PABALAT...

Ang pinakamahuhusay nating manlilikha ay lagi nang nakaugat sa isang partikular na lunan na siyang pinaghuhugutan ng kanilang mga paksa at talinghaga. Importante ito upang ‘ika nga ay ilapat ang mga akdang pampanitikan sa lupa. At lapat na lapat sa lupa ang mga tulang ito ni Abel Cribe: sa Mulanay, isang maliit na bayan sa Quezon na una kong napanood sa isang pelikula ni Gil Portes (Mulanay: Sa Pusod ng Paraiso). Gayunman, hindi ang kahirapan ng lugar na siyang inilarawan ni Portes ang mababasa sa mga tula ni Cribe, kundi ang ganda ng bayang ito, na mapapatunayan ko kalaunan nang magkaroon ako ng pagkakataon na makarating dito. Nakasulat din ako ng ilang tula habang nasa Mulanay. Ngunit alam kong dayo ang aking mga tula, kaiba sa taal at awtentikong tula ni Cribe na ang diksiyon at wika ay nakaugat sa mga pantalan, tulay, aplaya, at karagatan ng Mulanay. Nasanay na tayo sa pagbabasa ng mga makata mula sa Maynila na nagsusulat sa Filipino, nakaligtaan na natin ang pinagmulan nitong Tagalog na varied ang diyalekto. Sa akda na ito ni Cribe, muli niyang ipinababasa sa atin ang Tagalog ng Mulanay, Quezon, sa pamamagitan ng mga tula na

bagaman nakatapak sa lupa ay umiigpaw patungo sa ating mga puso.

–Jerry B. Gracio2015 Southeast Asia (SEAWrite) Awardee

Komisyoner, Komisyon sa Wikang Filipino

Naipapadama sa akin ng mga tula ni Cribe ang samut saring sitwasyon kapag ika’y naibig. Dinala ako ng koleksyong ito sa mga lugar na hindi ko pa napuntahan pero pamilyar ako sa kilos, salita, at damdaming hatid ng bawat linya ng kanyang mga tula, kaya, masasabing para na ring nandoon ako kung saan man lugar itong mga nilikha ni Cribe para sa atin. Makiling si Cribe sa mga pagpapadulas ng mga damdaming tinatago at kagyat ihahayag na ibabalik din naman sa kung saan ito galing pagkatapos. Tunay ngang sa pag-ibig, wala itong malinaw na paliwanag kung bakit ito nabubuo sa ating mga damdamin, kusa na lang itong tumutubo at namamahay.

–Raymond Ardiente YbañezGuro, Tagoloan Community College

Fellow, Palihang Rogelio Sicat 10

Nakatapak sa lupa ang mga akda ni Cribe. Kahanga-hanga ito. Ipinapakita n’ya sa mga akdang ito ang mayamang kasaysayan ng Mulanay. Higit, ang kanyang pagibig sa bayang ito.

–Mark BringelManunulat, Manuel S. Enverga University

Fellow, Palihang Rogelio Sicat 9

Muling nilikha ni Abel Cribe sa una niyang koleksiyon ang damdamin ng mangingibig—tahimik ngunit marubdob, bago ngunit may kinang ng dati at inaasahan. May pook na kinatitirikan ang bawat kataga, Mulanayin na umuugnay pa rin sa lahat ng espasyo, lalo na sa sulok ng ating mga puso. Hinahanap at nais ring maipahayag ng ibang mangingibig ang sinasambit ng makata at mapalad tayo na mapapakinggan ang siphayo at rurok na narating ng manunulat.

–Joey BaquiranGuro, Manunulat, UP Diliman

KAPAG NAIBIGat iba pang mga tula

KAPAG NAIBIG at iba pang mga tulaKarapatang-ari ©2017 ni Gabriel Carlos T. CribeReserbado ang lahat ng karapatan.

