ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พนศข พนมยงค

คำนำ “ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พนศข พนมยงค” ไดรวบรวมขอเขยนบอกเลาชวต

อนยาวนานของทานผหญงพนศข พนมยงค ทไดประสบ รเหน รสก และผจญกรรมทามกลางคลนลมทโหมกระหนำลกแลวลกเลา ซงเปนสวนหนงของประวตศาสตรการเมองไทยเกอบหนงศตวรรษทผานมา โดยได “ลขตชวต ลขตประสบการณ” ดวยตวของทานเอง การททานชอบคด ชอบอาน ชอบเขยน ชอบจดบนทกประจำวน และมความจำเปนเลศไดฝกฝนทกษะในการถายทอดประสบการณเปนตวหนงสอ และทสำคญ ความซอสตย ความร ความสามารถ ความอดทน ความเสยสละ ทมอยไดสะสมมาจากการรวมชวตเกอบ ๕๕ ป กบนายปรด พนมยงค

หลงการทำบญวนคลายวนเกดครบ ๙๕ ป ทานผหญงพนศข พนมยงค ไดปรารภกบลกๆ วา ในโอกาส วนคลายวนเกดของทานทจะมาถงในปตอมา ซงครบ ๘ รอบนกษตร หรอ ๙๖ ป อนตรงกบวนท ๒ เดอนอาย (มกราคม) ปกน (พ.ศ. ๒๕๕๑) นน ทานอยากจะใหนำภาพชวตตงแตแรกเกดมาประมวลเปนหมวดหม โดยลำดบภาพตามแตละรอบนกษตร ๑๒ ป ททานไดใชชวตอยหลายท บางขณะกหลายประเทศ

“ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พนศข พนมยงค” จงไดนำภาพชวต ๘ รอบนกษตร มาเปนภาคแรกตามความประสงคของทาน

และเพอความสมบรณของหนงสอ ไดผนวกเอาขอเขยน สนทรพจน และสาร ในวาระตางๆ ของ ทานผหญงฯ อกทงบทสมภาษณ ซงบางครงอาจมขอความซำกนเนองมาจากเปนการเผยแพรตางกรรม ตางวาระในประเดนทคลายคลงกน

นอกจากนน ยงไดรวบรวมจดหมายบางฉบบระหวางนายปรด กบทานผหญงพนศข พนมยงค ไวในหนงสอเลมนดวย

หวงวา “ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พนศข พนมยงค” จะทำใหผอานไดรจก ตวตนอนแทจรงของผหญงทเปนเสยวหนงในตำนานประวตศาสตรการเมองไทย นาม “พนศข พนมยงค”

คำนำ ภาพชวต ๘ รอบนกษตร ๑ ลขตชวต ลขตประสบการณ ๒๕ ] ชวต ๘๔ ปเทาทจำได ๒๖ ] เมอขาพเจาเขาเฝา สมเดจพระศรพชรนทราฯ

และสมเดจพระศรสวรนทราฯ ๔๘

] ร.ร.เซนตโยเซฟคอนแวนตกบขาพเจา ๗๔ ] เพอนรวมชนขาพเจาชอ... จำกด พลางกร ปวย องภากรณ ฯลฯ ๘๒ ] ระหกระเหนจากบานเกดครงท ๑ ๙๔ ] ชวตขาพเจาในยามสงครามและสนตภาพ ๑๑๖ ] เลาใหลกหลานฟง ๑๖๘ ] รฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ ๑๗๔ ] ขบวนการประชาธปไตย

๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ ๑๘๔ ] เมอขาพเจาถกกลาวหาวาเปน “กบฎ” ๒๐๒ ] ชวตของลกปาล ๒๑๘

หนา

] ระหกระเหนจากบานเกดครงท ๒ ๒๔๖

] รำลกถงความหลง ๒๕๘ ] ตรษสงกรานต ๒๖๖ ] ยอนรอยถนนสลม ๒๗๒ ความนกคดเนองในวนปรด-๑๑ พฤษภาคม ๓๑๑ สนทรพจนและสาร ๓๒๕ บทสมภาษณ ๓๔๑ ] ชวงหนงแหงชวต ทานผหญงพนศข พนมยงค ๓๔๒ ] ทานผหญงพนศข พนมยงค ๓๗๖ ] ทานผหญงพนศข พนมยงค

ในบทบาทของแม ๓๘๔ ] ผลของการทกอสรางไวดแลว ยอมไมสญหาย ๓๙๔ ] ทานผหญงพนศข พนมยงค

คำบอกเลาถงอดต ๔๐๒ จดหมายจากปรดถงพนศข ๔๑๗

สารบญ

ตงแตลมตาด โลก เมอวนท ๒ มกราคม ๒๔๕๕ ผหญงคนหนงได

ผานรอนผานหนาว สขและทกข ระหกระเหนจากบานเกดไปยงตางถนตางแดน

อนไกลโพนเปนเวลานาน กวาจะไดกลบสออมอกแผนดนแม แตทายสดแลว

หลกเลยงไมพนกฎแหงวฏสงสาร โดยไดละสงขารอยางสงบเมอวนท ๑๑พฤษภาคม

๒๕๕๐ณแผนดนแมดวยวย๙๕ป๔เดอน๙วน

ภาพชวต๘รอบนกษตร

�

ขาพเจาเกดเมอวนท ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๕ ในจวนเจาเมองสมทรปราการ รมปากนำเจาพระยา

นกษตรท เมองไทย กำเนด - วยเดก - เรยนหนงสอ

๑

(๑) มหาอำมาตยตร พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา และคณหญงเพง ชยวชตฯ (บดาและมารดาของพนศข) (๒) สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง พระราชทานนาม “พนศข” (๓) พนศข เมออาย ๓ ขวบ

(๒๔๕๕ - ๒๔๖๗)

(๑)

(๒)

(๓)

�

วนท ๓๐ พฤษภาคม สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง จงทรง พระกรณาโปรดเกลาฯ ใหราชเลขานการในพระองคฯ อญเชญพระราชหตถเลขา พระราชทานนามเดกหญง นนวา ‘พนศข’

(๑)

(๒)

(๑) พนศข เมออาย ๖ ขวบ (แถวยนซายสด) ถายภาพรวมกบครอบครว (๒) ภาพฝพระหตถพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ในงานฤดหนาวพระราชวงสวนสราญรมย พ.ศ. ๒๔๖๖ พนศข อาย ๑๑ ป (แถวยนซายสด) (๓) เขมกลดอกษรพระนาม “ส.ผ.” (สมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศรฯ)

(๓)

�

(๑) ลายมอของพนศข วชาประจำวน ชน Standard VII เมอครงศกษา ทโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต (๒) พนศข เมออาย ๑๓ ป

ครนเมอ พ.ศ. ๒๔๖๒ ขาพเจามอาย ๖ ขวบ ไดเขาเรยนชน Preparatory หรอชนเตรยมประถมทโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต

(๑)

(๒)

�

ตงแตเดก คณพอ (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา - ขำ ณ ปอมเพชร) สอนใหฉนและพๆ นองๆ ตองมศล ๕ ซงฉนกยดเปนแนวปฏบตในการดำเนนชวตมาโดยตลอด เมอฉนมาใชชวตอยกบนายปรด นายปรดเปนผทยดมนในคำสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เราสองคนมความเชอเหมอนกนวา ชวตของเราเมอมขนยอมมลง เมอมสขยอมมทกข เมอมความราบรนยอมมอปสรรค

นกษตรท เมองไทย, ฝรงเศส (๒๔๗๖) เยาววย - แตงงาน - แมบาน - ภรยานกการเมอง

๒

(๑) วนเรมชวตค ปรด-พนศข ๑๖ พฤศจกายน ๒๔๗๑ (พนศข อาย ๑๗ ป) (๒) ครอบครวบานปอมเพชร พ.ศ. ๒๔๗๔ พนศข อาย ๑๙ ป (แถวนงท ๒ ขวาสด)

(๒๔๖๗ - ๒๔๗๙)

(๒)

(๑)

�

เมอฉนมารวมชวตกบนายปรดนน ฉนอายเพยง ๑๗ ป เทานนเอง เรองแรกทไดสมผสกคอ การเปลยนแปลง การปกครอง ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ จดหมายลงวนท ๓ กรกฎาคม ๒๔๗๕ ทนายปรดเขยนถงฉน แมจะเปนการสวนตว แตสาระในจดหมายทบอกใหคดถงชาตกบราษฎรมากๆ ฉนกยงงงๆ อย.....

(๑) จดหมายจากปรด ถงพนศข หลงเปลยนแปลง การปกครอง ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ (๒) ปรดอมลลตา พนศขอมปาล ทหวหน เมษายน ๒๔๗๕ พนศข อาย ๒๐ ป (๓) ปรด-พนศข กรงปารส (พนศข อาย ๒๑ ป)

(๑)

(๒)

(๓)

�

เมอขาพเจารำลกถงความหลงคราใด กรสกซาบซงทนายปรดไดเสยสละ และไมเหนแกตวใหความไววางใจขาพเจาอยางเตมท และอดภมใจไมไดวาเปนภรยา นกการเมองทมงบำรงความสขสมบรณของราษฎรไทย โดยมเคยฉอราษฎรบงหลวงหรอกอบโกยประโยชนเพอ ตวเองหรอครอบครวเลย

(๑) กรงปารส พ.ศ. ๒๔๗๖ (พนศข อาย ๒๑ ป) (๒) ในประเทศญปน พ.ศ. ๒๔๗๘ (พนศข อาย ๒๓ ป) (๓) อาย ๒๕ ป

(๒) (๓)

(๑)

�

นกษตรท เมองไทย รบใชชาตระหวางสงคราม - ชวตระหกระเหนหลงรฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐

๓

(๑) พนศข อาย ๒๕ ป (๒) พนศข-ปรด กบลกๆ (จากซายไปขวา) สดา ลลตา ปาล ศขปรดา เมอ พ.ศ. ๒๔๘๐ (๓) ครอบครว บานปอมเพชร พ.ศ. ๒๔๘๐ พนศข อาย ๒๕ ป (แถวนงท ๒ จากขวา)

(๒๔๗๙ - ๒๔๙๑)

(๒)

(๓)

(๑)

�

เมอการตอสเพอคดคาน ผรกรานเปนหนาทของราษฎรไทย ทกคน ขาพเจาไดชวยนายปรด รบฟงวทยตางประเทศเพอทราบความเคลอนไหวของสมพนธมตร ขาวการสรบในสมรภมตางๆ ทวโลก และบางครงขาพเจากชวยเขยน รหสดวยลายมอโดยไมใชพมพดด นอกจากนนกอำนวยความ สะดวกแกเสรไทยทมาปรกษา งานกบนายปรด...

(๒)

(๑) ภาพถายครอบครว ปรด-พนศข รปแรกและรปเดยว ทอยกนพรอมหนาพรอมตา เพราะหลงจากนนครอบครวกเผชญ มรสมทางการเมองและตกอยในสภาพ “บานแตกสาแหรกไมขาด” (๒) พนศขขณะปรกษางานเสรไทย ณ ทำเนยบทาชาง ระหวาง พ.ศ. ๒๔๘๔-๒๔๘๘

(๑)

10

พลนไดยนเสยงปนกลจากรถถงยงรวใสตวตก... ‘อยายง! ทนมแตผหญงกบเดก’ ขาพเจาตะโกนรองสวนเสยงปนกล

สกครเสยงปนสงบลง ทหารยศนายรอยนำทหารเขามา ในทำเนยบ ‘พวกเราจะเปลยนรฐบาล’ นายทหารผนนบอกขาพเจา ขาพเจาทวงทนท ‘ทำไมมาเปลยนทน ทำไมไมไปเปลยนทสภาเลา’

(๑) ในงานทอดกฐนจงหวดพระตะบอง พ.ศ. ๒๔๘๘ (พนศข อาย ๓๓ ป) (๒) ภาพฝพระหตถพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ๙ พฤษภาคม ๒๔๘๙ ณ พระทนง อนนตสมาคม (๓) พนศขกบวาณ และดษฎ (๔) ทำเนยบทาชาง

(๑)

(๔)

(๒) (๓)

11

นบแตนายปรดหลบหนไป นอกจากทำหนาทแมแลว ขาพเจายงตองทำหนาทพอดวย ดแลอบรมสงสอนลกๆ..... (๑) พนศข อาย ๓๖ ป

(๒) “รปประวตศาสตร ถายโดย น.ส.พ. เมอวนท ๒๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๕ ขณะทตำรวจนำไปศาลอาญาเพอขออำนาจฝากขง อาย ๔๐ ป ๑๐ เดอน ๑๙ วน ขอหา ขบถภายในและภายนอกราชอาณาจกร” (คำบรรยายภาพโดยพนศข)

นกษตรท เมองไทย, ฝรงเศส, เมองจน ผนำครอบครว, ถกจบกม, รวมทกขรวมสขกบปรด

๔ (๒๔๙๑ - ๒๕๐๓)

(๒)

(๑)

1�

ตงแตนายปรดลภยการเมองไปตางประเทศ ฉนมหนาทเลยงดลก ๖ คน ทำขนมขายบาง รบสงลกเลกๆ ไปโรงเรยนบาง

(๑) กรงปารส พ.ศ. ๒๔๙๖ (๒) กบลกๆ ดษฎ วาณ สดา ท East Grinstead ประเทศองกฤษ พ.ศ. ๒๔๙๖ (พนศข อาย ๔๑ ป) (๓) พนศขกบมารดา คณหญงเพง ชยวชตฯ (พ.ศ. ๒๕๐๐)

(๒)

(๓)

(๑)

1�

ในทสด หลงจากถกคมขง ๘๔ วน ฉนกพนคด “กบฏสนตภาพ” โดยอยการ สงไมฟอง และไดเดนทางไปฝรงเศส องกฤษ สวเดน ฟนแลนด สหภาพโซเวยต จนไดใชชวตลภยการเมองในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน เมอเดอนธนวาคม ๒๔๙๖ และในบนปลาย นายปรดกบฉน ใชชวตคทกขคยากทบานพกชานกรงปารส จนนายปรด สนอายขย เมอวนท ๒ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๒๖

(๑) ปรด-พนศข จตรสเทยนอนเหมน พ.ศ. ๒๕๐๒ (พนศข อาย ๔๗ ป) (๒) พระราชวงฤดรอนกรงปกกง พ.ศ. ๒๕๐๒ (๓) นครหงโจว พ.ศ. ๒๔๙๘ (พนศข อาย ๔๓ ป) (๒) (๓)

(๑)

1�

นายปรดมารบขาพเจากบลก ๒ คน ทเมองหมานโจวหล ดานแรกของประเทศจน ๔ ปกวาเกอบ ๕ ปทจากกน หลงขบวนการประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ ประสบความลมเหลว ไมนกวาจะไดพบกนอกในดนแดน อนไกลโพนจากเมองไทย หวงวา คงจะไมพลดพราก จากกนอกตอไป

นกษตรท เมองจน รวมทกขรวมสขกบปรด

๕

(๑) นครกวางโจว พ.ศ. ๒๕๐๕ (พนศข อาย ๕๐ ป) (๒) วนชาตจน บนประตสนตสวรรค (เทยนอนเหมน) กรงปกกง ๑ ตลาคม ๒๕๐๘ (พนศข อาย ๕๓ ป)

(๒๕๐๓ - ๒๕๑๕)

(๑)

(๒)

1�

รฐบาลจนจดใหครอบครวนายปรด มชวตอยอยางสะดวกสบาย มแพทยพยาบาลดแลอยางใกลชด มโอกาส ขนเหนอลองใต ทศนาจรและเยยมชมความเจรญกาวหนาในการสรางสรรคประเทศจนอยเนองๆ ทงหมดน นายปรดและครอบครวรสกซาบซง ในไมตรจตมตรภาพและการเออเฟอของรฐบาลจนและราษฎรจนเสมอมา

(๑) บานเกดประธานเหมาเจอตง มณฑลหหนาน (พ.ศ. ๒๔๙๙) (๒) นครคนหมง (พ.ศ. ๒๕๐๓) (๓) สนทนากบนายกรฐมนตร โจวเอนไหล กรงปกกง (พ.ศ. ๒๕๐๖)

(๓)

(๒)

(๑)

1�

(๑) ทศนาจรในประเทศจน (พ.ศ. ๒๕๐๓) (๒) นครกวางโจว มณฑลกวางตง (พ.ศ. ๒๕๐๖) (๓) สวนสาธารณะนครกวางโจว (พ.ศ. ๒๕๐๗)

(๒)

(๓)

(๑)

1�

ประเทศฝรงเศสเปนประเทศแหงความทรงจำหนหลง สำหรบนายปรดและขาพเจา เปนดนแดนแหงประชาธปไตย นายปรดสามารถดำเนนชวตไดตามความปรารถนา ศกษาคนควา เขยนบทความ พบปะนกศกษาไทยในตางแดน ญาตมตรแวะเวยนมาเยยม...... เปนชวตทเรยบงาย แตทรงคณคา

นกษตรท ฝรงเศส รวมทกขรวมสขกบปรด สบทอดเจตนารมณปรด

๖ (๒๕๑๕ - ๒๕๒๗)

(๒) (๔)

(๓)

(๑) บานอองโตน 173 Avenue Aristide Briand, 92160 ANTONY (๒) (๓) “คณลงคณปา” ของนกเรยนไทยในประเทศฝรงเศส และ ในยโรป

(๑)

1�

ลกๆ ของขาพเจาตดงานสอนทมหาวทยาลย การไปตลาดเปนหนาทแมบานอยางขาพเจา แตกเปนความสขทไดเลอกปลาสดๆ อยางปลาบาร (bar) มาทำอาหารใหนายปรดรบประทาน....

(๑) ปรด อายครบ ๘๐ ป บานอองโตน (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๒๓) (๒) ปรด-พนศข แตงงานครบ ๕๐ ป (๑๖ พฤศจกายน ๒๕๒๑) (๓) พนศข ชวยตรวจงานเขยนของปรด

(๑)

(๒)

(๓)

1�

(๑) ความสญเสยครงยงใหญในชวตพนศข ปรดละสงขาร เมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖ (๒) ๙ พฤษภาคม ๒๕๒๖ ณ สสาน Père Lachaise (๓) วนเปดอนสาวรยปรด พนมยงค ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๒๗

(๑)

(๒)

(๓)

�0

นกษตรท ฝรงเศส, เมองไทย กลบสบานเกด สบทอดเจตนารมณปรด

๗

(๑) พนศข ในวนทอฐปรด ตงอย ณ ตกโดม มหาวทยาลยธรรมศาสตร (๒) อฐปรด คนสธรรมชาต ปากอาวไทย ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๒๙ (๓) พนศข ในวนทไมมปรดอยเคยงขาง หนาบานอองโตน ประเทศฝรงเศส

(๒๕๒๗ - ๒๕๓๙)

เราอยมาดวยกนเปนเวลารวม ๕๕ ป นน ดวยความเหนอกเหนใจกน ทำงานรวมกนตามอดมคต และเสยสละ เหตการณบานเมองไดทำใหเราตองแยกกนบางบางขณะ แตในทสดเรากไดมาอยรวมกนในบนปลายของชวต

(๒)

(๓)

(๑)

�1

(๑) พนศข ในวย ๘๓ ป (ตลาคม ๒๕๓๘) ณ สถาบนปรด พนมยงค ทสรางขนเพอดำเนนกจกรรมสรางสรรคอนเปนประโยชนตอสงคมและราษฎรไทย ตามทปรดหวงใย (๒) ในงานเปดนทรรศการผลงานศลปกรรมเดกและเยาวชน ณ สถาบนปรด พนมยงค พ.ศ. ๒๕๔๒ (๓) เปนประธานเปดลานเสรไทย ๑๖ สงหาคม ๒๕๓๘ (๔) รบมอบรางวลสตรดเดนในพระพทธศาสนาแหงโลก ประจำป ๒๕๔๘ เมอวนท ๗ มนาคม ๒๕๔๘ ณ ตกสหประชาชาต กรงเทพฯ

(๒)

(๓)

(๑)

(๔)

��

(๑)

๖๗ ปผานไป อดมการณของ คณะราษฎรยงมไดลลวงดงเจตนา- รมณของผกอการครงนน ดวยปจจย ทเปนอปสรรคหลายๆ ดาน ดงนน เปนหนาทของคนรนใหมทจะสบสานใหหลก ๖ ประการของการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ ปรากฏเปนจรง

นกษตรท เมองไทย สบทอดเจตนารมณปรด (๑๑ พ.ค. ๒๕๕๐)

๘ (1) พนศข ในพธสดดเกยรตคณ ๑๐๐ ป รฐบรษอาวโส ปรด พนมยงค ณ หองประชมรฐสภา ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๓ (๒) “อยากใหนกศกษารนใหมรจกนายปรด พนมยงค ผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง ไดสบทอดเจตนารมณของนายปรด พนมยงค ในการเปนคนดทมความรและมคณคา ตอสงคมไทย

...ขอใหลกหลานธรรมศาสตรรนใหมประสบความสำเรจและขอใหยดถอแบบอยางความสจรต ยตธรรม และความซอสตยตอบานเมองของนายปรด พนมยงคไวเปนแบบอยางในการดำรงชวต”

พนศข ใหโอวาทนกศกษาใหม มหาวทยาลยธรรมศาสตร

๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๘

(๒๕๓๙ - ๒๕๕๐)

(๒)

��

(๑) พนศข ในวย ๘๙ ป ขณะบนทกความทรงจำ (พฤษภาคม ๒๕๔๔) (๒) พนศข และครอบครว ในวนเกดครบ ๙๕ ป (๒ มกราคม ๒๕๕๐) (๓) วนปรด ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๙ ทามกลางลกหลาน ณ ลานปรด มหาวทยาลยธรรมศาสตร (๔) พนศข ในวย ๙๑ ป (๕) กอนละสงขาร ๕ วน (๖ พฤษภาคม ๒๕๕๐) ณ วดชลประทานรงสฤษฏ

(๓)

(๑)

(๔) (๕)

(๒)

��

(๑) สนทนาธรรมกบพทธทาสภกข (สวนโมกขพลาราม ๒ ม.ค. ๒๕๓๖) (๒) สนทนาธรรมกบพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) (บานพนศข ๒ ม.ค. ๒๕๓๒) (๓) สนทนาธรรมกบปญญานนทะภกข (วดชลประทานรงสฤษฎ ๖ พ.ค. ๒๕๕๐) (๔) พนศขไดละสงขารในวย ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน “ปญญ สข ชวตสงขยมห บญทำใหเกดสข ในเวลาสนชวต” (๑๒ พ.ค. ๒๕๕๐ เวลา ๐๒.๐๐ น.) (๕) คำสงถงลกๆ ทกคน

(๑)

(๕)

(๒)

(๓)

(๔)

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต)ไดกลาววา

“ทานผหญงพนศข พนมยงค มใชเปนเพยงบคคลหนงทมชอผานเขามาใน

ประวตศาสตร ในฐานะภรยาของทานรฐบรษอาวโส ปรด พนมยงค เทานน แตชวต

ของทานผหญงพนศข พนมยงค เปนประวตศาสตรสวนหนงดวยทเดยว อยางนอย

ในกระแสแหงความผนผวนปรวนแปรของเหตการณบานเมอง ทชวตของทานผหญง

พนศข ถกกระทบกระแทกอยางหนกหนวงรนแรงครงแลวครงเลา ตลอดชวงเวลา

ยาวนาน ทานผหญง รเหน รสก มองสถานการณและเหตการณเหลานนอยางไร

รวมทงนำชวตและบคคลทเกยวของโดยเฉพาะครอบครวลลวงผานพนมาไดอยางไร

กเปนเรองทนาสนใจศกษาอยางมาก”

คำตอบจะอยใน“ลขตชวตลขตประสบการณ”ของทานผหญงพนศขพนมยงค

ลขตชวตลขตประสบการณ

พนศข อาย ๓๙ ป กรงปารส พ.ศ. ๒๔๙๔

27

ชวต ๘๔ ป เทาทจาได

ขาพเจาเกดเมอวนท ๒ มกราคม ๒๔๕๕ ตรงกบวนองคาร ขน ๑๔ คำ เดอนอาย ปกน ทจวนผวาราชการจงหวดสมทรปราการ

