำรพฒนำอำหำรรมบำทวถ

(StreetFood)ของประเทศไทย

ตามเจตนารมณในพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 ไดบญญตไวเพอให “รานอาหารรมบาทวถ” ซงมการตง ปรง ประกอบ

หรอจ�าหนายอาหาร ตามททางสาธารณะในชมชน

ตางๆ หรอการเรขาย โดยสภาพเปนการกระท�า

ทไมถกตองตามกฎหมาย เนองจากเปนการ

กดขวางทางสาธารณะในการสญจรไป-มา ของคน

พาหนะตางๆ และอย ในสภาพทเปนขอจ�ากด

ใหอาจเกดการปนเป อนของอาหารได ดงนน

การจ�าหนายอาหารในททางสาธารณะ จะตองไดรบ

ใบอนญาตจากเจาพนกงานทองถน (มาตรา 56)(9,10)

“รานอาหารรมบาทวถ” จดเปนกจการทราชการ

สวนทองถนตองมการก�ากบดแลการประกอบ

กจการใหมการปฏบตเกยวกบการดแลสภาพ

หรอสขลกษณะของสถานททใชด�าเนนกจการ เพอ

ปองอนตรายตอสขภาพ ตามพระราชบญญตการ

สาธารณสข พ.ศ.2535 หมวด 9 การจ�าหนาย

สนคาในทหรอทางสาธารณะ เพอใหผประกอบการ

ค าอาหารมการปฏบตตนและจดให มการ

ด�าเนนการ เพอการรกษาความสะอาด และปองกน

อนตรายตอสขภาพแกประชาชน รวมทงปองกน

มใหเกดเหตร�าคาญและปองกนการเกดโรคตดตอ

ใน 3 มาตรา 41, 42 และ 43 ตามตาราง


มาตรา 43 เพอประโยชนของ

ประชาชนและการควบคมการ

จ�าหนายสนคาในทหรอทางสาธารณะ

ให ราชการทองถนมอ�านาจออก

ขอก�าหนดของทองถน ดงตอไปน

(1) ก�าหนดหลกเกณฑเกยวกบ

สขลกษณะสวนบคคลของผจ�าหนาย

หรอผชวยจ�าหนายสนคา

(2) ก�าหนดหลกเกณฑเกยวกบ

สขลกษณะในการใชกรรมวธการ

จ�าหนาย ท�า ประกอบ ปรง เกบ หรอ

สะสมอาหารหรอสนคาอน รวมทง

การรกษาความสะอาดของภาชนะ

น�าใช และของใชตางๆ

(3) ก�าหนดหลกเกณฑเกยวกบการ

จดวางสนคาและการเรขายสนคาใน

ทหรอทางสาธารณะ

(4) ก�าหนดเวลาส�าหรบการจ�าหนาย

สนคา

(5) ก�าหนดการอนทจ�าเปน เพอ

การรกษาความสะอาด และปองกน

อนตรายตอสขภาพแกประชาชน

รวมทงปองกนมใหเกดเหตร�าคาญ

และปองกนการเกดโรคตดตอ

มาตรา41 เจาหนาททองถนมหนา

ทควบคมดแลทหรอทางสาธารณะ

เพอประโยชน ในการใชสอยของ

ประชาชนโดยทวไป หามมใหมการ

จ�าหนายโดยลกษณะ วธการ จดวาง

สนคาในทหนงท ใดเปนปกตหรอ

เรขาย เวนแตจะไดรบใบอนญาตจาก

เจาพนกงานทองถน ในการออกใบ

อนญาต ทมการก�าหนดเงอนไขตาม

สมควร... (วรรค 1) การเปลยนแปลง

ชนดหรอประเภทสนคา ลกษณะ

วธการจ�าหนายสนคาหรอสถานท

จดวาง ท ต า งจากท ร ะบ ไ ว ใน

ใบอนญาต จะท�าไดตอเมอมการ

แจงตอเจาพนกงานทองถน และ

เจ าพนกงานทองถนจดแจงการ

เปลยนแปลงไวในใบอนญาต

มาตรา42 ใหเจาพนกงานทองถน

ดวยความเหนชอบของเจาพนกงาน

จราจร มอ�านาจออกประกาศ ในการ

ก�าหนดบรเวณทหรอทางสาธารณะ

หรอส วนหน งส วนใดของพนท

เปนเขตหามจ�าหนายหรอซอสนคา

เดดขาด

(1) หรอห ามตามก�าหนดเวลา

หลกเกณฑ วธการ และเงอนไข (2) โดย

การด�าเนนการตาม (1) และ (2)

เจาพนกงานทองถนตองปดประกาศ

ไวในทเปดเผย ณ สถานทท�าการ

ของสวนราชการทองถน และก�าหนด

วนบงคบใช มใหนอยกวาสบหาวน

นบแตวนประกาศ

ราชการสวนทองถนของประเทศไทยในปจจบนทง 5 รปแบบ คอ (1) กรงเทพมหานคร (กทม.) (2) เมองพทยา (3) เทศบาล (4) องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) และ (5) องคกรบรหารสวนต�าบล (อบต.) มบทบาทอ�านาจหนาทตามกฎหมาย เพอจดบรการสาธารณะแกประชาชนในพนททรบผดชอบ โดยไดมพระราชบญญตก�าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ�านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ.2542 ซงมงานดานการสาธารณสขและสงแวดลอม ทเกยวของกบการประกอบกจการ “รานอาหารรมบาทวถ”

ตามพระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 โดยกระทรวงสาธารณสข (กรมอนามย : ส�านกอนามยสงแวดลอม ส�านกสขาภบาลอาหารและน�า กองประเมนผลกระทบตอสขภาพ ศนยบรหารกฎหมายสาธารณสข และศนยหองปฏบตการ กรมอนามย) ท�าหนาทในการสนบสนนราชการสวนทองถน ทางดานวชาการ มาตรฐาน แนวทางการด�าเนนงาน โดยเฉพาะมาตรฐานการจดการสขาภบาลอาหารระดบทองถน มกระบวนงานการพฒนามาตรฐานระบบรบรองคณภาพการจดการดานสขาภบาลอาหาร 5 กระบวนงาน(11)



จากการเกบข อมลข อมลสถานการณสขาภบาลอาหาร แผงลอยจ�าหนายอาหาร ป 2554- 2557 พบวา ขอก�าหนดสขาภบาลอาหารทแผงลอย จ�าหนายอาหารไมผานซ�าๆ กนทกป คอ การ แตงกายทผสมผสอาหารแตงกายสะอาด สวมเสอ มแขน ผปรงตองผกผากนเปอน (รอยละ 29.30) การรวบรวมมลฝอยและเศษอาหารเพอน�าไปก�าจด (รอยละ 22.99) อาหารปรงสกมการปกปด หรอมการปองกนสตวแมลง น�าโรค (รอยละ 21.52) การเกบน�าแขงทใชบรโภคในภาชนะทสะอาด มฝาปด (รอยละ 18.46) และการเกบชอน สอม ตะเกยบ วางตงเอาดามขนในภาชนะโปรงสะอาดและมการปกปด (รอยละ 13.09)(12) สาเหตส�าคญ คอ ผประกอบการคาปฏบตไมถกตอง ตามเกณฑ มผลการส�ารวจความเหนของชาวยโรปทเดนทางมาทองเทยวในประเทศไทย โดยนกศกษาจากมหาวทยาลยลดส (Lead Univer-sity) พบวา ยงมความหวงกงวลเรองความสะอาด และการรกษาความสะอาดเรยบรอยของอาหาร ตามถนน

กำรศกษำเฉพำะกรณ(Casestudy)

ทจงหวดภเกต

ผเขยนไดท�าการศกษาเรอง “การพฒนา อาหารรมบาทวถ (Street Food) ของประเทศไทย เพอยกระดบคณภาพชวตและสนบสนนเศรษฐกจ การทองเทยวไทยอยางยงยน” โดยเลอกจงหวด ภเกตเปนตวแทนของจงหวดทองเทยวในการ ศกษาเฉพาะกรณ (Case study) ทจงหวดภเกต (THE CHARMING ANDAMAN)(13) โดยการวจย เชงคณภาพ (Qualitative Research) เปรยบเทยบ กบประเทศญปน ประเทศมาเลเซย และกรงเทพ- มหานคร เปนคเทยบ (Benchmarking) โดยม วตถประสงคเพอหารปแบบ มาตรฐาน และแนวทางการพฒนาอาหารรมบาทวถทพงประสงค เพอยกระดบคณภาพชวต สนบสนนเศรษฐกจการทองเทยวไทยอยางยงยน ในระหวางเดอนพฤษภาคม 2560-สงหาคม 2560 ไดผลการศกษาทส�าคญ ดงน


การยกระดบและการพฒนางานสขาภบาลอาหารรมบาทวถ จงเปนความจ�าเปนทต อง ยกระดบคณภาพชวตประชาชนไทยในเขตเมอง ทตองพงพงอาหารรมบาทวถทเพมจ�านวนมากขน ใหบรโภคอาหารทสะอาด ปลอดภย มคณคา เป นการพฒนาเพ อยกระดบคณภาพช ว ต เสรมสรางศกยภาพคน และดานการสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทยมกนทางสงคม ตามเปาหมายของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม แหงชาตฉบบท 12 (พ.ศ.2560-2564)


1. จงหวดภเกต มศกยภาพและความพรอมในการพฒนาเพอเปนตนแบบการพฒนารานอาหารรมบาทวถทสนองความตองการผบรโภค ทผสมผสานมตทางดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสขภาพ ไมดอยไปกวาคเทยบ และมโอกาสพฒนา โดยมผลงานและขอมลสนบสนนทงในมตทางเศรษฐกจ มตทางสงคม มตทางวฒนธรรม ทมตนทนทางธรรมชาต แหลงทองเทยว และเสนหทางวฒนธรรมทมเอกลกษณของอาหารทองถน (Local Food) จ�านวนมากกวา 50 ชนด บางชนดเปนอาหารทองถนทมขายทวไป เชน ขนมจน น� าพรกภ เกต หรอน� าพรกก งสด น�าพรกกงเสยบ ฮแช เปนตน หรออาหารทม ชอเสยงจากรานอาหารเกาแกทมฝมอ อาท หมผดแบบหมฮกเกยน:หมตนโพธ หมสะป�า หมอาวเก หมฮอง หรอหมเตาอว เปนตน นอกจากน ยงมสบปะรดภเกต ซงกลายเป นสนค า GI (Geographical Indication : สงบงชทางภมศาสตร) ทเปนเอกลกษณ ทน�ามาเปนจดขายทดงดด (Magnet) นกทองเทยว โดยพฒนาและน�าแนวคดการตลาดเรองคณคา (Value) ราคา (Price) ชองทาง การจ�าหนาย (Place) และการสงเสรมการขาย (Promotion) นอกจากน ในมตทางสขภาพ ส�านกงานสาธารณสขจงหวดภเกต ใหความส�าคญในการยกระดบการพฒนางานดานสขาภบาลอาหาร จาก CFGT (Clean Food Good Taste) มาเปน Safe food Good Hygiene Clean kitchen คอ รานอาหารผานเกณฑโครงการรานอาหารภเกตปลอดภย สขภาพด (สา’สข ยกนว) เพอสราง มาตรฐาน ภาพลกษณ และความปลอดภย ในการบรโภค และน�าแนวคดดๆ เรอง การบงคบใชทางกฎหมายอยางเขมงวด เพอมาตรฐานความสะอาด รวมทงนโยบายทชดเจนเรองความเปนระเบยบเรยบรอยของชมชน ไมกอใหเกดความสกปรก จากกจกรรมการปรง ประกอบ จ�าหนาย

อาหาร และการจดการขยะทเกดจากผบรโภค เพอสรางภาพลกษณ ความสวยงาม ความเชอมน โดยจงหวดภเกตเปนจงหวดทมศกยภาพ และมความพรอมสงในการด�าเนนงานสความยงยน เนองจากมผลงานทเปนรปธรรมตอเนองมาถง 10 ป ในการจดเทศกาลรานอาหารรมบาทวถเปนประจ�าทกป 2. รปแบบการพฒนาอาหารรมบาทวถท พงประสงค ของจงหวดภเกต เพอยกระดบคณภาพชวต และสนบสนนเศรษฐกจการทองเทยวไทย ควรด�าเนนงานใน 2 กลมเปาหมาย คอ 2.1) อาหารไทยจานดวน ส�าหรบกล มลกคาทวไป และกลมคนสงคมเมอง (Urbanite) 2.2) อาหารพนเมองทมเอกลกษณเฉพาะถน ส�าหรบกลม ลกคาทเปนนกทองเทยว ถอเปนจดแขงของ ผลตภณฑอาหารรมบาทวถ ทสามารถสนอง ตอมตทง 4 ดานเชนกน หากมการพฒนา การออกแบบ (Design) ดวยการเพมการเลา เรองราว (Story Tel l ing) และสร างเป น เอกลกษณ (Identity) เฉพาะถน และควรจดใหมพนทประจ�าส�าหรบ Street Food ใหมบรรยากาศทเรยบงาย พรอมโครงสรางทรองรบการสขาภบาลอาหารทไดมาตรฐานของกรมอนามยและกฎหมายทเกยวของ โดยพฒนาใหมปจจยทท�าใหเกดการพฒนาทยงยน เปนสงส�าคญดวย ขอก�าหนด/มาตรฐาน ส�าคญ ของทงสองกลม เปาหมาย คอ มตทางสขภาพ ถอเปนปจจยรวม และเปนปจจยทมความส�าคญอยางยง (Necessary Factors) เพอสรางและรกษาคณภาพชวตของ ผบรโภคใหไดรบอาหารทสะอาด ปลอดภย มคณคา ไมกอใหเกดโรค และไมสราง/กอใหเกดความสกปรก มลพษกบสงแวดลอม เพอสรางภาพลกษณ ความสวยงาม และความเชอมน ในการบรโภคอาหาร ในการนมตดานอนๆ อกสามดาน คอ เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม จะเปนปจจยเสรม (Plus Factors) ใหเกดแรงดงดดยงขน ดงภาพท 1




3. จงหวดภเกต ในฐานะทเปน World Tourist Destination ของประเทศไทย สามารถน�าขอมลทไดจากการศกษานไปใชประโยชน ตามแนวทางการพฒนาอาหารรมบาทวถของจงหวดภเกตสความยงยน สการเปนตนแบบของประเทศอยางเปนรปธรรม ไดอยางมประสทธภาพสง โดยเนนการบรณาการจากทกภาคสวน ตงแตตนน�า กลางน�า และปลายน�า ทงภาครฐ ภาคเอกชน-ผประกอบการคาอาหาร ภาคองคกรพฒนาเอกชน หรอ อพช. (Non-Government Organizations: NGOs) และภาคประชาชน ของจงหวดภเกต อยางกลมกลนและตอเนอง ใหบรรล 4 Wins คอ Win-Win-Win และ Win ไดแก ประชาชน Win, ผประกอบการ Win, องคกรภาครฐ/ทองถน Win และประเทศชาต Win โดยมขอเสนอทเปนรปธรรมในการพฒนา คอ เรงรด/ปรบปรง/จดหา สถานท และยกระดบมาตรฐานการขายอาหาร รมบาทวถ “อาหารไทยจานดวน” ใหไดมาตรฐาน และก�ากบดแลอยางเขมงวด; พฒนา สงเสรม

ภาพท1อาหารรมบาทวถทพงประสงคเพอยกระดบคณภาพชวตและสนบสนนเศรษฐกจ การทองเทยวไทยและแนวทางการพฒนาสความยงยน

ทดลองรปแบบอาหารรมบาทวถ “อาหารพนเมอง ทมเอกลกษณเฉพาะถน” ดวยรปแบบทพงประสงค ทผสมผสานทง 4 มต อยางกลมกลน; ยกระดบ พฒนา และสรางนวตกรรม “อาหารพนเมองทมเอกลกษณเฉพาะถน”(Local Food) ทมชอเสยง และมลกษณะเฉพาะทโดดเดน ดวยแนวคดการตลาดสมยใหม เพอดงดดนกทองเทยวใหมาลมลองรสชาตอาหารทมประโยชน ราคาประหยด และปลอดภยตอสขภาพ ทงนจ�าเปนตองมการศกษา เพอคดเลอกชนดของอาหาร มาน�ารอง พฒนาการออกแบบ (Design) ดวยการเพมเรองราว (Story Telling) และสรางเปนเอกลกษณ (Identity) เฉพาะถน ใหมคนมาทองเทยวตอเนอง โดยในอนาคต อาหารชนดนนอาจพฒนาไปส อาหารรมบาทวถทวไป เปน GI ตวใหม หรอมการพฒนาตวสนคากลายเปนสนคาส�าเรจรป Local Product Food เพมยอดจ�าหนายท�ารายไดเขาประเทศ หรอสรางธรกจการเยยมชม หรอการสอนวธการท�าอาหารภเกต


ขอเสนอเชงนโยบำยกำรพฒนำอำหำร

รมบำทวถ(StreetFood)ในประเทศไทย

จากขอมลการศกษาทกลาวมา สนบสนนวา การขายอาหารรมบาทวถของประเทศไทย ยงเปนธรกจขนาดเลกทควรสงเสรมและพฒนา สามารถท�าใหเกดคณคา มลคาทางเศรษฐกจแกประชาชนทมสวนเกยวของในอาชพตางๆ ตลอดหวงโซทางเศรษฐกจของประเทศไทย ตงแตธรกจตนน�า (Upstream) ในการผลตอาหารดบ พชผก ผลไม หรอ เนอสตว ฯลฯ มาสธรกจกลางน�า (Mid-stream) ในกระบวนการโลจสตกสและการแปรรปอาหาร จนมาเปนสนคาหรอบรการถงมอผบรโภคทธรกจปลายน�า (Downstream) ผลการศกษาโดยใชจงหวดภเกตเปนกรณศกษา สามารถน�าไปใช เปนแนวทางในการพฒนาอาหารรมบาทวถของของประเทศไทย ใหเกดคณคา และการพฒนาอาหารรมบาทวถของจงหวดภเกตสความยงยน สการเปนตนแบบ (Prototype) ของประเทศอยางเปนรปธรรม ไดอยางมประสทธภาพสง โดยเนนการบรณาการจากทกภาคสวน ตามแนวทางประชารฐ เพอเปาหมายในการยกระดบคณภาพชวต และสงเสรมเศรษฐกจและการทองเทยวของประเทศไทย โดยมขอเสนอเชงนโยบายเพอการพฒนา ดงน 1) รฐบาลควรให ความส�าคญในการก�าหนดนโยบาย และสงเสรมสนบสนน การพฒนา อาหารรมบาทวถ ให มการด�าเนนงานแบบบรณาการ (Integration) ทสนองตอบมตทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสขภาพ รวมทงการก�ากบ ตดตาม ประเมนผล นโยบายนอยางจรงจง ทชวยแกปญหาในระดบทองถนทเปนขอจ�ากด/อปสรรค เพอสรางคณภาพชวตทดของประชาชนอยางเปนรปธรรม ใหองคกรปกครองสวนทองถน ร วมมอกบภาคประชาสงคมในชมชน เพอก�าหนดทหรอทางสาธารณะทเหมาะสม รวมกน

ออกแบบ พฒนา และสงเสรม ใหมการด�าเนนงานอาหารรมบาทวถทพงประสงค ทเชอมโยงนโยบายทงดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสขภาพ เกดรปธรรมในการด�าเนนงานในพนท 2) การสรางความเขมแขง และสงเสรม สนบสนน กลไก มาตรการ การก�ากบดแล อาหารรมบาทวถทสอดคลองกบบรบทในทองถน (Area Based) ซงตองอาศยพลงภายในชมชนจากทองถน ทตอเชอมกบทศทางการขบเคลอนประเทศเพอเนนการพฒนาเมองและประเทศ ซงมหลายทองถน ด�าเนนการพฒนามาแลว (Good Practice) มาพฒนาตอยอด เพอสรางเปนตนแบบและขยายผลการด�าเนนงานตอไป 3) การพฒนามาตรฐานอาหารรมบาทวถในประเทศไทย ทผสมผสานมตทางดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสขภาพ รวมทงการน�าแนวคดการบรหารจดการสมยใหมมาประยกต/ใช เพอสรางโอกาสในการแขงขน โดยการพฒนาตอยอด จากทองถนทมผลการด�าเนนงานทด (Good Practice) มาพฒนาตอยอด เพอสรางเปนตนแบบและขยายผลการด�าเนนงานซงเปนภารกจหลกส�าคญของหนวยงานภาครฐทจะสงเสรม สนบสนน การด�าเนนงานของภาคเอกชน ผประกอบการคา ใหมทกษะทส�าคญ 3 ดาน ในโลกยคใหม คอ ความรอบรดานการเงน (Financial Literacy) ความรอบรดานเทคโนโลยดจทล (Digital Literacy) ผสมผสานกบความรอบรดานสขภาพ (Health Literacy) เพอใหเกดรปธรรมในการพฒนา 4) การเสรมพลงความรอบรดานสขภาพแกประชาชน ใหเปนกลไกในการก�ากบดแล รกษาและคมครองสทธในฐานะผบรโภค เพอถวงดลและผลกดนใหเกดการพฒนาธรกจอาหารรมบาทวถ ทสามารถยกระดบคณภาพชวต สงเสรมเศรษฐกจและการทองเทยวไทยอยางยงยน ยงๆ ขน.




1. สารประชากร มหาวทยาลยมหดล, สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. “ประชากรของประเทศไทย

พ.ศ. 2561” [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 5 มกราคม 2561].เขาถงไดจาก: www.ipsr.mahidol.ac.th /ipsrbeta/

th/Gazette.aspx.

2. กรมการปกครอง. ประกาศส�านกทะเบยนกลาง เรอง จ�านวนราษฎรทวราชอาณาจกร ตามหลกฐานท�าเบยนราษฎร

ณ วนท 31 ธนวาคม 2559 [อนเตอรเนต]. 2559 [เขาถงเมอ 5 มกราคม 2561].เขาถงไดจาก: http://stat.

bora.dopa.go.th/stsy/y._stst59.htm.

3. มะโน ปราชญาพพฒน และสพตรา ปราณ. การศกษาจดการตามมาตรฐานสขาภบาล อาหารของผประกอบการ

กรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: วทยาลยนวตกรรมและการจดการ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา; 2557.

4. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล. สขภาพคนไทย 2559: ตายด/วถทเลอกได. เอกสารทางวชาการ

หมายเลข 454. นครปฐม: สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล; 2559. หนา 18

5. นฤมล นราทร. อรศร งามวทยาพงศ และชไมพร รงฤกษฤทธ. การศกษาเศรษฐกจนอกภาคทางการในเมอง

เพอการขบเคลอนเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพมหานคร: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย; 2550.

6. นฤมล นราทร. การจดการการคาหาบเรแผงลอยในกรงเทพมหานคร : ขอสงเกตและขอเสนอแนะ. ส�านกงานสงเสรม

สงคมแหงการเรยนรและคณภาพเยาวชน (สสค.). เอกสารประกอบการสมมนา “อภวฒนการเรยนร...

สจดเปลยนประเทศไทย”; 6–8 พฤษภาคม 2557; อาคารอมแพคฟอรม เมองทองธาน. นนทบร; 2557.

7. อนทรชย พาณชกล. สมภาษณพเศษ “20 วกฤตฟองสบแตก วนนของ ศรวฒนแซนวซ”. โพสตทเดย [อนเตอรเนต].

[เขาถงเมอ 5 มกราคม 2561].เขาถงไดจาก: http://m.posttoday.com/analysis /interview/477270.

23 มกราคม 2560

8. จราวฒน คงแกว. ถอดรหส Street Food เงนลาน!. กรงเทพธรกจ. 2557 พค.26; [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ

5 มกราคม 2561].เขาถงไดจาก: www.bangkokbiznews.com/newsdetail/584306.

9. สรย วงศปยชน และคณะ. การศกษาสถานการณ ระบบ และกระบวนการด�าเนนงานสขาภบาลอาหารของประเทศไทย

(A Study of The Present Situation, System and Standard, Operationing Procedure (SOP) of Food

Sanitation in Thailand). ส�านกสขาภบาลอาหาร กรมอนามย; 2556.

10. กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข.คมอมาตรฐานการปฏบตงานระบบการจดการสขาภบาลอาหารส�าหรบองคกร

ปกครองสวนทองถน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพสามเจรญพาณชย กรงเทพ จ�ากด; 2554.

11. กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. คมอขนตอนการปฏบตงานระบบการจดการสขาภบาลอาหารระดบทองถน.

กรงเทพมหานคร. ส�านกพระพทธศาสนาแหงชาต; 2554.

12. กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. ผลการด�าเนนงานสขาภบาลอาหารและน�า.ส�าเนาเอกสาร; 2555.

13. อมพร จนทวบลย. การศกษาเรอง “การพฒนาอาหารรมบาทวถ (Street Food) ของประเทศไทยเพอยกระดบ

คณภาพชวตและสนบสนนเศรษฐกจการทองเทยวไทยอยางยงยน” สถาบนการตางประเทศเทวะวงศวโรปการ

กระทรวงการตางประเทศ; 2560.

H E A L T H

เอกสารอางอง


บ ท ค ว า ม ป ร ท ศ น

โดย...อดมรตนวฒนสทธ*

จราคงปราณ*

หมอกควนภาคใต ภยรายขามแดนThe Indonesian Haze:

A Transboundary Threat

บทน�ำ

ในชวงระยะเวลาหลายปทผานมา หลายจงหวดทางภาคใตของประเทศไทยตองประสบกบวกฤตหมอกควนโดยมสาเหตทส�าคญคอมลพษขามแดนทเกดจากไฟปาในประเทศอนโดนเซย ซงนบเปนหนงในเหตการณความรนแรงทางมลพษอากาศทส�าคญ เนองจากความเขมขนของมลพษอากาศสงผดปกตเกนกวาระดบมาตรฐานคณภาพอากาศและท�าใหเกดผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนในพนท โดยเฉพาะอยางยงในป พ.ศ. 2558 ทผานมา ซงขอมลจากองคการบรหารการบนและอวกาศแหงชาต สหรฐอเมรกาหรอนาซา (NASA) ระบวา ปญหาการเผาปาและ หมอกควนของอนโดนเซยรนแรงทสดในรอบ 15 ป โดยมจ�านวนและขนาดของไฟปามากกวาปใดๆ ตงแตเรมมการเกบขอมลความลกเชงแสงของอนภาคแขวนลอยในอากาศ (Aerosol Optical Depth) ดวยเครอง Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer (MODIS) บนดาวเทยมของนาซาตงแตป พ.ศ.2544(1)

จากเหตการณดงกลาว นอกจากจะสงผลกระทบ

อยางมากตอประชาชนในประเทศอนโดนเซยเองแลว ยงสงผลกระทบตอประชาชนในประเทศตางๆ ในภมภาคอาเซยนรวมถงหลายจงหวดทางภาคใตของประเทศไทยดวย โดยพบปรมาณฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM

10) เฉลย 24 ชวโมง

สงสด ทต�าบลหาดใหญ อ�าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เมอวนท 22 ตลาคม 2558 สงถง 360 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ซงมคาเปน 3 เทาของคามาตรฐาน (120 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) (2) การเกดหมอกควนขามแดนนเปนปญหาทางสงแวดลอมและสาธารณสขทส�าคญอยางหนงซงสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนรวมถงสภาพเศรษฐกจและสงคมอยางกวางขวาง การเฝาระวงและตดตามขอมลคณภาพอากาศเพอประกอบการตดสนใจทางสาธารณสข การวางแผนสอสารความเสยง รวมถงการตดตามผลกระทบทางสขภาพของประชาชนจงเปนสงทหนวยงานทเกยวของควรตองใหความส�าคญเพอชวยใหการวเคราะหและจดการปญหาเปนไป

* สาขาวชาอนามยสงแวดลอมและเทคโนโลย ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ


อยางมประสทธภาพมากยงขน บทความนมวตถประสงคเพอน�าเสนอขอมลทเกยวของกบสถานการณปญหาหมอกควนขามแดนในเขตพนทภาคใต ประกอบดวย สาเหตและปจจยทมอทธพล, สถานการณหมอกควนภาคใตโดยรวบรวมขอมลจากหนวยงานทเกยวของ(3,4) และจากผลการตรวจวดคณภาพอากาศภายในมหาวทยาลย วลยลกษณ จ.นครศรธรรมราช ซงเปนจงหวดหนงทไดรบผลกระทบจากสถานการณหมอกควน ดงกลาว แตยงไมมสถานตรวจวดคณภาพอากาศในพนท, ผลกระทบของหมอกควนตอสงแวดลอมและสขภาพอนามย, การจดการปญหาหมอกควน ขามแดนภาคใต และขอเสนอแนะในการปองกนผลกระทบจากสถานการณหมอกควน ทงนเพอเปนขอมลใหกบหนวยงานทเกยวของและประชาชนทวไปไดตระหนกและเตรยมพรอม ในการรบมอและเฝาระวงสถานการณปญหาและผลกระทบทอาจเกดขน

สำเหตและปจจยทมอทธพลตอ

สถำนกำรณหมอกควนในภำคใต

หมอกควน หมายถง การสะสมของฝนละอองและควนในอากาศ ซงอาจเกดจากการเผาไหมทงโดยธรรมชาต เชน ไฟปา การระเบดของภเขาไฟ และโดยการกระท�าของมนษย เชน การเผา ในท โล งเพอการเกษตรกรรม การเผาไหม เชอเพลงในเครองยนตจากการจราจรและในภาคอตสาหกรรม เปนตน ตงแตป พ.ศ.2540 เปนตนมา พนทภาคใตตอนลางของประเทศไทยตองเผชญกบปญหาหมอกควนขามแดนในชวงระหวางเดอนมถนายน-กนยายนเป นประจ� าทกป เนองมาจากการเผาปาและการปรบพนทดวยการ เผาเพอการเกษตรกรรมในพนทปาพรบนเกาะสมาตราและเกาะกาลมนตนในช วงฤดแล ง ซงเปนสาเหตส�าคญของการเกดสถานการณ

ไฟปาในประเทศอนโดนเซย(5) เนองจากปาพร เปนปาไมผลดใบประเภทหนงทขนในบรเวณ ทล มมน�าทวมขง ดนในปาพร เรยกวาดนพร หรอดนอนทรย (Peat soil) ซงเกดจากการตกสะสมของใบไม กงไมอยในปรมาณมหาศาลและทบถมกนจนเปนชนหนา ในปทอากาศแหงแลงจดจนระดบน�าในปาพรลดต�าลงกวาระดบผวดน ท�าใหดนพรแหงและกลายเปนเชอเพลงอยางด กอใหเกดปญหาไฟไหมปาพรตามมาซงควบคมไดยาก ท�าใหเกดกล มหมอกควนจ�านวนมาก กระจายครอบคลมทงประเทศอนโดนเซย สงคโปร มาเลเซย และภาคใตตอนลางของประเทศไทย สารมลพษทปนเป อนอย ในบรรยากาศนอกจากจะข นอย ก บปร ม าณมลพษจากแหลงก�าเนดแลว ปจจยทางภมประเทศและอตนยมวทยากเปนสงส�าคญทมผลตอการแพรกระจายและความรนแรงของผลกระทบ ส�าหรบสถานการณ หมอกควนในภาคใต ซ งสภาพภมประเทศทเปนคาบสมทรรายลอมดวยทะเลทงสองดาน ลมมรสมตะวนตกเฉยงใตทพดผานประเทศไทยในระหวางกลางเดอนมถนายน-ตลาคม มอทธพลอยางมากตอการเกดสถานการณหมอกควนดงกลาว ทงน เนองจากลมมรสม ตะวนตกเฉยงใตพดพาเอาหมอกควนจากเกาะสมาตราเขาสภาคใตฝงตะวนตกของประเทศไทยและเกดการไหลวนท�าใหหลายจงหวดในภาคใต ฝ งตะวนออกไดรบผลกระทบไปดวย ในทางกลบกนปรมาณน�าฝนซงเกดขนในระหวางทหมอกควนพดผานกมผลตอการลดลงของหมอกควนเนองจากชวยชะลางฝ นละอองออกจากชนบรรยากาศได ซงแตกตางจากสถานการณ หมอกคว นท เ ก ด ข น ท า ง ตอน เหน อ ขอ งประเทศไทยซงเกดในชวงฤดแลง (เดอนมกราคม-เมษายน) ของทกๆ ป และดวยลกษณะภมประเทศทเปนแองกระทะและมภเขาลอมรอบและสภาพ

หมอกควนภาคใต ภยรายขามแดน


ความกดอากาศสงในชวงเวลาดงกลาวท�าใหสารมลพษในบรรยากาศซงมความคงตวสงแพรกระจายไดไมดท�าใหปญหาหมอกควนในพนทภาคเหนอมความรนแรง ถงแมวาปจจยทางภมประเทศและอตนยมวทยาจะเปนปจจยตามธรรมชาตทไมสามารถควบคมได แตกลบมความส�าคญอยางมากตอการเกดปญหามลพษอากาศ โดยเฉพาะปจจยอตนยมวทยาทจะตองมการ คาดการณและเฝาระวงเพอก�าหนดมาตรการปองกนไดอยางเหมาะสม

สถำนกำรณหมอกควนขำมแดนใน ภำคใต

สถานการณหมอกควนจากไฟปาในประเทศอนโดนเซยไดมการรายงานมาตงแตกอนป พ.ศ.2533 และถกก�าหนดเปนประเดนปญหาส�าคญเมอสถานการณดงกลาวท�าใหเกดผลกระทบทงทางสขภาพอนามยและเศรษฐกจขนในประเทศมาเลเซย สงคโปร บรไน รวมถงประเทศไทยในระหวางเดอนกรกฎาคมถงตลาคมป พ.ศ.2540 (6) และในป พ.ศ.2558 ทผานมานบไดวาเปนอกปหนงทเกดปญหาหมอกควนทรนแรงในเอเชยตะวนออกเฉยงใต โดยประเทศทไดรบผลกระทบ ไดแก มาเลเซย สงคโปร บรไน อนโดนเซย และภาคใตของประเทศไทย นอกจากนการเกดปรากฏการณเอลนโญ (El Niño Phenomena) ซงท�าใหเกดสภาวะแหงแลงกวาทกปมผลใหไฟปาทเกดขนสามารถกระจายออกเปนวงกวางไดอยางรวดเรว(7) จากรายงานขอมลผลการตรวจวดความเขมขนของ PM

10 เฉลย 24 ชวโมง (คา

ต�าสด, สงสด, และเฉลยรายเดอน) โดยกรมควบคมมลพษ(3) ทสถานตรวจวดคณภาพอากาศเทศบาลนครหาดใหญ อ.หาดใหญ จ.สงขลา ตงแตเดอนมกราคม 2540 ถงเดอนมถนายน 2559 ดงแสดงในภาพท 1 จะเหนไดวาระดบความเขมขน

ของ PM10 สงเกนคามาตรฐานทก�าหนดไว (120

ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร) ในหลายๆ ป โดยมคาความเขมขนสงสดทตรวจวดไดในเดอนตลาคม พ.ศ. 2558 และมจ�านวนวนท PM

10 ม

คาเกนเกณฑมาตรฐานถง 7 วนในรอบเดอน ซงยาวนานทสดของพนทจงหวดสงขลา นอกจากพนทจงหวดสงขลาแลว ผลการตรวจวด PM

10

เฉลย 24 ชวโมง ตงแตวนท 20 มถนายน-31 ตลาคม 2558 ในภาคใต จ�านวน 8 สถาน ในพนท 8 จงหวด ไดแก จงหวดสราษฎรธาน

ภเกต สงขลา ยะลา นราธวาส สตล ปตตาน และ

พงงา ดงแสดงในภาพท 2 โดยคา PM10 สงสด

ในวนท 22 ตลาคม พ.ศ. 2558 (รายงาน ณ เวลา 09:00 น. วนท 22 ตลาคม พ.ศ.2558) เทากบ 360 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร (มคก./ลบ.ม.) (4)

ทจงหวดสงขลา ซงสงกวาคามาตรฐานถง 3 เทา เมอพจารณาคณภาพอากาศในพนทภาคใตในวนดงกลาวพบวาคณภาพอากาศในจงหวดสงขลาอยในระดบทมผลกระทบตอสขภาพมาก ในขณะท จงหวดอนๆ อยในระดบปานกลางถงมผลกระทบตอสขภาพ จากทกลาวมาขางตนแมวาจะมการตรวจวดความเขมขนของฝนละอองในหลายๆ จงหวด อยางไรกตาม ยงมอกหลายจงหวดในภาคใตทไดรบผลกระทบจากสถานการณหมอกควนแตตองอาศยขอมลจากจงหวดใกลเคยงและหนวยงาน ส วนกลางเพ อ เป นข อมล ในการเฝ าระว งสถานการณ เนองจากขอจ�ากดของสถานตรวจวดคณภาพอากาศ ส�าหรบจงหวดนครศรธรรมราชกเชนกน ดงนนเพอเปนขอมลใหกบนกศกษา บคลากร และประชาชนโดยตรงกบสถานการณจรงในพนทและทนท วงท ทางสาขาวชา อนามยสงแวดลอมและเทคโนโลย ส�านกวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ จงไดท�าการตรวจวดคาฝนละอองขนาดไมเกน



2.5 ไมครอน (PM2.5

) ในบรรยากาศทวไปภายในมหาวทยาลยวลยลกษณ ดวยเครอง Partisol-FRM Model 2000 PM-2.5 Air Sampler เนองจากฝ นหมอกควนเปนฝ นเผาไหมขนาดเลก การตรวจวด PM

2.5 ซงสามารถแขวนลอย

อยในอากาศไดนานกวา แพรกระจายไปในอากาศไดไกลกวา รวมทงสงผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจไดมากกวาฝนละอองแขวนลอยทงหมด และ PM

10 จงใหขอมลในเชงผลกระทบตอสขภาพ

ไดตรงจดมากกวา โดยเลอกท�าการตรวจวดบรเวณดานหนาอาคารไทยบร เนองจากความเหมาะสมในการตงเครองมอและเปนบรเวณกลมอาคารเรยนซงนกศกษาและบคลากรท�ากจกรรมตางๆ และสญจรไปมา ผลการตรวจวดระหวางวนท 21-22 ตลาคม พ.ศ.2558 มคาความเขมขน PM

2.5

เฉลย 24 ชวโมง เทากบ 166 มคก./ลบ.ม. ซงเกนคามาตรฐานมากกวา 3 เทา (คามาตรฐานเทากบ 50 มคก./ลบ.ม.) ซงสอดคลองกบผลการตรวจวด PM

10 ในจงหวดอนๆ ในภาคใตทเกนคา

มาตรฐานในวนเดยวกน ทงน หลกสตรอนามยสงแวดลอมไดมการเผยแพรขอมลการตรวจวดและแนวทางปองกนตนเองใหกบประชาชนในพนทเพอลดผลกระทบทางสขภาพทอาจเกดขนจากการรบสมผสฝนละออง นอกจากการตรวจวดคณภาพอากาศในบรรยากาศทวไปแลว ไดมการตรวจวดสารมลพษ

ทางอากาศภายในอาคารตางๆ ของมหาวทยาลยวลยลกษณดวย เนองจากกจกรรมการเรยนการสอนโดยทวไปจดในอาคารทมลกษณะเปนหองปดและใชระบบปรบอากาศ ทงนไดท�าการตรวจวดฝนละอองในอากาศ 4 ขนาด ไดแก ฝนละอองขนาดไมเกน 15, 10, 4, และ 2.5 ไมครอน (PM

15,

PM10, PM

4, PM

2.5) ตามล�าดบ โดยใชเครอง

Environmental Monitors (EVM-7) ดวยหลกการการกระเจงของแสง (Light Scattering) การตรวจวดใชเวลา 5 นาท ส�าหรบฝนละอองแตละขนาด ตอเนองกนเปนเวลา 20 นาทในแตละจดตรวจวด ซงด�าเนนการตรวจวดเปนเวลา 2 วน คอ วนท 21 และ 22 ตลาคม พ.ศ.2558 โดยตรวจวด ในชวงเวลาประมาณ 14.30-18.30 น. ของแตละวน ผลการตรวจวดแสดงดงตารางท 1 พบวา มคาเฉลยความเขมขนของ PM

15, PM

10, PM

4,

PM2.5

ทง 7 จดตรวจวด ทง 2 วน เทากบ 4-557, 4-453, 3-325 และ 2-247 มคก./ลบ.ม. ตามล�าดบ เมอเปรยบเทยบกบคาแนะน�าคณภาพอากาศภายในอาคารของประเทศสงคโปร ส�าหรบ PM

10 ทก�าหนดไวไมเกน 150 มคก./ลบ.ม.(8) พบ

วา บรเวณหองโถงอาคารตางๆ มความเขมขนของ PM

10 เกนเกณฑมาตรฐาน ส�าหรบคณภาพ

อากาศในอาคารทเปนหองปดและใชระบบปรบอากาศ (ชน 2 อาคารศนยบรรณสาร, หองเรยนชน 2 อาคารเรยนรวม 7 และหองธรการอาคาร


ภาพท1 ความเขมขนของPM10ในบรรยากาศทวไปณสถานตรวจวดคณภาพอากาศเทศบาลนครหาดใหญ

ต.หาดใหญอ.หาดใหญจ.สงขลาระหวางเดอนมกราคมพ.ศ.2540-มถนายนพ.ศ.2559


วชาการ 2) ในวนแรก (21 ตลาคม พ.ศ.2558) มความเขมขนของฝนละอองทกขนาดทตรวจวด อย ในระดบต�า เมอเทยบกบอาคารอนๆ ทเปนอาคารเปดและมการแลกเปลยนอากาศกบบรรยากาศทวไปไดมากกวา (โถงชน 1 อาคารไทยบร, โถงอาคารฟตเนต ศนยกฬา โถงชน 1 อาคารเรยนรวม 7 และหองปฏบตการวศวกรรม) อยางไรกตาม ผลการตรวจวดคณภาพอากาศในวนท 2 พบวา ปรมาณฝนละอองในอาคารปดกลบมความเขมขนสงขน ดงแสดงในผลการตรวจวดคณภาพอากาศในหองเรยนชน 2 อาคารเรยนรวม 7 แสดงใหเหนวาการอยในอาคารอาจปองกนการรบสมผสฝนละอองในบรรยากาศได แตถาระยะเวลาการเกดปญหาหมอกควนตอเนองเปนระยะเวลานาน การถายเทอากาศระหวางภายนอกและภายในอาคาร กสงผลใหเกดการสะสมของมลพษอากาศภายในอาคารเพมขน แตในกรณทเกดฝนตก น�าฝนจะเปนปจจยส�าคญทชวยลดปรมาณฝน

ละอองในบรรยากาศดงแสดงจากผลการตรวจวดทศนยกฬาและอาคารวชาการ 2 หลงจากทฝนตกในวนท 22 ตลาคม พ.ศ. 2558 ท�าใหความเขมขนของฝนละอองลดลงอยางเหนไดชด เมอพจารณาสดสวนฝนละอองขนาดตางๆ พบวา สดสวนคาเฉลยฝนละออง PM

15 : PM

10 : PM

4 :

PM2.5 เทากบ 1 : 0.89 : 0.61 : 0.45 ตามล�าดบ

โดยประมาณ 45% ของ PM15 จดเปนฝน PM

2.5

หรอฝนละเอยดทมอนตรายมากกวาฝนขนาดใหญเนองจากสามารถเขาไปยงถงลมปอดของระบบทางเดนหายใจ

ผลกระทบของหมอกควนตอ สงแวดลอมและสขภำพอนำมย

•ผลกระทบตอสงแวดลอม เหตการณ ไฟปาท เกดขนทประเทศอนโดนเซยเปนการเพมปรมาณกาซคารบอนได-ออกไซดในอากาศจ�านวนมหาศาล ขอมลจาก

ภาพท2 ความเขมขนของPM10ในบรรยากาศทวไปณสถานตรวจวดคณภาพอากาศในพนทภาคใต ระหวางเดอนมถนายน-ตลาคมพ.ศ.2558



จดเกบ

ลกษณ

ะ

ความ

เขมข

นต�าสด-สงสด

(คาเฉล

ย)วน

ท21ต.ค.2558

ความ

เขมข

นต�าสด-สงสด

(คาเฉล

ย)วน

ท22ต.ค.2558

PM15

PM10

PM4

PM2.5

PM15

PM10

PM4

PM2.5

อาคา

รไทย

บร

(โถงช

น 1)

อากา

ศผาน

เขา-

ออกโ

ถงอา

คาร

ทางช

องเป

ด 2

ดาน

152-

214

(176

)14

3-20

5(1

70)

93-1

17(1

08)

42-9

4(7

6)41

3-52

1(4

69)

366-

436

(399

)26

2-31

3(2

89)

214-

240

(226

)

ศนยก

ฬา

(โถงอ

าคาร

ฟตเ

นต)

อากา

ศผาน

เขา-

ออกโ

ถงอา

คาร

ทางห

นาตา

งและ

ประต

17

3-24

0(2

04)

179-

234

(202

)10

3-12

8(1

14)

41-1

08(8

8)32

-80

(63)

*60

-97

(70)

*27

-84

(50)

*13

-26

(19)

*

อาคา

รเรย

นรวม

7(โถ

งชน

1)โถ

งเปด

โลงอ

ากาศ

ผานเ

ขา-อ

อกทา

งชอง

เปดด

านขา

งทง 4

ดาน

145-

207

(176

)15

1-21

2(1

74)

94-1

24(1

09)

57-8

1(7

0)51

5-65

3(5

57)

412-

488

(443

)26

5-32

2(3

04)

195-

263

(247

)

หองป

ฏบตก

ารวศ

วกรร

มหอ

งพดล

ม/ ร

ะบาย

อากา

ศผาน

หนาต

าง12

5-20

0(1

77)

103-

191

(166

)81

-122

(106

)63

-88

(76)

366-

530

(502

)40

3-47

8(4

53)

305-

347

(325

)29

9-27

9(2

47)

อาคา

รศนย

บรรณ

สาร

(ชน

2)หอ

งปด

ใชระ

บบปร

บอาก

าศ0-

22 (7)

0-14 (4)

0-9

(3)

0-7

(2)

0-51

(28)

0-37

(28)

9-23

(15)

5-16 (8)

อาคา

รเรย

นรวม

7

(หอง

เรยน

ชน 2

)หอ

งปดใ

ชระบ

บปรบ

อากา

ศขน

าดหอ

งเรย

น 70

ทนง

0-23

(15)

0-25

(16)

0-18

(11)

1-16 (8)

116-

169

(140

)95

-136

(120

)73

-99

(86)

49-7

0(5

7)

อาคา

รวชา

การ 2

(หอง

ธรกา

ร)

หองป

ดใชร

ะบบป

รบอา

กาศ

0-12 (4)

0-12 (4)

0-8

(3)

1-6

(3)

0-39

(16)

*0-

25(1

4)*

10-2

8(1

8)*

5-14 (9)*

ตารางท

1ผลก

ารตรวจวดความ

เขมข

นของฝน

ละออ

ง(มคก

/ลบ.ม.)ในอาคารม

หาวท

ยาลย

วลยล

กษณระหวางวนท

21แล

ะ22ตลาคม

พ.ศ.2558

หมายเหต:*ตร

วจวด

ระหว

างฝน

ตกแล

ะหลง

จากฝ

นตกใ

นพนท




Global Fire Emissions Database (GFED) ในป 2558 ระบวาไฟปาในประเทศอนโดนเซยปลดปลอย กาซเรอนกระจกประมาณ 600 ลานตน ซงมากพอๆ กบปรมาณกาซเรอนกระจกของประเทศเยอรมนทงป (1) ซงหากไมมการวางแผนแกไขในระยะยาวจะสงผลท�าใหภาวะโลกรอนรนแรงยงขน นอกจากนกาซซลเฟอรไดออกไซด (SO

2) และ

กาซไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) จากการเผาไหม

เมอออกสบรรยากาศสามารถท�าปฏกรยากบไอน�าในบรรยากาศท�าใหเกดกรดซลฟรค (H

2SO

4) และ

กรดไนตรก (HNO3) ท�าใหเกดฝนกรดซงกระทบตอ

มนษย สตว พช และระบบนเวศ ซงอาจมผลตอจ�านวนสตวน�าในแหลงน�า ความหลากหลายทางชวภาพ รวมไปถงการท�าลายวสดและสงกอสรางตางๆ โดยเกดการกดกรอนและเปนสนมได และทเหนไดอยางชดเจนคอฝนละอองจากหมอกควนท�าใหอาคารบานเรอนสกปรก สภาพสงแวดลอมขาดความสวยงามตามธรรมชาต พชสงเคราะหแสงไดนอยลง ทศนวสยในการมองเหนลดลงซงท�าใหมผลกระทบตอคณภาพชวตของประชาชนและการคมนาคม สงผลตอเนองดานธรกจการทองเทยวและเศรษฐกจในพนททไดรบผลกระทบไดอกทางหนงดวย

•ผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน ฝ นละอองขนาดเลกเปนมลพษทางอากาศในหมอกควนทมความส�าคญมากทสดในมมมองทางสขภาพ โดยทวไปฝนละอองจากการเผาไหมมวลชวภาพตางๆ มขนาดเลกกวา 1 ไมครอน โดยฝนละอองทมขนาด 0.15 – 0.4 ไมครอน มสดสวนมากทสด(9) ซงฝนละอองขนาดเลกดงกลาวสามารถถกพดพาไปถงพนททอยในระยะไกลออกไปไดมากกวาฝนละอองขนาดใหญกวาซงสามารถตกลงดวยแรงโนมถวงของโลกไดในเวลาอนสน การรบสมผสฝนละอองในหมอก

ควนความเขมขนสงในระยะสนนนอาจท�าใหเกดอาการแบบเฉยบพลน ไดแก ไอ จาม มน�ามก หายใจล�าบาก การอกเสบของระบบทางเดนหายใจ ทงนผทมสขภาพรางกายแขงแรงโดยทวไปจะมความสามารถในการฟนฟสภาพรางกายไดอยางรวดเรว ขนอยกบปรมาณฝนละอองทไดรบสมผส ส�าหรบประชากรกลมเสยง ไดแก กลมเดกเลก ผสงอาย หญงตงครรภ และผปวยดวยโรคระบบทางเดนหายใจและหลอดเลอด เชน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง โรคปอด หอบหด ภมแพ เปนตน อาจกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพทรนแรงกวาประชาชนทวไป ดงนนจงควรไดรบการดแลสขภาพอยางใกลชด ส�าหรบผลกระทบแบบเรอรงนนเกดไดจากการทฝนละอองเขาไปรบกวนระบบทางเดนหายใจโดยลกษณะทางกายภาพของฝนละออง โดยฝนละอองขนาดเลกสามารถเขาไปถงระบบทางเดนหายใจสวนลางได ซงกลไกทางชวภาพในรางกายสามารถก�าจดฝนละอองเหลานไดยากและใชเวลานาน หากไดรบสมผสฝนละอองเปนระยะเวลานานสามารถกอใหเกดการระคายเคองเรอรงและอาจเปนสาเหตหนงของการเกดผลกระทบทางสขภาพตางๆ ตามมาโดยผานกลไกการเกดการอกเสบ (Inflammation) และสภาวะเครยดออกซเดชน (Oxidative Stress) นอกจากน ลกษณะทางเคมของฝนละอองทประกอบดวยสารเคมมากมายหลากหลายชนด เชน สารกลมโพล ไซคลกอะโรมาตกไฮโดรคารบอน (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons; PAHs) ซงเกดจากการเผาไหมของสารอนทรย และกลมสารโลหะหนก(10) เปนตน อาจท�าใหเกดอนตรายตอสขภาพไดเชนกนเนองจากสารเคมใน 2 กลมนบางชนดเปนสารกอมะเรง

กำรจดกำรปญหำหมอกควนขำมแดน

ภำคใต



สถานการณหมอกควนขามแดนเปนปญหาทซบซอนและตองอาศยความรวมมอกนของหนวยงานตางๆ ทงภายในประเทศและระหวางประเทศ ในป พ.ศ. 2545 สมาคมประชาชาตแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Association of South East Asian Nations) หรอ อาเซยน (ASEAN) ไดรวมมอกนเพอลงนามในความตกลงอาเซยนวาดวยมลพษจากหมอกควนขามแดน (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution) โดยมวตถประสงคเพอด�าเนนมาตรการในการปองกนไฟปาและสถานการณหมอกควน ซงประเทศสมาชกสวนใหญไดลงนามในความตกลงดงกลาวในป พ.ศ.2546 (11) และอนโดนเซยไดรวมลงนามเปนประเทศสดทายในป 2557 (12) ส�าหรบการด�าเนนการในสวนของประเทศไทยนน ในชวง ทประเทศไทยตองเผชญกบปญหาหมอกควน ในป 2558 ทผานมา หนวยงานภาครฐไดมการด�าเนนการเพอตอบสนองตอสถานการณดงกลาว อาทเชน กรมควบคมมลพษไดมการแจงขอมลสถานการณใหผวาราชการ 7 จงหวดภาคใตรบทราบเพอด�าเนนการในสวนทเกยวของ ส�าหรบกระทรวงสาธารณสขไดมการเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนจากฝนละอองและหมอกควน โดยจดเจาหนาทสาธารณสข ลงพนทเพอใหค�าแนะน�าดานการดแลสขภาพอนามยและการปฏบตตนอยางถกตองในชวงวกฤตหมอกควน นอกจากการด�าเนนการตงรบสถานการณภายในประเทศแลว ประเทศไทยไดมการประสานความรวมมอกบส�านกงานเลขาธการอาเซยนและสาธารณรฐอนโดนเซยเพอใหรบทราบสถานการณของประเทศไทยและผลกระทบทประเทศไทยไดรบเพอเรยกรองใหสาธารณรฐอนโดนเซยด�าเนนมาตรการลดหมอกควนโดยเรงดวนตามขอก�าหนดของความตกลงอาเซยนวาดวยมลพษจากหมอกควนขามแดนเพอลดผลกระทบ

สขภาพอนามยของประชาชน รวมถงผลกระทบดานเศรษฐกจและสงคมอนเนองจากสถานการณหมอกควนดงกลาว(2) ยงไปกวานนประเทศไทยยงเปนเจาภาพและประธานในการจดประชมเพอพจารณารางโรดแมป (Roadmap on ASEAN Cooperation towards Transboundary Haze Pollution Control with Means of Implementa-tion หรอ ASEAN Transboundary Haze Free Roadmap) จนไดร างโรดแมปททกประเทศอาเซยนเหนพองดวยกนใหเสนอตอทประชมรฐมนตรสงแวดลอมเพอพจารณาใหความเหนชอบ จากการประชมรฐมนตรประเทศภาคตอขอตกลงอาเซยนเรองมลพษหมอกควนขามแดน คร งท 12 (COP-12 AATHP) ซ งจดขนระหวางวนท 10 - 11 สงหาคม พ.ศ. 2559 ณ กรงกวลาลมเปอร ประเทศมาเลเซย ซงโรดแมปน จะเปนกรอบแนวทางหลกในการประสานการด�าเนนงานระหวางประเทศอาเซยนในการน�า ขอตกลงอาเซยนเรองมลพษจากหมอกควน ขามแดนไปส การปฏบตอยางมประสทธภาพ สงเสรมใหเกดความรวมมอ การแลกเปลยน ความร ขอมล แนวทางปฏบตทด และเทคโนโลย ในการแกไขปญหา รวมถงการพฒนาศกยภาพ บคลากรเพอให สามารถรบมอกบป ญหาได อยางถกตองเหมาะสมตอไป(13)

ขอเสนอแนะในกำรกำรปองกนกำรเกด ผลกระทบจำกสถำนกำรณหมอกควน

• หนวยงานทเกยวของ: การปองกนทเสนทางของหมอกควนคอบรรยากาศ เชน การท�าฝนเทยม ซงไดมการด�าเนนการในบางพนทเพอชะลางฝนละอองออกจากชนบรรยากาศ ขอมลสภาพอากาศ เชน ทศทางลม กควรมการน�ามาพจารณาเพอคาดการณและ แจงเตอนผทจะไดรบผลกระทบ พรอมแนวทางใน


เอกสารอางอง1. Voiland A. Smoke Blankets Indonesia [Internet]. 2015 [cited 2016 Jun 17]. Available from: http://earthobservatory.

nasa.gov/IOTD/view.php?id=86681&eocn=image&eoci=related_image.