Disenyo ng pabalat: Aliza Beth AlzateLarawan ng may akda: Mary Zeala de los ReyesTagapamahagi: Kataga-Lucena (Panitik at Tanghal)

Inilimbag ng Herta Printing PressHerta Road, Barangay Ilayang Iyam, Lucena City

KAPAG NAIBIGat iba pang mga tula

ni Abel Cribe

Para sa lahat ng naibig at inaibig…

kapag naibig | v ANG PUNTO NG PUNTO(INTRODUKSYON)

Madaling paratangan na nagpapa-cute lang si Abel Cribe sa dalawampong tula niya sa kalipunang ito. O kaya nama’y masabihang mala-Pablo Neruda ang peg sa unang bugso ng mga akdang magpapakilala sa kanya bilang makata.

Kapansin-pansin na kayraming sumusulat ngayon ng mga tula at itinatanghal ito sa mga entablado sa pamamagitan ng mga poetry reading &performances. Iba’t iba ang style ng paghawak ng language – halos malusaw ang syntax, madiskaril sa mga rhyme, magkabuhul-buhol ang terms na hiniram sa English at idinikit sa Filipino. Maraming karumal-dumalna proseso bago marating sa mata o makadapo sa tenga ng target audience. Ibahin mo itong si Cribe.

Pinatutunayan niya ang talab ng panulat mula sa pinanggagalingan niya – Mulanay, Quezon. Hindi siya basta nag-eeksperimento, kundi isa siyang alchemist ng sarili niyang lunan. Nasa kamay niya ang ningning nga mga salitang alam na alam ng kababayan

vi | cribe

niya. Iyon ang punto. Lumilikha siya ng sarili niyang salamangka, na maaaring matutuhan din ng susunod sa kanyang tinatahak sa panahong ito.

Ipinapamalas ng makata ang lengguwaheng parang nawawalan ng bisa kung ito’y mahihimlay sa papel, lalo na kung hindi taga-Mulanay ang makababasa. Tingnan sana ang mga akdang ito bilang ambag, bilang lakas na mayroon ang mga makata mula sa iba’t ibang bayan sa lalawigan ng Quezon – dahil may kanya-kanya iyong himig / indayog na lumalampas sa papel at tumutulay sa hangin patungo sa mga tenga tulad ng nasa mga linyang nasa ibaba:

Amahalin kita tulad ng tuyong dahonna pumatak sa nagahalong alatat tubig-tabangapagmasdan ang maginto mong kislapsa pagtama ng araw.Ilululos ko ang aking mga brasoupang maabot kahabang ika’y nagapapatianodsa kristal na agos.

Bihira ang sumisibol na makata tulad ni

kapag naibig | vii

Cribe. Kung hindi nanggagaya lang ng estilo ng mga makatang nauna sa kanya, ‘yung iba naman ay napakabulagsak o walang pakialam sa wika na ginagamit para lang mapagbigyan ang pang-aabuso sa konsepto ng “self-expression”.

Kung nagmamadali man ang mundo, hindi ito pinangangambahan ni Cribe. Pinatitimo niya ang mga element ng mundo sa kanyang mga tula. Saglit tayong mapapatulala, hindi para mang-apuhap ng hangin kundi para mamangha sa wika – pamilyar na parang hindi pamilyar. Ganyan ang kanyang mahika: mamamalayan mo lang na naiintindihan mo kapag nararamdaman mong wala ka pa lang naiintindihan dahil kutob lang ang lahat, parang pag-ibig sa kanyang mga tulang handang handa nang magpaangkin sa mundo.

Alvin Capili UrsuaLungsod ng Lucena, Quezon

kapag naibig | 1 BANYUHAYMagkatabi naming inapanood ang nauwi nang araw habang nakaupo sa seawall ng Sta. Rosa, malapit sa dambuhalang batong nabati sa mga taong mapasok sa bayan ng Mulanay.

Inayakap kami ng maalinsangang hangin habang inaawitan ng nagalambingang tubig-dagat at buhangin sa aplayang panakanakang inasabayan ng mga ugong ng sasakyang nagadinaan sa aming likuran.

