23920234 Menadzment Informacionih Sistema

7/30/2019 23920234 Menadzment Informacionih Sistema

1/252

Menagement Information

Systems

( M I S )


2/252

Razvoj informatike tijesno je povezan sprimjenom teorije sistema i sistemskogpristupa naunog istraivanja.

Pojam sistem je izveden od grke rijei

to systema , a to oznaava cjelinusastavljenu od dijelova. Kada je u pitanjutehniki, pa prema tome i proizvodni sistem

podrazumjeva se skup i relacija izmeu njihi njihovih karakteristika integrisanih u ciljuostvarivanja odreenog cilja.


3/252

Postoje mnoge razliite definicijesistema,ali mi emo se bazirati na onukoja kae da je:

sistem je organizovana cjelina

koju ine njegovi elementi povezanina odreeni nain, a njihovimmeusobnim djelovanjem, odnosno

interakcijom postiu se odreeniciljevi funkcije sistema.


4/252

TA JE SISTEM ?1. Sistem je skup meusobno poveza-

nih elemenata,

2. Elementi sistema osposobljeni su zaobavljanje razliitih funkcija to je ipretpostavka njihovog udruivanja u

cjelinu,3. Sistem razmjenjuje materiju, energi-ju i informacije sa svojim okruenjem,


5/252

Procesi rada proizvodnih sistema

predstavljaju nizuzastopnih progresivnihpromjena stanja sistema u vremenuizazvanih izvoenjem projektovanih

operacija rada koje obezbjeujupretvaranje ulaznih ( resursa ) u izlazne( proizvidi ) veliine na nain koji je dat na

slici 1. a u skladu sa postavljenomfunkcijom kriterijuma .


6/252

sl.1.


7/252

Upravljaki sistemi imaju za osnovu podlogeodreene ciljevima i projektom sistema u smislu:

Postavljene funkcije cilja na bazi predvianjapotreba i potencijala predmetnog sistema,Postupaka promjene stanja na relaciji ulaz/izlazsistema,Saznanja o kontrolisanim i predvianja dejstvanekontrolisanih promjena,Ponaanja parametara postojeih sistema u

prolosti odnosno predvianja za sisteme u razvoju,Poznavanje karakteristika projektovanogupravljakog sistema(runi,mehanizovani,automatizovani ).


8/252

Izuavajui procese upravljanja u sistemubilo koje vrste , kibernetika je uoila dvije

komponente bitne za njihovo upravljanje, a tosu :Informacija iPovratna spregaKvalitet upravljanja je u direktnoj zavisnosti

od kvaliteta informacija. Zato se kodprouavanja upravljanja posebna panja

posveuje prouavanju informacije, jer sepokazalo da bez pouzdane informacije nemakvalitetnog upravljanja.


9/252

Drugi bitan elemenat kod upravljanja jepovratna sprega. Da ta sprega ne postoji ne bi

se ni moglo govoriti o upravljanju. Povratnasprega je zapravo veza izmeu izlaza i ulazasistema. Pri tome se polazi od injenice daizlazna informacija govori o kvalitetuupravljanja, odnosno saglasnosti izlaza sapostavljenom funkcijom cilja. Ukoliko ne postojisaglasnost, tada upravljaki sistem ( sistem

koji vri upravljanje ) vri regulacijuupravljakih aktivnosti. Regulacija se vri naosnovu povratne sprege, odnosno povratne

informacije.


10/252

Sl.2.


11/252


12/252

Mogue je poistaviti opti model mehanizmaupravljanja :

Postavljanja funkcije kriterijuma Fk u obliku

niza, kvalitativnih i kvantitativnih, parametara kojiodre-uju izlazne veliine sistema Yj,

Upravljani sistem S pod dejstvom poremeaja Z

Kizazvanih ulaganjem odreene koliine energije

pri neizmjenjenom stanju ulaza u postupcimafunkcionisanja sistema mijenja nivo izlaznih veliina.Ovo odgovara zakonu o odranju energije. U

rezultatu se javljaju odstupanja od projektovanihstanja. Pokazatelji promjena su podaci p, ijimureenjem - obradom OP, se dobijaju informacije - Ii

relevantne za ocjenu stanja,


13/252

Izlazna informacija - Ii o stanju sistema ulazi u vor

odluivanja OD u koji takoe ulazi i informacija -Iuo projektovanom stanju sistema.Uporeenjem ulazne iizlazne informacije dobijaju se podloge za ocjenustanja i veliine odstupanja od projektovanih izlaza,odnosno podloge za projektovanje postupka za

podeavanje rada sistema, Projektovanja postupka podeavanja dejstva Dp usmislu pripreme p koji imaju za cilj promjenu stanja( promjenu predznaka u povratnoj sprezi ) odnosno

suprotstavljanje dejstvu poremeaja Zki dranjeprocesa rada sistema S u granicama dozvoljenihodstupanja.


14/252

Opti model mehanizma upravljanja


15/252

Poto proces rada radnih sistema ini niz

progresivnih promjena stanja izazvanihprojektovanim postupcima rada to se opisanimehanizam upravljanja odnosi na svakipresjek sistema u smislu: Odreivanja parametara funkcije kriterijuma

za dati presjek postupci rada, Projektovanja postupaka za promjenu stanja

u posmatranom presjeku i izvoenjapostupaka,

Mjerenja kvaliteta promjene stanja ( izdva-

janja podataka ),


16/252

Prenoenja izdvojenih podataka u si-stem za obradu podataka i njihova obrada

u cilju dobijanja relevantnih informacija, Uporeivanje ulaznih i izlaznih info-rmacija i utvrivanje razlike : Ir = Iu-Ii ,kao podlogu za projektovanje postupakapodeavanja sistema , Projektovanja usmjerenih, racionalnihpostupaka podeavanja u cilju odranjaili vraanja sistema u granice dozvoljenihodstupanja.


17/252

ta je teorija informacija?Teorija informacija je u osnovi

matematika disciplina koja kristimetode teorije vjerovatnoe,matematike statistike, teoriju

grupa, teoriju igara i druge oblastimatematike.


18/252

Norbert Viner informacijom nazivasadraj onoga to razmjenjujemo sa

spoljnjim svijetom dok mu seprilagoavamo i dok utiemo na njegasvojim prilagoavanjem.

Informatika je nauka o racionalnojobradi informacija, prvenstveno pomouautomatskih maina, kao nosiocu znanja ikomunikacije u oblasti nauke,tehnike,ekonomije i drugih podruja djelatnosti.


19/252

TA JE INFORMACIONI SISTEM ?

Posmatrano sa informatikogaspekta informacioni sistemi su skup

metoda, postupaka i resursadizajniranih tako da pomau dolaenjedo cilja.

Dj l k


20/252

Djelatnost svakoginformacionog sistema moe se

dekomponovati na sljedeeaktivnosti:1. prikupljanje podataka,

2. obrada podataka,3. memorisanje podataka i

informacija,4. distribucija podataka i

informacija korisnicima.


21/252

1. RAZVOJ INRORMACIONIHSISTEMA

Informacioni sistemi su u svojojkratkoj istoriji proli kroz nekoliko faza

razvoja, koje danas uglavnom moemosintetizovati na sljedei nain:1. elektronska obrada podataka EOP

2.upravljaki informacioni sistemi UIS3.sistemi za podrku odluivanja SPO4.ekspertni sistemi - ES


22/252

Sa aspekta problema upravlja-

nja, namjena ovih informacionihsistema se svodi na:1. analizu poslovanja,

2. donoenje operativnihodluka,

3. donoenje taktikih odluka i4. donoenje stratekih odluka.


23/252

1.1. ELEKTRONSKA OBRADAPODATAKA

Elektronska obrada podatakaje najkompleksnija obrada. Njena

osnovna karakteristika jesamostalno izvravanje svihoperacija prema unaprijed

zadanom programu koji sesastoji od niza naredbi odnosno

instrukcija na elektronskom


24/252

Elektronska obrada podataka pre-

dstavlja pionirsku fazu u korienju rau-nara za poslovne namjene. Nastala je pe-desetih godina prologa vijeka i ponegdje

jo uvijek egzistira.Elektronska obradapodataka odlikuje se jednostavnom obra-dom podataka ili transakcija i relativno

primitivnim izvjetajima. Postie se zavi-dna tanost i brzina uz povean kvalitet ikvantitet informacija.


25/252

Osnovna uloga EOP-a je automati-

zacija masovne rune obrade podataka iefikasno funkcionisanje organizacije uzto nie trokove poslovanja. Sistem je

oblikovan na bazi opisa poslovnih tokova iobrade podataka. Softverska rjeenja suopisna i zasnovana na klasinim progra-

mskim jezicima (npr. COBL).Tipine aplikacije koje se moguimplementirati na kompjuteru su :


26/252

knjenje poslovnih promjena uglavnoj

knjizi, evidencija kupaca i dobavljaa, praenje zaliha materijala,sirovina i

gotovih proizvoda obrada plata i kadrovska evidencija.

Informacioni sistem na ovom nivoune smatra se pravim informacionimsistemom.


27/252

1.2. UPRAVLJAKI INFORMACIONISISTEMI

Upravljaki informacioni sistemi( Menagement Information systems MIS )

nastali su kao posljedica znatno poveanihkompjuterskih resursa, posebno u domenu:brzine kompjutera, kapacitativnosti glavne isekundarne memorije, boljih komunikacija,veih performansi operativnih sistema irazvoja specijalizovanih softverskih paketa


28/252

Novi kvalitet postie se u:

1. nainu obuhvatanja podataka(na mjestu nastanka),

2. procesu izvjetavanja ( osimtampanog uvida uvodi se i ekra-nsko izvjetavanje ),

3. uvoenje automatizacije odree-nih rutinskih poslova, obino naniem nivou upravljanja.


29/252

Upravljaki informacioni sistemi se

odlikuju integracijama po funkciona-lnim linijama, kao to su proizvodnja,marketing, finansije, itd. Sve ove akti-

vnosti mogu se grupisati u tri katego-rije: 1. odreivanje alternativa,

2. priprema modela i obradaalternativa i

3. procjena (komparacija) alternativa.


30/252

Najvaniji funkcionalni podsistemiMIS-a su:

1. Proizvodnja ( primjena:planiranje i programiranje proizvodnje,kontrola i analiza trokova),

2. Marketing ( primjena:predvianje, planiranje i analiziranjeprodaje i nabave, kontrola kvaliteta,

problemi zaliha ),3. Finansije ( primjena: finansijske

analize, trikovi , investicije),


31/252

4. Kadrovi ( primjena:voenje cjelokupne kadrovskepolitike, ergonomija ),

5. Top menaderi

( primjena: alokacija resursa,strateko planiranje).