รมนำ เยองพระสมทรเจดย เปนบตรมหาอำมาตยตรพระยาชยวชต

วศษฏธรรมธาดา (ขำ ณ ปอมเพชร) และคณหญงเพง (สกลเดม

สวรรณศร) คณพอคณแมไดพาเขาเฝาสมเดจพระศรพชรนทราบรม-

ราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง ขณะประทบแรมทพลบพลา

ในบรเวณจวนผวาฯ เพอขอรบพระราชทานชอ ซงทรงพระกรณา

โปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา “พนศข” เมอวนท ๓๐ พฤษภาคม

ร.ศ. ๑๓๑ (พ.ศ. ๒๔๕๕)

บทความน ทานผหญงพนศข บนทกดวยลายมอ เลาโดยยอ ชวต ๘๔ ปของทานใหลกหลานฟงแบงเปน ๒ หวขอคอ “วยเยาว” กบ “ชวตครอบครว” ทานบนทกไวจนถงการสนสดสงครามโลกครงท ๒ และ การประกาศสนตภาพ เมอ วนท ๑๖ สงหาคม พทธศกราช ๒๔๘๘

28

วยเยาว

ในระหวางทคณพออยจงหวดสมทรปราการ พระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหวไดโปรดเกลาฯ ตงกองเสอปา และเวลาเยน

มการฝกพวกเสอปากนแทบทกวนทจวนผวาฯ นอกจากฝกการใชอาวธ

แลวยงมการรองเพลงปลกใจอกดวย ตอนนนขาพเจายงจำความไมได

แตผใหญเลาใหฟงวาขาพเจารองเพลงเสอปาได และไดรบรางวลจาก

เจานายทไปประทบ ณ ทนนบอยครง

ตอมาเมอคณพอยายเขามารบราชการในกรงเทพมหานคร และ

เมอขาพเจามอายประมาณ ๖-๗ ขวบ ไดเขาเฝาเปนครงท ๒ ในวน

เฉลมพระชนมพรรษา ทพระราชวงพญาไท รบพระราชทานสลากเพอไป

ขนเอาของเลน รบพระราชทานเลยงอาหารเยนดวย

เมอมาอยในกรงเทพฯ คณพอไดรบพระราชทานบานอยทเหนอ

ปากคลองสาน พสาวซงแกกวา ๒ ป ไดถกสงไปเขาโรงเรยนเซนตโยเซฟ

คอนแวนต และพกอยท “บานศาลาแดง” ซงเปนบานของทานเจาพระยา

ยมราช (ปน สขม) ปจจบนเปนโรงแรมดสตธาน เพราะใกลโรงเรยน

เนองจากบานทอยไมสะดวกแกการเดนทาง ตองขามฟากมาขนท

กรมเจาทาและขนรถตอไปโรงเรยน พอพสาวเขาเรยนไดราว ๒ สปดาห

กลบมาบานเลาเรองโรงเรยนใหฟง ขาพเจาจงอยากจะไปเรยนบาง

29

คณพอคณแมกเตมใจ จงเรมเขาเรยนโดยเปนนกเรยนไปมา พกอย

“บานศาลาแดง” วนเสารจงกลบบาน เมอพกอย “บานศาลาแดง” ได

ระยะหนงเกดคดถงบาน จงกลบมาอยทบาน ซงการเดนทางลำบากมาก

คอตองนงเรอจางขามแมนำไปขนทกรมเจาทา แลวขนรถยนตตอไป

โรงเรยน หากฝนตกกไมไดไปโรงเรยน คณพอมาสรางบานทถนนสลม

เมอพทธศกราช ๒๔๖๔ และใหชอวา “บานปอมเพชร” บานอยไมไกล

จากโรงเรยน ถงกระนนเรากนงรถยนตไปเรยน และบางครงกกลบมา

รบประทานอาหารกลางวนทบาน

ขาพเจาไดเขาเรยนชนเดยวกบพสาวมครเปนแมช ในสมยนนแมช

สวนใหญเปนฝรงจะมแมชทเปนคนเวยดนามไมกคน ครงแรกเขาชน

Elementary แลวเลอนเปน Preparatory แลวจงขนเปน Standard

ซงครจะใชภาษาตางประเทศสอน ขณะนนทางโรงเรยนม ๒ แผนกคอ

แผนกภาษาฝรงเศสและแผนกภาษาองกฤษ สวนขาพเจาไดเขาเรยน

แผนกภาษาองกฤษ การเรยนอยในขนปานกลาง ในสมยนนนกเรยนม

ประมาณ ๒๐๐ คน จงรจกกนเปนสวนใหญ เรยนอยจนถง Standard 7

จงลาออกมาแตงงาน นอกจากเรยนหนงสอแลวยงไดเรยนเปยโนอก

ดวย ขาพเจาไดแสดงเปยโนสมอ (Duet) คกบเพอนซงเรยนชนเดยวกน

๒ ครง ในวนปดเทอมมพธแจกประกาศนยบตร

30

ทางบานไมปลอยใหไปเทยวโดยลำพง ใหผใหญพาไปดหนงกลาง

วนบางเปนครงคราว เมอมงานฤดหนาวกไดไปเกอบทกคน ตงแตมงาน

ทสวนจตรลดาจนถงสวนสราญรมย งานฤดหนาวนนอากาศหนาว ตอน

เปนเดกกใสเสอสเวตเตอร พอถงวยรน คณแมตดเสอ Cloak๑ ให ใน

งานมออกรานขายของและขายอาหาร ทวาไปเกอบทกคนคอ คณพอ

เปนอธบดกรมราชทณฑจงมรานของกรมฯ ขายสงของฝมอผตองหา

บางทไดทเหมาะพอทจะตงโตะขายอาหาร คณแมขายอาหารราคาเยา

สวนในงานมรานทขายของแพงทงนน

มอยปหนงพระเจาอยหวตงรานถายรป ครอบครวเราไดไปถายรป

หมซงในหลวงรชกาลท ๖ ทรงถายดวยพระองคเอง คดอตรา ๓ รป

๑๐๐ บาท และเซนพระนาม “ราม ป.ร.” ไวใตรปดวย สำหรบในหลวง

รชกาล ๖ ขาพเจาไดมโอกาสเฝาใกลชด ๒ ครง ครงแรกเมออาย

ประมาณ ๘ ขวบ คอพระองคไดเสดจพระราชดำเนนไปประทบแรมท

พลบพลาตำบลปอมเพชร ซงใกลกบหมบานของบพการขาพเจา คณพอ

จงนำลกหลานในสกล “ณ ปอมเพชร” เขาเฝา และถวายหบบหรไมปม

ฝาหบมตรา “ณ ปอมเพชร” ทองลงยาฝงเพชรเลก ๑ เมด

๑ เสอ Cloak เปนเสอคลมชนดหนง

ภาพฝพระหตถพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ งานฤดหนาวพระราชวงสราญรมย พ.ศ. ๒๔๖๖

31

ในบรรดาพนอง ขาพเจาเปนลกทตดตามคณพอคณแมไปงาน

ตางๆ ทมในขณะนน เชนงานพระบรมศพสมเดจพระศรพชรนทรา

บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง และงานพระบรมศพ

พระมงกฎเกลาฯ รชกาลท ๖ ซงมทกสปดาห พวกเรานงทปะรำ

ขาทลละอองพระบาทฝายในทางเสดจพระราชดำเนนผาน จงไดเหน

ราชประเพณหลายอยางตดตามาจนทกวนน

เรองการศกษา ขาพเจาเรยนอยท ร.ร. เซนตโยเซฟคอนแวนต

๑๐ ป เขาเรยนเวลา ๘.๓๐ น. เลกเวลา ๑๖ น. ตงแตวนจนทร องคาร

พธ วนพฤหสบดหยด และเปดตอวนศกร เสาร หยดวนอาทตย เมอ

เขาหองเรยนจะมการสวดเปนภาษาองกฤษ ตอมาแมชซงสมยนนเรยก

“แมดำ” (คงจะเปนเพราะแตงชดดำหรอเพยนมาจาก Madame) จะอาน

Gospel๒ ใหฟง และมวชา Catechism ซงมคำถามและตอบเปนขอๆ

เกยวกบศาสนาครสต แลวจงเรยนวชาสามญตามตารางโดยสอนเปน

ภาษาองกฤษ ถงเวลา ๑๑.๓๐ น. หยดพกรบประทานอาหารกลางวน

และเลน เชนกระโดดเชอก หมากเกบ ตกหอย ฯลฯ พอเวลา ๑๓ น.

เขาเรยน ชวโมงแรกเรยนภาษาไทย ซงเรยนไมตรงกบชนทเรยนภาษา

องกฤษ และนกเรยนทง ๒ ภาษาเรยนพรอมกน เชนขาพเจาเรยนชน

๒ Gospel : เปนหนงใน ๔ บท คมภรครสตศาสนาทเรยบเรยงใหม

32

Standard สงกวาชนทเรยนภาษาไทย ในขณะนนทโรงเรยนมตกเพยง

๓ หลง ตอมาไดสรางขนอก ๑ หลง มโบสถเลกๆ (Chapel) ดวย

ซงนกเรยนตองไปโบสถทกวนศกรตนเดอน เมอสรางตกใหมเสรจ

ในหลวงรชกาลท ๖ เสดจไปทรงเปด รบเสดจโดยนกเรยนแสดง

เปยโนและเตนระบำถวาย นอกจากนนบางครงมแขกผ ใหญ เชน

ผสำเรจราชการอนโดจนมาเยยม ทางโรงเรยนกจดงานตอนรบโดยให

นกเรยนรองเพลงหมประสานเสยง นกเรยนประจำแบงออกเปน ๓ ชน

คอ ชน ๑ ชน ๒ และชน ๓ ซงมกจะเปนเดกกำพราหรอไมเสยเงน

คาเลาเรยน และสอนวชาตดเสอใหเพอจะไดมอาชพตอไป

ชวตครอบครว

ขาพเจาแตงงานเมอวนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๔๗๑ ทบานปอม

เพชร กบนายปรด พนมยงค ซงมศกดเปนญาตหางๆ คอมเชยด๓

คนเดยวกน นายปรดมอายแกกวาขาพเจา ๑๑ ป เรยนกฎหมายสำเรจ

เปนเนตบณฑต และไดรบเลอกใหไปศกษาตอ ณ ประเทศฝรงเศส เรยน

อย ๗ ป สอบไลไดปรญญารฐเปนดษฎบณฑตกฎหมาย Docteur en

๓ เชยด หรอ เทยด เปนพอหรอแมของทวด

วนเรมตนชวตค ปรด-พนศข

33

นายปรดไดมอบ

เงนเดอนทงหมดให

ขาพเจา ยกเวนคาสอน

ซงเอาไวใชสวนตว

อาหารการกนขนไป

รบประทานรวมกน

กบคณพอคณแม

บนตกใหญโดยไมตอง

เสยคาใชจายใดๆ

ทงสน

Droit ฝายนตศาสตร ประกาศนยบตรชนสงทางเศรษฐศาสตร (Diplôme

d’EtudesSupérieuresd’EconomiePotitique) เมอตนป ๒๔๗๐

คณพอปลกเรอนหอใหในบรเวณบานปอมเพชร ถนนสลม ซงขณะ

นกลายเปนถนนใหญซงตดตรงจากชองนนทรไปจบทถนนสรวงศ ขณะ

นนนายปรดรบราชการเปนผชวยเลขานการกรมรางกฎหมาย (ปจจบน

คอคณะกรรมการกฤษฎกา) และครสอนโรงเรยนกฎหมาย กระทรวง

ยตธรรม นอกจากนนนายปรดยงมโรงพมพสวนตว พมพหนงสอวชา

กฎหมายและเศรษฐศาสตร ชอ นตสาสน อกดวย เราไดรวมกนทำงาน

คอทางโรงพมพขาพเจามหนาทชวยตรวจปรฟ สวนการสอนทโรงเรยน

กฎหมายซงสอนสปดาหละ ๒ ครง กอนไปเลกเชอรนายปรดไดให

ขาพเจาเขยนตามคำบอก ทำใหขาพเจาไดรบความรเพมเตมอกเปนอน

มาก นอกจากนยงเปดสอนพเศษแกผประสงคจะเรยนในเวลาคำทบานม

นกเรยนมาเรยนทงชายและหญงประมาณ ๒๐ คน นายปรดไดมอบเงน

เดอนทงหมดใหขาพเจา ยกเวนคาสอนซงเอาไวใชสวนตว อาหารการกน

ขนไปรบประทานรวมกนกบคณพอคณแมบนตกใหญโดยไมตองเสยคาใช

จายใดๆ ทงสน การใชชวตครอบครว เมอถงวนหยดกไปชมภาพยนตร

บาง ไปจงหวดใกลเคยงเชนอยธยาซงเปนบานเกดนายปรดบาง สมยนน

ขาราชการกระทรวงยตธรรมไดหยด ๑ เดอน คอเดอนเมษายน ภายหลง

แตงงานเราไดไปเทยวชายทะเลแถบตะวนออก โดยเรอภาณรงษ ออก

34

จากกรงเทพฯ เทยงวนเสารแวะระยอง จนทบร เขาเขตกมพชา แวะ

เมองเรยม เมองเดป และเมองซาเตยนซงขนกบเวยดนาม เรอเทยบทา

เฉพาะจนทบรและเมองเรยม ใชเวลา ๖ วน ถงกรงเทพฯ เชาวน

พฤหสบด เสยคาโดยสารคนละ ๖๐ บาท นบวาเปนการทองเทยวท

คมคา เพราะไดอากาศทะเล อาหารดทงไทยและฝรง ปตอๆ ไปไดไป

สงขลาและเลยไปเกาะปนง นบเปนการออกไปตางประเทศครงแรกของ

ขาพเจา และปตอไปกไปพกตากอากาศทอำเภอหวหนซงเสยคาเชา

บงกะโลเพยงวนละ ๔ บาท บางปกไมไดไปไหนเพราะมลกออน เมอป

พ.ศ. ๒๔๗๘ ไปอนโดจนโดยรถยนตทบรรทกรถไฟจนถงอรญประเทศ

จากนนนงรถยนตเขาเขตกมพชาทดานคลองลก ผานปอยเปต โพธสตว

พระตะบอง ไซงอน (ปจจบนโฮจมนหซต) จากไซงอนขนเขาไปดาลต

เพอสงนองสาว ๒ คน คอนวลจนทรและอษา เขาเรยนท LycéeYersin

แม๔ แตงงานได ๑ ปกบ ๔ เดอน จงใหกำเนดลกหญงคนแรก

ซงทลหมอมฟาหญงฯ (สมเดจพระราชปตจฉา เจาฟาวไลอลงกรณ

กรมหลวงเพชรบรราชสรนธร) ประทานชอวา “ลลตา” ตอมาอก ๑ ป

๔ พนศขไดใชสรรพนาม “แม” แทน “ขาพเจา” ทไดใชในตอนตนของบทความน, “พอ” แทน “ปรด” สวน “คณยาย” นน หมายถง “คณหญงเพง ชยวชตฯ” และ “คณตา” หมายถง “พระยาชยวชตฯ” “คณป” หมายถง “นายเสยง พนมยงค”

35

๙ เดอน ไดลกชายใหชอวา “ปาน” เพราะเมอเกดมปานแดงอยท

หนาผาก ตอมาคณยายตดผมใหดวยกรรไกรไปสะกดทปานมเลอดออก

ปานแดงจงหายไป เราจงเปลยนชอใหเปน “ปาล”

ตนป ๒๔๗๕ ราวตนเดอนมถนายน พอบอกกบแมวาจะขอ

อนญาตไปบวช แมกตอบเตมใจ เมอวนท ๒๓ มถนายน พอบอกแมวา

จะไปลาคณปซงอยทนา อำเภอวงนอย จงหวดอยธยา ตอนเชาพอไป

ทำงานตามปกต เยนกกลบมาบานเพอเตรยมเดนทาง แมจงตดรถพาลก

ไปสงทสถานหวลำโพง ในคนวนนนเวลาสองยามเศษปาลซงมอาย

๖ เดอนรองไหโดยไมมอะไรผดปกตเปนเวลานาน จนคณตาซงอยบนตก

ใหญไดยนจงใหคนใชมาถามวาเปนอะไร แตไมทราบสาเหต ไดอมปาล

ไปลงเปลทตกหลงบานจงสงบ แมนกสงหรณเกรงวาพอจะเปนอนตราย

เพราะการเดนทางไปอำเภอวงนอยไมสะดวกตองนงเรอจากอยธยา

ไมเหมอนทกวนนซงมความเจรญมาก พอรงเชาวนท ๒๔ มถนายน

พาปาลลงไปถายรปในสนามหญาหนาบาน ฝนตกหยมๆ ไมมากนก

ทานเจาพระยายมราช (ปน สขม) ไดมาทบาน บอกวาเกดเหตใหญ คอ

คนเรอของทานทจอดอยหนาบานวดสามพระยามารายงานวา มทหาร

กลมหนงพรอมทงรถถงมาจบทลหมอมชายไป (สมเดจเจาฟาบรพตรฯ

กรมพระนครสวรรควรพนต) ทานเจาพระยายมราชมาถามดเผอวาทาง

บานเราพอจะรอะไรบาง เมอยงไมไดความ พอดมเพอนคณตามาทบาน

36

ในขณะนน ทานจงขอใหคณตาและเจาคณคนนนออกไปสบหาความจรง

และทานยงกำชบไมใหนงรถเกงเพราะเกรงวาจะเปนทขวางหขวางตา จง

ไปกบรถเจาคณคนนนซงเปนรถประทน สวนทางบานกเปนหวงเจานาย

ทถกเชญตวไป จนบายคณตากบเพอนกลบมา ไดความวามพนเอก

พระยาพหลฯ เปนหวหนายดอำนาจการปกครอง แตไมทราบรายละเอยด

ขณะนนคนงานทโรงพมพนตสาสนไดมารายงานวามทหารมา ๑ คนรถ

สงใหพมพใบปลว ซงเขาใจวาเรยงพมพไวแลว ทานผใหญซงอยในขณะ

นนบอกวาใหทำตามเขาเถด ตอมามเพอนคณตามาทบานพดทำนองวา

พอมสวนเกยวของกบการยดอำนาจ แตเหนทางบานเราไมรอะไรจงกลบ

ไป พอเวลาคำประมาณ ๓ ทม ไดมชายผหนงกบผตดตาม ๒ คนมาท

ประตบานซงปดแลว บอกวาชอ ซม วระไวทยะ มาขอรบเครองแตงตว

พอเพอประชมเสนาบดในวนพรงน พรอมทงขอเสบยงอาหารดวย เพราะ

ตงแตเชายงไมไดรบประทานอาหาร คณตาไมใหเปดประตเพราะไมรจก

แตเผอญญาตแมซงเปนผพพากษาและอยในบานรจก จงไดจดของใหไป

และทราบทนทวาพอมสวนเกยวของในเหตการณวนน แมขอเพมเตมวา

ประตบานปอมเพชร เปนประตเหลกเปนซๆ โปรงมองเหนกน

ตงแตเยนวนท ๒๓ มถนายน พอไมไดกลบบานเลยจนวนท ๓

กรกฎาคม พอไดเขยนจดหมายถงแมจากพระทนงอนนตสมาคมขอโทษ

ทไมไดพดความจรง เพราะเกรงเรองจะแตก และวาเจาหนาทสบทราบ

37

และจะจบพอในวนท ๒๔ บอกวาททำไปเพอเหนแกชาตและราษฎร

๑๒ ลาน (ในขณะนน) ไดบญยงกวาไปบวช คดถงลก แตขณะนควรอย

กบทหารดกวา ฯลฯ ระหวางนนพอไดใหนายกรฐมนตรมาเยยมแมแทน

ตว จนถงเดอนกรกฎาคม จงยายมาทำงานทวงปารสกวน ซงทางการ

จดใหอยทตกหลงเลกๆ ในบรเวณเดยวกน ตอมาปลายเดอนกรกฎาคม

แมจงพาลลตากบคนเลยงไปอยดวย พอทำงานหนกมาก ตองจดระเบยบ

ราชการตงแตเปนเลขาธการคนแรกของสภาผแทนฯ จดงานเกยวกบ

สำนกเลขาธการคณะรฐมนตร ฯลฯ ตอมาทางรฐบาลไดมอบใหพอราง

เคาโครงการเศรษฐกจตามทไดมการแถลงไวในประกาศของคณะราษฎร

เมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ แตเมอนำเสนอตอทประชมคณะ

รฐมนตร ปรากฏวารฐมนตรสวนมากไมเหนชอบดวย

วนท ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๖ พระยามโนปกรณฯ ปดสภาผแทน

ราษฎร และงดใชรฐธรรมนญบางมาตรา พรอมกนนนไดออกกฎหมาย

“พระราชบญญตคอมมวนสต ๒๔๗๖” และออกแถลงการณประณาม

พอวา “เปนคอมมวนสต” อกทงบงคบใหพอออกจากประเทศไทย พอได

เลอกไปประเทศฝรงเศส และพาแมไปดวย เมอวนท ๑๒ เมษายน

๒๔๗๖ ซงเปนการไปยโรปครงแรกของแม

ระหวางทพำนกอยในประเทศฝรงเศส พอไดทำงานศกษาคนควา

หาความรเพมเตมโดยไปหอสมดแหงชาตเกอบทกวน สวนแมกไปเรยน

พอทำงานหนกมาก ตองจดระเบยบ ราชการตงแตเปนเลขาธการคนแรก ของสภาผแทนฯ จดงานเกยวกบสำนกเลขาธการคณะรฐมนตร ฯลฯ ตอมาทางรฐบาล ไดมอบใหพอราง เคาโครงการเศรษฐกจ

38

ภาษา ไดมโอกาสพกผอนหยอนใจดวยการไปชมการแสดงและด

ภาพยนตรดกระทงละครสตว ลมเลาไปวาการเดนทางจากกรงเทพฯ ไป

สงคโปร เราโดยสารเรอของบรษท B.I. ในวนเดนทางททาเรอ B.I.