Iginapos niya ang nagapilit na initsa 'king braso gamit ang kanyang gabulak at gayelong mga kamay na para bang may ako’yaagawin sa kanya ng alat ng tubig.

2 | cribe

Naramdaman ko ang bigat ng kan'yang ulo sa 'king balikat. Nanatili ang tingin ko sa akal'hati nang araw na parang nagadugosa pagdiit sa tubig. Pabulong s'yang umimik: "Maalis ka na naman. Aiwan mo na naman ako."

Madiin kong kinuskos ang aking mga mata. Inunat ang ngalay na mga braso’t humikab. Nakita ko sa 'king harapan ang malasiyudad na hilahisng kahel na araw.

kapag naibig | 3 DAHON SA ILOGAmahalin kita tulad ng tuyong dahonna pumatak sa nagahalong alatat tubig-tabangapagmasdan ang maginto mong kislapsa pagtama ng araw.Ilululos ko ang aking mga brasoupang maabot kahabang ika'y nagapapatianodsa kristal na agos.Masipol ako upang tawaginang hangin at baka sakali'y maiangat kasa tubig at tangayin patungo sa akin.

Subalit naririyan ka na;nasa malayoat nagabadyang mawaglit sa paningin.Hayaan mong mahalinna laang kitasa tingin.

4 | cribe

PISTING ‘YANLamokkangnagpinauli-ulisaakingpandinig.Humaponathumigopngoras.Lumayas.

Ngayon,hindikonamaiwasangkamutinangmganangangatinggunitasaakingisip.

kapag naibig | 5 PISTING ‘YAN II

Humaponkangparanglangawsanoo’ysariwakongpuso.Ngayo’yiniwanmongnagaginalawang mga uod ng ‘yong alaala.

6 | cribe

PISTING ‘YAN IIIPinasokmoang aparador kongdamdamin.Isa-isang binutas ang mga ngiting paborito kong isuot.

At sa wakas ay nag-iwan ng ipot sa inadaga kong dibdib.

kapag naibig | 7 PARA SA ULAPRamdam ko ang 'yong lungkot. Dama ko ito sa bawat patak ng iyong luha na bumuhos sa buong magdamag: makamalamig. Daig pa ang bangkay.

Pumasok sa aking pandinig ang malumbay mong awit,awit ng sakitsa pagtama sa mga yerona panakanakang inasabayan ng pagtatambol ng kulog.

Batid kong gusto mong makakaramay.Sana nga laang ay bigyan mo ako ng posibleng paraan upang ika'y tulungan. Para mapatahan ka sa 'yong pagtangis.

8 | cribe

Dahil nananabik ako na muling mamasdan ang 'yong mukha sa maaliwalas na araw.

kapag naibig | 9 NOONG LUNES NG MAYONagtungo ako sa simbahan na ang mukha’y inahaplos ng sinag ng araw na nasa dakong kanluran. Nakipaglaro sa mga bata —abot-tenga ang mga ngirit kahit ang ilan ay bungi’t sungki. May mga bulaklak silang tangan na ahandog sa Inang mahal. Humiyaw ang kampana hudyat ng pagpasok upang dumalo ng misa. Nagbigay galak sa ‘king naluluhang pusoang mga awit ng koro na wari mo’y mga munting anghel at sa sermon ng pari na parang komedyantekung magpatawa. Ngunit hanggang matapos ang misa, hindi ko man laang nakitaang iyong ngiti.

10 | cribe

GINTO MONG ISIPKung ang isip molaang sana’y papelna pahina ng aklat,aburahin koang pangalan n’yaat asulat ang sa akin.

Aburahin koang kanyang nobelaat apunuin ko itong mga tula.

At kung sadyang makapal naang tinta ng kanyang alaala,ito’y atakpan kong pintura’t malikhang magandang obra.

Ngunit mahal,ang ‘yong isip ay iskulturangyari sa dalisay na gintonghinulma ng kanyang mga kamay.

kapag naibig | 11 YAKAP

Sinabayan moAng hanginSa pagyakapSa akinNoong malapit nangYapusin ng dilimAng paligid natin.