2. กรมควบคมมลพษ. รายงานสถานการณมลพษของประเทศไทย ป 2558: กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม; 2558.

3. ส�านกการจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ. รายงานสถานการณคณภาพอากาศและเสยง

[อนเตอรเนต]. 2559 [เขาถงเมอ 3 กนยายน 2559]. เขาถงไดจาก: http://aqnis.pcd.go.th/

4. ส�านกงานสงแวดลอมภาค 16. รายงานสถานการณหมอกควนภาคใตตอนลาง [อนเตอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ

3 กนยายน 2559]. เขาถงไดจาก: http://reo16.mnre.go.th/reo16/doc_announce/list/21/1.

5. Page SE, Siegert F, Rieley JO, Boehm H-DV, Jaya A, Limin S. The amount of carbon released from peat

and forest fires in Indonesia during 1997. Nature. [10.1038/nature01131] 2002;420(6911):61-5.


การปองกนตนเองใหกบประชาชนอยางเหมาะสมและทนตอสถานการณ • ประชาชน: - การลดการสมผสกบฝ นละอองในสถานการณหมอกควนสามารถท�าไดโดยการใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจทเหมาะสม เชน หนากากกรองอนภาคมาตรฐานชนด N95 การสวมใสหนากากอนามยชนดธรรมดาอาจปองกนผลกระทบไดบางสวนเนองจากฝนจากหมอกควนเปนฝนเผาไหมขนาดเลก นอกจากนควรลดกจกรรมทใชแรงมากหรอการออกก�าลงกายภายนอกอาคารซงจะเพมอตราการหายใจและโอกาสในการรบฝนละอองเขาสปอดมากขน - การอยในบานหรอในอาคารสามารถชวยลดการรบสมผสได อยางไรกตามขนอย กบวาบานหรออาคารนนๆ สามารถปองกนฝนละอองจากหมอกควนเขาสภายในอาคารไดมากนอยเพยงใด จากผลการศกษาความเขมขนของฝนละอองภายในอาคารตางๆ ของมหาวทยาลย วลยลกษณในชวงสถานการณหมอกควนในป พ.ศ.2558 แสดงใหเหนวาหองทมลกษณะปดและใชเครองปรบอากาศมความเขมขนของฝนละอองต�ากวาหองทเปดโลง อยางไรกตามฝนละอองสามารถเขาไปสะสมได ซงอาจเกดจากการเปด-ปด

ประตเขาออกและการหมนเวยนอากาศบางสวนจากภายนอกอาคาร ดงนนหากสถานการณหมอกควนเกดขนเปนระยะเวลานาน ควรท�าความสะอาดบานหรออาคารเพอลดปรมาณฝนละอองสะสมโดยใชวธการใชผาชบน�าเชดแทนการใชไมกวาดเพอลดการฟงกระจาย

ปญหาหมอกควนข ามแดนจากไฟปาประเทศอนโดนเซย เปนปญหาทเกดขนเปนประจ�าแทบทกปมานานนบทศวรรษและมแนวโนม จะทวความรนแรงมากขน ปจจยทางสงแวดลอมทส�าคญอย างหนงกคอ ผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทท�าใหเกดภาวะ แหงแลงและสงผลใหการปองกนและควบคม ไฟปาเปนไปไดยาก ในขณะเดยวกนเมอเกดไฟปาขนกมสวน ให เกดภาวะโลกร อนอนเน องมาจากก าซ เรอนกระจกทปลดปลอยออกมาจากการเผาไหม ซงท�าให สถานการณเลวร ายมากยงขนเป นวงจรรายตอไปเรอยๆ ดงนน การชวยกนดแล สงแวดลอม ลดการใชพลงงาน ลดภาวะโลกรอน กนาจะเปนหนทางหนงซงทกคนสามารถท�าได เพอลดความรนแรงของไฟปาและหมอกควน ขามแดนในอนาคต


6. Forsyth T. Public concerns about transboundary haze: A comparison of Indonesia, Singapore, and

Malaysia. Global Environmental Change 2014;25:76-86.

7. Ahmed M, Guo X, Zhao X-M. Determination and analysis of trace metals and surfactant in air particulate

matter during biomass burning haze episode in Malaysia. Atmospheric Environment. 2016;

141:219-29.

8. Institute of Environmental Epidermiology. Guidelines for Good Indoor Air Quality in Office Premises. [Internet]

1996 [cited 2016 Sep 3]. Available from: https://www.bca.gov.sg/greenmark/others/NEA_Office_IAQ_

Guidelines.pdf

9. Hueglin Ch, Gaegauf Ch, Künzel S, Burtscher H. Characterization of Wood Combustion Particles:

Morphology, Mobility, and Photoelectric Activity. Environmental Science and Technology 1997;

31(12):3439-47.

10. Betha R, Pradani M, Lestari P, Joshi UM, Reid JS, Balasubramanian R. Chemical speciation of trace metals

emitted from Indonesian peat fires for health risk assessment. Atmospheric Research 2013;122:

571-8.

11. ASEAN. ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution. Jakarta: Association of South East Asian

Nations Secretariat; 2002.

12. Aritonang MS. New Regional Body to Net Forest Criminals Jakarta: The Jakarta Post. [Internet]. 2014

[cited 2016 Aug 8]. Available from: http://www.thejakartapost.com/news/2014/09/18/new-regional-

body-net-forest-criminals.html.

13. กรมควบคมมลพษ. อาเซยนเหนชอบโรดแมปอาเซยนปลอดหมอกควนขามแดน เพอกาวสวสยทศน เปนภมภาค

ปลอดหมอกควนขามแดน [อนเตอรเนต]. 2559 [เขาถงเมอ 3 กนยายน 2559]. เขาถงไดจาก: http://www.

pcd.go.th/Public/News/GetNewsThai.cfm?task=lt2016&id=17488.

H E A L T H



บ ท ว ท ย า ก า ร

บทคดยอ

ปจจยดานการยศาสตรและผลกระทบตอสขภาพ จากพฤตกรรมการใชสมารตโฟน ของนสตมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานคร

การศกษาพรรณนาแบบภาคตดขวางครงนมวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางปจจยดานการยศาสตรพฤตกรรมการใชสมารตโฟนกบผลกระทบตอสขภาพ3ระบบคอระบบสายตาระบบประสาทและ ระบบกระดกและกลามเนอจ�านวนนสตตวอยาง370คนค�านวณขนาดตวอยางไดจากสตรRomaldWM. ใชวธสมตวอยางแบบแบงชนเกบขอมลดวยแบบสอบถามทสรางขนเองโดยตรวจสอบคณภาพความตรงของเนอหาจากผเชยวชาญดานอาชวอนามยและสงเสรมสขภาพ 3 ทาน ทดสอบคาสมประสทธแอลฟาของ ครอนบาคเทากบ 0.854 วเคราะหขอมลดวยสถตพรรณนาและทดสอบความสมพนธของตวแปรดวยสถตไควสแควและสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการศกษาปจจยดานการยศาสตรพบวา นสต (รอยละ29.0) จะกมล�าตวลงมากกวา 60 องศาและศรษะท�ามมเงย (รอยละ 24.9) มพฤตกรรมการใชสมารตโฟน อยในระดบพอใช(รอยละ60.8)เมอทดสอบความสมพนธพบวาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชสมารตโฟนอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05) ไดแก ชนปทศกษา ระยะเวลาและขนาดหนาจอของ สมารตโฟน ในสวนผลกระทบตอสขภาพทง 3 ระบบอยในระดบปานกลาง พฤตกรรมการใชสมารตโฟน มความสมพนธกบอาการเฉยบพลนทางสขภาพอยางมนยส�าคญทางสถต(p<0.05)ประกอบดวย(1)อาการระบบสายตาไดแก ตาพรามว ระคายเคองตาคนตา น�าตาไหล ตาแดงกวาปกต (2) อาการระบบประสาทไดแกปวดศรษะเวยนศรษะคลนไสฉนเฉยวงายนอนไมหลบอาเจยนเบออาหาร(3)อาการระบบกระดกและกลามเนอไดแกปวดบรเวณคอขอมอ/มอหลงสวนลางและแขนดงนนขอแนะน�าในหนวยงานการศกษาควรกระตนเตอนสอดแทรกเนอหาผลกระทบตอสขภาพสอนในชนเรยน นอกจากนควรมนโยบายใหนสต ลดเวลาการใชสมารตโฟนและมหาวทยาลยควรก�าหนดเขตพนทการใชสมารตโฟน รวมทงนสตควรมทาทางการใชทถกตองนงหลงตรงศรษะท�ามมประมาณ0-10องศาค�ำส�ำคญ: พฤตกรรมใชสมารตโฟน,ผลตอสขภาพ,นสตมหาวทยาลย

ฌำน ปทมะ พลยงคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยมหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา


Abstract The purpose of this cross-sectional decretive studywas to determine ergonomic factors, behaviorofthesmartphoneusersrelatedwithhealtheffectsin3systemsincludingeyesystem,nervoussystemandmuscleskeletalsystemamong370undergraduatestudents.ThesamplesizewascalculatedfromRomaldWM.andastratifiedrandomsamplingwasapplied.Datacollectionwas done by using questionnaires. The questionnaire was verified for validity content by 3 OccupationalhealthandhealthpromotionprofessionsandacoefficientreliabilityofCronbach’scoefficientalphawas0.854.Theywereanalyzedbyusingdescriptivestatisticsandchi-square,Pearson’scorrelationtestingtherelationshipbetweenvariables.Theresultsonergonomicfactorshowthatthepercentage(29.0%)ofthebackbentmorethan60degreesand(24.9%)headup.Thestudents hadmoderate level of smartphone using behavior (60.8%).The relationship analysisshowedthattherewasasignificant(p<0.05)factorsrelatedwithsmartphonebehaviorwasyearstudy,durationandscreensizeofsmartphone.Concerninghealtheffects,itwasfoundtobeinmoderatelevelforall3systems.Smartphonebehaviorwererelatedsignificant(p<0.05)withacutehealth effect inclusive (1) eye systems as; eye blurry, eye irritation, itching, watery eyes and conjunctivitisthanusual(2)nervoussystemas;headache,dizzy,squeamish,choleric,sleepless,vomitandlossofappetite(3)muscleskeletalsystemas;paininneck,elbow/hands,lowerbackandarms.Recommendationswere:teachingorganizationsshouldeducatestudentsinhealtheffectsfrom smartphone use in classroom. In addition, policy in reduction of smartphone use and limitationofsmartphoneusableareas inuniversityshouldbedefined.Including,studentshavecorrectposturebysitsstraightlyandheadanangleofabout0-10degrees.Keyword:smartphoneusingbehavior,healtheffects,undergraduatestudents

Ergonomic factor and health effects of the smartphone using behaviors

among undergraduate students in auniversity, Bangkok.

Chan Pattama PolyongFacultyofScienceandTechnology,BansomdejchaoprayaUniversity

ปจจยดานการยศาสตรและผลกระทบตอสขภาพจากพฤตกรรมการใชสมารตโฟนของนสตมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานคร



■ บทน�ำ ส ง ค ม ไ ท ย ใ น ป จ จ บ น น ม ก า รเปลยนแปลงอยางรวดเรวทงดานการเมองเศรษฐกจและเทคโนโลยต างๆ ซงมนษย จะตองมการปรบตวอยเสมอในการด�ารงชวตสงผลใหมการแสดงออกของพฤตกรรมทางสงคมในแตละชวงอายทแตกตางกนออกไปตามยคสมย ทงนในปจจบนไดแบงสงคมออกเปน5รน(Generations)ในกลมคนทถกกลาวถงปญหาในดานพฤตกรรมทางสงคมมากคอ กลมคนสมยใหมหรอเรยกอกอยางหนง วาGenerationsZเปนชวงอายคนทเกดหลงจากปพ.ศ.2538จะแสดงออกทางพฤตกรรมดวยความเปนตวของตวเอง มความนยมทางเทคโนโลยสง(1) ใชการสอสารระหวางคนผานทางขอความในโปรแกรมโทรศพทมอถอและคอมพวเตอร(2) นอกจากน Mária T.(3)

ไดศกษาพฤตกรรม วถชวตรวมถงการบรโภคของวยรนGenerationsZ ในประเทศฮงการ พบวา กล มคนสมยใหมนมความร สกว า สามารถท�าสงตางๆ ผานเทคโนโลยได สงผล ใหเกดการใชเทคโนโลยแบบเคลอนทและเครอขายอนเตอรเนตกนมากขน จากการส�ารวจในประเทศไทยของส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส ป2557(4)พบวามผเขาใชเครอขายอนเตอรเนตผานทางสมารตโฟนมากทสด รอยละ 77.1ใชงานเฉลย 6.6 ชวโมงตอวน เมอพจารณาถงพนท และช วงวยท ใช มากท สดพบว ากรงเทพมหานครใชมากถงรอยละ 84 และประมาณ 1 ใน 3 (รอยละ 37.5) ใชในชวงอาย19-21ป(5)ซงเปนชวงวยทศกษาในระดบอดมศกษาและยงพบขอมลวานสตนกศกษาใชเวลากบโทรศพทและอปกรณเคลอนทในการ เลนเกมส โปรแกรมการสนทนา คนหาขอมล

และตดตามเรองราวขาวสารเหตการณตางๆตามล�าดบ(6) พฤตกรรมตางๆ เหลานสงผลถงบคลกภาพภายนอกตองกมสวนคอ เพงมองทหนาจอไมสนใจกบสงแวดลอมรอบขางจงเปนค�ากลาววา “สงคมกมหนา” ศพทนยมท คนเคยในปจจบน พฤตกรรมสงคมกมหนานอกจากจะสงผลกบภาพลกษณภายนอกแลว ยงสงผล กระทบตอสขภาพได ซงการกมซ�าซากและนานเกนปกตจะท�าใหเกดอาการกบระบบกระดกและกลามเนอ การกมไปขางหนาทกๆ2เซนตเมตรจะท�าใหไหลตองแบกรบน�าหนก มากขนส งผลใหมอาการปวดบรเวณไหลคอ เกดการอกเสบของขอตอกระดกสนหลง สวนบน(7) นอกจากนน นรศ กจนรงค(8) ไดศกษาในระบบสายตาพบวา ผปวยทมปญหาเกยวกบดวงตามากกวารอยละ 80 มสาเหตมาจากรงสเหนอมวง (Ultraviolet; UV)ความยาวคลน400นาโนเมตรชนดUV-Aและแสงสฟาจากสมารตโฟน (Smartphone)แทบเลต (Tablet) สงผลใหเกดความผดปกตของสายตา มอาการแสบตา ระคายเคองตาน�าตาไหลเพมมากขน ทงนโทรศพทมอถอยงมคลนรงสไมโครเวฟ หากสมผสปรมาณมากจะเสยงตอระบบประสาท ปวดศรษะ คลนไสนอนไมหลบ(9) โดยเฉพาะศรษะจะเปนบรเวณทไดรบคลนและเกดความรอนขนมากทสด(10)

ยคสมยของเทคโนโลยแบบสมารตโฟนเขามามบทบาทอยางมากในชวง 2-3 ปหลง เหนแนวโนมของพฤตกรรมการเปดรบขอมลข าวสารแบบไร สายผ านสมาร ตโฟนและแทบเลตมากขนเพราะสามารถเปดรบไดทกททกเวลา(11)หากกลมคนGenerationsZยงม พฤตกรรมการใชทไมเหมาะสม ไมไดค�านงถง ผลกระทบทจะเกดขนกบสขภาพ(9) การ


สมผสระยะเวลายาวนานอาจสงผลกระทบตอสขภาพแบบเรอรงได ทงนผ วจยจงไดเหนความส�าคญโดยเลอกกลมเปาหมายเปนนสตมหาวทยาลยขนาดใหญแห งหนงในกรงเทพมหานคร ซงถอเปนชวงตนของกลมคนสมยใหมและกลมชวงอายทมความเสยงจากการใชงานสมารตโฟนมากทสด หากกลมคนเหลานทราบถงผลกระทบและมการปรบพฤตกรรมการใชเทคโนโลยทเหมาะสมจะเปนแบบอยางทดของGenerations เดยวกนและรนถดไปทผานมามงานวจยไมมากนกทกลาวถงผลกระทบทางสขภาพ สวนใหญจะเปนศาสตรทางดานธรกจทมการศกษาถงปจจยทจะสงผลถงยอดขายและก�าไร(12,13)ประกอบกบเทคโนโลยสมารตโฟนเพงถกน�ามาใชในระยะเวลาไมนานดงนนจงตองมการศกษาเฝาระวงอยางตอเนองถงผลกระทบตอสขภาพจากพฤตกรรมสงคมกมหนาในการใชเทคโนโลยหนาจอสมารตโฟน เพอน�าไปสกจกรรมการรณรงคเผยแพรผลกระทบตอสขภาพทอาจจะเกดเปนภยเงยบในอนาคตตอไป

■ วตถประสงคกำรศกษำ เพอศกษาความสมพนธระหวางปจจยดานการยศาสตร พฤตกรรมการใชสมารต โฟนกบผลกระทบต อส ขภาพของน ส ตมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานคร

■ วธกำรศกษำ 1. รปแบบกำรศกษำ การศกษาครงนเปนการวจยแบบภาคตดขวาง (Cross-sectionalstudy) 2. กลมตวอยำงกลมตวอยางเปนนสตมหาวทยาลยของรฐบาลแหงหนงในเขตธนบรกรงเทพมหานคร ก�าหนดขนาดตวอยางโดย

ใชตารางสตรของ RomaldWM.(14) คาความเชอมน95%ส�าหรบประชากรมากกวา10,000 คน ไดกลมตวอยางจ�านวน 370 คนจากนนใชวธการสมแบบแบงชน (Stratifiedsampling)ตามคณะและชนปทศกษาซงกลมตวอยางดงกลาวเปนผทผานเกณฑการคดเขาจากการวจยครงนคอเปนนสตทศกษาในภาคเรยนปกตท2/2557และยนดเขารวมการวจย 3. กำรพทกษสทธกลมตวอยำง กอนเรมเกบขอมล ผ วจยและผ ชวยวจยแนะน�า ตวเอง ชแจงวตถประสงค การรวบรวมขอมลพร อมท งชแจงให ทราบถงสทธของกล มตวอยางในการตอบรบหรอปฏเสธการเขารวม วจยในครงน โดยไมมผลตอกระบวนการเรยน การสอนใดๆ ข อมลท ได จะน�าเสนอเป น ภาพรวมเทานน 4. เคร อ งมอและกำรตรวจสอบ คณภำพของเครองมอ เครองมอทใชในการ เกบรวบรวมแบงออกเปน3สวนคอ1)แบบ สอบถาม ไดจากการทบทวนวรรณกรรมและสรางขนเอง ประกอบดวยขอมลทวไปพฤตกรรมการใชสมารตโฟนและผลกระทบตอสขภาพ2)แบบประเมนทาทางองศาของการ กมตวและการเงยศรษะในขณะใชสมารตโฟนประยกตจากแบบมาตรฐาน Rapid UpperLimp Assessment (RULA) โดยเลอกประเมนทาทางท เป นจดเสยงตอการบาดเจบมากทสด แบงระดบความเสยง 4 ระดบไดแก พฤตกรรมการกมหรอเงยสวนคอคอการกม 0-10º 10-20º >20º และมมเงยมคา คะแนนความเสยงเทากบ +1 +2 +3 และ +4ตามล�าดบ ในสวนพฤตกรรมการกมล�าตว จะแบงเปน 4 ระดบเชนกนตงแตนงตรง0º 1-20º 20-60º และ >60º มคาคะแนนความเสยงเท ากบ +1 +2 +3 และ +4




ตามล�าดบ และ 3) อาการระบบกระดกและกลามเนอ ประยกตจากแบบมาตรฐานของนอรดก (Nordic musculoskeletal ques-tionnaire)แบงแผนภาพรางกายชวงบนล�าตว ออกเปน7อวยวะไดแกคอไหลหลงสวนบนขอมอ/มอ หลงสวนลาง แขน และศอก แบงระดบการเจบปวดออกเปน5ระดบ(Osgoodscale) ตงแตไมมอาการปวดจนถงมอาการปวดมากใหคาคะแนน +1 +2 +3 +4 และ+5 ตามล�าดบ ทงนแบบสอบถามไดผานการ ตรวจสอบความตรง (Val id i ty) โดยผ เชยวชาญทางดานอาชวอนามยและดาน สงเสรมสขภาพจ�านวน3คนโดยพจารณาจากคาIndexofItem-objectiveCongruence มากกว า 0 . 5 ในทกข อ หล งจากน น น�าไปทดลองใช(Tryout)ในนสตทไมใชกลมตวอยางแตเปนนสตทมลกษณะทางประชากรใกล เคยงกน 30 คน และน�ามาทดสอบ ความเทยง(Reliability)ของเครองมอดวยวธ หาค าส มประสทธ ความเช อม นแอลฟา ครอนบาค (Cronbach’s alpha) ไดคาความเทยงเทากบ0.854 5. กำรใหคำคะแนน พฤตกรรมการใชสมารตโฟนจ�านวน 25 ขอ มระดบการปฏบตเปนมาตราสวนประมาณคา4ระดบตามแบบลคเครทเกณฑการใหคาคะแนนคอ ไมเคยให 1 คะแนนนานๆครงให 2 คะแนนบอยครงให 3 คะแนน และประจ�าให 4 คะแนนการแปลผลคะแนนใชการก�าหนดชวงระดบ 3ระดบโดยใชวธอนตรภาคชนของบลมดงนคะแนนมากกวาหรอเทากบรอยละ 80 (80-100 คะแนน) พฤตกรรมอยในระดบปรบปรง(ใชสมารตโฟนมาก) คะแนนระหวางรอยละ50-79 (50-79 คะแนน) พฤตกรรมอย ในระดบพอใช และคะแนนนอยกวารอยละ 50

(25-49คะแนน)พฤตกรรมอยในระดบด (ใชสมารตโฟนนอย) การกมศรษะและกมล�าตวตามองศาจ�านวน8ขอมระดบการปฏบตเปนมาตราสวนประมาณคา 4 ระดบตามแบบลคเครทเกณฑการใหคาคะแนนการกมศรษะและกมล�าตวคอไมเคยให 1คะแนนนานๆครงให2คะแนนบอยครงให3คะแนนและประจ�าให4คะแนนการแปลผลคะแนนใชการก�าหนดชวงระดบ 3ระดบโดยใชวธอนตรภาคชนของเบสทดงนคาเฉลยคะแนนเทากบ3.01-4.00อยในระดบปรบปรง คาเฉลยคะแนนเทากบ 2.01–3.00อยในระดบพอใช และคาเฉลยคะแนนเทากบ1.00–2.00อยในระดบด อาการทางสขภาพประกอบดวย3ระบบ ระบบสายตา ระบบประสาท ระบบกระดกและกลามเนอ ม 21 อาการ ซงระดบอาการเปนมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบตามแบบลคเครทเกณฑการใหคาคะแนนคอไมเคยให1คะแนนไมแนนอนให2คะแนนนานๆครงให3คะแนนบอยครงให4คะแนนและเปนประจ�าให5คะแนนการแปลผลคะแนนใชการก�าหนดชวงระดบ 3 ระดบโดยใชวธอนตรภาคชนของเบสท ดงน คาเฉลยคะแนนเทากบ 1.00- 2.33 อาการอยในระดบด (มอาการเกดนอย)คาเฉลยคะแนนเทากบ 2.34-3.66 อาการอยในระดบปานกลาง และคาเฉลยคะแนนเทากบ3.67-5.00 อาการอยในระดบไมด (มอาการเกดมาก) 6. กำรวเครำะหขอมลวเคราะหขอมล ไมตอเนองโดยการแจกแจงความถ หาจ�านวนและรอยละในตวแปรเพศชนปทศกษาส�าหรบขอมลตอเนองวเคราะหคาเฉลยสวนเบยงเบนมาตรฐานในตวแปร อาย รายรบตอเดอน คะแนนพฤตกรรมการใชสมารตโฟน การกม



ศรษะและล�าตว อาการทางสขภาพ ทดสอบความสมพนธของแตละปจจยโดยใช Chi-square ส�าหรบขอมลไมตอเนอง และทดสอบPearson’sCorrelationส�าหรบขอมลตอเนอง

■ ผลกำรศกษำ 1. ลกษณะขอมลทำงประชำกร จากการศกษากล มตวอยางพบวาประมาณ2ใน3(รอยละ62.2)เปนนสตเพศหญง อายเฉลยเทากบ 20.96±1.56ป ศกษาในระดบชนปท 3 (รอยละ 44.6) มรายรบตอเดอนเทากบ8,402.43±4,045.18บาทสวนใหญ(รอยละ84.9)ไดรายรบมาจากพอแม 2. พฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟนหรออปกรณสอสำรเคลอนท จากการศกษาพบวาสวนใหญ(รอยละ 60.8) มระดบพฤตกรรมการใชสมารตโฟนอยในระดบพอใช รองลงมาประมาณ 1 ใน 4(รอยละ 25.4) อยในระดบด คะแนนเฉลย

พฤตกรรมการใชสมารตโฟนเทากบ 62.23 ±14.63คะแนน(ตารางท1) เม อพ จ ารณาพฤตกรรมการ ใช สมารตโฟนรายดานพบวา นสตใชเวลาเลนสมารตโฟนมากกวา 3 ชวโมงตอวน (รอยละ 86.4) แยกเปนรายชวโมงพบการใช 3-4ชวโมงมากทสด (รอยละ 27.3) รองลงมาคอ5-6และ7-8ชวโมง(รอยละ23.5และ22.4 ตามล�าดบ) นอกจากนนยงพบนสตทใชมากกวา8ชวโมงตอวน(รอยละ13.2)ชวงเวลา ทใชมากทสดคอ20.01-22.00นาฬกา(รอยละ 24.6)รองลงมาคอเลนในชวงเชา10.01-12.00และ08.01-10.00นาฬกาตามล�าดบ ในสวน วตถประสงค ของการใช งานสมาร ตโฟน 3 อนดบแรกประกอบดวย ตดตามสอเฟสบค สนทนาโปรแกรมไลน และเลนเกมส รอยละ 32.632.0และ17.8ตามล�าดบโดยสวนใหญ (รอยละ 68.2) ใชหนาจอของสมารตโฟน ขนาดปกต

ตำรำงท 1 ระดบกำรใชสมำรตโฟนหรออปกรณสอสำรเคลอนทของนสต

ระดบกำรใชสมำรตโฟน เกณฑกำรใชสมำรตโฟน คะแนน จ�ำนวน รอยละ

ด ใชนอยกวารอยละ50 25-49 94 25.4

พอใช ใชรอยละ50-79 50-79 225 60.8

ปรบปรง ใชมากกวา/เทากบรอยละ80 80-100 51 13.8

χ ±S.D.เทากบ62.23±14.63

3. ทำทำงกำรใชสมำรตโฟน จากการประยกต ใช แบบประเมนRULA ระบพฤตกรรมการกมในขณะทใช สมารตโฟนซงการประเมนดวยRULAไดแบง องศาของการกมล�าตวออกเปน4ระดบไดแกตงตรง0-20,20-60และมากกวา60และการกมศรษะแบงออก4ระดบไดแก0-10,10-20,

มากกวา20และมมเงยพบวานสตจะมคะแนนการกมศรษะอยในระดบพอใช (คะแนนเฉลยอย ระหวาง 2.34-3.66 คะแนน) และเมอพจารณาแตละองศาพบวาในการปฏบตทดคอการนงตวตรงต�าแหนง 0 องศา นสตจะมการ ปฏบตนานๆครงมากทสด(รอยละ32.8)และการกมศรษะชวง0-10องศาจะพบการปฏบต



นานๆครง (รอยละ 35.9) ในสวนการปฏบตทมความเสยงจะพบการกมล�าตวมากกวา 60องศาเปนประจ�า(รอยละ29.0)และองศาของ

ศรษะจะเปนมมเงยเปนประจ�า (รอยละ 24.9)(ภาพท1)

ภำพท 1 กำรกมศรษะและกมล�ำตวในกำรใชสมำรตโฟน

4. ป จ จ ย ท ม ค ว ำ ม ส ม พ น ธ ก บพฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟนของนสต จากการศกษาพบวา ปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชสมารตโฟนของนสตอยางมนยส�าคญทางสถต(p<0.05)ไดแกปจจยสวนบคคลคอชนป(p<0.001;95%CI=0.191-0.349)และปจจยดานใชงานคอระยะเวลาทใช (p=0.003 ; 95%CI=0.215–0.366)ชวงเวลาทใช(p=0.030;95%CI=0.143–0.306)และขนาดหนาจอของสมารตโฟน(p=0.047;95%CI=0.124–0.301)สวนปจจยดานเพศไมมความสมพนธกบการใชสมารตโฟน(ตารางท2) 5. ควำมสมพนธระหวำงพฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟนกบผลกระทบตออำกำรทำงระบบสำยตำ ระบบประสำท และระบบกระดกและกลำมเนอ จากการศกษาพบวาพฤตกรรมการเลน สมารตโฟนมความสมพนธกบอาการทาง

สขภาพอยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.05)ไดแก 1) อาการระบบสายตา ตาพรามว/มองไมชดแสบตาน�าตาไหลระคายเคองตาคนตา ตาแดงกวาปกต 2) อาการระบบประสาทปวดศรษะ เวยนศรษะ คลนไส ฉนเฉยวงายนอนไมหลบอาเจยน เบออาหารซมเศรา3)อาการทางระบบกระดกและกลามเนอ อาการปวดบรเวณคอ ขอมอ/มอ หลงสวนลาง แขน(ตารางท3)

■ อภปรำยผล จ า ก ก า ร ทบท วน ว ร รณก ร ร ม ใ นประเทศไทยยงไม พบการศกษาเกยวกบ ผลกระทบตอสขภาพในระบบหลกๆ ของ รางกายจากการใชสมารตโฟน ซงเปนวตถ นยมทใชกนแพรหลายมากในปจจบนสวนใหญ แลวดานผลกระทบตอสขภาพจะเปนการใหขอมลสมภาษณจากผเชยวชาญผานสอสารมวลชนตางๆ หรองานวจยทตพมพเผยแพร


ตำรำงท 2 ปจจยทมควำมสมพนธกบพฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟนของนสต

เพศ ชาย 31(22.1) 90(64.3) 19(13.6) 1.398 0.497 0.449-0.551 หญง 63(27.4) 135(58.7) 32(13.9)

ชนปทศกษำ 1 25(32.9) 47(61.8) 4(5.3) 26.340 <0.001* 0.191–0.349 2 27(33.8) 48(60.0) 5(6.3) 3 31(18.8) 96(58.2) 38(23.0) 4 11(22.4) 34(69.4) 4(8.2)ระยะเวลำทใช (ชวโมง/วน) นอยกวา1 4(57.1) 3(42.9) 0(0.0) 26.884 0.003* 0.215–0.366 1-2 15(34.9) 19(44.2) 9(20.9) 3-4 32(31.7) 50(49.5) 9(20.9) 5-6 21(24.1) 58(66.7) 8(9.2) 7-8 17(20.5) 55(66.3) 11(13.3) มากกวา8 5(10.2) 40(81.6) 4(8.2)

ชวงเวลำทใช 00.01-06.00น. 23(24.0) 52(54.2) 21(21.9) 13.994 0.030* 0.143-0.306 06.01-12.00น. 24(33.8) 42(59.2) 5(7.0) 12.01-18.00น. 36(22.4) 103(64.0) 22(13.7) 18.01-24.00น. 1(10.0) 9(90.0) 0(0.0)

ขนำดหนำจอของสมำรตโฟน ใหญมาก 2(10.0) 13(65.0) 5(25.0) 11.794 0.047* 0.124-0.301 ใหญ 12(21.8) 31(56.4) 12(21.8) ปกต 62(25.1) 154(62.3) 31(12.6) เลก 15(37.5) 23(57.5) 2(5.0)*

*p<0.05


ปจจย

ระดบพฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟน χ2 p-value 95%CI

ด พอใช ปรบปรง Lower-Upper

จะเปนศาสตรดานธรกจม งหวงในยอดขายและเนนผลตสมารตโฟนใหตอบสนองกบความพงพอใจของผ ใชงานมากกวา ดงนน ผวจยไดเหนจดแตกตางขององคความร (Gapof knowledge) ทจะเกดขน จงไดศกษา

ความสมพนธระหวางปจจยดานการยศาสตรพฤตกรรมการใชสมารตโฟนกบผลกระทบ ตอสขภาพของนสตมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานคร โดยใชเครองมอทเปน แบบสอบถามสร างข นจากการทบทวน



ระบบสำยตำ ตาพรามวมองไมชด 3.04±1.28 ปานกลาง 0.404 <0.001*

แสบตา 2.96±1.09 ปานกลาง 0.110 <0.001*

น�าตาไหล 2.96±1.23 ปานกลาง 0.293 <0.001*

ระคายเคองตา 2.91±1.08 ปานกลาง 0.319 <0.001*

คนตา 2.87±1.10 ปานกลาง 0.304 <0.001*

ตาแดงกวาปกต 2.85±1.35 ปานกลาง 0.495 <0.001*

โดยรวมระบบสายตา 2.93±0.94 ปานกลาง

ระบบประสำท ปวดศรษะ 2.99±1.19 ปานกลาง 0.286 <0.001*

เวยนศรษะ 2.97±1.23 ปานกลาง 0.348 <0.001*

คลนไส 2.87±1.47 ปานกลาง 0.452 <0.001*

ฉนเฉยวงาย 2.87±1.49 ปานกลาง 0.523 0.007*

นอนไมหลบ 2.86±1.36 ปานกลาง 0.358 <0.001*

อาเจยน 2.81±1.60 ปานกลาง 0.459 <0.001*

เบออาหาร 2.80±1.47 ปานกลาง 0.434 <0.001*

ซมเศรา 2.74±1.57 ปานกลาง 0.493 <0.001*

โดยรวมระบบประสาท 2.85±1.17 ปานกลาง

ระบบกระดกและกลำมเนอ คอ 3.08±1.14 ปานกลาง 0.140 0.007*

ไหล 2.77±1.10 ปานกลาง 0.044 0.402

หลงสวนบน 2.49±1.14 ปานกลาง 0.026 0.619

ขอมอ/มอ 2.28±1.18 นอย 0.123 0.018*

หลงสวนลาง 2.22±1.21 นอย 0.152 0.003*

แขน 2.12±1.11 นอย 0.178 0.001*

ศอก 1.89±1.08 นอย 0.030 0.559

โดยรวมระบบกระดกกลามเนอ 2.46±0.79 ปานกลาง

*p<0.05

ระดบ ควำมสมพนธระหวำงพฤตกรรมกำร คะแนนอำกำรทำงสขภำพ χ±S.D. ผลกระทบ ใชสมำรตโฟนกบอำกำรทำงสขภำพ r p-value

ตำรำงท 3 ควำมสมพนธระหวำงพฤตกรรมกำรใชสมำรตโฟนกบอำกำรทำงสขภำพ



วรรณกรรมซงผานการตรวจสอบความตรง และความเทยงจากผ เชยวชาญ รวมถง ประยกต มาจากแบบสอบถามท ใช เป นมาตรฐานสากล จากการศกษาไดสรปผลครอบคลมวตถประสงคและอภปรายผลดงน ดานพฤตกรรมการใชสมารตโฟนพบวาอยในระดบพอใชสอดคลองกบการศกษาเรองพฤตกรรมการใชสมารตโฟนของวยร นไทยพบวา มคะแนนเฉลยพฤตกรรมการใชอยใน ระดบปานกลาง (คาเฉลย 3.10 คะแนน)(15) เมอพจารณาพฤตกรรมการใชสมารตโฟนรายดานพบวา นสตใชเวลาเลนสมารตโฟนมากกวา3ชวโมงตอวนรอยละ86.4แยกเปน รายชวโมงพบการใช 3-4 ชวโมงมากทสดรอยละ27.3ซงมความสอดคลองกบการศกษาในนกศกษามหาวทยาลยสงขลานครนทร(16) พบวา นกศกษาใชเวลาการเลนโปรแกรมสนทนาออนไลนระยะเวลา 3-4 ชวโมงตอวนรอยละ29.4แตจะมความแตกตางกนในระยะเวลามากกวา 6 ชวโมง การศกษาครงนพบรอยละ35.6แตนกศกษามหาวทยาลยสงขลานครนทรพบรอยละ 8.6 จะเหนไดวานสต ในกรงเทพมหานครจะมภาวะเสยงและตด การเลนโทรศพทสมารตโฟนมากกวานสตในตางจงหวด นอกจากนนยงพบนสตทมความเสยงมากทสดโดยมระยะเวลาในการเลนมากกวา8 ชวโมงตอวน รอยละ 13.2 ชวงเวลาทใชมากทสดคอ 20.01-22.00 น. รอยละ 24.6ทงนพฤตกรรมการเลนทยาวนานนนจะท�าใหเกดความสมพนธระหวางบคคลลดลงไปดวยโดยมการศกษาของ พชญ เพชรค�า(15) พบวา พฤตกรรมการใชโทรศพทสมารตโฟนของ วยรนไทยทมผลกระทบดานลบตอตนเองและสงคม มการพดคยปากตอปากลดนอยลงดวย

ในสวนวตถประสงคทนสตใหเหตผลของการใชงานสมารตโฟน 3 อนดบแรกประกอบดวยตดตามสอเฟสบคสนทนาโปรแกรมไลนและเลนเกมส รอยละ 32.6 32.0 และ 17.8 ตามล�าดบ สอดคลองกบเจตสฤษฏ สงขพนธและคณะ(16) ศกษาในนกศกษามหาวทยาลยสงขลานครนทรพบนกศกษาตดตามสอเฟสบ คมากทสด รองลงมาคอสนทนาออนไลนและพชญ เพชรค�า(15) ศกษาพบผลกระทบดานลบจากการใชสมารตโฟนมากทสดคอการตดเกมส คะแนนเฉลยเทากบ 4.04 นอกจากนปรชญา หนศรสวรรณ(17) พบวานกศกษามหาวทยาลยเชยงใหมใชโทรศพทสมารตโฟนใชงานเครอขายสงคมออนไลนในรปแบบชวต 6 รปแบบ ซงนสตจะใชรปแบบทมงเนนตนเองและครอบครวรองลงมาดานงานอดเรกและการพกผอน จะเหนไดวาการเขาถงใน รปแบบทมงเนนดานสขภาพยงไมไดรบความสนใจมากนกในการใชงาน สงผลใหนสตในมหาวทยาลยยงสบคนและรเทาทนผลกระทบทางสขภาพจากการใชสอสมารตโฟนไดนอยลงตามไปดวย จากการประยกต ใช แบบประเมนมาตรฐาน RULA ศกษาทาทางการกมศรษะและล�าตวในแตละชวงขององศาพบวาทงหมดทกชวงองศาจะมคะแนนเฉลยอยในระดบพอใช โดยทาทางทมความเสยงมากทสดคอการกมล�าตวมากกวา 60 องศาเปนประจ�าพบมากถงรอยละ 29.0 ซงพบมากกวากลมทท�างานในทานงเปนประจ�า ทงนสนสา ชายเกลยง(18) ไดประเมนทาทางการนงในกลมท�างานมการนงกมไปดานหนามากกวา60 องศาพบรอยละ 17.5 และเมอพจารณาถงสวนคอและศรษะพบวามมศรษะของนสตจะท�ามมเงยเปนประจ�า รอยละ 24.9 โดยผวจย



ไดสงเกตทานงในการเลนสมารตโฟนพบวานสตจะนงตามระเบยงหนาหองหรอสถานทใตอาคารเรยนของมหาวทยาลย โดยจะกมตวลงเพอใหขอศอกวางไวบนตนขาและยกสมารตโฟนขนเสมอกบใบหนาตนเอง จากนนจะยกสวนคอท�ามมเงยขนท�าใหสามารถมองหนาจอไดชดเจนและเลนไดสะดวกมากขน ลกษณะนถอวาเปนทาทางทผดหลกธรรมชาตของมนษย ตามหลกการยศาสตรตองใหกระดก สนหลงและสวนคออยในแนวตรง ไมควรนงหรอยนกมไปดานหนา จากการศกษาของFishmanD.(7)พบวาการกมไปขางหนาทกๆ2เซนตเมตรจะท�าใหไหลตองแบกรบน�าหนกมากขนสงผลใหมอาการปวดบรเวณไหลและคอได ทงนมการศกษาของสนสา ชายเกลยงและคณะ(18) พบวาในกลมนงท�างานและกมตวไปดานหนาจะมอาการผดปกตของระบบกระดกและกลามเนอบรเวณกระดกสนหลงและระยางคสวนบนรอยละ83.7และปวดคอมากทสดรอยละ31.2ซงมความสอดคลองกบการศกษาครงนทพบวานสตมคาเฉลยอาการปวดทคอมากกวาอาการผดปกตสวนอนๆ ในการศกษาความสมพนธพบวา มหลายปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชสมารตโฟนของนสตอยางมนยส�าคญทางสถต(p<0.05)ไดแก1)ปจจยสวนบคคลคอชนปสอดคลองกบพชญเพชรค�า(15)ระดบการศกษาทแตกตางกนจะมผลกระทบดานลบ ทได รบจากพฤตกรรมการใช สมาร ตโฟน แตกตางกนไปดวย และ 2) ปจจยดานใชงาน คอ ระยะเวลาทใช ชวงเวลาทใชและขนาด หนาจอของสมารตโฟน สอดคลองกบปรชญา หนศรสวรรณ(17) ศกษาพฤตกรรรมการใชงาน เ ค ร อ ข า ยส ง คมออน ไลน ใ นน ก ศ กษามหาวทยาลยเชยงใหมพบวา นกศกษาจะม

ชวงเวลาทใชมากเวลา 19.00-24.00 น. ในการศกษาครงนเช นกนนสตใชมากในชวง20.00–22.00 น. และการศกษาครงนพบอกประเดนหนงวาถายงเพมขนาดหนาจอของสมารตโฟนมากขนนสตจะมพฤตกรรมการใชเพมมากขนดวย อนมานไดวานสตเกดความสะดวกและมองเหนฟงกชนการใชไดชดเจนจะเปนแรงจงใจในการเลนไดมากตามไปดวย นอกจากน พฤตกรรมการเลนสมารตโฟนมความสมพนธกบอาการทางสขภาพอยางมนยส�าคญทางสถต(p<0.05)กบอาการระบบสายตา ตาพรามว/มองไมชด แสบตา น�าตาไหล ระคายเคองตา คนตา ตาแดงกวาปกต สอดคลองกบการศกษาหลายการศกษา(19,20) ซงโทรศพทมอถอแบบสมารตโฟนมแสงสวางเหมอนจอคอมพวเตอรเชนกนหากใชตดตอกนนานเกน 2 ชวโมง ในหนาจอมความสวางมากเกนไปและตองใชสายตาเพงมองระยะใกลทจอตลอดเวลา จะสงผลใหเกดการลาตามากกวาปกต การกระพรบของหนาจอมผลท�าใหตาแหง ระคายเคองงาย และในงานวจยครงนไดพบวานสตสวนใหญ (รอยละ84.6) ใชงานมากกวา3ชวโมงตอวนจงเปนไปไดทจะสงผลใหเกดผลกระทบตงแตระคายเคองตาและเพมความรนแรงมากขนจนถงการอกเสบของตา คนตาและตาแดงมากกวาปกตทงนมการศกษาในผ ปวย 1 รายทมอาการเขาไดกบ Computer vision syndrome(CVS) พบวาผมอาการปวดเพงตาเวลาใชงานโทรศพทมอถอสมารตโฟนในระดบปานกลาง มผลกระทบมองเหนภาพระยะใกลและไกลไมชด ตาปรบความชดของภาพลดลงดวงตาลาน�าตาไหล(20)

อกทงพฤตกรรมการใชสมารตโฟนมความสมพนธกบอาการระบบประสาท ปวด



ศรษะ เวยนศรษะคลนไส ฉนเฉยวงายนอนไมหลบ อาเจยน เบออาหาร ซมเศรา ทงนสมาคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม(10) ไดกลาววาศรษะจะเปนบรเวณทไดรบคลนและเกดความรอนขนมากทสด ดงนนเมอเกดผลกระทบในระยะเฉยบพลนสวนของศรษะจงเกดอาการปวดและเวยนศรษะไดงายกวาอาการอนๆ นอกจากการเพงมองหนาจอจะเกดผลกระทบตอระบบประสาทแลวยงพบวาคลนทใชรบ-สงสญญาณยงมผลกระทบไดเชนกนสอดคลองกบการศกษาของจตพร สดศร(9) ไดศกษาเชงทบทวนวรรณกรรม(Document research)พบวาบคคลทอาศยใกลเสาสงสญญาณนอยกวา10เมตรจะมความสมพนธกบการเกดอาการทพบบอย ไดแก ฉนเฉยวงายปวดหวเบออาหารนอนไมหลบไดเชนกน ซงขอควรระวงทวาสนา ฬาวน และคณะ(20) ไดใหค�าแนะน�าปองกนอาการปวดศรษะของผใชควรเลอกRefreshrateท75เฮรตซจะชวยลดอาการกระตกหรอสนของจอภาพในมอถอแบบสมารตโฟนและจะชวยลดผลกระทบตอสขภาพได ในอกส วนหน งพฤตกรรมการเล น สมารตโฟนมความสมพนธกบอาการทางระบบกระดกและกลามเนออาการปวดบรเวณคอขอศอก/มอหลงสวนลางแขนสอดคลองกบการศกษาของวาสนา ฬาวนและคณะ(20) พบวารางกายของผปวยCVSจะมความรสก ไมสบายในขณะใชงานโทรศพท มอาการปวดบรเวณคอ ไหลซายขวา แขนและมอ ในการ ศกษานยงพบนสตท เล นสมาร ตโฟนดวยการกมล�าตวมากกกวา 60 องศาถงรอยละ 29.0 จงเปนไปไดทจะเกดอาการปวดหลงสวนลางได ซงสนสา ชายเกลยงและคณะ(18) ไดศกษาในกลมท�างานทใชทานงเปนประจ�า

พบว ามอาการปวดหลงส วนล างร อยละ28.7 เชนกน ทงนอาจเนองจากการบาดเจบทคอ ไหล หลงสวนบนและลางเปนผล มาจากทาทางในการใชสมารตโฟนมการจ�ากดการเคลอนท เกรงเปนเวลานานซงมผลตอประสาทและกลามเนอสวนบน รวมทงตองนง ในทาเดยวรวมกบโนมตวมาดานหนาและกมหรอเงยศรษะเพอใชสายตาในการเพงมอง หนาจอท�าให เกดอาการปวดคอและไหล(myofascial pain syndrome) ลกษณะดงกลาวท�าใหกลามเนอมการออกแรงแบบหดตวอย กบท แรงดนในกลามเนอจะเพมสงขน หลอดเลอดและเสนประสาทภายในกลามเนอจะถกกด เลอดไปเลยงกลามเนอ ลดลงท�าใหเกดอาการเจบ ปวดเมอย(21) ถายงใชสมารตโฟนเปนเวลานานตอไปอาจจะเกดการอกเสบของกลามเนอ เสนเอนและขอตอมอาการปวดบวมและมเนอเยอพงผดเกดขนได(22) จากการศกษาครงนไดขอสรปคอ นสตในมหาวทยาลยแหงหนงในกรงเทพมหานครสวนใหญมคะแนนพฤตกรรมการใชสมารตโฟนมากเกนกวารอยละ 50 และมทาทางการ นงใชสมารตโฟนทไมเหมาะสมโดยจะกมล�าตว มากกวา60องศาและสวนคอท�ามมเงยส�าหรบผลกระทบตอสขภาพจากการใชสมารตโฟน จะเหนความสมพนธอยางมนยส�าคญทางสถตกบ3ระบบของรางกายจ�านวน18อาการไดแกตาพรามว แสบตา น�าตาไหล ระคายเคองตาคนตาตาแดงกวาปกตปวดศรษะเวยนศรษะคลนไส ฉนเฉยวงาย นอนไมหลบ อาเจยนเบออาหาร ซมเศรา มอาการปวดบรเวณคอ มอ หลงสวนลาง และแขน จะเหนไดวา ผลกระทบทเกดขนจะแสดงในระยะเฉยบพลน ในหลายอวยวะ ดงนนข อเสนอแนะเพอ



เอกสำรอำงอง

1. อจฉราไชยปถมภ.เอกสารประกอบการสมมนาเชงปฏบตการเรองการพฒนาศกยภาพอาจารยทปรกษากาวทนเดก ยคใหม;วนท16ธนวาคม2557;ณมหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา.กรงเทพมหานคร;25572. มนสนนท หตถศกด. การสรางความรความเขาใจกระบวนการเรยนการสอน. คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย เกษตรศาสตร;25573. Törőcsik M, Szűcs K, Kehl D. How generations think: research on Generation Z. ActaUniversitatis Sapientiae,Communicatio2014;1:23–454. ส�านกงานพฒนาธรกรรมทางอเลกทรอนกส (องคการมหาชน). รายงานผลการส�ารวจพฤตกรรมผใชอนเตอรเนตใน ประเทศไทยป2557.กระทวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร;25575. ภานวฒนกองราช.การศกษาพฤตกรรมการใชเครอขายสงคมออนไลนของวยรนในประเทศไทย:กรณศกษาFacebook. (วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาการบรการเทคโนโลย).วทยาลยนวตกรรม.ปทมธาน:มหาวทยาลย ธรรมศาสตร;25546. เสาวภาประพนธวงศและสนษาขนนย.การพฒนาหองสมดในยคสงคมกมหนา.สรปรายงานการประชมใหญประจ�าป 2556และการประชมวชาการ;วนท19-21มนาคม2557;ณโรงแรมแอมบาสซาเดอร.กรงเทพมหานคร; 25577. FishmanD.TextNeck:Stats&Facts.TheTextNeck™Institute.[internet].[cited2014Jan21].Available from:http://text-neck.com/custom_content/c_119459_text_neckstats__facts.