มผคนไปสงลนหลาม จนเจาหนาทตองปดประต เอนจเนยรของเรอสนใจ

พอและขนมาคยดวย เมอเราไปถงฝรงเศสสมาชกสภาองกฤษพรรค

Independent Labour ชอ Mr.Maxton ไดเชญใหพอไป House of

Commons เพอฟงการประชมสภา

เราพำนกอย ในปารสจนถงเดอนมถนายน ก ไดขาววาทาง

กรงเทพฯ มการเปลยนแปลง คอ เจาคณพหลฯ ไดยดอำนาจการ

ปกครองประเทศอกครงหนง เพอประสงคใหเปดสภาผแทนราษฎร

เมอเจาคณพหลฯ จดตงรฐบาลแลว ไดเรยกพอใหกลบเพอมาชวยงาน

เราไดออกเดนทางจากฝรงเศสมาถงกรงเทพฯ เมอปลายเดอนกนยายน

เมอมาถงกรงเทพฯ พอแมกแยกกนอยคอ พอตรงไปวงปารสกวน

ทนท สวนแมกลบมาอยบานคณตาคณยาย ภายหลงทเรากลบมา

ไมนานนก กเกดขบถบวรเดช ซงขณะนนแมไปพกผอนทบานคณปาเลก

(สาร) ทจงหวดสมทรปราการ ทางบานในกรงเทพฯ ไดสงคนมารบแม

กลบกรงเทพฯ สมยนนถนนยงไมถงปากนำ เราเดนทางไปและกลบดวย

รถรางไฟฟา พวกขบถเรมกอตวจากจงหวดนครราชสมา และรกเรอย

มาจนถงดอนเมอง หลกส พอตกเยนไดยนเสยงปนดงถงบานเรา

39

ครอบครวเราไดยายไปอยบานซงคณตาใหทดน 360 ตารางวา แต

เราปลกบานเองจากเงนคาขายหนงสอประชมกฎหมายไทย ทกวนเสาร

เยนลกๆ คณตาทออกเรอนแลวจะไปรบประทานขาวรวมกนทบาน

ปอมเพชร บานทเรายายไปใหชอวา “พนศข” เลขท ๑๓๖ สวนบาน

ปอมเพชรเลขท ๑๔๘ ซงอยฝงคลองสลมหางกนไมไกลนก

กลบถงบานแลวไมกเดอนแมไดใหกำเนดลกผหญงเมอตนเดอน

มนาคม ๒๔๗๖ (๒๔๗๗)๕ และตอมาไมกวนพอไดรบแตงตงใหเปน

รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย พอไดทำงานหลายอยางทกระทรวงน

ซงไมจำเปนตองกลาว แตทจะพดถงคอในป พ.ศ. ๒๔๗๘ พอไดเดนทาง

ไปยโรป ทองกฤษพอไดเจรจาลดดอกเบยเงนกทสมยรชกาลท ๖ กมา

เพอบำรงสาธารณปโภคจาก ๖% ทำใหประเทศไดประหยดเงนไมใชนอย

สวนประเทศตางๆ ในยโรปไดเจรจาทาบทามบอกเลกสนธสญญาทไม

เปนธรรม และเดนทางกลบผานอเมรกาและญปน ในระหวางทพอไมอย

แมไดใหกำเนดลกคนท ๔ เปนชาย และเมอพอถงญปน แมไดเดนทาง

ไปพบเพอกลบเมองไทยพรอมกน แมไดเหนหมะครงแรกทญปน ขณะ

นนคาครองชพถกมาก แมจงซอเปยโนเลกมาเปนของฝากลกทกคน ซง

แปวกไดเรมหดจากเปยโนอนน การไปญปน แมเดนทางโดยเรอสนคา

๕ สมยนน วนท ๑ เมษายนขนจลศกราชใหม

40

ชวนศษยพอคนหนงไปดวย พรอมทงคนรบใช ๑ คน คาโดยสารถกมาก

เสยคนละ ๙๐ บาทเทานน การเดนทางโดนคลนลมอยางแรง แมไมเมา

คลนแตกนอาหารญปนไมไดเลย กวาจะถงโกเบ นำหนกลดไปหลายกโล

จากโกเบนงรถไฟไปโตเกยว ซงพอถงกอนและรอรบอย ไดทองเทยว

เมองใหญๆ หลายเมองเปนเวลา ๑๒ วน จงเดนทางกลบ พอไดเขาเฝา

พระจกรพรรดญปน และไดรบตรา Rising Sun ชนท ๑ (สายสะพาย)

ตอมาพอไดยายไปเปนรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศ

และเรมเจรจาทำสนธสญญาใหมซงรฐบาลไดรบเอกราชอธปไตยสมบรณ

ในดานการเมอง การศาล และเศรษฐกจ ระยะเจรจาน เราไปงานเลยง

รบรอง และเรากเลยงพวกทตานทตบอยครงเหมอนกน

ในป พ.ศ. ๒๔๘๐ ทประเทศฝร ง เศสมงาน Exposi t ion

Internationale เพอใหผคนไปชมงานน ทางการไดลดราคาคาโดยสาร

เรอเดนสมทร ลดคารถไฟและโรงแรม แมเหนเปนโอกาสทจะไปทศนาจร

ดวยราคาเยา จงไปพรอมทงแปว ซงมอายเพยง ๓ ขวบครง และม

นานด๖ รวมเดนทางไปเรยนตอ ระหวางพกทปารสแมไดมโอกาสเฝา

ในหลวงรชกาลท ๘ และองคปจจบน พรอมทงสมเดจพระพนางและ

พระราชชนน ซงเสดจจากสวสมาปารส และในวนเฉลมพระชนมพรรษา

๖ นวลจนทร ณ ปอมเพชร

พนศข (อาย ๒๕ ป) กบแปว (สดา)

กรงปารส พ.ศ. ๒๔๘๐

41

Pavillion du Siam (ศาลาสยาม) งานมหกรรมนานาชาต กรงปารส พ.ศ. ๒๔๘๐ สมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ประทบกลาง พรอมดวยสมเดจพระพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนาฯ และพระราชชนน (พนศข นงท ๓ จากซาย)

42

ในหลวงรชกาลท ๗ แมกไดไปเฝาถวายพระพรดวย แมพกอยปารสเปน

เวลา ๓ เดอน ไดสงแปวเขา ร.ร. อนบาล สวนตวแมกไปเรยนภาษาอก

การเดนทางกลบเรากลบเพยง ๒ คนแมลก โดยขนรถไฟจากปารสไป

เยนว และลงเรออตาเลยนซงใชเวลาเรวกวาเรอบรษทอน คอสองสปดาห

กถงสงคโปร ทสงคโปรลงเอยด๗ คอยมารบและขนรถไฟไปปนงพก ๑

คน เดนทางจากสถานไปถงกรงเทพฯ

ในขณะทพออยกระทรวงตางประเทศ เวลามเลยงใหญไดจดให

นกเรยนเตรยม ม.ธ.ก. รน ๑ แตงชดสมทรเสนามาชวยบรการแขก

นาเอนดมาก นอกจากนพอยงไปตรวจชายแดนทงภาคอสานและภาคใต

ซงแมไมไดไปดวยเลย ในตนป ๒๔๘๒ แมไดใหกำเนดลกหญงคอดษฎ

ทใหชอดษฎเพราะพอไดรบเหรยญดษฎมาลา เขมศลปวทยา เปนความ

ชอบทแกไขสนธสญญากบนานาประเทศใหเสมอภาค

ตอมาพอยายมาอยกระทรวงการคลง พอไดสรางเสถยรภาพทาง

การเงนและการคลงใหกบชาตไทยหลายดานทสำคญ อาท เชน ยกเลก

เงนภาษรชชปการ ยกเลกอากรคานา ปรบปรงภาษอากรใหเปนธรรม

สถาปนา “ประมวลรษฎากร” เปนแบบฉบบครงแรกในประเทศไทย และ

การโอนวสาหกจยาสบของบรษทองกฤษ อเมรกน เปนของรฐบาลสำเรจ

๗ เขม ณ ปอมเพชร

43

กอนทญปนจะยดไประหวางสงครามโลกครงท ๒ นอกจากนจดเรอง

เงนทนสำรอง และเสนอจดตงธนาคารชาตไทย ซงเปนจดเรมตนของการ

จดตงธนาคารแหงประเทศไทย

ในระหวางนนสถานการณในยโรปมแนวโนมทจะเกดสงคราม

พอไดสรางภาพยนตรเรอง “พระเจาชางเผอก” เปนภาพยนตรเสยงใน

ฟลมพดภาษาองกฤษ เพอโนมนาวใหเกดสนตภาพ โดยชกชวนเพอนฝง

ทมความรดานเทคนคมาชวย สวนผแสดงนนไดเลอกผทมเลอดผสมไทย

กบชาวตะวนตกเปนตวแสดงสำคญ สวนตวแสดงรองๆ กเชญผสงอาย

หลายทานมารวม เชนคณทวดและคณปของเทยน (ชยวฒน บนนาค)

สำหรบทหารทงสองฝายกใชนกเรยนเตรยมธรรมศาสตรและครพละ

ศกษา การถายทำฉากภายในไดเชาบรษทไทยฟลมซงตงอยททง

มหาเมฆ (ปจจบนกองดรยางคทหารอากาศ) ฉากรบกใชทงนาใกล

โรงถาย (ปจจบนสมาคมธรรมศาสตรและททำการทหารเรอ) การถายทำ

นนเฉพาะวนหยดราชการและบางครงกถายทำในเวลากลางคน ตวแสดง

ทรำละครกขอจากกรมศลปากร ตางคนตางชวยกนทำงาน แมมหนาท

เลยงผแสดง และบางทกชวยแตงหนาผแสดงหญงบาง นอกจากน

ยงไดยกกองถายไปจงหวดแพร ในฉากคลองชาง ซงม ส.ส. จงหวดแพร

(เจาวงศ แสนสรพนธ) ชวยหาชางมาถายทำหลายสบเชอก และยงจดหา

เครองแตงกายของนกแสดง ดวยเหตสถานการณสงครามในภมภาค

44

ตงเครยด จงทำใหเรองทตงใจจะฉายเผยแพรกเลยเปนอนไมสำเรจ

ตอมาแมไดใหกำเนดลกคนเลกเปนหญง กอนหนานเกดมกรณ

พพาทอนโดจน ตามบานตองพรางไฟ ปองกนการทงระเบด เมอลกอาย

ได ๕ เดอน เกดสงครามเอเชยบรพา คอในวนท ๘ ธนวาคม ๒๔๘๘

ญปนไดยกพลขนบกหลายจดในประเทศไทย พอถกเรยกไปประชม

รฐมนตรในตอนดกของวนท ๗ ในคนวนท ๖ พอแมไปงานเลยง

นกฟตบอลทธรรมศาสตร เสรจการเลยงแลวแวะเยยมเจาคณพลางกรฯ

ท ร.พ. จฬาฯ เนองจากทานไปหมดสตทสนามฟตบอล ทราบจากแพทย

วาเสนโลหตในสมองแตก พอกลบถงบานคนทบาน (พน พกกะรตน)

รายงานวาพนเอกโมรยาโทรศพทมาวาจะขอพบแม พอทราบดงนนพอ

จงใหโทรเชญตวมาพบในคนนนเอง พนเอกโมรยาเคยเปนทตทหาร

ประจำเมองไทยและคนเคยกบครอบครวเรา เพราะเขาพดภาษาฝรงเศส

เมอมาพบพอเรา บอกวาเขามเรองดวน แตกไมบอกวาเรองอะไร ในคน

วนทพอถกเชญไปประชม เมอถงทประชมคณะรฐมนตรซงอยใกลกบ

วงสวนกหลาบและทราบวาอะไรเปนอะไร ไดใหรถกลบมาบานและสงคน

มาบอกแมวาใหพาลกๆ ลงมาอยชนลาง แมพอเดาเหตการณไดจงเปด

วทยรบฟงขาวจากตางประเทศ จงทราบวาญปนไดเปดฉากสงครามแลว

โดยบกขนหลายจดในภาคใตของประเทศไทย และทใกลกรงเทพฯ คอ

บางป พอกลบจากการประชมรงขนตอนบาย หนาตาทรดโทรมมาก

45

ไดเชญผทใกลชดมาปรกษาเนองจากเหตการณทเกดขน ตอมาในวนท

๑๖ ธนวาคม สภาผแทนราษฎรไดลงมตแตงตงพอใหเปนผสำเรจราชการ

แทนพระองคฯ ทราบมาวาญปนไมพอใจพอ แตกไมกลาทำอะไรท

รนแรง เครองบนสมพนธมตรไดมาทงระเบดครงแรกใกลบานเราคอ

ทสขศาลาบางรก (ปจจบนคอ ร.พ. เลดสน) ไดรบการเสยหายและม

ผเสยชวตดวย ตอมามการทงระเบดบอยครงขน แมจงอพยพไปพกท

คมขนแผน จงหวดพระนครศรอยธยา และพาลกๆ ไปหมด คอลกชาย

๒ คน จาก ร.ร. วชราวธ ลกผหญงจากเซนตโยเซฟฯ และลกๆ ทยงไม

เขาเรยน สวนพอนนยงอยในกรงเทพฯ ทอยธยาแมไดจดหาครมาสอน

หนงสอลกๆ ตอมาทางการไดจดบานทสมเกยรตคอ ทำเนยบทาชาง

ใหอย เมอแมกลบจากอพยพกเขาอยในบานแหงนและไดจดครมาสอน

ลกอก มลกๆ เจาคณพหลฯ และลกนายควงมารวมเรยนดวย ใน

ระหวางสงคราม ประชาชนทวไปไดรบความเดอดรอนมาก เนองจาก

ขาดแคลนเครองอปโภคบรโภค ไหนเครองบนมาทงระเบด ไหนจะเกด

นำทวมใหญ ทำใหแมในฐานะแมบานซงรบผดชอบดแลคนในบานและ

ความกงวลใจเรองทพอทำงานใตดนตอสเพอเอกราชและอธปไตย เครอง

บนสมพนธมตรไดมาทงระเบดถขน จากมาในเวลาเดอนหงาย ตอมาใน

เวลากลางวน พอในฐานะผสำเรจราชการฯ ไดทลเชญเสดจสมเดจ

พระพนวสสาอยยกาเจาไปประทบแรมทอยธยา ครอบครวเรากอพยพไป

การทงระเบดบอยครง

ขน แมจงอพยพไปพก

ทคมขนแผน จงหวด

พระนครศรอยธยา และ

พาลกๆ ไปหมด คอ

ลกชาย ๒ คน จาก

ร.ร.วชราวธ ลกผหญง

จากเซนตโยเซฟฯ

และลกๆ ทยงไมเขา

เรยน สวนพอนนยงอย

ในกรงเทพฯ

46

สวนสนามเสรไทย ณ ถนนราชดำเนน ๒๕ กนยายน พ.ศ. ๒๔๘๘

ปรดหรอ “รธ” หวหนาขบวนการเสรไทย ยนอยหนาสด

47

อยธยาเปนครงทสอง ตอมาเมอสงครามเขมขนขน จงไดเชญเสดจไป

ประทบทพระราชวงบางปะอน ครอบครวเรากตามเสดจไปพกในบรเวณ

พระราชวง แมไดตงโรงเรยนสำหรบลกและผทอพยพในบรเวณใกลเคยง

คอโรงหลงคาจาก ๒ หลง ซงเดม ร.ร. วชราวธเคยอพยพไป และ

ขออนญาตเปนสาขาของ ร.ร. อยธยานสรณ โดยใหผทอพยพไปดวยเปน

คร เชน นานด๘ คณฉลบ๙ สมวงศ๑๐ ตอมามนกเรยนเพมขน จง

ยมครจาก ต.ม.ธ.ก.๑๑ มาชวยอก ๒ คน

ตอนหลงๆ การสรบเขมขน จนถงเดอนสงหาคมสหรฐอเมรกาได

ทงระเบดปรมาณทเมองฮโรชมา ญปนจงยอมแพโดยปราศจากเงอนไข

ทางประเทศไทยกไดมพระบรมราชโองการประกาศสนตภาพ

๘ อาจารยนวลจนทร ณ ปอมเพชร ๙ ครฉลบชลยย พลางกร ๑๐ ครสมวงศ ปทมรส ๑๑ โรงเรยนเตรยมปรญญามหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

(ต.ม.ธ.ก.)

พนศข อาย ๓๔ ป สหรฐอเมรกา (พ.ศ. ๒๔๘๙)

49

เมอขาพเจาเขาเฝาสมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง และ สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา*

๑. ชวงพทธศกราช ๒๔๕๕-๒๔๘๔

ร.ศ. ๑๓๐ (พทธศกราช ๒๔๕๔) พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ

รชกาลท ๖ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหหลวงวชตสรไกรไปรบราชการ

ในตำแหนงเจาเมองจงหวดสมทรปราการ และพระราชทานบรรดาศกด

เปน “พระสมทรบรานรกษ” (ขำ)

พระสมทรบรานรกษ บดาของขาพเจา ตอมาไดรบพระราชทาน

บรรดาศกดเปน พระยาวรณฤทธศรสมทรปราการ พระยาเพชรฎา และ

พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา ตามลำดบ

สมยนนชายฝงแมนำเจาพระยาทเมองสมทรปราการมพลบพลา

ทประทบแรมพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระบรมวงศชนผใหญ

ซงเสดจไปเปลยนพระอรยาบถในฤดรอน

พลบพลาทประทบแรมอยในบรเวณเดยวกบจวนเจาเมอง

* พมพครงแรกใน สารคด, ๒๓: ๒๖๙ (มกราคม ๒๕๕๐), หนา ๘๕-๙๒ หมายเหต: บนทกเมอ มกราคม - พฤษภาคม ๒๕๔๙

50

ปลายเดอนพฤษภาคม ร.ศ. ๑๓๑ หรอ พ.ศ. ๒๔๕๕ สมเดจ

พระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง (สมเดจ

พระนางเจาเสาวภาผองศร) ไดเสดจไปประทบ ณ พลบพลานน

พระสมทรบรานรกษกบภรยาถวายการตอนรบสมเดจพระบรมราช

ชนนพนปหลวง เปนทพอพระราชหฤทย พระองคทรงทราบวา

พระสมทรฯ เปนนองชายทานผหญงตลบ สขม ภรยาของเจาพระยา

ยมราช (ปน สขม)

พระสมทรฯ กบภรยาไดนำบตรวย ๔ เดอนเศษเขาเฝาเพอขอ

พระราชทานนาม

วนท ๓๐ พฤษภาคม จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหราช

เลขานการในพระองคฯ อญเชญพระราชหตถเลขา พระราชทานนาม

เดกหญงนนวา “พนศข” และพระราชทานเหรยญทองลงยาอกษร

พระนาม “ส.ผ.”

สมเดจเจาฟาวไลยอลงกรณ กรมหลวงเพชรบรราชสรนธร

พระราชธดาในสมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว (สมเดจพระนางเจา

สวางวฒนา) ไดตามเสดจสมเดจพระศรพชรนทราฯ ดงนน ในการเขา

เฝาสมเดจพระบรมราชชนนพนปหลวงครงน จงไดเขาเฝาสมเดจ

เจาฟาวไลยอลงกรณฯ ดวย

(จากซาย) พระเจานองนางเธอ พระองคเจาสวางวฒนาฯ พระเจานองนางเธอ พระองคเจาสนนทากมารรตนฯ และพระเจานองนางเธอ พระองคเจาเสาวภาผองศรฯ

51

ในระหวางทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ เสดจประทบแรมท

อางศลา จงหวดชลบร ในเดอนมถนายน-กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ นน

เมอวนท ๒ กรกฎาคม ไดพระราชทานนามสกล “ณ ปอมเพชร” แก

พระสมทรบรานรกษ ดงปรากฏในราชกจจานเบกษา วาดวยการ

พระราชทานนามสกลครงท ๓ เมอวนท ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๖

เปนอนดบท ๑๕๐

ปรด พนมยงค เขยนไวในบทความเรอง “การพระราชทาน

นามสกล ณ ปอมเพชร” ตอนหนงวา

ทานเจาคณ๑ ผรบพระราชทานนามสกลไดเลาใหขาพเจาฟง

วา ในระหวางทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาฯ เสดจประทบแรม

ทอางศลานน ทานเจาคณขณะนนเปนผวาราชการเมอง (ตอมา

เปลยนเรยกวาจงหวด) สมทรปราการซงเปนเขตตดตอกบจงหวด

ชลบร ไดไปเฝาทลละอองธลพระบาทโดยยงมไดคดขอพระราช-

ทานนามสกล เพราะเรองนยงมไดปรกษาญาตทสบจากบรรพบรษ

เดยวกน แตเมอไดเขาเฝาถวายบงคมแลว พระบาทสมเดจพระ

มงกฎเกลาฯ ไดทรงมพระราชกระแสขนกอนวา ‘ทาจะมาขอ

๑ พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา (ขำ ณ ปอมเพชร)

ตราสกล “ณ ปอมเพชร”

52

นามสกลละกระมง’ (ระหวางนนกำลงทรงพระสำราญในการทรง

พระราชดำรนามสกลของขาราชบรพารทใกลชด) ทานเจาคณฯ ก

เลยกราบบงคมทลสนองพระราชกระแสรบสง ครนแลวพระองค

กทรงปรารภในทามกลางผเขาเฝาหลายคน อาท พระยาโบราณ

ราชธานนทร สมหเทศาภบาลมณฑลกรงเกา (ตอมาเปลยนชอ

เปนมณฑลอยธยา) ถงการททรงทราบประวตบรรพบรษของ

พระสมทรฯ (ขำ) พระองคทรงคนเคยกบพระยาไชยวชตสทธ

สาตรา (นาค) อดตผรกษากรงฯ บดาของพระสมทรฯ และเสดจ

พระราชดำเนนไปทรงรบบณฑบาตทบานทานผน ขณะทพระองค

ดำรงอสรยยศมกฎราชกมาร ทรงผนวชทวดบวรนเวศน และทรง

คนเคยกบทานผหญงยมราช (ตลบ สขม) พสาวของพระสมทรฯ

ขณะทพระองคทรงศกษาอย ในประเทศองกฤษ พระองคทรง

ปรารภวา บรรพบรษของพระสมทรฯ เปนคนในบานสมเดจพระ

ปฐมฯ (พระราชบดารชกาลท ๑) ตงบานอยบรเวณปอมเพชร

รชกาลท ๑ ไดทรงอทศทบานสวนใหญสรางเปนวดสวรรณ

ดาราราม ทเหลออยก ใหขาหลวงเดมตงถนฐานอยทบรเวณ

ปอมเพชรตอๆ กนมา และตงลกหลานเปนผชวยผรกษากรงฯ บาง

ผรกษากรงฯ บางตอๆ มาหลายชวคน แลวรบสงวา “จะใหวา

ณ อยธยา กไมได เพราะอยธยาเปนของฉน” คอทรงหมายถง

53

54

พระองคเคยทรงดำรงพระอสรยยศเปน กรมหลวงเทพทวาราวด

ศรอยธยา (ควรสงเกตวาขณะแรกม พ.ร.บ. นามสกลเมอ พ.ศ.

๒๔๕๖ นนไดโปรดเกลาฯ ใหบคคลทสบสายจากราชสกลนนใช

คำวา ณ กรงเทพฯ ตอทาย ตอมาเมอวนท ๒๔ มนาคม พ.ศ.