32/252

1.2.1. UPRAVLJAKI PODSISTEMPROIZVODNJE

Proces proizvodnje po tehnolokomkarakteru, zahtjevima za visokomproduktivnou i kvalitetom proizvodapodrazumijeva kompjutersku podrku.


33/252


34/252

Upravljaki informacioni podsistem

proizvodnje kao izvor podataka za transfo-rmaciju inputa u organizaciju koriste mate-rijale, energiju, informacije, kadrove itd.

Najvanije komponente ovogpodsistema su:

1. CAD sistemi,2. CAM sistemi,

3. CIM sistemi i4. TQC upravljanje totalnim kvalitetom


35/252

CAD ( Computer Aided Desing )

sistemi se koriste za projektovanje ipripremu proizvodnje. Danas se slobodnomoe rei da ovi sistemi imaju odluujuuulogu u razvoju novih proizvoda.

CAM (Computer Aided Manufacturing)sistemi upravljaju proizvodnjom pomoukompjutera. Oni omoguavaju da se

pomou kompjutera planira potrebanmaterijal, mainski i runi rad i rokoviproizvodnje. Pored ovih aktivnosti prate se


36/252

radni nalozi.

CIM ( Computer Integrated

Manufa-cturing ) sistemipredstavljaju komponentuupravljakog podsistema

proizvodnje ija je osnovna ulogapovezivanje svih komponenti iaspekata proizvodnog procesa

ukljuujui obradu narudbi,oblikovanje proizvoda i kontrolukvaliteta u harmoninu ifunkcionalnu c elinu. TQC ( Total Quality Control)


37/252

TQC ( Total Quality Control)Totalna kontrola kvaliteta uz

pomo odgovarajuihinformacija olakava otkrivanje ilokalizovanje problema u

procesu proizvodnje i radnomsistemu.


38/252


39/252

1.2.2. UPRAVLJAKI PODSISTEMMARKETINGA

Upravljaki podsistem marketinga stvarainformacije koje menaderi koriste u procesudonoenja odluka o razvoju i cijeni proizvoda,

kao i promotivnim aktivnostima, prognozi pro-daje i distribuciji.Osnovne interne izvorne podatke za ovaj

podsistem predstavljaju strateki plan organi-zacije, gdje se specificiraju ciljevi vezani zaprodaju, izvjetaji o prodaji odgovarajuihproizvoda i usluga, podaci o kupcima itd.

na a n e stern zvor po ata a su:


40/252

na a n e stern zvor po ata a su:

izvori podataka o konkurentskim orga-

nizacijama (novi proizvodi i usluge,cije-

ne proizvoda i usluga, podaci o kupci-ma i korisnicima usluga itd.)

izvori podataka o tritu, gdje se reali-

zuju odgovarajui proizvodi i usluge.


41/252

Upravljaki informacioni podsistem

marketinga sadri razliite komponente,anajznaajnije su :

marketinka istraivanja, razvoj proizvoda, odreivanje cijene proizvoda i usluga i

promotivne aktivnosti.


42/252

1.2.3. UPRAVLJAKI PODSISTEMFINANSIJA

Kvalitetan finansijski menadment postiese preko kvalitetnog upravljakog informaci-onog podsistema finansija. To znai da ovaj

podsistem analizom prolih i tekuih finansi-jskih aktivnosti, kao i projektovanih buduihfinansijskih potreba generie informacije koje

su neophodne finansijskom menadmentuorganizacije za pravilno odluivanje.


43/252

Upravljaki informacioni podsistemza svoje pravilno funkcionisanje obuhvata

sljedee najvanije komponente:

finansijsko predvianje,

analizu profita, analizu trokova, internu i eksternu kontrolu i

korienje i upravljanje fondovima.


44/252

Novani tok


45/252

Ako organizacija predstavlja anatomiju a modelupravljanja fiziologiju preduzea kao specifinogorganizma, onda novani tok (cash flow) predstavlja

krvotok tog organizma. Slika treba da pomogne urazumijevanju novanog toka kao krvotokapreduzea. Sa ilustracije se uoava da u preduzeupostoje etiri glavna mjesta konverzije sredstava:poslovni proces, poslovna aktiva, komercijalno tritei finansijsko trite. U poslovni proces ulaze likvidnestavke a iz poslovnog procesa izlaze likvidne i

nelikvidne stavke. U poslovnu aktivu ulaze i izlazenelikvidne stavke. U komercijalno trite ulazenelikvidne stavke a izlaze likvidne stavke. Ufinansijsko trite ulaze i izlaze likvidne stavke.


46/252

1.2.4. UPRAVLJAKI PODSISTEM KADROVA

Kadrovski informacioni podsistem obe-zbjeuje infiormacije o optim poslovima, za-htjevima radnih mjesta, sadrajima obuavanjai usavravanja, radnim karakteristikama i ste-penu uspjenosti poslovnog personala.

Ove informacije moraju biti u funkciji odlu-ivanja, planiranja i upravljanja personalnogpotencijala organizacije.

Interni izvori podataka karakteristini zaovaj podsistem su:


47/252

strateki planovi,

taktiki i opreativni planovi, statut, pravilnik o radnim odnosima i

drugi interni propisi.Eksterni izvori podataka su : zakonski propisi,

struni tekstovi savjetovanja i dr.


48/252

Najvanije komponente upravljakoginformacionog podsistema kadrova stru-

ktuirane su na sledei nain: analiza poslova, selekcija i raspodijela poslova, struno obrazovanje i usavra-

vanje, procjena, mjerenje i vrednovanje

rada kao i vrednovanje rezultatarada,

interna i eksterna fluktuacija.

1 2 5 UPRAVLJAKI PODSISTEM ZA TOP


49/252

1.2.5. UPRAVLJAKI PODSISTEM ZA TOPMENADERE

Osnovni razlog za kasni razvoj upravlja-kih informacionih sistema za top menadereteorija nalazi u slaboj strukturiranostiaktivnosti top menadera.

To praktono znai da kompjuterlake razumijeva i uestvuje u rjeavanju

problema i odluivanju na niim nivoimaupravljanja u nekoj organizaciji.

Kompjuterski programi koji se koriste za


50/252

Kompjuterski programi koji se koriste zaovu oblast i koji obezbjeuju relativneinformacije uglavnom pripadaju:

samoj organizaciji za koju se programi

rade i koji su proizvod vlastitih info-

rmatikih strunjaka, aplikativno-razvojnim programima kaoto su sistemi za upravljanje bazamapodataka, elektronskim tabelama,grafikim paketima i sl.,

specijalnim programima koji se kreiraju

za ove upravljake podsisteme.

2 INFORMACIONI SISTEMI U POSLOVNIM


51/252

2. INFORMACIONI SISTEMI U POSLOVNIMSISTEMIMA

Poetkom XXI vijeka razvoj ljudskogdrutva i nauno-tehniki progres karakterieeksponencijalni rast znanja. Pojave i zbivanja u

okviru poslovnog sistema i u okruenju susloene i meusobno povezane. Izmjenjeniuslovi poslovanja i intenzitet promjena posta-

vljaju u prvi plan komuniciranje, kako bi seostvarila interakcija i povezivanje svih eleme-nata sistema i okruenja.


52/252

Razvijene zemlje su ule u tzv. informa-tiko drutvo koje pokazuje odreene razlike u

odnosu na industrijsko drutvo. U pokuaju daovlada prostorom energetske i materijalne inte-gracije, ovjek je uvidio da je potrebno sprove-

sti i informacionu integraciju. Danas jo uvijekpostojea softverska rjeenja ne zadovoljavajupotrebe ovjeka, pa se problem pokuava rije-iti uvoenjem vjetake inteligencije.

Poslednjih godina razvoj hardvera imagotovo eksponencijalni rast, dok je programskapodrka znaajno zaostala za potrebama

k i ik i t h ikih ti h


53/252

korisnika i tehnikih mogunosti monog ha-rdvera. Produktivnost kompjutera, mjerena

brojem operacija koje se izvravaju u jedinicivremena godinje raste po stopi od 30%, aproduktivnost u razvoju softvera na godinjemnivou dostie stopu izmeu 5-7%.

Potrebno je istai da postoje razliita mi-ljenja o ulozi i znaaju informacionih tehnolo-gija u savremenim uslovima poslovanja.

Postoji miljenje da jednostrano zagovaranjeinforma-tike odlae sagledavanje energetskekrize i nedostatak sirovinskih resursa nadugoronom, strategijskom planu.

2 1 P i j k j t l i


54/252

2.1. Primjena kompjutera u poslovnimsistemima

Savremeni poslovni sistem zahtjeva da suprava i obaveze svih zaposlenih precizno defi-nisani dokumentima sa jasno izraenom klju-

nom ulogom rukovodstva preduzea u plani-ranju, praenju realizacije i donoenju odluka okonkretnim mjerama.

Informacione tehnologije u poslovnim si-

stemima podrazumijevaju razvijen informacionisistem koji prati poslovanje i obezbjeujepotre-bne informacije za donoenje odluka na

svim nivoima rukovoenja.


55/252

Promjene koje se danas deavaju u svije-tu su ogromne, ali nema nikakve sumnje da

informacije, njihovo generisanje, obrada, pre-noenje, proizvodnja i neposredna upotrebadanas predstavljaju jednu od najvanijih kara-

kteristika vremena u kojem ivimo.U industrijskoj eri osnovni razvojni resursbio je kapital, a u informacionoj ekonomiji jedinirazvojni resurs je informacija, odnosno znanje,

jer se informacija u ekonomskom smislu,moeposmatrati kao razvojni resurs.

Danas su informacije kroz nauku,


56/252

inovacije, transfer tehnologije, know-how vrloznaajna komponenta razvoja privrede.

Koriene informacione tehnologije bitno sma-njuju trokove proizvodnje, poveavaju konku-rentnost na tritu i naravno profitabilnost po-

slovnog sistema. Posebno se postiu utede udomenu upravljanja, kontrole, evidencije, rau-novodstva, nabave, marketinga i drugih poslo-va.

Od svih informacionih sistema koji sedanas koriste u svim sferama drutva, najzna-ajniji su informacioni sistemi koji slue za


57/252

Analizom postojeeg stanja u naim po


58/252

Analizom postojeeg stanja u naim po-slovnim sistemima moe se zakljuiti da inte-

gralni informacioni sistemi ne funkcioniu.Dosadanja iskustva primjene i uvoenjakompjutera u procese proizvodnje i poslovanjasu sledea:

Primjena informacionih sistemapredsta-

vlja jedan od najznaajnijih doprinosa

savremenom razvoju poslovanja i proi-zvodnje u predeuzeima,

Prilikom projektovanja IIS potrebno je

integrisati tehnoloki i funkcionalno ,automati sistemi za transport i skladi


59/252

,automati, sistemi za transport i skladi-tenje, kompjuterski sistemi i dr. koji senabavljaju od razliitih proizvoaa.