ลดอาการทางสขภาพ คอ 1) ขอเสนอแนะส�าหรบการปฏบต นสตควรจ�ากดระยะเวลาเวลาการใชสมารตโฟน เลอกสมารตโฟนทมขนาดหนาจอปกต เพราะจากการศกษาจะพบวาขนาดหนาจอมความสมพนธกบการใช สมารตโฟน ควรจดทานงทถกตองใหเคยชนเปนนสยนงใหล�าตวตรงการกมไปขางหนาจะเพมโอกาสความเสยงตอภาระการท�างานของระบบกระดกและกลามเนอสวนหลง ในสวน ศ รษะควรท�ามมประมาณ 0-10 องศา 2) ข อเสนอแนะหน วยงานการศกษาทเกยวของควรกระตนเตอนสอดแทรกเนอหาสอนในชนเรยน และควรรณรงคถงผลกระทบตอสขภาพใหนสตไดมความรเพมขนรวมถงก�าหนดขอตกลงการจ�ากดการใชสมารตโฟน3) ขอเสนอแนะเชงนโยบายสนบสนนการจดพนทใชสมารตโฟนในสถานศกษาใหเหมาะสมเพอกระต นใหลดการใชสมารตโฟนและเปนการสรางจตสาธารณะตอสวนรวม เพราะ

จากการสงเกตนสตทใชสมารตโฟนจะใชในพนททตองใชประโยชนรวมกน เชนหองสมดหนาชนระเบยงทางเดน หรอโตะเกาอส�าหรบอานหนงสอสาธารณะ เปนตน โดยไมสนใจ สงแวดลอมรอบขาง อย างไรกตามการศกษาคร งนย งม ขอจ�ากดของการศกษาถงผลกระทบในระยะเฉยบพลน ทงนผ วจยได ใช การสอบถามส�ารวจโดยใหเลอกตอบดวยตนเองในบางครงผตอบอาจจะเกดอคต(Bias)กบการใชจงอาจเกดความคลาดเคลอนของการตอบได ในครงถดไปควรมการน�าผลทางสขภาพของสถานพยาบาลในสถานศกษา และควรใชเครองมอวทยาศาสตรมาพจารณารวมดวย อกทงการศกษาครงตอไปควรคดเลอกกลมตวอยางในหลากหลายขนาดสถานศกษาในชวงวยเรยนเดยวกน เพอจะเปนการอางองและน�าไปใชประโยชนไดกวางมากยงขน



H E A L T H

8. นรศกจนรงค.อยากเหนคนไทยสขภาพตาด.หนงสอพมพโพสตทเดย.[อนเตอรเนต].[เขาถงเมอ15ตลาคม2557]. เขาถงไดจาก:http://www.posttoday.com/ent/celeb/3225749. จตพรสดศร.ผลกระทบของคลนโทรศพทตอสขภาพมนษย.สงขลานครนทร2554;29(4):183-9310.สมาคมโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม.Healtheffectofextremely lowelectromagnetic field (ELF-EMF).[อนเตอรเนต].[เขาถงเมอ12ตลาคม2558].เขาถงไดจาก:http://www.anamai.moph.go.th/ occmed/indexarticle_elf_emf.htm11.วงหทยตนชวะวงศ.ปจจยทมผลตอการใชสมารตโฟนและแทบเลต.คณะวารสารและสอสารมวลชน.มหาวทยาลย ธรรมศาสตร;255512.ธมนวรรณกญญาหตถและศรณยพงศเทยงธรรม.ความพงพอใจของผบรโภคในเขตกรงเทพมหานครทมตอประโยชน ของสมารตโฟน.รายงานการประชมวชาการมหาวทยาลยกรงเทพ;2554.หนา327-3913.ปรตถกร เปรอด.ปจจยของสวนประสมทางการตลาดในการตดสนใจซอโทรศพทมอถอSmartphoneของผบรโภค ในเขตเทศบาลเมองจงหวดพษณโลก.(บรหารธรกจมหาบณฑตสาขาวชาการบรหารธรกจ).คณะบรหารธรกจ เศรษฐศาสตรและการสอสาร.พษณโลก:มหาวทยาลยนเรศวร;255514.RomaldWM.Illustratededition:Marktingresearch;1984.p.13115.พชญเพชรค�า.พฤตกรรมการใชโทรศพทสมารตโฟนของวยรนไทยทมผลกระทบดานลบตอตนเองและสงคม.บทความ วชาการหลกสตรนเทศศาสตรมหาบณฑต:มหาวทยาลยศรปทม;2557.หนา1-1016. เจตนสฤษฏสงขพนธเกตถวาบญปราการและชตมาหวงเบญหมด.ผลกระทบการใชโปรแกรมสนทนาออนไลน ในการด�าเนนชวตของนกศกษามหาวทยาลยสงขลานครนทร.การประชมหาดใหญวชาการครงท4วนท10 พฤษภาคม2556;2556หนา168-7817.ปรชญา หนศรสวรรณ. รปแบบการด�าเนนชวตและพฤตกรรมการใชงานเครอขายสงคมออนไลนของนกศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม.(วทยาศาสตรมหาบณฑตสาขาเทคโนโลยสารสนเทศและการจดการ).บณฑตวทยาลย. เชยงใหม:มหาวทยาลยเชยงใหม;255518.สนสาชายเกลยงและธญญาวฒนหอมสมบต.การประเมนความเสยงทางการยศาสตรการท�างานโดยมาตรฐานRULA ในกลมแรงงานท�าไมกวาดรมสข.ศรนครนทรเวชศาสตร2554;26(1):35-4019.สน กตตขนมวรกล. พฤตกรรมการใชเครอขายสงคมออนไลนของนกเรยนในจงหวดสงขลา. การประชมวชาการ ระดบชาตธรกจและเศรษฐศาสตรครงท2;วนท16กรกฎาคม2558;คณะบรหารธรกจมหาวทยาลยหาดใหญ. สงขลา;255820.วาสนาฬาวน,สสธรเทพตระการพรและสนทณเครอขอน.คอมพวเตอรวชนซนโดรม:กรณศกษาในเดก1ราย. ธรรมศาสตรเวชศาสตร2558;15(1):136-4221.ฐตชญาฉลาดลนและพมพลดาอนนตสรเกษม.การบาดเจบทางระบบโครงสรางและกลามเนอทเกยวเนองจากการ ท�างานและพฤตกรรมการท�างานทไมปลอดภยของพนกงานศนยบรการใหขอมล.วารสารพยาบาลกระทรวง สาธารณสข2557;23:44-5922.VitullKG,AroraS,GuptaM.Computer-relatedIllnessesandfacebooksyndrome:Whataretheyand Howdowetacklethem?[internet].[cited2014Jan25].Availablefrom:http://www.apimalwa.com/ PublicForum/chap152%20computer%20illnesses.pdf.



บทคดยอ โรงงานผลตขวดแกวมอตราความถ (I.F.R) และอตราความรนแรงของอบตเหต (I.S.R) จากป 2552-2555 มแนวโนมเพมขน ตอมาในป 2556 โรงงานไดน�าระบบ OHSAS 18001 (2007) มาจดการงานความปลอดภยในการท�างานและพบวา I.F.R และ I.S.R ลดลง งานวจยนจงตองการ เปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการท�างานกอนและหลงมระบบOHSAS18001(2007)เพอศกษาการเปลยนแปลงทท�าใหเกดความเปนรปธรรมและศกษาปจจยทด�าเนนการวามปจจยใดทมผลตอการลดลงของ I.F.R และ I.S.R ในป 2556 ดวยวธการประชมกลมสอบถามความเหนพนกงานเปรยบเทยบกบ ขอมลทตยภมขององคกรโดยศกษา5ปยอนหลง(2552-2556)ผลการวจยพบวากอนไดรบการรบรองระบบOHSAS 18001 (2007) องคกรไมมความจรงจงในการด�าเนนการจดการดานความปลอดภยและพบวาหลง ไดรบการรบรองระบบOHSAS 18001 (2007) การจดการขององคกรดานความปลอดภยมการจดการดานความปลอดภยเปนรปธรรมมากกวากอนไดรบการรบรองระบบและพบวาทง 10 ปจจยทศกษามผลให I.F.Rและ I.S.R ลดลง ปจจยทศกษาคอ ความม งมนของฝายบรหาร การก�าหนดหนาทความรบผดชอบ การสงเสรมสนบสนนการมสวนรวมการส�ารวจความปลอดภยการวเคราะหอนตรายการปองกนและควบคมอนตราย การฝกอบรมดานความปลอดภย การจดใหมบคลากรด�าเนนการดานความปลอดภย การประเมนความเสยงการประเมนผลการด�าเนนงานตามระบบOHSAS18001(2007)ค�ำส�ำคญ:OHSAS18001(2007),ระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภย

การศกษาเปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการทำางาน กอนและหลงมระบบ OHSAS 18001(2007): การศกษา 5 ปยอนหลง

กฤษทชำ แสงวงคคณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร,ประเทศไทยชยยทธ ชวลตนธกล


การศกษาเปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการท�างาน กอนและหลงมระบบOHSAS 18001(2007): การศกษา 5 ปยอนหลง

Abstract

A comparative study of the workplace safety management before and after

obtaining OHSAS 18001 (2007)certification : Five-year retrospective study.

Kritthicha SaengwongPublicHealth,ThammasatUniversity,ThailandChaiyuth Chavalitnitikul

ManufacturingglassbottleshadInjuryFrequencyRate;I.F.R.andInjurySeverityRate;I.S.R. from 2009 to 2012 were increased. In 2013 the organization had obtained OHSAS18001 (2007)certificationand found I.F.R.and I.S.R.were reduced.Theobjectives of study were to comparemateriality of workplace safetymanagement before and after obtainingOHSAS18001(2007)certificationandcomparetherelevantcontributingfactorsthatlower the I.F.R.and I.S.R.beforeandafterobtainingOHSAS18001 (2007). The invention was based on the fact from the comparison between the collected secondary documents, withthefindingsfromworkplacesafetymanagementimplementationbeforeandafterobtainingOHSAS 18001 (2007) certification, and the focus group discussion. The results were being concludedthataftertheorganizationhadobtainedtheOHSAS18001(2007)certification,thematerialityofworkplacesafetymanagementwasrealized.Anditwasfoundthattherewere10factorsthatshowedastherelevantcontributingfactorsinloweringboththeI.F.R.andI.S.R.Those10factorswere:Commitmentofthemanagement,Safetyresponsibility,Promotionandparticipation, Safety inspection,Hazard analysis, Prevention and control of hazards, Safetytraining,Safetypersonnel,RiskassessmentandEvaluationoftheOHSAS18001implementation.Keywords:OHSAS18001(2007),Occupationalhealthandsafetymanagementsystem.



■ บทน�ำ โรงงานผลตขวดแกวทท�าการศกษา ในป 2552-2555 มอตราความถของการ เกดอบตเหตเพมขนจากI.F.R=24.26,26.3,18.38 และ 21.92 ตามล�าดบ และอตราความรนแรงของการเกดอบตเหตมแนวโนมเพมขนจาก I.S.R = 124, 140, 165 และ 161 ตามล�าดบ ซงขอมลนเปนขอมลกอนด�าเนนการขอรบรองระบบOHSAS18001(2007)ตอมาในป 2555 ผ บรหารส งสดจ งตดสนใจ น�าระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภย OHSAS 18001 (2007) เขามาด�าเนนการร วมกบการบรหารจดการดานความปลอดภยในการท�างานขององค กร เพอช วยใหองคกรสามารถแกป ญหาและควบคมสงทเปนอนตรายตางๆ ซงคาดวาจะมผลดตอสขภาพและสวสดภาพของพนกงาน ในองคกร รวมทงชวยใหพนกงานขององคกรเกดความเชอมนตอความปลอดภยในการ ปฏบตงานดวย โดยองคกรมการด�าเนนการหลายวธการเพอความปลอดภยของพนกงาน ตอมาในป 2556 โรงงานผลตขวดแกวแห งน ได รบการรบรองมาตรฐานระบบ การจดการอาชวอนามยและความปลอดภยOHSAS18001(2007)และพบวาI.F.RและI.S.R ในป 2556 ลดลงจากป 2552-2555 โดยผ บรหารโรงงานผลตขวดแกวมโรงงาน ในเครอทงหมด 10 โรงงาน ดงนนจงตองการทราบวากอนและหลงไดรบการรบรองระบบOHSAS 18001 (2007) สงทเปลยนแปลง ในทางทดขนคอสงใดและการท I.F.R และI.S.Rในป2556ลดลงจากป2552-2555นนปจจยใดในการด�าเนนการทมผล เพอเปนขอมลชวยในการตดสนใจเพอขยายผลขอการรบรองระบบOHSAS18001(2007)สโรงงานทกโรง

■ วตถประสงคกำรศกษำ เพ อศกษาเปรยบเทยบความเป น รปธรรมของการจดการความปลอดภยในการท�างานก อนและหลงการจดท�าระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภย OHSAS18001:2007และเพอศกษาปจจยทมผลใหความถของการเกดอบตเหต (I.F.R)ลดลงและมผลใหอตราความรนแรงของการเกดอบตเหต(I.S.R)ลดลง

■ วธกำรศกษำ การศกษาวจยครงน เป นการศกษา เ ช ง ค ณภ าพ ท� า ก า ร ศ กษ า ย อ นหล ง (Retrospective descriptive study) เปรยบเทยบการจดการความปลอดภย ในการท�างานกอนและหลงมระบบ OHSAS18001 (2007): การศกษา 5 ปย อนหลง (2552-2556) ท�าการวเคราะหข อมลเชงพรรณนา (Descriptive analysis) จากกลมตวอยางคอ พนกงานโรงงานผลตขวดแกว แหงหนงในประเทศไทย จ�านวน 663 คนประกอบดวยพนกงาน 3 ระดบคอ ระดบปฏบตการ หวหนางาน และระดบบรหาร และผวจยเกบขอมลจากเอกสารทตยภมทมขององค กรเป นหลกและสอบถามความเปลยนแปลงของการด�าเนนงานดานความปลอดภยในการท�างาน ใน 5 ปทผ านมา จากหนวยงานความปลอดภยและบคลากร ในหนวยงาน เพอเปรยบเทยบความเปน รปธรรมการจดการความปลอดภยในการท�างานกอนและหลงการจดท�าระบบOHSAS18001 (2007) และใชวธการสนทนากล ม (FocusGroupDiscussion)เพอระดมสมองขอความคดเหนของพนกงานกล มตวอยางพจารณาวากอนและหลงมระบบ OHSAS18001 (2007) มการเปลยนแปลงใดบาง


เกยวกบระบบการจดการความปลอดภย ในการท�างานในระยะเวลา 5 ป คอ 2552-2556 และเพอขอความเหนวาปจจยใดทม ผลใหI.F.RและI.S.Rลดลง เกณฑการคดเลอกตวอยางคอตองเปนพนกงานโรงงานผลตขวดแกวทจะท�าการศกษาเกบขอมล ตองมความสมครใจและเตมใจในการใหขอมลและการตอบค�าถาม การเลอกตวอยาง ขนาดตวอยาง มรปแบบการคดเลอก 2 แบบคอ การเลอกตวอยาง สายการผลตในระดบหวหนางานและระดบบรหารใชวธการเลอกตวอยางรอยละ100ของพนกงานในต�าแหนงดงกลาว และการเลอก

ตวอยางในระดบปฏบตการ ระดบหวหนางานระดบบรหาร ในสายบรหาร และการเลอกต วอย า งจากพนกงานระดบปฏบต การ สายการผลต ใช วธการส มจากพนกงานทงหมดโดยวธการส มตวอยางแบบชนภม(Stratified random sampling) โดยการ แบงชนภมตามแผนกโดยจ�านวนกลมตวอยางทใชในการวจยครงน ผ วจยไดท�าการเลอกตวอยางและการค�านวณโดยใชสตรการค�านวณ ของเครจซและมอรแกนKrejcie&Morgan,1970(10) จ�านวนกล มตวอย างดงแสดงใน ตารางท 1 และสตรการค�านวณกลมตวอยาง มดงน

ตำรำงท 1 จ�ำนวนกลมตวอยำงทใชในกำรศกษำ

สำยกำรปฏบตงำน ต�ำแหนงงำน จ�ำนวนทงหมด จ�ำนวนตวอยำง คดเปนรอยละ จ�ำนวนกลม

สายการผลตและ

วศวกรรมฝายผลต

พนกงานระดบปฏบตการ 695 248 35.68 4

พนกงานระดบหวหนางาน 17 17 100 2

พนกงานระดบบรหาร 19 19 100 1

สายบรหาร

ฝายกจกรรมบรการ

พนกงานระดบปฏบตการ 479 214 44.68 4

พนกงานระดบหวหนางาน 56 52 92.86 2

พนกงานระดบบรหาร 154 113 73.38 4

รวม 1,420 663 46.69 17


เกณฑการคดกลมตวอยางออกจากการศกษา คอ พนกงานท เป นกล มตวอย าง ไมสะดวกใหขอมลเชนตดภารกจงานเรงดวนในชวงเวลาทเกบขอมล เปนกล มตวอยาง ไมอย ในชวงเวลาเกบขอมล เชน เดนทาง ไปชวยงานโรงงานผลตขวดแกวแหงอน และพนกงานทไมสมครใจในการเขารวมโครงการ

หรอใหขอมล การถอนกลมตวอยางออกจากการวจยในกรณสนสดสภาพการเปนพนกงานของโรงงานผลตขวดแก วทท�าการศกษา เกบขอมล และพนกงานขอยกเลกหรอถอนตวไมเขารวมโครงการในขณะทท�าการเกบขอมลหรอหลงจากเกบขอมล


• กำรไดมำและกำรเขำถงขอมล 1. เกบขอมลจากเอกสารบนทกการจดการด านความปลอดภยในการท�างาน 5 ปยอนหลง (2552-2556) และสอบถามบคลากรด านความปลอดภยท เกยวข อง ในการท�างาน โดยน�าข อมลการจดการ ความปลอดภยในการท�างานเปรยบเทยบ การด�าเนนการยอนหลงตงแตป2552-2556 2. การเกบขอมลจากกลมตวอยางจะใชวธการสนทนากลม(FocusGroupDis-cussion)เพอระดมสมองชวยกนพจารณาวากอนและหลงมระบบOHSAS 18001(2007)คอตงแตป 2552-2555 (กอนมระบบ) และ ป 2556 (หลงมระบบ) มหรอไมมการจดการตามหวขอปจจยทศกษาใดบาง • กำรเกบรวบรวมขอมล ผ วจย เลอกเกบและรวบรวมขอมลแบบทตยภม โดยพจารณาจากเอกสารดานการจดการความปลอดภยประเภทตางๆ ของโรงงานผลต ขวดแกวทท�าการศกษา ตงแตป 2552-2556มาวเคราะห เชน นโยบาย ประกาศบรษทค มอการด�าเนนงานดานอาชวอนามยและความปลอดภย (Safety Health and EnvironmentsManual: SHEM) ระเบยบการปฏบตงานดานความปลอดภย (WorkProcedure : WP) มาตรฐานการท�างาน ทปลอดภย(Job Safety Standard : JSS)แบบฟอรม (Form) และบนทกดานความปลอดภย เพอใหไดรายละเอยดทครบถวน จากสภาพความเปนจรงของการบรหารงานของโรงงานและท�าการตรวจสอบความถกตองของข อมลโดยการสอบถามบคลากรใน หนวยงานความปลอดภยเพมเตม • กำรวเครำะหขอมล น�าขอมลจากเอกสารหลกฐานทางทตยภมเปรยบเทยบกบ

ขอมลความเหนจากการสนทนากลมตวอยางทง3ระดบทเกบขอมลยอนหลง5ปมาท�า การวเคราะหขอมลเชงพรรณนา (Descrip-t ive ana lys i s ) เพ อ ให ผลการว จ ยมประสทธภาพและมคณภาพ โดยมการ ทวนสอบความถกตองของขอมลกบขอมลทตยภมทไดจากเอกสารตางๆ ทเกยวของกบการด�าเนนการจดการดานความปลอดภยของโรงงาน โดยน�ามาคดแยกปจจยวา มปจจยใดทป 2552-2555 ไมมการด�าเนนการ แตในป2556 มการด�าเนนการ น�าขอมลเหลานมาศกษาวเคราะหเนอหา (Content analysis)ตความสรางขอสรปแบบอปนย (Induction)จากเอกสารต างๆ ท เก ยวข องกบการ ด�าเนนการจดการดานความปลอดภย ซงเปนขอมลทตยภมประกอบกบเอกสารบนทกการสนทนากลมโดยแบงประเภทตามหวขอปจจยทท�าการศกษาหรอตวแปรอสระ แลวเปรยบเทยบหวขอการบรหารจดการทกหวขอเขาดวยกน โดยน�าความเหนของการประชมกลมแตละกลมในแตละปจจยทมความเหนวามการด�าเนนการ แยกออกเปนแตละปตงแตป 2552-2556 และรวมความเหนทกกล มในแตละปจจย เปนกอนไดรบการรบรองระบบOHASA 18001 (2007) คอป 2552-2555และหลงไดรบการรบรองระบบ OHASA18001 (2007) คอป 2556 และพรรณนา เปรยบเทยบขอมลทสงเกตและสมภาษณประกอบกบเปรยบเทยบกบขอมลทตยภมของผวจยแนวทางการสรปผลการวจยไดดงน 1. ว เคราะห ความเป นรปธรรมพจารณาจากขอมลทตยภมของผ วจยกรณ ทป 2552-2555 ไม พบการด�าเนนการ แตพบการด�าเนนการในป 2556 เปรยบเทยบกบผลลพธ ท องค กรมการ เปล ยนแปลง



ในทศทางทดขนหลงไดรบการรบรองระบบOHSAS 18001(2007) เชน อบตเหตลดลง ผ บ ร ห า ร ให ค ว ามส� าคญและพน ก ง าน มสวนรวม คาใชจ ายเพอการดแลสขภาพอนามยทหองพยาบาลลดลง และพจารณา จาก10ปจจยทท�าการศกษาวเคราะหผลจากการพรรณนาวากรณทกอนมระบบOHSAS18001 (2007) องคกรไมมการด�าเนนการ หรอมการด�าเนนการบางบางปจจยแตไมจรงจงแปลผลการวจยวาการด�าเนนการดานความปลอดภยยงไมเปนรปธรรม และกรณทพบวาองคกรมการด�าเนนการทง 10 ปจจย มความจรงจงและมผลบงคบใช ได อย างแท จรง แปลผลการวจยว าการด�าเนนการมความ เปนรปธรรม

2. วเคราะหป จจยทมผลตอการ ลดลงของ I.F.R. และ I.S.R. พจารณาจากขอมลทตยภมและผลความเหนการประชมกลมสอบถามการด�าเนนการของทง10ปจจยท งก อนและหล งได รบการรบรองระบบ OHSAS 18001(2007) กรณความเหนกลมต ว อ ย า ง ต ร ง ก น ท ก ก ล ม แ ล ะ ต ร ง ก บ ขอมลทตยภมวาหลงมระบบOHSAS 18001(2007) มการด�าเนนการในปจจยนน สรปผลไดวาปจจยนนเปนปจจยทมผลใหอตราความถของการเกดอบตเหต (I.F.R) และอตราความรนแรงของการเกดอบตเหต (I.S.R) ลดลงโดยขอมลสถานการณการเกดอบตเหตแสดงในตารางท2และแนวโนมการลดลงของI.F.RและI.S.Rดงภาพท1และ2ตามล�าดบ


ตำรำงท 2 อตรำควำมถบำดเจบ (I.F.R) และอตรำควำมรนแรงบำดเจบ (I.S.R) ของ พนกงำน ป 2552-2556 (โดยจ�ำนวนกำรประสบอนตรำยของลกจำง = N)

ปทเกบขอมล 2552 2553 2554 2555 2556

ความรายแรง N IFR ISR N IFR ISR N IFR ISR N IFR ISR N IFR ISR

รวม 40 24.26 124 50 26.3 140 45 18.38 165 58 21.92 161 44 15.21 58.76

ภำพท 1 อตรำควำมถของกำรบำดเจบ(Injury Frequency Rate; I.F.R.) พ.ศ. 2552-2556

ภำพท 2 อตรำควำมรนแรงของกำรบำดเจบ(Injury Severity Rate; I.S.R.) พ.ศ. 2552-2556

■ ผลกำรศกษำ 1. ข อมลทวไปของกล มตวอยำงและขอมลทตยภมของผวจย

สงทน�ามาวเคราะห เช น นโยบายประกาศบรษท ค ม ออาช วอนามยและ ความปลอดภย (Safety Health and


EnvironmentsManual:SHEM)ระเบยบปฏบต งานด านความปลอดภย (Work Procedure : WP) มาตรฐานการท�างาน ทปลอดภย (Job Safety Standard : JSS)แบบฟอรม(Form)และบนทกความปลอดภยสรปในแบบบนทกขอมลการด�าเนนงานดานความปลอดภยเปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการท�างานกอนและหลงมระบบOHSAS18001(2007):ศกษา5ปยอนหลง(2552-2556) และใชแบบบนทกการสนทนากลมโดยใชประเดนเดยวกนนกบการประชมกล ม โดยกล มตวอย างมท งหมดจ�านวน 663คนจาก3กลมคอพนกงานระดบบรหารจ�านวน132คนคดเปนรอยละ19.9แบงเปน 5 กลม พนกงานระดบหวหนางาน 69 คน คดเปนรอยละ 10.4 แบงเปน 4 กล มและพนกงานระดบปฏบตการจ�านวน 462 คน คดเปนรอยละ69.9แบงเปน8กลม 2. ผลกำรศกษำควำมเปนรปธรรม ในป 2552-2555 ไมพบการด�าเนนการ ดานความปลอดภยทจรงจงและการบงคบใชกฎระเบยบยงไมเข มงวด แตในป 2556 หลงไดรบการรบรองระบบ OHSAS 18001(2007) ผลลพธ ท ได คอ องค กรมการเปลยนแปลงในทศทางทดขน เชน อบตเหต ลดลง ผบรหารใหความส�าคญและพนกงาน

มสวนรวม การดานความปลอดภยทจรงจงและการบงคบใชกฎระเบยบเขมงวดขนและพบวาคาใชจายเพอการดแลสขภาพอนามย ทห องพยาบาลมแนวโนมลดลงโดยเทยบข อม ล จ ากป ก อน ได ร บกา ร ร บ รองค อ 2554-2555 ( เร ม เกบข อมลทางสถต ) กบปทไดรบการรบรองคอ 2556 และตอเนองมาป 2557 ดงแสดงภาพท 3 และ ภาพท 4โดยสรปผลการเปลยนแปลงดงกลาวไดวาท�าใหการบรหารจดการมความเปนรปธรรมหลงไดรบการรบรองระบบ OHSAS 18001(2007) เมอ เปรยบเทยบกบก อนได รบ การรบรองระบบOHSAS18001(2007) 3. ผลกำรศกษำปจจยทมผลตอกำรลดลงของ I.F.R และ I.S.Rหลงไดรบการรบรองระบบ OHSAS 18001 (2007) จากการสนทนากลมเปรยบเทยบการจดการความปลอดภยในการท�างานกอน (2552-2555) และหลง (2556) มระบบ OHSAS18001(2007):ศกษา5ปยอนหลงเกบขอมลทตยภม โดยผ ว จยและน�าป จจยท งหมดสอบถามความเหนจากกลมตวอยางเชนกนผลการวจยพบวากลมตวอยางทกกลมมความเหนตรงกนและสอดคลองกบขอมลทตยภม วากอน(2552-2555)มระบบOHSAS18001(2007) ทกกล มเหนวาไมมการด�าเนนการ


ภำพท 3 รำยจำยยำทหองพยำบำลป 2554-2557 ภำพท 4 รำยจำยยำเฉลยตอพนกงำนป 2554-2557


ในปจจยทสอบถามและมความเหนตรงกนวาหลง(2556) มระบบOHSAS 18001 (2007)องคกรมการด�าเนนการทง 10 ปจจย ดงนน ทกกลมจงมความเหนสอดคลองกนวาสงทมการด�าเนนการหลงไดรบการรบรองระบบOHSAS18001(2007)นาจะเปนปจจยทมผลใหความถของการเกดอบตเหต(I.F.R)ลดลงและมผลใหอตราความรนแรงของการเกดอบตเหต (I.S.R) ลดลง ปจจยในการศกษามดงน1)ความมงมนของฝายบรหาร2)หนาทความรบผดชอบ 3) มการสงเสรมสนบสนนการมสวนรวม4)มการส�ารวจความปลอดภย5) การวเคราะหอนตราย 6) การปองกนและการควบคมอนตราย 7) การฝกอบรมดานความปลอดภย 8) มบคลากรด�าเนนการ ดานความปลอดภย9)การประเมนความเสยง 10)มการประเมนผลการด�าเนนงานตามระบบOHSAS 18001(2007) โดยผลจากการเกบขอมลทตยภมเชนจากเอกสารการด�าเนนงานดานความปลอดภยของฝายความปลอดภยและบคลากรในหนวยงานความปลอดภยเปรยบเทยบกบการน�าหวขอหลกและมรายละเอยดการด�าเนนการเขาพดคยในทประชมกล มตวอยางและการสอบถามความคดเหนแยกรายละเอยดของแตละปจจย เพอเปนขอมลใหกลมตวอยางเขาใจไดงายขนวากอน(2552-2555) และหลง (2556) ได รบ การรบรองระบบ OHSAS 18001 (2007) มหรอไม มการด� าเนนการในป จจยนนๆ หรอไม รายละเอยดปจจยทสอบถามมดงน 1) ความมงมนของฝายบรหาร เชน นโยบายเปาหมายและวตถประสงค และเปนผ น�า ในการด�าเนนการโครงการ 2) หนาทความ รบผดชอบ เช น ส อสารเก ยวกบความ รบผดชอบ ผ บรหารและพนกงานต อง


รบผดชอบตามอ�านาจหน าทของตนและ ม ก า ร ทบท วน โ ค ร ง ก า ร ท ด� า เ น น ก า ร 3) สงเสรมสนบสนนใหพนกงานมสวนรวมเชนมสวนรวมในการออกนโยบายกฎระเบยบขอบงคบและมสวนรวมในการท�ากจกรรม 4) การส�ารวจความปลอดภย เชน การตรวจความปลอดภยทท�างานและการชบงอนตราย5) การวเคราะหอนตราย เชน การสอบสวนอ บ ต เ หต แ ล ะการสอบสวนอ บ ต ก า รณ 6) การปองกนและการควบคมอนตราย เชนการควบคมทางวศวกรรมการควบคมโดยการบรหาร การใชอปกรณปองกน การสอสาร วธการปฏบตทปลอดภย การแกไขการปฏบตทไมปลอดภย และการบงคบใชกฎระเบยบอยางจรงจง7)การฝกอบรมดานอาชวอนามยและความปลอดภย เชน จ�านวนชวโมงทเขารบการฝกอบรมหลกสตรการฝกอบรมบทบาทความรบผดชอบและอบรมดานความเสยง 8) บคลากรรบผดชอบดานความปลอดภยเช น เจ าหนาทความปลอดภย ผ บรหารหวหนางานและพนกงาน 9) การประเมนความเสยงเชนผท�าการประเมนพนทท�าการประเมน และต�าแหนงผท�าการประเมน 10)การประเมนผลการด�าเนนงานตามระบบOHSAS18001(2007)เชนขอก�าหนดทวไปนโยบายอาชวอนามยและความปลอดภย การวางแผน การน�าไปใชงานและการปฏบตการตรวจสอบ และการทบทวนการจดการโดยจ�านวนกล มทเหนวาแตละปจจยมการด�าเนนการทงกอนและหลงมระบบ OHSAS18001 (2007) ผวจยไดบนทกและน�ามาสรป ดงตารางท3



ตำรำงท 3 ผลกำรเปรยบเทยบกำรจดกำรควำมปลอดภยในกำรท�ำงำนกอนและหลงม ระบบ OHSAS 18001(2007)

■ อภปรำยผล ผลการศกษา พบวาหลงจากไดรบการรบรองระบบ OHSAS 18001 (2007) คอป2556 มผลใหโรงงานผลตขวดแกวแหงนมระบบการจดการความปลอดภยในการท�างานทเปนรปธรรมเนองจากพนกงานกลมตวอยางใหความเหนตรงกบขอมลเอกสารทางทตยภมวาทกปจจยทสอบถามรวมทงภาพรวมขององคกรมการเปลยนแปลงในทศทางทดขนและพบวา 10 ปจจยทศกษาทน�ามาสอบถามความเหนจากกลมตวอยางทกกลมมความเหนวามผลท�าใหI.F.RและI.S.Rลดลงทงนเปนเพยงความเหนของพนกงานกล มตวอยางทท�าการศกษาเทานน ในสภาพการท�างาน โรงงานอนๆ อาจมความเหนทแตกตางกนไปโดยในการวจยนสามารถแยกพจารณาปจจย ทศกษาไดดงน ความมงมนของฝายบรหาร ทงขอมลทตยภมและความเหนทกกลมตวอยางเหนวาผบรหารไดแสดงความมงมนโดยการก�าหนดเปาหมายและวตถประสงคและเปนผน�าในการด�าเนนการโครงการซงสรปไดวานาเปนปจจย

ทท�าใหI.F.RและI.S.R.ลดลงซงการไดรบความสนบสนนจากนายจางจะส�าคญทสด(16)

และองคประกอบหลกของการบรหารจดการ ทมประสทธผลคอความมงมนในการบรหารจดการและทรพยากร (management commitment and resources) การก�าหนดวตถประสงคและเปาหมาย (Goals and objectives)(4) และปจจยทท�าใหองคกรประสบผลส�าเรจในการจดท�าระบบ มาจากความมงมนของผบรหารระดบสง(18)

หน าทความรบผดชอบ เป นป จจย ท�าให I.F.Rและ I.S.R. ลดลง โดยผบรหารและพนกงานตองรบผดชอบตามอ�านาจหนาทของตน มการทบทวนโครงการทด�าเนนการโรงงานทประสบความส�าเรจจะจดใหมคณะกรรมการความปลอดภย มอบหมายอ�านาจหนาทความรบผดชอบใหหวหนางานเปน ผใหความร พนกงานในหนวยงานของตน(7)

และมการทบทวนโครงการทด�า เนนการ สงเหลานเปนปจจยเกยวของทท�าใหองคกรประสบผลส�าเรจ(18)



สงเสรมสนบสนนใหพนกงานมสวนรวมในการออกนโยบายกฎระเบยบขอบงคบและการมสวนรวมในการท�ากจกรรม เปนปจจย ทท�าให I.F.R และ I.S.R. ลดลง และอตรา การเกดอบตเหตมความสมพนธโดยตรงกบการมสวนรวมของผปฏบตงาน(3) การสงเสรมใหพนกงานมสวนรวม กเปนแนวทางหนงทท�าใหการบรหารจดการดานความปลอดภยมประสทธภาพท�าใหการบรหารความปลอดภยดขน(4)(14) การส�ารวจความปลอดภย ท�าให I.F.RและI.S.R.ลดลงคอการตรวจความปลอดภยโดยคณะกรรมการความปลอดภย (คปอ.) เจาหนาทความปลอดภยระดบหวหนางาน(จป.หวหน างาน) และเจ าหน าทความปลอดภยระดบบรหาร(จป.บรหาร)ซงกลยทธทชวยในการปองกนอบตเหตคอ การมคณะกรรมการความปลอดภยและหวหนางานท�าการส�ารวจตรวจสอบความพรอมของเครองจกรและอปกรณเครองจกรอยางสม�าเสมอ ทงกอนและหลงการใชงาน นอกจากนแลว การตรวจความปลอดภยโดย จป.บรหาร การชบงอนตราย พบวาการชบงอนตรายเปนปจจยทเกยวของ(7) ท�าใหสถานประกอบการสามารถประเมนและควบคมอนตรายไดทนทวงทอกทงทส�าคญทสดคอเพอปองกนไมใหเกดการประสบอนตรายในสถานทท�างาน ของพนกงาน(15)

การวเคราะหอนตราย การสอบสวนอบต เหตและอบตการณด วย คปอ. และจป.บรหาร ท�าให I.F.R และ I.S.R. ลดลงเนองจากการเกดอบตเหตทมความรนแรงสาเหตจากขาดการวเคราะหสภาพอนตรายและอบต เหตทอาจจะเกดขน(15) และการวเคราะหอนตรายจะท�าใหสถานประกอบการ

สามารถประเมนและควบคมอนตรายไดทนทวงท ทส�าคญทสดคอ เพอปองกนไมใหเกดการประสบอนตรายในสถานทท�างานของพนกงาน(15)

การปองกนและการควบคมอนตรายท�าให I.F.RและI.S.R.ลดลงประกอบดวยการควบคมโดยการบรหาร การใชอปกรณปองกน การสอสารวธการปฏบตทปลอดภยการแกไขการปฏบตทไมปลอดภย การบงคบใชกฎระเบยบอยางจรงจงเมอมการก�าหนดวธปฏบตงานใหปลอดภยแกพนกงานแลว ท�าใหอบตเหตทเกดขนลดลงและความรนแรงของอบตเหตกลดลงไปดวยและพบวาการน�าระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภยเขามาใชงานนนสามารถท�าใหจ�านวนสถต การประสบอนตรายลดลงไดจรง(13) สาเหตส�าคญคอ เพราะพนกงานไม ปฏบตตาม กฎระเบยบข อบงคบด านความปลอดภย อยางจรงจง กอใหเกดอบตเหตจากการปฏบตงานในโรงงานอตสาหกรรมผลตแก ว (17)

การขาดการควบคมเปนสาเหตท�าใหเกดความสญเสยจากอบตเหต(6)

การฝกอบรมดานอาชวอนามยและความปลอดภยท�าใหI.F.RและI.S.R.ลดลงคอ หวขออบรมดานความปลอดภย จ�านวนชวโมงทเขารบการฝกอบรม หลกสตรการฝกอบรม บทบาทความรบผดชอบและอบรม ตามความเสยง การน�าระบบการจดการ อาชวอนามยและความปลอดภยเขามาใชงานนนสามารถท�าให จ�านวนสถตการประสบอนตรายลดลงไดจรง เนองจากพนกงานรบการฝกอบรมใหความร เกยวกบการท�างานอยางปลอดภย(13) การสอสารและการอบรมดานความปลอดภยใหความรกบพนกงานเปนปจจยทสามารถชวยลดอบตเหตได(17)


การจดใหมบคลากรดานความปลอดภยมผลท�าให I.F.R และ I.S.R. ลดลง คอ ผบรหาร หวหนางาน การมอบหมายอ�านาจหนาทความรบผดชอบใหหวหนางานเปนผใหความรพนกงานในหนวยงานของตน การใหความรเรองเครองมอ เครองจกรและอปกรณตลอดจนมการแจ งพนกงานให ทราบถงอนตรายและมการปฏบตตามกฎหมาย เปนกลยทธทท�าใหจดการดานความปลอดภยของสถานประกอบการทท�าใหโรงงานทท�า การศกษาประสบความส�าเรจ(7) บคลากร มความส�าคญตอการตดสนใจในการผลตงาน(task) และการเกดอบตเหต (accident)(2) พนกงานและหวหนางานเปนผ ทมบทบาท ตอการลดอบตเหตจากการท�างาน(17) การไมมจตส�านกของผจดการในอตสาหกรรม ท�าใหการด�าเนนการเพอลดอบตเหตจากการท�างานไมประสบความส�าเรจ(5)

การประเมนความเสยง ท�าให I.F.Rและ I.S.R.ลดลงโดยมองคประกอบทส�าคญในการประเมนคอ ผ ท�าการประเมน พนทท�าการประเมน ต�าแหนงผ ท�าการประเมนประสบการณ และความเช ยวชาญของ ผ ประเมนเป นส งส�าคญ(12) และเป นองค ประกอบทส�าคญของการพฒนาและการด�าเนนการวางระบบ และสอดคลองกบ(8)

การประเมนอนตรายและการวเคราะหความเสยงเปนสาเหตของความผดพลาดของระบบจดการความปลอดภย กลาวคอ หากประเมนไมด ไมครบถวนเปนสาเหตใหเกดอบตเหต ได(9)

การประเมนผลการด�าเนนงานตามระบบ OHSAS 18001:2007 หลงการไดรบการรบรองระบบเปนปจจยทท�าใหI.F.RและI.S.R. ลดลง ซงการพฒนาการบรหารความ

ปลอดภยมหลายปจจย เชน การบงคบใชกฎหมายในรปแบบตางๆ ภายใตการก�าหนดหนาทความรบผดชอบ(1) องคกรจะมระบบเอกสารเปนแบบแผนมากขน และด�าเนนกจกรรมไดอยางมประสทธภาพ และอบตเหตทเกดขนหลงจากด�าเนนระบบแลวจะมความรนแรงนอยกวากอนด�าเนนระบบ ตามล�าดบกล าวคอ การจดท�าระบบจะต องก�าหนดเอกสารขนมาประกอบการท�างาน ท�าใหจะตองมระบบเอกสารทชดเจน(18) การตดตามตรวจสอบและการวดผลการด� าเนนงาน การประเมนความสอดคลอง การควบคมบนทกและการตรวจตดตามภายใน มผลตอการด� า เน นการระบบการจ ดการความปลอดภย และท�าใหความรนแรงของอบตเหตลดลง(19) และมผลตอความส�าเรจในการจดท�าระบบ การทบทวนการจดการ ท�าให I.F.Rและ I.S.R. ลดลง(18)ชวยในการพฒนาระบบการท�างานใหชดเจนขน และพบวาพนกงานสวนใหญทน�า มอก.18001 มาใชในการปฏบตงาน ท�าใหจ�านวนครงของการเกดอบตเหต อนเนองมาจากการท�างานลดลง(11)

■ สรปและขอเสนอแนะ ปจจยทศกษาทง 10 ปจจยทมผลท�าใหI.F.R และ I.S.R. ลดลงเปนเพยงขอมลทไดจากความเหนของกลมตวอยาง ทไดขอมล จากการพจารณาการรบร และสมผสไดถง การเปลยนแปลง ซงไมสามารถบอกไดวาปจจยใดส�าคญมากกวาดงนนหากมการศกษาเพมเตม ควรน�าเอาปจจยท เกยวของทม หลายปจจย มาศกษาเชงลกอกครง เพอจดล�าดบความส�าคญ และเพอน�าปจจยทส�าคญไปด�าเนนการเพอลดความถและความรนแรงในการเกดอบตเหต



องค กรท ก� าล งจะขอรบรองระบบ OHSAS 18001 เพอลดความถและความรนแรงของการเกดอบต เหต ควรศกษา งานวจยฉบบน เนองจากสามารถใชประเมนแนวทางทองคกรเลอกปฏบตใหเหมาะสมกบองค กรตนเองได สามารถใช เป นข อมล เบองต นในการก�าจดป ญหาและอปสรรค ด านการจดการความปลอดภยและช วย ในการตดสนใจลงทนท�ากจกรรมทเกยวเนองกบอาชวอนามยและความปลอดภย รวมทงลงทนการจดท�าระบบOHSAS18001 ก า ร ศ ก ษ า ค ร ง น เ ป น ก า ร ศ ก ษ า เชงคณภาพ ซงเปนการเกบขอมลโดยการสงเกต การสอบถามและรายงานโดยการพรรณนา จดแขงของการศกษาครงนคอ ขอมลทตยภมช วยใหเป นแนวทางในการ สรปผล เนองจากมหลกฐานการด�าเนนการ เชงประจกษ ทมความชดเจน อยางไรกตาม จดออนในการศกษาครงนคอ จ�านวนกล มตวอยางทเขารวมในการประชมกลมบางกลมมจ�านวนพนกงานมากกวา 8-10 คน ดงนนท�าใหประชากรบางทานไมมสวนรวมในการเสนอความเหนหรออาจคลอยตามความคดเหนคนสวนใหญดงนนในการศกษาครงตอไป

ควรลดขนาดจ�านวนประชากรในแตละกลมลงประมาณ 8-10 คน/กล มและน�าการศกษา เชงสถตเขามาเชอมโยงกบขอมลเชงคณภาพเพอใหผลการวจยมความชดเจนขน เช น การจดการเชอมโยงความม งมนของการบรหารจดการมผลใหอตราความถ(I.F.R) และความรนแรงของการเกดอบตเหตลดลง(I.S.R.)