๒๔๖๗ จงโปรดเกลาฯ ใหเปลยนเปน ณ อยธยา เรมใชตงแต

วนมหาจกรท ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๘ ครนแลวมพระราชดำรส

ใหราชเลขานการทตามเสดจเขยนบตรตงนามสกลโดยพระองค

ทรงลงพระปรมาภไธยวชราวธ ป.ร. พระราชทานแกพระสมทร

บรานรกษ (ขำ) วา ณ ปอมเพชร เขยนเปนอกษรโรมนวา

na Pombejra

พระสมทรฯ จงไดแจงใหญาตทสบสายจากบรรพบรษทราบ

ตามความสมครใจของผทประสงคใชนามสกลน แตกมบางสาย

ทไดรบพระราชทานนามสกลอยางอน

เมอบดาขาพเจากลบพระนคร ไดดำรงตำแหนงอธบดกรมราช-

ฑณฑ มารดาขาพเจาไดเขาเฝาสมเดจพระศรพชรนทราฯ อยเสมอ

งานเฉลมพระชนมพรรษาในสมเดจพระศรพชรนทราฯ หลายครง

โปรดเกลาฯ พระราชทานการดเปนพระราชเสาวนยใหมารดาขาพเจานำ

บตรธดาเขาเฝารบพระราชทานเลยง ณ วงพญาไท

55

พระองครบสงถามเดกๆ ทเขาเฝาวา “ชออะไร” “ลกใคร”

จากนนพระราชทานสลากของเลนแกบตรธดาขาราชการบรรจอย

ในตลบเซลลลอยดเลกๆ โดยมคณขาหลวงพาไปรบของเลนพระราชทาน

สวนอาหารพระราชทานในวนนนทจำไดม ทอดมนกง หมหวาน

แกงจด และขนมหวาน

พ.ศ. ๒๔๖๒ สมเดจพระศรพชรนทรา บรมราชนนาถ พระบรม

ราชชนนพนปหลวงเสดจสวรรคต สรพระชนมาย ๕๗ พรรษา

สมเดจเจาฟาวไลยอลงกรณฯ ประทบ ณ ตำหนกในสวนสนนทา

มารดาขาพเจาเขาเฝาทลกระหมอมฟาหญงฯ เปนประจำ ทกครงจะ

ถวายสงละอนพนละนอย เชนนำปลาด ทบรรจในภาชนะนารบประทาน

ดวยฝมอของมารดาขาพเจา

ตอนเยนๆ ทลกระหมอมฟาหญงฯ จะเสดจไปวงสระปทม

มารดาขาพเจากมกจะไปวงสระปทมและเขาเฝาสมเดจพระศร-

สวรนทราฯ จนเปนททรงคนเคย สมเดจพระศรสวรนทราฯ ทรงมพระ

มหากรณาธคณ รบสงให “คณหญงเพง” มารดาขาพเจาเขาเฝาทบรเวณ

อฒจนทร ชนสองของพระตำหนก

สมเดจพระศรสวรนทราฯ ทรงฉลอง ๖๐ พรรษา เมอวนท ๑๐

กนยายน พ.ศ. ๒๔๖๕ มงานสมโภชใหญ มารดาขาพเจาไดเขาไป

ชวยงานทตำหนกทลกระหมอมฟาหญงฯ ในสวนสนนทา

สมเดจพระราชปตจฉา เจาฟาวไลยอลงกรณ กรมหลวงเพชรบรราชสรนธร

56

สมเดจพระศรสวรนทราฯ พระราชทานเขมกลด พระนามาภไธย

“สว” ทองลงยาใหมารดาขาพเจา สวนลกๆ ไดรบพระราชทานเหรยญ

“สว” เงนลงยา

เมอวนท ๑๖ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๔๗๑ ขาพเจาเขาสพธ

มงคลสมรสกบนายปรด พนมยงค และมารดาขาพเจาไดพาเขาเฝาใน

เวลาตอมา

ในการเขาเฝาครงนน สมเดจพระศรสวรนทราฯ ทรงถามถง

การศกษาของนายปรด เมอทรงทราบวา สำเรจการศกษาจากประเทศ

ฝรงเศส สมเดจพระศรสวรนทราฯ จงรบสงถามวา “พดไดกภาษา”

สมเดจพระศรสวรนทราฯ ไดพระราชทานเขมเงนลงยา “เจรญสข”

ทลกระหมอมฟาหญงฯ ประทานปลอกผาเชดมอถมเงน กอนหนานน

ยงประทานบหงาเปนของชำรวยในงานสมรส นบเปนพระกรณาธคณ

อยางสง

ทลกระหมอมฟาหญงฯ ประทานชอบตรสาวคนโตของขาพเจาวา

“ลลตา” และประทานเหรยญหอยคอทองลงยามอกษรพระนาม “วอ”

มารดาขาพเจานำนองสาว ๓ คนของขาพเจา เพยงแข, นวลจนทร,

อษา เขาเฝาทลกระหมอมฟาหญงฯ พระองคทรงรบอปถมภเปน

“ขาหลวงเรอนนอก” ใหศกษาท ร.ร. ราชน

57

ฤดหนาวปหนง อากาศหนาวเยน สมเดจพระศรสวรนทราฯ ทรง

ใหคณขาหลวงนำผาหมมาพระราชทานมารดาขาพเจาทบานปอมเพชร

พระองครบสงวา “อากาศหนาว เหนใจคนแก”

พทธศกราช ๒๔๘๑ สมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล และ

พระอนชา เสดจนวตพระนคร สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว

พระพนวสสาอยยกาเจา โปรดเกลาฯ ให ม.ร.ว. สน นพวงศ ขาหลวง

อาวโส นำพระราชเสาวนยรบสงโปรดเกลาฯ ใหมารดาขาพเจาตามเสดจ

ไปปากนำ สมทรปราการ เพอรบเสดจพระเจาอยหวรชกาลท ๘ ซง

ตอมาเรอพระทนงของสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๘ ไดเทยบทา

ททาราชวรดษฐ

บรรดาคณขาหลวงในสมเดจพระศรสวรนทราฯ มอยทานหนง คอ

นางสาวอำไพ ณ ปอมเพชร ญาตขาพเจา เปนธดาของพระยาเพชรฎา

(สอาด) กบ ม.ล.จตรจล (สกลเดม กญชร) พระองคโปรดเกลาฯ ให

คณอำไพไปประเทศสวตเซอรแลนด เพอถวายพระอกษรภาษาไทย

พระราชนดดา คณอำไพ ณ ปอมเพชร นนเสยชวตในเวลาตอมา

ทประเทศสวตเซอรแลนด

หลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ มารดาขาพเจา

และขาพเจาไดเขาเฝาทลกระหมอมฟาหญงฯ พระองคมไดทรงกรว

ในเหตการณทเกดขน รบสงวา “ทวโลกเขากเปนแบบน แตตองทำดวย

ความรอบคอบ”

หลงเปลยนแปลง

การปกครอง

พ.ศ. ๒๔๗๕ มารดา

ขาพเจา และขาพเจา

ไดเขาเฝาทลกระหมอม

ฟาหญงฯ พระองคมได

ทรงกรวในเหตการณ

ทเกดขน รบสงวา

“ทวโลกเขากเปน

แบบน แตตองทำดวย

ความรอบคอบ”

58

ทลกระหมอมฟาหญงฯ ทรงพระเมตตามารดาขาพเจามาก

พระองคเสดจไปตางประเทศเพอรกษาพระวรกาย ๒ ครง เมอเสดจกลบ

ครงแรก ประทานกระเปาใสเครองสำอางแกมารดาขาพเจา ในนนม

ขวดแกวจกขวดสมวง สวยงามสะดดตา ครงท ๒ พระราชทานผาแพร

คลมไหล มารดาขาพเจาไปเฝาทวงคนธาวาส ถนนวทย ขณะนน

พระองคกำลงประชวร และจากนนไมนานพระองคกสนพระชนม

เปนทนาเสยดายยงทสงของประทานตางๆ ไดสญหายไปเมอ

ครอบครวขาพเจาเผชญสภาพ “บานแตกสาแหรกไมขาด” อนเนองจาก

มรสมการเมองครงแลวครงเลา

๒. ระหวางสงครามโลกครงท ๒ (พทธศกราช ๒๔๘๔-๒๔๘๘) ในระหวางสงครามโลกครงท ๒ เมอทหารสมพนธมตรเรมเปน

ฝายโจมตกองทพญปนในประเทศไทย จดยทธศาสตรตางๆ ของญปนใน

พระนครเปนเปาการโจมตทางอากาศของเครองบนฝายสมพนธมตร เมอ

พ.ศ. ๒๔๘๕ พระทนงอนนตสมาคมถกระเบดเสยหาย

นายปรด พนมยงค ในฐานะหวหนาขบวนการเสรไทย ไดตดตอ

ขอใหฝายสมพนธมตรละเวนการทงระเบดบรเวณพระบรมมหาราชวง

และโบราณสถานอนทรงคณคาของชาตไทย และไดกำชบมใหทงระเบด

59

วงสระปทม อนเปนทประทบของสมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว

พระพนวสสาอยยกาเจา

ดวยสถานการณสงครามทวความรนแรงและไมเปนทไววางใจ

นายปรด พนมยงค ซงดำรงตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค ได

ถวายความปลอดภยแดสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา ดวยการอญเชญ

มาประทบ ณ พระราชวงบางปะอน จงหวดพระนครศรอยธยา

สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา

ทรงประทบในเรอพระทนงประพาสแสงจนทร

ดร. ปวย องภากรณ เสรไทยสายองกฤษ เขยนไวในบทความ

“พระบรมวงศานวงศ และขบวนการเสรไทย” ตอนหนงวา

ระหวางทผมสงวทยอยดงกลาวขางตนนน ทางการทหาร

องกฤษไดสงเครองบนมาทงระเบดในประเทศไทยเปนระยะๆ

หวหนาเสรไทยจงไดมโทรเลขแจงไปยงองกฤษวา บางทเครองบน

ทหารองกฤษมาทงระเบดเปะปะ ขอใหระมดระวงใหด เฉพาะ

อยางยง อยาทงทพระบรมมหาราชวงหรอวงของเจานายตางๆ

ใหหลกเลยงพระบรมวงศานวงศและทตงรฐบาล กบททำการเสร

ไทยตางๆ ไดแจงสถานทตางๆ ทควรหลกเลยงไปอยางชดเจน

ทางองกฤษกตอบรบคำวาจะปฏบตตาม เครองบนฝายสมพนธมตรทงระเบด

ทสะพานพระพทธยอดฟา

60

ครงหนงมพระบรมวงศานวงศ ซงจะเปนผใดบางผมจำไมได

หลายองคเสดจหลบภยไปบางปะอน เผอญในระยะนนมเครองบน

ขององกฤษบนไปทางบางปะอนและทงระเบดดวย แตเคราะหดท

ไมมผใดเปนอนตราย รงขนผมไดรบคำตอวาอยางรนแรงจาก

หวหนาเสรไทยในเรองน และไดสงคำประทวงไปอยางดเดอดตอ

กองบญชาการทหารองกฤษ ทางการองกฤษจงมโทรเลขตอบ

ขอโทษ และรบรองวาจะพยายามมใหเกดความพลาดพลงอยางน

ขนอก

การทเสรไทย โดยเฉพาะหวหนาเสรไทย ไดแสดงความ

จงรกภกดตอพระมหากษตรยและพระบรมวงศานวงศ ถวายความ

อารกขาใหพนภยสงครามครงนน สมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา

ไดทรงซาบซงพระทยด และเมอสนสงคราม ไดรบสงเรยกนายปรด

พนมยงค ไปทประทบและขอบใจ ซงคณะเสรไทยถอวาเปนพระ

มหากรณาธคณเปนอยางยง

ทกครงทนายปรดมาบางปะอน กจะเขาเฝาสมเดจพระศรสวรน

ทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา

นบจากวนทนายปรดเขาเฝาพระองคครงแรกเมอ พ.ศ. ๒๔๗๑

มาถงขณะนน เปนเวลา ๑๕-๑๖ ปแลว

61

สมเดจพระศรสวรนทราฯ ขณะเสดจประทบทอยธยานน

ทรงมพระชนษากวา ๘๐ พรรษาแลว ทานทรงทราบตำแหนงเกา

หรอเทยบบรรดาศกดเกากบตำแหนงของคนนนๆ เมอทานเสดจ

ถงอยธยา ขาพเจาเบกขาราชการเขาเฝา เรมตนดวย “ขาหลวง

ตรวจการมหาดไทยภาค” ขาพเจากราบทลตำแหนงตามระบบ

ราชการใหมนน สงเกตวา สมเดจฯ ยงไมเขาพระทย จงกราบทล

ใหมวา “เทศา” กทรงเขาพระทย ครนแลวขาพเจาเบกคนรอง

ไปถวายตวกมไดกราบทลตำแหนงของผนนวา “ขาหลวงประจำ

จงหวด” คอขาพเจากราบทลวา “เจาเมอง” ตลอดไปถงสรรพ-

สามตจงหวดทเปนชอตำแหนงใหม ขาพเจากไดกราบทลวา

“หวหนาฝนสรา” กเขาพระทยไดด ฯลฯ๒

ในชวงนน สมเดจพระศรสวรนทราฯ โปรดเกลาฯ ใหขาหลวงใน

พระองคนำอาหารมอกลางวนและเยนพระราชทานแกครอบครวขาพเจา

ซงหลบภยสงครามทบางปะอน

๒ ปรด พนมยงค: “คำชแจงเพมเตมประกอบ บางเรองเกยวกบพระบรม-วงศานวงศในระหวางสงครามโลกครงท ๒”

62

ณ ทน ขาพเจาขออนญาตบนทกเรองราวเกยวกบการศกษา

ของลกหลานในยามสงคราม และพระมหากรณาธคณในสมเดจพระ-

ศรสวรนทราฯ

ดวยนายปรดกบขาพเจาตระหนกถงความสำคญของการศกษา

ไมอยากใหลกหลานปลอยเวลาไปอยางเปลาประโยชน จงปรกษากนวา

นาจะตงโรงเรยนสำหรบเดกๆ ทครอบครวอพยพมาอยบางปะอนและ

บานแปง

สาขาโรงเรยนอยธยานสรณจงไดกอตงขน ตามกฎของกระทรวง

ศกษาธการ

หองเรยนเปนโรงจาก ๓ หลง ตงอยในเขตพระราชฐานพระราชวง

บางปะอน

โรงจากหลงใหญอยขาง “สภาคารราชประยร” เปนหองเรยนเดกโต

ระดบมธยมศกษา

โรงจากสองหลงเลกอยหนา “สภาคารราชประยร” เปนหองเรยน

เดกเลก ระดบประถมศกษา

ครอาจารยแตละทานความรด การสอนสนกสนาน ทำใหเดกๆ ได

ความรและเพลดเพลน

ครผสอนสวนใหญเปนอาจารยจากโรงเรยนเตรยมปรญญา

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง (ต.ม.ธ.ก.) อาท มหายญ

63

คงสมจต กบ มหาอบล เปรยญ ๙ ประโยค มความรและเชยวชาญ

ภาษาบาล-สนสกฤต และภาษาไทย

ครประสทธ คณะดลก สอนภาษาองกฤษ ครนวลจนทร ณ ปอม-

เพชร สอนภาษาฝรงเศส

นอกจากนน ยงมครจากโรงเรยนดรโณทยาน ครฉลบชลยย

พลางกร เจาของและผกอตงโรงเรยนดรโณทยาน เชงสะพานหวชาง

ถนนพญาไท ภรรยาของคณจำกด พลางกร เสรไทยทถกสงไปปฏบต

ภารกจรบใชชาตทเมองจงกง ประเทศจน

ครฉลบชลยยมหนาทกวดวชาใหเดกนกเรยนแบบเขมขนตวตอตว

ทงวชาภาษาองกฤษ ภาษาไทย เลขคณต ธดาคนหนงของเจาพระยา

รามราฆพกเปนศษยของครฉลบชลยย และยงมครสมวงศ ปทมรส ซง

เปนครทมากดวยความสามารถ

นกเรยนสาขาโรงเรยนอยธยานสรณนมเจานายทเปนหมอมเจา

หมอมราชวงศ และหมอมหลวงชาย-หญงจากราชสกล “เทวกล”

“ชยางกร” “สวสดวตน” “ดศกล” “ไชยยนต” “ฉตรชย” “ศขสวสด” และ

“งอนรถ” ฯลฯ ซงทานเหลานตามเสดจสมเดจพระศรสวรนทราฯ มา

บางปะอน นอกจากนลกหลานนายปรดกบขาพเจา ลกหลานขาราชการ

หลายครอบครวกเรยนทโรงเรยนน

64

สมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา ทรงพระเมตตาบรรดาคร พระ

ราชทานอาหารเลยงครทกมอ ทงยงโปรดเกลาฯ ให พญ.วมลรตน

กรยวเชยร แพทยประจำพระองค รกษาพยาบาลครและนกเรยนดวย

พระราชจรยวตรในสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา ระหวางประทบ

ทพระราชวงบางปะอนนน หมอมเจาหญงอปภศราภา เทวกล ประทาน

เลาไวในหนงสอ สมเดจพระศรสวรนทรา บางตอนวา

๓ เดอนผานไป ลกระเบดลงทเกาะสชง และรอบๆ เกาะ ก

เกาะสชงนนมไดอยหางจากศรราชาเทาใดนก ทำใหดนาพรนพรง

ทานผควบคมขบวนเสดจจงนำความเขามาทลประธานผสำเรจ

ราชการแทนพระองค เพราะเมอสมเดจฯ ตดสนพระทยประทบอย

ตอทศรราชานน ประธานผสำเรจราชการคอ พระเจาวรวงศเธอ

พระองคเจาอาทตยทพอาภา ตรสสงไววา

“ดแลว ทจะประทบโรงพยาบาลสมเดจตอไป เพราะทวงสระ

ปทมกไมปลอดภยเสยแลว ถามเหตอะไรใหเขามาบอกจะจดการ

ถวายใหม”

เมอประธานผสำเรจฯ ทรงทราบแลวตรสวา “เรองนนะรอ

อก ๓ วนคอยมาฟง เพราะทานปรดไดบอกไววา ถาถงคราวจะ

อพยพสมเดจพระพนวสสา ทานปรดจะจดถวายเอง”...

........................................................................................

65

ไมมใครเขาใจวาเหตใด ดร.ปรด ซงเปนหวหนาคนสำคญใน

การบนทอนอธปไตยของพระมหากษตรย กลบมาขออาสาเปนธระ

ในการทถวายความปลอดภยความสะดวกแดสมเดจพระอยยกาเจา

หลายคนแคลงใจ หลายคนชนชม แตจะแคลงใจหรอชนชมกตาม

ความปลอดภยของสมเดจพระอยยกาเจาอยเหนอสงใด สำหรบ

ผมหนาทรบผดชอบในขบวนเสดจอพยพ

ในทสดสมเดจฯ กเสดจจากโรงพยาบาลศรราชามาประทบท

โรงพยาบาลจงหวดพระนครศรอยธยา คงเหลออยแตพระองคเจา

วาป ประทบรกษาพระองคอยตอไป เพราะทรงพระประชวร

ดร. ปรด พนมยงค มารบเสดจ และเชญเสดจลงประทบในเรอ

พระทนงประพาสแสงจนทร นำเรอไปจอดทนนทบรตรงขามกบ

เรอนจำบางขวาง ๑๕ วน เพอรอการจดทประทบทอยธยา

ระหวางทเสดจอพยพหลบภยอยน สมเดจฯ ทรงมพระราชหฤทย

นกถงสมเดจพระราชนดดาอยเสมอ ไดตรสวา

“ดใจ ดใจ หลานอยเมองนอกไมตองมาลำบากอยางน

ไมอยางนนฉนคงเอาไมรอด หวงหลาน”

ทอยธยา ดร. ปรดและภรรยาไดเขาเฝาแหน กราบทลซก

ถามถงความสะดวกสบายอยเปนเนองนจ จนคนทคลางแคลงอย

บางคนชกจะไมแนใจ เพราะกรยาพาทในเวลาเขาเฝานนเรยบรอย

ไมมใครเขาใจวา

เหตใด ดร.ปรด ซงเปน

หวหนาคนสำคญ

ในการบนทอนอธปไตย

ของพระมหากษตรย

กลบมาขออาสาเปนธระ

ในการทถวาย

ความปลอดภย

ความสะดวกแด

สมเดจพระอยยกาเจา

หลายคนแคลงใจ

หลายคนชนชม

66

นก นมนวลนก นยนตากไมมแววอนควรจะระแวง ครงแรกทเขา

เฝา ม.จ. อปภศราภา เทวกล ผควบคมกระบวนเสดจ กราบทลวา

หลวงประดษฐฯ๓ มาเฝาสมเดจฯ ไมเคยทรงรจกหลวงประดษฐฯ

มากอนเลย หลวงประดษฐฯ คนเดยวททรงรจกคอหลวงประดษฐ

บาทกา๔ เจาของหางทำรองเทามชอแหงหนงในพระนคร เปน

ผทรงพระกรณาในเรองเงนทองอยเสมอ จงตรสวา

“ออ เขาเอาเงนมาใชฉนนะ”

“ไมใชเพคะ...” ม.จ. อปภศราภา กราบทล

“ไมใชคนน คนนเขาเปนผแทนพระองคพระเจาอยหว”

กราบทลแลวเหนสมเดจฯ ยงทรงสงสยอยกกราบทลตอไปวา

“สมเดจเจาพระยายงไงละเพคะ”

สมเดจฯ กทรงเขาพระทยทนท ทรงมพระราชปฏสนถาร

ดวยเปนอยางด

“มาซ พอคณ อตสาหมาเยยม”

ตรสซกถามถงทพก และเมอทรงทราบวาพกอยทคมขนแผน

กทรงหนไปทางขาหลวง ตรสสงวา

๓ หลวงประดษฐมนธรรม (ปรด พนมยงค) ๔ หลวงประดษฐบาทกา (เซงชง)

67

“ดขาวปลาไปใหเขากนนะ”

เวลาเยนๆ ผสำเรจราชการฯ กเชญเสดจประทบรถยนต

ประพาสรอบๆ เกาะ

“หลานฉนยงเดกนะ ฝากดวย”

เปนกระแสพระราชดำรสครงหนง ผสำเรจราชการฯ ก

กราบทลสนองพระราชประสงคเปนอยางดดวยความเคารพ ทำให

ผทชนชมกทวความชนชมยงขน ผทคลางแคลงกเรมจะไมแนใจ

ตนเอง

วนหนงทวดมงคลบพตร จงหวดอยธยา สมเดจฯ ตรสวา

“ฉนจะไปปดทอง”

ตรสแลวทรงซอทองทวางขายอยในบรเวณนน เมอเสดจไปถง

องคพระปรากฏวาทรงปดไมถง ผสำเรจราชการฯ จงกราบทลวา

“ขาพระพทธเจาจะไปปดถวาย”

สมเดจฯ จงประทานทองใหไปพรอมตรสวา

“เอาไปปดเถอะ คนททำบญดวยกน ชาตหนากเปนญาตกน”

เลาลอกนวา กระแสพระราชดำรสนนทำใหผสำเรจราชการฯ

ซาบซงมาก พวกทชนชมกสรรเสรญพระปรชาสามารถในสมเดจฯ

วาทรงเปลยนใจคนทเคยเขยนประกาศประณามพระราชวงศได

อยางตรงไปตรงมา พวกทเคลอบแคลงอยกยงคงเฝาดตอไป

68

ประทบอยอยธยาได ๓ เดอน กตองทรงอพยพใหมเพราะ

เกดพายใหญพดเอาหลงคาทประทบพง ตองเสดจคนเขาสพระ

นคร แตมไดไปประทบทวงสระปทมเพราะบรเวณนนมสภาพ

เปนดงญปน เสดจประทบทพระตำหนกในพระบรมมหาราชวง

สมเดจฯ ประทบอยในพระบรมมหาราชวงได ๖ เดอน ก

ตองตกพระทยอยางยง เพราะวนหนงไดมการทงระเบดในพระนคร

ครงใหญ ลกระเบดลงทบางกอกนอย วดสทศน และในพระบรม

มหาราชวงลงทพระทนงบรมพมาน และพระทนงพมานรถยา อน

อยขวาซายของพระตำหนกทประทบไมกเสน ผสำเรจราชการแทน

พระองคจงเชญเสดจหลบภยไปประทบอยทพระราชวงบางปะอน

โดยทอดเรอพระทนงประพาสแสงจนทรใหเปนทประทบอยหนา

พระทนงวโรภาศ พระองคเจาพวงสรอยสอางคประทบทตำหนก

ของสมเดจฯ พระองคเจาประดษฐาสารประทบทตำหนกพระ

ราชเทว สมเดจเจาฟากรมพระยานรศฯ ประทบท “เกาหอง”

พระองคเจาอาทรฯ ประทบทตำหนกพระราชชายา ขาราชบรพาร

กพกตามเรอนเลกตำหนกนอยทวกนไป ม.จ. พนพศมย ดศกล

และ ม.จ. พฒนาย ดศกล ประทบทวดนเวศธรรมประวต ตรงขาม

พระราชวง พระราชวงบางปะอนกกลบคนสสภาพมชวตขนบาง

ผสำเรจราชการฯ นนจอดเรอประจำทวปอยทหนา สภาคารราช

สมเดจพระศรสวรนทราฯ (ประทบยนซาย)ม.จ.หญงอปภศราภา เทวกล (ขวา)

69

ประยร” อนเคยเปนทประทบของสมเดจเจาฟามหาวชรณหศ

สยามมกฎราชกมาร เขตพระราชวงบางปะอนกเปนเขตพระราช-

ฐานโดยแทจรง ผใดจะกลำกรายเขาไปไมได ไมวาจะเปนพลเรอน

หรอทหารทงไทยทงญปน พระบารมของสมเดจฯ แผครอบ

บางปะอนเปนทรมรนอยนานถงเกาเดอน

ชาวบานในแถบนนกกลบมขวญดชวนกนมาเฝา หาอะไร

แสดงถวายใหทอดพระเนตรเพอทรงพระสำราญดงทบรรพบรษเคย

ปฏบตมาในกาลกอน บางวนกมาแขงเรอถวายใหทอดพระเนตร

บางวนกมาเลนเพลงเรอถวายใหทรงฟง บางคนกมารำวงถวาย

เพราะการรำวงในสมยนนแพรหลายมาก ทางราชการเองกให

หยดวนพธครงวน เพอขาราชการไดหดรำวงกน สมเดจฯ ก

พระราชทานผาหม เสอผา แกเขาเหลานน ของเหลานในระหวาง

สงครามแพงมากทสด แตผสำเรจราชการฯ จดหามาถวายจาก

“อ.จ.ส.” คอรานคาของทางราชการในราคาถก

เยนๆ กเสดจขนทรงโครเกทสนามหนาพระทนงวโรภาศ

และกเชนเคย ทรงรำลกถงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว ตรสวา

“ฉนเคยเลนโครเกกบพระพทธเจาหลวงทสนามขางใน น

ไมมใครจะเลนกบฉนไดตายกนเสยหมด”

70

ผสำเรจราชการฯ กหมนเฝาทลละอองธลพระบาทอยเสมอ

จนเจานายทตามเสดจทเคยไมโปรดกเรมจะโปรด เสดจพระองค

ประดษฐาฯ เคยตรสเลาใหผเขยนฟงวนหนงวา

“ผสำเรจฯ นเขาดนะ เมอวานเขาเดนผานมาเหนขดดนปลก

ตนไมอย เขาวาด ไดออกกำลง”