Postoji znaajna razlika u nivou dosti-gnutog stepena primjene kompjutera u

okviru pojedinih podsistema, Hardverska konfiguracija je zastarjela u

veini preduzea, jer mora se uzeti uobzir da oprema brzo zastarjeva i da je

njeno optimalno vrijeme eksploatacije

Period uvoenja kompjutera u rad je


60/252

Period uvoenja kompjutera u rad jesuvie dug i sa suvie skromnim poe-

tnim rezultatima, Potrebna je vea integracija sistemaISO 9000:2000 i informacionih sistemau naim preduzeima,

Informacioni sistem se moraju posma-trati kao alat, a ne kao cilj,

Efikasno korienje informacionih siste-

ma u praksi ne postie se samo dobrom

voljom, ve je potrebno uloiti velika

sredstva,


61/252

bavke kompjutera je to se podcjenjuje

ogromna vanost prethodne analize iprojektovanje odgovarajueg informa-cionog sistema,

Nedovoljna struna osposobljenostkadrova sa gledita poznavanja info-rmacionih sistema i mogunosti radakompjutera,

Cjelishodna selekcija i obrada informa-cija prema potrebama korisnika jedan

je

od osnovnih uslova uspjenog funkci-


62/252

2.1.1. Znaaj informacionih sistema zaposlovanje

Informacioni sistem se moe definisati kaoset meusobno povezanih komponenti koje fu-

nkcioniu zajedno u procesu izbora, prerade,skladitenja i slanja informacija, a u ciljupomoi u donoenju odluka, koordiniranju ikontroli u organizaciji.

Informacioni sistemi igraju veoma vanuulogu u svakom trenutku poslovanja i odlui-vanja organizacije.

I f i i i t i i i ij k j j


63/252

Informacioni sistemi i organizacija u kojojse koriste, reaguju i utiu jedni na druge.

Uvoenje novog IS uticae na organiza-cionustrukturu, postavljene ciljeve, dizajniranjeposla, vladajue vrijednosti,odluivanje i dr.

Informacioni sistemi mogu biti korieni ikao podrka strategiji poslovanja.

Danas, uspjeh najveeg broja savremenihkompanija je uslovljen njihovom mogunou

da posluju globalno. Naime, pomou IS orga-nizacija moe vriti neprekidnu kontrolu distri-butera i dobavljaa tokom 24 asa/dan.

IS slue i kao pomo menaderima i za


64/252

IS slue i kao pomo menaderima i za-poslenima u analiziranju problema, kao i u ra-

zvijanju novih proizvoda.Na slici koja slijedi , prikazano je funkci-

onisanje IS. Informacioni sistem sadri info-

rmacije o organizaciji i i njenom okruenju.Postoje tri osnovne aktivnosti IS:

Ulaz,

Procesiranje, Izlaz


65/252


66/252

Faktori okruenja, kao to su: kupci,

dobavljai, konkurenti, akcionari i regulatorneagencije, interaguju sa organizacijom i njenimInformacionim sistemom.

Danas je opte prihvaeno shvatanje daje poznavanje IS od kljune vanosti za mena-dere, jer je veini organizacija IS neophodanda bi preivjele i napredovale.

2 1 2 Pristupi u izuavanju informacionih


67/252

2.1.2. Pristupi u izuavanju informacionihsistema

Postoji tehniki i bihejvioristiki pristup uizuavanju informacionih sistema.Tehniki pristup u izuavanju IS koristi

matematike modele. Discipline koje doprino-

se ovom postupku su nauka o raunarima,menadment nauka, nauka o upravljanju ioperaciona istraivanja.

Bihejvioristiki pristup veoma je vaan priizuavanju IS i potrebno je sagledati njegoveaspekte kao to su: strateka poslovna integra-cija, dizajniranje organizacije, menadment.


68/252

IS se mogu objasniti i na sledei nain:

Predstavljaju rjeenje za organizaciju imena-dment, bazirano na informacionojtehnologiji, na izazove koje postavlja okruenje.

IS je vie nego sam kompjuter. Efikasnokorienje IS zahtjeva razumjevanje organiza-cije, menadmenta i informacione tehnologijekoje utiu na sistem i ine sistem.

Svi IS mogu biti opisani kao organizaci-ona i menadment rjeenja na izazove kojenamee okruenje.


69/252

2 1 3 Novi problemi i novi izazovi u


70/252

2.1.3. Novi problemi i novi izazovi umenadmentu

Informacioni sistemi stvaraju mnoge inte-resantne anse-kako poslovne tako i individualne.Meutim oni takoe predstavljaju i izvor novih

problema, ali i izazova za menadere.

Postoji pet kljunih izazova sa kojima sesusreu menaderi:1. Izazovi strategije poslovanja, govori o tome

kako koristiti informacione tehnologije u ciljupostizanja konkurentnosti, efektivnosti i digitalneosposobljenosti,2. Globalizacija, posmatra kako firme mogu

ekonomskog okruenja.


71/252

g j3. Informaciona arhitektura i infrastrukturatreba da ukae kako organizacije mogu razviti

informacionu arhitekturu i infrastrukturu info-rmacione tehnologije koje e pomoi u ostva-renju njenih ciljeva u uslovima rapidnih promje-

na poslovnih zahtjeva i tehnologije.4. Investicije u informacione sisteme poka-zuju kako organizacije mogu ustanoviti poslo-

vnu vrijednost informacionih sistema.5. Odgovornost i kontrola pokazuju kako seorganizacije mogu osigurati da se njihovi ISkoriste na etiki i socijalno opravdan nain.

2 1 4 Vrste informacionih sistema prema


72/252

2.1.4. Vrste informacionih sistema premaorganizacionom nivou

U svakoj organizaciji postoji veliki brojoblasti interesovanja, specijalnosti, hijerarhi-jskih nivoa, veliki broj zaposlenih, pa samimtim i veliki broj razliitih potreba dolazi se do

za-kljuka da postoji potreba za razliitiminforma-cionim sistemima.

Organizacija moe biti podjeljena na:

Strateki nivo, Menadment nivo, Nivo znanja,

O ti i i


73/252

Operativni nivo.i na pet glavnih funkcionalnih oblasti:

Prodaja i marketing, Proizvodnja, Finansije, Raunovodstvo

Ljudski resursi

etiri osnovne vrste IS koriste razliitim orga-nizacionim nivoima:1. Sistem koji podrava operativni nivo, tj.operativni menadment, omoguavaju obavljanjeosnovnih aktivnosti i transakcija u organizaciji.

O S


74/252

Osnovna svrha IS na ovom nivou je daodgovori na svakodnevna pitanja, tj. rjei ruti-

nske probleme.2. Sistemi koji podravaju nivoe znanja,imaju svrhu da unose nova znanja u poslova-

nje kompanije i pomognu joj pri kontroli papiro-logije. Ovi informacioni sistemi imaju najbrirazvoj i primjenu u poslovanju.3. Sistemi koji podravaju menadmentnivoe u organizaciji, su sistemi koji podravajuaktivnosti posmatranja, kontrole, dononjaodluka i administrativnih aktivnosti srednjeg

nivoa menadmenta


75/252

nivoa menadmenta.4. Informacioni sistemi koji podravaju

strategijski nivo u organizaciji su sistemi kojipomau vii nivo menadmenta prilikomodluivanja i sprovoenja odreenih strategi-

jskih odluka i dugoronih pravaca, kako u orga-nizaciji, tako isto vezano za okruenje.

Ovi IS podravaju aktivnosti dugoronogplaniranja top menadmenta.


76/252

2 2 RAZVOJ INFORMACIONIH SISTEMA


77/252

2.2. RAZVOJ INFORMACIONIH SISTEMA

U posljednih nekoliko decenija svjedoci

smo intezivnog razvoja informacione tehno-logije. Najbri rast zabiljeen je u industrijimikroraunara i razvoju softverske podrke.Tome je znaajno doprinio paralelan razvoj

novih tehnologija i orjentacija industrije naprimjenu kompjutera u svom poslovanju.

Razvoj mikroraunara omoguava da se

napravi sistem dovoljno mali da bi uao u do-move ljudi i sa relativno zaokruenim funkcio-nalnim konceptom koji podrava rjeavanjeodreenih problema.

Razvoj softvera grabi krupnim koracima


78/252

j g pnaprijed, ali ipak najvei prodor i najvea ie-kivanja su koncentrisana na razvoj telekomuni-kacija i meusobno povezivanje kompjutera naglobalnom, odnosno svijetskom nivou, kao i narazvoj multimedijalnih sistema.

Razvoj satelitskih komunikacija doprinioje stvaranju gigantskih kompjuterskih mrea,kao to su BITNET, FIDONET, INTERNET i

drugi.Trenutno je najatraktivniji projekat tzv.Informacionih autoputeva ( InformationHighways) oko koga su najrazvijenije zemlje

,pitanju ogromna ulaganja potrebna za posta-


79/252

p j g g j p pvljanje ovih mrea, koje se mjere stotinamamilijardi dolara.

Ideja Informacioni autoput je postalaizvjesnost razvojem superprovodnika i optikihvlakana, ime je omogueno da se kroz mre-

ne vodove proputa stotine megabajta useku-ndi.Poreenja radi, DSL linije, podnajboljim uslovima, doputale su svega 2Mb u

sekundi.Gledajui u budunost , moemooekivati da e doi do neminovnog otvaranjanovih aspekata upotrebe kompjutera,koji je do

bilo i bespredmetno razmatrati.


80/252

b o besp ed et o a at atDa bi se omoguila komunikacija meu ko-

risnicima, razvijeni su protokoli za upravljanjeprenosom podataka. Njihov zadatak je daizvre identifikaciju uesnikakomuniciranja,sprovedu kontrolu toka

podataka,otklone nastale greke u prenosu isinhronizaciji komunikacionih procesa.

Zbog maksimalnog korienja resursa,

distribuiranja memorije i procesne snage komp-jutera, dolazi do razvoja LAN mrea ili INTRA-NETA, koje se po potrebi povezuju u WAN

mree

Postavljanje osnova za razvoj IIS u naoj


81/252

Postavljanje osnova za razvoj IIS u naojindustriji je u ovom trenutku vaan i delikatan

zadatak, jer su naa preduzea uglavnom bezprofitabilnih programa,sa zastarijelim maina-ma i tehnologijom, bez finansijskih sredstavaza pokretanje proizvodnje i bilo kakvih investi-cionih ulaganja. Takoe, postoje nedovoljnoznanje i motivisanost kreativnih kadrova, kao inedovoljna sprega nauke i proizvodnje.