■ กตตกรรมประกำศ วทยานพนธฉบบนส�าเรจลลวงไปไดดวยด เนองจากไดรบความกรณาและการชแนะท เป นประโยชนจากคณะกรรมการว ท ย า น พ น ธ ท ก ท า น ข อ บ ข อ บ ค ณ รองศาสตราจารย เฉลมชย ชยกตตภรณป ร ะ ธ า น ก ร ร ม ก า ร ส อ บ ว ท ย า น พ น ธ รองศาสตราจารย วชย พฤกษธาราธกลกรรมการสอบวทยานพนธ รองศาสตราจารยฉววรรณ บญสยา คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาล ยธรรมศาสตร ได แนะน� า การว เคราะห ข อม ลทางสถต ผ ศ กษา ขอขอบพระคณทกท านเป นอย างส งมา ณโอกาสน


เอกสำรอำงอง1. DanPetersen.Techniquesofsafetymanagement;19712. HeinrichHW,Dan Petersen, Nestor Roos, Industrial Accident Prevention.McGraw-Hill BookCompany;19803. JanK.Wachter,YorioPL.Asystemofsafetymanagementpracticesandworkerengagement for reducing and preventing accidents: an empirical and theoretical investigation 2014;68:117-304. RobsonLS,ClarkeJA,CullenKetal.Theeffectivenessofoccupationalhealthandsafety managementsysteminterventions.NHSUniversityofyonk;20145. YoonSJ,LinHK,ChenG et al. Effect ofOccupationalHealth andSafetyManagement System onWork-Related Accident Rate and Differences of Occupational Health and SafetyManagement System Awareness betweenManagers in South Korea’s ConstructionIndustry.SafHealthWork2013;201-9


6. ชยยทธชวลตนธกล.สาเหตการประสบอนตรายและความสญเสย;2547.หนา32-407. จนทวรรณ ศรภมนทร. กลยทธการจดการดานความปลอดภยของสถานประกอบกจการอตสาหกรรม ในเขตสมทรสาคร.[วทยานพนธปรญญามหาบณฑต].เชยงใหม:มหาวทยาลยเชยงใหม;2549.8. จนดาพลอย ตางใจ. การบรหารความปลอดภยโรงงานตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม 18001. [วทยานพนธปรญญามหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยมหดล;2551.9. ดวงตะวน ณ นคร. การสอบสวนสาเหตของการเกดอบตเหตโดยวธการวเคราะหสาเหตรากเหงาและ วธการวเคราะหปจจยมนษย กรณศกษาโรงงานผลตสายไฟฟาและสายเคเบล. [วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร;2551.10. ธรวฒเอกะกล.ระเบยบวธวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร.[วทยานพนธปรญญามหาบณฑต]. อบลราชธาน:สถาบนราชภฎอบลราชธาน;2543.11. บดนทร สาตมล. การศกษาความพงพอใจของพนกงานในการใชระบบบรหารคณภาพ มอก. 18001 ส�าหรบการประเมนความเสยงของศนยเทคโนโลยและวสดแหงชาต. [วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ;2554.12. ประพนธ ลมเลก. การประยกตใชการประเมนความเสยงเชงกงปรมาณเพอชบงงานวกฤตและก�าหนด มาตรการปองกนอบตเหตเชงรกในกระบวนการผลตกาซธรรมชาต. [วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร;2547.13. ปรชญา ผองใส. การเปรยบเทยบผลการด�าเนนงานกอนและหลงการใชระบบการจดการดานอาชวอนามย และความปลอดภย (มอก.18001) ในโรงงานอตสาหกรรมผลตน�าตาล. [วทยานพนธปรญญา มหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร;2546.14. รชน ธรรมสโรช. การรบรการบรหารความปลอดภยและพฤตกรรมดานความปลอดภยในการท�างาน ของพนกงานฝายผลตบรษทประมวลผลจ�ากด.[วทยานพนธปรญญามหาบณฑต].กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยราชภฎธนบร;2551.15. วลลภ พฒนพงศ. การศกษาการจดระบบความปลอดภยในโรงงานการผลตในบรษทอะตอมแมนน แฟคเจอรรงจ�ากด.วารสารวชาการเทคโนโลยอตสาหกรรม2549;2ฉบบพเศษ(ฉลองสรราชสมบต ครบ60ป)16. สมนก สภาจนทร. การบรหารงานของคณะกรรมการความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอม ในการท�างานกบการปองกนและลดอบตเหตในโรงงานอตสาหกรรมขนาดใหญจงหวดสมทรปราการ. [วทยานพนธปรญญามหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยราชภฎจนทรเกษม;2551.17. สมชย วฒฐานนท. ปจจยเสยงทกอใหเกดอบตเหตในโรงงานผลตแกว กรณศกษาโรงงานผลตขวดแกว. [วทยานพนธปรญญามหาบณฑต].กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร; 2551.18. อมรรตน อทยสาง. การจดท�าระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภยมาตรฐาน มอก. 18001 และ OHSAS 18001 ในประเทศไทย. [วทยานพนธปรญญามหาบณฑต] กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร;2547.19. อมารตน ศรจรวงศ. การศกษาประสทธผลของการตรวจประเมนภายในระบบการจดการอาชวอนามย และความปลอดภยตามมาตรฐาน มอก.18001 กรณศกษาโรงงานปนซเมนต. [วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต].กรงเทพมหานคร:มหาวทยาลยมหดล;2549.

H E A L T H




ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาอำาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน

ณฎฐากร พลเขตกาญจนา นาถะพนธคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาสถานการณความเขมของแสงสวางทจดตรวจวดภายในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน เปรยบเทยบกบคาความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) กลมตวอยางทศกษาคอหองเรยนจ�านวน 112 หอง แบงเปนโรงเรยนขนาดเลก 2 แหง จ�านวน 18 หอง และโรงเรยนขนาดกลาง 10 แหง จ�านวน 94 หอง ผลการศกษาพบวา โรงเรยนขนาดเลกสวนหนงมลกษณะอาคารเรยนเปนโครงสรางอาคารครงปนครงไม ผนงหองดานตดประตของหองเรยนชนลางเปนชองอฐบลอกน�าแสงสวางไดนอยจะพบปญหาแสงสวางทไมเพยงพอ โดยความเขมของแสงสวางในหองเรยนทนอยกวาระดบทเหมาะสม (<300 ลกซ) สวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 37.04 สวนความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) ภาคเชาและภาคบายสวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวกลางหอง รอยละ 70.37 และรอยละ 68.52 ตามล�าดบ สวนบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง รอยละ 45.00 และรอยละ 62.50 ตามล�าดบ และบรเวณโตะนกเรยน แถวตดประต รอยละ 57.41 และรอยละ 61.11 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวางสงเกนกวาระดบทเหมาะสม (>1,000 ลกซ) ภาคเชาสวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง รอยละ 38.89 (คาต�าสด 98 ลกซ คาสงสด 3,180 ลกซ) และภาคบาย รอยละ 22.22 (คาต�าสด 133 ลกซ คาสงสด 1,830 ลกซ) ซงจะพบปญหาความเขมของแสงสวางทมากเกนไปจากแสงแดด และพบวาการตดตงผามานมไมเพยงพอและไมเหมาะสม ซงเดกนกเรยนทนงเรยนบรเวณนสายตาจะไดรบผลกระทบจากแสงจา ส�าหรบโรงเรยนขนาดกลางพบวาความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสม (300- 1,000 ลกซ) ภาคเชาและภาคบายสวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวกลางหอง รอยละ 61.35 และรอยละ 56.74 ตามล�าดบ สวนบรเวณโตะแถวตดหนาตาง รอยละ 56.38 และรอยละ 55.59 ตามล�าดบ และบรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 58.51 และรอยละ 58.16 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวางสงเกนกวาระดบทเหมาะสม (>1,000 ลกซ) ภาคเชาและภาคบายสวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง รอยละ 22.08 (คาต�าสด 79 ลกซ คาสงสด 4,350 ลกซ) และรอยละ 24.20 (คาต�าสด 48 ลกซ คาสงสด 9,800 ลกซ) จากการศกษาความเขมของแสงสวางในหองเรยนพบความเขมของแสงสวางไมเหมาะสมบางบรเวณจดตรวจวด เชน บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต และบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง เปนตน ดงนน หนวยงานทเกยวของควรหาแนวทางลดผลกระทบทมตอสายตาจากการมองเหนแสงสวางทไมเพยงพอ และแสงสวางทมากเกนไป ค�าส�าคญ: แสงสวาง, หองเรยน, ความเขมของแสงสวาง, โรงเรยน


Illumination of Class Room in Educational Opportunity Expansion

School, Mueang District, Ubon Ratchathani Province

Abstract The objective of this study is to compare the intensity of illumination in classrooms in educational opportunity expansion schools in the Mueang District of Ubon Ratchathani Province with a suitable illumination intensity of 300-1,000 lux. The study sample comprised a total of 12 classrooms with 18 classrooms in two small-sized schools and 94 classrooms in 10 medium-sized schools. The study found that a small-sized school was a half-concrete, half-wood building. The walls with the doors to the classrooms on the ground floor were built of concrete blocks that allowed little light into the rooms causing a problem of insufficient illumination. In these classrooms, illumination of intensity lower than a suitable illumination intensity (<300 lux) was mostly found in 37.04 percent of desks in the rows next to the doors. The suitable illumination intensity of 300-1,000 lux was mostly found in 70.37 percent of desks in the middle of the room in the morning, 68.52 percent of desks in the same zone in the afternoon, 45.00 and 62.50 percent of desks in the rows next to the windows, and 57.41 and 61.11 percent of desks in the rows next to the doors respectively. In the morning, illumination of the intensity higher than a suitable illumination intensity (>1,000 lux) was mostly found in 38.89 percent of the desks in the rows next to the windows (the lowest value was 98 lux, the highest value was 3,180 lux) while in the afternoon illumination of the intensity higher than a suitable illumination intensity was found in 22.22 percent of the desks in the same zone (the lowest value was 133 lux, the highest value was 1,830 lux). As a result, there was a problem of too much light from the sun with insufficient and unsuitable curtains. The eyesight of students sitting in these zones received the effect of too bright light. As for medium-sized schools, the suitable illumination intensity (300-1,000 lux) was mostly found in 61.35 percent of the desks in the rows in the middle of the room in the morning, 56.74 percent of desks in the same zone in the afternoon, 56.38 percent of the desks in the rows next to the windows in the morning, 55.59 percent of the desks in the same zone in the afternoon, 58.51 percent of the desks in the rows next to the doors in the morning, and 58.16 percent of the desks in the same zone in the afternoon. Illumination of the intensity higher than a suitable illumination intensity (>1,000 lux) was mostly found in 22.08 percent of the desks in the rows next to the windows in the morning (the lowest value was 79 lux, the highest value was 4,350 lux) and in 24.20 percent of the desks in the same zone in the afternoon (the lowest value was 48 lux, the highest value was 9,800 lux). The study found unsuitable illumination intensity in some measurement zones such as the desks in the rows next to the doors and windows. Consequently, concerned authorities should look for ways to lessen the effects of insufficient and too much illumination.Keywords: illumination, light intensity, classroom, school

Nathakorn Pholkhet Ganjana NathapindhuFaculty of Public Health. Khon Khen University



บทน�ำ โรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาเปนโรงเรยนประถมศกษาทจดใหมการเรยนการสอน ตงแตระดบอนบาลจนถงระดบมธยมศกษาตอนตน เพอขยายการศกษาขนพนฐานของประชาชนใหสงขนโดยไดด�าเนนการมาตงแตป การศกษา 2533 เปนตนมา(1) พรพมล เชวงศกดโสภาคย ไดกลาวไววา เนองจากโรงเรยนเปนสถานททมเดกวยเรยนอย เปนจ�านวนมาก เดกวยเรยนเหลานนควรอยใน สงแวดลอมทมความปลอดภยไมมสงทเปนอนตรายซอนอย กจกรรมการเรยนการสอนตองอาศยแสงสวางเปนปจจยส�าคญในการมองเหน ดงนนการจดให มการกระจาย แสงสวางในหองเรยนอยางทวถงและเพยงพอตลอดทงหองจงเปนสงจ�าเปน ถาแสงสวางในหองเรยนทมอยไมเพยงพอหรอมแสงสวางท มากเกนความจ�าเปนกจะสงผลกระทบตอสายตานกเรยนได การจดสภาพสงแวดลอม ในหองเรยนทไมเหมาะสมจะท�าใหระดบความเขมของแสงสวางในหองเรยนไมไดตามเกณฑมาตรฐาน ซงค มอปฏบตงานสขศกษาใน สถานศกษา โครงการสขศกษา สายการศกษา ก�าหนดขนต�าไว ท 322 ลกซ ดงนนหาก ผ เกยวของคดวาปญหาระดบความเขมของแสงสวางในหองเรยนไมสงผลกระทบตอเดกวยเรยน ปญหาดงกลาวจะยงไมไดรบแกไข(2) และจากการศกษาพบวาปจจยสงแวดลอมดานแสงสวางเปนปจจยทเกยวของโดยตรงตอการมองเหนทชดเจนและเพมความสบายของดวงตา ทสงผลตอการเรยนรของนกเรยนและความสามารถในการสอสารระหวางครและนกเรยน หรอเพอนรวมชน ท�าใหเกดผลผลตของงานทมากขน(3) ปจจบนเทคโนโลยเกยวกบ แสงสวาง เขามามบทบาทตอชวตและสขภาพ

ของมนษย มากขน พบว าความเข มของ แสงสวางทระดบ 500 ลกซ มผลกระตนใหนกเรยนเกดความสามารถในการเรยนรและตนตวมากขน นอกจากนยงมผลโดยตรงในการสงเสรมใหการอานเขยนในวชาคณตศาสตร ในนกเรยนระดบชนมธยมศกษาดขน จากทมาตรฐานก�าหนด 300 ลกซ(4) และจากประเมนผลกระทบสงแวดลอมในโรงเรยนเครอขายมหาวทยาลยอบลราชธาน ในป พ.ศ. 2556 ดานความเขมของแสงสวางของโรงเรยนพบวาสวนใหญแสงสวางมคาต�ากวาเกณฑมาตรฐาน ในจดงานอานและเขยน ผานเกณฑมาตรฐาน รอยละ 41.32 งานหนาคอมพวเตอรผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 24.62 และงานในพนททวไปผานเกณฑมาตรฐานรอยละ 30(5) นอกจากนจากการส�ารวจสภาพแวดลอมภายในหองเรยนของโรงเรยนวดหนองโพธ (ศลปวทยาคม) อ�าเภอก�าแพงแสน จงหวดนครปฐม พบวา ความเข มของแสงสว างในห องเรยนและบรเวณกระดานด�าไมไดตามมาตรฐานและพบปจจยสงแวดลอม เชน ระยะเวลาของชวงวน ฤดกาล บรเวณตรวจวดมผลตอความเขมของแสงสวางในหองเรยน(6) จากการศกษาวจยความเขมของแสงสวางในหองเรยนทผานมา พบวามการศกษาในโรงเรยนระดบประถมศกษา และบางส วนศกษาวจยในโรงเรยนระดบมธยมศกษา แตยงไมมการศกษาในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาทจดการเรยนการสอนทงในระดบประถมศกษาและมธยมศกษาตอนตนไวดวยกน ผวจยจงสนใจศกษาความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนทมลกษณะดงกลาว ซงมลกษณะอาคารทแตกตางกน เชน อาคารไมแบบเดมทมการตอเตมชนลางดวยคอนกรต และอาคารแบบแปลนมาตรฐานทเปนอาคารคอนกรต

ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา อำาเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน


วตถประสงคกำรศกษำ เพอศกษาสถานการณความเขมของแสงสวางภายในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา และเปรยบเทยบคาทวดไดกบคาความเขมแสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) และหาแนวทางแกไข การจดแสงสวางภายในหองเรยน เพอใหหองเรยนมความเขมของแสงสวางทมความเหมาะสมตอการเรยนการสอน

วธกำรศกษำ ประชากรท สนใจศกษา ค อ หองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 181 หอง จ�านวน 19 โรงเรยน โดยแบงเปนหองเรยนของโรงเรยนขนาดเลก 27 หอง จ�านวน 3 โรงเรยน และหองเรยนของโรงเรยนขนาดกลาง 154 หอง จ�านวน 16 โรงเรยน กล มตวอยาง คอหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 112 หอง จ�านวน 12 โรงเรยน แบงเปนหองเรยนโรงเรยนขนาดเลก 18 หอง จ�านวน 2 โรงเรยน และหองเรยนของโรงเรยนขนาดกลาง 94 หอง จ�านวน 10 โรงเรยน โดยเกบขอมลในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2558 การค�านวณขนาดตวอยาง ไดจากการประมาณคาสดสวนของประชากร โดยทราบขนาดประชากร เทากบ 181 หอง ก�าหนดระดบความเชอมนเทากบ 95% มสตรการค�านวณดงน (7)

เมอ N = จ�านวนประชากรทงหมดทจะ

ศกษา จ�านวนหองเรยนทงหมด 181 หองในโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาทง 19 แหง e = คาความคลาดเคลอนทยอมใหเกดขนในการประมาณคาสดสวน 5% = 0.05

2Zα = Confidence coefficient

ไดจากชวงเชอมนทก�าหนด (1 α− ) = 1.96 p = ค�านวณจากสดสวนหองเรยนทผานมาตรฐานระดบความเขมของแสงสวางเฉลยของวน จากการศกษาปรมาณความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนในสงกดเทศบาลนครขอนแกน จากการวจยพบวาหองเรยนทไมผานมาตรฐาน เทากบรอยละ 23.81 ดงนนรอยละหองเรยนทผานมาตรฐานเทากบ 76.20 (p=0.76)(8) แทนคาในสตร

( )

2

222

2

(1 )

1 (1 )

p pn

e N p pNz

zα

α

−=

− −+

2

2 2

(181)(1.96) (0.76)(1 0.76)(0.05) (181 1) (1.96) (0.76)(1 0.76)

n −=

− + −

= 126.88/1.15 n = 110.33

ดงนน จ�านวนตวอยางจงไดไมนอยกวา 111 หอง แตเนองจากการสมตวอยางส�าหรบโรงเรยนท ได รบการส มแล วจะเลอกทกห อง เรยนของประถมศกษาท 1 จนถ งมธยมศกษาปท 3 เปนกลมตวอยาง จงไดขนาดตวอยางทงหมด 112 หอง การส มตวอย าง ใช วธการส มตวอยางแบบแบงชนภมชนดสดสวน โดยค�านวณจากโรงเรยน ขนาดเลก (27 x 111)/ 181 = 17 หอง และค�านวณจากโรงเรยนขนาดกลาง (154 x 111)/ 181 = 94 หอง เมอไดจ� านวนต วอย างตามสดส วนของขนาด โรงเรยนแลว จงท�าการสมอยางงายดวยวธการจบฉลากแบบไมใสคน เพอใหไดโรงเรยนท



เปนกลมตวอยาง และเลอกหองเรยนระดบชนประถมศกษาปท 1 ถงมธยมศกษาปท 3 ทกหองเรยน ดงนนโรงเรยนขนาดเลกไดตวอยาง 18 หอง โรงเรยนขนาดกลางไดตวอยาง 94 หอง รวมตวอยางทงสน จ�านวน 112 หอง จาก 12 โรงเรยน จากประชากรหองเรยนทงหมด 181 หอง จาก 19 โรงเรยน ในพนทอ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน เครองมอทใชและวธการตรวจวด เครองมอทใช 1) แบบบนทกลกษณะหองเรยน ใชเปนเครองมออนดบแรก เพอเกบขอมลขนาดของหองเรยน ทศทางการวางตวของอาคารและหองเรยน ทศทางของชองรบแสง ทศทางหนาตาง แหลงก�าเนดของแสงสวาง ท ใช สภาพของหลอดไฟโดยทวไปช�ารด หรอไม การตดตงอปกรณปองกนปญหาแสงสว าง 2) เครองวดระดบความเข มของ แสงสวาง (Lux meter) ยหอ PROTROS รน LX-91 เพอวดความเขมของแสงสวางในหองเรยน 12 จดตอหอง จ�านวน 112 หองๆ ละ 2 ครง คอ ภาคเชา และภาคบาย โดยภาคเชาเวลา 09.00-12.00 น. และภาคบายเวลา 13.00-15.30 น. ซงเปนชวงทมการเรยน การสอน รวมทงสน 2,688 จด 3) แบบบนทกผลการตรวจวดความเขมของแสงสวางในหองเรยน ใชบนทกผลการตรวจวดความเขม

ของแสงสวาง แบงเปน 4 บรเวณ ไดแก บร เวณกระดานหนาห อง จ�านวน 2 จด คอ กลางกระดานดานตดหนาตางและดานตดประต บรเวณแถวตดหนาตาง จ�านวน 4 จด คอ โตะคร โต ะนกเรยนแถวตดหนาตางต�าแหนงหนาหอง ต�าแหนงกลางหอง ต�าแหนงหลงหอง บรเวณโตะแถวกลางหอง จ�านวน 3 จด คอ โตะนกเรยนแถวกลางหองต�าแหนงหนาหอง ต�าแหนงกลางหอง ต�าแหนงหลงหอง และบรเวณแถวตดประต จ�านวน 3 จด คอ โต ะนกเรยนแถวตดประตต� าแหน ง หน าห อง ต�าแหน งกลางห อง ต�าแหน ง หลงหอง การวเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนาในรปรอยละ ความถ โดยใชโปรแกรมส�า เร จรป SPSS vers ion 19 ลขสทธมหาวทยาลยขอนแกนในการวเคราะหขอมล โดยวเคราะหขอมลความเขมของแสงสวางภายในหองเรยนน�ามาจดกลมระดบความเขมของแสงสวางกบบรเวณตรวจวด 4 บรเวณ นอกจากนเปรยบเทยบกบคาทวดไดกบคาความเข มของแสงสว างระดบท เหมาะสม (300-1,000 ลกซ) โดยจดกล มเปนระดบ ความเขมของแสงสวางจ�าแนกตามระดบความเหมาะสมของแสงสวาง ดงตาราง

ระดบความเหมาะสมของแสงสวาง ระดบแสงสวางทก�าหนด

นอยกวาระดบทเหมาะสม นอยกวา300ลกซ

ระดบทเหมาะสม 300-1,000 ลกซ

สงเกนกวาระดบทเหมาะสม มากกวา1,000ลกซขนไป

ซงผศกษาไดน�าขอเสนอแนะเกยวกบแสงสวางทเหมาะสมส�าหรบการท�างานตางๆ ท เ สนอโดยสมาคมวศวกรรมแสงสว าง (Illuminating Engineering Society)

ประเทศสหรฐอเมรกา(9) ซงก�าหนดหลกเกณฑใหระดบแสงสวางทจะก�าหนดขนใชในอาคารตองเหมาะสมส�าหรบการท�างานทต องใชสายตาและท�าใหสบายตาในการมองเหน(10,11)



มาประยกตใชเปนหลกการในการเปรยบเทยบความเขมของแสงสวางของจดตรวจวดในโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา

ผลกำรศกษำ 1. ลกษณะทวไป ชนทตงหองเรยนพบวาสวนใหญตงอยชนท 2 รอยละ 66.96 รองลงมาชนท 1 รอยละ 28.57 และชนท 3 รอยละ 4.46 ตามล�าดบ อาคารและหองเรยนสวนใหญตงอยในแนวทศตะวนออก-ตะวนตก รอยละ 78.57 ชองรบแสงสวนใหญอยทางทศเหนอและทศใต รอยละ 58.93 สภาพทองฟา วนทท�าการตรวจวดความเขมของแสงสวางใน ภาคเชาสวนใหญสภาพทองฟาโปรง รอยละ 75.89 ส วนภาคบายสวนใหญเป นสภาพทองฟาโปรง รอยละ 83.93 หนาตางสวนใหญตงอยทศเหนอ รอยละ 41.96 รองลงมาเปนทศใต รอยละ 38.39 สดสวนพนทชองแสงตอพนทผนงหองเรยนสวนใหญเทากบรอยละ 20-30 ร อยละ 78.57 รองลงมาคอหองเรยนทม คาสดสวนพนทชองแสงไมเหมาะสม โดยทคานอยกวารอยละ 20 รอยละ 18.75 หองเรยนภาคเชาพบวาสวนใหญไมเปดไฟ รอยละ 67.86

สวนภาคบายหองเรยนสวนใหญไมเปดไฟ รอยละ 87.50 2. ระดบความเขมของแสงสวาง ส�าหรบโรงเรยนขนาดเลก ความเขมของแสงสวางนอยกวาระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบายบรเวณกระดานหนาหอง พบ รอยละ 50 และ 36.11 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 42.59 และ 37.04 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบายบรเวณโตะนกเรยนแถวกลางหอง พบรอยละ 70.37 และ 68.52 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 57.41 และ 61.11 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง รอยละ 45.00 และ 62.50 ตามล�าดบ และบรเวณกระดานหนาหอง รอยละ 44.44 และ 63.89 ตามล�าดบ ส�าหรบความเขมของแสงสวางสงเกนกวาระดบทเหมาะสม ภาคเชา บรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาต าง พบ รอยละ 38.89 (คาต�าสด 98 ลกซ คาสงสด 3,180 ลกซ) และภาคบาย รอยละ 22.22 (คาต�าสด 133 ลกซ คาสงสด 1,830 ลกซ) รายละเอยดดงตารางท 1

ตารางท 1 ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขนาดเลก จ�าแนกตามบรเวณ ตรวจวดในหองเรยน

ระดบความเขมแสงสวาง(ลกซ)

จดตรวจวดจ�านวน(รอยละ)รวม

(n=216)บรเวณกระดาน

หนาหอง(n=36)

บรเวณโตะแถวตดหนาตาง

(n=72)

บรเวณโตะแถวกลางหอง

(n=54)

บรเวณโตะแถวตดประต(n=54)

เชา บาย เชา บาย เชา บาย เชา บาย เชา บาย

<300 18(50.00)

13(36.11)

11(15.28)

11(15.28)

15(27.78)

17(31.48)

23(42.59)

20(37.04)

67(31.02)

61(28.24)

300-1,000 16(44.44)

23(63.89)

33(45.83)

45(62.50)

38(70.37)

37(68.52)

31(57.41)

33(61.11)

118(54.63)

138(63.89)

>1,000 2(5.56)

0(0.00)

28(38.89)

16(22.22)

1(1.85)

0(0.00)

0(0.00)

1(1.85)

31(14.35)

17(7.87)

คาต�าสดคาสงสด

1551,100

82626

983,180

1331,830

1621,230

120931

150809

991,250

983,180

821,830



ตารางท 2 ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขนาดกลาง จ�าแนกตามบรเวณ ตรวจวดในหองเรยน


จดตรวจวดจ�านวน(รอยละ)

รวม(n=1,128)

บรเวณกระดานหนาหอง

(n=188)


(n=376)

บรเวณโตะแถวกลางหอง(n=282)



<300 83(44.15)

80(42.55)

81(21.54)

76(20.21)

103(36.52)

100(35.46)

113(40.07)

107(37.94)

380(33.69)

363(32.18)

300-1,000 96(51.06)

104(55.32)

212(56.38)

209(55.59)

173(61.35)

160(56.74)

165(58.51)

164(58.16)

646(57.27)

637(56.47)

>1,000 9(7.63)

4(2.13)

83(22.07)

91(24.20)

6(2.13)

22(7.80)

4(1.42)

11(3.90)

102(9.04)

128(11.35)


1021,750

651,420

794,350*

489,800*

731,330

651,610

901,210

891,420

734,350

489,800

หมายเหต:*มแดดสองบนบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง

ส�าหรบโรงเรยนขนาดกลาง ความเขมของแสงสวางในหองเรยนนอยกวาระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบาย บรเวณกระดานหนาหอง พบรอยละ 44.15 และ 42.56 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 40.07 และ 37.94 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบาย บรเวณโตะนกเรยน แถวกลางหอง พบรอยละ 61.35 และ 56.74 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยน แถวตดประต รอยละ 58.51 และ 58.16 ตามล�าดบ บรเวณ

โตะนกเรยนแถวตดหนาตาง รอยละ 56.38 และ 55.59 ตามล�าดบ และบรเวณกระดานหนาหอง รอยละ 51.06 และ 55.32 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวาง พบสงเกนกวาระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบาย บรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาต าง พบ รอยละ 22.07 (คาต�าสด 79 ลกซ คาสงสด 4,350 ลกซ) และรอยละ 24.20 (คาต�าสด 48 ลกซ คาสงสด 9,800 ลกซ) รายละเอยดดงตารางท 2

ส�าหรบภาพรวมโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา ความเขมของแสงสวางในหองเรยนนอยกวาระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบาย บรเวณกระดานหนาหอง พบรอยละ 45.09 และ 41.52 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 40.48 และ 37.80 ตามล�าดบ สวนความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสมของภาคเชาและภาคบาย บรเวณโตะนกเรยนแถวกลางหอง พบรอยละ

62.80 และ 58.63 ตามล�าดบ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต รอยละ 58.33 และ 58.63 ตามล�าดบ บรเวณแถวตดหนาตาง รอยละ 54.69 และ 56.70 ตามล�าดบ และบรเวณกระดานหนาหอง รอยละ 50.00 และรอยละ 56.70 ตามล�าดบ ส�าหรบความเขมของแสงสวางสงเกนกวาระดบทเหมาะสมของ ภาคเชา บรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง พบรอยละ 24.78 (คาต�าสด 79 ลกซ คาสงสด



ตารางท 3 ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของภาพรวมโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา จ�าแนกตามบรเวณตรวจวดในหองเรยน


จดตรวจวดจ�านวน(รอยละ)

รวม(n=1,344)

บรเวณกระดานหนาหอง

(n=224)


(n=448)

บรเวณโตะแถวกลางหอง(n=336)



<300 101(45.09)

93(41.52)

92(20.54)

87(19.42)

118(35.12)

117(34.82)

136(40.48)

127(37.80)

447(33.26)

424(31.55)

300-1,000 112(50.00)

127(56.70)

245(54.69)

254(56.70)

211 (62.80)

197(58.63)

196 (58.33)

197 (58.63)

764(56.85)

775(57.66)

>1,000 11(4.91)

4(1.79)

111(24.78)

107(23.88)

7(2.08)

22(6.55)

4(1.19)

12(3.57)

133(9.90)

145(10.79)


1021,750

651,420

794,350*

489,800*

731,330

651,610

901,210

891,420

734,350

489,800

หมายเหต:*มแดดสองบนบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง

4,350 ลกซ) และภาคบายรอยละ 23.88 (คาต�าสด 48 ลกซ คาสงสด 9,800 ลกซ) รายละเอยดดงตารางท 3 3. ความเขมของแสงสวางในหองเรยนเปรยบเทยบกบเกณฑความเข มของ แสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000

ลกซ) ดวยชวงคารอยละ 6 ระดบ คอ ไมผานเกณฑทง 12 จด ผานเกณฑนอยกวารอยละ 25 (ผาน 1-3 จด) ผานเกณฑรอยละ 26-50 (ผาน 4-6 จด) ผานเกณฑรอยละ 51-75 (ผาน 7-9 จด) ผานเกณฑรอยละ 76-99 (ผาน 10-11 จด) และผานเกณฑรอยละ 100 (ผานทง 12 จด) พบวา

ตารางท 4 ความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง และภาพรวม โรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา เปรยบเทยบกบความเขมแสงสวางระดบท เหมาะสม (300-1,000 ลกซ)

จดตรวจวดทผานเกณฑ

300-1,000ลกซ(รอยละ)

หองเรยนจ�านวน(รอยละ)

โรงเรยนขนาดเลก(n=18)

โรงเรยนขนาดกลาง(n=94)

ภาพรวมโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา(n=112)

เชา บาย เชา บาย เชา บาย

ไมผานทง12จด 1(5.56) 0(0.00) 4(4.26) 2(2.13) 5(4.46) 2(1.79)

<25 4(22.22) 5(27.78) 20(21.28) 22(23.40) 24(21.43) 27(24.21)

26-50 3(16.67) 2(11.11) 14(14.89) 17(18.09) 17(15.18) 19(16.96)

51-75 5(27.78) 3(16.67) 29(30.85) 29(30.85) 34(30.36) 32(28.57)

76-99 3(16.67) 5(27.78) 19(20.21) 20(21.28) 22(19.64) 25(22.32)

100 2(11.11) 3(16.67) 8(8.51) 4(4.26) 10(8.93) 7(6.25)



โรงเรยนขนาดเลกภาคเชา มหองเรยนทผานเกณฑครบทง 12 จด จ�านวน 2 หอง รอยละ 11.11 และภาคบายจ�านวน 3 หอง รอยละ 16.67 ส�าหรบโรงเรยนขนาดกลางพบวาภาคเชามหองเรยนทผานเกณฑครบ ทง 12 จด จ�านวน 8 หอง รอยละ 8.51 และภาคบายจ�านวน 4 หอง รอยละ 4.26 ส�าหรบภาพรวมของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาพบว าในภาคเช ามหองเรยนทผานเกณฑครบทง 12 จด จ�านวน 10 หอง รอยละ 8.93 และภาคบายจ�านวน 7 หอง รอยละ 6.25 รายละเอยดดงตารางท 4

อภปรำยผล จากผลการศกษาความเขมของแสงสวางในหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทาง การศกษา พบวาความเขมของแสงสวาง ในหองเรยนนอยกวาระดบทเหมาะสม (นอยกวา 300 ลกซ) สวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต ซงเปนพนททมความเขมของแสงสว างต�ากว าพนทอนๆ ในหองเรยน ส�าหรบโรงเรยนขนาดเลกมผนงหองเรยนบรเวณดานตดประตมพนทชองน�าแสงขนาดเลกและมจ�านวนนอย ส วนหนงเป นชองแสง อฐบลอกจงน�าแสงสวางเขาสหองเรยนไดนอย ท�าใหความเขมของแสงสวาง ดานตดประต มไมเพยงพอ และพบวาหองเรยนของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษาขณะมกจกรรมการเรยนการสอน สวนใหญใชแสงธรรมชาตเปนหลกโดยจะเปดไฟในหองเรยนเฉพาะในกรณทองฟามดครมเทานน นอกจากนยงพบวาโรงเรยนบางแหงมมาตรการประหยดไฟเนนการใชแสงธรรมชาตเปนหลก จงท�าใหความเขมของแสงสวางในหองเรยนจดดงกลาวไมเพยงพอ สวนความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) ซงเปนความเขมของแสงสวางทเหมาะส�าหรบการใชประโยชนมากทสด ในภาคเชาและภาคบายสวนใหญพบ

ทบรเวณโตะนกเรยนแถวกลางหอง สวนความเขม ของแสงสวางในหองเรยนสงเกนกวาระดบ ทเหมาะสม (มากกวา 1,000 ลกซ ขนไป) ในภาคเชาและบายสวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง ซงเปนบรเวณทจะไดรบผลกระทบจากแสงจา บางครงมแสงแดดสองบรเวณบนโตะทมนกเรยนนงอย ถงแมจะมการใชผามานเพอปองกนปญหาแสงจา แตกไมสามารถปองกนแสงจาไดทงหมด ซงปญหาแสงจาบรเวณรมหนาตาง สวนหนงเกดจากการตดตงอปกรณปองกนแสงจาไมเพยงพอและไมเหมาะสม จงท�าใหคาความเขมของแสงสวางดานรมหนาตางพบวายงคงมคามาก ดงนนความเข มของแสงสว างในหองเรยนทไมเพยงพอ กจะสงผลกระทบตอสายตาท�าใหตองเพงสายตาขณะเวลามอง ท�าใหเกดอาการเมอยลาทดวงตา สวนความเขมของแสงสวางทมากเกนไป กจะสงผลกระทบตอสายตา ท�าใหเกดการเมอยลาของดวงตา และเมออยในบรเวณแสงจานานๆ จะท�าใหประสทธภาพการมองเหนลดลงหรอเสยไป จงควรปรบปรงความเขมของแสงสวางในหองเรยนใหมความเหมาะสม เพอปองกนและลดผลกระทบจากการมองเหนทแสงสวางไมเพยงพอและแสงสวางทมากเกนไป

สรปผล ภาพรวมของโรงเรยนขยายโอกาสทาง การศกษา ส�าหรบความเขมของแสงสวาง ในหองเรยนนอยกวาระดบทเหมาะสม (นอยกวา 300 ลกซ) ทงภาคเชาและภาคบายสวนใหญพบทบรเวณกระดานหนาหอง รองลงมาคอบรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต แตการน�าผลการศกษาไปใชจะใหความส�าคญบรเวณทมเดกนกเรยนนงอยซงมโอกาสไดรบผลกระทบจากแสงสวางไมเพยงพอ คอ บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต สวนความเขมของแสง



สวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) ทงภาคเชาและภาคบาย สวนใหญพบทบรเวณโต ะนกเรยนแถวกลางหอง รองลงมาคอบรเวณโตะนกเรยนแถวตดประต สวนความเขมของแสงสวางสงเกนกวาระดบทเหมาะสม (มากกวา 1,000 ลกซ ขนไป) ทงภาคเชาและภาคบาย สวนใหญพบทบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตาง เมอน�าคาความเขมแสงสวางทตรวจวดไดเปรยบเทยบ คาความเขมของแสงสวางระดบทเหมาะสม (300-1,000 ลกซ) พบวาจดตรวจวดในหองเรยนสวนใหญ มคาความเขมของแสงสวางไมผานตามเกณฑมาตรฐานดงกลาว สวนความเขมของแสงสวางในหองเรยนภาพรวมของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา ระหวางภาคเชาและภาคบายพบวาความเขมของแสงสวางในหองเรยน ภาคบายจะมคามากกวาภาคเชาเลกนอย

ขอเสนอแนะ ข อ เสนอแนะการน� าผลการศกษาทไดไปใช 1. หองเรยนทมหลอดไฟช�ารด โรงเรยนบางแหงมมาตรการประหยดไฟฟาโดยไมไดเชอมตอสายไฟเขากบชดขวหลอดไฟ หรอถอดอปกรณสตารทเตอรออกจากชดอปกรณ เพอใหหองเรยนมความเขมของแสงสวางทเพยงพอ ควรเปลยนหลอดไฟหรอต อชดอปกรณใหสมบรณเพอใหสามารถพรอมใชงานกรณแสงสวางในหองเรยนไมเพยงพอ 2. ในจดตรวจวดทมความเข มของ แสงสวางในหองเรยนไมเพยงพอ เชน บรเวณโตะนกเรยนแถวตดประตต�าแหนงกลางหอง ควรเพมหลอดไฟสองสวางในจดดงกลาวเพอเสรมปรมาณความเข มของแสงสว างให เพยงพอ และควรแยกสวตซเปดปดไฟจด ดงกลาวออกจากสวตซไฟทควบคมการเปดปดหลอดไฟของพนทใกลหนาตาง เพอเพม

ความยดหยนในการเปดปดหลอดไฟใหความเขมของแสงสวางทเพยงพอ 3. ในจดตรวจวดบรเวณโตะนกเรยนแถวตดหนาตางพบวาแสงจา และบางครงมแสงแดดสองถงโตะเรยน ซงเปนจดทนกเรยนนงอยซงจะกอใหเกดผลเสยตอสายตานกเรยน ควรจดใหมอปกรณปองกนแสงจาทสามารถเปดปด หรอหรแสงไดเฉพาะจด เพอสะดวกในการจดการความเขมของแสงสวางในหองเรยนใหเหมาะสม โดยค�านงถงความเขมของแสงสวางในต�าแหนงอนๆ ในหองเรยนรวมดวย 4. หองเรยนทมสงแวดลอมรอบบรเวณหองเรยน เชน แนวตนไมขนาดใหญ ชายคา ทกอสรางเพมเตม หากพบวาความเขมของแสงสวางในหองเรยน ทมลกษณะดงกลาว ไมเพยงพอ ควรเปดไฟเพอเพมความเขมของแสงสวางในหองเรยนใหเพยงพอ 5. หองเรยนทมโครงสรางชองแสงแบบใชชองแสงอฐบลอกในการน�าแสงเขาหองเรยนจะพบปญหาความเขมของแสงสวางไมเพยงพอ ควรมการเพมต�าแหนงชองแสงหรอใชชองแสงกระจกเพอน�าแสงธรรมชาตเขาสหองเรยนใหเหมาะสม ขอเสนอแนะเกยวกบการศกษาครงตอไป ควรศกษาการจดหองเรยน การเพมต�าแหนงชองแสงธรรมชาตในหองเรยน และการจดสงแวดลอมภายในหองเรยนในรปแบบตางๆ เพอใหหองเรยนมความเขมของแสงสวางทเหมาะสมตอการเรยนการสอน

กตตกรรมประกำศ ผวจยขอขอบพระคณ รองศาสตราจารยกาญจนา นาถะพนธ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ขอขอบคณรองศาสตราจารย ดร.ดารวรรณ เศรษฐ ธ ร รม คณะสาธารณส ขศาสตร มหาวทยาลยขอนแก น ดร .ศมาลกษณ



ดถสวสดเวทย ส�านกงานปองกนควบคมโรค ท 7 จงหวดขอนแกน และอาจารยสทน ชนะบญ วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดขอนแกน ทไดกรณาใหค�าปรกษารวมทงให ขอเสนอแนะ ขอขอบพระคณ ดร.วชย แสงศรผ อ�านวยการส�านกงานเขตพนทการศกษา

ประถมศกษาอบลราชธาน เขต 1 และผอ�านวยการโรงเรยน คณะคร อาจารย ของโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา อ�าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน ทใหความอนเคราะหสถานทศกษาวจย

1. ส�านกงานคณะกรรมการการประถมศกษาแหงชาต. คมอการด�าเนนงานส�าหรบโรงเรยนในโครงการขยายโอกาส ทางการศกษา. พมพครงท 4. ม.ป.ท.: ม.ป.พ.; 2536.2. พรพมล เชวงศกดโสภาคย. ภยแสงสวางอนตรายทถกมองขามในโรงเรยน. วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามย สงแวดลอม. 2552;32(3):33-8.3. Sanaz AS. The impact of indoor lighting on students’ learning performance in learning environments: a knowledge internalization perspective. IJBSS. 2012;3(24):127-36.4. Goven T, Laike T, Raynham P, Sansal E. The influence of ambient lighting on pupils in classrooms - considering visual, biological and emotional aspects as well as use of energy. In: Kort YAW, IJsselsteijn WA, Vogels IL, Aarts M, Tenner A, KSmolders CJ, editors. Proceedings of International Conference on the Effects of Light on Wellbeing; 2009 October 26-27; Eindhoven University of Technology Netherlands; 2009. p. 13-4.5. ลกษณย บญขาว, สมเจตน ทองด�า, จราภรณ หลาบค�า, นตยา จตบนเทง. การประเมนผลกระทบสงแวดลอม ในโรงเรยนเครอขาย มหาวทยาลยอบลราชธาน. ในเอกสารประกอบการประชมวชาการวทยาลยแพทยศาสตร และการสาธารณสข ครงท 3; วนท 13-14 มนาคม 2557; มหาวทยาลยอบลราชธาน จงหวดอบลราชธาน.; ม.ป.ท.; 2557. หนา. 19-27.6. กาญจน ศรสวสด. การส�ารวจสภาพแวดลอมภายในหองเรยนของโรงเรยนวดหนองโพธ (ศลปวทยาคม) อ�าเภอ ก�าแพงแสน จงหวดนครปฐม[วทยานพนธ]. นครปฐม: มหาวทยาลยศลปากร.บณฑตวทยาลย; 2554.7. อรณ จรวฒนกล. ชวสถตส�าหรบงานวจยทางวทยาศาสตรสขภาพ. พมพครงท 3. ขอนแกน: ภาควชาชวสถตและ ประชากรศาสตร คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน; 2551.8. ภาณวตน จงศรพษณ, กาญจนา นาถะพนธ และเฟองฟา กาญจโนภาส. ปรมาณความเขมของแสงสวางในหองเรยน ของโรงเรยนในสงกดเทศบาลนครขอนแกน. วารสารวจย มข.(บศ.). 2545;2(1):37-45. 9. Kaufman JE, Christensen JF. IES Lighting Handbook: 1984 Reference Volume. Illuminating Engineering Society of North America; 1984.10. สราวธ สธรรมาสา. เอกสารการสอนชดวชาการยศาสตร หนวยท 1-5. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร: สาขาวชา วทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2553.11. ปรชา ลอเสรวานช. เอกสารการสอนชดวชาสขศาสตรอตสาหกรรม:การควบคม หนวยท 8-15. กรงเทพมหานคร: สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2552.


H E A L T H




การมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยว ในตำาบลศาลาดาน อำาเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ

ธนฐดา พมพพวงคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

บทคดยอ

การศกษานเปนการศกษาแบบภาคตดขวาง (cross-sectional) มวตถประสงคเพอ (1) ศกษาผลกระทบดาน

สงแวดลอมและสขภาพ (2) ศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพ

จากกจกรรมการทองเทยว และ (3) ศกษาเปรยบเทยบการมสวนรวมและความตองการของประชาชนในการจดการ

ดานสงแวดลอมกบผลกระทบตอสขภาพ กลมตวอยางเปนประชาชนในชมชน ต�าบลศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา

จงหวดกระบ สมตวอยางดวยวธการสมใชวธสมแบบเจาะจง (purposive sampling) จ�านวน 344 คน เครองมอทใช

ในการศกษาเปนแบบสอบถาม สถตทใชในการศกษา ไดแก การแจกแจงความถ คารอยละ คาเฉลยทางเลขคณต

คาเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบ t-test และการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว ผลการวจยพบวากจกรรมทองเทยว

เปนสาเหตใหเกดการรกล�าสถานทสาธารณะ การกอสราง ท�าใหบดบงทศนยภาพจดอยในระดบมาก ปญหาสงแวดลอมท

เกดจากกจกรรมทองเทยว ไดแก ปญหาขยะมลฝอย ปญหาทรพยากรน�า ปญหาการจราจรทางบก และปญหาดานการ

วางผงเมองของชมชน ปญหาเหลานสงผลกระทบตอสขภาพในดานลบไดแก สขภาพดานรางกาย สขภาพดานสงคม และ

สขภาพดานจตใจ สวนผลกระทบดานบวกคอสขภาพดานจตวญญาณ ประชาชนรสกภมใจทชมชนของตนเองเปนสถาน

ทองเทยว และรสกมความหวงวาการทองเทยวท�าใหชวตความเปนอยดขน ประชาชนมสวนรวมในการวางแผน การตดสน

ใจในการในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ และการตดตามประเมนผลในระดบนอย สวนความตองการมสวนรวมในการ

จดการดานสขภาพและสงแวดลอม พบวาประชาชนตองการมสวนรวมการปฏบตการ และตองการแบงปนผลประโยชนท

เกดจากการด�าเนนงานอยในระดบมาก ผลการเปรยบเทยบผทไดรบผลกระทบจากกจกรรมทองเทยวในดานสขภาพรางกาย

สงคม จตใจ และจตวญญาณตางกน มสวนรวมในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมการทองเทยวแตกตางกน

อยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 และมความตองการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรม

การทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ.05

ค�าส�าคญ : การมสวนรวม, ความตองการมสวนรวม, ผลกระทบตอสขภาพ, การจดการสงแวดลอม, สขภาพจตวญญาณ


People’s Participation in Management on Environmental and Health Impacts from Tourism Activities in Saladan Sub-district,

Koh Lanta District, Krabi Province

Thinadda PimpuangFaculty of Education. Prince of Songkla University.

การมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพ จากกจกรรมทองเทยวฯ

Abstract The purpose of this cross-sectional study were 1) to study environmental and health impacts 2) to explore people’s participation of environmental health management from tourism activities 3) to explore people’s participation needs in tourism management. The population in this study was the people in the Saladan sub-district, Koh Lanta district, Krabi province. The sample of this study was 344 household by purposive sampling technique, questionnaires were applied as tool for the study and statistics for study are frequencies, percentage, mean, standard deviation, t-test and one way analysis of anova. The results showed that tourist activity was causing the public encroachment, construction had obscured views at a high level. Environmental problems from tourist activities caused pollution problems, solid waste, water resources problem, traffic problems, urban planning, these problems affect health negatively, physical health, mental health, social health and the positive impact was spiritual health, proud that their community was tourist attractions and feeling hopeful that tourism makes a better living. People’s participation in planning, decision on the implementation of activities or projects and assessed monitoring at a low level. People’s participation needs to be involved with the operation and to share the benefits arising from operating at a high level. The comparison between those who have been affected from tourism activities on health, social, mental and spiritual with difference had participation in the management of environmental different at the statistical level .05and participation needs in the management of environmental different at the statistical level .05key word : participation, participation needs, health impact, environmental management, spiritual health

บทน�ำ สถานการณการทองเทยวทวโลกพบวา ในป พ.ศ. 2556 มนกทองเทยวทเดนทางระหวางประเทศทวโลกจ�านวน 1,087 ลานคน เพมขนจาก 1,035 ลานคน เพมขนรอยละ 5 จากป 2555 และคาดการณวา ในป พ.ศ. 2573 จ�านวนนกทองเทยวโลกจะเพมเปน 1,800

ลานคน ดวยอตราการขยายตวเฉลยรอยละ 3.3 ตอป และคาดการณวาในป พ.ศ. 2558 เปนตนไป แถบภมภาคเอเชยและแปซฟกจะเปนภมภาคทมอตราการขยายตวของนกทองเทยวสงทสด สอดคลองกบการทองเทยวของประเทศไทยทมจ�านวนนกทองเทยวเพมขนอยางตอเนองจาก 14.0 ลานคน ในป 2552



เปน 24.8 ลานคน ในป 2557 โดยเพมสงสดในป 2556 มจ�านวนนกทองเทยวมากถง 26.5 ลานคน และสงสดเปนล�าดบท 7 ของโลก(1) จงหวดกระบ อ�าเภอเกาะลนตา เปนสถานททองเทยวทมชอเสยงในระดบโลก โดยเฉพาะเกาะลนตาใหญ มนกทองเทยวจากประเทศแถบยโรปและสแกนดเนเวยเขามาทองเทยวเปนจ�านวนมาก ซงเปนนกทองเทยวกลมหลกทจะเดนทางมาเทยวยงเกาะลนตา เกาะลนตาใหญมโครงสรางและสงอ�านวยความสะดวกทพรอมในทกดาน เชน โรงแรมและรสอรต ระดบ 5 ดาว สนามบนนานาชาต ทาเรอยอรช ท�าใหอตสาหกรรมการทองเทยวของเกาะลนตามอตราการเจรญเตบโตสงเปนอนดบตนๆ ของประเทศและของภมภาค ลาสดนตยสารฟอบสไดจดอนดบเกาะลนตาใหญใหเปน 1 ใน 6 เกาะทนาเดนทางมาพกผอนและทองเทยวทสดในโลก(2) สถตนกทองเทยวรวบรวมใน รอบป 2555 พบวามนกทองเทยวจ�านวน 22,353,903 คน และมแนวโน มจ�านวน นกทองเทยวเพมขนทกๆ ป(3) สงทตามมาคอเกดปญหาทรพยากรการทองเทยวเสอมโทรม(4) ปญหาทเกดขนสงผลกระทบตอชวตความเปนอยของมนษย เชน มลพษทางอากาศ มลพษทางเสยง มลพษทางน�า ปญหาขยะ และ สงปฏกล(5) การด�าเนนงานเพอการจดการ สงแวดลอมโดยองคการบรหารสวนต�าบลศาลาดาน จงหวดกระบ ไดมนโยบายจดท�าโครงการเพอพฒนาชมชนดานสงแวดลอมทมผลกระทบตอสขภาพ เชน การก�าหนดขอบเขตของการใชประโยชนทดนเพอจดใหเปนพนทถนนคนเดนมากขน การวางแผนเพอการจดการดานขยะ ดานน�าเสย ดานปญหาจราจร(6) ยทธศาสตรการพฒนาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดวางแนวทางเพอการพฒนา

ต�าบลศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา เชน สรางจตส�านกและความตระหนกในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม จดใหมการก�าจดขยะมลฝอยอยางถกระบบ การสงเสรมและสนบสนนโครงการถนนสายสเขยวทกหมบาน(7) นบวายทธศาสตรนเปนอกแนวทางหนงเพอการแกไขปญหาดานสงแวดลอม แตการจดการสงแวดลอมในปจจบนยงขาดการมสวนรวมของประชาชน ซงการมสวนรวมของประชาชนเปนแนวทางเพอเปดโอกาสใหประชาชนในทองถนแตละแหงเขามารวมศกษาคนควา หาขอมล รวมทงการหาประเดน ปญหาเชงพฒนา และวรรณกรรมเพอแกไขปญหาชมชนของตน ใหไดขอมลความเปนจรง เปนแนวทางการพฒนาทเหมาะสม หรอมความพอดกบบรบทของชมชนทองถนนน การมสวนรวมของประชาชนถอวาเปนเรองส�าคญและมความจ�าเปนตอการพฒนาและการรกษาคณภาพสงแวดลอม ชมชนจะพฒนาอยางยงยนตองเกดขนบนพนฐานขอสญญาของประชาชนทจะใชศกยภาพของตนภายใตขดจ�ากดอยางเหมาะสม เพอปรบปรงคณภาพชวตและแกไขปญหาทเกดขนดวยความพยายามของชมชนเอง และจะน�าไปส การก�าหนดรปแบบการมสวนรวมของประชาชนทเหมาะสม

วตถประสงคกำรศกษำ 1. เพอศกษาผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมทองเทยว 2. เพอศกษาการมสวนรวมและความตองการของประชาชนในการจดการดาน ส งแวดล อมและสขภาพจากกจกรรมการ ทองเทยว 3. เพอศกษาเปรยบเทยบการมสวนรวม


และความตองการของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมกบผลกระทบตอสขภาพ

วธกำรศกษำ • ประชากรและกลมตวอยาง คอ ประชาชนในต�าบลศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ จ� านวน 2,500 ครวเรอน ประกอบดวย 5 หมบาน ไดแก บานศาลาดาน บานพระแอะ บานโละบาหรา บานทงหยเพง บานโละดหยง ค�านวณโดยใชสตร Taro Yamane ไดกลมตวอยางจ�านวน 344 ครวเรอน ใชวธสมแบบเจาะจง (purposive sampling) ตามสดสวนของประชากรในแตละหมบานจากการท�ากรอบการส ม ไดแก บานศาลาดาน จ�านวน 147 คน บานพระแอะ จ�านวน 78 คน บานโละบาหรา จ�านวน 58 คนบานทงหยเพง จ�านวน 32 คน บานโละดหยง จ�านวน 29 คน • เครองมอเกบรวบรวมขอมล เปนแบบสอบถาม ประกอบดวย 4 สวน สวนท 1 ขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ชาตพนธ อาชพ สถานภาพการอยอาศยในพนท ส วนท 2 ข อมลสภาพปจจบนด าน สงแวดลอมและผลกระทบทมตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยว ค� าถามด านสภาพป จจบนด านส งแวดลอม ม 5 ดาน ไดแก ดานขยะมลฝอย ดานทรพยากรน�า ดานการจราจรทางบก ดานมลภาวะทางสายตา ดานการวางผงเมอง ค�าถามดานผลกระทบทมตอสขภาพ จากกจกรรมทองเทยว ม 4 ดาน ไดแก สขภาพดานรางกาย สขภาพดานสงคม สขภาพดานจตใจ สขภาพดานจตวญญาณ สวนท 3 ข อมลการมส วนร วมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและ

สขภาพ จากกจกรรมการทองเทยว ค�าถามด านการมส วนร วมของประชาชนในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยว ม 4 ดาน ไดแก การคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การวางแผนหรอตดสนใจในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ การลงทนหรอปฏบตก จกรรมหรอโครงการ ตดตามและประเมนผล(8)

สวนท 4 ขอมลความตองการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทองเทยว ค�าถามดานความตองการมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสขภาพสงแวดลอม จากกจกรรมทองเทยว ม 4 ดาน ไดแก ความตองการมสวนรวมในการเสนอความคดเหน วางแผน และการตดสนใจ ความตองการมสวนรวมในการปฏบตการ ความตองการมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชน ทเกดจากการด�าเนนงาน ความตองการมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล ลกษณะค�าถามเปนค�าถามในเชงบวก และค�าถามเชงลบ แบบมาตราสวนประมาณคา (Rating Scale) ม 5 ระดบคอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย และนอยทสด ใชการแปลความหมายของระดบคะแนนเฉลย ของเบสท(9) ระดบความเหนมากทสด (4.51-5.00) มาก (3.51-4.50) ปานกลาง (2.51-3.50) นอย (1.51-2.50) นอยทสด (1.00-1.50) คณภาพเครองมอ 1. ความเทยงตรงเชงเนอหาพจารณาโดยผ เชยวชาญ พจารณาจากดชนความสอดคลองระหวางขอค�าถามและวตถประสงค (Item-Objective Congruence Index : IOC) คาดชนความสอดคลองทกขอมค ามากกวา 0.50 2. น� าแบบสอบถามไปทดลองใช



(tryout) กบประชาชนในต�าบลศาลาดานทมลกษณะคลายคลงกบกลมตวอยาง จ�านวน 30 ราย และน�าแบบสอบถามหาคาความเชอมนโดยใชคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค(10) ไดคาความเชอมนของแบบสอบถามเทากบ 0.908 • การ เกบรวบรวมข อม ล ใช แบบสอบถาม เกบขอมลจากตวแทน 1 คน ตอ 1 ครวเรอน โดยตวแทนตองเปนผทสามารถใหขอมลในเรองทตองการสอบถามไดเปนอยางด สามารถอานออก เขยนได เกบรวบรวมขอมลเปนระยะเวลา 3 เดอน • การวเคราะหขอมล การศกษา ครงนไดท�าการวเคราะหขอมลดวยวธการ ทางสถตด วยคอมพวเตอร โดยโปรแกรมคอมพวเตอร ส�าเรจรป SPSS 13.0 for Windows สถตทใชในการศกษา ไดแก การแจกแจงความถ ค าร อยละ ค าเฉลยทางเลขคณต คาเบยงเบนมาตรฐาน เปรยบเทยบตวแปรการมส วนรวมและความตองการม สวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยว ใชการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way ANOVA) แ ล ะ เ ป ร ย บ เ ท ย บต ว แป ร ด านเพศตางกนมส วนร วมในการจดการ ดานสงแวดลอม ดวยสถต independent t-test

ผลกำรศกษำ กล มตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 57.6 เพศชายคดเปนรอยละ 40.4 อาย 31-40 ป คดเปนรอยละ 29.7 อาย 41-50 ป คดเปนรอยละ 25.6 อาย 20-30 ป คดเปนรอยละ 24.7 ตามล�าดบ ประชาชนเปนชาวไทยพทธ คดเปนรอยละ 48.3 ชาวไทย

มสลม คดเปนรอยละ 30.8 ชาวไทยใหม (ชาวเล) คดเปนรอยละ 12.5 ชาวไทยเชอสายจน คดเปนรอยละ 7.0 ตามล�าดบ อาชพของประชาชนสวนใหญอาชพรบจาง คดเปน รอยละ 27.9 สถานภาพการอยอาศยในพนทเปนคนนอกพนทและยายเขามาอาศยและประกอบอาชพในเกาะลนตา คดเปนรอยละ 34.9 คนในพนทอาศยและประกอบอาชพในเกาะลนตา คดเปนรอยละ 30.5 คนนอกพนทเขามาอาศยและประกอบอาชพในเกาะลนตาในชวงฤดทองเทยวเทานน คดเปนรอยละ 29.4 ตามล�าดบ 1. ผลกระทบดานสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยว ผลการศกษาสภาพปจจบนดานสงแวดลอมของชมชน ต�าบลศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ จ�าแนกออกเปน 5 ดาน ไดแก ดานขยะมลฝอย ดานทรพยากรน�า ดานการจราจรทางบก ดานมลภาวะทางสายตา และดานการวางผงเมอง 1.1 ดานขยะมลฝอย ผลกระทบจากปญหาดานขยะมลฝอย โดยรวมอยในระดบปานกลาง (x=3.25±1.22) ไดแก ประสทธภาพในการจดเกบรวบรวมขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต�าบลศาลาดาน ขยะมลฝอยตกคางท�าใหสงกลนรบกวน สาเหตสวนหนงมาจากผคนไมมระเบยบวนยในการทงขยะ แตสาเหตหลกของผลกระทบจากขยะมลฝอยคอจดรองรบขยะในชมชนมไมเพยงพอ ซงจดอยในระดบมาก (x=3.51±1.43) 1.2 ดานทรพยากรน�า ผลกระทบจากปญหาดานทรพยากรน�า โดยรวมอย ในระดบปานกลาง (x=3.12±1.31)

ไดแก มแหลง

น�าเนาเสยในชมชน ท�าใหเกดกลนรบกวน คณภาพน�าประปาเหมาะสมส�าหรบการดมและการใช แตการบรการน�าประปามไมทวถง



และไมเพยงพอตอความตองการของประชาชน จดอยในระดบมาก (x=3.63±1.14) 1.3 ด านการจราจรทางบก ผลกระทบจากป ญหาด านจราจรทางบก โดยรวมอยในระดบปานกลาง (x=3.44±1.27) ไดแก การจราจรท�าใหเกดมลพษทางอากาศและมลภาวะทางเสยง สญญาณไฟและปายจราจรมไมเพยงพอ เปนสวนหนงท�าใหการขบขของผ คนไรระเบยบวนยซงท�าใหเกดอบตเหตบอยครง และขาดระเบยบในการจอดพาหนะ อนเนองมาจากสถานทจอดรถมไมเพยงพอ จากสาเหตดงกลาวท�าใหมปญหาการจราจรตดขด ซงจดเปนผลกระทบในระดบมากของประชาชน (x=3.74±1.27) 1.4 ด านมลภาวะทางสายตา ผลการศกษาผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมทองเทยว พบวาผลกระทบจากปญหาดานมลภาวะทางสายตามปญหา โดยรวมอยในระดบมาก (x=3.53±1.18) ไดแก มการรกล�าทสาธารณะ เชน ชายหาด ถนน ปาชายเลน การกอสรางอาคาร โรงแรม ท�าใหบดบงทศนยภาพ และปายโฆษณาวางเกะกะ ไมเปนระเบยบ 1.5 ด านการวางผงเมอง ผล กระทบจากปญหาดานการวางผงเมอง โดยรวม อยในระดบปานกลาง (x=2.90±1.25) ไดแก

มการแบงโซนในการประกอบกจการ โดยเจาของพนทปดกนทางเขาแหลงทองเทยวทางธรรมชาต สวนผลกระทบเกยวกบพนทแบงเปนสดสวนส�าหรบถนนคนเดน รถจกรยานยนต และรถยนตอยในระดบนอย (x=2.28±1.24) 2. ผลกระทบตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยว ผลการศกษาผลกระทบตอสขภาพ จากกจกรรมทองเทยวของชมชน ต�าบล ศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ

จ�าแนกออกเปน 4 ดาน ไดแก สขภาพดานรางกาย สขภาพดานสงคม สขภาพดานจตใจ สขภาพดานจตวญญาณ ดงน 2.1 สขภาพดานรางกาย ผลกระทบ ตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยวดานรางกาย โดยรวมอยในระดบปานกลาง (x=2.81±1.14) ไดแก ผลกระทบตอสขภาพจากปญหาดานขยะมลฝอย ผลกระทบตอสขภาพจากปญหาดานน�าเสย ผลกระทบตอสขภาพจากปญหาดานมลพษทางอากาศ ในขณะทผลกระทบตอสขภาพจนกระทงท�าใหรสกไมสบายตว เปนโรคประจ�าตว เชน ภมแพ ผน คน อยในระดบนอย (x=2.45±1.16) และตองเขารบการบรการของโรงพยาบาลทวไปหรอโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล อยในระดบนอยเชนกน 2.2 สขภาพดานสงคม ผลกระทบตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยวดานสงคม โดยรวมอยในระดบปานกลาง (x=3.15±1.01) ไดแก การขดผลประโยชนของคนในชมชนเอง มการเออประโยชนกนโดยมชอบทางธรกจในชมชน ปญหาอาชญากรรม กลมมจฉาชพเพมมากขน สวนความรวมมอ เออเฟอเผอแผของคนในชมชนลดนอยลง (x=3.11±1.00) 2.3 สขภาพดานจตใจ ผลกระทบตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยวดานจตใจ โดยรวมอยในระดบปานกลาง (x=2.98±1.00) ไดแก ร สกไมพงพอใจจากคาครองชพในชมชนท สงขน รสกไมพงพอใจกบรายไดทไดรบจากธรกจการทองเทยว มความกงวลตอความปลอดภยดานชวตและทรพยสน ไมพงพอใจของการเขามาของนกทองเทยวทมากเกนไป 2.4 สขภาพด านจตวญญาณ ผลกระทบตอสขภาพจากกจกรรมทองเทยวดานจตวญญาณ โดยรวมอยในระดบมาก (x= 3.56±0.81)

ไดแก ร สกภมใจทเกาะลนตา



เปนเมองทองเทยว รสกภมใจวากจกรรมทองเทยวมผลตอการเปลยนแปลงวฒนธรรม ประเพณทองถนเพยงเลกนอย รสกมความหวงวาการทองเทยวท�าใหชวตความเปนอยดขน แตทงน กเกดความรสกกลวตอภยธรรมชาต เชน พาย สนาม ทมผลตอวถชวต 3. การมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพ จากกจกรรมการทองเทยว ผลการศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการจดการดาน สงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมทองเทยวของประชาชน จ�าแนกออกเปน 4 ดาน ไดแก การคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การวางแผนหรอตดสนใจในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ การลงทนหรอปฏบตกจกรรมหรอโครงการ และตดตามและประเมนผล ดงน 3.1 การคนหาปญหาและสาเหตของปญหา โดยรวมอย ในระดบปานกลาง (x=3.01±1.36) ไดแก การสงเกตวาปญหาสขภาพสงแวดลอมทเกดขนในชมชนมาจากกจกรรมการทองเทยว และการไดสนทนากบเพอนบานถงปญหาดานสงแวดลอมทเกดขนจากกจกรรมทองเทยวในชมชน 3.2 การวางแผนหรอตดสนใจในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ โดยรวม อยในระดบนอย (x=2.32±1.18)

ไดแก การได

ร วมตดสนใจในการเลอกกจกรรมการทองเทยวใหเหมาะสมกบสงแวดลอมใน การเขารวมก�าหนดกฎเกณฑหรอขอปฏบตทใชในกจกรรมการทองเทยว และการไดรวมจดตงชมรมหรอกลมในการดแลกจกรรมการทองเทยวเพอชวยรกษาสงแวดลอมในชมชน 3.3 การลงทนหรอปฏบตกจกรรมหรอโครงการ โดยรวมอย ในระดบนอย

(x=2.43±1.13) ไดแก การรวมบรจาคเงนเพอ

ชวยในการปรบปรงสภาพแวดลอมของแหลงทองเทยวภายในชมชน การรวมเปนคณะกรรมการ หรอสมาชกของชมรมหรอองคกรทดแลสงแวดลอมในชมชน การไดปฏบตตาม กฎเกณฑหรอขอปฏบตเกยวกบการดแลรกษาสงแวดลอม ทชมชนก�าหนดไวสวนประเดนการเขารวมกจกรรมทดแลสงแวดลอมจากกจกรรมการท องเทยวทชมชน หรอองค กรต างๆ จดขน อยในระดบปานกลาง (x=3.06±1.23) 3.4 ดานตดตามและประเมนผล โดยรวมอยในระดบนอย (x=2.34±1.16) ไดแก การตดตามผลการท�างานในโครงการตางๆ ทเขามาดแลจดการสงแวดลอม จากกจกรรมทองเทยวอยางตอเนองและการรวมประเมนผลกจกรรมหรอโครงการเกยวกบสงแวดลอมทจดขนในแตละครง 4. ความตองการมส วนรวมของประชาชนในการจดการทองเทยว ความต องการมส วนร วมของประชาชนในการ จดการทองเทยวของต�าบลศาลาดาน อ�าเภอเกาะลนตา จงหวดกระบ จ�าแนกออกเปน 4 ดาน ไดแก ดานความตองการมสวนรวมในการเสนอความคดเหน วางแผน และการตดสนใจ ดานความตองการมสวนรวมในการปฏบตการ ดานความตองการมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล ดานความตองการมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนท เกดจากการด�าเนนงาน ดงน 4.1 ความตองการมสวนรวมในการเสนอความคดเหน วางแผน และการตดสนใจ ประชาชนมความตองการเสนอความคดเหน วางแผน และการตดสนใจ โดยรวมอยในอยในระดบปานกลาง (x=2.93±1.17)

ไดแก ความตองการเขาไปรวมวางแผนในการ



ใชประโยชนพนทบรเวณศาลาดาน และตองการใหมการขยายโครงพฒนาศาลาดานแบบ ครบวงจร ในขณะทประเดนความตองการเข าไปมส วนร วมในกจกรรมวางแผนการ ทองเทยว อยในระดบนอย (x= 2.33±1.14) และความตองการก�าหนดมาตรการการดแลรกษาความสะอาดของศาลาดาน อยในระดบมาก (x=3.54±1.09) 4.2 ความตองการมสวนรวมในการปฏบตการ ประชาชนตองการมสวนรวมใ น ก า ร ป ฏ บ ต ก า ร อ ย ใ น ร ะ ด บ ม า ก (x=3.73±0.94) ทงความตองการเขาไปพฒนา ระบบสขภาพ สงแวดลอมของศาลาดาน และความตองการชวยกนอนรกษทรพยากร-ธรรมชาตบร เวณศาลาด านให อย ช วลก ชวหลาน 4.3 ความตองการมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการด�าเนนงาน ประชาชนตองการมสวนรวมในการ แบงปนผลประโยชนทเกดจากการด�าเนนงาน โดยรวมอย ในระดบมาก (x=4.37±0.83)

ไดแก ความตองการใหมการกระจายรายไดสชมชน ความตองการใหหนวยงานทเกยวของ

น� า งบปร ะมาณมาพฒนาด า นส ขภ าพ สงแวดลอม ความตองการใหคนในพนทไดมโอกาสท�างานในชมชนของตนเอง 4.4 ความตองการมสวนรวมในการตดตามและประเมนผล ประชาชนตองการมสวนรวมเปนคณะกรรมการด�าเนนงาน เกยวกบการพฒนาด านส งแวดล อมและสขภาพเพอการทองเทยว อย ในระดบมาก (x=3.64±1.27)

สวนความตองการเสนอปญหา

และแนวทางในการแกไขในการด�าเนนงาน อยในระดบปานกลาง (x= 3.23±1.31)

5. เปรยบเทยบการมสวนรวมในการ

จดการดานสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยว กบปจจยสวนบคคล จากการศกษาปจจยสวนบคคลพบวาเพศตางกน มสวนรวมในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 โดยเพศชายมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยวในระดบนอย สวนเพศหญงสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยวในระดบปานกลาง ดงตารางท 1


ตารางท 1 เปรยบเทยบการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจาก กจกรรมทองเทยว จ�าแนกตามเพศ

เพศ จ�านวน x S.D. ระดบ t เปลยน df Sig

ชาย 139 2.41 0.71 นอย -3.983 331.941 <0.01

หญง 198 2.77 0.92 ปานกลาง

ปจจยดานอาชพตางกน มสวนรวมในการจดการด านสขภาพส งแวดล อมจากกจกรรมการทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 โดยกลมอาชพ

รบจางและกลมนกเรยน นกศกษา เปนกลมทมการมสวนรวมในการจดการสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยวของอาชพในระดบนอย ดงแสดงในตารางท 2


การมสวนรวมในการจดการสงแวดลอมและสขภาพ จากกจกรรมทองเทยวของชาตพนธตางกน มสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 โดยกลมชาตพนธชาวไทยใหม (ชาวเล) และกลมชาวไทยจนเปนกลมทมการมสวนรวมในการจดการสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยวของอาชพในระดบนอยทสด และกล มชาวไทยพทธและขาวไทยมสลมมสวนรวมในการจดการสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยวของอาชพในระดบนอย ดงแสดง ในตารางท 3 6. เปรยบเทยบการมสวนรวมในดานการจดการสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยวกบผลกระทบตอสขภาพ การศกษาเปรยบเทยบการมสวนรวมในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมการ ทองเทยวกบผลกระทบตอสขภาพ พบวาประชาชนทไดรบผลกระทบทมตอสขภาพ

จากกจกรรมทองเทยวดานสขภาพ ไดแก รางกาย สงคม จตใจ และจตวญญาณ ตางกนมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 ดงแสดงตารางท 4 7. เปรยบเทยบความตองการม สวนรวมในการจดการสงแวดลอมจากกจกรรมทองเทยว กบผลกระทบตอสขภาพ การศกษาเปรยบเทยบความตองการมสวนรวม ในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมการทองเทยว พบวาประชาชนทไดรบผลกระทบดานสขภาพรางกาย สงคม จตใจ และจตวญญาณ ตางกนมความตองการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยวแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ .05 ดงแสดงตารางท 5

ตารางท 2 เปรยบเทยบการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจาก กจกรรมทองเทยว จ�าแนกตามอาชพ

Sum of Squares

dfMean Square

F p-value

ระหวางกลม 23.74 5 4.75 7.147 <0.01

ภายในกลม 218.56 329 0.65

รวม 242.298 334

ตารางท 3 เปรยบเทยบการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมจากกจกรรม ทองเทยว จ�าแนกตามกลมชาตพนธ

Sum of Squares df Mean Square F p-value

ระหวางกลม 15.391 3 5.130 7.417 <0.01

ภายในกลม 231.720 335 .692

รวม 247.111 338




ตารางท 4 เปรยบเทยบการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมจากกจกรรม การทองเทยว กบผลกระทบตอสขภาพ

ผลกระทบตอสขภาพ Sum of Squares df Mean

Square F p-value

ดานรางกายระหวางกลม 15.62 4 3.91 5.697 <0.01ภายในกลม 232.35 339 0.69

Total 247.97 343

ดานสงคมระหวางกลม 10.45 4 2.61 3.728 <0.01ภายในกลม 237.52 339 0.70

Total 247.97 343

ดานจตใจระหวางกลม 15.62 4 3.90 5.697 <0.01ภายในกลม 232.35 339 0.69

Total 247.97 343

ดานจตวญญาณ

ระหวางกลม 19.90 4 4.98 7.397 <0.01ภายในกลม 228.07 339 0.67

Total 247.97 343

ตารางท 5 เปรยบเทยบความตองการมสวนรวมในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพ จากกจกรรมทองเทยว กบผลกระทบตอสขภาพ

ผลกระทบตอสขภาพSum of Squares

dfMean Square

F p-value

ดานรางกาย


Total 145.57 343

ดานสงคม

ระหวางกลม 5.12 4 1.28 3.091 <0.01ภายในกลม 140.44 339 .41

Total 145.57 343

ระหวางกลม 8.61 4 2.15 5.328 <0.01

ดานจตใจ ภายในกลม 136.96 339 .40Total 145.57 343

ดานจตวญญาณ


Total 145.57 343


อภปรำยผล 1. ผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมทองเทยว กจกรรม การทองเทยวทเกดขนภายใน ต.ศาลาดาน อ.เกาะลนตา จ.กระบ กอใหเกดปญหาดาน สงแวดล อมทมผลกระทบตอสขภาพของประชาชน ดงทชยาภรณ ชนร งโรจน(11) ไดกลาวไวในเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต กบการทองเทยวกบเรองอตสาหกรรมการ ทองเทยวทสงผลลบตอทรพยากรทองเทยวตามธรรมชาต ประชาชนไดรบผลกระทบจากกจกรรมการทองเทยวในระดบปานกลาง เชน ดานขยะมลฝอย ดานทรพยากรน�า จราจร ทางบก และดานการวางผงเมอง สวนมลภาวะทางสายตาไดรบผลกระทบอย ในระดบมาก ซงสอดคลองการศกษาของ ชสทธ ชชาต(12) และบญเลศ จตตงวฒนา(13) ทไดกลาวไววา การใชทรพยากรจากกจกรรมทองเทยวจะสงผลกอใหเกดมลภาวะตางๆ ทสงผลตอสขภาพดานรางกาย จตใจ สงคมและจตวญญาณ สอดคลองกบการศกษาของ น�าชย ทนผล(14)

ทไดกลาววาการเจรญเตบโตและการพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยวนอกจากกอใหเกดประโยชนตอการขยายตวทางเศรษฐกจ การสรางงาน และการพฒนาระบบการคมนาคมและการพฒนาโครงสรางพนฐานในดานอนๆ แลว การทองเทยวยงกอใหเกดผลกระทบทางลบดานสขภาพสงแวดลอมอยางหลกเลยงไมได การจดการดานสงแวดลอมยงมขอจ�ากดไมวาจะเปนการจดการขยะมลฝอย ทมทรองรบขยะ จดรองรบขยะในชมชน มไมเพยงพอ สงผลใหมขยะลนทรองรบสงกลนเหมนรบกวน ทงนเปนผลมาจากการทผคนไมมระเบยบวนยในการ ทงขยะ สอดคลองกบการศกษาของ ชยาภรณ ชนร งโรจน(11) ทพบวาผลกระทบดานการ

จดการขยะ ปญหาขยะตามแหลงทองเทยว มสาเหตมาจากนกทองเทยวแลว ยงมสาเหต มาจากการบรหารจดการของแหลงทองเทยวนน ไมวาจะเปนการขาดสถานทในการก�าจด ระบบจดการยงไมไดประสทธภาพมากพอ หรอบคลากรขาดความร ในการจดการขยะ ภาชนะในการจดเกบไมเพยงพอ ไมอย ในสภาพพรอมใชงาน เชน ไมมฝาปด ช�ารด แตกหก ท�าใหขยะออกมานอกถงขยะได การขาดเครองมออปกรณในการจดเกบ คดแยก ก�าจดขยะ องคกรปกครองสวนทองถน เปนองคกรหลกในระดบทองถนทต องเขามามบทบาทในการด�าเนนการเพอการจดการขยะมลฝอยและสงปฏกล ดงนนหลกเลยงไมไดทต องเขาใจมตทางสงคมและวฒนธรรมของชมชน เพอใหประชาชนในชมชนเขามามสวนรวมในกระบวนการตางๆ ทองคกรปกครองสวนทองถนไดรเรมในการแกไขปญหา ปจจบนการด�าเนนการเพอจดหาสถานทจ�ากดขยะมลฝอยและสงปฏกล ทจะเกดขนในชมชนมกประสบปญหาการคดคานจากประชาชนในชมชน ทงนเนองจากการไมสามารถสอสารใหทกฝายมความเขาใจซงกนและกนในการวางแผนและตดสนใจในโครงการ ดงนนหากองค กรปกครองสวนทองถนตระหนกและเหนคณคาของการมสวนรวม จะชวยลดขอขดแยงในโครงการพฒนาตางๆ ไดเปนอยางด (14) 2. การมสวนรวมและความตองการของประชาชนในการจดการดานสงแวดลอมและสขภาพจากกจกรรมการทองเทยว จากผลการวจยพบวาเพศชายมสวนรวมในการจดการด านส งแวดล อมน อยกว าผ หญง สอดคลองกบการศกษาของ Scott & Willits (19)

ท พบว า เพศหญ ง ม ค ว ามตร ะหน กต อ สงแวดลอมมากกวาผชายโดยเฉพาะสงแวดลอม



ในระดบทองถน ผ หญงจะมบทบาทในการท�างานดานสงแวดลอมมากขน แตมบทบาททางการเมองนอยกวาผชาย(20) และผชายจะมการรบรตอความเสยงจากสงแวดลอมนอยกวาผ หญง(21) ผลการศกษาพบวากล มอาชพนกศกษามสวนรวมในการจดการสงแวดลอมและสขภาพในระดบน อย กล มนกเรยน นกศกษา จดว าเป นกล มทยงไมมรายได สอดคลองกบการศกษาของ Van Liere& Dunlap(22) ทพบวาพบวากลมคนทรายไดต�าจะมความกงวลตอสงแวดลอมแตกตางไปจากกลมรายไดสงและปานกลาง การมสวนรวมของชมชนในการจดการท ร พ ย า ก ร ธ ร ร มช าต แ ล ะ ส ง แว ด ล อ ม จ�าเปนตองปรบเปลยนกลยทธจากทเคยท�างานโดยภาครฐเพยงล�าพงหรอหน วยงานรฐ เป นผ มบทบาทหลกและเป นผ น�าในการวางแผน ก�าหนดวธการแกไขปญหา ท�ากจกรรมในการแกไขปญหาและการจดการปญหา มาเปนแนวทางทมการเปดโอกาส ใหประชาชน ภาคเอกชนและองคกรอนๆ ไดเขามามสวนรวมตงแตการก�าหนดประเดนปญหา การวเคราะหหาทางออกและแกไขปญหา รวมทงการรวมในกจกรรมการแกไขปญหาตงแตตนจนเสรจสนทกขนตอนของการจดการปญหา แนวทางนเปนแนวทางทชดเจนและ สามารถน�าไปปฏบตไดในการท�าใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมเพอประโยชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม(18) ความตองการการมสวนรวมของประชาชน ในการจดการทองเทยว ในต�าบลศาลาดาน โดยรวมประชาชนตองการมสวนรวมในการปฏบตการ ในการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการด�าเนนงาน และความตองการตดตามประเมนผลการด�าเนนงานรวมกบหนวยงานท

รบผดชอบในการวางแผนการใชทรพยากรสงแวดลอมในพนทชมชนของตนเอง สอดคลองกบสานตย บญช(16) ทไดกลาวถงลกษณะของการมสวนรวม มผลด คอ การมสวนรวมในการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา จะท�าใหผ ทเกยวของกบปญหาสามารถเรยนร และวเคราะหป ญหาดวยตนเอง มองเหนสาเหตของปญหาไดชดเจนมากขน การม สวนรวมในการวางแผนด�าเนนกจกรรม จะท�า ใหเกดการเรยนรในการวางแผน การแสวงหาทรพยากรหรอความชวยเหลอ มสวนรวมในการก�าหนดทางเลอกในการแกปญหา การมสวนรวมในการลงทนและปฏบตงาน จะสรางความรสกเปนเจาของรวมกน ไดเรยนรการปฏบตงานอยางใกลชด และเมอเหนประโยชนกสามารถด�าเนนการไดดวยตนเอง การม สวนรวมในการตดตามและประเมนผล จะท�าใหบคคลไดตระหนกวากจกรรม ทตนม สวนรวมนนดหรอไมดเพยงใด ควรด�าเนนการตอไปอยางไร ท�าใหเกดการเรยนรซงจะสงผลถงการด�าเนนการในโอกาสตอไป

สรปผล 1. ปญหาสงแวดลอมทเกดจากกจกรรมทองเทยว ไดแก มลภาวะทางสายตา เชน การรกล�าทสาธารณะ การกอสรางอาคาร โรงแรม ท�าใหบดบงทศนยภาพจดอย ในระดบมาก ปญหาขยะมลฝอย ปญหาทรพยากรน�า ปญหาการจราจรทางบก และปญหาดานการวางผงเมองของชมชน ปญหาเหลานสงผลกระทบตอสขภาพในดานลบ ไดแก สขภาพรางกาย สขภาพสงคม สขภาพจตใจ สวนผลกระทบดานบวกคอ สขภาพดานจตวญญาณ เปนความรสกภมใจทชมชนของตนเองเปนสถานททองเทยว และรสกมความหวงวาการทองเทยว



ท�าใหชวตความเปนอยดขน 2. การมสวนรวมของประชาชนในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมจากกจกรรมการทองเทยว พบวาประชาชนมสวนรวมในขนตอนของการคนหาปญหาและสาเหตของปญหาในระดบปานกลาง สวนการวางแผน ตดสนใจในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ การลงทนหรอปฏบตกจกรรมหรอโครงการ และการตดตามประเมนผล ซงประชาชนมสวนรวมในระดบนอย 3. ความตองการมสวนรวมของประชาชนในการจดการทองเทยว พบวาประชาชนมความตองการมสวนรวมในการปฏบตการ และความตองการมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการด�าเนนงานจดขนอยในระดบมาก

ขอเสนอแนะ 1. กจกรรมการทองเทยวสงผลกระทบต อส งแวดล อมและสขภาพ อนเกดจากประชาชนมสวนรวมในการจดการดานสขภาพสงแวดลอมนอย ประชาชนตองการมสวนรวมในการปฏบตการและตองการมสวนรวมในการใชผลประโยชนจากกจกรรมทองเทยว

ดงนนหนวยงานราชการจงควรเปดโอกาส สงเสรม หรอจดหาชองทางใหประชาชนเขามาม ส วน ร วม ในการจ ดกา รด านส ขภาพ สงแวดลอมจากกจกรรมการทองเทยว ทงในขนตอนของการคนหาปญหาและสาเหตของปญหา การวางแผน การตดสนใจในการด�าเนนกจกรรมหรอโครงการ การลงทนหรอปฏบตกจกรรมหรอโครงการ และการตดตามประเมนผล 2. การรวบรวมขอมลควรใชกระบวนการวจยโดยใชการสมภาษณเชงลก (Indepth Interview) เพมเตม เพอใหไดขอมลเชงลกเกยวกบปญหาสขภาพและสงแวดลอม รวมถงการมสวนรวมและความตองการของประชาชนในชมชนในการจดการดานสงแวดลอมจากกจกรรมการทองเทยว จากบคคลทส�าคญ (Key informants) ในพนท

กตตกรรมประกำศ งานว จ ยน ได ร บทนสนบสนนจาก มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน



1. กระทรวงการทองเทยวและกฬา. ยทธศาสตรการทองเทยวไทย พ.ศ. 2558 – 2560 [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2558]. เขาถงไดจาก: www.mots.go.th/ewt_dl_link.php?nid=7114.2. การทองเทยวแหงประเทศไทย. แหลงทองเทยว สถานททองเทยว จ.กระบ [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2552]. เขาถงไดจาก http://www.tlcthai.com. 3. การทองเทยวแหงประเทศไทย. แหลงทองเทยว สถานททองเทยว จ.กระบ [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 15 ธนวาคม 2555]. เข าถงได จาก http://newdot2.samartmultimedia.com/home/ listcontent/11/221/276.4. ส�านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. รายงานสถานการณคณภาพสงแวดลอม. กรงเทพฯ: บรษท เทกซ แอนด เจอรนล พบลเคชน จ�ากด; 2550.5. UNEP. Environmental Data Explorer - The Environmental Database. [cited 2014 Aug 10]. Available from: http://geodata.grid.unep.ch/mod_metadata/metadata.php.2005.


6. สมพงษ ด�ารงอองตระกล. รองนายกองคการบรการสวนต�าบลศาลาดาน จ.กระบ. สมภาษณ. 20 ธนวาคม 2552. 7. องคการบรหารสวนต�าบลศาลาดา น ศาลาดาน. 9 ยทธศาสตร 29 แนวทางการพฒนา. [จลสาร]. กระบ: องคการบรหารสวนต�าบลศาลาดาน อ.เกาะลนตา จ.กระบ; 2552.8. Cohen, J.M. and Uphoff,N.T. Rural development participation. New York: concept and measures for project design implementation and evaluation; 1977.9. Best, John w. Research in Education. 3rd.ed., Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc; 1977. 10. Cronbach, L. J. Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests. Psychometrika 1951;6:297-334. 11. ชยาภรณ ชนรงโรจน. การอนรกษทรพยากรกบการทองเทยว. จลสารการทองเทยว 2536;12(1): 36-47. 12. ชสทธ ชชาต. รปแบบการทองเทองเทยวเชงนเวศในเขตลมแมน�าวาง. รายงานฉบบสมบรณ. เชยงใหม: โครงการการทองเทยวเชงนเวศ; 2544.13. บญเลศ จตตงวฒนา. การวางแผนการพฒนาการทองเทยวแบบยงยน.เชยงใหม: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม;2542.14. กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย.2555. มาตรฐานการจดการขยะมลฝอยและสงปฎกล [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 20 มกราคม 2555]. เขาถงไดจาก: http://www.dla.go.th/work/e_book/ eb1/stan9.htm. 15. พฒนา มลพฤกษ. อนามยสงแวดลอม. พมพครงท 4 ฉบบปรบปรง. กรงเทพมหานคร: ส�านกงานกจการ โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก; 2550.16. สานตย บญช. การพฒนาชมชน: ชมชนศกษาและการวางแผน. กรงเทพฯ: คณะสงคมสงเคราะห มหาวยาลยธรรมศาสตร; 2525.17. สรพร พงษพานช. การมสวนรวมของประชาชนในแผนพฒนาทองถนดานการทองเทยวของเทศบาล เมองชะอ�า อ�าเภอชะอ�า จงหวดเพชรบร [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 20 มกราคม 2558]. เขาถงไดจาก: http://www.tci-thaijo.org/index.php/Veridian-E-Journal/article/viewFile/25616/3009318. จ�าลอง โพธบญ. การมสวนรวมของชมชนในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. วารสาร การจดการสงแวดลอม.2550;3(1):161-74. 19. Scott, D., & Willits, F. Environmental attitudes and behavior: A Pennsylvania survey. Journal of Environment and Behavior 1994;26(2):239-60. 20. Blocker, T., & Eckberg, D. Environmental issues as women’s issues: General concerns and local hazards. Journal of Social Science Quarterly 1989:70:596-593. Cited in Larson, K. L., Ibes, D. C., & White, D. D. Gendered Perspectives About Water Risks and Policy Strategies: A Tripartite Conceptual Approach. Journal of Environment and Behavior 2011;43(3):415–36. 21. Blocker, T. J., & Eckberg, D. L. Gender and environmentalism: Results from the 1993 General Social Survey. Journal of Social Science Quarterly 1997;78(4):841–58. 22. Van Liere, K. D. & Dunlap, R. E. The social bases of environmental concern: A review of hypotheses, explanations and empirical evidence. Journal of Public Opinion Quarterly. 1980;44(2):181-97.


H E A L T H



ความชกและปจจยทมความสมพนธตอการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในกลมพนกงานทำาความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

สธรา ใจดคณะสหเวชศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรสสธร เทพตระการพรสรมา มงคลสมฤทธคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทคดยอ

การวจยครงนเปนการวจยภาคตดขวางเชงวเคราะห โดยมวตถประสงคเพอศกษาความชกและปจจยทมความสมพนธ

กบการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอตอปญหาสขภาพของพนกงานท�าความสะอาดของมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ศนยรงสต สมตวอยางแบบเจาะจงเลอกบรษทรบเหมาท�าความสะอาด 2 บรษท จ�านวน 220 คน เกบรวบรวม

ขอมลโดยใชแบบสอบถามและเครองมอตรวจวดสมรรถภาพทางกาย เพอประเมนอาการปวด ความเครยด และสมรรถภาพ

รางกาย วเคราะหความสมพนธของปจจยทสมพนธกบการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ โดยใชสถต

ไคสแควร (Chi-Square) หาปจจยเสยงของการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอดวย Binary logistic

regression ทระดบนยส�าคญทางสถต 0.05 ผลการศกษาพบวา ความชกของอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอใน

พนกงานท�าความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต มทงสน 195 คน คดเปนรอยละ 88.64 บรเวณทพบ

อาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอมากทสดคอบรเวณเขาจ�านวน 80 คน คดเปนรอยละ 36.36 รองลงมาไดแก

บรเวณหลงสวนลาง 53 คน คดเปนรอยละ 24.09 และสะโพกหรอตนขา 39 คน คดเปนรอยละ 17.73 ปจจยทมผลตอการ

เกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ ไดแก ประสบการณในการท�างานเปนพนกงานท�าความสะอาดนาน

(OR=16.30, 95% CI = 1.47 – 182.67, p-value= 0.023) แรงบบมอระดบต�า – พอใช (OR=7.47, 95% CI = 1.85 –

30.20, p-value= 0.005) และความเครยด (OR=1.57, 95% CI = 1.20 – 2.05, p-value= 0.001) ขอเสนอแนะจากการ

ศกษาคอ สถาบนการศกษาควรเลอกบรษทผรบเหมาท�าความสะอาดทมนโยบายหรอใหความส�าคญกบการดแลและ

สงเสรมสขภาพของพนกงานทกคน

ค�าส�าคญ : พนกงานท�าความสะอาด, อาการทางระบบกระดกและกลามเนอ, สมรรถภาพรางกาย


Prevalence and Factors Affecting Musculoskeletal Disorders among Cleaners in Thammasat University

Suteera JaideeFaculty of Allied Health Science, Thammasat UniversitySasitorn TaptagapornSirima MongkolsomlitFaculty of Public Health, Thammasat University

Abstract The purposes of this study were to determine prevalence and influence factors for musculoskeletal disorders in cleaners of Thammasat University, Rangsit campus. The study was Analytical Cross Sectional research. The samples of 220 cases were drawn in 2 cleaner companies who work at Thammasat University, Rangsit campus. Questionnaire and fitness test were used to collect data in this study. The questionnaire includes personal factors, working factors, organizational factors, musculoskeletal questionnaire (Standardized Nordic Questionnaire [SNQ]), stress test (ST5) and fitness test (Grips strength and flexibility test). Data was analyzed using descriptive statistics for frequency and percentage, chi-square to find out Odd ratio and Binary logistic regression to find out relationship between factors and musculoskeletal disorders. The results of this study show the prevalence of musculoskeletal disorders in cleaners of Thammasat University, Rangsit campus was 195 cases (88.64%). Musculoskeletal disorders at Knee region were found in 80 cases (36.36%), lower back 53 cases (24.09%) and hip and thigh 39 cases (17.73%). The factors related with musculoskeletal disorders are work experience (OR=16.30, 95% CI = 1.47– 182.67, p-value= 0.023), grips strength low – fare level ((OR=7.47, 95% CI = 1.85 – 30.20, p-value= 0.005) and stress factor (OR=1.57, 95% CI = 1.20 – 2.05, p-value= 0.001). This study recommends that organization should select cleaner company where policy in health care and health promotion among workers are established.Keywords : Cleaners, Musculoskeletal Disorders, physical fitness

บทน�ำ โรคทางระบบกระดกและกลามเนอ (Musculoskeletal disorder, MSDs) เปนโรคทเกยวของกบเสนประสาท เอนกลามเนอ กลามเนอ และโครงสรางค�าจนของรางกาย

เชน หมอนรองกระดกสนหลง ซงโรคเหลานถกอางถงโรคทางระบบกระดกและกลามเนอ ทเกยวของกบการท�างาน (Work–related Musculoskeletal disorder, WMSDs) โดยจะมอาการปวด ชา และความรสกเหมอนโดน

ความชกและปจจยทมความสมพนธตอการเกดอาการทางระบบกระดก


ของแหลมแทง สงผลใหขาดความสามารถในการท�างานทงแบบชวคราวและแบบถาวร อกทงยงท�าใหสญเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาลของพนกงาน(1) โดยจะเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในเพศชายรอยละ 6.8 และในเพศหญงรอยละ 12.1 จากการศกษาในกลมวยกลางคน(2) ปจจยทมผลตอการเกดโรคทางระบบกระดกและกลามเนอ ไดแก ชนดของการท�างาน ดชนมวลกาย (BMI) เพศ อาย สถานภาพทางเพศ ระดบการศกษา รายได การสบบหร การดมแอลกอฮอล อายงาน ทาทางในการยกของ ทาทางในการผลกและดงสงของ การใชอปกรณทมการสนสะเทอน ความหนกของงาน กจกรรมในเวลาว าง จ�านวนชวโมงการนอน การออกก�าลงกาย ปจจยทเกยวกบเพอนรวมงาน และสขภาพจตในทท�างาน(1,3,4)

ในประเทศไทยสถานการณการเกดโรคทางระบบกระดกและกลามเนอในป พ.ศ. 2550-2552 มผ ป วยนอกท เข ารบบรการทางการแพทย ณ สถานพยาบาลสาธารณสข ของกระทรวงสาธารณสขคดเป นร อยละ 20.93, 23.35 และ 25.81 ตามล�าดบ และจ�านวนผปวยในทเขารบบรการทางการแพทยดวยโรคทางระบบกระดกและกลามเนอในป พ.ศ. 2550-2552 จ�านวนรอยละ 0.32, 0.33 และ 0.40 ตามล�าดบ(5) จากสถตจะพบวาจ�านวนของผทปวยเปนโรคทางระบบกระดกและกลามเนอมเพมมากขนทกป งานท�าความสะอาดเปนงานทมลกษณะงานทหลากหลายไดแก ป ด กวาด เชดถ ดดฝ น มอบพน การขดเงาพนดวยเครอง รวมไปถงการยก เคลอนยายอปกรณและเฟอรนเจอรตางๆ ทมความหนกของงานแตกตางกนออกไป จากลกษณะงานและความหนกทแตกตางกน

และทาทางในการท�างานสวนใหญจะเปนการกมและมการบดหมนของล�าตวและอปกรณทใชในการท�าความสะอาด สงผลใหตองออกแรงในการท�างานมาก และพนกงานท�าความสะอาดสวนใหญเปนผหญงทมอายมาก การศกษานอย ความรในเรองการดแลสขภาพตนเองต�า ซงผหญงทมอายมาก ท�างานเปนเวลานาน มการใชงานกลามเนอมาก ท�างานซ�าๆ เชน การยกสงของ กมตวและการบดหมนล�าตว ซงเปนการท�างานโดยปกตของพนกงานท�าความสะอาด จะเปน กลมทมความเสยงสงทจะเปนโรคทางระบบกระดกและกลามเนอ(6) ดงนนขอมลทางดานระบาดวทยาและปจจยทท�าใหเกดอาการทางระบบกระดกและกล ามเนอของพนกงานท�าความสะอาดจะเปนขอมลทส�าคญทจะสามารถน�าไปใชเพอเปนขอมลพนฐานในการสรางกจกรรมเพอการปองกนและสงเสรม สขภาพรางกายของพนกงานท�าความสะอาดต อการเกดอาการทางระบบกระดกและ กลามเนอตอไป

วตถประสงคกำรศกษำ 1. เพอศกษาความชกของการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในกลมพนกงาน ท�าความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต 2. เพอศกษาปจจยทมความสมพนธต อการเกดอาการทางระบบกระดกและ กลามเนอในกลมพนกงานท�าความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต วธกำรศกษำ การวจยครงนเปนการวจยภาคตดขวางเชงวเคราะห (Analytical Cross sectional research)ประชากรเปาหมายในการศกษา



ครงน เปนพนกงานท�าความสะอาดทปฏบตงานท�าความสะอาดทมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต ในสวนของบรษทเอกชนทไดรบการจดจางเหมารกษาความสะอาดโดยส�านกงานฝายอาคารสถานท สงกดส�านกงานอธการบด และการจดจางเหมารกษาความสะอาดโดย โรงพยาบาลธรรมศาสตรเฉลมพระเกยรต รวมจ�านวน 460 คน เมอท�าการค�านวณขนาดของกลมตวอยางโดยใชสตรของ เครซและมอรแกน(7) ก�าหนดคาความคลาดเคลอนไมเกนรอยละ 5 ไดจ�านวน 221 คน จากนนท�าการสมกลมตวอยางแบบหลายขนตอน (Multistage Random Sampling) ดงน การสมตวอยางเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) เปนการสมตวอยางโดยทผ ว จย เจาะจงเลอกบรษทรบเหมาท�าความสะอาด 2 บรษท โดยทง 2 บรษทมจ�านวนของพนกงานท�าความสะอาดมากทสดและเปนประชากรกล มใหญของพนกงานท�าความสะอาดทงหมดภายในมหาวทยาลย จากนนท�าการส มกล มตวอยางโดยวธการ สมตวอยางแบบโควตา (Quota sampling) ค�านวณขนาดของกลมตวอยางในแตละบรษทตามสดสวนของจ�านวนพนกงานท�าความสะอาดในสงกด และท�าการสมกลมตวอยางตามสะดวก (convenience sampling) โดยการเลอกกลมตวอยางทสะดวกและยนยอมเขารวมการศกษาในชวงเวลาทผวจยท�าการเกบรวบรวมขอมล เครองมอทใชในการศกษา เปนแบบสอบถามทผวจยสรางขนเพอศกษาความชก และปจจยทมความสมพนธกบการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอของพนกงานท�าความสะอาด ภายในมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต โดยแบงออกเปน 4 สวน คอ