วนเกดผสำเรจฯ ผคมกระบวนเสดจกจดใหมการแสดงละคร

สงละอนพนละนอยใหเปนการตอบแทนนำใจ พวกทชนชมยนด

ในการกลบใจไดของ ดร. ปรด กชนชมไป ฝายทคลางแคลงและ

หวแขงกยงไมยอมลงใจสนท เกาเดอนในบางปะอนเปนเกาเดอน

ม.จ.หญงอปภศราภา เทวกล (ท2จากซาย) และหมอมเสมอ สวสดวตน (ขวาสด)บานอองโตน พ.ศ. ๒๕๑๕

71

แหงความสขของทกคนทบางปะอนอยางดทสดทจะหาไดในยาม

สงคราม สวนสมเดจฯ นนทรงพระประชวรไขหวด เมอหาย

ประชวรแลว พระอธษฐานทเคยทรงไวเมอครงถวายพระเพลง

สมเดจพระราชธดาพระองคเจาฟาวไลยอลงกรณวา ขอใหทรงลม

ทกสงทกอยางใหหมด เรมจะเปนผลบาง แตทกคราวทมคนมาเฝา

กตงพระสตได ผสำเรจราชการฯ นนทกคราวทมาเฝา จะทรง

ตอนรบอยางด เคยตรสดวยวา

“พอคณเถอะ ฝากหลานดวยนะ พอมาทำบญกบคนแกน

พอไดกศล”

ผสำเรจฯ กรบพระราชเสาวนยดวยกรยามารยาทอนงดงาม

เจานายทงหลายเหนใจในการทผสำเรจฯ มาอยใกลชดเปนประจำ

ทำใหอนพระทยกนทว แตไมมสกพระองคหรอสกคนจะทราบวา

ภายใน “สภาคารราชประยร” อนเปนทพกของผสำเรจฯ นน คอ

สถานทบญชาการเสรไทยในประเทศ มเครองรบ-สงวทยอนทน

สมยอยชนลางอยางมดชด

นายเฉลยว ปทมรส ผอยในตำแหนงรองราชเลขาธการ

สำนกพระราชวงกกวางขวาง ไดรบการนบหนาถอตาอยางแพร

หลายในกระบวนเสดจ และกวางขวางอยตอมาอกนานจนเสรจ

สงคราม

72

เกยวกบคำเลาประทานของหมอมเจาหญงอปภศราภา เทวกล น

นายปรด ไดเขยนไวในบทความ “คำชแจงเพมเตมประกอบ บางเรอง

เกยวกบพระบรมวงศานวงศในระหวางสงครามโลกครงท ๒” วา

ตอมาเมอปลายเดอนมนาคมปน ๕ หมอมเจาหญงอปภศรา-

ภา เทวกล ทไดทรงรบใชใกลชดสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจา

ตงแตทานหญงมพระชนษา ๗ พรรษา จนกระทงสมเดจพระองค

นนสวรรคต ไดนำหนงสอ สมเดจพระศรสวรนทรา มาประทาน

ขาพเจา ๑ เลม ในหนงสอเลมนนมตอนหนงททานหญงได

ประทานเลาเรองไวเกยวกบขาพเจาและเสรไทย บางคนทถวาย

ความปลอดภยแดสมเดจพระองคนน และพระบรมวงศานวงศ

หลายพระองคระหวางสงครามครงทแลว ทานหญงฯ กลาวไวใน

คำนำหนงสอเลมนนวา กอนทจะทรงเลาใหผจดพมพนำไปลงพมพ

นน ทานหญงฯ ไดมโอกาสเขาเฝาพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

องคปจจบน มพระราชกระแสรบสงวา “ถาเปนความจรงกเลาได”

ทานหญงฯ จงเขยนในทายคำนำวา “ยดถอตามพระราชกระแส-

ดำรสนน ถาเปนความจรงทขาพเจาไดยนกบหเหนดวยลกนยนตา

๕ พ.ศ. ๒๕๑๕

73

กจะเลาใหคณสมภพ๖ (ผจดทำหนงสอเลมนน) ฟง เพอชวย

คณสมภพใหเขยนเรองไดสมบรณยงขน”

๓. หลงสงครามโลกครงท ๒

เมอสงครามสนสด สมเดจพระศรสวรนทรา บรมราชเทว พระพน

วสสาอยยกาเจา เสดจกลบมาประทบ ณ วงสระปทมดงเดม

ขาพเจาเขาเฝาพระองคเปนประจำเชนเคย บางครงกพาบตรสาว

เขาเฝาดวย

พระองคทรงถามชอบตรสาวคนเลกของขาพเจา เมอพระองคทรง

ทราบวาชอ “วาณ” พระองคตรสวา “ชอเหมอนพฉน”

พระองคทรงถามและตรสเชนนทกครงทขาพเจาพาบตรสาวคนเลก

เขาเฝา

ในวนเฉลมพระชนมพรรษา ๑๐ กนยายน ๒๔๘๙ ขาพเจาไปเฝา

ถวายพระพร พระองคทรงมพระมหากรณาธคณเหมอนเดม ยงความ

ซาบซงใจตราบเทาทกวนน

๖ สมภพ จนทรประภา

พนศข อาย 16 ป (พ.ศ. ๒๔๗๑)

75

ร.ร.เซนตโยเซฟคอนแวนตกบขาพเจา*

ขาพเจาเกดเมอวนท ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๕๕ ในจวนเจาเมองสมทรปราการรมปากนำเจาพระยา เมอขาพเจาอายได ๔ ขวบ บดา

ขาพเจา (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา) ไดยายเขาพระนคร มาดำรง

ตำแหนงอธบดกรมราชทณฑคนแรก ครอบครวเราพำนกทบานรมฝง

เจาพระยา ตรงขามกรมเจาทา

ครนเมอ พ.ศ. ๒๔๖๑ ขาพเจามอาย ๖ ขวบ ไดเขาเรยนชน Pre-

paratory หรอชนเตรยมประถมทโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต เชาๆ

พๆ นองๆ นงเรอจางจากบานมาขนทกรมเจาทา แลวนงรถประทนตอ

มายงโรงเรยน

โรงเรยนเซนตโยเซฟฯ ในขณะนนมนกเรยนประมาณ ๒๐๐ คน

เมอกาวเขาสประตโรงเรยนผานถนนในโรงเรยนกอนเขาไปยงลานทเลน

มตก ๒ ชนอยหลงหนง เดนไปทางซาย มตกแนวยาวอยดานขางอกหลง

หนง สองขางของลานยาวเรยงรายดวยมานงสำหรบนกเรยนนงเลน

* บทความเรอง “ร.ร.เซนต- โยเซฟคอนแวนตกบขาพเจา” บนทกไวเมอเดอนสงหาคม ๒๕๔๓ ขณะเมอมอาย ๘๘ ป

76

สดลานเปนถำพระแมมาร ดานหลงถำมตกแนวขวางอกหลงหนง

ขาพเจาเขาเรยนชนเดยวกบพสาร พสาวคนทสองของขาพเจา

ขาพเจาสนกสนานตามประสาวยเดกกบเพอนทโรงเรยน เรากระโดด

เชอก เลนหมากเกบ เลนตกหอยกน เพอนวยเดกเหลาน หลายคนตอมา

เปนมตรแทของขาพเจา มตรภาพของเรายนยาวกวา ๘๐ ป

ตอมาครอบครวขาพเจายายไปพำนกทบานขางวดสามพระยา

บางขนพรหม แลวสดทายบดาขาพเจามาปลกบานทถนนสลม เมอ ๘๐

กวาปกอนน ถนนสลมยงเปลยวอย มไดมรถราสญจรไปมามากมาย นำ

ในคลองสลมเหลองขน แตมไดเนาเสย ชาวถนนสลมรจกมกคนกนด

ผใหญไปมาหาสกน เดกๆ เปนเพอนกน เมอยายมาอยบานปอมเพชร

ในตอนแรก ถนนสลมยงไมมรถราง หลงจากนน ๔-๕ ป จงมรถรางแลน

ผานจากปลายถนนสลมไปจนถงศาลาแดง

คราวนนงรถประทนจากบานปอมเพชรมายงโรงเรยนสะดวกมาก

๕ นาทกถงแลว ในตอนเยน “แมดำ” หรอ “แมดม” (ชอนำหนาท

นกเรยนเรยกครทเปนนกบวชหญงในศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก

เปนคำทคนไทยออกเสยงเพยนจากคำวา “Madame” ในภาษาฝรงเศส)

ยนสงเดกนกเรยนกลบบานทหนาประตโรงเรยน

ในระหวางทขาพเจาเรยนอยท ร.ร.เซนตโยเซฟฯ มอธการ ๒ คน

คอ มาแมร Xavier และมาแมร Françoise

77

เวลานน โรงเรยนเซนตโยเซฟฯ แบงเปนแผนกภาษาองกฤษ กบ

แผนกภาษาฝรงเศส ขาพเจาเปนนกเรยนแผนกภาษาองกฤษ

ครฉลวย เปนครคนแรกของขาพเจา

แมดม Claire สอนชน Preparatory

แมดม Joseph สอนชน Elementary

แมดม Thérèse สอนชน Standard I

แมดม Claire สอนชน Standard II

แมดม Gertrude (นกเรยนเรยกทานวา “แมดมเกอทรท”) สอนชน

Standard III และ IV

แมดม Agnes (นกเรยนเรยกทานวา “แมดมเยส”) สอนชน

Standard V, VI และ VII

“แมดมเยส” เปนคนเชอสายเยอรมน ใจด รกศษย นกเรยนทกคน

กรก “แมดม” ทานน ขาพเจาเปนศษยทานถง ๓ ป

การเรยนการสอนทโรงเรยนเซนตโยเซฟฯ เนนดานภาษา อยาง

ขาพเจาเรยนแผนกภาษาองกฤษ การเรยนการสอนทกวชาในหองเรยน

แมแตวชาคณตศาสตรกสอนเปนภาษาองกฤษ นอกหองเรยนนกเรยนก

ตองพดภาษาองกฤษกน สวนภาษาไทยนน เรยนวนละ ๑ ชวโมง

นอกจากนนแลว นกเรยนยงตองเรยนการฝมอ คดลายมอดวย

ปากกา drawing ผลของการกวดขนในเรองน ทำใหนกเรยนลายมอสวย

นอกจากนนแลว นกเรยนยงตองเรยนการฝมอ คดลายมอดวยปากกา drawing ผลของการกวดขน ในเรองน ทำใหนกเรยนลายมอสวย ในสมยสงครามโลก ครงท ๒ ญปนยดครองประเทศไทย ขาพเจาไดรบมอบหมายจากหวหนาขบวนการเสรไทย คดลอกรหสตดตอกบฝายสมพนธมตรดวยลายมอบรรจง

78

ในสมยสงครามโลกครงท ๒ ญปนยดครองประเทศไทย ขาพเจาได

รบมอบหมายจากหวหนาขบวนการเสรไทย คดลอกรหสตดตอกบฝาย

สมพนธมตรดวยลายมอบรรจง ในปจจบน ดวยวยใกล ๙๐ อยาง

ขาพเจา เวลามคนชมวา “ลายมอสวย” ขาพเจาจะตองนกขอบคณ

“แมดม” ทกทาน

คาเลาเรยนในตอนนนคดเปนเดอนเดอนละ ๗ บาท ถาใคร

ตองการเรยนดนตร อยางเชนเรยนเปยโน ตองจายอกเดอนละ ๑๐ บาท

Madame De Sa (มาดามเดอซา) แมหมายชาวปอรตเกส เปน

ครสอนเปยโนคนแรกของขาพเจา เธอมนมวยและเสยบหวสบหลายเลม

เมองดาลด พ.ศ. ๒๔๗๙ ประเทศเวยดนาม (พนศขยนขวาสด)

79

บนเรอนผม ดแปลกตาและตดตาจนทกวนน ตอมาขาพเจาไดเรยน

กบ Miss Mina Fricker และ Miss Carmen (หรอทนกเรยนเรยกทานวา

“มสขาเมน”) ทานผนตอมาคอ Soeur Renée ทมลกศษยโดงดง

หลายคน ภายใตการสอนของ Soeur Renée ขาพเจาเคยออกงาน

โรงเรยนแสดงเปยโนรวมกบเพอนอกคนหนง ๒ ครง และเมอขาพเจา

แตงงานแลว ไดเรยนเปยโนกบแหมมวจตร (ภรรยาชาวฝรงเศสของ

หลวงวจตรวาทการ)

เมอขาพเจาเรยนถงชน Standard VII ไดลาออกจากโรงเรยนมา

แตงงานกบนายปรด พนมยงค

สายใยระหวางขาพเจากบโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตมเคย

ขาดตอน บตรสาว ๓ คนของขาพเจา สดา ดษฎ และวาณ กเขาเรยนท

โรงเรยนแหงน สถานภาพของขาพเจาจากนกเรยนเปลยนเปนศษยเกา

และผปกครองนกเรยน ครบางคนเคยสอนขาพเจากมาสอนบตรสาวของ

ขาพเจาอก Soeur Renée เปนครสอนเปยโนของสดาและดษฎ

ไดปลกฝงใหศษยรกดนตร ปจจบนสดาและดษฎเปนครสอนดนตรเชน

เดยวกบ Soeur Renée และ Soeur Thérèse

เรมตงแตสงครามอนโดจนเรอยมาจนถงสงครามโลกครงท ๒

บคคลในสญชาตฝรงเศสจะถกถอเปนชาตศตร บางคนถกขบออกจาก

ประเทศไทย นายปรด พนมยงค สามขาพเจาซงขณะนนเปนรฐมนตร

80

วาการกระทรวงการคลงและตอมาสภาผแทนราษฎรไดลงมตแตงตงให

ดำรงตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค มไดเหนดวยกบมตของ

คณะรฐมนตร ไดแสดงความเหนอกเหนใจนกบวชสญชาตฝรงเศส หา

ทางยบยงการขบไลออกจากประเทศไทย สมพนธภาพระหวางครอบครว

ขาพเจากบ “แมดม” โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตมความเขาใจด

ตลอดมา ในยามทครอบครวขาพเจาโดนภยการเมองคกคาม “แมดม”

ใหความเอาใจใสลกๆ ขาพเจาเปนอยางด

ขาพเจาเปนพทธศาสนกชน เรยนโรงเรยนคอนแวนต ในศาสนา

ครสตนกายโรมนคาทอลก ทำใหมความเขาใจคำสอนทงในสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจาและพระเยซครสต หลกแหงกตญญรคณ ซงมทง

สองศาสนาไดหลอมขาพเจา ใหรำลกถงพระคณของ “แมดม” ทกทาน

อยเสมอและทกครงเมอมโอกาสทจะแสดงกตญญกตเวท ขาพเจาดใจท

ไดไปเยยมคารวะอธการมาแมร Françoise ถงเมองไซงอน อนโดจน

เมอ พ.ศ. ๒๔๗๙ เมอคราวไปสงนองสาวสองคนเรยนทเมองดาลด และ

๑๐ กวาปมาน หลงจากขาพเจากลบมาพำนกถาวรในบานเกด ขาพเจา

ไดแวะเวยนเยยมเยยน “แมดม” ๒ ทานอยเสมอ ทานแรกคอ Soeur

Renée ครเปยโนของขาพเจา อกทานหนงคอ Soeur Geneviève

“แมดม” ของบตรสาวขาพเจา จนกระทง ทงสองทานลาจากโลกไปในวย

๙๐ กวาป

ขาพเจาเปน พทธศาสนกชน เรยนโรงเรยนคอนแวนต ในศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก ทำใหมความเขาใจ คำสอนทงในสมเดจ พระสมมาสมพทธเจาและพระเยซครสต หลกแหงกตญญรคณ

81

โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตสอนใหขาพเจาซอสตย มวนย ม

มารยาทในสงคม มวชาความร โดยเฉพาะภาษาองกฤษ และฝรงเศส

ทำใหขาพเจาทำหนาทภรรยาของนกการเมองและแมของลกไดอยางม

ความอดทน เชอมนและไมทอแท แมบางครงครอบครวขาพเจาจะถก

มรสมการเมองโถมกระหนำอยางไรความปราน ขาพเจาเคยถกจบกมคม

ขงในขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกรเปนเวลาถง ๘๔ วน

วนเวลาอนยาวนานไดผานไป เหลอไวแตความทรงจำดๆ และสงท

ขาพเจาภมใจในชวต กคอไดรวมทกขรวมสขและเปนกำลงใจใหนายปรด

พนมยงค นกการเมองทรบใชประเทศชาตและราษฎรดวยความซอสตย

สจรต มผลงานเปนทประจกษ ซงองคการ UNESCO ไดยกยองใหเปน

บคคลสำคญของโลกและบรรจไวในปฏทนการเฉลมฉลองระหวาง ค.ศ.

๒๐๐๐ - ๒๐๐๑ (พ.ศ. ๒๕๔๓ - ๒๕๔๔)

ขอบคณ “แมดม” ทกทานจากใจ

พนศข กบ Soeur Renée (ขวา) และ Soeur Geneviève (ซาย) ทบานซอยสวนพล พ.ศ. ๒๕๓๕

พนศข ในวย ๒๘ ป (พ.ศ. ๒๔๘๓)

83

เพอนรวมชนขาพเจาชอ...จำกดพลางกรปวยองภากรณฯลฯ*

๗๓ ปมาแลว เมอ พ.ศ.๒๔๗๑ ขาพเจาไดแตงงานกบนายปรดพนมยงค ซงสำเรจการศกษาวชากฎหมายจากประเทศฝรงเศส สวน

ขาพเจาเรยนแผนกภาษาองกฤษจากโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต

และในหลกสตรมการสอนภาษาฝรงเศสดวย ดวยใจรกภาษาฝรงเศส

ขาพเจาชวนเพอนทเคยเรยนดวยกนจากโรงเรยนเซนตโยเซฟฯ ไปสมคร

เรยนภาษาฝรงเศสทสมาคมฝรงเศส (Alliance Française) ถนน

สาทรใต ในสมยนนไมตองเสยคาสมครและคาเรยน เรยนทกวน

เวนวนอาทตยตงแตเวลา ๑๗ น. ถง ๑๘ น.

ขณะนนสมาคมฝรงเศสเปนเรอนไมใตถนสง ขนบนไดทางทศ

ตะวนออกดานถนนจะมระเบยงกวางประมาณ ๒ เมตร ยาวไปตามถนน

มหองสมดและหองเรยนอยดานซาย กอนเขาเรยน นกเรยนมกจะยนรอ

ครอยทระเบยงหนาหอง

* พมพครงแรกใน มตชน สดสปดาห, ๕ พฤศจกายน ๒๕๔๔ และไดแปลเปน ภาษาฝรงเศส ลงในนตยสาร af LE Magazine ฉบบ ๙๐ ป สมาคมฝรงเศส (พ.ศ. ๒๕๔๕)

84

หองขาพเจามนกเรยนประมาณ ๑๐ กวาคน ขาพเจาแปลกใจวา

ทำไมไมมการสอบวดระดบ ทงๆ ทระดบความรภาษาฝรงเศสของแตละ

คนตางกน นกเรยนสวนใหญเปนนกเรยนจากโรงเรยนอสสมชญแผนก

ฝรงเศส ซงมพนความรภาษาฝรงเศสมากกวาใครๆ และมจากโรงเรยน

เทพศรนทรหนงคน นอกจากนมขาราชการจากกระทรวงการตางประเทศ

จากกรมรถไฟ และขาพเจากบเพอน

ครทสอนชอ Monsieur Planterose วย ๕๐ ป รบราชการเปนท

ปรกษากฎหมายกระทรวงยตธรรม การสอนของครผนออกจะแปลก

เพราะใหทำ Dictée (เขยนตามคำบอก) จากหนงสอ La Mule du Pape

ของ Alphonse Daudet ทกครงทเรยน ทำใหไวยากรณฝรงเศสแมนยำ

ขาพเจาและเพอนเปนผหญงเพยง ๒ คน เลอกนงแถวหนา และ

ชวนญาตขาพเจาซงเปนนกเรยนแผนกภาษาฝรงเศสจากอสสมชญ

มานงใกลกนเพอชวยเวลาทครอธบายแลวไมเขาใจ และยงมคณจำกด

พลางกร อกคนหนงทนงแถวหนาดวยกน จำไดวาคณจำกดยงเรยนอยท

ร.ร. เทพศรนทร เวลามาเรยนท Alliance Française สวมใสชดเครอง

แบบนกเรยน นงกางเกงขาสนสดำ

บรรยากาศในหองเรยน เหมอนกบการเรยนในโรงเรยนเซนต-

โยเซฟฯ ครชาวฝรงเศสพดแตภาษาฝรงเศส นกเรยนในหองตองปรบตว

ใหเขาใจภาษาฝรงเศส Monsieur Planterose จะใชวธชใหนกเรยนตอบ

จำกด พลางกร

85

คำถาม นกเรยนจากโรงเรยนอสสมชญมกจะโตตอบกบ Monsieur

Planterose เปนภาษาฝรงเศสไดคลองแคลวพอควร

ขาพเจาเรยนอยเกอบปจงเลกเรยน เพราะมบตร ขาพเจาวางเวน

จากการไปเรยนทสมาคมฝรงเศสอย ๒-๓ ป จนลกๆ ของขาพเจาโตขน

จงไดกลบไปเรยนภาษาฝรงเศสทสมาคมฝรงเศสอก มครคนใหม เพอน

ใหมและความรใหมๆ Mr. Hutcheson เปนหนงในครคนใหม ทานเปน

ชาวองกฤษ คนเคยกบครอบครวขาพเจา เพราะทานเชาบานพระยา

สพรรณสมบตฯ (ตน บนนาค) ทซอยเดโช รวบานตดกบหลงบาน

ปอมเพชร ถนนสลม ทานเปนคนทสภาพมาก พบกนทไร ทานจะ

“มอออน” ยกมอไหวกอน ลกศษยตองรบยกมอไหวตอบ จนเพอน

ขาพเจาสพยอกวา “ใหครยกมอไหวกอน คงไมไดวชา”

Monsieur Planterose (ยนกลาง) ขณะแสดงละครเวทของสมาคมฝรงเศสในประเทศไทย

86

บรรดาผทเรยนรนเดยวกบขาพเจาในเวลาตอมา หลายคนไดกลาย

เปนผทมความสำคญในการรบใชชาต อาท

คณจำกด พลางกร อดตนกเรยนทนกระทรวงศกษาธการ บณฑต

จากมหาวทยาลยออกซฟอรด ประเทศองกฤษ ในระหวางสงครามโลก

ครงท ๒ ไดปฏบตการเพอใหชาตไทยไดเอกราชอธปไตยสมบรณกลบคน

มา โดยไดรบมอบหมายจาก “รธ” หรอนายปรด หวหนาขบวนการเสร

ไทย ใหเปนตวแทนเสรไทยในประเทศตดตอกบสมพนธมตร ถกสงตวไป

ปฏบตการทเมองจงกง ประเทศจน คณจำกดประสบอปสรรคนานปการ

จนในทสดเสยชวตอยางเดยวดายในตางแดน ในวยเพยง ๒๘ ป

ในทน ขาพเจาใครจะกลาวถงคณฉลบชลยย พลางกร ภรรยา

คณจำกดสกเลกนอย เธอมไดเรยนท Alliance Française เมอจบจาก

ร.ร. ราชนแลวเขาเรยนทคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เรยนจนสำเรจอนปรญญาประโยคมธยม (ป.ม.) กไดสอบชงทน King’s