Projektovanje IIS podrazumijeva integra-ciju svih kompjuterizovanih aktivnosti i novihinformacionih tehnologija.

Kada govorimo o IIS u naim uslovima


82/252

Kada govorimo o IIS u naim uslovima,postavljaju se sledee dileme:

1. Da li su IIS stvarnost ili fikcija,2. Da li su naa preduzea u mogunostida uspostave i realizuju ovaj sistem?

Istraivanja iz 1994. godine pokazuju da31% projekata je otkazano prije njihovog za-vretka, a daljnje analize pokazuju da 52,7%projekata kota 89% vie od njihove orginalno

proraunate cijene.Istraivanja su pokazala da se tri faktora

navode kao najei uzroci zakanjenja

projekata i neost arenih oeki anja klijenata


83/252

projekata i neostvarenih oekivanja klijenata( tzv.Challenged Projects):

1. Slabost saradnje i komunikacije saklijentima (12%),

2. Nekompletni zahtjevi i specifikacija

(12%),3. Promjene zahtjeva i specifikacije (12%).Najnovija istraivanja na uzorku od 40000

projekata pokazuju poboljanje u odnosu naistraivanja iz 1994. godine:

1. 34% projekata zavrava uspjehom,2. 15% potpunim neuspjehom,

3. 51% pripada grupi Chellenged projekata.


84/252

p p g p g p j

Za uspjeh prjekta potrebno je:

1. Obratiti panju na kvalitet proizvoda,2. Neprekidno raditi na usavravanju odnosa

sa kupcima/klijentima,3. Razumijeti zahtjeve klijenata,4. Upoznati konkurenciju i poboljati kompa-

rativne prednosti proizvoda kompanije u

odnosu na konkuretske proizvode,5. Stvoriti svrsishodne procese,6. Osmisliti dobru marketing strategiju,

7. Poboljati tok informacija unutar projekta,


85/252

j j p j ,8. Raditi na kvalitetu meuljudskih odnosa u

projektnom timu i poboljanju stepena mo-

tivacije,9. Pridravati se principa poslovne etike.

Kvalitet projekta karakterie:1. Tanost informacija,2. Brzina,

3. Intuitivnost softvera,4. Uredan izgled ekrana,5. Dobro rukovanje grekama,6. Kvalitetna pratea dokumentacija.

2.2.1. Intranet


86/252

2.2.1. Intranet

Kada se u okviru jedne kompanijske

mree primjene Internet rjeenja - tj. koristeTCP/IP protokol, web server, mail server i drugiserveri, nastaje Intranet. Ovakvo rjeenje

spada u B2E interakciju.Intranet predstavlja korienje tehno-logija baziranih na Internetu u okviru orga-nizacije, a u cilju podrke komunikaciji ipristupu informacijama.

Intranet predstavlja jedno od rjeenja zainformacioni sistem koji kompaniji prua korist.


87/252

Informacioni sistem u vidu Intraneta je sveee rjeenje u savremenim kompanijama. Najnovija istraivanja kojima je obuhvaeno1000 kompanija pokazuju,da 96% kompanija jeili ve koristilo, ili namjerava da koristi Intranet,

a svega 4% nema u planu njegov razvoj.


88/252

Slika. Primer Intranet mree

2.2.2. Internet


89/252

Internet je mrea svih mrea. Efikasnost,

funkcionalnost, ljepota i upotrebna vrijednostInterneta lei u informacijama koje se na njemunalaze.

Internet omoguava brz razvoj marketing

funkcija, jer omoguava proizvoaima roba iusluga da zadovolje potrebe i elje kupaca nabrz i efikasan nain.

Prednosti korienja Interneta za marketi-nke aktivnosti su:1.Niski trokovi,

2. Veliko trite svjetsko,


90/252

3. Kontinualno prisustvo na tritu 24 asa dnevno

2.2.3. Elektronsko poslovanje i menadment

Elektronsko poslovanje predstavljaelektronski prenos i razmjenu poslovnihdokumenata ili informacija izmeu kompju-terskih sistema, sredstvima standardizova-nih elektronskih poruka preko specijalnihkomunikacionih mrea sa visokim nivoomzatite.

El kt k l j b h t i k


91/252

Elektronsko poslovanje obuhvata irokspektar poslova i tehnologija i sve vidove

interakcija:B2E ( Business to Employees ),B2B ( Business to Business ),

B2C ( Business to Customer ).Uvoenje elektronskog poslovanja uorganizacije dobija se potpuno novo trite,prodavnica bez zidova, preduzee bez velikepratee papirologije, idealni preduslovi zaorganizaciju poslova i visoku stopu profita.


92/252

Slika . ematski prikaz elektronskogposlovanja

EDI Elektronska razmjena podataka


93/252

j p

EDI je razmjena formatiranih poslovnih

transakcija u standardnom formatu, od ko-mpjutera do kompjutera izmeu poslovnihpartnera.

EDI koristi mogunosti koje pruaju posto-jei kompjuteri i telekomunikaciona mrea uzistovremeno unaprijeenje poslovanja,

snienje trokova, poboljanje u pruanjuusluga i sma-njenje greaka do kojih se dolaziu radu na klasian nain. Meutim,implementacija EDI sistema je skupa.

Primjena Interneta u obavljanju EDI


94/252

j j jtransa-kcija ( Internet EDI tj. XML/EDI )

omoguila je mnogim srednjim i malimpreduzeima da iskoriste prednosti EDItransakcija bez ulaganja znaajnih finansijskihsredstava.

Jezik XML je podignut na na nivo standa-rda, koji je prije nekoliko godina prihvatioMicrosift i poeo da implementira u svoje tehno-

logije. Danas, sve aplikacije sa oznakom XP iNET imaju mogunost uvoza, izvoza, snimanja iotvaranja XML dokumenata.

E - commerce


95/252

E trgovina je skup komercijalnih akti-

vnosti koje se vode preko elektronskih mre-a (najee preko Interneta), a koje imajuza krajni cilj prodaju ili nabavku proizvoda

ili usluga.E trgovina obuhvata kako maloprodajne(B2C e-commerce) tako i veleprodajne (B2Be-commerce) transakcije ( www.internet.com ).

B2C e-commerce je sistem poslovanja namalo, tj. poslovanje sa krajnjim korisnicima pro-izvoda ili usluga.

B2B e commerce je sistem poslovanja izmeu firmi
http://www.internet.com/http://www.internet.com/


96/252

B2B e-commerce je sistem poslovanja izmeu firmiili poslovanje firme na veliko.

Prema istraivanjima koje je sprovela firmaForester Research smatra se da e B2B e-co-mmerce 2004. godine postati industrija od 2,7 trilionadolara profita.

Posljednjih godina, razvojem Interneta i kripto-grafije, poinju se pojavljivati razni prijedlozi za sta-ndard tehnologije novanih transakcija preko Inte-rneta. Jedni koriste kreditne kartice, drugi ekove,trei obraunavaju kupovinu preko telefonskog rau-na kupca.


97/252

800

0 milijardi dolara2001 2002

Slika. Dijagram predvienog porastavrijednosti

trgovine elektronskim putem

2.3. Poslovanje u digitalnoj ekonomiji


98/252

j g j j

Sve to danas ovek radi sadri digitalnu dime-

nziju. Digitalna ekonomija se odnosi na ekonomijukoja se zasniva na digitalnim tehnologijama.Ukljuujui komunikacione mree (Internet, intranet iprivatne mree), raunare, softver i druge

informacione tehnologije.Digitalna ekonomija se, takode, ponekad zove

Intemet ekonomija,nova ekonomija ili Web ekonomi-ja. U novoj ekonomiji, digitalno umreavanje i komuni-kacione infrastrukture pruaju globalnu platfomiu nakojoj Ijudi i organizacije uzajamno deluju, komunici-raju, sarauju i trae informacije.

Izraz digitalna ekonomija odnosi se i na


99/252

Izraz digitalna ekonomija odnosi se i namedusobno pribliavanje raunarstva i komuni-

kacionih tehnologija, koji stimulie elektronskutrgovinu i ogromne organizacione promjne po-slovanja. Stvorena je mogunost da infomiacijebudu uskladitene, obraene i prenijete putemraunarskih mrea na mnoge destinacije iromsvijeta.

Digitalna ekonomija stvara ekonomsku

revoluciju,koja je, oznaena nevienim ekono-mskim uinkom i najduim periodom nepreki-dne ekonomske ekspanzije u istoriji.

2.3.1. Informacioni sistem kao digitalni


100/252

nervni sistem organizacijeUspjene firme bie one koje digitalnealate koriste za preoblikovanje svog rada. Te

firme e donositi brze odluke, efikasno i dire-ktno e kontaktirati sa klijentima na mnotvo

pozitivnih naina.Bil Gejts u svojoj knjizi Poslovanje

brzinom misli" navodi: Da bismo djelovali udigitalnom dobu, razvili smo novu digitalnuinfrastrukturu. Ona je slina ljudskom ne-rvnomsistemu. Bioloki nervni sistem aktivira vaereflekse da biste mogli brzo da djelujete usluaju opasnosti ili neke potrebe. On vam daje

informacije potrebne za razmiljanje o

Digitalni nervni sistem obuhvata digitalne


101/252

g gprocese koji povezuju sve misli i delovanja

jednog preduzca. Sastoji se od digitalnihprocesa koji preduzeu omoguuju zapaanjeokoline i reakcije na dogadaje u njoj.Osjeanjekonkurentskih izazova i potreba klijenata uz

organizaciju pravovremenih odgovora.Digitalni nervni sistem zahtjeva kombina-

ciju hardvera i softvera, a od obine

raunarske mree se razlikuje po tanosti,brzini i boga-tstvu informiacija koje stavlja naraspolaganje.

Digitalni nervni sistem pomae u rjea-vanje stvarnih poslovnih tekoa i jaa tri gla


102/252

vanje stvarnih poslovnih tekoa i jaa tri gla-vne funkcije svakog poslovanja:

Odnos sa klijentom/partnerom

Odnos sa zaposlenima

Poslovne procese

Stoga je potrebno preusmjeritipreduzea na tok digitalnih informacija iinternetski nain rada.