1. ปจจยดานตวบคคล เปนแบบสอบถามข อมลท วไปด านตวบคคลของพนกงานท�าความสะอาด โดยการสอบถาม อาย น�าหนก ส วนสง การทดสอบสมรรถภาพร างกาย ซงประกอบไปดวย การวดความยดหยนของขาและหลง ความแขงแรงของแรงบบมอ การทดสอบความเครยด โดยการใชแบบประเมนความเครยด (ST5)(8)

2. ปจจยดานการท�างาน โดยการสอบถาม ลกษณะการท�างาน ลกษณะของอปกรณ น�าหนก ความถในการใชงาน การอบรมการใชเครองมอ การบ�ารงรกษาเครองมอและอปกรณ ตางๆ สภาพพนทในการท�างาน 3. ปจจยดานองคกร โดยการสอบถามเกยวกบ ตารางในการท�างาน การอบรมความปลอดภยในการท�างาน 4. ความชกของการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอ เปนแบบสอบถามอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอในชวง 12 เดอน กอนการศกษา ซงผวจยปรบปรงมาจากแบบสอบถามมาตรฐาน นอร ดค (Standardized Nordic Questionnaire [SNQ])(9) ลกษณะการวดเป นแผนภาพรางกายใหระบต�าแหนงทมอาการปวด และระดบของการปวด และการประเมนอาการปวดโดยใช NRS (numeric rating scale)(10, 11)

การเกบรวบรวมขอมล ผ วจยท�าการชแจงรายละเอยดการเกบขอมลความชกและปจจยทมความสมพนธต อการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในกลมพนกงานท�าความสะอาดของมหาวทยาลยธรรมศาสตรกบผชวยวจย และใหผชวยวจยท�าความเข าใจในแบบสอบถาม วธการสมภาษณ การทดสอบสมรรถภาพรางกาย และการรกษาความลบของผใหขอมล เขาพบ



กล มตวอยาง ขอความรวมมอในการตอบแบบสอบถามจากกลมตวอยางทมคณสมบตตามเกณฑทก�าหนด ชแจงวตถประสงคของการวจยและขอความยนยอมจากกลมตวอยางกอนเกบขอมลเกบรวบรวมขอมล โดยใหกลมตวอยางทมคณสมบตตามทก�าหนด ตอบแบบสอบถามและท�าการทดสอบสมรรถภาพรางกายทง 5 สวน ตรวจสอบขอมลใหถกตอง ครบถวน เพอรวบรวมไปใชในการวเคราะหขอมลตอไป การวเคราะหข อมล ผ วจยใช การวเคราะหขอมลดวยโปรแกรมคอมพวเตอรส�าเรจรป SPSS ดงน 1. วเคราะหคาสถตของตวแปรทศกษาไดแก เพศ อาย น�าหนก สวนสงดชนมวลกาย โรคประจ�าตว ลกษณะการท�างาน อายการท�างาน ระยะเวลาการท�างานตอวน และจ�านวนวนท�างานตอสปดาห ความเหมาะสมของอปกรณทใชและสภาพพนทในการท�างาน สมรรถภาพรางกายโดยใช สถตพรรณนา (descriptive statistics) ไดแก การแจกแจงความถ และอตราสวนรอยละ 2. การแสดงความชกของอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ โดยใชสถตพรรณนา (descriptive statistics) ไดแก การแจกแจงความถ อตราสวนรอยละ 3. การทดสอบความสมพนธของปจจยแต ละป จจยกบการเกดโรค โดยใช สถต Chi-Square 4. วเคราะหความสมพนธปจจยดานตวบคคล ไดแก สมรรถภาพรางกายและความเครยด ปจจยดานการท�างาน ไดแก ลกษณะการท�างาน วสดอปกรณ สภาพพนทในการท�างาน ปจจยดานองคกร ไดแก ตารางในการท�างานและการอบรมความปลอดภย

ในการท�างาน กบความชกในการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกล ามเน อ ในพนกงานท�าความสะอาด โดยใชสถต Binary logistic regression

ผลกำรศกษำ จากการเกบรวบรวมขอมลดวยวธการสมภาษณโดยใชแบบสอบถามและการทดสอบสมรรถภาพรางกายในพนกงานท�าความสะอาดจ�านวน 220 คน วเคราะหขอมลตามวตถประสงคงานวจย โดยแบงเปน 3 สวน ทสอดคลองกบวตถประสงคดงน สวนท 1 ขอมลดานความชกของการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในระยะเวลา 12 เดอน ของพนกงานท�าความสะอาด จากตารางท 1 พบวาในชวง 12 เดอน ทผ านมาพนกงานท�าความสะอาดมอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ บรเวณเขามากทสด 80 คน คดเปนรอยละ 36.36 รองลงมาไดแก บรเวณหลงสวนลาง 53 คน คดเปนรอยละ 24.09 และสะโพกหรอตนขา 39 คน คดเปนรอยละ 17.73 ความชกของอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอมทงหมด 195 คน คดเปนรอยละ 88.64 สวนท 2 เมอท�าการศกษาปจจยดานตวบคคล ทมความสมพนธตอการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอ ซงประกอบไปดวย เพศ อาย น�าหนก สวนสง ดชนมวลกาย ความยดหยนของขาและหลง ความแขงแรงของแรงบบมอ และความเครยดของพนกงานท�าความสะอาดกบอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอพบวา สดสวนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอระหวางดชนมวลกายในแตละ



ตารางท 1 ความชกของอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอในสวนตางๆของรางกาย ในชวง 12 เดอนทผานมา (n = 220)

สวนของรางกาย จำานวน รอยละ

คอไมปวด 185 84.09ปวด 35 15.91

ไหลไมปวด 159 72.27ขางขวา 24 10.91ขางซาย 7 3.18ทง 2 ขาง 30 13.64

ขอศอกไมปวด 202 91.82ขางขวา 11 5.00ขางซาย 6 2.27ทง 2 ขาง 2 0.91

ขอมอ/มอ

ไมปวด 176 80.00

ขางขวา 27 12.27

ขางซาย 4 1.82ทง 2 ขาง 13 5.91

หลงสวนบนไมปวด 192 87.27ปวด 28 12.73

หลงสวนลาง

ไมปวด 167 75.91

ปวด 53 24.09

สะโพก/ตนขา

ไมปวด 181 82.27ปวด 39 17.73

เขาไมปวด 140 63.64ปวด 80 36.36

ขอเทา/เทาไมปวด 189 85.91ปวด 31 14.09

ระดบ มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value =0.013) ผทมอาการปวดจะมดชนมวลกายเฉลยท 23.15 ± 4.68 kg/m2 หรออยในเกณฑอวนระดบ 1 ซงดชนมวลกายของผทมอาการปวดมากทสดคอกลมทอยในเกณฑปกต 80 คน คดเปนรอยละ 41.0 รองลงมาคอกลมทอยในเกณฑอวนระดบ 1 จ�านวน 33 คน คดเปนรอยละ 16.9 สดสวนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอระหวางการมประสบการณในการท�างานในแตละชวง มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value =0.038) ผ ทมอาการปวดจะมประสบการณในการท�างานเฉลย 58.12±56.50 เดอน ซงกลมผทมประสบการณในการท�างานทพบอาการปวดมากทสดได แก ผ ทมประสบการณในการท�างาน 13-36 เดอน จ�านวน 75 คน คดเปนรอยละ 38.5 สดสวนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอระหวางผทมโรคประจ�าตวและ ผทไมมโรคประจ�าตว มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value =0.007) พบผทมอาการปวดและมโรคประจ�าตว จ�านวน 128 คน คดเปนรอยละ 65.6 และผทมอาการปวด ทไมมโรคประจ�าตว จ�านวน 67 คน คดเปนรอยละ 34.4 สดสวนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอระหวางแรงบบมอแตละระดบ มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value <0.001) ผทมอาการปวดจะมแรงบบมอสวนใหญอยในเกณฑพอใช จ�านวน 68 คน คดเปนรอยละ 34.9 รองลงมาอยในเกณฑดมากจ�านวน 59 คน คดเปนรอยละ 30.3 สดสวนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอระหวางปจจยดานความเครยด



ในแตละระดบ มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p-value<0.001) ผทมอาการปวดจะมคะแนนความเครยดโดยเฉลย 3.41± 2.87 คะแนน หมายถงอยในระดบเครยดนอย และผ ทมอาการปวดจะมความเครยด โดย สวนใหญอย ในเกณฑ เครยดนอยจ�านวน 129 คน คดเปนรอยละ 66.1 เมอท�าการศกษาปจจยดานการท�างาน ไดแก ลกษณะการท�างาน ลกษณะของอปกรณ น�าหนก ความถในการใชงาน การอบรมการใชเครองมอ การบ�ารงรกษาเครองมอและอปกรณ

ตางๆ และสภาพพนทในการท�างานของพนกงานท�าความสะอาดกบอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ พบวา ในทกปจจยทท�าการศกษาไมมความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบ 0.05 ระหวางผทมอาการปวดและไมมอาการปวด เมอท�าการศกษาปจจยดานองคกร ไดแก ตารางในการท�างาน และการอบรมความปลอดภยในการท�างานของพนกงานท�าความสะอาดกบอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ พบวา ในทกปจจยทท�าการศกษาไมมความ

ตารางท 2 ปจจยเสยงของการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอโครงราง เมอยงไมไดควบคมอทธพลของปจจยอน (Univariate Analysis)

ปจจย Crude OR

95%of Crude OR

p-value

BMI (kg/m2)< 18.5 118.5 – 22.9 1.59 0.58 –4.41 0.36823 – 24.9 2.85 0.67–12.09 0.155≥ 25 7.13 1.39-36.67 0.019*

ประสบการณการท�างาน (เดอน)

< 12 113 - 36 1.49 0.46–4.83 0.50837 – 60 0.59 0.18–1.99 0.40061 – 120 6.25 0.69–56.62 0.103>120 4.82 00.53–44.00 0.163

โรคประจ�าตวไมมโรคประจ�าตว 1มโรคประจ�าตว 6.02 1.38 – 26.30 0.017*

แรงบบมอด – ดมาก 1ต�า – พอใช 8.04 2.33-27.54 0.001*

คะแนนความเครยด (0 – 15 คะแนน)

8.56 1.13–65.07 0.038*

* มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต ทระดบ 0.05



แตกต างกนอย างมนยส� าคญทางสถตท ระดบ 0.05 ระหวางผทมอาการปวดและไมมอาการปวด สวนท 3 ความสมพนธระหวางปจจยดานตวบคคล ปจจยดานการท�างาน ปจจยดานองคกร ตออาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ จากตารางท 2 พบวา ผทมดชนมวลกายมากกวาหรอเทากบ 25 kg/m2 มความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเมอยงไม มการควบคมอทธพล ของปจจยอนๆ เปน 7.13 เทาของผทมดชน มวลกายนอยกวาอยางมนยส�าคญทางสถต (OR=7.13, 95% CI = 1.39-36.67, p-value= 0.019)

ผทมโรคประจ�าตวมความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเมอยงไมมการควบคมอทธพลของปจจยอนๆ เปน 6.02 เทาของผทไมมโรคประจ�าตวอยางมนยส�าคญทางสถต (OR=6.02, 95% CI = 1.38-26.30, p-value= 0.017) ผ ทมแรงบบมอในระดบต�า-พอใชมความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเมอยงไมมการควบคมอทธพลของปจจยอนๆ เปน 8.04 เทา ของผทมแรงบบมอ ด–ดมาก อยางมนยส�าคญทางสถต (OR=8.04, 95% CI = 2.33-27.54, p-value= 0.001) ผทมคะแนนความเครยดเพมขนทก 1 คะแนนจะมความเสยงทจะเกดอาการปวดทาง

ตารางท 3 ปจจยเสยงของการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเมอควบคม อทธพลของปจจยอนๆ (Multivariable Analysis)

ปจจย Crude OR

Adjusted OR

95%of Adjusted OR

p-value

BMI (kg/m2)< 18.5 118.5 – 22.9 1.59 1.43 0.41–4.97 0.5723 – 24.9 2.85 1.19 0.20–6.94 0.84≥ 25 7.13 2.88 0.40–20.42 0.29

ประสบการณการท�างาน (เดอน)

< 12 113 - 36 1.49 3.24 0.78–13.52 0.10737 – 60 0.59 1.09 0.23–5.15 0.91761 – 120 6.25 3.64 0.32–41.33 0.298>120 4.82 16.30 1.47 – 182.67 0.023*

โรคประจ�าตวไมมโรคประจ�าตว 1มโรคประจ�าตว 6.02 3.46 0.62 – 18.99 0.154

แรงบบมอด – ดมาก 1ต�า – พอใช 8.04 7.47 1.85 – 30.20 0.005*

คะแนนความเครยด (0 – 15 คะแนน)

8.56 1.57 1.20 – 2.05 0.001*

*มความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต ทระดบ 0.05



ระบบกระดกและกลามเนอเมอยงไมมการควบคมอทธพลของปจจยอนๆ เปน 8.56 เทาอยางมนยส�าคญทางสถต (OR=8.56, 95% CI = 1.13-65.07, p-value= 0.038) จากตารางท 3 เมอควบคมอทธพล ของปจจยอนๆ แลว ไดแก ดชนมวลกาย ประสบการณการท�างาน โรคประจ�าตว แรงบบมอ และความเครยด พบวาผทมประสบการณในการท�างานมากกวา 120 เดอนหรอ 10 ป มความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเปน 16.30 เทาของผทมประสบการณในการท�างานนอยกวา 120 เดอนหรอ 10 ป (OR=16.30, 95% CI = 1.47- 182.67, p-value= 0.023) ผทมแรงบบมอต�า-พอใช มความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเปน 7.47 เทาของผทมแรงบบมอ ด-ดมาก (OR=7.47, 95% CI = 1.85-30.20, p-value= 0.005) ผทมคะแนนความเครยดเพมขนทก 1 คะแนน มความเสยงทจะเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอเปน 1.57 เทาในทกๆ 1 คะแนน (OR=1.57, 95% CI = 1.20- 2.05, p-value= 0.001)

อภปรำยผล จากผลการศกษามผตอบแบบสอบถามทงสน 220 คน พบวาในชวง 12 เดอนทผานมาพนกงานท�าความสะอาดมอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอบรเวณเขามากทสด 80 คน คดเปนรอยละ 36.36 รองลงมาไดแก บรเวณหลงสวนลาง 53 คน คดเปนรอยละ 24.09 และสะโพกหรอตนขา 39 คน คดเปนรอยละ 17.73 ซงแตกตางจากงานวจยของ Woods และ Buckle ทพบความชกของ

อาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอในพนกงานท�าความสะอาด โดยพบบรเวณหลงสวนลางรอยละ 46 คอรอยละ 33 เขารอยละ 24 ไหลขวารอยละ 23 และมอและมอขวา รอยละ 22(12) และจากงานวจยของ Kumar, R และ Kumar, S มอาการในสวนของคอ รอยละ 63 ไหลรอยละ 63 หลงสวนลางรอยละ 36 ศอกรอยละ 27 และขอมอรอยละ 46(6) จะสงเกตไดวางานวจยสวนใหญพบอาการปวดทคอหรอหลงมากทสด แตในการศกษาครงนพบอาการปวดทบรเวณเขามากทสด ปจจยดานตวบคคลทมความสมพนธกบการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ ไดแก ประสบการณในการท�างานเปนพนกงานท�าความสะอาด แรงบบมอในระดบต�า–พอใช และปจจยดานความเครยด เทานน ซงปจจยดานอนๆ ไดแก อาย พบวาในแตละชวงอายของผ ทตอบแบบสอบถาม พบผทมอาการปวดและไมมอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ ในจ�านวนทใกลเคยงกน รวมถงอายโดยเฉลยของทงสองกล มกใกลเคยงกนคอ กล มทมอาการปวดมอายโดยเฉลย 44.72±10.08 ป และกล มทไมมอาการปวดมอายโดยเฉลย 41.80±8.65 ป ซงต างจากงานวจยของ Bergman ทพบวา อายยงมากขนจะท�าใหมอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอมากกวาผทมอายนอยถง 2.22 เทา(13)

ความยดหยนของขา พบวาในกลมทมอาการปวดและไมมอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอสวนใหญ ผลการทดสอบจะอย ในเกณฑปานกลางเหมอนกน ซ ง แตกตางจากงานวจยของ Mikkelsson ท พบวา การทมความยดหยนทดจะชวยปองกนอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ



สวนใหญได (14) และเมอมอาการปวดแลว ความยดหย นของรางกายทดจะไมท�าใหมอาการปวดเพมขน(15)

ในสวนของปจจยดานการท�างาน พบวาไมมความสมพนธกบการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอ ซงแตกตางจากการศกษาของ Brun ทพบวาลกษณะการท�างาน ของพนกงานท�าความสะอาดในแตละกจกรรมจะท�าใหเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอในแตละสวนของรางกายได(16) การขาดการลงทนในการฝกอบรมใหกบพนกงานท�าความสะอาดจะท�าใหมอตราการเขาและอ อ ก จ า ก ง า น เ พ ม ม า ก ข น ใ น โ ร ง ง า นอตสาหกรรม และจากการขาดการอบรมท�าใหเปนจดเรมตนของปญหาตางๆ(12,16) ปจจยในการท�างาน เชน ความไมพอใจในงานทท�า การเบอหนายงานทท�า การไมสามารถควบคมการท�างานไดเอง การขาดความชวยเหลอทางสงคม ท�าใหเกดความเครยดซงเปนสาเหตของการเกดอาการทางระบบกระดกและ กลามเนอ(6,17,18)

ในการศกษาครงนกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง และมเพศชายเพยง 1 คน จงตดออกจากการศกษา เนองจากไมสามารถใชขอมลในการเปรยบเทยบอาการทางระบบกระดกและกลามเนอได แตในการศกษาของ Rajala และคณะ พบวาจะเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอในเพศชายรอยละ 6.8 และในเพศหญงรอยละ 12.1 (2)

จากการศกษา ปจจยทพบวามความสมพนธกบการเกดอาการทางระบบกระดกและกลามเนอมดงตอไปน ป ร ะสบการณ ในการท� า ง าน เป นพนกงานท�าความสะอาด มความสมพนธกบการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลาม

เนอ ผทท�างานเปนพนกงานท�าความสะอาดมาเปนระยะเวลานาน มากกวา 10 ป มอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ เปน 16.30 เทา ของผ ทท�างานไมถง 10 ป ซงสอดคลองกบงานวจยของ Kumar และคณะ และ Grzywiński ทพบวาประสบการณในการท�างานมความสมพนธกบอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ(19, 20) เนองจากผทท�างานตดตอกนเปนระยะเวลานานๆ ตองท�ากจกรรมเดมๆ ซ�าๆ กน เปนระยะเวลาหลายป จะส งผลท�าให กล ามเนอถกใช งานในการเคลอนไหวซ�าๆ กน ซงจะท�าใหเกดอาการปวดตามมาได แรงบบมอมความสมพนธกบการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ โดยพบวาผทมแรงบบมอในระดบต�า–พอใช จะสงผลใหเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอมากกวาผ ทมแรงบบมอใน ระดบด–ดมาก ซงสอดคลองกบการวจย ของ Burn พบวาการเชดถพน การขดเงาพนดวยเครอง รวมไปถงการกวาดพน จะตองใชงานกลามเนอแขนเปนอยางมาก รวมไปถงการท�างานซ�าๆ จะท�าใหเกดอาการปวดทมอและทขอมอไดงาย(16)

ความเครยดมความสมพนธกบการเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ โดยพบวาผ ทมคะแนนความเครยดเพมขน ในทกๆ 1 คะแนน จะมความเครยดเพมขน 1.55 เทา ซงสอดคลองกบงานวจยของ van den Berg และคณะ พนกงานท�าความสะอาดจะมการใชงานกลามเนอมาก ทาทางการ ท�างานซ�าๆ และไมถกตองตามหลกกลศาสตรการเคลอนไหว ท�าใหเกดความเครยดในระหวางการท�างานได(21)



ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะส�าหรบองคกร มดงตอไปน 1. ระดบมหาวทยาลยมหาวทยาลยเปนผคดเลอกบรษทรบเหมาท�าความสะอาด ซงสามารถเปนผก�าหนดคณสมบตบรษททจะท�าการจดจางได ควรคดเลอกบรษททใหความส�าคญต อสขภาพของพนกงาน และควรก�าหนดใหบรษทรบเหมาท�าความสะอาดจะตองมการใหความรแกพนกงานในเรองความรพนฐานของการท�าความสะอาดอยางถกตอง การใชงานอปกรณในการท�าความสะอาดอยางถกตองและปลอดภย จดหาอปกรณอ�านวยความสะดวกในการท�างานใหแกพนกงานเพอใหการท�างานไดถกตองตามหลกกลศาสตรการเคลอนไหว ซอมบ�ารงรกษาอปกรณใหพรอมใชงานอยเสมอ รวมทงตองมการตรวจสขภาพประจ�าปใหกบพนกงานทกคน และมหาวทยาลยตองคอยก�ากบ ดแล ใหบรษทผ รบเหมาท�าความสะอาดปฏบตงานตามนโยบายอยางเครงครด 2. บรษทผ รบเหมาท�าความสะอาด จะตองมการก�าหนดนโยบายการด�าเนนงานขององคกรใหสอดคลองกบนโยบาย หรอ ขอก�าหนดของมหาวทยาลย โดยเฉพาะในสวนทเกยวของกบปญหาสขภาพของพนกงาน ซงบรษทผรบเหมาควรศกษาเรองกลศาสตรการเคลอนไหวในการท�างานทเกยวของกบพนกงานท�าความสะอาด เพอเปนพนฐานในการก�าหนดนโยบายของบรษท การใหความรดานกลศาสตรการเคลอนไหวทเกยวของกบพนกงานท�าความสะอาดอย างง าย และสามารถน�าไปใช ได กบพนกงานของตน การใหความรในการดแลสขภาพตอพนกงานท�าความสะอาดทกคน การใหความร เรอง การออกก�าลงกายอยางงาย เชน การออก

ก�าลงกลามเนอแขน การเพมความยดหย นของกลามเนอ เปนตน เพอใหพนกงานไดตระหนกถงความส�าคญในการดแลสขภาพของตนเอง รวมทงการจดสถานทในการพกผอน ในระหวางวนอยางเหมาะสม การจดตารางการ ท�างานโดยเฉพาะจ�านวนวนในการท�างานตอสปดาห หรอจ�านวนชวโมงการท�างานตอวน ใหเปนไปตามกฎหมายแรงงาน เพอลดการเจบปวยทเกดจากการท�างานหนก การท�างานเกนก�าหนด และลดความเครยดสะสมจากการท�างาน ซงจากการศกษาครงนพบปจจยทมความสมพนธกบอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอ ไดแก ปจจยดานประสบการณในการท�างาน แรงบบมอ และความเครยด ดงนน บรษทผรบเหมาท�าความสะอาด ควรใส ใจในสขภาพของพนกงานตนเอง โดยเฉพาะพนกงานทท�างานมาเปนระยะเวลานาน ซงอาจไมคอยไดออกก�าลงกาย และอาจมความเครยดสะสมทงจากการท�างานและจากเรองสวนตว ซงจะท�าใหเกดอาการปวดทางระบบกระดกและกลามเนอไดงาย โดยอาจกระทบตอประสทธภาพในการท�างานของพนกงานได และควรใหมการตรวจสขภาพประจ�าปแกพนกงานท�าความสะอาดดวย 3. พนกงานท�าความสะอาด จะตองปฏบตตามนโยบายหรอขอบงคบของทางมหาวทยาลยอยางเครงครด และควรตระหนกในเรองของการดแลสขภาพรางกายตนเอง รวมทงความปลอดภยในการท�างาน ปฏบตงานตามหลกกลศาสตรการเคลอนไหว ฝกฝนการใชอปกรณใหเกดความช�านาญ เพอลดการบาดเจบทจะเกดขณะท�างาน



1. Lei L, Dempsey PG, Xu J-g, Ge L-n, Liang Y-x. Risk factors for the prevalence of musculoskeletal disorders among chinese foundry workers. International Journal of Industrial Ergonomics. 2005;35(3):197-204.2. Rajala U, Keinänen-Kiukaanniemi S, Uusimäki A, Kivelä S-L. Musculoskeletal pains and depression in a middle-aged finnish population. Pain 1995;61(3):451-7.3. Holtermann A, Blangsted AK, Christensen H, Hansen K, Sogaard K. What characterizes cleaners sustaining good musculoskeletal health after years with physically heavy work? International archives of occupational and environmental health 2009;82(8):1015-22.4. Punnett L, Wegman DH. Work-related musculoskeletal disorders: the epidemiologic evidence and the debate. Journal of electromyography and kinesiology: official journal of the International Society of Electrophysiological Kinesiology 2004;14(1):13-23.5. ส�านกงานสถตแหงชาต. รายงานสถตรายปประเทศไทย 2554 [อนเตอรเนต]. 2554 [เขาถงเมอ 15 ตลาคม 2554]. เขาถงไดจาก: http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/download/docdown.html.6. Kumar R, Kumar S. Musculoskeletal risk factors in cleaning occupation-A literature review. International Journal of Industrial Ergonomics 2008;38(2):158-70.7. มารยาท โยทองยศ, ปราณ สวสดสรรพ การก�าหนดขนาดของกลมตวอยางเพอการวจย. ศนยบรการวชาการสถาบน สงเสรมการวจยและพฒนานวตกรรม; 2551.8. กระทรวงสาธารณสข ก. แบบประเมนความเครยด (ST5) [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 26 กมภาพนธ 2555]. เขาถงได จาก: http://www.dmh.go.th/test/qtest5/.9. Dawson AP, Steele EJ, Hodges PW, Stewart S. Development and test-retest reliability of an extended version of the Nordic Musculoskeletal Questionnaire (NMQ-E): a screening instrument for musculoskeletal pain. The journal of pain: official journal of the American Pain Society 2009;10(5):517-26.10. Ferreira-Valente MA, Pais-Ribeiro JL, Jensen MP. Validity of four pain intensity rating scales.Pain 2011;152(10):2399-404.11. Hjermstad MJ, Fayers PM, Haugen DF, Caraceni A, Hanks GW, Loge JH, et al. Studies comparing Numerical Rating Scales, Verbal Rating Scales, and Visual Analogue Scales for assessment of pain intensity in adults: a systematic literature review. Journal of pain and symptom management 2011;41(6): 1073-93.12. Woods V, Buckle P. Musculoskeletal ill health amongst cleaners and recommendations for work organisational change. International Journal of Industrial Ergonomics 2006;36(1):61-72.13. Bergman S, Herrstrom P, Hogstrom K, Petersson IF, Svensson B, Jacobsson LT. Chronic musculoskeletal pain, prevalence rates, and sociodemographic associations in a Swedish population study. The Journal of rheumatology 2001;28(6):1369-77.14. Mikkelsson LO, Nupponen H, Kaprio J, Kautiainen H, Mikkelsson M, Kujala UM. Adolescent flexibility, endurance strength, and physical activity as predictors of adult tension neck, low back pain, and knee injury: a 25 year follow up study. British Journal of Sports Medicine 2006;40(2):107-13.15. Stroyer J, Jensen LD. The role of physical fitness as risk indicator of increased low back pain intensity among people working with physically and mentally disabled persons: a 30-month prospective study. Spine. 2008;33(5):546-54.




16. Brun E. The occupational safety and health of cleaning workers. Brun E, editor: European Agency for Safety and Health at Work; 200917. Andersen JH, Haahr JP, Frost P. Risk factors for more severe regional musculoskeletal symptoms: a two-year prospective study of a general working population. Arthritis and rheumatism 2007;56(4):1355-64.18. McBeth J, Jones K. Epidemiology of chronic musculoskeletal pain. Best practice & research Clinical rheumatology. 2007;21(3):403-25.19. Kumar P, Chakrabarti D, Patel T, Chowdhuri A. Work-related pains among the workers associated with pineapple peeling in small fruit processing units of North East India. International Journal of Industrial Ergonomics 2016;53:124-9.20. Grzywiński W, Wandycz A, Tomczak A, Jelonek T. The prevalence of self-reported musculoskeletal symptoms among loggers in Poland. International Journal of Industrial Ergonomics 2016;52:12-7.21. van den Berg TI, Elders LA, de Zwart BC, Burdorf A. The effects of work-related and individual factors on the Work Ability Index: a systematic review. Occupational and environmental medicine 2009;66(4):211-20.

H E A L T H




โครงการวจยประเมนการใชยา มฟพรสโตน (Mifepristone) และไมโซพรอสตอล (Misoprostol) ชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยต การตงครรภ หลงไดรบการขนทะเบยนยาในประเทศไทย

ประวช ชวชลาศยส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย

บทคดยอ กำรศกษำประเมนกำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภหลงไดรบกำรขนทะเบยนยำในประเทศไทย มวตถประสงคเพอศกษำสถำนกำรณกำรใชยำและผลกำรใชยำมฟพรสโตน และไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภเมออยในระบบบรกำรปกตของหนวยบรกำรหลงไดรบกำรขนทะเบยนยำในประเทศไทย วธกำรศกษำเปนกำรศกษำวจยเชงพรรณนำ (Descriptive study) เกบขอมล จำกแบบบนทกขอมลในรำยงำน MTP-03-2 และแบบฟอรมรำยงำนกำรยตกำรตงครรภทำงกำรแพทย กลมเปำหมำยคอผทมำรบบรกำรกำรใชยำชวงระหวำงเดอนมกรำคม 2558 ถง เดอนธนวำคม 2559 มจ�ำนวนทงหมด 2,305 รำย วเครำะหขอมลใชสถตเชงพรรณนำโดยหำจ�ำนวน และรอยละ ผลกำรศกษำพบวำผทมำรบบรกำรมทงวยรน และวยผใหญ มอำยอยระหวำง 12-49 ป พบจ�ำนวนมำกทสดอำย 20 ป ชวงอำย 18-24 ปทมำใชบรกำรมำกทสดรอยละ 34.40 และรอยละ 14.75 ทมอำยต�ำกวำ 18 ป สำเหตของกำรยตตงครรภพบมำกทสดคอปญหำทำงดำนจตใจพบรอยละ 75.40 ภำคตะวนออกเฉยงเหนอใหบรกำรมำกทสดคอรอยละ 39.13 รองลงมำเปนภำคเหนอรอยละ 30.85 ประเภทหนวยบรกำรทใหบรกำรมำกทสดคอคลนกเอกชน (สมำคมวำงแผนครอบครวแหงประเทศไทย) พบรอยละ 35.23 รองลงมำเปน โรงพยำบำลอ�ำเภอพบรอยละ 34.97 ผลกำรใชยำมประสทธภำพสงพบวำแทงครบ รอยละ 93.64 และถำใชกบอำยครรภไมเกน 9 สปดำห (63 วน) จะมประสทธภำพและไดผลดกวำคอแทงครบรอยละ 95.63 ซงสอดคลองกบกำรศกษำของโครงกำรน�ำรองทพบวำมประสทธภำพไดมำกกวำรอยละ 95 วธคมก�ำเนดทถกเลอกใชมำกคอ ยำเมดคมก�ำเนด รอยละ 31.47 รองลงมำเปนยำฝงคมก�ำเนดรอยละ 29.38 สวนวธทถกเลอกใชนอยทสดคอหวงคมก�ำเนด รอยละ 0.72 กำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภเปนทำงเลอกหนงทมผลประสทธภำพสงส�ำหรบผหญงททองไมพรอม ชวยลดภำวะแทรกซอนรนแรงจำกกำรไปท�ำแทงเถอนไดมำก และเปนกำรลดควำมเสยงจำกกำรท�ำหตถกำร ดงนนหนวยงำนตำงๆ ทเกยวของประกอบดวย ส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข ส�ำนกงำนหลกประกนสขภำพแหงชำต รำชวทยำลยสตนรแพทยแหงประเทศไทย สภำกำรพยำบำล โรงเรยนแพทย โรงพยำบำลและสถำนบรกำรทงภำครฐและเอกชน โรงเรยน ชมชน และองคกรพฒนำเอกชนทท�ำหนำทในกำรสงตอผรบบรกำร เชน Path2 Health และ Women on web ตองมบทบำทหลกในกำรผลกดนและสนบสนน ใหเกดกำรขยำยระบบบรกำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำใหครอบคลมทวประเทศ และใหเกดควำมยงยนตอไปค�าส�าคญ: ยำเพอเพอยตกำรตงครรภ, กำรขนทะเบยนยำในประเทศไทย


Evaluation of Medical (Mifepristone + Misoprostol)

Termination of Pregnancy after drug registration in Thailand

Prawich ChawachalasaiBureau of Reproductive Health, Department of Health.

AbstrAct

The Mifepristone and Misoprostal drugs which are packed in birth-control pill has been registered in Thailand. This descriptive evaluation aimed to study drug situation and effectiveness of this drug to stop pregnancy in routine service unit in Thailand. The method of study is descriptive study by analyzing secondary data from MTP-03-2 report and medical birth-control report the target group is 2,305 patients who used service between January of 2015 to December of 2016. The results showed that adolescent and adults aged between 12-49 years old which the most is 20 years old. Between 18-24 years old comes to use service 34.4% the most and 14.75% at aged under 18 years old .The cause of abortion from mental problem is 75.4%. The most service is 39.13% in the North-east and 30.85% in the North. The respective units come from private clinics 35.23% and district hospitals 34.97%. The complete abortion rate is 93.64%. Mifepristone and Misoprostal drugs used for gestation age no more than 9 weeks (63 day), the complete abortion rate is 95.63%. This is consistent with the pilot study that was found to be more effective than 95%. The most used of birth-control is contraceptive pills 31.47% and norplant 29.38% respectively, the least use of birth-control is intrauterine device is 0.72% . The use of Mifepristone and Misoprostol pills is high effective choice of birth-control in unwanted pregnancy reduced complication of criminal abortion and surgical abortion. So the involved organization such as Bureau of Reproductive Health, Department of Health, Ministry of Public Health, National Health Security Organization, The Royal Thai College of Obstetricians and Gynaecologists, Nursing and Midwifery Council, Medical school, Hospital, Government Service facility and Private service facility, school, community, NGOs such as path2health, Women on Web have roles in push and suggest safe abortion service system in using drug overall country.Keywords: Medacal Termination of Pregnancy, drug registration in Thailand.



■ บทน�ำ ปจจบนกำรยตกำรตงครรภทปลอดภยม 2 วธ คอ กำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำ (Medical Termination of Pregnancy-MTP) และสตศำสตรหตถกำร (Surgical Termination of Pregnancy-STP) โดยพบวำ วธกำรใชยำเปนวธทดและมประสทธภำพ มำกทสดในกำรยตกำรตงครรภในไตรมำสแรก ซงไดผล 95–100 %(1) และองคกำรอนำมย ไดใหนยำม “กำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ” ทมประสทธภำพ หมำยถง กำรท�ำใหกำรตงครรภ สนสดลงโดยไมตองใชวธกำรทำงหตถกำรอนๆ เชน กำรใชเครองดดสญญำกำศ หรอกำร ขดมดลก เพอท�ำใหแทงครบ (Complete abortion) ซงกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ มฟพรสโตนรวมกบยำไมโซพรอสตอล มกำรด�ำเนนกำรมำแลวในกวำ 40 ประเทศทวโลก ซงผลศกษำวจยทำงคลนกวทยำตำงๆ ทผำนมำ(2)

แสดงใหเหนวำกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำสำมำรถเปนอกทำงเลอกหนงในกำรยตกำร ตงครรภทสะดวกและปลอดภย นอกเหนอจำกกำรยตกำรต งครรภ โดยวธหตถกำรท ใช ในปจจบน และองคกำรอนำมยโลกไดบรรจยำมฟพรสโตน รวมกบยำไมโซพรอสตอล ส�ำหรบใชยตกำรตงครรภทมอำยครรภไมเกน 63 วน (9 สปดำห) ไวในบญชยำหลก (WHO Model List of Essential Medicines) เมอป พ.ศ. 2548 (3)

ส�ำหรบประเทศไทย ใน พ.ศ. 2555 ส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข ได ร วมกบมลนธ Concept เรมน�ำสตรยำซงประกอบดวยยำมฟพรสโตน และไมโซพรอสตอล ชนดบรรจในแผงเดยวกนมำท�ำกำรศกษำวจยเชงปฏบตกำรเรองระบบกำรใหบรกำรยตกำรตงครรภดวยยำ

เพอประเมนรปแบบทดทสดในกำรใหบรกำรยตกำรตงครรภในบรบทของสงคมไทย โดยไดรบควำมรวมมอจำกคณะแพทยศำสตร 3 แหง และโรงพยำบำลสงเสรมสขภำพ กรมอนำมย 1 แหง ตอมำมกำรขยำยผลกำรศกษำรวมกบโรงพยำบำลอก 5 แหง ผลกำรศกษำ พบวำกำรใชยำมฟพรสโตนรวมกบยำไมโซพรอสตอล ชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภ มประสทธภำพคอนขำงสงและเปนทยอมรบ ในกลมผรบบรกำรคอนขำงมำก(4)

ปจจบนสตรยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอล ชนดบรรจในแผงเดยวกน ไดรบกำรขนทะเบยนในประเทศกลมสหภำพยโรปหลำยประเทศ รวมทงประเทศในแถบเอเซย ไดแก ประเทศอนเดย เนปำล และกมพชำ รวมทงประเทศไทยซงไดรบกำรขนทะเบยนยำเมอ ธนวำคม 2557 โดยส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำไดมอบใหกรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข ท�ำหนำทในกำรบรหำรจดกำรและวำงแผนดแลก�ำกบกำรใชยำอยำงใกลชดเปนเวลำ 2 ป กรมอนำมยจงท�ำหนำทเปนผบรหำรจดกำรยำ และเปนผกระจำยยำใหกบโรงพยำบำล ตำงๆ ทแสดงควำมจ�ำนงและมควำมพรอม ในกำรใหบรกำรยตกำรตงครรภดวยกำรใชยำ ดงนนจงตองมกำรศกษำประเมนกำรใชยำ ดงกลำวในกำรยตกำรตงครรภในระบบบรกำรของหนวยบรกำรประเภทตำงๆ เพอน�ำผล กำรศกษำมำใชเปนขอมลสนบสนนสงเสรม ในกำรวำงแผนนโยบำยกำรเฝำระวงกำรแทงในประเทศไทยเพอลดปญหำกำรท�ำแทง ทไมปลอดภย และวำงแผนกำรบรหำรจดกำรยำหลงจำกไดรบกำรขนทะเบยนเปนยำบญชยำหลกแหงชำตตอไป เพอใหระบบกำรบรกำรกำรยตกำรตงครรภดวยยำมควำมเหมำะสม และมประสทธภำพยงขน เกดกำรขยำยกำร

โครงการวจยประเมนการใชยามฟพรสโตน (Mifepristone) และไมโซพรอสตอล (Misoprostol)ฯ


บรกำรไดครอบคลมและกำรเขำถงบรกำร ไดมำกเพมขน และยงเปนทำงเลอกของผใหและผรบบรกำรในกำรลดปญหำกำรท�ำแทง ทไมปลอดภย

■ วตถประสงคกำรศกษำ 1. เพอศกษำสถำนกำรณกำรใช ยำ มฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจ ในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภ เมออยในระบบบรกำรปกตของหนวยบรกำร 2. เพอศกษำผลกำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภเมออยในระบบบรกำรปกตของหนวยบรกำร

■ วธกำรศกษำ กำรศกษำน เป นกำรศกษำวจยเชงพรรณนำ (Descriptive study) เพอประเมนสถำนกำรณและผลกำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกน

ในกำรยตกำรตงครรภ เมออยในระบบบรกำรปกตของหนวยบรกำร หลงไดรบกำรขนทะเบยนยำในประเทศไทยเมอเดอนธนวำคม 2557 ซงส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำไดมอบใหกรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข ท�ำหนำทในกำรบรหำรจดกำรและวำงแผนดแลก�ำกบกำรใชยำอยำงใกลชดเปนเวลำ 2 ป • ประชากรของการศกษา คอผทมำรบบรกำรใชยำมฟพรสโตน และไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนในชวงระหวำงเดอน มกรำคม 2558 ถงเดอนธนวำคม 2559 กบหนวยบรกำรทขนทะเบยนกบกรมอนำมย ในกำรเป นหนวยบรกำรยตกำรตงครรภ ทปลอดภยโดยใชยำ มประชำกรทงหมด 2,305 รำย • เครองมอทใชในการศกษา 1. แบบรำยงำนกำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำ (MTP-03-2) ซงเปนรำยงำนทกรมอนำมยใหหนวยบรกำรบนทกขอมลกำรใหบรกำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำภำยหลง



กำรใหบรกำรและสงใหกรมอนำมยภำยใน 30 วนหลงใหบรกำร 2. แบบรำยงำนกำรยตกำรตงครรภทำงกำรแพทย โดยแพทยสภำไดก�ำหนดใหผประกอบวชำชพเวชกรรมทไดปฏบตเกยวกบกำรยตกำรตงครรภทำงกำรแพทย ท�ารายงานสงมายงแพทยสภาภายใน 30 วนนบจากวนทท�าการยตการตงครรภ โดยสงตวจรงใหแพทยสภำและส�ำเนำใหกรมอนำมย ดงรำยละเอยดขำงทำยน • การรวบรวม/ตรวจสอบ/วเคราะหขอมล รวบรวมขอมลจำกรำยงำน MTP-03-2 และรำยงำนกำรยตกำรตงครรภทำงกำรแพทย โดยท�ำกำรลงรหสในสมดลงรหส (coding sheet) แลวท�ำกำรบนทกขอมล ตรวจสอบควำมถกตอง ครบถวนและจดระเบยบขอมล ในกำรวเครำะหประมวลผลโดยใชสถตจ�ำนวน

และรอยละของค�ำตอบในแตละขอโดยใชโปรแกรมส�ำเรจรป

■ ผลกำรศกษำ 1. สถานการณการใชยามฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตการตงครรภ 1.1 ขอมลทวไปของผทมำใชบรกำรกำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภพบวำมอำยต�ำสด 12 ป อำยสงสด 49 ป คำเฉลยอยทอำย 26 ป และพบจ�ำนวนมำกทสดอำย 20 ป และถำแบงชวงอำยจะพบวำชวงอำย 18-24 ปมำใชบรกำรมำกทสดคอรอยละ 34.40 สวนสถำนะโสดและคแตกตำงกนไมมำกคอรอยละ 46.81 และ 42.04 ตำมล�ำดบ จ�ำนวนครงของกำรเคยท�ำแทง (กำรท�ำแทงทกชนด) พบวำ

ตารางท 1 จ�านวนและรอยละของผมาใชบรการจ�าแนกตามขอมลทวไป

ขอมลทวไป จ�านวนผมาใชบรการ (n=2,305ราย) รอยละ

อำย <18 ป 340 14.75

18-24 ป 793 34.40

25-34 ป 687 29.80

35-44 ป 454 19.70

≥45 27 1.17

ไมตอบ 4 0.17

Min = 12 Max = 49 Mean = 26 Mode = 20

สถำนะ โสด 1,079 46.81

ค 969 42.04

หมำย 39 1.69

หยำ 144 6.25

ไมทรำบ 74 3.21

เคยท�ำแทง 0 ครง 1,973 85.60

1-4 ครง 286 12.40

ไมตอบ 46 2



รอยละ 85.60 ยงไมเคยท�ำแทงมำกอนหมำยถงครงนเปนครงแรกทมำท�ำ สวนทเคยท�ำแทงมำกอน (1-4 ครง) เปนกำรท�ำแทงช�ำพบรอยละ12.4 ดงรำยละเอยดตำรำงท 1 1.2 เหตผลทมำใชบรกำรกำรยต กำรตงครรภโดยกำรใชยำมฟพรสโตนและ ไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกน พบวำ เปนดำนสขภำพจตมำกทสดคอรอยละ 75.40 ส�ำหรบเหตผลสขภำพทำงกำยและทำรกในครรภมควำมผดปกตพบรอยละ 5.81 สวนอนๆ ทพบรอยละ 10.93 เชน อำยนอยก�ำลงศกษำอย, ผชำยไมรบผดชอบ, กำรคมก�ำเนดลมเหลว, อำยมำก, มลกเพยงพอแลว, ปญหำครอบครว เศรษฐกจ สงคม และกำรใชยำทมอนตรำย ตอทำรกในครรภ เปนตน ดงรำยละเอยด ตำรำงท 2 1.3 กำรใหบรกำรจ�ำแนกตำมรำยภำคและตำมหนวยบรกำร พบวำ ในภำพรวมรำยภำค ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ (ขอนแกน, ชยภม, นครรำชสมำ, บรรมย, รอยเอด และสรนทร) ใหบรกำรมำกทสดคอ รอยละ 39.13 รองลงมำเปนภำคเหนอ (เชยงรำย, เชยงใหม, นำน, พจตร, แพร และอตรดตถ) รอยละ 30.85 โดยภำคตะวนออกเฉยงเหนอเปนโรงพยำบำลอ�ำเภอมำกทสดทใหบรกำรรอยละ 64.41 สวนภำคเหนอเปนคลนกเอกชน (สมำคม

ตารางท 2 จ�านวนและรอยละของเหตผลทมาใชบรการการยตการตงครรภ

เหตผลการยตการตงครรภ จ�านวนผมาใชบรการ (n=2,305ราย) รอยละ

สขภำพทำงกำย 134 5.81

สขภำพจต 1,738 75.40

ถกขมขน กระท�ำช�ำเรำ 28 1.21

ทำรกในครรภมควำมผดปกต 134 5.81

อนๆ 252 10.93

ไมตอบ 19 0.82

วำงแผนครอบครวแหงประเทศไทย) ทใหบรกำร มำกทสดรอยละ 66.10 ภำคกลำง (กรงเทพ- มหำนคร, นครสวรรค, สระบร, สพรรณบร และอำงทอง) ใหบรกำรรอยละ 15.66 ภำคใต (ตรง, ยะลำ และสงขลำ) ใหบรกำรรอยละ 12.84 ภำคตะวนออก (ฉะเชงเทรำ) ใหบรกำรรอยละ 0.91 และภำคตะวนตก (เพชรบร และรำชบร) ใหบรกำรรอยละ 0.61 ส�ำหรบภำพรวมของประเภทหนวยบรกำรทใหบรกำรมำกทสดคอคลนกเอกชน (สมำคมวำงแผนครอบครว แหงประเทศไทย ) พบรอยละ 35.23 รองลงมำเปนโรงพยำบำลอ�ำเภอพบรอยละ 34.97 ดงแสดงรำยละเอยดในตำรำงท 3 2. ผลการใช ยามฟ พรสโตนและ ไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกน เพอยตการตงครรภ จำกกำรศกษำพบวำ กำรใชยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอล ทบรรจในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภ มประสทธภำพสงโดยแทงครบ (Complete abortion : ตรวจไมพบสงตกคำงในมดลก) พบรอยละ 93.64 สวนแทงไมครบ (Incomplete abortion : ตรวจพบชนสวนเนอเยอในมดลก) พบรอยละ 5.19 แทงคำง (Missed abortion : ตรวจพบ intrauterine sac แตไมพบ สญญำณชพ) รอยละ 0.72 และยตกำรตงครรภลมเหลว (Failed termination of pregnancy :



ตรวจพบมกำรตงครรภตอและพบสญญำณชพจำกผลอลตรำชำวด) พบรอยละ 0.45 ดงแสดงตำมแผนภมท 1 และถำเปรยบเทยบกบอำย

ตารางท 3 รอยละของผมาใชบรการจ�าแนกตามรายภาคและตามหนวยบรการ

ภาคโรงพยาบาลมหาวทยาลย

โรงพยาบาลจงหวด

โรงพยาบาลอ�าเภอ

ศนยอนามย คลนกเอกชน ภาพรวมรายภาค (รอยละ)จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ จ�ำนวน รอยละ

กลำง (n=361) 143 39.61 0 0 76 21.05 44 12.19 98 27.15 15.66

เหนอ (n=711) 27 3.80 141 19.83 71 9.99 2 0.28 470 66.10 30.85

ตะวนออก (n=21) 0 0 0 0 21 100 0 0 0 0 0.91

ตะวนตก (n=14) 0 0 0 0 13 92.86 1 7.14 0 0 0.61

ตะวนออกเฉยงเหนอ(n=902) 0 0 79 8.76 581 64.41 113 12.53 129 14.30 39.13

ใต (n=296) 129 43.58 6 2.03 44 14.86 2 0.68 115 38.85 12.84

ภำครวมรำยประเภท (n=2,305) 299 12.97 226 9.80 806 34.97 162 7.03 812 35.23 100.00

ครรภพบวำไดผลดทสดในอำยครรภ 0-9 สปดำห คอแทงครบรอยละ 95.63 สวนอำยครรภ 10-20 สปดำหแทงครบรอยละ 86.01 และ 21 สปดำหขนไปแทงครบรอยละ 76.47 ซงจะสอดคลองกบกำรแทงไมครบคออำยครรภ 0-9 สปดำหจะพบนอยกวำอำยครรภ 10-20 สปดำห และ 21 สปดำหขนไป คอพบรอยละ 3.49, 11.45 และ 23.53 ตำมล�ำดบ ดงรำยละเอยดตำมแผนภมท 2 3. วธกำรคมก�ำเนดทถกเลอกใชหลงยตกำรตงครรภ หลงยตกำรตงครรภพบวำ กำรคมก�ำเนดทถกเลอกใชมำกคอวธยำเมด คมก�ำเนด, ยำฝงคมก�ำเนด และยำฉดคมก�ำเนด โดยพบรอยละ 31.47, 29.38 และ 24.65 ตำมล�ำดบ ดงรำยละเอยดตำมแผนภมท 3