Scholarship และไดรบทนเลาเรยนหลวงไปศกษาวชา Kindergarten

(อนบาลศกษา) ในประเทศองกฤษ ซงไดพบคณจำกดทนน เมอสำเรจ

การศกษากลบมาประเทศไทย ทงสองไดตงโรงเรยนดรโณทยานขนทเชง

สะพานหวชาง ถนนพญาไท ดำเนนการสอนระบบ Montessori ตามท

เลาเรยนจากศาสตราจารยผนมา ดวยความทมอดมการณประชาธปไตย

รวมกน คณจำกดและคณฉลบชลยย ไดไปมาหาสนายปรดกบขาพเจา

87

อยางสนทสนม หลงคณจำกดพลชพเพอชาต คณฉลบชลยยสานตอ

ความตงใจของสาม ดำเนนกจการโรงเรยนดรโณทยานเรอยมาอยาง

มคณภาพ ปจจบน ร.ร. ดรโณทยานตงอยททาทราย ถนนประชาชน ใน

วย ๘๕ ป คณฉลบชลยยยงสอนหนงสอทกวน คณฉลบชลยยเปนคน

ทเหนใครถกรงแกเปนไมได เธอจะชวยเหลอโดยไมไดหวงผลตอบแทน

ใดๆ ดงนนคณฉลบชลยยจงมลกๆ หลานๆ ทมไดเปนสายเลอดของตน

เรยนฟรท ร.ร. ดรโณทยาน เชนลกๆ ของ ๔ อดตรฐมนตร ทถกตำรวจ

ยค พล.ต.อ. เผา ศรยานนท สงหารโหดทบางเขน ลกๆ ของผตองหา

กรณสวรรคต ผบรสทธทถกประหารชวต ลกๆ ของนกการเมองทตอตาน

เผดจการ ไมกถกลอบสงหาร ไมกตองลภยในตางแดน คณฉลบชลยย

ใหการอบรมดแลจนสำเรจการศกษาในระดบสง และเมอ ๒๕ ปกอน

คณฉลบชลยยไดม “หลานปา” รนใหมเปนอดตผตองหา ๖ ตลาคม

๒๕๑๙ คณฉลบชลยยไมไดรจก สธรรม แสงประทม หรอ ๑๘ ผตองหา

คนใดมากอน แตดวยความเหนใจผบรสทธถกอำนาจเผดจการกลนแกลง

คณฉลบชลยยแวะเวยนนำอาหารไปเยยมพวกเขาทเรอนจำเกอบทก

สปดาห จนทราบวาใครชอบรบประทานอะไร ไมชอบรบประทานอะไร

เปน “คณปา” ทหลานๆ เคารพรกจนถงปจจบนน ในสวนตวกบขาพเจา

พบกนครงแรกทกรงปารส เมอ พ.ศ. ๒๔๘๐ โดยการแนะนำของ

คณจำกด ตงแตนนมาคณฉลบชลยยคอมตรแททเผชญเหตการณคบขน

88

พนศข ไปเยยม คณฉลบชลยย พลางกร กอนละสงขารเพยง ๕ วน (๖ พ.ค. ๕๐) ทบานดรโณทยาน

89

มาดวยกน เปนเวลารวม ๖๐ ป

ขอกลบมาเรองเพอนรวมชนท Alliance Française ตอ

คณกนตธร ศภมงคล จากโรงเรยนอสสมชญ ตอมาเขาเรยนตอ

ทมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง จากนนไดรบทนรฐบาล

ไปศกษาตอยงประเทศฝรงเศส เมอกลบมาประเทศไทย คณกนตธร

รบราชการกระทรวงการตางประเทศ ระหวางกองทหารญปนรกราน

ประเทศไทย คณกนตธรรบนโยบายจาก “รธ” ในการดำเนนการปฏบต

การใตดนของขบวนการเสรไทย หลงสงคราม คณกนตธร เคยดำรง

ตำแหนงเลขาธการองคการ สปอ. (SEATO) และเปนเอกอครราชทต

หลายประเทศ คณกนตธรมความผกพนกบนายปรดและครอบครวเสมอ

มา เมอวนท ๑๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ คณกนตธรไดมอบรายได

จากการจำหนายหนงสอ การวเทโศบายของไทย ระหวางปพทธศกราช

๒๔๘๓ ถง ๒๔๙๕ สมทบทนมลนธปรด พนมยงค เพอเปนอนสรณ

วนประกาศสนตภาพของประเทศไทยเมอป พ.ศ. ๒๔๘๘

คณปวย องภากรณ จากโรงเรยนอสสมชญ ตอมาเขาศกษาท

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง เปนศษยคนหนงของนาย

ปรด คณปวยไดรบทนรฐบาลไปศกษาตอทประเทศองกฤษ ในระหวาง

สงครามโลกครงท ๒ เปนตวแทนเสรไทยสายองกฤษมากระโดดรมใน

ประเทศ ทำหนาทเปนพนกงานวทย เชอมการตดตอระหวางเสรไทยใน

90

ประเทศกบสมพนธมตร หลายปตอมาหลงสงครามสนสด คณปวยเคย

ดำรงตำแหนงผวาการธนาคารแหงประเทศไทยเปนเวลาหลายป และยง

ไดดำรงตำแหนงอธการบดมหาวทยาลยธรรมศาสตรในเวลาตอมา คณ

ปวยไดชอวาเปนสภาพบรษทซอสตยสจรตและตรงไปตรงมา ในยามท

นายปรดลภยการเมองในประเทศฝรงเศส คณปวยไปมาหาสอยางเปด

เผยโดยมหวนเกรงการเพงเลงของรฐบาลเผดจการแมแตนอย คณปวย

ไดชวยประสานงานจนกระทงนายปรดไดหนงสอเดนทางประเทศไทย

เฉกเชนพลเมองไทยพงไดรบ

คณปวยเยอนปรด-พนศข ทบานอองโตน พ.ศ. ๒๕๒๐

91

นอกจากนนแลว ผทเปนเพอนรวมชนขาพเจายงม ขนพพธวรช-

การ (วงศ กระแสสนธ) จากกระทรวงการตางประเทศ อดตเอกอครราช-

ทตหลายประเทศ นายแพทยประพทธ ณ ปอมเพชร แพทยประจำ

โรงพยาบาลจฬาลงกรณระหวางสงครามโลกครงท ๒ และคณเกษม

มลนทจนดา ในวงการบนเทง สวนเพอนขาพเจาทเรยนดวยกนท

โรงเรยนเซนตโยเซฟฯ นนชอ คณเจรญ ชพนธ เปนเพอนทซอสตย

มาตลอดจนละโลกนไปเมออายเกอบ ๙๐ ป คณเจรญมความสามารถ

พเศษในการตดเยบเสอผา จนไดรบหนาทสำคญเปนผเยบฉลองพระองค

นมสการทาน ป.อ.ปยตโต กนตธร ศภมงคล

(นงพนขวามอ)

92

สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ในพระราชพธราชาภเษกสมรส

และพระราชพธบรมราชาภเษก

มาจนถงปจจบนน เพอนนกเรยน Alliance Française ของ

ขาพเจาทยงมชวตอยเหลอเพยงคนเดยวคอ คณกนตธร ศภมงคล

อกหลายปตอมา หลงเปลยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ ขาพเจา

ไมไดไปเรยนท Alliance Française แลว คนทแวะเวยนไปหองสมด

Alliance Française บอยๆ กลบเปนนายปรด มอยวนหนงขากลบจาก

ทำงานทวงสราญรมยกระทรวงการตางประเทศ (ขณะนนนายปรดเปน

รฐมนตรวาการกระทรวง) กอนกลบ “บานพนศข” ถนนสลม นายปรด

แวะหองสมด Alliance Française เหมอนเชนเคย แลวจงกลบบาน

ขณะผานถนนคอนแวนตไดยนเสยงรองเอะอะ และเหนมคนวงออกมา

จากบานหลงหนง (อาคาร Quality House ในปจจบน) ซงอยตดกบ

บานหลวงชาตตระการโกศล นายปรดสงใหหยดรถ แลวใหนายตำรวจ

ตดตามลงไปดวาเกดอะไรขน ร.ต.ต. ชอม สนธวาชวะ เรงฝเทาวงไลกวด

คนรายและมาจบไดในซอยหนาโรงเรยนเซนตโยเซฟฯ ทราบในภาย

หลงวา คนรายลอบเขาไปยงนายองยกหลง ลำซำ จนถงแกความตาย

ในคนวนเดยวกนนน พ.ต.อ. หลวงอดลเดชจรส (บตร พงพระคณ) อธบด

กรมตำรวจไดมาขอบคณและชมเชย ร.ต.ต. ชอม ท “บานพนศข” ตอมา

คณจลนทร ลำซำ มอบจกรยานให ร.ต.ต. ชอมคนหนง เพอแสดงความ

93

การเรยนรของคนเราไมมวนสนสด เรยนไปไดเรอยๆ ขาพเจายดถอ ความจรงในขอน ................ หลายสบประเทศ ทวโลก นำวทยาการกาวหนาของตนมา จดแสดงใหชมในงาน Exposition Internationale ทำใหขาพเจาไดความรวทยาการใหมๆ

ขอบคณทจบคนรายมอปนสงหารบดาได

การเรยนรของคนเราไมมวนสนสด เรยนไปไดเรอยๆ ขาพเจา

ยดถอความจรงในขอน ดงนน เมอ พ.ศ. ๒๔๘๐ (ค.ศ. ๑๙๓๗) มงาน

แสดง Exposition Internationale (งานมหกรรมนานาชาต) ทกรงปารสฯ

มการลดราคาคาโดยสารเรอเดนสมทร (ซงขณะนนยงไมมเครองบน

โดยสาร) คาโดยสารรถไฟ คาโรงแรมในอตราครงราคา ขาพเจาจงเดน

ทางไปประเทศฝรงเศสอกครง โดยเรอเดนสมทร André Lebon

การเดนทางครงหลงน สดาบตรสาวขาพเจากบนวลจนทรนองสาว

ขาพเจา ซงเตรยมจะศกษาตอทประเทศฝรงเศสไปพรอมกน หลายสบ

ประเทศทวโลกนำวทยาการกาวหนาของตนมาจดแสดงใหชมในงาน

Exposition Internationale ทำใหขาพเจาไดความรวทยาการใหมๆ และ

ในชวงเดอนสงหาคม-พฤศจกายน ปเดยวกนนน ขาพเจาไดเขา

ชนเรยนท Alliance Fraçaise, Boulevard Raspail ณ กรงปารส

อกวาระหนง

ในเรอ HAKUSAN MARU ระหวางเดนทางไปฝรงเศส เมษายน ๒๔๗๖

95

ระหกระเหนจากบานเกดครงท ๑*

หลงจากเปลยนแปลงการปกครองเมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ นายปรด พนมยงค ในขณะนนมบรรดาศกดเปนหลวงประดษฐมนธรรม

ไดรบมอบหมายใหเปนผรวมพจารณาปรบปรงธรรมนญการปกครองแผน

ดนสยามชวคราวฉบบวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕

ในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรสยามฉบบวนท ๑๐ ธนวาคม

๒๔๗๕ นายปรดกบคณะกรรมการทสภาผแทนราษฎรแตงตง ไดยด

หลก ๖ ประการของคณะราษฎรเปนสำคญ ซงเปนเจตนารมณในการ

เปลยนแปลงการปกครองของนายปรดมาตงแตกอตงคณะราษฎรท

กรงปารสเมอ พ.ศ. ๒๔๗๐

ในทางปฏบตนน นโยบายทางเศรษฐกจแหงชาตยงไมเปนรป

เปนราง ดงนนดวยการผลกดนของสมาชกสภาผแทนราษฎร รฐบาล

พระยามโนปกรณนตธาดาไดมอบใหนายปรดเปนผยกรางโครงการ

เศรษฐกจแหงชาต

* พมพครงแรกใน มตชนสดสปดาหฉบบวนท ๑๙ และ ๒๖ พฤศจกายน ๒๕๔๔

96

ในหมวดท ๑ ของรางเคาโครงการเศรษฐกจ (หรอทรจกในชอ

“สมดปกเหลอง”) นายปรดไดกลาววา

“การบำรงความสขสมบรณของราษฎรน เปนจดประสงคอนยง

ใหญของขาพเจา ในการทำการเปลยนแปลงการปกครอง ขาพเจามได

ปรารถนาทจะเปลยนพระเจาแผนดนองคเดยวมาเปนหลายองค ซง

เปนการปกครองแบบประชาธปไตยแตเปลอกนอกเทานน ขาพเจามงตอ

สาระสำคญคอ‘บำรงความสขสมบรณของราษฎร’และถอวารฐธรรมนญ

เปรยบประดจกญแจทจะไขประตเปดชองทางใหราษฎรไดมสวนมเสยง

ในการปกครองใหจดถกตองตามความตองการของตน และเมอประตท

กดกนอยไดเปดออกแลว รฐบาลกจะตองนำราษฎรผานประตนน เขาไป

สชยภมแหงความสขสมบรณ มใชทำใหราษฎรเดนถอยหลงเขาคลอง

ดวยเหตดงนน จงเปนหนาทของรฐบาลซงรบหลก ๖ ประการของคณะ

ราษฎรทจะตองจดการใหเปนไปตามวตถประสงคของคณะราษฎรนน”

หรอเชนในหมวดท ๓ นายปรดไดเสนอวา “ราษฎรทเกดมายอมจะ

ไดรบประกนจากรฐบาล ตงแตเกดมาจนกระทงสนชพ ซงในระหวางนน

จะเปนเดกหรอเจบปวยหรอพการหรอชราทำงานไมไดกดราษฎรจะม

อาหาร เครองนงหม สถานทอย ฯลฯ ..... การประกนนยอมวเศษด

ยงกวาการสะสมเงนทอง เพราะเงนทองนนเองกยอมเปนของไมเทยงแท

ดงไดพรรณนามาแลว”

“การบำรงความสขสมบรณ

ของราษฎรน เปนจดประสงค

อนยงใหญของขาพเจา

ในการทำการเปลยนแปลง

การปกครอง ขาพเจามได

ปรารถนาทจะเปลยน

พระเจาแผนดนองคเดยว

มาเปนหลายองค ซงเปนการ

ปกครองแบบประชาธปไตย

แตเปลอกนอกเทานน

ขาพเจามงตอสาระสำคญคอ

‘บำรงความสขสมบรณของ

ราษฎร’ และถอวารฐธรรมนญ

เปรยบประดจกญแจทจะไข

ประตเปดชองทางใหราษฎร

ไดมสวนมเสยงในการปกครอง

ใหจดถกตองตามความตองการ

ของตน

97

ปจจยสำคญทจะลลวงวตถประสงคดงไดกลาวมาแลวนน “รฐบาล

เปนผประกอบเศรษฐกจเอง” นายปรดระบถงการดำเนนจดการปญหา

ทดน แรงงาน และเงนทนนนวา มใชการรบทรพยของผมงม แตเปนการ

ใชทดนใหเกดประโยชนเตมท รฐบาลจดตงสหกรณ จดหางานใหราษฎร

เปนขาราชการ ระวงมใหมนษยกลายเปนสตวใชแรงงานของผทเกดมา

หนกโลกนใหเปนประโยชนแกบานเมอง สวนเงนทนนนหาจากภาษทาง

ออม เชน ภาษมรดก ภาษรายได เปนตน**

นายปรดไดรางพระราชบญญตวาดวยการประกนความสขสมบรณ

ของราษฎร (Assurance Sociale)*** พระราชบญญตวาดวยการ

ประกอบเศรษฐกจ พทธศกราช... ซงใน พ.ร.บ. ฉบบน ไดเสนอให

รฐบาลจดใหมธนาคารแหงชาต โดยเอาเงนทนสำรองของรฐบาล และ

เงนทจะกจากเอกชนมาเปนทนของธนาคารแหงชาต

เดอนมนาคม ๒๔๗๖ พระยามโนปกรณนตธาดา นายกรฐมนตร

ไดตงคณะกรรมการพจารณารางเคาโครงการเศรษฐกจแหงชาต โดยม

นายกรฐมนตรเปนประธานซงกรรมานการสวนขางมากเหนชอบกบราง

โครงการน เสยงสวนขางนอยไมเหนชอบ

** รายละเอยดดใน “รางเคาโครงการเศรษฐกจ” *** Assurance Sociale (ภาษาฝรงเศส) หรอ ประกนสงคม

98

99

พระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ รชกาลท ๗ ทรงมพระบรมราช

วนจฉยวา “แตในสวนโครงการเศรษฐกจแบบหลวงประดษฐฯ น ควร

เลกลมความคดเสย เพราะแทนทจะนำมาซงความสขสมบรณของ

ประเทศชาตบานเมองดงกลาวนน จะกลายเปนสงนำมาซงความเดอด

รอนทกหยอมหญา จนเปนความหายนะถงแกความพนาศแหงประเทศ

และชาตบานเมองอนเปนมรดกทเราคนไทยไดรบมาแตบรรพบรษ”

ครนตอมา วนท ๑ เมษายน ๒๔๗๖ พระยามโนฯ ไดนำความ

กราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระปกเกลาฯ ใหทรงลงพระปรมาภไธยใน

พระราชกฤษฎกา ปดสภาผแทนราษฎรและงดใชรฐธรรมนญบางมาตรา

พรอมกนนน เมอวนท ๒ เมษายน ไดออกกฎหมาย “พระราชบญญต

คอมมวนสต” นายปรดเปนเหยอคนแรกของ พ.ร.บ. น ถกประณามวา

เปนคอมมวนสตและบงคบใหเดนทางออกนอกประเทศ

หลงเปลยนแปลงการปกครอง ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ เพอความ

ปลอดภยในการทำงาน นายปรดกบคณะพกในบรเวณพระทนงอนนต-

สมาคม ในเดอนกรกฎาคม ไดยายมาพำนกทวงปารสกวน และไดรบ

ครอบครวมาอยดวย เดอนกมภาพนธ ๒๔๗๕ (ตามปฏทนเดม) หลวง

วชตอคนนภา (ขาว ณ ปอมเพชร) พชายขาพเจาถงแกกรรมดวยโรค

ไสตงอกเสบแบบเฉยบพลน ยงความเศราโศกเสยใจมาสครอบครว

ขาพเจาเปนอยางมาก วชตวงศ อาย ๒ ขวบ สวนปอมเพชร บตรชาย

100

คนเลกของคณขาวเพงจะอายได ๓ เดอน ตอมากลางเดอนมนาคม หลง

จากทนายปรดเสนอรางเคาโครงการเศรษฐกจ บรรยากาศทางการเมอง

คอนขางจะตงเครยด นายปรดกบครอบครวจงยายกลบมาอยบานปอม

เพชร ถนนสลม

นายปรดรตววาตองออกนอกประเทศในวนท ๑ เมษายน ๒๔๗๖

ซงเปนวนปดสภาผแทนราษฎรนนเอง การเตรยมตวคอนขางฉกละหก

รฐบาลโดยรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศไดออกหนงสอรบรอง

วาเปนการเดนทางไปดงานดานเศรษฐกจในตางประเทศในฐานะพลเมอง

สามญ และขอใหไดรบความเออเฟอและความสะดวกทกอยางตาม

อธยาศย

ชวงบายเวลา ๑๕.๐๐ น. ของวนท ๑๒ เมษายน ททาเรอบไอ

(British-India) บดาขาพเจากบมารดานายปรดตลอดจนญาตมตร เพอน

รวมกอการ ๒๔๗๕ ประชาชนขาราชการ ผเคารพนบถอไปสงนายปรด

อยางลนหลาม ทำใหบรเวณทาเรอคบแคบไปถนดตา กรรมกรรถรางตอง

พงประตทาเรอจงเขาไปในบรเวณทาเรอได พระยาพหลพลพยหเสนาได

กอดจบนายปรดเปนการแสดงความอาลยตอหนาฝงชน ซง นสพ. ศรกรง

ในวนตอมา (๑๓ เมษายน) ไดรายงานเหตการณทเกดขนทบรเวณทาเรอ

อยางละเอยดลออ

101

“พระยาพหลฯ หลวงประดษฐฯ จบลากน คนสงนบพนใจหาย

ถงกบรองไห

รฐมนตรเปนอนมาก สมาชกสภาผแทนราษฎร ขาราชการ ทหาร

บก ทหารเรอ ตำรวจ พลเรอน พอคา คหบด นกเรยน ลกเสอไทย

ลกเสอแขก พระภกษสามเณรไทย นกบวชฝรง ประชาชนทกชนทก

ภาษา ทงหญงชายผใหญและเดก ประมาณ ๒,๐๐๐ คน ไปสงหลวง

ประดษฐมนธรรม(ปรดพนมยงค)ดวยนำตาอนไหลพรากไปตามๆกน

เปนสวนมากเสยงไชโยกองกงสดาล(หมายถง“กงวาน”-พนศข)นบครง

ไมถวนจนกระทงเรอโกลาเคลอนออกลบตาไป

การสงหลวงประดษฐมนธรรมออกจากรงเทพฯ ไปประเทศฝรงเศส

ณ วนท ๑๒ เมษายน พทธศกราช ๒๔๗๖ นน เปนประวตการณแหง

การสงไดครงหนงตงแตไดมการสงอำลาซงกนและกนมาการสงกนเขา

ยอมวา ถงหากจะมการรองไหกเฉพาะในวงศาคณาญาตและมตรทรก

สนทสนมกนเทานน แตการสงคราวนมองดหนาใครๆ เกอบนำตาไหล

หรอหลอหนวยหรอดวงตาแดงกำไปเกอบทกคนบางคนถงกบสอกสอน

ฟมฟายกม แมพระยาพหลฯ ผ เปนประธานในทนนและตวหลวง

ประดษฐฯ เอง กกลำกลนนำตาไวไมอย ผทไปกบหลวงประดษฐฯ คอ

นางประดษฐมนธรรม ผภรรยา กบมผไปสงถงสงคโปรสามคนคอ หลวง

ทศไนยนยมศกร.ท.ทวนวชยขทคะและนายจรญสบแสง

102

ถนนเจรญกรงตอนทาบไอ ตงแตเวลา ๑๕ น. มรถยนตจอดขาง

ถนนยาวยดและบางแหงถงกบจอดซอนกนแบบจะกนถนนมใหเปนทาง

สาธารณะ ทงนกเนองดวยทจอดรถยนตในบรเวณทาเรอนนยดเยยดไป

ดวยรถยนตและมหาชนทไปสง ทงประตทาเรอไดปดเสยครหนง โดย

กลวคนจะเขาไปยมยามทำความไมเรยบรอย จงเกดออกนอยางแออด

ครนเมอผใหญขอใหเปดประตไดแลว กพากนไหลหลงประดจนำไหลเขา

ไปทสพานชานชลาทาเรอ ทนใดนนพระยาพหลฯ พรอมดวยคณหญง

ตรงเขาไปสงกระเชาผลไมใหนางประดษฐมนธรรมและพระยาพหลฯ ได

สวมพวงมาลยอนรอยกรองอยางวจตรใหแกหลวงประดษฐฯ แลวทงสอง

กจบลากนกลมไปกกลมมารวม๕วนาทเสยงไชโยกระเบดออกมาอยาง

สนนกอง เสยงรองไหของสตรเขาแทรกประดจฆองไชย เสยงสอกสอน

ของหลายคนประดจดนตรบรรเลงพรอมกนนนตางชหมวกและผา

เชดหนา กวดแกวงประดจธงสบดกลองถายรปรอบขางไดกระทำหนาท

กนจาละหวนครนแลวพวกกอการเปลยนแปลงการปกครองซงรวมตาย

มากบหลวงประดษฐฯทงทหารบกทหารเรอ และพลเรอนกเขากอดจบ

และจบมอบบดวยความอาลยทงๆทมนำตาบางไมมบาง

ตอนไปหลวงประดษฐฯ กเดนขนสพานเรอ จบมอสำแดงความ

อาลยกบผไปสงตลอดทาง เสยงไชโยไมขาดสายจนกระทงเขาไปในหอง

อาหาร ซงมตรสหายไดจดของวางไวรบ ตอนนกไดจบมอกนพกใหญอก

103

บางคนไดเขาสวมกอดจบกบหลวงประดษฐฯ เชน หลวงวจตรวาทการ

พระสารศาสนประพนธ เปนอาทบางคนขอจบมอดวยความศรทธาเมอ

หลวงประดษฐไดกราบลามารดาของทานอกแลว กออกจากหองอาหาร

ขนไปบนหองโถงบนเรอไดมโอกาสจบลากบคณะราษฎรผกอการทวหนา

และพอพระยาพหลฯ ขนไปจบลาเปนครงสดทายกพอดไดอาณตสญญาณ

เรอออก

ตอไปนมหาชนกยนรอกนทสพานชานชลาเพอรอสงเวลาเรอกลบ

ลำแลนผานทาอกครง เวลา๑๖.๓๐น. เศษ เรอโกลากแลนผานทาเรอ

บไอหลวงประดษฐฯและคณะทไปกแกวงโบกดวยผาเชดหนาพดขอลา

กอน ฝายผสงกโบกตอบและเปลงเสยงไชโยกกกองจนกระทงเรอลบตา

หายไป

พระยาพหลฯ ไดสนทนาปราสยแกบรรดาผไปสงตามสมควร ทาน

หวงเสมอวาความสงบจะไดอยเปนมงขวญของชาตสบไป

คณะรฐมนตรท ไปสงในวาระนนเทาทจำไดคอ พระยาพหลฯ

พระยาฤทธอคเณยฯ พระยามานวราชเสว พระประศาสนพทยายทธ

หลวงศภชลาสย สวนผใหญทางสมาชกสภาผแทนราษฎรกคอ พระยา

ศรยทธเสน รองประธานสภา นอกจากนยงมกองลกเสอโรงเรยนอสศล

พยะฮวทยาลย ตำบลบางคอแหลม ไดไปตงแถวสงตลอดเวลา มเสยง

กลาวคลายๆ กนวา ทงนประหนงสงมหาตมคานธออกจากประเทศ

104

อนเดยทเดยว

โอกาสนเราและประชาชนขอสงความสวสดมชยแดหลวงประดษฐ

มนธรรมและภรรยากบคณะอกครงหนงดวยไชโยสามครง*

สำหรบขาพเจาแลว การเดนทางครงนเปนการเดนทางไกลครง

แรกในชวต ไมอาจคาดการณวา เมอใดจงจะกลบมาอยพรอมหนาพรอม

ตาคณพอคณแมและลกเลกทง ๒ คน ขาพเจาฝากลลตา (อาย ๓ ขวบ)