Postoji dvanaest uslova podjeljenih na trikljune oblasti koje je potrebno ispuniti da bi se tok


103/252

kljune oblasti koje je potrebno ispuniti da bi se tokdigitalnih informacija uino sastavnim dijelom jedne

kompanije:

1. Rad sa znanjem: Istrajte na tome da komunikacije kroz preduzee

teku e-potom, tako da se na novosti moe rea-govati trenutno.

Podatke o prodaji prouavajte zajedniki,umreeno, kako biste u njima nali uzroke irazmjenili miljenja. Pronaite trendove zbivanja iprilagodite uslugu pojedinim klijentima.

Poslovnu analizu obavljajte na raunarima, a


104/252

radnike znanja pretvorite u analitiare proi-

zvoda, usluga i profitabilnosti. Upotrebom digitalnih alata stvorite virtualne

radne ekipe, nevezane za geografske loka-

cije, koje u stvarnom vremenu dijelesaznanja

i iskoriavaju tue ideje. Digitalne sisteme

upotrebite za stvaranjesvima dostupne isto-rije preduzea. Svaki papirnati proces pretvorite u digi-

talni,ime ete otkloniti administrativna za-" "

2. Poslovne operacije:U t b di it l ih l t li i iit


105/252

Upotrebom digitalnih alata eliminiitejednostavne poslove ili ih pretvorite u poslo-ve za poveanje efikasnosti fizikih procesa i

poboljanje kvaliteta stvorenih proizvoda i

usluga. Stvorite digitalnu povratnu petlju za povea-

nje efikasnosti fizikih procesa i poboljanje

kvaliteta stvorenih proizvoda i usluga. Svakizaposleni morao bi lako da prati sve kljuneinioce.

Digitalne sisteme upotrebite za direktno pro-

poboljaju proizvod ili uslugu. Digitalne komunikacije upotrebite za promje


106/252

Digitalne komunikacije upotrebite za promje-nu prirode vaeg poslovanja i granica oko

vae firme.

3.Trgovinu:

Zamjenite informacije za vrijeme. Upotrebom

digitalnih transakcija sa svim dobavljaima i

partnerima skratite vrijeme ciklisa, a svakiposlovni proces promjenite u isporuku tanona vrijeme.

Iz transakcije sa kupcem, digitalnom ispo-


107/252

2.4. Informacioni sistemi


108/252

menadmentaPolazei od sistemskog pristupa,Informa-cioni sistem (IS) moemo definisati kao sreeniskup metoda, procesa i operacija za prikuplja-nje, uvanje, obradu, prenoenje i distribucijupodataka u okviru jdne organizacije, ukljuujuii opremu koja se u te svrhe koristi i Ijude koji teaktivnosti obavljaju.Osnovne komponente IS su:

Hardware - materijalno-tehnika osnova koju

prvenstveno ine informacione tehnologije.

Software programska osnova

Orgware - organizacioni postupci, metode iuputstva kojima se sve komponente


109/252

uputstva kojima se sve komponentepovezuju

u funkcionalnu cjelinu, Lifeware - kadrovska osnova IS. Data - podaci i infomiacije.

Netware - projektovanje i povezivanjekompjutera u cilju harmonizacije prostoniodislociranih kompjutera.

Informacioni sistem moemo smatrati kaofabriku za proizvodnju informacija. Pri tomemoemo razlikovati sledee IS:

IS koji slue za rjeavanje strukturiranih pro-bl P i j ih bl k i t


110/252

blema. Pri reavanju ovih problema koristese naune metode i postupci za opisivanje irjeavanje zadataka uz primjenu kompjutera.

Kompjuteri najee slue za brzo i tano

rjeavanje zadataka. IS koji treba da prue podrku rjeavanju

nestrukturiranih poslova i zadataka, predsta-

vljaju vii kvalitet u razvoju informacionih si-stema. Od njih se trai ne samo da svimkorisnicima uine dostupnim informacije koje

IS koji omoguavaju korienju velikih kolii-na podataka registro anih ba ama podata


111/252

na podataka registrovanih u bazama podata-ka i bazama znanja. Njihov razvoj treba davodi spoznajnim sistemima ili sistemimaznanja koji se zasnivaju na vetakoj intelige-nciji.

Infonnacioni sistem menadmenta moe-mo definisati kao kompjuterizovani informacionisistem koji je ciljno orijentisan na IS obezbje-

enja podrke upravljanju i rukovoenju u po-slovnim sistemima.Informacioni sistemi menadmenta

obezbjeuju menaderima i drugima korisne


112/252


113/252

Slika. Informacioni sistemi menadmenta


114/252

NIS Neautomatizovaniinformacioni

systemMIS (Menagment

Information System)

Informacioni sistemimenadmenta

ES(Expert system)-Ekspertni sistemi

DW(Data Warehouse)-Skladite

podataka

EIS(Executative Informationsystem)-

MIS ES

HS

DSS

EIS

NIS

DW

DB

KBS


115/252

3. MENADMENT POSLOVNIHSISTEMA

3.1. POJAM I VRSTE PREDUZEA


116/252

Preduzee je skup Ijudi (radni kolektiv) i

sredstava (zgrade, oprema, hartije od vrijedno-sti, itd.) iji je osnovni zadatak da obavi odre-eni posao u procesu drutvene repodukcije.

Preduzee je pravno lice koje obavljadjelatnost radi sticanja dobiti. Preduzee stiesvojstvo pravnog lica upisom u sudski registarpod odreenim uslovima: defmie se djela-tnost, sjedite firme i matini broj.

Privredu ine proizvodne i neproizvodnedelatnosti materijalne i nematerijalne proizvo


117/252

delatnosti materijalne i nematerijalne proizvo-dnje, potronje i prometa ekonomskih dobara.

Prema meunarodnoj standardnoj klasifi-kaciji privrednih djelatnosti, sve privredne djela-tnosti se razdvajaju u 17 sektora, 60 odsjeka,

159 grupa i 292 klase. Sektori C, D i E susektori u kojima se obavlja privredna djelatnostkoja je oznaena kao industrijska proizvodnja.

Industrija je privredna djelatnost kojaima specifian nain proizvodnje koji jeujedno razdvaja od ostalih privrednihdjelatnosti, prvenstveno od poljoprivrede,


118/252

Ortako drutvo (o.d.) nastaje kada dvaili vie fizikih lica(ortaci) udruuju kapital


119/252

ili vie fizikih lica(ortaci) udruuju kapital(novac, stvari, prava, rad ili usluge)da bi

obavljali zajedniku djelatnost pod zajedni-kom firmom. Ortaci imaju slobodu ulaganja.Svaki ortak neogranieno svojom imovinomodgovara za obaveze drutva.

Komanditno drutvo (k.d.) nastajekada dva ili vie fizikih lica udruuju kapital dabi obavljali odredenu djela-tnost podzajednikom firmom. Najmanje jedno lice cjelo-kupnom svojom imovinom odgovara zaobaveze drutva (komplementar), a ostala licaza obaveze drutva odgo-varaju djelom

sopstvene imovine (komanditor)

Akcionarsko drutvo (a.d.) se uNemakoj i SAD oznaava sa AG, Inc.,


120/252

Nemakoj i SAD oznaava sa AG, Inc.,respektivno. Ono se osniva ugovo-rom izmeu

dva ili vie fizika ili pravna lica, iji je osnovnikapital utvren i podjeljen na deonice (akcije)odreene nominalne vrednosti.

Ulozi akcionara mogu da budu u gotovom

novcu, hartijama od vrijednosti, stvarima i dr.Akcionarsko drutvo ulozima akcionara moetrajno da raspolae. Akcionari ne mogu dapovrate svoje uloge, ali akcije mogu da prodajuna tritu hartija od vrednosti.

U akcionarskim drutvima se donoseznaajne ekonomske odluke: politika cijena,

izbor i realizacija investicionih projekata iznos

Drutvo sa ogranienomd (d ) u Nemakoj i SAD


121/252

odgovornou (d.o.o.) u Nemakoj i SADoznaava se sa GmbHG, Lmtd.. respekti-vno i

osnivaju ga fizika i privatna lica radiobavljanja odreene privredne delatnosti.Osnovni kapital ine ulozi osnivaa. Svakiosniva snosi rizik poslovanja samo do visinesvog uloga.

Javno preduzee osniva drava radiobavljanja onih pnvrednih djelatnosti koje su

neophodne za normalno funkcionisanjegraana, preduzea i ostalih institucija. Javnapreduzea su npr. : pekara,mljekara,elektrodistri-bucija, preduzee gradskog

prevoza i dr Meutim u praksi se deava

Drugi kriterijum na osnovu kojegvrimo klasifikaciju preduzea jeste


122/252

vrimo klasifikaciju preduzea jestekriterijum povezanosti, odnosno

kriterijum integracije. Integracijaoznaava proces povezivanja dva ili viepreduzea u jedno sloeno preduzee.

Prema ovom kriterijumurazlikujemo:

1. Vertikalno integrisanopreduzee,2. Horizontalno integrisano

Vertikalno integrisano preduzee nastajeudruivanjem onih preduzea iji su procesi rada


123/252

udruivanjem onih preduzea iji su procesi radasledljivi, tj. nadovezuju se jedan na drugi. Osnovni

smisao ovakvog naina povezivanja je da se kom-pletira proizvod. Tipini primeri vertikalno integri-sanih preduzea su preduzea mainogradnje,drvnoindustrijski kompleksi i dr.

Horizontalno integrisano preduzee nastajepovezivanjem preduzea u kojima se obavljaju istiprocesi proizvodnje sa ciljem da se kompletira

ponuda. Po pravilu ovi sistemi imaju granski kara-kter. To su veliki tekstilni i poljoprivredni kompleksi,preduzea automobilske industriie i dr.

Holding kompanije ineakcionarska drutva koja su tehniko i


124/252

akcionarska drutva koja su tehniko iekonomski nezavisna, a povezana su umjeri koja odgovara meusobniminteresima. Na elu akcionarskih drutavanalazi se holding koji raspolae sa 51%

akcija. Primjer holding kompanije je FIATiz Italije.

Merderi nastaju kada jedno preduzee

apsorbuje ostala. Imovina apsorbovanihpreduzea prelazi u vlasnitvo preduzea kojeje izvrilo apso-rpciju.

Konglomeratinastaju udruivanjem dva

ili vie preduzea koja ne moraju da obavljaju

Koncerni nastaju udruivanjem preduzea kojaobavljaju poslove koji pripadaju razliitim privrednim


125/252

obavljaju poslove koji pripadaju razliitim privrednimgranama. Preduzea koja se udruuju zadravaju

pravnu samostalnost. Najpoznatiji koncern jeMITSUBISHI.