แผนภมท 1 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภ ของผมารบบรการ (n=2,234)

แผนภมท 2 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภ แยกตามอายครรภของผมารบบรการ (n=2,234)

หมายเหต: ขอมลไดตดจ�ำนวนผรบบรกำรทใชวธหตถกำรหลงใชยำไปแลวไมเกน 3 ชวโมงจำกกำรวเครำะหเนองจำกเปนกำรแทรกแซงกำรใชยำกอนระยะเวลำทก�ำหนด และตดจ�ำนวนผรบบรกำรทตดตำมไมได

แผนภมท 3 รอยละของวธการคมก�าเนดทถกเลอกใช หลงยตการตงครรภ (n=2,097)

9 แผนภมท 1 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภของผมารบบรการ (n=2,234)

แผนภมท 2 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภแยกตามอายครรภของผมารบบรการ (n=2,234)

หมายเหต ขอมลไดตดจ านวนผรบบรการทใชวธหตถการ หลงใชยาไปแลวไมเกน 3 ชวโมงจากการวเคราะหเนองจากเปนการแทรกแซงการใชยากอนระยะเวลาทก าหนด และตดจ านวนผรบบรการทตดตามไมได

3. วธการคมก าเนดทถกเลอกใชหลงยตการตงครรภ หลงยตการตงครรภพบวาการคมก าเนดทถกเลอกใชมากคอวธยาเมดคมก าเนด, ยาฝงคมก าเนด และยาฉดคมก าเนด โดยพบรอยละ 31.47, รอยละ 29.38 และรอยละ 24.65 ตามล าดบ ดงรายละเอยดตามแผนภมท 3

93.64

0.72 5.19 0.450

20

40

60

80

100

0-9 สปดาห 10-20 สปดาห 21 สปดาหขนไปตงครรภตอ 0.39 0.76 0.00แทงคาง 0.50 1.78 0.00แทงไมครบ 3.49 11.45 23.53แทงครบ 95.63 86.01 76.47

95.63 86.01 76.47

3.49 11.45 23.530.50 1.78

0.39 0.76 0.00

0

20

40

60

80

100

120

ตงครรภตอ

แทงคาง

แทงไมครบ

แทงครบ

9 แผนภมท 1 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภของผมารบบรการ (n=2,234)

แผนภมท 2 รอยละของผลการใชยายตการตงครรภแยกตามอายครรภของผมารบบรการ (n=2,234)

หมายเหต ขอมลไดตดจ านวนผรบบรการทใชวธหตถการ หลงใชยาไปแลวไมเกน 3 ชวโมงจากการวเคราะหเนองจากเปนการแทรกแซงการใชยากอนระยะเวลาทก าหนด และตดจ านวนผรบบรการทตดตามไมได

3. วธการคมก าเนดทถกเลอกใชหลงยตการตงครรภ หลงยตการตงครรภพบวาการคมก าเนดทถกเลอกใชมากคอวธยาเมดคมก าเนด, ยาฝงคมก าเนด และยาฉดคมก าเนด โดยพบรอยละ 31.47, รอยละ 29.38 และรอยละ 24.65 ตามล าดบ ดงรายละเอยดตามแผนภมท 3

93.64

0.72 5.19 0.450

20

40

60

80

100

0-9 สปดาห 10-20 สปดาห 21 สปดาหขนไปตงครรภตอ 0.39 0.76 0.00แทงคาง 0.50 1.78 0.00แทงไมครบ 3.49 11.45 23.53แทงครบ 95.63 86.01 76.47

95.63 86.01 76.47

3.49 11.45 23.530.50 1.78

0.39 0.76 0.00

0

20

40

60

80

100

120

ตงครรภตอ

แทงคาง

แทงไมครบ

แทงครบ

10

แผนภมท 3 รอยละของวธการคมก าเนดทถกเลอกใชหลงยตการตงครรภ (n=2,097)

การอภปรายผล 1. สถานการณการใชยามฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตการตงครรภ

พบวาผทมาขอรบบรการมทง วยรน และวยผใหญ โดยทงหมด 2,305 ราย มอายอยระหวาง 12- 49 ป โดยมอายเฉลย 26 ป และพบจ านวนมากทสดอาย 20 ป และถาแบงชวงอายพบวาชวงอาย 18-24 ปทมาใชบรการมากทสดรอยละ 34.40 รองลงมาชวงอาย 25-34 ปรอยละ 29.8 และมผรบบรการรอยละ14.75 ทมอายต ากวา 18 ป ดงนนจะเหนวาปญหาการตงครรภไมพรอมทพบในกลมผทมาขอรบบรการไมใชปญหาของวยรนเทานน และสถานะของผมารบบรการพบวาโสดและคแตกตางกนไมมากคอรอยละ 46.81 และ 42.04 ตามล าดบ ประมาณรอยละ 85.6 ไมเคยยตการตงครรภมากอน ขณะเดยวกนกมผทเคยยตการตงครรภ1- 4 ครง พบรอยละ12.4 ซงสาเหตของการยตตงครรภพบมากทสดคอปญหาทางดานจตใจพบรอยละ 75.4 เนองจากการไมพรอมทจะตงครรภท าใหเกดความเครยด มความรสกกดดนจนท าใหเสยสขภาพจต ซงขอบงคบของแพทยสภาในปจจบนมการเพมขอก าหนดกรณทผหญงมความรสกกดดนจนท าใหเสยสขภาพจต ผหญงสามารถจะขอรองใหแพทยยตการตงครรภได โดยตองไดรบการรบรองหรอเหนชอบจากผประกอบวชาชพเวชกรรมทมใชผกระท าการยตการตงครรภอยางนอยหน งคน ส าหรบหนวยบรการพบวาภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหบรการมากทสดคอรอยละ 39.13 โดยเปนโรงพยาบาลอ าเภอมากทสดทใหบรการ รอยละ 64.41 รองลงมาเปนภาคเหนอรอยละ 30.85 โดยเปนคลนกเอกชน ( สมาคมวางแผนครอบครวแหงประเทศไทย ) ทใหบรการมากทสดรอยละ 66.10 แตถามองภาพรวมของประเภทหนวยบรการทใหบรการมากทสดคอคลนกเอกชน ( สมาคมวางแผนครอบครวแหงประเทศไทย ) พบรอยละ 35.23 รองลงมาเปนโรงพยาบาลอ าเภอพบรอยละ 34.97 จากผลขอมลแสดงวาการต งครรภ ไมพรอมพบมากท ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอ ดงนนควรวางแผนในการเฝาระวงเปนพเศษโดยใหความรในเรองของการปองกนการตงครรภไมพรอมและเรองการวางแผนครอบครว และการใหบรการพบมากทคลนกเอกชน ( สมาคมวางแผนครอบครวแหงประเทศไทย ) และโรงพยาบาลชมชนอาจเพราะวาการยตการตงครรภโดยการใชยาเปนวธทสะดวก ใชงาย และผรบบรการตองการเปนสวนตว ซงผรบบรการสามารถใชยาไดดวยตนเอง

31.47

24.65

0.72

29.38

1.814.24

7.73

0

5

10

15

20

25

30

35

ยาเมดคมก าเนด ยาฉดคมก าเนด หวงคมก าเนด ยาฝงคมก าเนด ท าหมน ถงยางอนามย ไมคมก าเนด



■ อภปรำยผล 1. สถานการณการใชยามฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกนเพอยตการตงครรภ พบวำผทมำขอรบบรกำรมทงวยร น และวยผใหญ โดยทงหมด 2,305 รำย มอำยอยระหวำง 12- 49 ป โดยมอำยเฉลย 26 ป และพบจ�ำนวน มำกทสดอำย 20 ป และถำแบงชวงอำยพบวำชวงอำย 18-24 ปทมำใชบรกำรมำกทสด รอยละ 34.40 รองลงมำชวงอำย 25-34 ป รอยละ 29.8 และมผรบบรกำรรอยละ 14.75 ทมอำยต�ำกวำ 18 ป ดงนนจะเหนวำปญหำ กำรตงครรภไมพรอมทพบในกลมผ ทมำขอ รบบรกำรไมใชปญหำของวยรนเทำนน และสถำนะของผ มำรบบรกำรพบวำโสดและค แตกตำงกนไมมำกคอรอยละ 46.81 และ 42.04 ตำมล�ำดบ ประมำณรอยละ 85.6 ไมเคยยต กำรตงครรภมำกอน ขณะเดยวกนกมผทเคยยตกำรตงครรภ 1- 4 ครง พบรอยละ 12.40 ซงสำเหตของกำรยตตงครรภพบมำกทสดคอปญหำทำงดำนจตใจพบรอยละ 75.4 เนองจำกกำรไมพรอมทจะตงครรภท�ำใหเกดควำมเครยด มควำมร สกกดดนจนท�ำใหเสยสขภำพจต ซงขอบงคบของแพทยสภำในปจจบนมกำรเพมขอก�ำหนดกรณทผหญงมควำมรสกกดดนจนท�ำให เสยสขภำพจต ผ หญงสำมำรถ จะขอรองใหแพทยยตกำรตงครรภได โดยตองไดรบกำรรบรองหรอเหนชอบจำกผประกอบวชำชพเวชกรรมทมใชผ กระท�ำกำรยตกำร ตงครรภอยำงนอยหนงคน ส�ำหรบหนวยบรกำร พบวำภำคตะวนออกเฉยงเหนอใหบรกำร มำกทสดคอรอยละ 39.13 โดยเปนโรงพยำบำลอ�ำเภอมำกทสดทใหบรกำรรอยละ 64.41 รองลงมำเปนภำคเหนอรอยละ 30.85 โดยเปนคลนกเอกชน (สมำคมวำงแผนครอบครว

แหงประเทศไทย) ทใหบรกำรมำกทสดรอยละ 66.10 แตถำมองภำพรวมของประเภทหนวยบรกำรทใหบรกำรมำกทสดคอคลนกเอกชน (สมำคมวำงแผนครอบครวแหงประเทศไทย) พบรอยละ 35.23 รองลงมำเปนโรงพยำบำลอ�ำเภอพบรอยละ 34.97 จำกผลขอมลแสดงวำกำรตงครรภไมพรอมพบมำกทภำคตะวนออก เฉยงเหนอและภำคเหนอ ดงนนควรวำงแผน ในกำรเฝำระวงเปนพเศษโดยใหควำมรในเรองของกำรปองกนกำรตงครรภไมพรอมและเรองกำรวำงแผนครอบครว และกำรใหบรกำรพบมำก ทคลนกเอกชน (สมำคมวำงแผนครอบครว แหงประเทศไทย) และโรงพยำบำลชมชน อำจเพรำะวำกำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำเปนวธทสะดวก ใชงำย และผรบบรกำรตองกำรเปนสวนตว ซงผรบบรกำรสำมำรถใชยำไดดวยตนเอง ภำยใตกำรไดรบค�ำแนะน�ำและค�ำปรกษำ จำกบคคลำกรทำงกำรแพทย จงไมจ�ำเปน ตองไปโรงพยำบำลขนำดใหญซงมผ ป วยจ�ำนวนมำก ไมเหมอนคลนกเอกชนทมควำมเปนสวนตวมำกกวำและเปนคลนกของสมำคมวำงแผนครอบครวแหงประเทศไทยทใหบรกำรในเรองของกำรวำงแผนครอบครวอย แลว ส วนโรงพยำบำลชมชนกำรจดบรกำรยต กำรตงครรภด�ำเนนกำรไดงำยกวำ เนองจำกโรงพยำบำลชมชนมขนำดเลก กำรจดระบบบรกำรสำมำรถจดกำรไดงำยกวำโรงพยำบำลจงหวดหรอโรงพยำบำลมหำวทยำลยทมโครงสรำงองคกรขนำดใหญ เนองจำกบคลำกรฝำยอนๆ ในโรงพยำบำลจงหวดหรอโรงพยำบำล มหำวทยำลยอำจมควำมคดเหนทแตกตำงกนไดและกำรจะใหบคลำกรเกดควำมเขำใจและยอมรบในกำรให บรกำรยตกำรต งครรภ คอนขำงล�ำบำก ตองใชเวลำ 2. ผลการใชยามฟพรสโตนและ



ไมโซพรอสตอลทบรรจในแผงเดยวกน เพอยตการตงครรภ พบวำมประสทธภำพสงโดยแทงครบ (แพทยตรวจไมพบสงตกคำง ในมดลก) พบรอยละ 93.64 และถำใชกบอำยครรภไมเกน 9 สปดำห (63 วน) จะมประสทธภำพและไดผลดกวำคอแทงครบรอยละ 95.63 ซงสอดคลองกบกำรศกษำของโครงกำรน�ำรอง ทพบวำ ยำดงกลำวมประสทธภำพ ในกำรยตกำรตงครรภไดมำกกวำรอยละ 95 และไมมผปวยรำยใดทมอำกำรขำงเคยงรนแรง (5) สำมำรถเปนทำงออกใหผหญงททองไมพรอม ประกอบกบกำรแท งในช วงไตรมำสแรก มอนตรำยคอนขำงนอย หำกผหญงเขำถงกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ จะชวยลดภำวะแทรกซอนรนแรงจำกกำรไปท�ำแทงเถอน ไดมำก และเปนกำรลดควำมเสยงจำกกำรท�ำหตถกำร สวนวธคมก�ำเนดทถกเลอกใชหลงยตกำรตงครรภจำกผลกำรศกษำพบวำ วธท ถกเลอกใชมำกคอ ยำเมดคมก�ำเนด (รอยละ 31.47), ยำฝงคมก�ำเนด (รอยละ 29.38) และยำฉดคมก�ำเนด (รอยละ 24.65) สวนวธทถกเลอกใชนอยทสดคอหวงคมก�ำเนด (รอยละ 0.72) ซงวธคมก�ำเนดทไดผลดคอยำฝงคมก�ำเนดและหวงคมก�ำเนด ซงกรมอนำมยไดใหควำมส�ำคญกบเรองกำรใหบรกำรหลงยต กำรตงครรภ โดยมโครงกำรคมก�ำเนดหลงยตกำรตงครรภ ซงได รบกำรสนบสนนจำกส�ำนกงำนหลกประกนสขภำพแหงชำตทใหใชวธกำรคมก�ำเนดแบบกงถำวรทมประสทธภำพสง ออกฤทธไดในระยะยำว และสำมำรถกลบมำ มบตรไดงำย คมก�ำเนดไดนำน 3-5 ป เชน หวงอนำมย และยำฝงคมก�ำเนดในวยร น หลงคลอดและหลงยตกำรตงครรภเพอปองกนกำรตงครรภซ�ำ โดยเฉพำะในกลมผรบบรกำรทอำยต�ำกวำ 20 ป สำมำรถรบบรกำรไดฟร (6)

■ สรป/ขอเสนอแนะ กำรยตกำรต งครรภ โดยกำรใช ยำ มฟพรสโตน และไมโซพรอสตอล ชนดบรรจ ในแผงเดยวกน จำกผลกำรศกษำนนบวำเปนขอมลสนบสนนและเปนอกทำงเลอกหนงทชวยใหผรบบรกำรสำมำรถยตกำรตงครรภไดอยำงปลอดภย คอนขำงสง หำกผหญงเขำถงกำร ยตกำรตงครรภโดยใชยำ จะชวยลดภำวะแทรกซอนรนแรงจำกกำรไปท�ำแทงเถอน ไดมำก และเปนกำรลดควำมเสยงจำกกำรท�ำหตถกำร ซงหลงจำกยำมฟพรสโตน และไมโซ พรอสตอล ชนดบรรจในแผงเดยวกนไดรบกำรขนทะเบยนเปนบญชยำหลกแหงชำตแลว จงมข อเสนอแนะใหหนวยงำนท เกยวข องทมบทบำทหลกให กำรสนบสนนและผลกดน ใหเกดกำรขยำยระบบบรกำรยตกำรตงครรภโดยกำรใชยำใหครอบคลมทงประเทศ เพอใหเกดควำมยงยนและมประสทธภำพ ดงน 1. กรมอนำมยควรท�ำหน ำท ในกำรประสำนงำนกบหนวยงำน/องคกรตำงๆ เพอจดวำงระบบ/ขอบงชทชดเจน รวมถงขนตอนในกำรใหบรกำร เพอเปนแนวทำงในกำรด�ำเนนกำรใหหนวยงำนตำงๆ อกทงควรออกเปนนโยบำยใหสถำนบรกำรตำงๆ ใหบรกำรยตกำรตงครรภทปลอดภยโดยไมมขอยกเวน โดยไมจ�ำกดเฉพำะแตเพยงวยร น แตใหมบรกำรครอบคลมทกกลมอำย 2. กระทรวงสำธำรณสข มบทบำทส�ำคญในระดบนโยบำย เพอสงเสรมใหสถำนบรกำรตำงๆ ทวประเทศมบรกำรยตกำรตงครรภ ทปลอดภย ดงนนกำรออกนโยบำยให โรงพยำบำลทงภำครฐและเอกชนในระดบตำงๆ เปดใหบรกำรยตกำรตงครรภทปลอดภยโดยกำรใชยำ จะชวยกำรบรหำรจดกำรระบบกำรใหบรกำรในโรงพยำบำลระดบตำงๆ กจะ



ด�ำเนนกำรไดสะดวกมำกขนอกทงชวยใหบคคลำกรในโรงพยำบำลเกดควำมสบำยใจ ในกำรใหบรกำรมำกขน 3. ส�ำนกงำนหลกประกนสขภำพแหงชำต หลงจำกทยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลชนดบรรจในแผงเดยวกน ได รบกำรขนทะเบยนบญชยำหลกแหงชำตแลว ส�ำนกงำนหลกประกนสขภำพแหงชำตจะเปนหนวยงำนหลกในกำรควบคมกำรจดซอ บรหำรจดกำรและกระจำยยำ ถำหำกมกำรสนบสนนงบประมำณ ในกำรจดซอยำเขำไวในคำใชจำยรำยหวของผรบบรกำร จะชวยใหโรงพยำบำลตำงๆ ใหควำมสนใจและสนบสนนใหมบรกำรนมำกขน นอกจำกนควรมกำรควบคมรำคำยำ และควบคมรำคำคำบรกำรไมใหสงจนเกนไป 4. แพทยสภำและรำชวทยำลยสตนรแพทย รำชวทยำลยเวชศำสตรครอบครว และสภำ กำรพยำบำลควรใหกำรสนบสนนและสงเสรมให มกำรผนวกเนอหำควำมร เรองกำรยต กำรตงครรภโดยใชยำไวเปนสวนหนงในหลกสตร แพทยศำสตร และพยำบำลศำสตร เพอใหนกศกษำแพทยและพยำบำลรนใหมเกดควำมเขำใจ มทศนคตในทำงบวก ชวยเผยแพร แนวปฏบตในกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ สำมำรถสงตอ หรอใหบรกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำได 5. เครอขำย RSA (Referral system for Safe abortion : คอ กลมแพทย พยำบำล ทอำสำชวยเหลอ สนบสนน รวมมอกบองคกรและหนวยงำนตำงๆ เพอลดปญหำกำรตงครรภไมพรอม ทงในดำนกำรปองกนและรบปรกษำ/สงตอ เพอยตกำรตงครรภทปลอดภย) ควรเสรมสรำงควำมเขมแขงใหเครอขำย RSA โดยเปดโอกำสใหมกำรแลกเปลยนเรยนร ระหวำงกลมแพทย พยำบำล และบคลำกร

ทำงกำรแพทย โดยควรมทมสนบสนนจดกจกรรม วชำกำร ใหควำมร ปรบทศนคต ชวยรบและ สงตอผรบบรกำรไปยงสถำนบรกำรตำงๆ 6. หนวยงำนทท�ำหนำทในกำรสงตอผรบบรกำร ควรมกำรสรำงเครอขำยหนวยงำนทท�ำหนำทในกำรสงตอผรบบรกำรทงภำครฐ เอกชน และในระดบชมชน เชน สำยดวน 1663, กลมท�ำทำง women on web, Path 2 health, ศนยพงได (One Stop Crisis Center : OSCC) และหนวยงำนอนๆ ในพนท รวมถงแพทยและพยำบำล RSA เพอปดชองวำง ใหผ บรกำรและผ รบบรกำรสำมำรถเขำถงบรกำรไดอยำงรวดเรวมำกขน 7. หนวยงำนในระดบทองถน โรงเรยน ชมชน มบทบำทส�ำคญในกำรชวยคดกรอง ใหควำมร ปองกนกำรทองไมพรอม และชวย สงตอผปวยทตองกำรรบบรกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ ดงนนควรมกำรใหควำมร และปรบทศนคตใหหนวยงำนเหลำนมควำมเขำใจเรองกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำ อยำงไรกตำม กำรใหบรกำรยตกำร ตงครรภโดยใชยำ ยงตองใหควำมส�ำคญกบเรองของกำรสรำงควำมเขำใจ ปรบเปลยนทศนคตของคนในสงคมไทยใหเหนควำมจ�ำเปนของกำรใหบรกำรยตกำรตงครรภโดยใชยำทปลอดภย เนองจำกผใหบรกำรทเหนควำมส�ำคญและสนใจใหบรกำรในเรองนยงไมกลำเปดตวมำกนก เนองจำกไดรบแรงตำนจำกสงคมรอบขำง กำรเขำถงบรกำรของผ รบบรกำรจงมจ�ำกด นอกจำกนควรมกำรสงเสรมใหเกดกำรแลกเปลยนเรยนร ระหวำงหนวยบรกำรตำงๆ ทใหบรกำร เพอเปนกำรสรำงขวญและก�ำลงใจใหผใหบรกำรทด�ำเนนกำรอยในปจจบน มกำรเคำรพสทธของทงผใหบรกำรและผ รบบรกำรในกำรตดสนใจเลอกวธกำร



รกษำ ควรมวธกำรประชำสมพนธทชวยใหผรบบรกำรสำมำรถเขำถงกำรรกษำไดงำยขน ควรมกำรท�ำงำนเชงรกเพอปองกนปญหำกำรทองไมพรอม มระบบควบคมและตดตำมกำรใชยำ มกำรควบคมรำคำยำใหเหมำะสมทงในโรงพยำบำลภำครฐและเอกชน และมกำรวำงแนว

เอกสำรอำงอง1. สญญำ ภทรำชย และ วรรณภำ นำรำเวช. กำรยตกำรตงครรภโดยวธใชยำ (Medical Termination of

Pregnancy). ใน: อรวรรณ ครววฒน, อรรณพ ใจส�ำรำญ, สญญำ ภทรำชย, กตตพงศ แซเจง บญฤทธ สขรตน และธชณท พนตรำ, บรรณำธกำร. คมอปฎบตกำรทำงคลนกส�ำหรบกำรดแลสขภำพ เพอกำรแทงทปลอดภย. ส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข: โรงพมพ ศนยสอและสงพมพแกวเจำจอม; 2559 หนำ 49.

2. สภำประชำกร ส�ำนกงำนประเทศไทย. กำรประชมเสวนำทำงวชำกำรเรอง กำรใชยำ Mifepristone ในทำง กำรแพทย. กรงเทพฯ: สภำประชำกร ส�ำนกงำนประเทศไทย; 2548.

3. เรณ ชนล และ สำลน อนม. สรปผลกำรอบรมกำรยตกำรตงครรภดวยยำในระบบบรกำรสขภำพ ประจ�ำป งบประมำณ 2557. นนทบร: กลมพฒนำประชำกร ส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข; 2557.

4. เรณ ชนล และ วรรณภำ นำรำเวช. โครงกำรวจยรปแบบกำรจดระบบบรกำรและกำรยอมรบกำรยต กำรตงครรภโดยใชยำในประเทศไทย: ส�ำนกอนำมยกำรเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข; 2559

5. ส�ำนกอนำมยเจรญพนธ. โครงกำรน�ำรองศกษำกำรใหบรกำรยำมฟพรสโตนและไมโซพรอสตอลทบรรจ ในแผงเดยวกนเพอยตกำรตงครรภในระบบบรกำรสขภำพประเทศไทย. นนทบร: กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข; 2557.

6. กตตพงศ แซเจง. นโยบำยกำรยตกำรตงครรภทปลอดภย. เอกสำรประกอบกำรอบรม กำรยตกำรตงครรภดวยยำในระบบบรกำรสขภำพตำมโครงกำร “เทคโนโลยใหมทใชในกำรยตกำรตงครรภทำงกำรแพทย” 18-19 มถนำยน 2558 ณ โรงแรมนำรำยณ กรงเทพมหำนคร. นนทบร: ส�ำนกอนำมยเจรญพนธ กรมอนำมย กระทรวงสำธำรณสข; 2558.

H E A L T H

นโยบำยและแนวทำงปฏบตทชดเจน และกฎหมำยทค มครองผ ใหบรกำรเพอใหผ ใหบรกำรมแนวทำงทชดเจนและมขวญและก�ำลงใจในกำรใหบรกำรตอไป รวมถงกำรสรำงบคลำกรทำงกำรแพทยรนใหมมำใหบรกำร




การศกษาเปรยบเทยบปรมาณน�าตาล ในต�ารบอาหารคาว (Recipe) ในอดตและปจจบน

สงวาล ศรมงคลากล สมาคมนกก�าหนดอาหารแหงประเทศไทยศรเพญ อรณประพนธ

บทคดยอ การศกษาเปรยบเทยบปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารคาว(Recipe)ในอดตและปจจบนมวตถประสงคเพอศกษาเปรยบเทยบสดสวนน�าตาล ไดแก น�าตาลทรายขาวและแดง น�าตาลปบ ทเปน Recipe ในต�ารบ อาหารคาวเมอ40ปทผานมากบต�ารบอาหารในปจจบนวธการศกษาน�าต�ารบอาหารทมอาย40ปจากหนงสอแมบานรวมเลมปพ.ศ.2520จ�านวน57ต�ารบมาหาต�ารบปจจบนจากอนเตอรเนต โดยการสมแบบงาย ต�ารบละ3เวบไซตหาคาเฉลยเปนคขนานกนเพอเปรยบเทยบจากนนค�านวณน�าตาลและเครองปรงสวนผสมทกชนดจากต�ารบอาหารค�านวณสดสวนน�าตาลตอเครองปรงทงหมดออกมาเปนรอยละซงก�าหนดใหเปน คากลางในการน�าเสนอผลการศกษาพบวาสดสวนของน�าตาลในอาหาร57ต�ารบเมอ40ปทผานมามรอยละ1.93ขณะทต�ารบปจจบนมรอยละ3.15ซงเพมจากเดมรอยละ1.21หรอ 1.63 เทา เมอแสดงผลตามประเภทอาหารพบวาอาหารประเภทย�ามการเพมน�าตาลมากทสดคอ2.16เทาสวนอาหารประเภทผดอาหารจานเดยวและแกงเพมน�าตาลใกลเคยงกนคอ1.90,1.65,1.45เทาตามล�าดบน�าพรกเปนอาหารประเภทเดยวทปจจบน ลดน�าตาลลง ในจ�านวน57ต�ารบพบการเปลยนแปลงปรมาณน�าตาลคอ 1)ต�ารบอาหารปจจบนมน�าตาล เพมขนรอยละ73.68โดยรอยละ40.35ของต�ารบทงหมดเปนอาหารทเดมไมเคยใสน�าตาล2)อาหารทมน�าตาลลดลงมรอยละ21.05มากกวาครงหนงจะเปนอาหารไทยโบราณม3รสชาตคอเปรยวเคมหวานบางต�ารบ มสวนผสมของกะท3)ต�ารบอาหารทไมมการเปลยนแปลงสดสวนของน�าตาลมรอยละ5.26อาหารทมการเพมของน�าตาลมากทสด3ล�าดบแรกคอขาวหนาหมแดงหมแดงและทอดมนปลากรายโดยมน�าตาลเพมขน13.30,10.95,8.34เทาตามล�าดบค�าส�าคญ:ต�ารบอาหาร,ต�ารบอาหารคาว,ปรมาณน�าตาล


Comparative study on sugar content of past and present recipes.

Sangwal Sirimangklakule CommitteeofThaiDieteticAssociationSiripen Arunpraphan

Abstract Thepurposeofacomparativestudyonsugarcontentofpastandpresentrecipeswastocomparethepercentageofwhite,brownandcoconutsugarsusedinsavouryfoodsinthepastandnowaday.Fiftysevenrecipesofabout40yearsold,weretakenfromacollectionofwomen’smagazinesofthatperiod.Thesamerecipeswerethentakenatrandomfrom3presentdaywebsites.Theamountofsugarwascalculatedingrammesandinpercentageoftheotheringredientsandthenaveraged.Itwasfoundthattheaveragepercentageofsugarinfoodinthepastwas1.93%.andinthepresentwas3.15%thatshowedincreasing1.21%or1.63times.Therecipeswerethencategorisedaccordingtotype.Itwasfoundthatamountofsugarinsaladshadincreased 2.16times.Stirfriedorsauteed,onemealdishandcurries,allhadincreasedtheamountofsugarby1.90,1.65,1.45timesrespectively.Chillidipsweretheonlytypeoffoodthathaddecreasedtheamountofsugar.Amountofsugarinall57recipieshavechanged,by1)73.68%increasedtheamountofsugarused,with40.35%ofrecipieshadneveraddedsugarbefore.2)21.05%decreasedofsugar,morethanhalfoftherecipieswerethetraditionaldishesthatorginallyhadthreeflavours-soursweetandsaltywithsomecoconutmilkaswell.3)5.26%hadnochangeintheamountofsugarused.Overall,roastporkwithriceorasapartofaonemealdish,roastporkbyitself,andfriedfishballwerethetop3recipiesthatincreasesugarcontent(13.3,10.95,8.34timesrespectively)

Keywords: Recipe, Savoury, Amountof sugar

■ บทน�ำ คนไทยบรโภคน�าตาลโดยเฉลยเพมขนจาก12.7กโลกรมตอคนตอป ในพ.ศ.2526เปน29.6กโลกรมตอคนตอปในพ.ศ.2556หรอประมาณ30ชอนชาตอวนเกนจากเกณฑทก�าหนดไวโดยองคการอนามยโลกซงอยท 6ชอนชาตอวน ในป พ.ศ. 2545 เครอขาย

เดกไทยไมกนหวานภายใตการสนบสนนทน ด�าเนนงานจากส�านกงานกองทนสนบสนน การสรางเสรมสขภาพและเครอขายองคกรบคคลหลายกลมมงเนนรณรงคใหเดกลดการกนหวาน เพราะมขอมลวาเดกไทยในปจจบนจ�านวนมากไดรบน�าตาลจากการกนขนมนมรสหวานนมเปรยวและน�าอดลมมากเกนกวา

การศกษาเปรยบเทยบปรมาณนำาตาลในตำารบอาหารคาว (Recipe) ในอดตและปจจบน


ทควร สงผลใหเดกไทยเปนโรคอวนมากขนและเปนการปลกฝงพฤตกรรมการกนตงแตเดกทสงผลใหเดกชอบกนหวานจนกลายเปนความคนเคย การบรโภคน�าตาลทมากเกนสมควร จะน�าไปสการเกดโรคเรอรงตางๆเมออายมากขน อาท โรคเบาหวาน โรคไขมนในเลอดสง โรคความดนโลหตสงโรคหลอดเลอดหวใจฯลฯ อนเปนสาเหตส�าคญของการเจบปวยและตายของประชากร ท�าใหรฐตองสญเสยคาใชจาย ในการรกษาพยาบาลใหกบประชากรทปวยดวยโรคเรอรงเหลาน นอกเหนอจากขนม เครองดมผสมน�าตาลทรางกายจะไดรบน�าตาลแลวสงส�าคญอกอยางหนงกคอ อาหารหลกทกน 3 มอ ดงนนอาหารคาวจงเปนชองทางหนงทท�าใหรางกายไดรบน�าตาลจากสวนประกอบทเปนเครองปรง ของอาหารชนดนน มการตงขอสงเกตจากบคคลตางๆวาปจจบนอาหารไทยมรสชาตหวานไปเสยทกอยาง และความหวานกลายเปนองคประกอบส�าคญของอาหารทผคนบรโภคในทกวนน การบงบอกถงวฒนธรรมการกนและ การปรงอาหารจะเปนความหลากหลายในแตละ ครวเรอน แตละทองถน ท�าใหมความยาก ในการหาว าโดยแท จรงแล วอาหารทกน โดยทวไปเปนอาหารทหวานเพยงใด ในการศกษาครงนจงเปนเพยงการเรมตนทจะหาขอมลความแตกตางความหวานในอาหารคาวในอดตและปจจบนวาเปนอยางไรนอกเหนอจากค�าบอกกลาวพดคยวาอาหารในปจจบน มความหวานจากน�าตาลจนกลบรสธรรมชาตของเนอสตวและเครองปรงหลกจนเกนไป จงมแนวคดทจะน�าต�ารบอาหารในอดตเมอ40ปทแลวจากนตยสารดานอาหารทมการจ�าหนายในสาธารณะซงคดสรรผปรงอาหาร

ทมชอเสยง มาเปรยบเทยบกบต�ารบอาหารปจจบน จากต�ารบอาหารทตดอนดบในการคนหาของประชาชนจากเวบไซตจะเปนตวแทน (Representative) ของการปรงอาหาร ในปจจบน และศกษาวามการเปลยนแปลง ไปอยางไรในอาหารประเภทใดบาง

■ วตถประสงคกำรศกษำ เพอศกษาเปรยบเทยบสดสวนน�าตาล ทเปนเครองปรงในต�ารบอาหารคาว(Recipe)เมอ40ปทแลวกบต�ารบอาหารในปจจบน

■ วธกำรศกษำ 1. ศกษานตยสารท เก ยวกบต�ารบอาหาร ทมอายนานกวา 40 ป คอหนงสอ แมบานรวมเลมสารพดอาหารป 2520 และต�ารบอาหาร (Recipe) มอาหารคาวทเปนกบขาวจ�านวน96ต�ารบท�าการคดแยกต�ารบอาหารออกตามเกณฑคดออก เกณฑคดออก 1) ต�ารบทไมบอกปรมาณหรอน�าหนกของเนอสตวผกเชนไสหม1ฟตขาไก/ปกไกอยางละ3ชนหวไชเทา1หวเปนตน 2)ต�ารบทไมบอกปรมาณของน�าตาลและต�ารบทมน�าตาลแตไมมสดสวนทชดเจนเชนใชน�าเชอม 3)ต�ารบทอาหารปจจบนไมมเวบไซต ชอต�ารบดงกลาวแลว เชน ขนมจนพลา แกงพรกหางไก แคบหมสนก�าแพง ย�าเนอ กบหนอไมงบไกเงาะแปลงย�าฉงนเปนตน 4)ต�ารบปจจบนทไมใสสวนผสมนนหรอไมนยมแลวเชนไกยางทใชเบยรหรอไวนเปนเครองปรง รวมไดต�ารบอาหารเมอ 40 ปทแลว ในการศกษา57ต�ารบ 2.น�าต�ารบอาหาร 57 ต�ารบ มาหา



ต�ารบปจจบน เปนค ขนานกนเพอเปนการ เปรยบเทยบโดยมวธการดงน 2.1 แตละต�ารบอาหารท 1พมพในGoogle ดงน 1) “ชอต�ารบท 1” ตามดวย 2)“วธท�า” 2.2ท�าการเลอกเวบไซตโดยการสมตวอยางแบบงาย(simplerandomsampling)ขนมาต�ารบละ3เวบ(ล�าดบท1,8และ9) 2.3ท�าการค�านวณน�าตาลและเครองปรง/สวนผสมทกชนดจากต�ารบอาหารทงขอ1และขอ2ออกมาเปนน�าหนก(กรม)ค�านวณสดสวนน�าตาลตอเครองปรงทงหมดเปนรอยละเปนคากลางในการค�านวณ 2.4สดสวนทไดจาก 3 เวบไซต ดงกลาวหาคาเฉลยใหเหลอเพยงคาเดยวตอ 1ต�ารบท�าเชนนจนครบ 2.5ระยะเวลาการสบค นข อมลกนยายน-ธนวาคม2559 3. น�าต�ารบอาหาร 40 ปเปรยบเทยบต�ารบอาหารปจจบน โดยท�าต�ารบออกเปนหมวดอาหารประเภทตางๆ เชนแกงน�าพรกอาหารย�า อาหารผด และอาหารจานเดยวเปนตน 4. หาคาความแตกตางของสดสวนน�าตาลในอดตเปรยบเทยบกบในปจจบนเปนภาพรวมแยกประเภทตามต�ารบอาหารและอนๆ

ค�าจ�ากดความ น�าตาล คอ น�าตาลทรายขาวและแดงน�าตาลปบ ไมนบรวมน�าตาลทอยในซอวด�าและน�าพรกเผา ซอสมะเขอเทศ เตาเจยวผงชรสและเครองปรงรสอนๆ

■ ผลกำรศกษำ• การแสดงผลตามประเภทอาหาร 1. ต�ารบอาหาร เมอ 40 ปทผานมา มน�าตาล 1.93กรมตออาหาร 100กรมและต�ารบอาหารปจจบนคาเฉลยน�าตาล3.15กรมมคาน�าตาลเฉลยแตกตาง 1.21 กรม พบวาต�ารบอาหารปจจบนมน�าตาลมากกวา1.63เทาต�ารบอาหารในปจจบนสงขนอยางมนยส�าคญ ทระดบความเชอมนรอยละ99(ตารางท1) 2. จากตารางท 2 สดสวนของน�าตาล ในต�ารบอาหาร40ปทผานมาและต�ารบอาหารปจจบน ประเภทแกง เมอ 40 ปทผานมา มสดสวนของน�าตาลในอาหาร รอยละ 1.19ต�ารบปจจบน มรอยละ 1.72 เพมจากเดม รอยละ0.53หรอ1.45เทา ประเภทน�าพรก เมอ 40ปทผานมามสดสวนของน�าตาลในอาหาร รอยละ 11.02ต�ารบปจจบน มรอยละ 10.29 ลดจากเดม รอยละ0.73หรอ0.93เทา ประเภทย�าเมอ40ปทผานมามสดสวนของน�าตาลในอาหาร รอยละ 0.43 ต�ารบ

รายการต�ารบอาหาร 40 ป

(กรม)ต�ารบปจจบน

(กรม)แตกตาง(กรม)

เทา

คาเฉลย 1.93 3.15 1.21 เทา 1.63

pairT-Test probability= 0.000<.01**highlysignificant

ตารางท 1 เปรยบเทยบคาน�าตาลของต�ารบอาหาร 40 ปกบต�ารบอาหารในปจจบน ตออาหาร 100 กรม



ปจจบนมรอยละ0.93 เพมจากเดม รอยละ0.50หรอ2.16เทา ประเภทผดเมอ40ปทผานมามสดสวนของน�าตาลในอาหาร รอยละ 0.90 ต�ารบปจจบนมรอยละ1.71เพมจากเดมรอยละ0.81หรอ1.90เทา ประเภทอาหารจานเดยวเมอ 40 ป ทผานมามสดสวนของน�าตาลในอาหารรอยละ2.29ต�ารบปจจบนมรอยละ3.77เพมจากเดมรอยละ1.48หรอ1.65เทา ประเภทอนๆ เมอ 40 ปทผ านมา มสดสวนของน�าตาลในอาหาร รอยละ 0.63

ต�ารบปจจบน มรอยละ 2.90 เพมจากเดม รอยละ2.27หรอ4.60เทา 3. ต�ารบอาหารประเภทแกง แสดงปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร100กรม มจ�านวน7ต�ารบ(ตารางท3) 4.ต�ารบอาหารประเภทน�าพรกแสดงปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร 100กรมมจ�านวน5ต�ารบ(ตารางท4) 5.ต�ารบอาหารประเภทย�าแสดงปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร100กรมมจ�านวน8ต�ารบ(ตารางท5) 6.ต�ารบอาหารประเภทผด แสดง

ตารางท 2 สดสวนของน�าตาลในต�ารบอาหาร 40 ปทผานมา และต�ารบอาหารปจจบน

ล�าดบ ต�ารบอาหารต�ารบอาหาร 40 ป

(รอยละ)ต�ารบปจจบน

(รอยละ)แตกตาง(รอยละ)

เทา

1 แกง 1.19 1.72 0.53 1.452 น�าพรก 11.02 10.29 -0.73 0.933 ย�า 0.43 0.93 0.50 2.164 ผด 0.90 1.71 0.81 1.905 อาหารจานเดยว 2.29 3.77 1.48 1.656 อนๆ 0.63 2.90 2.27 4.60

ตารางท 3 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทแกง ตออาหาร 100 กรม

ล�าดบ ชออาหารต�ารบอาหาร 40 ป



เทา

1 แกงขเหลก 0.00 1.42 1.42 2 แกงไตปลา 0.00 1.86 1.86 3 แกงหมเทโพ 2.42 1.20 -1.22 4 แกงปลาดก 0.00 0.20 0.20 5 แกงสม 0.97 2.12 1.15 6 แกงฮงเล 4.22 2.73 -1.49 7 แพนงไก 0.69 2.50 1.81

คาเฉลย 1.19 1.72 0.530.48 1.45



ตารางท 4 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทน�าพรก ตออาหาร 100 กรม




เทา

1 น�าพรกมะขาม 21.62 26.00 4.38 2 น�าพรกออง 1.66 3.00 1.34 3 น�าพรกหน�าเลยบ 16.73 8.32 -8.41 4 น�าพรกลงเรอ 12.15 7.08 -5.07 5 กะปคว 2.94 7.06 4.12

คาเฉลย 11.02 10.29 -0.73 0.93

ตารางท 5 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทย�า ตออาหาร 100 กรม




เทา

1 พลาปลาสลด 0.34 0.48 0.14 2 ย�าปลาหมก 0.00 0.53 0.53 3 ย�าวนเสน 0.00 1.39 1.39 4 ย�ามะเขอยาว 0.31 0.92 0.61 5 ย�าหนงหม 1.56 1.08 -0.48 6 ย�าหวปล 1.21 2.24 1.03 7 ลาบวนเสน 0.00 0.22 0.22 8 ซปหนอไม 0.00 0.56 0.56

คาเฉลย 0.43 0.93 0.50 2.16


ตารางท 6 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทผด ตออาหาร 100 กรม




เทา

1 ผดผกผสม 0.13 0.72 0.59

2 ผดหนอไมสดกบเหดหอม 0.00 0.15 0.15

3 ไกผดพรกกบมะมวงหมพานต 2.68 1.96 -0.72

4 เนอผดน�ามนหอย 0.00 1.26 1.26

5 ผดเจาทะเล 1.02 0.72 -0.30

6 ผดสะตอ 1.22 5.85 4.63

7 เตาหเปรยวหวาน 1.28 1.28 0.00

คาเฉลย 0.90 1.71 0.81

1.90


ตารางท 7 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทอาหารจานเดยว ตออาหาร 100 กรม

ล�าดบ ชออาหาร ต�ารบอาหาร 40 ป (กรม) ต�ารบปจจบน (กรม) แตกตาง (กรม) เทา

1 ขาวหนาหมแดง 1.27 14.57 13.30 2 ขาวหอใบบว 0.00 0.86 0.86 3 ขาวหอสาหราย 5.85 3.12 -2.73

4ขาวหนาไกแบบใสไขดาว

0.00 1.55 1.55

5 ขาวอบไกหมอดน 0.00 1.14 1.14 6 กวยเตยวผดป 4.72 4.29 -0.43 7 กวยเตยวเซยงไฮ 0.00 2.06 2.06 8 กวยเตยวหลอด 4.49 4.21 -0.289 ขนมจนน�าพรก 8.56 9.10 0.54 10 สปาเกตตขเมา 0.26 0.37 0.11 11 เกยวกง 0.00 0.19 0.19

คาเฉลย 2.29 3.77 1.48 1.65

ตารางท 8 ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารประเภทอนๆ ตออาหาร 100 กรม


1 ปกไกเหลาแดง 1.51 1.26 -0.25 2 ปจา 0.00 0.83 0.83 3 แกงจดถวงอกหวโต 0.00 0.06 0.06 4 ซปมะเขอเทศ 0.00 0.00 0.00 5 ทอดมนปลากราย 0.00 8.34 8.34 6 พระรามลงสรง 1.62 1.50 -0.12 7 ปลาทตมเคม 3.33 9.92 6.59 8 สตลนวว 0.00 2.87 2.87 9 ตมย�าขาหม 0.00 0.48 0.48 10 กงอบวนเสนหมอดน 0.00 1.10 1.10 11 ซโครงหมยางอบ 0.41 0.78 0.37 12 เตาหทรงเครอง 0.00 1.02 1.02 13 เนอแชน�าปลา 1.10 4.50 3.40 14 เนออบ 0.00 0.95 0.95 15 บารบคว 0.93 3.46 2.53 16 ปลากะพงเจยน 0.00 2.30 2.30 17 สลดเนอสน 1.43 3.16 1.73 18 หมแดง 1.63 12.58 10.95 19 ซปหางวว 0.00 0.00 0.00

คาเฉลย 0.63 2.90 2.27 4.60



ปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร 100กรมมจ�านวน7ต�ารบ(ตารางท6) 7.ต�ารบอาหารประเภทจานเดยวแสดงปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร 100กรมมจ�านวน11ต�ารบ(ตารางท7) 8. ต�ารบอาหารประเภทอาหารอน ๆแสดงปรมาณน�าตาลในต�ารบอาหารตออาหาร100กรมมจ�านวน19ต�ารบ(ตารางท8)• การเพม ลดลง เทากบ ของน�าตาล 9.ต�ารบปจจบนน�าตาลเพมขนจากเดมทไมเคยใสน�าตาลม23ต�ารบหรอรอยละ40.35


ต�ารบอาหารปจจบนมน�าตาลเพมขนจากเดม ทเคยใสน�าตาลอยแลวม19ต�ารบหรอรอยละ33.33 ต�ารบอาหารปจจบนมน�าตาลลดลงม 12ต�ารบหรอรอยละ21.05ต�ารบอาหารปจจบน ทมน�าตาลเทากบต�ารบอาหาร40ปม3รายการหรอรอยละ5.26ต�ารบอาหารทปจจบนน�าตาลเพมขนจากเดมทไมเคยใส คดเปนรอยละ54.76 ของต�ารบอาหารทปจจบนมน�าตาล มากขน(ตารางท9) 10.จ�านวนต�ารบอาหาร 40 ปทไมใสน�าตาลเลยมจ�านวน23ต�ารบคาเฉลยของ

ตารางท 9 จ�านวนต�ารบอาหารทมการเปลยนแปลงปรมาณน�าตาล

ปรมาณน�าตาล จ�านวน (ต�ารบ) %

ปจจบนน�าตาลเพมขนจากเดมทไมเคยใสปจจบนน�าตาลเพมขนจากเดมทเคยใสปจจบนน�าตาลเพมขน

231942

40.35(54.76)33.33(45.24)73.68(100)

ต�ารบอาหารปจจบนทน�าตาลลดลง 12 21.05

ต�ารบอาหารปจจบนทมน�าตาลเทากบต�ารบอาหาร40ปต�ารบอาหารปจจบนและต�ารบอาหาร40ปไมใสน�าตาลต�ารบอาหารปจจบนเทากบต�ารบอาหาร40ป

123

1.753.515.26

รวม 57 100

ตารางท 10 ต�ารบอาหารปจจบนทมน�าตาลเพมขน จากเดมทไมเคยใส ตออาหาร 100 กรม


1 แกงขเหลก 0.00 1.42 1.422 แกงไตปลา 0.00 1.86 1.86 3 แกงปลาดก 0.00 0.20 0.20 4 ย�าปลาหมก 0.00 0.53 0.53 5 ย�าวนเสน 0.00 1.39 1.39 6 ลาบวนเสน 0.00 0.22 0.22 7 ซปหนอไม 0.00 0.56 0.56 8 ผดหนอไมสดกบเหดหอม 0.00 0.15 0.15 9 เนอผดน�ามนหอย 0.00 1.26 1.26 10 ขาวหอใบบว 0.00 0.86 0.86 11 ขาวหนาไกแบบใสไขดาว 0.00 1.55 1.55 12 ขาวอบไกหมอดน 0.00 1.14 1.14



13 กวยเตยวเซยงไฮ 0.00 2.06 2.06 14 เกยวกง 0.00 0.19 0.19 15 ปจา 0.00 0.83 0.83 16 แกงจดถวงอกหวโต 0.00 0.06 0.06 17 ทอดมนปลากราย 0.00 8.34 8.34 18 สตลนวว 0.00 2.87 2.87 19 ตมย�าขาหม 0.00 0.48 0.48 20 กงอบวนเสนหมอดน 0.00 1.10 1.10 21 เตาหทรงเครอง 0.00 1.02 1.02 22 เนออบ 0.00 0.95 0.95 23 ปลากะพงเจยน 0.00 2.30 2.30

คาเฉลย 0.00 1.36 1.36 1.36


น�าตาลในต�ารบอาหารปจจบน 1.36 กรม คดเปน1.36เทา(ตารางท10) 11.ต�ารบอาหารป จจบนทมน� าตาล เพมขนมจ�านวน19รายการมคาเฉลยน�าตาลทเพมขน3.12กรมคดเปน2.19เทา(ตารางท11)

12.ต�ารบอาหาร40ปมน�าตาลเมากกวาต�ารบอาหารปจจบนมจ�านวน12รายการมคาเฉลย4.91กรมคาเฉลยต�ารบอาหารปจจบน3.12 กรม คาน�าตาลเฉลยทแตกตางเทากบ1.79กรมคดเปน0.64เทา(ตารางท12)

ตารางท 10 ต�ารบอาหารปจจบนทมน�าตาลเพมขน จากเดมทไมเคยใส ตออาหาร 100 กรม (ตอ)