กบปาล (อายขวบเศษ) ใหอยในความดแลของคณแม หวใจของขาพเจา

แทบสลายดวยความเปนหวงลก ขาพเจาจบลาลกทงสองทหนาตกบาน

ปอมเพชร ถนนสลม

เรอ GOLA ออกจากอาวไทย ตรงไปยงเกาะสงคโปร ในขณะนน

เปนอาณานคมขององกฤษ มเพอนรวมกอการ ๒๔๗๕ สามคนเดนทาง

ไปสงคอ พ.ต. หลวงทศไนยนยมศก (ทศนย มตรภกด) คณจรญ สบแสง

และ ร.ท. ทวน วชยขทคะ (ยศในขณะนน)

Chief Engineer (หวหนาหองเครองยนต) ในเรอ ขอเขาพบนาย

ปรด บอกวา อยากเชญนายปรดไปองกฤษ เพอพบ Mr. Maxton หวหนา

พรรค Independent Labour ขององกฤษ ซงมความคดในแนวสงคม

สำหรบขาพเจาแลว

การเดนทางครงน

เปนการเดนทางไกล

ครงแรกในชวต

ไมอาจคาดการณวา

เมอใดจงจะกลบมาอย

พรอมหนาพรอมตา

คณพอคณแมและ

ลกเลกทง ๒ คน

ขาพเจาฝากลลตา

(อาย ๓ ขวบ) กบปาล

(อายขวบเศษ) ใหอยใน

ความดแลของคณแม

หวใจของขาพเจา

แทบสลายดวยความ

เปนหวงลก

* คดจากหนงสอพมพ ศรกรง ตามอกขรวธทใชกนในขณะนน -พนศข

105

นยม และเปน ส.ส. หนงเดยวของพรรคนในสภาผแทนราษฎรองกฤษ

สำหรบ Chief Engineer ผนเปนสมาชกพรรค Independent Labour

ดวย

เมอเรอ GOLA ถงสงคโปร พระมตรกรรมรกษา (นดดา บรณะศร)

กงสลใหญมารอรบ และยงมชาวญปนอกหลายคน

จากนน ไดเปลยนเปนเรอเดนสมทรสญชาตญปนชอ HAKUSAN

MARU ทมขนาดระวางขบนำ ๑๐,๐๐๐ ตน ตรงไปยงปนง ร.อ.หลวง

ธำรงนาวาสวสด ร.น. (ถวลย ธารสวสด) ผกอการ ๒๔๗๕ สายทหารเรอ

ไปรอสงทปนง

เรอ HAKUSAN MARU บายหนาสมหาสมทรอนเดย แวะเมอง

Colombo เกาะซลอน และเมอง Eden รมทะเลแดง ผานคลองซเอซ

เมอง Port Saïd แลวจงเขาสทะเลเมดเตอรเรเนยน ผานชองแคบ

Messina ปลายคาบสมทรอตาลทเปนรปเกอกบต เรอมาหยดพกขนถาย

สนคาทเมอง Naples มองเหนภเขาไฟ Vesuvius อยไกลลบๆ เปนครง

แรกทขาพเจาสมผสแผนดนทวปยโรป แสงไฟฟาสวางไสวยามคำคน

สตรนยมสวมใสดวยเสอผาสดำ กรรมกรฝรงแบกหามถานหนลงเรอ คอ

ภาพแรกทอยในความทรงจำ

เรอ HAKUSAN MARU เปนเรอโดยสารขนาดใหญ เปรยบเสมอน

โรงแรมลอยนำชน ๑ กลางมหาสมทร ผโดยสารสวนมากเปนชาวยโรป

106

และญปน มอาหารหลก ๓ มอ และยงอาหารวาง อก ๓ มอ อาหารคำ

ผโดยสารแตงตวดวยชดราตร กปตนมารวมรบประทานอาหารดวย

ในเรอลำนไดรจกนาย Satsuma เศรษฐชาวญปนทบรจาคเงนสราง

อาคารหอพกนกศกษา Fondation Japonaise ในบรเวณ Cité

Universitaire (เมองมหาวทยาลย) ในกรงปารส กอนสงครามโลกครง

ท ๒ นาย Satsuma ไดมาเยอนประเทศไทย และภายหลงรฐประหาร

๘ พฤศจกายน ไดมจดหมายถงขาพเจาถามขาวนายปรดดวยความ

หวงใย

เรอ HAKUSAN MARU รอนแรมในทะเลเปนเวลา ๓ สปดาห

ตนเดอนพฤษภาคมจงถง Marseille เมองทาทางใตของฝรงเศส ขาพเจา

ตนตาตนใจไปทกอยางทพบเหน รสกวาบานเมองทนเจรญกวาประเทศ

สยามของเรามาก กงสลกตตมศกดเปนชาวฝรงเศสมารบถงทาเรอ พก

อย Marseille ๒ วน จากนนนงรถทวรชมทศนยภาพ Côte d’ Azur

ทองทะเลสฟาครามเขมออกเขยว ตกรามบานชองสวยงามเรยงรายเลยบ

ถนนชายหาด Riviera รปพระจนทรเสยว จากเมอง Nice ตอไปยง

Monte Carlo และ Menton ระหวางพกทเมอง Nice ไดรบโทรเลขจาก

หลวงสรราชไมตร (จรญ สงหเสน) แจงการถงแกกรรมของหลวงทศไนย

นยมศก (ทศนย มตรภกด) ขาพเจายงจำขอความในโทรเลขนนได

107

“Tasanai est mort le 10 Mai après courte maladie.” (ทศนย

ถงแกกรรมเมอวนท ๑๐ พฤษภาคม หลงจากปวยกะทนหน)

นายปรดกบขาพเจารสกเสยใจมาก โดยเฉพาะนายปรด คณทศนย

เปน ๑ ใน ๗ คนของผรวมกอตงคณะราษฎรทกรงปารส เปนนกเรยน

ทนสวนตว เมอแรกไดศกษาวชาสตวแพทย ครนมงมนจะเปลยนแปลง

การปกครอง ไดเปลยนมาเรยนวชาการทหาร เปนเพอนรวมกอการ

๒๔๗๕ ทยดมนในอดมการณ และเมอ ๓ อาทตยกอน ไดเหนหนากน

ครงสดทาย คณทศนยลงเรอ GOLA มาสงถงสงคโปร

จาก Côte d’ Azur นายปรดกบขาพเจาขนรถไฟตรงมาปารส

เมอแรกถงปารส เราพกทโรงแรม จากนนเชาอพารตเมนตท

อาคาร ๑๗๘ Boulevard Berthier เปนอาคารทสรางหลงสงครามโลกครง

ท ๑ การเดนทางสะดวกมาก มสถานรถไฟใตดน Porte de Cham-

perret อยหนาบาน

ขาพเจาเรยนภาษาฝรงเศสกบแหมมคนหนงใกลๆ Cluny ครคนน

สอนแตเขยนเรยงความ สวนนายปรดวนๆ เขาแตหองสมดแหงชาต

Bibliothèque Nationale ทถนน Richelieu ใกลๆ โรงละคร Opéra

หองสมดแหงนมหนงสอเกาแกมากมาย บางทกไปหองสมด Sainte-

Geneviève เขต Quartier Latin ขาพเจาตามไปบางเปนครงคราว

108

ในอพารตเมนตมมมครวเลกๆ เชาๆ มคนมาสงนมสดถงหนาหอง

พก เรารบประทานอาหารเชาแบบชาวฝรงเศส กาแฟใสนมในชามกลม

ใบใหญ แลวเอาขนม croissant บาง หรอขนมปง baguette บาง จมลง

ไปใหนมแลวจงรบประทาน สวนกลางวนมกจะรบประทานแซนดวช

“ขนมปงทอนซง” (ลกษณะของขนมปง baguette คลายทอนซง) อาหาร

มอคำคอยถกลนถกปากและราคายอมเยากวาอาหารฝรง เรามกรบ

ประทานอาหารจนทเขต Quartier Latin สมยทนายปรดเปนนกศกษา

รบประทานอาหารจนท 11 bis, Rue des Carmes เสมอ คราวน

นายปรดพาขาพเจามารบประทานทนอก Mr. Chung เจาของรานใหการ

ตอนรบขบสอยางด

๕ เดอนกวาในปารส นายปรดชวนขาพเจาดภาพยนตรบาง ละคร

บาง ละครสตวบาง หรอบางทชมละครเพลงประเภทเบาสมอง (Opérette)

แตกไมบอยนก Maurice Chevalier คอนกรองชายทนายปรดชนชอบ

สวน Joséphine Baker นน นายปรดชอบเพลง “J’ ai deux amours”

(สองรกของฉน) ทเธอรอง โดยเฉพาะทอนสรอยของเพลง “J’ ai deux

amours, mon pays et Paris” (สองรกของฉนคอ_บานเกดเมองนอน

และปารส) เพลงน อยในใจของนายปรดเสมอมา

วนใดทอากาศแจมใส นายปรดพาขาพเจาไปเดนเลนทถนน Henri

Martin ในเขต ๑๖ ของกรงปารส สองขางถนนรมรนดวยตนไมใหญนอย

ปรด-พนศข กรงปารส พ.ศ. ๒๔๗๖

109

และดอกไมหลากสสนในฤดใบไมผล เมอครงทนายปรดเปนนกศกษา

เคยมาเดนเลนและพดคยปญหาบานเมองกบเพอนคนหนง บางวน

ขาพเจากบนายปรดออกจากหองสมด Sainte-Geneviève แลว กมา

นงเลนทรานกาแฟ Café Select มมถนน Rue des Ecoles ตดกบ

ถนน Boulevard Saint-Michel ใกลๆ กบพพธภณฑ Cluny นายปรดเลา

ใหขาพเจาฟงวาทรานกาแฟน นายปรดและเพอนๆ รวมกนคดเปลยน

แปลงการปกครอง ปรารถนาใหสยามประเทศมรฐธรรมนญ มรฐสภา

มเสรภาพและประชาธปไตย นายปรดยงชใหขาพเจาดหอพกแหงหนง

ทถนน Rue du Sommarard ในเขต Quartier Latin ซงเขตลาตนน

เปนถนมหาวทยาลย นายปรดกบเพอนอก ๗ คน เชาหองใหญไวเฉพาะ

การประชมเปนทางการครงแรกของคณะราษฎรเมอเดอนกมภาพนธ

พ.ศ. ๒๔๗๐

เมอ ๒ ปกอน (พฤษภาคม ๒๕๔๒) ขาพเจาหวนกลบไปปารสอก

ครง ราน Café Select ปจจบนเปนรานขายเสอผา ไมหลงเหลอสภาพ

เดมใหปรากฏ ขาพเจาทราบวา คนไทยไปทวรปารส มกจะไปรานกาแฟ

Café de la Paix ใกลกบโรงละคร L’ Opéra ซงมคนทกทกวาเปนสถานท

ทนายปรดพบปะและปรกษาเพอนนกศกษาเรองเปลยนแปลงการ

ปกครอง ซงไมตรงกบขอเทจจรงทางประวตศาสตร

110

ครงมาจากเมองไทย รฐบาลไดใหคาใชจายจำนวน ๑,๐๐๐ ปอนด

ดงนน นายปรดและขาพเจา ตองรจกการใชจายเงนกอนนใหเพยงพอ

ตลอด ๑ ป

ดงทเลาแลววา Chief Engineer ประจำเรอ GOLA แนะนำให

นายปรดรจก Mr. Maxton หวหนาพรรค Independent Labour นายปรด

จงตกลงจะไปประเทศองกฤษ

ตามปกต การขามชองแคบองกฤษม ๒ ทาง คอ จากเมอง Calais

ไปเมอง Dover หรอ จาก Dieppe ไป Newhaven เสนทางหลงเปน

สวนกวางของชองแคบคลนลมแรง คาเรอโดยสารถกกวา เพอเปนการ

ประหยด นายปรดกบขาพเจาเลอกเสนทางหลง ขาพเจาเมาคลนเปน

อยางมาก

ทกรงลอนดอน Mr. Maxton เชญใหไปพบทรฐสภา และชมการ

ประชมสภาผแทนราษฎรองกฤษดวย

กลบมาทกรงปารส ไดพบปะสงสรรคขาราชการสถานทตไทยและ

นกเรยนไทยเปนครงคราว อาท นางสาวเพยร ฮน (หรอทรจกกนดใน

เวลาตอมาในชอ “หมอเพยร”) คณเทอด บนนาค (รจกกนตงแตนายปรด

เปนนกศกษา ตอนนนคณเทอดเปนนกเรยนรนเยาว) หลวงวสตรวรชเทศ

(วสตร อรรถยต) ฯลฯ

111

พนศขกบลลตาและปาล (พ.ศ. ๒๔๗๖)

112

การตดตอกบทางกรงเทพฯ จดหมายสงทางเรอเปนไปอยางลาชา

ขาพเจาซอพมพดดมาเครองหนง ฝกฝนจนพมพคลองพอควร

วนท ๒๐ มถนายน เพอนฝงทางกรงเทพฯ โทรเลขมาบอกขาวเจา

คณพหลฯ ยดอำนาจ ถงกระนน นายปรดยงกลบกรงเทพฯ ทนทไมได

รอจนถงเดอนกนยายน ทางรฐบาลจงเรยกตวใหกลบเมองไทย

เนองจากไมไดจองตวเรอเดนสมทรไวกอนลวงหนา แทนทจะได

หอง ๒ เตยง กลบเปนวาไดหองเตยงเดยว ๒ หองตดกน

เรอ HAKONE MARU ฝาคลนลม ยอนศรจาก Marseille มายง

สงคโปรคราวน ขาพเจาไมไดชมทศนยภาพของมหาสมทรอนเดยท

เวงวางกวางใหญ เพราะมอาการแพทองบตรคนท ๓ บางวนอาเจยน

หลายครง นายปรดดแลขาพเจาเปนอยางด

กอนถงสงคโปร มเรอเจาหนาทสงคโปรมารบนายปรดกลางทะเล

ลก พระมตรกรรมรกษากงสลใหญกมารบดวย

นายปรดกบขาพเจาเขาพกทสถานกงสล ภรยาคณพระมตรกรรมฯ

สงใหคนครวทำแกงสมผกบง ทำใหอาการแพทองของขาพเจาทเลาลง

เปนอยางมาก

จากสงคโปร เปลยนเปนโดยสารเรอ GOLA ลำเดม เพอนกอการ

๒๔๗๕ และลกศษยลกหานายปรด อาท หลวงเสรเรงฤทธ (จรญ รตนกล)

หลวงสมฤทธสขมวาท (สมฤทธ สขมวาท) ร.ต.ท. ฉตร หนนภกด

113

ร.ต. แสง จลละจารตต คณเอก สภโปฎก คณทว ตะเวทกล และ

นายดาบศร คชหรญ ไปรบถงสงคโปร และลงเรอ GOLA กลบมา

กรงเทพฯ พรอมกน

เรอ GOLA แลนสอาวไทย พอถงปากอาว เรอยามฝงจากราชนาว

มารอรบนายปรด แลวพามาขนททานำวงบางขนพรหม จากนนตรงไป

ทวงปารสกวน คณะนกเรยนกฎหมายราว ๔๐๐ คน ไดพากนไปยง

วงปารสกวน โบกมอรองไชโยตอนรบนายปรดผเปนอาจารย นาย

บญรกษ เจรญไชย ไดกลาวคำตอนรบในนามของคณะนกเรยนกฎหมาย

ถายภาพรวมกบครอบครวกงสลใหญ ทสงคโปร (พ.ศ. ๒๔๗๖)

114

สวนขาพเจายงคงอยในเรอ GOLA มาขนททาเรอบไอ คณพอ

และญาตมตรมาตอนรบดวยความยนดและพาขาพเจากลบไปทบาน

ปอมเพชร ขาพเจานำตาคลอเบากอดลกนอยสองคนดวยความคดถง

ขณะนงรถกลบบานปอมเพชร ถนนสลม ขาพเจารสกแปลกใจวา

ผคนหายไปไหน ทองถนนมรถราและผคนสญจรนอยมาก ทแทแลว

ผคนไมไดหายไปไหน แตเปนเพราะตอนอยยโรป ผคนบนทองถนน

ขวกไขวไปมาจนทำใหขาพเจาเกดภาพลวงตา

หลงเดนทางกลบสยาม นายปรดไดดำรงตำแหนงศาสตราจารย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย และวนท ๑ ตลาคม ไดดำรงตำแหนงรฐมนตร

ในคณะรฐมนตรคณะท ๔ ทมพระยาพหลพลพยหเสนาเปนนายก

รฐมนตร

วนท ๒๘ ตลาคม ๒๔๗๖ ไดเกดกบฏพระองคเจาบวรเดชกบพวก

นายปรดยงพำนกอยในวงปารสกวน

ในวนเดยวกน สภาใหความไววางใจนายปรดเปนเอกฉนท และใน

ทประชมสภา นายปรดไดชแจงตอบโตคำกลาวหาตางๆ กอนจบคำชแจง

นายปรดไดกลาวปฏญาณวา “จะไมดำเนนวธการแบบคอมมวนสตเปน

อนขาด”

วนท ๑๐ มนาคม ๒๔๗๗ สมาชกสภาผแทนราษฎรทงประเภท

ท ๑ และประเภทท ๒ ไดลงมตเหนชอบกบความเหนของ “คณะ

115

กรรมาธการวสามญเพอสอบสวนวาหลวงประดษฐมนธรรมเปน

คอมมวนสตหรอไม” วา “หลวงประดษฐมนธรรม ไมมมลทนมวหมอง

ตามทถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสต”

หลายสบปตอมา ในบนปลายชวต นายปรดไดปรารภถงเคาโครง

การเศรษฐกจวา ถาไดดำเนนการตงแตตอนนน สยามประเทศคงจะเจรญ

รงเรองทดเทยมนานาอารยประเทศ นายปรดไดใหสมภาษณผสอขาว

รอยเตอรเมอวนท ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๑๗ วา “ขาพเจาไมมความมงมาด

จะทำลายลทธคนมเงนสงทขาพเจาพงปรารถนากคอ เพอสงเสรมสวสด

ภาพของราษฎรเทานนและทงขาพเจาประสงคอยางยงทจะผดงชาตไทย

ใหไดประกอบการอตสาหกรรมและการงานทวๆ ไป ลทธคอมมวนสตใน

กรงสยามมอทธพลเพยงเลกนอยเทานน จะกลาวตามความปรารถนา

ของขาพเจาแลว ขาพเจามจดมงไปในทางเดยวกบพรรคเลเบอร(พรรค

กรรมกร)ในองกฤษเปนอยางยง”

แตแลวสภาวะใหม พลงใหม และความคดใหมไมอาจตานแรง

เสยดทางสภาวะเกา พลงเกาและความคดเกาได เปนผลใหคนท

ปรารถนาดตอชาตบานเมอง กลบถกกลาวหาใสราย เคาโครงการ

เศรษฐกจถกคดคาน หลก ๖ ประการของคณะราษฎรไมสามารถ

สมฤทธผล บานเมองจงเปนเชนทเหนอยในปจจบน

หลายสบปตอมา

ในบนปลายชวต

นายปรดไดปรารภถง

เคาโครงการเศรษฐกจ

วา ถาไดดำเนนการ

ตงแตตอนนน สยาม

ประเทศคงจะเจรญ

รงเรองทดเทยม

นานาอารยประเทศ

เมอง Davos ประเทศสวตเซอรแลนด (พ.ศ. ๒๔๙๐)

117

ชวตของขาพเจาในยามสงครามและสนตภาพ*

เมอ พ.ศ. ๒๔๘๐ ในทวปยโรป ฟาสซสตอตาลและนาซเยอรมนเรมรกรานประเทศเพอนบาน สวนทวปเอเชยนน ญปนกไดรกรานและ

ยดครองภาคอสานของจน เมฆหมอกแหงสงครามโลกครงใหมกำลง

ปกคลมไปทวโลก นายปรดไดตระหนกถงภยนตรายของสงครามทจะม

ผลกระทบกระเทอนตอประเทศไทย ฉะนนเมอ พ.ศ. ๒๔๘๓ จงไดสราง

ภาพยนตรเรอง “พระเจาชางเผอก” จากนวนยายชอเดยวกนทนายปรด

เปนผประพนธ ซงเปนนยายองประวตศาสตรทใชเคาโครงของสงคราม

ชางเผอก และสงครามยทธหตถของพระมหาจกรพรรด โดยหวงให

ภาพยนตร “พระเจาชางเผอก” เปนบรรณาการเพอสนตภาพ นายปรด

กลาววา “ชยชนะแหงสนตภาพนนมไดมชอเสยงบรรลอนามนอยไปกวา

ชยชนะแหงสงครามแตอยางใด”

เจาวงศ แสนศรพนธ อดต ส.ส. จงหวดแพรและเพอนฝงของทาน

ผนมชางหลายสบเชอกเพอกจการปาไม นายปรดจงไดยมชางเหลาน

*พมพครงแรกในหนงสอ วนสนตภาพไทย ๑๖ สงหาคม ๒๕๓๓ และฉบบปรบปรงเพมเตม พฤศจกายน ๒๕๔๔

118

มารวมแสดงดวย และไดยกกองถายภาพยนตรไปถายทำนอกสถานท

ทจงหวดแพร โดยนายปรดซงขณะนนดำรงตำแหนงรฐมนตรวาการ

กระทรวงการคลงเปนผอำนวยการสราง สวนผทเกยวของกบภาพยนตร

ไมวาจะเปนผกำกบ ชางภาพ หรอผแสดงตางกไมไดรบคาตว ลวนมา

รวมงานดวยความสมครใจ มทงเพอนสนทมตรสหาย ครบาอาจารยจาก

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง และนกศกษา ต.ม.ธ.ก.

รน ๑ รน ๒ และ รน ๓ รวมแสดง สำหรบทมงานในการถายทำครงนน

มประสาท สขม ถายภาพ ชาญ บนนาค บนทกเสยง บำรง แนว-

พานช ตดตอ พระเจนดรยางค (ปต วาทยะกร) ประพนธเพลงและ

อำนวยเพลง ม.จ. ยาใจ จตรพงศ กำกบศลป แดง คณะดลก เขยนบท

เจรจา เจาวงศ แสนศรพนธ กำกบโขลงชาง พระยาเทวาธราช (ม.ร.ว.