Multinacionalne kompanije su vrlo zastuplje-ne u privredi zemalja EU i SAD. Poslednjih godinadolazi do ekspanzije nastajanja multinacionalnihkompanija. U literaturi ne postoji opta definicija multi-nacionalnionalne kompanije. Multinacionalno predu-

zee je ono preduzee koje obavlja poslove u najma-nje dvije drave. Kada se govori o multinacionalnompreduzeu razlikujemo: (1) interne i (2) eksternemree.

3.1. Virtuelna organizacija


126/252

Pojava virtuelnih organizacija kao nove orga-

nizacione forme vezana je za razvoj informacionihtehnologija i prilagoavanje organizacija savremenimuslovima i nainima poslovanja.

Virtuelne organizacije najee ine dvije ili vie

organizacija (esto sa razliitih geografskih lokacija)koje se javljaju na tritu kao nova jedinica.

,,Virtuelna organizacija je geografski distribuiranaorganizacija iji su lanovi vezani zajednikim interesima

ili ciljevima,dok komuniciraju i koordiniraju svoj rad puteminfomacionih tehnologija" (Ahuja. K.M.. Carlev. M.K. 1998).

Kao i kod svih organizacija, i kodvirtuelnih organizacija postoji


127/252

virtuelnih organizacija postojimenadment i timovi, radna mjesta i

zadaci, proizvod. Kancelarija virtuelnihorganizacija smjetena je na mrenojplatformi gdje Ijudi meusobno

kontaktiraju. Poslovna strategijapredodreuje platformu. Arhitekturaplatfome mora biti dovoljno fleksibilna

da reaguje fleksibilno na promjenetrita i tehnologije.

U virtuelnim organizacijama,proizvodai vie

ne proizvode kompletan proizvod u izolovanimfabikama. Ovi se pona-aju kao vorovi umrei snabdjevaa, potroaa, inenjera iostalih specijalizovanih uslunih funkcija.

Karakteristike virtualnih organizacija


128/252

Opti cilj svake kompanije je, jasno, da

povea svoj udio na tritu i ostvari profit.Strateki ciljevi organizacija uesnica uvirtuclnoj organizaciji su:

Maksimiziranje fleksibilnosti i adaptivnostina promjene u okruenju.

Dostizanje kritine veliine u skladu sa

trinim ogranienjima. Optimizacija globalnog lanca snabdjeva-nja.

Virtuelne organizacijekarakteriu i sledee osobine:


129/252

karakteriu i sledee osobine:

(http://www.iwi.unibe.ch) prelazi granice,

geografska disperzija, komplementarnost sutinskihnadlenosti,

udruivanje resursa, promjena uesnika, jednakost partnera,

Razlikuju se tri grupekarakteristika koje najvie utiu na


130/252

karakteristika koje najvie utiu na

vrstu virtuelne organizacije(Martinez, & others, 2001):

karakteristike trita, proizvodni proces, strateki ciljevi organizacije.

Struktura virtuelnihorganizacijaM i l d i j i bli i


131/252

organizacijaMogui su sledei pojavni oblicivirtuelnih organizacija: trajne virtuelne organizacije, virtuelni timovi, virtuelni projekti,

privremene virtuelne organizacije.U pojedinim izvorima literature moguse definisati i sledei oblici virtuelnihorganizacija:

partnerstvo, licenca, strateka alijansa, virtuelni Web (IMB i ATT).

Modeli organizacione strukture.


132/252

Posebna panja je usmjerena na vrsteorganizacionih struktura proizvodnog i distri-butivnog podsistema u lancu snabdijevanja,poto je sa inenjerskog stanovita najintere-santniji za prouavanje. Osnovni modeli organizacione strukturesu:

1. funkcionalni i2. divizioni.


133/252

Slika . ematski prikaz funkcionalnog modela

Osnovne karakteristike funkcionalnog modelasu: poslovi se grupiu prema srodnosti, upravljanje jecentralizovano i tip koordi-nacije zavisi od veliine i

starosti preduzea

Top mendment

Fn

FnmFn1 FnM

FNF1. . . . . .

. . .

Top mendment


134/252

Slika .Osnovni oblik divizionog modela

Osnovne karakteristike divizionog modela su:

1. grupisanje organizacionih jedinica je izvrenopremapredmetu,

2. upravljanje je decentralizovano i3. koordinacija je manje formalizovana i obavlja se

Dn

FkF1 Fk

DND1 . . . . . .

. . .

Divizioni model organizacione strukture jeprimjenljiv u nestabilnim uslovima poslovanja


135/252

primjenljiv u nestabilnim uslovima poslovanjapreduzea ija su osnovna obiljeja:

1. okruenje je neizvesno,2. ciljevi su razliiti i promjenljivi,

3. tehnologija je sloena i dinamina,4. veliki je broj aktivnosti koje zahtjevaju

kreativnost i inovaciju i

5. neophodna je primena heuristikih metodau procesu odluivanja.

Izvedeni modeli organizacionestrukture su:


136/252

strukture su:

matrini,

inovativni,

struktura po strategijskimposlovnim jedinicama -SBU

(Strategic Business Area).

Matrina organizaciona struktura jezasnovana na koncepciji upravljanja


137/252

p j p j jprojektima. Ova struktura integrie

tradicionalnu funkcionalnu i savremenudivizionuorganizacionu strukturu. Na slici je dat ematskiprikaz matrine organizacione strukture.

Slika . Matrina organizaciona struktura

Osnovne vrste organizacionestrukure proizvodnog sistema su :


138/252

strukure proizvodnog sistema su :

serijska, asemblerska, zvjezdasta.

1 n Np Ds

Direktan ulaz

Direktan izlaz

. . . . . .

U proizvodnom sistemu se nalazi Nppodsistema koji su u rednoj vezi: izlaz iz


139/252

podsistema koji su u rednoj vezi: izlaz izjednog podsistema je ulaz u drugi.

Tipian primjer proizvodnog sistemakoji ima serijsku strukturu je sistem salinijskom proizvodnjom.

Karakteristike linijske proizvodnje suda se procesi rada nadovezuju jedan nadrugi, a to dalje uslovljava da su radna

mjesta strogo rasporeena prematehnolokom postupku. Vremenski gubiciizmeu sukcesivnih postupaka gotovo da

ne postoje

1


140/252

Slika 2.8. Asemblerska struktura proizvodnogsistema

Proizvodni sistem ima Np podsistema iji seizlazi upuuju na podsistem N0, gde se obavlja procesmontae. I u ovoj strukturi, generalno, svakipodsistem moe da ima svoj izlaz na trite. Izlazi iz

podsistema su poluproizvodi koji mogu da se tretiraju

Np

DsN No

proizvodni podsistem N0, iji izlazi idu na Nprazliitih podsistema u kojima se transformiu

i di i d i ki


141/252

proizvodi iz podsistema N0. Naravno, svaki

proizvodni podsistem moe da ima izlaz natrite, a generalno izlazi proizvodnog sistemaupuuju se kupcima, npr. preko distributivnogsistema. Ovaj tip organizacione strukture

karakteristian je za preduzea u kojima jezastupljena proizvodnja tekstila.

1

Np

DsN0

1

Slika 2.9. Zvjezdasta strukturaproizvodnog sistema

sistema su CIM (Computer IntegratedManufacturing). koji integriu opremu,aktivnosti konvencionalne i inteligentne


142/252

aktivnosti, konvencionalne i inteligentnekomponente i organizacione jedinice.

Struktura CIM sistema je hijerarhijska,vienivojska i sastoji se od CIM podsistema,CIM modula i CIM segmenata.

Prema CIM konceptu,CIM podsistemi koji grade strukturuproizvodnog sistema su: planiranje ivremensko usaglaavanjeproizvodnje,

praenje trokova materijala, upravljanjeinenjeringom podataka, upravljanjekvalitetom, upravljanje alatima i priborima,upravljanje zalihama, distribucija, dijagnostika

i odravan e snabdevan e i roda a

on ro a mo e a se e n e u remuem smislu. U irem smislu, kontrola jeproces poreenja ostvarenog sa oekivanim i


143/252

preduzimanje mjera kako bi se vrijednosti

kontrolisanih veliina dovele do granica kojesu prethodno odreene. U uem smislu,kontrola se definie kao proces utvrivanjakoliko je odstupanje tekueg od planiranogstanja sistema. Proces kontrole ematskimoe da se prikae na slici.

MJERE

ulazi izlaziproces

X

X

X

poreenje

Aktivnosti procesa kontrole seli j i i f


144/252

realizuju u etiri faze :

Izbor indikatora,

Praenje izvrenja, Poreenje ostvarenih sa eljenim

vrednostima indikatora, Preduzimanje mjera.

er a s an ar a :

Serija standarda ISO 9000:2000, koja se zvaninopojavila 15. decembra 2000. godine, a u maju 2001. godine


145/252

izala je zvanina verzija ove serije standarda na srpskom

jeziku, obuhvata sledea tri standarda:ISO 9000:2000, Sistemi menadmenta kvalitetom -Osnove i renik: sadri rijenik i koncept na kome sezasniva ova serija standarda. Opisnog je karaktera i sadri

osam principa menadmenta kvalitetom.

ISO 9001:2000, Sistemi menadmenta kvalitetom -Zahtevi: standard u odnosu na koji e biti provjeravana isertifikovana.

ISO 9004:2000, Sistemi menadmenta kvalitetom -Uputstva za poboljanje performansi: nije namenjen zapotrebe sertifikovanja ili ugovaranja, ve je u vidu uputstvau cilju stalnog poboljavanja u organizaciji. Sadri i program

samooc en ivan a

Stalna poboljavanjasistema mendmenta


146/252

Odgovornostrukovodstva

Realizacijaproizvoda

Mjerenje,analiza ipoboljavanje

Menadment

resursima

Proizvod

Zadovoljenje

Korisnici

IzlazUlaz

kvalitetom

Korisnici

Zahtjevi

Koncept totalnog upravljanjakvalitetom (TQM)


147/252

kvalitetom (TQM)1. Kreirati konzistentnost ciljeva i unapreenja,2. Usvajanje nove filozofije,3. Smanjiti uticaj inspekcija,4. Prekinuti sa kupovinom na bazi cjene kao osnove za odluivanje,5. Stalno unapreivanje.6. Obezbjediti stalnost obuavanja,7. Obezbjediti "liderstvo",8. Raditi bez straha/opasnosti,9. Ruiti barijere izmeu sektora,10. Eliminisati slogane, natpise i ciljeve radnika,11. a) Eliminisati radne standarde (radne kvote),

b) Eliminisati upravljanje prema kvotnim ciljevima,

12. a) Ruiti barijere meu radnicima,b) Ruiti barijere izmeu "plavih" i "bijelih" mantila,13. Uspostaviti obavezujue programe obuke i samoprovjeru za

menadment,14. Ukljuiti sve da rade na procesima transformacije.