ตารางท 11 ต�ารบอาหารปจจบนทมน�าตาลเพมขน จากเดมทเคยใส ตออาหาร 100 กรม


1 แกงสม 0.97 2.12 1.152 แพนงไก 0.69 2.50 1.813 น�าพรกมะขาม 21.62 26.00 4.384 น�าพรกออง 1.66 3.00 1.345 กะปคว 2.94 7.06 4.126 พลาปลาสลดแหง 0.34 0.48 0.147 ย�ามะเขอยาว 0.31 0.92 0.618 ย�าหวปล 1.21 2.24 1.039 ผดผกผสม 0.13 0.72 0.5910 ผดสะตอ 1.22 5.85 4.6311 ขาวหนาหมแดง 1.27 14.57 13.312 สปาเกตตขเมา 0.26 0.37 0.1113 ขนมจนน�าพรก 8.56 9.10 0.5414 ปลาทตมเคม 3.33 9.92 6.59



15 ซโครงหมยางอบ 0.41 0.78 0.3716 เนอแชน�าปลา 1.10 4.50 3.417 บารบคว 0.93 3.46 2.5318 สลดเนอสน 1.43 3.16 1.7319 หมแดง 1.63 12.58 10.95

คาเฉลย 2.63 5.75 3.12 2.19


ตารางท 12 ต�ารบปจจบน ทน�าตาลลด ตออาหาร 100 กรม


1 แกงหมเทโพ 2.42 1.20 -1.22

2 แกงฮงเล 4.22 2.73 -1.49

3 น�าพรกหน�าเลยบ 16.73 8.32 -8.41

4 น�าพรกลงเรอ 12.15 7.08 -5.07

5 ย�าหนงหม 1.56 1.08 -0.48

6ไกผดพรกกบมะมวงหมพานต

2.68 1.96 -0.72

7 ผดเจาทะเล 1.02 0.72 -0.3

8 ขาวหอสาหราย 5.85 3.12 -2.73

9 กวยเตยวผดป 4.72 4.29 -0.43

10 กวยเตยวหลอด 4.49 4.21 -0.28

11 ปกไกเหลาแดง 1.51 1.26 -0.25

12 พระรามลงสรง 1.62 1.50 -0.12

คาเฉลย 4.91 3.12 -1.79

0.64

ตารางท 11 ต�ารบอาหารปจจบนทมน�าตาลเพมขน จากเดมทเคยใส ตออาหาร 100 กรม (ตอ)

13.ต�ารบอาหาร40ปทมน�าตาลเทากบในต�ารบอาหารปจจบนมอย 1ต�ารบคอ เตาหเปรยวหวานทมคาเฉลยน�าตาล1.28กรมและพบวาต�ารบอาหาร 40 ปทผานมาและต�ารบ

อาหารปจจบนทไมมน�าตาลเลยม2ต�ารบคอซปมะเขอเทศและซปหางวว



■ อภปรำยผล ความหมายของน�าตาลในการศกษานคอ น�าตาลทรายขาวและน�าตาลทรายแดงน�าตาลปบ ไมนบรวมน�าตาลทอยในซอวด�าน�าพรกเผาซอสมะเขอเทศผงชรสและเครองปรงรสอนๆ จงอาจท�าใหปรมาณน�าตาลในเมนทมสวนผสมของเครองปรงเหลาน อยในคา ทต�ากวาความเปนจรง เนองจากยงไมมการศกษาคากลางหรอคาเฉลยของน�าตาลในเครองปรงรสเหลานทสามารถอางองได การแยกประเภทอาหาร ไดแก แกง น�าพรกย�าผดและอาหารจานเดยวโดยไมนบรวมอาหารอนๆพบวาปจจบนอาหารประเภทย�ามอตราการเพมของน�าตาล 2.17 เทา ของต�ารบอาหาร40ปสงกวาประเภทแกงผดและอาหารจานเดยวทมคาระหวาง1.45,1.90,1.65 เทา น�าพรกเปนอาหารประเภทเดยว ทปจจบนลดน�าตาลลงแตน�าพรกกเปนอาหารทมสดสวนน�าตาลสงสดคอ รอยละ 11.02เนองจากเปนเครองจมทมผกแนมจงมการปรงรสทเขมขน ต�ารบอาหารทจากเดมไมเคยใสน�าตาลแตในปจจบนใสน�าตาล เปนสงทควรใหความส�าคญเป นพ เศษ จากไม เคยใส น� าตาล กลบกลายเปนเตมน�าตาลเปน 1.36 กรม ตออาหาร100กรมหรอนบเปนรอยละ40.35ของจ�านวนต�ารบทงหมด สวนใหญจะเปนอาหารทมขายตามแผงลอยขางทาง ทตลาดและรานอาหารกงภตตาคาร อาหารทน�าตาลลดลงมากกวาครงหนงของต�ารบจะเปนอาหารไทยโบราณม3รสชาตคอ เปรยว เคม หวาน มสวนผสมของกะท เชน แกงหมเทโพ แกงฮงเลพระรามลงสรง และพวกน�าพรกตางๆ เชน น�าพรกลงเรอ น�าพรกหน�าเลยบเปนตน

■ ขอเสนอแนะ โครงการข บ เคล อนแนวทางการ ด�าเนนการนโยบาย “เครองดมทมสวนผสมของน�าตาลและอาหารเสรมส�าหรบเดก” เครอขายเดกไทยไมกนหวานควรตองเปด ชองทางการตอต านอาหารหวานเพมขน นอกเหนอจากการท�างานทส� าคญในเชง ผลกดนนโยบายอยางเชนการแกกฎกระทรวงทระบคณสมบตของนมส�าหรบเดกเลกใหปราศจากน�าตาล เพอปองกนการตดหวานตงแตเดก การรณรงคงดขายน�าอดลมในโรงเรยน การท�างานของเครอขายเดกไทย ไมกนหวานประเดนการจดเกบภาษเครองดมทมปรมาณน�าตาลเกนเกณฑมาตรฐานสขภาพเพอให ประชาชนลดการบรโภคเครองดม รสหวานซงเสยงตอการเกดโรคอวนความดนโลหตสง เบาหวานโรคหวใจ โรคหลอดเลอดและโรคมะเรง ทงนเพราะนอกจากขนมเครองดมผสมน�าตาลทรางกายจะไดรบน�าตาลแลวสงส�าคญอกอยางหนงกคออาหารหลกทกนทกมออาหารดงนนอาหารคาวจงเปนชองทางหนงทท�าใหรางกายไดรบน�าตาลจากสวนประกอบทเปนเครองปรงของอาหารชนดนน มการตงขอสงเกตจากบคคลตางๆวาปจจบนอาหารไทย มรสชาตหวาน เมอความหวานกลายเปนองคประกอบส�าคญของอาหารท�าใหเพมปรมาณน�าตาลในรางกายแกผบรโภคอก และความเคยชนจากอาหารคาวทมรสหวานแกเดกและครอบครวจงเปนวงจรการกนอาหารทไมพงประสงค การศกษาน เปนเพยงจดเรมตนทชใหเหนถงความแตกตางความหวานในอาหารคาวในอดตและปจจบนโดยเปนขอมลเชงประจกษทยงตองการการศกษาในเชงลกอกมากมาย


เพราะวฒนธรรมการกนและการปรงอาหารจะเปนความหลากหลายในแตละครวเรอนท�าใหมความยากในการหาวาโดยแทจรงแลวอาหารทกนโดยทวไปเปนอาหารทหวานเพยงใด ภายหลงการศกษานสนสดลง ไดเหนแนวทางทควรจะมการศกษาในประเดนตอเนองได ยกตวอยางเชน การศกษาประเภทอาหารจานเดยว ทกลมเดก ประชาชนนยมบรโภคอยเปนประจ�า เชน หมปง หมทอด ไกยาง ผดมกกะโรน ผดไทย เพอส�ารวจปรมาณน�าตาลในอาหารทมความใกลชด กบเดก และกลมคนทไมไดท�าอาหารทบาน รวมทงการศกษาอาหารฟาสฟดสทมประชาชนนยมมากวามการแสดงปรมาณจ�านวนน�าตาลในฉลากโภชนาการ ควรมการศกษาคากลางหรอคาเฉลยของน�าตาลในเครองปรงรส เชน ซอวด�า น�าพรกเผาซอสมะเขอเทศ เตาเจยวผงชรสเนองจากมการปรงอาหารทใชเครองปรงเหลานเปนหลกของการชรสของอาหาร รายการอาหารทออกสอโทรทศนและสอออนไลนตางๆซงมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคพธกรควรมการใหความร และมสวนรวมรณรงคใหลดการใชน�าตาลในชวตประจ�าวนลงและการใหความส�าคญแกผปรงอาหาร

ในแงมมทวาการปรงอาหารทมฝมอคอการปรงอาหารทท�าใหรสขาตแทคอความสดของเนอสตวหรอองคประกอบหลกของอาหารโดดเดนขนมาโดยไมตองอาศยการใชเครองชรสตางๆจนกลบรสทกอยางไปหมด นอกจากนควรมกจกรรมทสงเสรมผลกดนให ผ ประกอบการผลตต�ารบอาหารลดน�าตาลเปนรายใหมจ�าหนายในทองตลาด

■ กตตกรรมประกำศ ขอขอบคณโครงการขบเคลอนแนวทางการด�าเนนการนโยบายเครองดมทมสวนผสมของน� าตาลและอาหารเสรมส� าหรบเดก ทสนบสนนงบประมาณการศกษาครงน ขอขอบคณ ทพ.ญ.ป ยะดา ประเสรฐสมทพ.ญ.จนทนา องชศกด คณกลพร สขมาลตระกลคณสภาวดพรหมมาทใหขอคดเหนและมมมองทเปนประโยชนยงและขอขอบคณผ รวบรวมต�ารบอาหารในหนงสอแมบ าน รายนามดงน กาญจนา ลศนนทน ขนษฐา พลผลกลทศนยโรจนไพบลยบญชผลวฒนะอบเชย วงศทอง ประยงค จนดาวงศ มาน บวมนทร วลยทพย สาชลวจารณ อญชนยอทยพฒนาชพบวแกวประทปเสน

■ ผลกำรศกษำ


เอกสำรอำงอง1. วทยาลยสวนดสตภาคคหกรรมศาสตรชมรมสงเสรมสาขาอาหาร.แมบานรวมเลม.กรงเทพ : วทยาลย สวนดสต;2520หนา1-151.2. รจรา สมมะสต.รายการอาหารแลกเปลยนไทย. Journal of the Thai Dietetic Society 2004;24 (SpecialEdition):7-14.3. มหาวทยาลยมหดล สถาบนวจยโภชนาการ. Food CompositionDatabase for Inmucal Program 2545ครงท2.กรงเทพฯ:มหาวทยาลยมหดล;2545.4. Geneva.WHO calls on countries to reduce sugars intake among adults and children. (4March,2015)[cited2017Feb10].Availablefrom:http://www.who.int/mediacentre/ news/releases/2015/sugar-guideline/en/

H E A L T H




ปยพร เสารสาร กงพกล ช�านาญคง ชญญา อนเคราะห กฤษณะ จตรงครศม ศนยอนามยท 1 เชยงใหม กรมอนามย

บทคดยอ การศกษานเปนการวจยปฏบตการแบบมสวนรวม เพอศกษารปแบบการพฒนาอนามยสงแวดลอม ครวเรอนตามแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบชนะเลศระดบประเทศ และหมบานทก�าลงด�าเนนการแตไมเคยไดรบรางวลแลวน�ารปแบบทไดไปขยายผลในพนทอน ผลการศกษา กระบวนการทชมชนใชในการพฒนาม 4 ขนตอน คอ 1)การส�ารวจและวเคราะหสถานการณปญหาอนามย สงแวดลอมในครวเรอน 2) จดท�าแผนปฏบตการแบบมสวนรวมเพอแกไขปญหา ครอบคลมการจดการกบปญหาอนามยสงแวดลอมใน 2 ระดบคอ ระดบครวเรอน และระดบชมชนโดยใชกลวธทส�าคญคอใหประชาชนมสวนรวมในการก�าหนดบนพนฐานหลกการเศรษฐกจพอเพยงทส�าคญ เชน มาตรการทางสงคมในการจดการกบปญหา การแลกเปลยนเรยนร การเฝาระวงปญหาภาคประชาชนและประเมนผลลพธ 3) ประชาชนมสวนรวมในการปฏบตการตามแผนทก�าหนด และ 4) ประชาชนมสวนรวมในการประเมนผลการด�าเนนงานและสรปบทเรยน การเรยนร พบวาแผนปฏบตการหรอรปแบบทไดน�ามาปฏบตท�าใหมการพฒนาครวเรอนตามวถชวตแบบ พอเพยง การเกษตรพอเพยง การจดการสขาภบาลสงแวดลอมในครวเรอนไดตามเกณฑของกรมอนามยและเกณฑทชาวบานรวมกนก�าหนดขนเอง มการเฝาระวงสขภาพและปจจยเสยงโดยหลกระบาดวทยาภาคประชาชน และผลโดยรวมท�าใหสขอนามยครวเรอนดขนกวารอยละ 60-70 รปแบบการพฒนาครวเรอนอนามยสงแวดลอมดงกลาวไดน�าไปปฏบตการในพนทอนอก 3 หมบานทอยคนละจงหวดในภาคเดยวกน กใหผลในท�านองเดยวกนกบพนทพฒนาตนแบบ โดยมอนามยในครวเรอนและชมชนดขน มสวนรวมและการพงตนเองมากขน ซงแสดงใหเหนวา รปแบบดงกลาวทไดพฒนาขนน สามารถน�าไปประยกตใชไดกบพนทอนๆ และใหผลลพธในการพฒนาตามทตองการได ค�าส�าคญ: การพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอน, การมสวนรวม, เศรษฐกจพอเพยง


Improvement of Household Environmental Health by Applying Sufffifiiciency Economy

Piyaporn Saosarn Kingpikul Chamnankong Chanya Anukhro Kidsana Jaturongratsamee Health Promotion Center Region 1 Chiang Mai

Abstract This action research aims to develop the good household environmental health under sufficiency economy philosophy and participation community that are composed of two phases of research. The first phase, two villages were selected to be as the prototype of sufficiency economy community. Four processes as 1) Survey and analysis of household environmental health problems. 2)Make a participatory action plan to address the problem. Comprehensive management of environmental problems in two levels. Household and community level It is important for people to participate in the formulation on the basis of sufficiency economy principles such as community agreement to deal with problems, knowledge sharing, surveillance and evaluation. 3) People are involved in the implementation of the plan. 4) People participate in performance appraisals and summarize learning lessons. We found that the model has been implemented to develop the household environmental, agricultural by way of sufficiency economy. Environmental sanitation in the household is based on the criteria of the Department of Health and the criteria that the villagers set themselves. Health surveillance and risk factors by Popular Epidemiology make strong community and sustainable. Overall, household hygiene is better than 60-70%. The other three villages in the same region. It gives the same result as the prototype development area. Better health in the household and community. Greater participation and self-reliance which shows that this format has been developed can be applied to other areas. Keywords: Improvement of Household Environmental Health, Community Participation, Applying Sufficiency Economy

■ บทน�ำ การเปลยนแปลงสภาพสงคมชนบทสสงคมเมองในยคโลกาภวฒน สงผลกระทบตอสขภาพและอนามยสงแวดลอมของชมชนอยาง

หลกเลยงไมได ปจจยเสยงตอสขภาพใน ครวเรอนมแนวโนมเพมและซบซอนมากขน มการใชทรพยากรอยางสนเปลองทงผผลตและผ บรโภคและเกดปญหาสงแวดลอมตามมา



รวมท งการปนเป อนสารเคม มลพษใน สงแวดลอมอาหารและน�าเป นปญหาดานสขภาพและการสาธารณสขทส� าคญของประเทศ ซงพบวา โรคระบบทางเดนหายใจมจ�านวนผปวยนอกสงเปนอนดบหนง โรคระบบทางเดนอาหารเปนอนดบสามและโรคตอม ไรทอ โภชนาการและเมตาบอลซมมแนวโนมสงขนอยางชดเจน(1) สถานการณดานอนามย สงแวดลอมของประเทศในป 2557(2) พบวา การพฒนาสวมสาธารณะ 12 ประเภท ตามมาตรฐาน HAS มสวมผานเกณฑประเมน รอยละ 43.58-98.83 ของสวมทไดรบการประเมนการใหบรการบ�าบดและก�าจดสงปฏกลของเทศบาลและ อบต. พบวารอยละ 43.38 ใหบรการโดยเทศบาล ในขณะท อบต.ใหบรการรอยละ 42.44 การก�าจดมลฝอยโดยการฝงกลบอยางถกหลกสขาภบาลและการเผาในเตาเผารวม มเพยงรอยละ 35.52 ป พ.ศ.2557 มตวอยางน�าบรโภคผานเกณฑมาตรฐานมากทสด คดเปนรอยละ 26.8 รองลงมาคอ ป พ.ศ.2556 ผานมาตรฐานรอยละ 26.7 ป พ.ศ. 2555 ผานมาตรฐานรอยละ 25.2 ป พ.ศ. 2559 ผานมาตรฐานรอยละ 19.6 และป พ.ศ. 2558 มตวอยางน�าบรโภคผานเกณฑมาตรฐาน รอยละ 11.4 หนวยงานทเกยวของจงไดรวมกนจดท�าแผนยทธศาสตรอนามยสงแวดลอมแหงชาต(3) เพอเปนแนวทางในการพฒนารวมกน และนอมน�าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 9 ม พระราชด�ารสชแนะแกพสกนกรชาวไทยมาใชในการด�าเนนงานอนามยสงแวดลอมของประเทศ เพอเสรมสรางวถชวตทมเหตผล รจกพอประมาณหลกเลยงและลดพฤตกรรมเสยงตอสขภาพสงเสรมการประกอบกจกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอมรบผดชอบตอสงคมรวมทง

สงเสรมการมสวนรวมและภมค มกนใหกบชมชนใหสามารถจดการสภาพแวดลอมใหปลอดมลพษเพอการมสขภาพดอยางยงยนรวมถงการใหความส�าคญกบการปองกนความเจบปวยอนเนองมาจากผลกระทบดานอนามยสงแวดลอม ทงนเพอค มครองสขภาพของประชาชนจากปจจยเสยงดานสงแวดลอม และลดปญหาและผลกระทบดานอนามย สงแวดลอมอยางมประสทธภาพ ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง(4)(5)(6)โดยยดทางสายกลางเปนหลกแนวคดทส�าคญ ซงนยามความพอเพยง ประกอบด วย 3 คณลกษณะ คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล และการมภมคมกนในตวทด ภายใตเงอนไขหลก 2 ประการ คอ เงอนไขความรอบรเกยวกบวชาการตางๆ และเงอนไขคณธรรม หรอความรคคณธรรมซงเนนการพงพาตนเอง 5 ดาน คอ 1) ความพอดดานจตใจ มความ เขมแขง พงตนเองได มจตส�านกทด เอออาทร ประนประนอม ค�านงถงผลประโยชนสวนรวม 2) ความพอดดานสงคม มการชวยเหลอเกอกลกน สรางความเขมแขงใหแกชมชน ร จก ผนกก�าลง และทส�าคญมกระบวนการเรยนรทเกดจากฐานรากทมนคงและแขงแรง 3) ความพอดดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรจกใชและจดการอยางฉลาดและรอบคอบ เพอใหเกดความยงยนสงสด ใชทรพยากรทมอยในประเทศ เพอพฒนาประเทศใหมนคงเปนขนเปนตอนไป 4) ความพอดดานเทคโนโลย รจกใชเทคโนโลยทเหมาะสมใหสอดคลองกบความตองการและควรพฒนาเทคโนโลยจากภมปญญาชาวบานของเราเอง และสอดคลองเปนประโยชนตอสภาพแวดลอมของเราเองและ 5) ความพอดดานเศรษฐกจร จกเพมรายได ลดรายจาย ด�ารงชวตอยางพอสมควร พออย พอกนตามอตภาพ และฐานะของตนเอง



หลกการดงกลาวไดมการน�ามาประยกตใชในการพฒนาทกระดบอยางกวางขวางทงระดบบคคลและครวเรอนระดบชมชน และระดบเครอขาย(7) โดยระดบครวเรอนเปนระดบ พนฐาน เนนใหสมาชกมความพออยพอกน สามารถสนองตอบความตองการพนฐานหรอปจจยสของครอบครวได ค�านงถงความเปนอยหรอคณภาพชวตทด การใชสตปญญาในการด�ารงชวต ไมประมาท ร จกการแบงปน พงตนเองและชวยเหลอกนในครอบครว จงเปนทางเลอกอกทางหนงทจะชวยใหการพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนเกดความยงยน มนคง และสมดลในระยะยาว มความสอดคลองกบสงคม วฒนธรรม และการด�ารงอย ของ คนไทย ซงมโครงสรางของครวเรอนสวนใหญเปนครอบครวขยายมากกวาครอบครวเดยวและเปนทงหนวยผลตและหนวยบรโภค โดยสภาพความเปนอย ของสมาชกครอบครวสมพนธกบสภาพของระบบงานเกษตรกรรม ยงคงด�าเนนชวตแบบพอเพยง พงพงระบบนเวศวทยา พงพาตนเอง และมการชวยเหลอแบงปนซงกนและกน ไดมผ ศกษาวจยและนอมน�าแนวคดเศรษฐกจพอเพยงและการมส วนรวมของประชาชนในชมชนมาประยกตใช พบวา หลกการสามหวงสองเงอนไขของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนหลกการในการด�าเนนชวตเพอสขภาวะมากกวาการเปนกระบวนการพฒนาสขภาพเปนหลกคดทซมแทรกอยในกจวตรทสามารถระลก และยดเตอนใหอย ในทาง สายกลาง ด�าเนนชวตอยางไมประมาทผลของกระบวนการสรางการมสวนรวม สรางใหเกดความมนใจ กลาคด กลาท�าในชมชนและความส�าเรจเลกๆ ของชมชนจะน�าไปสความส�าเรจและความเขมแขงในอนาคต(8) นอกจากนนไดมการศกษาการพฒนารปแบบการส งเสรม

พฤตกรรมการรกษาสขาภบาลสงแวดลอม(9)

หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการจดการขยะมลฝอยของครวเรอน(10) เศรษฐกจพอเพยงเพอการสรางเสรมสขภาพเดก เยาวชนและครอบครว(11) และการพฒนาคณภาพชวตโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง(12) โดยการสนบสนนใหชาวบานหรอตวแทนในชมชนเปนคนสรางองคความร ใหมใหกบตนเองและชมชน(13) พบวา แนวคดเศรษฐกจพอเพยงสามารถน�ามาใชในการปรบอนามยครวเรอน การสขาภบาลสงแวดลอม และพฤตกรรมได ตามรปแบบทชมชนเปนคนคด จดท�าแนวทางก�าหนดเกณฑและตกลงร วมกนในชมชน สนบสนนใหชาวบานหรอตวแทนชมชนสรางองค ความร ใหม ให กบตนเองและชมชน ก�าหนดการด�าเนนงานตามแผนหรอโครงการ พรอมทงการปฏบตตามแผน เพอใหบรรล เปาหมายในการแกไขปญหา จะท�าใหเกด การพฒนาชมชนทองถนอยางไดผลและมประสทธภาพ อยางไรกตาม นบตงแตป 2552 จนถงปจจบน พบวา การขบเคลอนหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงดานอนามยสงแวดลอมในครวเรอนยงไมมรปแบบทชดเจนผวจยจงไดนอมน�าแนวคดเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตในการพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนอยางมแบบแผน ผลจากการวจยนจะเปนประโยชนตอการพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนชมชนและประเทศได ■ วตถประสงคกำรศกษำ พฒนาร ปแบบการพฒนาอนาม ย สงแวดล อมในครวเรอนตามวถชวตแบบ พอเพยง



■ วธกำรศกษำ การศกษาน เป นการวจยปฏบตการ บรณาการแบบมส วนรวม(Participatory Action Research) และกระบวนการวจยและพฒนา (Research and Development) โดยเกบรวบรวมและวเคราะหข อมลทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ แบงออกเปน 2 ระยะ 1. ระยะท 1 ป พ.ศ.2559 เพอสรางรปแบบการพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนทสอดคลองกบแนวคดเศรษฐกจพอเพยงโดยเลอกพนทแบบเจาะจงทมลกษณะดานสงคมวฒนธรรมใกลเคยงกน จ�านวน 2 หมบาน คอ หมบาน ก เปนหมบาน ทมการพฒนาตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงเข มแข งและได รบรางวลระดบประเทศ หมบาน ข เปนหมบานทมการพฒนาตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง แตไมเคยไดรบรางวล ขนตอนการศกษาแบงเปน 4 ขนตอน คอ 1) การศกษาสภาพและสถานการณอนามยสงแวดลอมในครวเรอนของพนททง 2 หมบาน โ ดยส� า ร ว จข อ ม ลท ว ไ ป ว ฒนธ ร รม ขนบธรรมเนยมประเพณ วถชวต จากการสมภาษณแกนน�าชมชนและผ น�าครอบครว ดวยวธการศกษาเชงคณภาพและศกษาขอมลเชงปรมาณดวยแบบประเมนสถานการณอนามยสงแวดลอมในครวเรอนบานสะอาด อนามยดชวสมบรณของกรมอนามย 2) จดท�าแผนปฏบตการแบบมสวนรวมเพอแกไขปญหา ครอบคลมการจดการกบป ญหาอนามย สงแวดลอมใน 2 ระดบคอ ระดบครวเรอน และระดบชมชนโดยใช กลว ธท ส� าคญคอ ให ประชาชนมสวนรวมในการก�าหนดบนพนฐานหลกการเศรษฐกจพอเพยงทส�าคญ เช น มาตรการทางสงคมในการจดการกบปญหา การแลกเปลยนเรยนร การเฝาระวงปญหาภาค

ประชาชนและประเมนผลลพธ 3) ประชาชนมสวนรวมในการปฏบตการตามแผนทก�าหนด และ 4) ประชาชนมสวนรวมในการประเมนผลการด�าเนนงานและสรปบทเรยนการเรยนร 2. ระยะท 2 ป พ.ศ. 2560 เพอน�ารปแบบการพฒนาทไดจากระยะท 1 ไปขยายผลโดยมเปาหมายในหมบานเดม 2 หมบานและหมบานใหม 3 หมบาน โดยใชกระบวนการ 4 ขนตอนเหมอนกบในระยะ ท 1 และสรปผลการพฒนาของหม บานทสอดคลองกบแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ใน 3 คณลกษณะ 2 เงอนไข

■ ผลกำรศกษำ ระยะท 1 จากการศกษาขอมลการพฒนาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนสามารถสรปเปนรปแบบการพฒนาทสอดคลองกบแนวคดเศรษฐกจพอเพยงแบบมสวนรวมได 4 ขนตอนดงน ขนตอนท 1 การส�ารวจและวเคราะหสถานการณปญหาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนชมชนแบบมสวนรวม การเกบขอมลเชงคณภาพจากการสนทนากล มยอย และการสมภาษณเชงลกแกนน�าชมชน/ปราชญชาวบาน/อาสาสมครสาธารณสข และวเคราะหปญหารวมกนในชมชน พบวา กลมแกนน�าชมชน และอาสาสมครสาธารณสข มความกงวลดานความสะอาดในครวเรอน การจด สงแวดลอมใหเปนระเบยบไมกอใหเกดปจจยเสยงตอสขภาพ และการพฒนาใหยงยน ผลการส�ารวจวเคราะหสถานการณปญหาอนามยสงแวดลอมในครวเรอนชมชนภาพรวม พบวา การพฒนาต�าบลเขมแขงดานอนามยสงแวดลอม มความเสยงมากทสดในเรองการปองกนสาธารณภยรอยละ 36.36 รองลงมาไดแก ความเสยงดานขยะ และพฤตกรรม



สขอนามยในครวเรอนรอยละ 27.27 เทากน เสยงตอมลพษทางอากาศ/น�า รอยละ 9.09 ความเสยงทางดานการจดสงแวดลอมทเหมาะสมตอผ สงอายร อยละ 9.09 วถชวตของ

ประชาชนในพนทวจย สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมตามวถเศรษฐกจพอ เพยง มสขอนามยในครวเรอนและพฤตกรรมการบรโภคดงน

สถานการณอนามยสงแวดลอมในครวเรอนและชมชนหมบาน ก.(รอยละ)

หมบาน ข.(รอยละ)

ดานสขาภบาลอาหารและน�า

บรเวณหองครวประกอบอาหารแยกเปนสดสวนสะอาด 63.8 68.3

ทเตรยมปรงอาหารสงจากพน 60 ซม. 55.6 67.5

มการคดแยกขยะและรวบรวมเพอการเกบหรอก�าจด 86.9 74.2

มน�าสะอาดบรโภคเพยงพอ 96.9 100.0

ใชน�าบรรจขวด 72.5 89.2

ดานสขาภบาลในครวเรอน

สภาพภายในบานสะอาด เปนระเบยบ 73.8 68.3

มพนทการเลยงสตวทสะอาดและแยกเปนสดสวน 76.9 78.3

หองนอนสะอาดเปนระเบยบ 68.1 67.5

ครวเรอนมหองน�าสะอาด 100.0 84.2

พฤตกรรมการบรโภค

สมาชกในครวเรอนไมใชสงของรวมกนเมอรบประทานอาหาร 49.4 46.7

สมาชกในครวเรอนใชภาชนะดมน�ารวมกน 39.4 55.0

สมาชกในครวเรอนทปวยหรอไอจามใชผาหรอหนากากอนามยปดปาก 61.3 55.0

รบประทานอาหารสกๆ ดบ ๆ 33.1 34.2

มการเตมเกลอ ผงปรงรส 82.9 79.2

สงเกตเครองหมาย อย. หรออานฉลาก 45.0 45.0

ตารางท 1 ผลการส�ารวจอนามยสงแวดลอมในครวเรอน และชมชน

ขนตอนท 2 จดท�าแผนปฏบตการแบบมสวนรวมเพอแกไขปญหา ประชมระดมสมองหลากหลายกลมแบบมสวนรวมโดยคณะผ วจยเปนทปรกษาแกนน�าชมชนหรอ อสม.เปนผน�าด�าเนนการระดมสมอง ก�าหนดแนวทางมาตรการในการแกปญหาของชมชน

ตามบรบทวถทชมชนท�าได ครอบคลมการจดการกบปญหาอนามยสงแวดลอมใน 2 ระดบคอ ระดบครวเรอน และระดบชมชน โดยใชกลวธทส�าคญคอใหประชาชนมสวนรวมในการก�าหนดบนพนฐานหลกการเศรษฐกจพอเพยงทส�าคญ คอ ดานความพอเพยง พอประมาณ



ใชมาตรการทางสงคมในการจดการกบปญหา การแลกเปลยนเรยนร การเฝาระวงปญหา ภาคประชาชนและประเมนผลลพธ ผลการวจยทเกดขน ไดแก มแผนปฏบตการของหมบาน ทเกดจากการมสวนรวมของประชาชนตามหลกความพอเพยง พอประมาณ สมเหตผลของสภาพพนท มการพงพาตนเองโดยกลมแกนน�าเสนอแผนปฏบตการขอความเหนชอบตอทประชมแกนน�าและตวแทนครวเรอนประธานคมบาน เพอใหเกดการมสวนรวมอยางกวางขวางขน และน�าไปแจงสมาชกใหปฏบตตามแผนมอบหมายการปฏบตและการตดตามรายงานผลเปนระยะทกเดอน เปนไปตามหลกการมภมคมกน ภายใตองคความร และความมคณธรรม ขนตอนท 3 ประชาชนรวมปฏบตตามแผนทก�าหนด ทกครวเรอนปฏบตตามแผนโดยยดหลกเศรษฐกจพอเพยงมาใชเชอมโยงกบการพฒนาดานสขภาพและอนามย ครวเรอนและสงแวดลอมพฒนาบานของตนเอง ท�าความสะอาด จดระเบยบภายในบาน ใน หองนอน หองน�า หองครวและรอบๆ บานตลอดถงนอกบาน แยกขยะ จดบรเวณบานใหสะอาดสวยงามปลกพชผกสวนครวรวกนได และปลกสมนไพรไวใชตามสถานะสขภาพของบคคลแตละครอบครวมการแจกเมลดพนธพชทงพชผกสวนครวและสมนไพร เข าร วมกจกรรมพฒนาหมบานสบสานประเพณประจ�าทองถนสมาชกในครวเรอนเขารวมกลมออมทรพย/กล มแปรรปผลตภณฑชมชน/ชมรมออกก�าลงกายพนบาน (ร�าวงยอนยค) แกนน�าชมชนบรหารจดการในชมชนดวยตนเอง มการจดหาทนจากแหลงตางๆ เชน จาก รพสต. เทศบาล.กองทนหมบาน เงนบรจาค และหาเครอขายมารวมพฒนา ท�าแผนทเดนดนหาความสมพนธของโรคและปจจยทมผลตอ

สขภาพตามหลกระบาดวทยาภาคประชาชนและมอบหมายใหมผรบผดชอบกจกรรมตามแผนพบวา ท�าใหประชาชนในหมบานเกดองคความร ในการจดการสขาภบาลในครวเรอน ชมชน และเฝาระวงปจจยเสยงทมผลกระทบตอสขภาพไดดขน แสดงใหเหนวาชาวบาน สามารถพงตนเองได มเหตผลตามหลกวชาการ มภมคมกน ภายใตเงอนไขความรคคณธรรม บนพนฐานความเปนจรงของชมชน ขนตอนท 4 การตดตามประเมนผล ไดแก ตดตาม เยยมเสรมพลง และประเมนผลการพฒนาอยางสม�าเสมอ แกนน�าชมชนไดจดท�าเกณฑการพฒนา“ครวเรอนไทยอนามย สงแวดลอมดวถพอเพยง”จดกจกรรมการประกวด ยกยองชนชม ผทท�าดเปนตวอยาง หาคนกลางมารวมตดสนและสรางการยอมรบรวมกน สรปประเมนผลการพฒนา/แลกเปลยนเรยนรประชาสมพนธสอสารกบทกครวเรอนผานประธานคมบาน และเวทประชาคม การประชมประจ�าเดอน ผลทเกดขนไดแก มการประกวดคมบานสะอาด มการจดการขยะและสงปฏกลทมผลกระทบกบสขภาพไดอยางมประสทธภาพ ชาวบานทไดรบผลกระทบและเจาของกจการมการตรวจสอบและพดคยแกปญหารวมกน โดยยดหลกคณธรรมและความมเหตผลตามหลกเศรษฐกจพอเพยง ระยะท 2 เมอน�ารปแบบการพฒนาอนามยครวเรอนดตามวถพอเพยงทง 4 ขนตอน ไปใชในการพฒนาทงหมบานเดม และหมบานขยาย ท�าใหหมบานสามารถแกปญหาดานอนามยสงแวดลอมในครวเรอนสอดคลองกบวถชวตและหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เชน สขอนามยครวเรอนดขนกวารอยละ 60-70 รวมทงการพฒนาชมชนในมตอนๆ เช น ดานการเกษตร การอนรกษสงแวดลอม การ ทองเทยว ฯลฯ โดยมแกนน�า (Proactive



team) เปนผพาท�า เกดมาตรการทางสงคมรวมกนในการตดตาม ก�ากบ และประเมนผลรวมกน อยางมรปแบบและเปนรปธรรมทชดเจนมากขน

■ สรปและอภปรำยผล ผลการศกษาพบวา หมบาน ก และ หมบาน ข ทมการด�าเนนการทแตกตางกนไปใน 4 ขนตอน การวจยนไดเตมเตมกระบวนการและองคความรใหแกนน�าและประชาชน ใหครบทง 4 ขนตอนใหสมบรณแบบขนทงเรองการด�าเนนงานตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ความร ด านการสขาภบาลในครวเรอนและชมชน รวมทงการพฒนาชมชนในมตอนๆ เชน ดานการเกษตร การอนรกษสงแวดลอม การทองเทยว โดยมแกนน�า (Proactive team) เปนผพาท�า เกดมาตรการทางสงคมรวมกนในการตดตาม ก�ากบ และประเมนผลรวมกน อยางมรปแบบและเปนรปธรรมทชดเจนมากขน สรปไดวาการนอมน�าแนวคดเศรษฐกจพอเพยงและการมสวนรวมของประชาชน สามารถน�ามาใชในการแกไขปญหาอนามยครวเรอน การสขาภบาลสงแวดลอมและพฤตกรรมไดเนองจากเป นกระบวนการทด�าเนนไปในลกษณะของการแลกเปลยนความคดเหนระหวางชาวบานกบผวจย เพอใหไดขอสรปเปนขนๆ สวนกระบวนการสงเคราะหขอมลเปนไปในเชงการจดการความร (Knowledge Management) ซงชาวบานจะเรยนรดวยตวเอง ขอมลทไดจงมความชดเจน สะทอนความคดอ านตลอดจนนสยใจคอของชาวบ าน แบบแผนในการด�าเนนชวตและความตองการของชมชนรปแบบเกณฑและขอตกลงทชมชนรวมกนก�าหนดขนจงเปนมาตรการทางสงคมในการแกไขปญหาของชมชนนนๆ การรจกใชและจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

อยางชาญฉลาดและรอบคอบ การผลตกาซชวภาพเพอใชเองซงสามารถลดรายจายใน ครวเรอนอยางเปนรปธรรมและใชทรพยากร ธรรมชาตใหเกดประโยชนสงสดและยงยน เปนไปตามหลกพอประมาณ มเหตผล มภม คมกน การใชภมปญญาเพอใหมน�าอปโภคบรโภคและใชในการเกษตรตลอดป ท�าใหระบบนเวศนดขน ชมชนมอาหารไวกนตลอดฤดกาล มการอนรกษลแหลงน�า โดยมกฎระเบยบของชมชนเอง เปนไปตามเงอนไขของการใชความร คคณธรรม ซงนบเปนนวตกรรมของชมชนทเกดจากการเรยนรแนวคดเศรษฐกจพอเพยงและการมสวนรวม รวมถงการปฏบตจรงซงจะน�าไปสการพฒนาจากภายในชมชน เกดความเขมแขงในการจดการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอมดวยตนเองอยางยงยน สามารถเปนตนแบบขยายไปสชมชนอน เมอน�าไปใชกใหผลเชนเดยวกน เหนไดจากผลการด�าเนนงานในหมบานทน�าไปใชทง 3 หมบาน ท�าใหสขอนามยครวเรอนและชมชนดขนกวาร อยละ 60-70 มระดบการพฒนาทดขน ประชาชนมส วนร วมมากขน มการปรบพฤตกรรมในทางทดมากขน ผลการวจยนสอดคลองกบแนวคดของ สภางค จนทวานช(13) ทกลาววา การสนบสนนใหชาวบานหรอตวแทนในชมชนเปนคนสรางองคความรใหมใหกบตนเองและชมชน โดยการศกษาเรยนรหาขอมล การศกษาวเคราะหถงปญหา รวมทงการแกไขปญหาทก�าลงประสบอย โดยการรวมกนวางแผน และก�าหนดการด�าเนนงานตามแผนหรอโครงการ พรอมทงการปฏบตตามแผน เพอใหบรรลเปาหมายในการแกไขปญหา ท�าใหเกดการพฒนาชมชนทองถนอยางไดผลและมประสทธภาพ เชนเดยวกบการศกษาของ บงอร ฉางทรพย และคณะ(9) ทศกษาเรอง การพฒนารปแบบ



การสงเสรมพฤตกรรมการรกษาสขาภบาล สงแวดลอมทพกอาศยในชมชนแออด พบวา การสขาภบาลสงแวดลอมทพกอาศยในชมชนกอนระยะด�าเนนการมคณภาพไมดแตเมอสนสดระยะด�าเนนการพบวาบรเวณทมการด�าเนนกจกรรมมคณภาพดขน ในขณะทการศกษาของ ดวงสมร ฟกสงข(10) ศกษาเรอง หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการจดการขยะมลฝอยของครวเรอนในชมชนเขตดสตของกรงเทพมหานครพบวา ครวเรอนสวนใหญตองการใหชมชนด�าเนนโครงการรไซเคลขยะอยางเปนรปธรรมรวมทงการปลกจตส�านกและเผยแพรความรใหเยาวชนและคนในชมชนไดตระหนกถงการคดแยกขยะ การใชประโยชนจากขยะ และโทษของขยะมลฝอยในครวเรอนรวมทงตองการใหชมชนจดกจกรรมประกวดหนาบานสะอาดปลอดขยะเพอเปนการเสรมสรางแรงจงใจใหกบครวเรอนในการพฒนาครวเรอนของตนใหสะอาดอย เสมออนสงผลตอสขภาพของคนในชมชนใหดขนและกนตยา มานะกล(12) ศกษาเรอง การพฒนาคณภาพชวตโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงพบวา กลมตวอยางมความเขาใจทถกตองและตระหนกถงความส�าคญของการกนอาหารใหถกตองครบถวน การสรางครอบครวใหมความอบอ น ตลอดจนการน�าเอาหลกการเศรษฐกจพอเพยงไปใชในชวตประจ�าวนไดดขน และสอดคลองกบเกยรตก�าจร กศล(11) ศกษาวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเรอง เศรษฐกจพอเพยงเพอการสรางเสรมสขภาพเดก เยาวชน และครอบครวในดานการดแลรางกายใหสะอาด การออกก�าลงกายตามวยและความถนด การปรบพฤตกรรมการบรโภคอาหาร ปลกพชผกสวนครว การท�าบญชรายรบรายจาย การจดบานเรอนและโรงเรยนใหสะอาดและรกษา สงแวดลอมและลดขยะ พบวากลมเปาหมาย

มทศนคตทดตอการสรางเสรมสขภาพและดแลสขภาพ และใชชวตแบบพอเพยงเพมขนจงยนยนวาโครงการพฒนาอนามยครวเรอนโดยยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถน�าไปใชเปนแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตของชมชนได

■ ขอเสนอแนะ 1. เชงนโยบาย 1.1 การพฒนาระบบสขภาพพอเพยงควรใหความส�าคญในการสงเสรมสขภาพและการปองกนควบคมโรคทสามารถปองกนได โดยขยายแนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอคณภาพชวตพอเพยงและสรางความเขมแขงใหยงขน โดยเฉพาะในกล มเดกและเยาวชน เพอทจะเปนทรพยากรบคคลทส�าคญในอนาคตของประเทศ เนนการพฒนาปญญาควบคกบคณธรรมจรยธรรม ซงเกยวของกบสถาบนครอบครวและสถาบนการศกษา ควรบรณาการนโยบายการศกษาและสขภาพเพอคณภาพชวตพอเพยงความรคคณธรรมควบคกน ผลกดนเปนนโยบายในทกระดบ รวมถงในองคกรตางๆ และภาคประชาชน 1.2 การพฒนาระบบบรการสขภาพพอเพยงใหเขมแขง ควรค�านงถงแผนพฒนาก�าลงคนใหมแนวคด ความร ด านปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและมการกระจายตวทเหมาะสม เชอมโยงกบเครอขายทงภายในและภายนอกหนวยงานสขภาพ สงเสรมการน�าภมปญญาไทยและทองถนมาประยกตใชในการดแลสขภาพ รกษาโรคทสามารถรกษาได เนนการดตนเอง ครอบครว ชมชน สงเสรมการปรบพฤตกรรมใหเปนพฤตกรรมทพงประสงค เสยสละ แบงปน สงเสรมการมสวนรวมของภาคทกภาคสวน และพงพาตนเองเปนหลก



2. เชงวชาการ 2.1 สงเสรมสนบสนนใหมเหตมผลตามหลกวชาการ ในการดแลสขภาพของประชาชนบนพนฐานปญหาความเปนจรงของชมชน โดยการประเมนสถานการณชมชน ปจจยทก�าหนดปญหา ทงดานสงคมสภาวะแวดลอมศกยภาพชมชนและจดการกบปญหาดวยหลกความพอเพยง ความมเหตผล ดวยหลกความร รอบร รอบคอบ ระมดระวง ประหยด มภมคมกน มประสทธภาพ บนฐานความรคคณธรรม 2.2 สงเสรมใหการรกษาคนไขทไมเนนการรกษาโรคเทานน แตควรรกษาคน ใหรกสขภาพ มความรอบรในการปฏบตตนเพอใหมสขภาพด มความรกตนเอง รกสงคม 2.3 ควรสงเสรมการพฒนาสขภาพในระดบครวเรอนท ง เรองสขภาพและส งแวดลอมทเออตอการมสขภาพ ซงเปนจดเรมตนของการปลกฝงการรกสขภาพตงแตระดบบคคล ครอบครว ชมชน เปนการสงเสรมสขภาพปองกนและควบคมโรคดวยตวเองทลงทนนอย และสรางการพงตนเอง ตามหลกสขภาพพอเพยง 3. การน�าไปประยกตใช 3.1 ในการท�างานเชงพนทตองค�านงถงปฎทนชมชน บรบทของแตละพนทประเพณและวถชวตของชมชน เพอใหชาวบานและผมสวนเกยวของสามารถเขารวมกจกรรมครบทกกระบวนการของการวจย

3.2 น�ารปแบบการพฒนาไปใชในแตละภมภาค ควรปรบรปแบบใหมความเหมาะสมตามบรบททแตกตางของภมภาคนนๆ 3.3 หนวยงานทเกยวของควรมการจดท�าคมอการพฒนาครวเรอนไทยอนามยสงแวดลอมดวถพอเพยงฉบบประชารฐ เพอใหการขบเคลอนและขยายผลแนวคดเศรษฐกจพอเพยงและระบาดวทยาภาคประชาชนไปใชทางด านสขภาพและอนามยครว เรอนมประสทธผลเพมมากขน ซงความส�าเรจเลกๆ ทไดจากการน�ารปแบบนไปใช จะน�าไปส ความส�าเรจและความเขมแขงของชมชนท ยงใหญในอนาคต

■ กตกรรมประกำศ ขอขอบพระคณ รองศาสตราจารย ดร.ประสทธ ลระพนธ รองศาสตราจารย ดร.วรรณด สทธนรากร และศาสตราจารย ดร.นพ.พงษเทพ ววรรธนเดช ทใหค�าปรกษาชแนะแนวทางในการด�าเนนการวจยจนส�าเรจ ขอขอบพระคณผบรหารขององคกรปกครองสวนทองถน ผใหญบาน คณะกรรมการหมบาน อาสาสมครสาธารณสข แกนน�าชมชน ปราชญชาวบาน และประชาชนทกครวเรอนในพนทวจยทเสยสละเวลาและใหความรวมมอในการด�าเนนงานวจยเปนอยางด

เอกสำรอำงอง1. ส�านกนโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข. สรปสถตทส�าคญ พ.ศ. 2557 [อนเตอรเนต]. 2557 [เขาถงเมอ 25 กนยายน 2558]. เขาถงไดจาก: http://opac-healthsci.psu.ac.th/BibDetail. aspx?bibno=497144.2. กรมอนามย. รายงานสถานการณอนามยสงแวดลอมของประเทศไทย ป 2557. กรงเทพ: กองประเมน ผลกระทบตอสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข; 2559.



H E A L T H

3. กระทรวงสาธารณสข และกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. แผนยทธศาสตรอนามย สงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 2 พ.ศ. 2555-2559. กรงเทพฯ: กรมอนามย และกรมควบคมมลพษ; 2555.4. ปยะสกล สกลสตยาทร. ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง สธรรมนญระบบสขภาพและสขภาวะทยงยน : มมมองและบทบาทของกระทรวงสาธารณสข [อนเตอรเนต]. 2560 [เขาถงเมอ 15 กมภาพนธ 2560]. เขาถงไดจาก: https://www.hfocus.org/content/2017/01/13231.5. กระทรวงสาธารณสข. ประชาคมสขภาพพอเพยง เศรษฐกจพอเพยง [อนเตอรเนต]. 2552 [เขาถงเมอ 20 มนาคม 2559]. เขาถงไดจาก: http://www.pcuinnovation.com/ pcu/6786. ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. เศรษฐกจพอเพยง [อนเตอรเนต]. 2542 [เขาถงเมอ 20 พฤศจกายน 2559]. เขาถงไดจาก: http://www.eto.ku.ac.th/s-e/mean-th.html.7. กรมพฒนาชมชน. ระดบของเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ: กรมพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย; 2559.8. รจา ภไพบลย และคณะ. กระบวนการพฒนาสขภาพพอเพยงในชมชน. วารสารพยาบาลศาสตรและ สขภาพ 2555;35(1):28-38.9. บงอร ฉางทรพย และคณะ. การพฒนารปแบบการสงเสรมพฤตกรรมการรกษาสขาภบาลสงแวดลอม ทพกอาศยในชมชนแออด : กรณศกษาชมชนคลองเตย กรงเทพมหานคร. วารสารพฤตกรรมศาสตร 2551;14(1):166-82.10. ดวงสมร ฟกสงข. รายงานการวจย หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงกบการจดการขยะมลฝอยของครวเรอน ในชมชนเขตดสตของกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา; 2555.11. เกยรตก�าจร กศล. เศรษฐกจพอเพยงเพอการสรางเสรมสขภาพเดก เยาวชนและครอบครว : ชมชนมสลม บานทาสง อ�าเภอทาศาลา จงหวดนครศรธรรมราช. วารสารวจยเพอการพฒนาเชงพนท 2556;6(1): 98-110.12. กนตยา มานะกล. การพฒนาคณภาพชวตโดยยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง: กรณศกษาชมชนบาน จอมจนทร หมท 2 ต�าบลสนทราย อ�าเภอแมจน จงหวดเชยงราย [ปรญญานพนธปรญญาการศกษา ดษฎบณฑต(การศกษาผใหญ)]. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ; 2550.13. สภางค จนทวานช. การวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: ส�านกพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย; 2531.


27 พฤศจกายนวนสาธารณสขแหงชาต

Documents

5 ธันวาคม 2560advisor.anamai.moph.go.th/download/Journal_health/2560/... · 2018-03-14 · สุขภาพต่อสังคมไทย เพื่อ ... โดยช่วง