12 | cribe

Para sa Lumang Pier ng SOLCOM*Tulad ng langis,Galing sa pabrikaNg niyog atInasalubongNg mga tanker Na barko,Na dating nanalaytaySa ‘yong mga tubo,Nanatili kaSa ibabaw Ng tubig-alat:Parang talabangNabubuhay kahitHitsurang patay.Nanatiling nakatayoAng ‘yong mga paaKahit ang mga brasongDati’y magakakapitAy kinain na Ng kalawangAt nagkangwawalaSa gunita.Giniba manNg ilang bagyoAng helipad

kapag naibig | 13

Sa uluhan mo,Nanatili ang tikas Ng iyong tindigSa sahig ng dagat.Patuloy kang nalikhaNg ingayKahit ilang taonNang nananahimik ang pabrikaSa t’wing may mabisitang Mulanayin o estrangherong Nabibighani Sa rikit mongBihira ang nakakikitaNgunit hindi nawawala.

Kasama ako

Sa mga napamangha mo, Kahit na Maraming maraming beses Na akong dumalaw Sa ‘yo – nananatili, Nanatili kang bago sa ‘king Balintataw,Kahit, Niluma ka na’t nilimotNg ‘yong panahon.

*Southern Luzon Coconut Oil Mill

14 | cribe

KAPAG NAIBIG

Ganito ngani siguroKapag naibig,Napupuyat.Hindi dahilSa ilang metroNg yosing nahithitO sa ilang drumNa kapeng nilagok.Napupuyat dahilSa takotNa mawalanNg kapirasong orasSa pagkikipag-usapKung asagutinAng nagalambingNang antok.

kapag naibig | 15 SA PANTALANDumaongang pag-ibig ko sa ‘yohabang naawit ang nagabangunang alon,nasalubong sa mga bato.

Sa pag-itan ng huntahanng mga binatilyo’t dalagitang namamasyalay hinimig mong mahal mo rin ako.Nagbunyi ang mundo.Binati tayo ng mga isdangtila nagtinalon sa tuwa.

Bawat arawkita’y nandine: nagapalitan ng mga diwaat nagasalo sa mga karanasan;inapagtatawanan ang ating mga kababawanng luha.Saksi ang mga tiklap na poster ng mga pulitikosa mga poste ng ilaw,pati ang tindero ng balutna lagi nating inabilhan.

16 | cribe

Dine, sa dulo ng piyer, kita nagtalokasabay ng ugongng mga motor ng bangkaat sigaw ng mga batangtumilapon ang nahuling sapsap.

Nahimlay ang dagatnang tumigil ka sa pagsasalita;lalong umalat ang luha ko.Wari’y hiningang inalagnat na musmos ang tabsing.Umanod sa ‘yong pisngi ang butil ng iyong luhangtulad ng araw na marahang nababa’tnalubog sa kalautan – dine, dine sa daungang hindi na nadugtungan,at naging sikat na pasyalan na laang,nilisan mo ako.Dine mo binitiwan ang angkla.Noong gabing ‘yon,tila lumaki’t lumiwanag ang buwan.

kapag naibig | 17 SA PANTALAN IINagahapunan naAng buwan,Muli kong balikanAng dulo ng pantalanKung saan mo akoIniwan. MinasdanAng kulimlimNa hatid Ng mga ilaw-dagitabNa natanglawSa nakasimangot na trikeNg magbabalut.

Tumingala ako.Nakita kong gumuhitSa langit ang maliliwanagNa ugat ng ulap:Parang nagasulatNg mga talinghagangHindi ko maintindihan.

Pumikit ako.Muli kong naramdamanAng paghalik ng tabsingSa aking balat.