Tabela. Uporedni prikaz karakteristikaamerikog i japanskog menadmenta


148/252

Ameriki menadment Japanski mendment

1.Kratkotrajnozapoljavanje2.Individualizam uodluivanju3.Individualnaodgovornost4.Brzo napredovanje uslubi5.Direktni mehanizmikontrole6.Specijalizovanaprofesiona-

lna karijera7.Selektivna briga ozaposleni-

ma

1.Doivotno zapoljavanje ujednoj kompaniji

2.Kolektivno odluivanje3.Kolektivna odgovornost4.Postupno napredovanje naposlu5.Indirektna kontrola6.Nespecijalizovanaprofesiona-

lna karijera7.Briga o svim ljudimakompanije

Potrebekupaca

Markentinkeinformacije

R&Dininjering

informacije

PostavljanjeZdruena Konkurencija


149/252

Postavljanjeproizvodnje

Zdruenastrategija

Konkurencija

ORIJENATACIJAProcesnaProizvodna

ZADATAK PROIZVODNJE-Trokovi-cene-Kvalitet-Izrada-Fleksibilnost-obim i asortiman-Snabdevanje i servisiranje

Elementi proizvodne strategijeProjektovanje proizvodaProjektovanje tehnologijeSistem kontroleRadna snaga

Projektovanje novog proizvodaModifikacija procesaUvjebavanje radnikaSistemska modifikacija

IMPLEMENTACIJA

Proizvodne aktivnosti

Dopremanje do kupca povratna vezapovratna veza

3.2. ODLUIVANJE U POSLOVNIMSISTEMIMA


150/252

SISTEMIMA

Proces odluivanjaVeina autora smatra da proces donoenjaodluke ine etiri osnovne faze, a to su:

1. Formulacija problema,2. Kreiranje modela,

3. Rjeavanje problema,4. Implementacija rjeenja.

REALNOST

Faza formulacijeOrganizacioni ciljeviProcedure pretraga

Pojednostavljenj


151/252

REALNOST Procedure pretragaPrikupljanje podatakaIdentifikacija problema

Nadlenost problema

Faza kreiranjaFormulisanje modelaPostavljanje kriterija zaizbor

Generisanje alternativaFAZA IZBORARjeavanje modelaSenzitivna analizaIzbor najbolje ilizado.alter.Plan implementacijeImplementacija

rjeenja

USPJEH

NEUSPJEH

ja

Testiranjemodela

Verifikacija itestiranje

predloenogrjeenja

Proces rjeavanjaproblema

Reenje gotovo svakogproblema koji egzistira u


152/252

problema koji egzistira u

preduzeu zavisi od viekriterijuma optimalnosti,simultano. Stoga, oviproblemi mogu da se postavekao zadaci viekriterijumske

optimizacije koji su u literaturioznaeni kao MCDM (MultiCriteria Decision Making)

Problemi MCDM se meusobno


153/252

vrlo razlikuju. Generalno, ovi pro-blemi se klasifikuju u dvije grupe: Vieatributivno donoenje odluka

- MADM (Multi Attribute DecisionMaking), Vieciljno donoenje odluka -

MODM (Multi Objective DecisionMaking).


154/252

3.3.INFORMACIONI SISTEMI UMENADMENTU


155/252

Informacioni sistemi mogu se klasifikovati na razliitenaine. Prema stepenu automatizacije razlikuju se:

1. neautomatizovani informacioni sistemi,2. upravljaki informacioni sistemi, koji podravaju

donoenje rutinskih odluka, uglavnom na nivouoperativnog upravljanja,

3. sistemi za podrku odluivanju, koji podravaju

donoenje sloenih i tekih odluka,4. ekspertni sistemi, koji rjeavaju problemevrhunskih eksperata,

5. hibridni sistemi,

6 v etaka inteli enci a

Prema vrsti pruenih usluga razlikujemo:1. sisteme za kompjuterske usluge opte


156/252

namjene,2. sisteme za uvanje i pretraivanje

podataka,

3. sisteme za komutaciju podataka,4. sisteme za upravljanje fizikim

procesima,5. sisteme za kontrolu i upozorenja,6. sisteme za obradu transakcija.

3.3.1. Neautomatizovani informacioni

i t i


157/252

sistemi

U neautomatizovanim informacionimsistemima primenjuje se runa ili meha-nografska obrada podataka. Osim

runih i stonih kalkulatora koriste semehanografska sredstva za izvravanjespecifinih poslova, kao to su: knjienje, fakturisanje, izdavanje naloga i sl.

Informacionabaza


158/252

Nosioci podataka su dokumenti. Nanjima su podaci upisani tako da se moguuvati i prenositi. Informaciona baza jeskladite dokumenata koji se u njojuvaju.To mogu biti kartoteke,biblioteke, skupovi zapisnika, slubenih

Osnovna funkcija(posao,organizaciona

jedinica)

Ulazniinformacionitokovi

Izlazniinformacionitokovi

Neautomatizovaniinformacioni sistem

da pravila za obradu podataka nisustrogodefinisana ve su dobrim dijelom


159/252

definisana ve su dobrim dijelom

iskustvena, da je obrada spora, to dovodi dokanjenja

informacija,

da se prave greke koje mogu nastatizbog:

nepridravanja ili nepostojanja strogih

uputstava za obradu, pogrenoprispjelih

d t k i ih lt t

Narudbenica se izdaje naosnovu ugovora koji je sklopilo


160/252

osnovu ugovora koji je sklopilo

preduzee sa partne-rom, alinarudbenica moe da se izda i usluaju proizvodnje za zalihu.

Narudbenica definie vrstuproizvoda, koliinu koja jeugovorena sa naruiocem kao i rok

isporuke. U jednoj narudbenicimoe biti zastupljeno vieproizvoda. Na osnovu narubenice

a n na og

Na osnovu ugovora sa potroaima ili naosnovu naloga prodaje u preduzeu se otvara


161/252

osnovu naloga prodaje u preduzeu se otvara

radni nalog, odnosno nalog za izradu, koji jeosnovni operativni dokument. Sam naziv ovogdokumenta govori da je to nalog ili nareenjesvima koji uestvuju u proizvodnji o poetku

proizvodnog procesa. Nijedan proizvodni procesne smije da se zapone bez izdavanja radnognaloga. Radni nalog sadri informacije oproizvodu, odnosno dijelu proizvoda, koliini

proizvoda (dijelova), roku poetka i zavretkaproizvodnje. U samom radnom nalogu definisan

je nosilac trokova u proizvodnji na iji raun ese knjiiti rashodi u vezi sa izvrenjem naloga.

SastavnicaSastavnica je prva faza tehnoloke

razrade radnog naloga. U cilju efikasnijeg


162/252

razrade radnog naloga. U cilju efikasnijeg

upravljanja radnim nalogom neophodnoje sastavnicu tako formirati da se mogusagledati sve obaveze koje su preuzeteradnim nalogom. Sastavnica je dokumentkoji se formira na osnovu konstruktivnedokumentacije i definie sve komponente(sklopove, podsklopove, dijelove) koji

ine finalni proizvod. Sastavnica sadrisledee podatke: nazive svih elemenata,njihove ifre, koliine kao i nivo ugradnje,

k t ili t d d

a on crteRadioniki crte daje prikaz finalnog


163/252

proizvoda sa svim komponentama idetaljima vezanim za oblik i dimenzije,tolerancije, vrste obrade, vrstematerijala, oznake, potpis konstruktora,

overavaa i kontrolora, broj crtea, itd.Radioniki crte koristi se u

tehnolokoj pripremi za razradu

tehnolokog postupka, na radnommjestu za obradu pojedinih operacija, i ukontroli za provjeru ispravnostiuraenog prema zahtjevu.

Operaciona lista sadri podatke oopisu operacija redosljedu operacija


164/252

opisu operacija, redosljedu operacija,

naziv i oznaku maine za obradu zasvaku operaciju, alate, standardne,specijalne, tehnoloko vreme izrade,

normalno vreme izrade, normu materijalaza deo, ifru opracione liste.Svrha lansiranja operacione liste je

formiranje podataka potrebnih zaobraun cjene kotanja. Ova listaomoguava nam da uporedimo planiranoi ostvareno kako bismo mogli da

1 3512 00836 14 1592 19 0527 02

Koliina Naruilac Br.zahteva

Rok Dopuna Izvrilac Vr. rada R.nalog

PLD

Proizvod ZUPANIK Br. crtea Poz. JM kom Kod dijela


165/252

TB.1302.02.00 2

Materijal . 1530 Dimenzija-model 0210x115 kol./JM 32 Mesto

uskladitenja

JM kom Kod materijala

Br. Kod

operacije

OPIS TEHNOLOKOG

POSTUPKA

K Planirano vreme Napomena

tpz. Ti min T as

1 1.01.2 Isjei elik 210 na L=l 15 10 120 130

2 2.02.2 Obraditi kote: L=110, 210h8, a H9 na 109,6i kotu 3030 85 116

3 5.06.1 Brusiti meru 110H9 30 30 60

4 2.03.1 Obraditi 65 zuba, a meru preko zuba ostvariti u plusu0,5. Podela: 24/65 i brzina 31/56; n=100/min

120 340 460

5 KO Plameno kaljenje

6 KO Bruenje profila zuba

D Skladite meufazeRUKOPIS- OPERACIONA LISTA -

Izradio

Datum Potpis

Operaciona lista

Radna lista je dokument koji se ispostavljaza svaku operaciju rada (esto se vezuje zaradno mjesto) Radna lista sadri podatke o


166/252

radno mjesto). Radna lista sadri podatke o

materijalu, vrsti rada, vremenu potrebnom zaizvrenje rada i procjeni kategorije rada. Naosnovu ovog dokumenta raunovodstvo dobijapodatke o nosiocu trokova i radniku koji je

izvrio rad. Sa druge strane radne liste dodajuse informacije vezane za izvrioce rada. Radnalista moe posjedovati i rubrike za upisivanjepodataka tehnike kontrole o kvalitetuizvrenog rada. Ukoliko se radi o veem brojuproizvoda (dijelova), tehnika kontrola treba daupie broj dobrih i broj loih dijelova i oznai

k ( d ik ili t ij l itd )

Trebovanje materijalaTrebovanje, kao i povratnica id j i ij l j


167/252

preda-jnica materijala, ostvarujespregu izmeu proizvodnje iskladita. Na osnovu trebo-vanja

izdaje se odgovarajui materijal,alat, dijelovi potrebni zaizvrenje pro-cesa proizvodnje.

Trebovanje sadri na-ziv, ifru ikoliinu materijala, vrednost

t b k lii

1 3512 00836 14 1592 19 0527 02

Koliina Naruilac Br.zahteva

Rok Dopuna

Izvrilac Vr.rada

R.nalog

PLD

P i d Br crtea Po JM K d d l


168/252

ProizvodSLOBODNI ZUPANIK

Br. crteaTB.1302.00.

00Poz. JM

kom Kod dela

Materijal Dimenzija-model kol./JM Mestouskladitenja

JM Kod materijala

PLD Kod delamaterijala

NAZIV DELA-MATERIJALA

Oznakateh.

dokumen.

Poz JM Kol./

JM

MestoUskladiten

ja

Nstanje

04 Vijak M6x20, JUSM.B1.055

V.10

TB.1302.00.00

4 kom

Trebovao Datum

izdavanja

Izdao Primio Jedinina cena

TREBOVANJE PROIZVODNO BR. IzdatakoliinaUkupna cena

Trebovanjedijela

Predajnica se koristi u sluaju


169/252

j j

predaje gotovih proizvoda,poluproizvoda i dijelova proizvodaodgovarajuem skladitu.

Predajnicom se zavrava ciklusproizvo-dnje po jednom radnomnalogu. Predajnica sadri podatke o

nazivu gotovog proizvoda (dela),koliini, ovjeri kontrole, ifri radnognaloga i predajnice.

3.3.2. Upravljaki informacioni sistemi koji

d j d j ti kih dl k


170/252

podravaju donoenje rutinskih odluka

Svi informacioni sistemi izvravaju osno-vne funkcije vezane za: prikupljanje, uvanje,obradu i distribuciju podataka.

Projektovanje informacionog sistemasvodi se na nalaenje odgovarajueg modelarealnog sistema. Realni sistem ne opisuje se u

potpunosti modelom podataka jer modelpodataka prikazuje stanje u jednom trenutku ikako se ono moe menjati.


171/252

Za projektovanje modela procesadanas se koriste nekoliko metoda


172/252

danas se koriste nekoliko metoda.

Najee se koriste: SSA, metoda strukturne sistemske

analize, BSP (Bussines Svstem Planning),

metoda planiranja poslovnogsistema,

SDM (Svstems Design Method),metoda sistemskog projektovanja.

3.3.3. SISTEM ZA PODRKUODLUIVANJA


173/252

3.3.3.1. POJAM SISTEMA ZA PODRKU ODLUIVANJA

"Sistemi za podrku odluivanju suintera-ktivni raunarski sistemi zanamjerom da pomognu menaderima ilidonosiocima odluka da identi-fikuju,strukturiraju, i/ili rjee polustrukturirane inestrukturirane probleme i da napraveizbor meu alternativama"

Informacioni SPO-Sistemi za podrku odlui-vanja (DSS-Decision Support Syste-ms) vezani su zanastanak i razvoj programskih jezika etvrte genera-cije i generatora aplikacija.

odluivanju imaju zadatak dapruaju pomo pri donoenju


174/252

odluka, ali sa naglaskom narjeavanju nestrukturiranih ilislabo strukturiranih

problema.Sistemi za podrku odluivanjupruaju pomo pri donoenju odlukana svim nivoima odluivanja, ali suod posebnog znaaja za vie nivoe.

Osnovna ideja ovog informacionog siste-ma je da korisnik u interakciji sa izlaznim info-rmacijama iz informacionog sistema donosi


175/252

rmacijama iz informacionog sistema donosi

odluke.SPO se definie kao sistem koji donosi-ocu odluke omoguuje kombinaciju linog pro-suivanja sa raunarskim izlazima u aktivnomkorisnikom interfejsu sa mainom, pruajuikorisne informacije za proces odluivanja.

Prva meunarodna SPO konferencija

odrana je 1981. godine ( Ostin, Teksas ) iokupila je oko 300 proizvoaa, istraivaa ikorisnika SPO.

Sva istraivanja se svode uglavnom na toda je SPO interaktivni kompjuterski bazirani si-


176/252

stem koji pomae donosiocima odluke da kori-ste podatke i modele pri rjeavanju nestruktu-ralnih problema.

KAKO POINJE SVAKO ODLUIVANJE ?

Svako odluivanje poinje uoavanjem proble-

ma. Problem se smatra svaka situacija u kojoj seneko sadanje ili dato stanje treba promijeniti, jeronako kakvo jeste zbog neeg ne zadovoljava.

Odluivanje predstavlja izbor jedne ili viealternativa koja e obezbjediti postizanje cilja.


177/252

Potrebno je uoiti dvije kritine situacije kojeprethode odluivanju, a to su:

nastajanje problema i uoavanje problema.

SPO treba da obezbjedi menadmentu

vremenski odgovarajuu informaciju koja e bititana, relevantna i kompetentna.

SPO se moe definisati kao informacionisistem koji ispunjava potrebe stratekog odlu-ivanja.


178/252

Zbog toga je najcjelishodnija izgradnjadistributivnih SPO sa pristupom svimpotrebnim informacionim resursima.

SPO se koristi za slabo struktuirane pro-

bleme. Osnovni razlog zbog kojeg se oni prete-no koriste na viim nivoima odluivanja, jestetaj, to su nii nivoi odluivanja suoeni sa bo-

lje struktuiranim problemima, pa su u prilici dakoriste egzaktne,kvantitativne metode, koje su

jednostavnije za primjenu i daju jednoznane

lt t

Svrha SPO je da podri a ne da zamijenidonosioca odluka. Kako je SPO namjenjen


179/252

odluivanju, on pokuava da integrie mena-dment i tradicionalne funkcije obrade podata-ka.

Znai, SPO sadri algoritme logikih i raci-

onalnih procesa putem kojih klasifikuje, upore-uje i formira informacije za odluivanje.

3.3.3.2. STRUKTURA SISTEMA ZA PODRKUODLUIVANJA

Osnovne komponente sistema za


180/252

Osnovne komponente sistema za

podrku odluivanju su: baza modela, baza podataka,

generator sistema za podrkuodluivanju

korisnik.Ova struktura opisuje sisteme za podrku

odluivanju u onom obliku u kome su egzistiraliod ranih 70-tih do 90-tih godina prolog vijeka.

Korisnik


181/252

Dananji sistemi za podrkuodluivanju osavre-menjeni su za nizkarakteristika u odnosu na njihovuprethodnu generaciju. Razlike je mogue

iti j jih ih t kt

Generator SPO

Bazepodataka Baze modelaOsnovne komponente SPO


182/252

Drugiraunarskizasnovanisistemi


183/252

Upravljanjepodacima

Upravljanjemodelima

Upravljanje

znanjem

Korisnikiinterfejs

Korisnik

sistemiPodaci:

spoljanji iunutranji

Struktura SPO (Turban,Aronson, 1998)


184/252

podacima

Ovaj podsistem sastoji se iz


185/252

Ovaj podsistem sastoji se izsledeih elemenata: baze podataka sistema za

podrkuodluivanju, sistema za upravljanje

podacima, direktorijuma sa podacima, upita.

Spoljanjiizvori

podataka

Finansije Proizvodn OstaloK d k

Marketin


186/252

ja Kadrovskasl.

g

Ekstrakci

ja

Personalni

podaci

Unutranjiizvori

podataka

Upiti

Datawarehouse

Sistem za upravljanjebazamaPodataka - DBMS :-traenje

-auriranje-generisanje-brisanje

Direktorijumsa podacima

Interfejsmendmenta

Upravljanjemodelima

Upravljanjeznanjem

Podsistem za upravljanje podacima (Turban,Aronson, 1998)

podataka (Data-base ManagementSvstem - DBMS) prvenstveno slui zakreiranje, pristupanje i auriranje bazepo dataka Sistem za upravljanje bazom


187/252

po-dataka. Sistem za upravljanje bazompodataka posjeduje sposobnosti daekstrahuje podatke, aurira zapise u bazipodataka, povezuje podatke iz razliitih

izvora, izdvaja neohodne podatke za fo-rmiranje upita ili izvjetaja, obezbjeujesigurnost podataka, izvodi kompleksne

zadatke manipulacije podataka zapotrebe formiranja razliitih upita, pratipodatke koji se koriste od strane SPO iupravlja podacima preko rjenika

modelima

Podsistem za upravljanje


188/252

Podsistem za upravljanje

modelima sastoji se iz sledeihelemenata:

baze modela,

sistema za upravljanje bazommodela,

jezika za modeliranje,

direktorijuma modela ikomandnog procesora.

Modeli (Baza modela)

-Strateki,taktiki,operativni-Statistiki,finansijski,

Direktorijum samodelima


189/252

j

marketing,menadment-Blokovi za izgradnjumodelaUpravljanje bazommodela-Komande zamodeliranje-Odravanje

-Interfejs-Jezik za modeliranje

Upravljanje

podacima

Upravljanje

znanjem

Interfejsmenadme

nt

Izvrenjemodela

Integracijamodela

Izvrnekomande

Podsistem za upravljanje modelima (Turban,Aronson, 1998)

Sistemi za podrku odluivanju kojiposjeduju podsistem za upravljanjenanjem na i aju se inteligentni sistemi


190/252

znanjem nazivaju se inteligentni sistemiza podrku odluivanju (Intelli-gentDecision Support Svstems - IDSS),sistemi zanovani na znanju (Knowledge-

based DSS) ili jednostavno kombinacijaSPO/ES. Glavna karakteristika kojaizdvaja ovaj podsistem od ostalih je

postojanje baze znanja, to omoguavapruanje korisniku ekspertize o posta-vljenom problemu. Baza znanja je

d lj l i i k

Podsistem - korisniki interfejsP d i t k i iki i t f j t ji


191/252

Podsistem - korisniki interfejs sastojise iz sledeih komponenata:

sistem za upravljanje korisnikiminterfejsom, jedinice za prevoenje na prirodan

jezik, terminala, printera, plotera i sl.

Upravljanjepodacima

Upravljanjeznanjem

Interfejsmenadment


192/252

Sistem za upravljanjekorisnikim interfejsom

Prevoenje na prirodan

jezik

Terminal Printer,Ploter

Korisnik

Struktura podsistema - korisniki interfejs(Turban, Aronson, 1998)

Podsistem - korisniki interfejs pokrivasve aspekte komunikacije izmeu korisnika isistema za podrku menadmentu.

Podsistem - korisniki interfejs ima jako

7/30/2019 23920234 Menadzment Inform

Documents

23920234 Menadzment Informacionih Sistema