18 | cribe

KATAHIMIKAN NG INAIBIG

NagasalitaAng yong mga titigAt inapahayagNg 'yong mga brasoAng pag-ibigNgunitNananatiling tahimikAng 'yong bibig.

kapag naibig | 19 GUSTO KOkay Ella

Gusto kong sumulatNg tulang pag-ibigAt ialay sa 'yoNgunit parang naubosAng mga lirikoNa aking aawitinAt nabura ang mga tintaSa pahina ng isip koNang aking tanggalinAng takip ng panulatAt akmang magapintaSa blankong papel.

Gusto kitang alayanNg mga talinghagaNgayong araw ng mga pusoNgunit tila lumipadAng mga tayutayAt hindi na maabotNg aking mga kamay.Nagmistulang dagaAng mga salitangHindi na mahabol ng pusaKaya nang dumampiAng labi ng armasKong de tinta

20 | cribe

Sa pisngiNg puting pahinaNgalan mo laangAng aking nailista.

kapag naibig | 21 UNDASSana'y maalala mong dalawinSa malawak na himlayanAng puso kong naaagnas.Nabubulok dahil sa tagalNg pagkakatiwangwangMula nang aking ialayAt iyong tanggihan.

At kung sadyang hindiMo ito matatanggap,Sana'y balikan moPa rin at damputinIbalik Sa 'king katawanPara, baka sakali,Ito'y mabuhay'Pagkat matagal na rin itongMistulang patay.

22 | cribe

AWIT

Kahit ilang besesAt ilang ulitKo nang narinigAng awitNa lagi’t laging nahaplosSa aking kaluluwa,Hinding hindiMangingimiAng aking tengaSa pakikinigSa ‘yong himig

kapag naibig | 23 PAGLALAKAD

Gusto ko bayang sulitinAng bawat hakbangNa ating apagsaluhanMula sa dulong gusaliNg EnvergaPatungo sa SM.

Hindi masakayDahil gustong gumastosNang mas maraming orasNa kasama kaSa paglalakad.

24 | cribe

PAG-IBIG

Ikulong mo manAy sadyang makawalaAwit ng puso

kapag naibig | 25 LIGAYA

Galak ng pusoAng tuwa at ang sayaAking ligaya

26 | cribe

PASASALAMATGusto kong magpasalamat, una sa lahat, sa Di-

yos na siyang pag-ibig sa pagbibigay sa akin ng kakayahang umibig at ibigin. Pinasasalamatan ko ang aking mga magulang, na umibig sa akin buhat pa noong una. Para sa pagtitiwala, pagpapasensya, pag-unawa at pagpapatawad. Nagapapasalamat rin ako sa lahat ng aking mga kama-anak at kaibigan na naniwala at sumuporta at tumulong sa akin.

Sa Mulanay na aking tahanan kahit hindi ako dito isinilang. Ganon din sa mga Mulanayin.

Pinaaabot ko rin ang aking pasasalamat kay Mark Bringel na siyang umakit sa akin na lakbayin ang mundo ng panitikan, kay Alvin Ursua na aking mentor, at sa lahat ng bumubuo ng Kataga-Lucena Panitik, sa pangunguna ni Jayson Paderon, para sa paghubog sa aking panulat.

Nais ko ring pasalamatan ang mga nakasama ko sa Tacloban noong PRS10. Kay Ser Reuel Aguila, sa mga kaguruan at mga co-fellows ko. Sa mga tumu-long sa akin para mabuo ang proyektong ito: kila Jerry Gracio, Joey Baquiran, Raymond Ybañez, at Xeus Foja.

Sa lahat ng aking inibig at iniibig, salamat!

Mangingibig si ABEL CRIBE – nagmamahal, nasasaktan, patuloy na nagmamahal. Lumaki’t nagkaisip sa bayan ng Mulanay kaya matindi ang kanyang puntong Mulanayin (na nadala niya hanggang sa kanyang mga akda). Kasalukuyan siyang kumukuha ng kursong AB English sa Enverga University. Miyembro siya ng KATAGA at naging fellow sa ika-10 Palihang Rogelio Sicat.

Ang May Akda