โปย มาลากล) ทปรกษาการจดงานพระราชพธและเครองแตงกาย สณห

วสธาร กำกบการแสดง หลวงสขมนยประดษฐ (ประดษฐ สขม) และใจ

สวรรณทต ผชวยกำกบการแสดง ดานนกแสดงม เรณ กฤตยากร

สวฒน นลเสน ไพลน นลเสน หลวงศรสรางค และหลวง

วลาศปรวรรต (ครเหลยม) ฯลฯ สวนขาพเจามหนาทดแลกองถาย

ภาพยนตร และชวยทานขนชำนาญฯ (หลย อนทโสภณ) แตงหนาใหกบ

นกแสดงฝายหญง ทกคนสนกสนานกบการถายทำภาพยนตร

119

คนปจจบนอาจคนหกบทำนองเพลง “ศรอยธยา” หรอ “ศรอโยธยา”

แตนอยคนนกทจะทราบวาเปนเพลงประกอบภาพยนตร “พระเจาชาง

เผอก” นายปรดไดไปพบโนตเพลง “สายสมร” เพยงสองบรรทดจาก

จดหมายเหต Laloubère สมยสมเดจพระนารายณมหาราช และได

ใหพระเจนดรยางคนำมาเรยบเรยงขนใหมโดยผสมผสานกบเพลงเกา

อกหลายเพลง

“ศรอยธยา...ไทย

ไมสดสนคนด

ศรศกด ไทยคงไทย

นมตรในการสบสาย

ทกสมยไทยเรองฤทธเกรกไกร...ไชโย”

120

การทภาพยนตร “พระเจาชางเผอก” ไดใหผแสดงพดภาษาองกฤษ

ในฟลมนน เปนเพราะนายปรดตองการใหภาพยนตรเรองนเผยแพรไปยง

ตางประเทศ จะไดประกาศใหชาวโลกทราบวาราษฎรไทยรกสนตภาพ

คดคานสงคราม หลงจากถายทำเสรจไดนำออกฉายครงแรกทนวยอรก

สงคโปร และกรงเทพฯ เมอวนท ๔ เมษายน ๒๔๘๔

เปนทนายนดวา เมอป พ.ศ. ๒๕๔๐ ในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ป

ภาพยนตรโลก องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหง

สหประชาชาต หรอ ยเนสโก (UNESCO) ไดจดใหภาพยนตร “พระเจา

ชางเผอก” ซงเปนมรดกของชาตไทย เปน ๑ ใน ๑๐๐ เรองของ

ภาพยนตรโลก

ในเดอนมกราคม พ.ศ. ๒๔๘๔ ไดเกดกรณพพาทกบอนโดจน

ฝรงเศส รฐบาลไดปลกระดมชาวไทยใหเดนขบวนเรยกรองดนแดนคน

จากฝรงเศส นายปรดเหนวาเรองนควรแกไขดวยการเจรจา มควรมการ

พพาทดวยความรนแรง ในฐานะทเปนผประศาสนการมหาวทยาลย

วชาธรรมศาสตรและการเมอง จงไดกลาวเตอนนกศกษาวาไมควรรวม

การเดนขบวน สงทนายปรดหวนเกรงไดเกดขนในอกสองเดอนตอมา

เมอญปนถอโอกาสเปนอนญาโตตลาการไกลเกลยกรณพพาทน อน

เปนการสรางอทธพลในประเทศไทย นายปรดไดตดตามเหตการณนดวย

ความหวงใย

121

ตอมาเมอวนท ๒๘ สงหาคม ๒๔๘๔ สภาผแทนราษฎรไดมมต

ผานพระราชบญญตกำหนดหนาทคนไทยในเวลารบ ใหคนไทยทกคน

มหนาทปองกนการรกรานของตางชาตทกวถทาง แมกระทงการใช

หมามยเพอสกดกนศตรผรกราน

สถานการณทวความตงเครยดขนทกวน ในคนวนท ๖ ธนวาคม

๒๔๘๔ นายปรดและขาพเจาไดไปงานเลยงนกฟตบอลทมหาวทยาลย

วชาธรรมศาสตรฯ ซงเปนปแรกในการแขงขนฟตบอลประเพณทฝาย

ธรรมศาสตรฯ แพจฬาฯ เมอกลบมาถงบานเวลาประมาณ ๔ ทม

(๒๒.๐๐ น.) คนทบานรายงานใหทราบวา พนเอกโมรยา อดตผชวย

ทตทหารบกญปนประจำประเทศไทย โทรศพทมาเพอขอพบขาพเจา

อางวามธระดวน นายปรดรสกแปลกใจ จงใหเขามาพบในคนวนนน

พนเอกโมรยาถามทกขสขแลวกพดวา ขณะนสถานการณตงเครยดมาก

ซงเขาพดยำอยหลายครง แตกไมบอกรายละเอยด

รงขนในคนวนท ๗ ธนวาคม ขาพเจาไปเทยวงานวนซอมใหญของ

งานรฐธรรมนญซงจะเรมขนในวนท ๘ ธนวาคมทสวนอมพรกบพๆ

นองๆ ระหวางทางกลบบานเหนคนเดนกนขวกไขวทถนนสลม หลง

จากกองทพญปนบกไทยแลว จงทราบวาเปนชาวญปนทเขามาประกอบ

อาชพบงหนาในเมองไทย เปนชางตดผมบาง ชางถายรปบาง หมอฟน

บาง ฯลฯ หนาทของบคคลเหลานคอทำหนาทจารกรรม และในคน

122

วนนนเวลาประมาณสองยาม (๒๔.๐๐ น.) ไดมโทรศพทจากวงสวน

กหลาบ เชญนายปรดไปประชมคณะรฐมนตร ในชวงทจอมพล ป. พบล-

สงคราม นายกรฐมนตรไมอย ในพระนครไปราชการตางจงหวด

พล.ต.อ. อดล อดลเดชจรส ซงรกษาการแทนนายกรฐมนตรไดทำหนาท

เปนประธานในทประชม ขณะนนนายปรดเปนรฐมนตรวาการกระทรวง

การคลง ในการประชมคนนน คณะรฐมนตรมความเหนเปนสองฝาย

คอ ฝายหนงไมสญปน กบอกฝายหนงคอนายปรด ตองการสเพอรกษา

เอกราชและอธปไตย และอางถงพระราชบญญตกำหนดหนาทคนไทยใน

เวลารบวา หากประเทศไทยถกรกรานจากศตรภายนอก ราษฎรไทยจะ

ตองทำการตอสจนถงทสด เมอกองทพญปนขนตามจดตางๆ ในประเทศ

ไทย ทหาร ตำรวจ และประชาชนไดทำการตอสอยางเขมแขง แตเมอ

นายกรฐมนตรกลบมาถงทประชมในตอนเชา ไดสงใหผทตอสวางอาวธ

อางวาราษฎรไดตายไปเปนอนมากและมมตใหทหารญปนเดนทพผาน

ประเทศไทย

สวนขาพเจาอยทางบานเหนนายปรดหายไปทงคนยงไมกลบบาน

เปดวทยรบฟงจากสถานตางประเทศ ทราบวากองทพญปนไดขนตาม

จดตางๆ หลายแหงในประเทศไทย เกอบเทยงวนของวนท ๘ ธนวาคม

นายปรดจงกลบบานดวยความอดโรย เพราะประชมคณะรฐมนตรตลอด

คนและตลอดชวงเชาในวนตอมา และทสำคญ นายปรดรสกเสยใจท

ทหารญปนบกประเทศไทย เมอวนท ๘ ธนวาคม ๒๔๘๔

123

คณะรฐมนตรกลบคำจากมตเดม ยอมจำนนตอทหารญปน อนญาตให

ยกทพผานแดนประเทศไทย ตอนบายๆ หลงการประชมวสามญของ

สภาเปนการพเศษ ซงสภารบทราบเรองทรฐบาลยอมใหญปนผานแดน

ดวยความเศราสลดแลว ม ส.ส. ๔-๕ คน เทาทจำไดม นายพง ศรจนทร

นายถวล อดล นายทอง กนทาธรรม ฯลฯ และเพอนบางคน อาท หลวง

บรรณกรโกวท (เปา จกกะพาก) มาท “บานพนศข” บรเวณปอมเพชร

นคม ถนนสลม ซงนายปรดกบครอบครวพำนกอย ทกคนทมามความรก

ชาตอยางแรงกลา พวกเขาตองการทราบวานายปรดจะทำอยางไรตอไป

และถาจะกอตงขบวนการตอตานญปน พวกเขากพรอมทจะรวมงานดวย

ภายหลงญปนเดนทพผานประเทศไทยได ๘ วน ในวนท ๑๖

ธนวาคม สภาผแทนราษฎรไดลงมตแตงตงใหนายปรดดำรงตำแหนง

ผสำเรจราชการแทนพระองค อนเนองจากเจาพระยายมราช (ปน สขม)

หนงในคณะผสำเรจราชการแทนพระองค ถงแกอสญกรรม ตำแหนง

ไดวางลง ฝายญปนพอใจทนายปรดพนจากตำแหนงรฐมนตรวาการ

กระทรวงการคลง เพราะเขาใจวา เมอไปดำรงตำแหนงผสำเรจราชการ

แทนพระองคแลว กยอมหมดอำนาจสงการ จะไดไมมโอกาสขดขวาง

ความตองการเกยวกบการเงนของญปนได เหตการณเชนนกลบทำให

นายปรดมอสระในการดำเนนการเกยวกบขบวนการเสรไทยไดอยางเตมท

นายปรดรวบรวมผรกชาตซงมความเหนตรงกน จดตงการตอสผรกราน

124

ทกรปแบบ เพอปกปองเอกราชอธปไตยของชาต และไดสงคณะผแทน

ไปตดตอกบสมพนธมตรและคนไทยในตางประเทศ สวนภายในประเทศ

ไดกำลงจากผแทนราษฎร ขาราชการ ทหาร ตำรวจ และประชาชนรวม

กน ในขณะเรมแรกไมไดตงชอขบวนการ แตเมอตดตอกบสมพนธมตร

ไดใชชอวา “ขบวนการเสรไทย” เพอสะดวกในการตดตอ นายปรดมชอ

เปนรหสวา “RUTH” (รธ) ซงสมพนธมตร (สหรฐอเมรกา) ใชเมอตดตอ

แทนชอจรงเพอเปนการอำพราง เพราะฟงดเปนชอสตร

ครนเมอดำรงตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค ทางราชการ

ไดจดใหนายปรดกบครอบครวยายเขามาพำนกททำเนยบทาชาง

ถนนพระอาทตย ซงเดมเปนวงของสมเดจพระบรมวงศเธอ กรมพระ-

สวสดวตนวศษฎ

รฐบาลในขณะนน นอกจากยอมใหกองทพญปนตงกองกำลงใน

ประเทศไทยแลว ยงไดทำสญญารวมรบกบญปนอกดวย และตอมาใน

วนท ๒๕ มกราคม ๒๔๘๕ เวลาเทยงวน (๑๒.๐๐ น.) ไดประกาศ

สงครามกบบรเตนใหญและสหรฐอเมรกา นายปรดซงเปนผหนงใน

คณะผสำเรจราชการฯ มไดลงนามรวมดวย คอขณะนนครอบครวเราได

อพยพไปอยธยา นายปรดจะไปเยยมครอบครวทกสดสปดาห จงไมไดอย

กรงเทพฯ การทไมไดลงนามกลบกลายเปนผลด เพราะเมอสงครามสน

สดลง ไดอางถงการลงนามไมครบองคคณะผสำเรจราชการฯ เปนเหตผล

125

ทถอวาการประกาศสงครามกบสมพนธมตรเปนโมฆะ

อนง รฐบาลไทยในขณะนน ไดแสดงตวอยขางฝายอกษะอยาง

เตมท ถงกบกระบอกเสยงของรฐบาล (นายมน-นายคง) ไดออกอากาศ

กาวราวจาบจวงไปถงราชวงศองกฤษ เปนตน

ตามปกตนายปรดไมเคยปรกษาราชการบานเมองกบขาพเจา เรา

มกจะคยกนเรองขาวสารความเปนมาของเหตการณทงในและตาง

ประเทศ เมอการตอสเพอคดคานผรกรานเปนหนาทของราษฎรไทยทก

คน ขาพเจาไดชวยนายปรดรบฟงวทยตางประเทศเพอทราบความ

เคลอนไหวของสมพนธมตร ขาวการสรบในสมรภมตางๆ ทวโลก และ

บางครงขาพเจากชวยเขยนรหสดวยลายมอโดยไมใชพมพดด นอกจาก

นนกอำนวยความสะดวกแกเสรไทยทมาปรกษางานกบนายปรด ศาลา

รมนำททำเนยบทาชางเปนเสมอนสถานททำงานของบรรดาเสรไทย

การตดตอกบสมพนธมตรในตางประเทศนน มเสรไทยจากองกฤษ

และอเมรกาเปนตวเชอม บางคนกระโดดรมเขามาในประเทศ บางคนเขา

มาทางเรอดำนำ แลวขนชายฝงแถวเพชรบร-ประจวบครขนธ หรอทาง

ภาคใตแถวจงหวดระนอง อยางเชน คณปวย องภากรณ เสรไทยจาก

องกฤษทมากระโดดรมทจงหวดชยนาท กมหนาทเปนพนกงานรบสงวทย

หลงจากถกตำรวจไทยจบกมและนำตวมากรงเทพฯ หลวงอดลเดชจรส

อธบดกรมตำรวจในขณะนน ซงก เปนเสรไทยดวยเชนกนไดเปด

ตามปกตนายปรด

ไมเคยปรกษาราชการ

บานเมองกบขาพเจา

เรามกจะคยกนเรองขาว

สารความเปนมาของ

เหตการณทงใน

และตางประเทศ

เมอการตอสเพอคดคาน

ผรกรานเปนหนาท

ของราษฎรไทยทกคน

ขาพเจาไดชวย

นายปรดรบฟงวทย

ตางประเทศ..............

126

โอกาสใหคณปวยทำหนาทพนกงานวทยตดตอกบฝายสมพนธมตร ภาย

ใตการควบคมของตำรวจไทย แตในขนตนสมพนธมตรตองการตรวจ

สอบวาคณปวยมไดถกญปนบงคบใหสงขาว จงโทรเลขถามทอยท

สกอตแลนดของแอนดรว กลครสต (Andrew Gilchrist) อดตนกการทต

องกฤษประจำประเทศไทย สำหรบนายปรดแลว เหมอนงมเขมใน

มหาสมทร ถามใครกไมมใครทราบ นายปรดรอนใจมาก ในทสดเอยปาก

ถามขาพเจา ขาพเจาตอบทนทโดยไมลงเลวาใหถามทคณหญงจร ธดา

ใน ม.จ. สกลวรรณากร วรวรรณ เพราะสมยกอนสงคราม ในงานราตร

สโมสรของวงการทต เหนแอนดรว กลครสต คนเคยกบคณหญงจร

และในทสดกไดทอยของแอนดรว กลครสต การตอบทอยของแอนดรว

“รธ” กำลงปรกษางานของขบวนการ เสรไทย ทศาลารมนำ ทำเนยบทาชาง

ทำเนยบทาชาง

127

กลครสต อยางถกตองทำใหกองกำลงพเศษ ๑๓๖ ของฝายสมพนธมตร

เชอถอในขาวทคณปวยสงไปในระยะตอมา หลงสงครามนกการทต

องกฤษผนเปน Sir Andrew Gilchrist อดตเอกอครราชทตองกฤษประจำ

อนโดนเซย

การเคลอนไหวของขบวนการเสรไทยเปนเรองทตองปกปดเปน

ความลบ ถาหากแพรงพรายใหญปนรเขาจะเปนอนตรายถงชวต และ

การทำงานตองลมเหลว นายปรดเองกเคยมเรองทหนกใจเกยวกบการ

สรางสนามบนลบททางญปนเกอบจะสบทราบ แตเผอญสงครามไดสนสด

ลงจงรอดตวไป

ความลบเปนวนยสงสดของพลพรรคเสรไทย มอยเรองหนงท

ขาพเจายงจำไดแมนยำ คอเรองของอานนท ณ ปอมเพชร นองชาย

ขาพเจาทศกษาอย ในสหรฐอเมรกา เมอสงครามเกดขนไดเขารวม

ขบวนการเสรไทย แลวถกสงตวมายงเมองซอเหมาในมณฑลยนนาน

ของประเทศจน จากนนกเดนเทาเขามาประเทศไทย ขณะนงรถไฟเขา

กรงเทพฯ ทราบขาวบดา (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา) ถงแกกรรม

จากหนงสอพมพฉบบหนง ถงแมวาอยากจะกลบบานมาเคารพศพบดา

กไมอาจทำได เพราะการกลบมาเมองไทยเปนความลบ อานนทไดแตนง

รถรางผานหนาบานปอมเพชร ถนนสลม และมอยครงหนงอานนทไดพบ

ญาตสนทบนรถราง ตางคนตางกจำกนได แตไมไดทกกน ฉะนนจงตาง

128

กบผไมรทไดเขยนนวนยายหรอผทำภาพยนตรในตอนหลง บรรยาย

สภาพเสรไทยวาเปนผทไมรกษาความลบ ปากโปงเทยวปาวประกาศใคร

ตอใครวาตนเปนเสรไทย

ในระหวางสงคราม นายพลโตโจแมทพใหญของกองทพญปน ซง

ดำรงตำแหนงนายกรฐมนตรดวย ไดมาเยอนประเทศไทยทเปนฝาย

อกษะดวยกน ตามธรรมเนยมการทตทปฏบตกนอย นายพลโตโจไดมา

ลงนามแสดงความคารวะผสำเรจราชการแทนพระองคททำเนยบทาชาง

ดวยความอยากรอยากเหนศาลารมนำทรงกบชาง นายพลโตโจกบคณะ

ไดเดนไปชมทศนยภาพศาลารมนำรมฝงเจาพระยา ขาพเจาไมทราบวา

นายพลโตโจจะรหรอไมวา ทำเนยบทาชางเปนศนยกลางของขบวนการ

เสรไทย และนายปรดเปนหวหนาขบวนการตอตานญปน

เนองจากสมพนธมตรไดมาทงระเบดทงกลางวนและกลางคน และ

ทำเนยบทาชางอยตรงขามสถานบางกอกนอยซงเปนจดยทธศาสตร ลก

ระเบดไดตกลงในบานดวย ครอบครวเราจงไดอพยพไปอยทคมขนแผน

จงหวดพระนครศรอยธยา

ขณะเดยวกน นายปรดไดกราบบงคมทลอญเชญฯ สมเดจพระศร-

สวรนทรา บรมราชเทว พระพนวสสาอยยกาเจา และทลเชญพระบรม

วงศานวงศหลายพระองคเสดจไปประทบทพระราชวงบางปะอน เพอ

ถวายความปลอดภยและความสะดวกและไดแจงใหสมพนธมตรรบ

129

ทราบเพอจะไดไมมาทงระเบดทนน (รายละเอยดในเรองนหาอานได

ในบทความเรอง “บางเรองเกยวกบพระบรมวงศานวงศในระหวาง

สงครามโลกครงท ๒” ทนายปรดไดเขยนไวเมอ พ.ศ. ๒๕๑๕)

ขาพเจาไดจดชนเรยนสำหรบลกๆ และบตรธดาของญาตสนทมตร

สหายและของขาราชบรพารในสมเดจพระพนวสสาอยยกาเจาทอพยพ

ไปบางปะอน ชนเรยนเหลานไดรบอนญาตใหเปนสาขาของโรงเรยน

อยธยาอนสรณ จงหวดพระนครศรอยธยา ในดานครบาอาจารย ไดจาก

ครโรงเรยนเตรยมธรรมศาสตรบางคนและญาตมตรทอพยพไปดวยกน

ในระหวางสงคราม ราษฎรไดรบความเดอดรอนมาก เนองจาก

ขาดเครองอปโภคบรโภค (ลกคนสดทองของขาพเจายงไมอดนม ขณะ

นนหาซอนมไมได จงเลยงดวยมะละกอสกและกลวยนำวา) โดยเฉพาะ

ขาดแคลนยารกษาโรค และเมอ พ.ศ. ๒๔๘๕ นำทวมใหญ ทำใหราษฎร

ไดรบความเดอดรอนถวนหนา

สงครามดำเนนมารวม ๔ ป เมอญปนประกาศยอมแพในวนท ๑๕

สงหาคม ๒๔๘๘ นายปรดและขาพเจากเหมอนชาวไทยทงปวงทรสกดใจ

เปนอยางยง สมพนธมตรไดสงสาสนดวนถงนายปรดใหรบประกาศวาการ

ทประเทศไทยประกาศสงครามตอบรเตนใหญและสหรฐอเมรกาเปนโมฆะ

ฉะนนในวนท ๑๖ สงหาคม ๒๔๘๘ นายปรดในพระปรมาภไธยสมเดจ

พระเจาอยหวอานนทมหดล จงไดประกาศสนตภาพขน จากประกาศ

130

สนตภาพน ประเทศสมพนธมตรยอมรบสถานะเดมทเปนประเทศทม

เอกราชและอธปไตยสมบรณของไทย ขาพเจาโลงใจทประเทศชาตของ

เราไมตองตกเปนประเทศแพสงคราม เชน ญปน เยอรมน และอตาล

อนง ผลพวงจากกรณพพาทอนโดจนในกลางป พ.ศ. ๒๔๘๔ ทำให

ไดมาซงดนแดนเขมรสวนนอกอนไดแก พระตะบอง เสยมราฐ ศรโสภณ

โพธสตว ดงนนเมอสงครามโลกครงท ๒ สนสดลงในป พ.ศ. ๒๔๘๘

ฝรงเศสกำลงดำเนนเรองเรยกรองเอาดนแดนทไดมาจากกรณพพาท

อนโดจนดงกลาว นายปรดในฐานะผสำเรจราชการแทนพระองคจงได

พธสวนสนามพลพรรคเสรไทย ณ ถนนราชดำเนน (๒๕ กนยายน ๒๔๘๘)

131

เดนทางไปพระตะบอง เพอเยยมเยยนราษฎรทนนซงมทงชาวไทยและ

เขมร ขณะเดยวกนกไดทอดกฐนทวดแหงหนงในจงหวดพระตะบอง

ในการนขาพเจาไดรวมเดนทางไปดวย โดยการเดนทางดวยรถไฟจาก

กรงเทพฯ ถงพระตะบอง

เมอสงครามสนสด ลอรด หลยส เมานทแบตเตน (Lord Louis

Mountbatten) ผบญชาการสงสดของสมพนธมตรในภาคพนเอเชย

และแปซฟก ไดเดนทางมาประเทศไทยเพอปลดอาวธญปน โดยเลด

เมานทแบตเตนไดลวงหนามากอน นายปรดและขาพเจาไดใหการ

ตอนรบอาคนตกะท เปนมตรรวมรบในระหวางสงครามเปนอยางด

มตรภาพของเราไดยงยนเรอยมาแมสงครามจะสนสดไปหลายสบป หลง

จากนายปรดออกจากประเทศจนมาพำนกทประเทศฝรงเศส เมอเดอน

ตลาคม ๒๕๑๓ “กองกำลงพเศษ” (Special Forces) ไดเชญนายปรดกบ

ขาพเจาไปองกฤษ และสมาชก “สโมสรกองกำลงพเศษ” (Special

Forces Club) มมตเปนเอกฉนท รบนายปรดเปนสมาชกกตตมศกด

ลอรด เมานทแบตเตนไดเชญนายปรดกบขาพเจาไปพกแรมทคฤหาสน

Broadlands, Romsey ในเขต Hampshire เสมอนหนงผนำของประเทศ

ทานลอรดจดใหนายปรดพกทหอง Duke of Edinburgh และขาพเจาพก

หองท Queen Elizabeth ท ๒ เคยประทบ ลอรด เมานทแบตเตนเปน

ปตลาของ Duke of Edinburgh พระสวามในสมเดจพระนางเจา

รบเชญจาก Lord Mountbatten ใหไปพำนก ณ คฤหาสน Broadlands ประเทศองกฤษ (มถนายน ๒๕๑๓)

132

Elizabeth ท ๒ ทานลอรดไดใหนายปรดปลกตน Dawn Redwood

(ชอพฤกษศาสตร Meta Sequoia) ในบรเวณคฤหาสถ Broadlands

เปนทระลก เปนทนาเสยดายวา ขณะนน Lady Mountbatten ไดถง

แกกรรมไปกอนหนาหลายปแลว ทานลอรดไดมอบหนงสอชวประวต

ภรยา ทานใหขาพเจาไวเปนทระลก และ ๙ ปตอมา ในป ๒๕๒๒ ลอรด

เมานทแบตเตนไดเสยชวตจากการวางระเบดของขบวนการไอรแลนด

เหนอ (IRA) นายปรดไดสงโทรเลขถวายสมเดจพระนางเจา Elizabeth

ท ๒ แสดงความเสยใจอยางสดซง และพระองคทรงโทรเลขตอบขอบใจ

มาดวย

เพอเปนการแสดงความขอบคณบรรดาประเทศสมพนธมตรทได

ใหการสนบสนนราษฎรไทยในการตอตานผรกราน อกทงเปนการเจรญ

สนถวไมตรกบราษฎรในประเทศตางๆ ดงนนในระหวาง พฤศจกายน

พ.ศ. ๒๔๘๙ - กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๙๐ นายปรดกบคณะซงขาพเจารวมไป

ดวย ไดเดนทางไปเยอน ๙ ประเทศ ตามทรฐบาลประเทศเหลานนเชญ

มา เปนทนายนดวาประเทศสมพนธมตรตางยอมรบเอกราชอธปไตยและ

บรณภาพเหนอดนแดนของประเทศไทย เครองบนสายการบน

P.O.A.S. ซงเพงจะทดลองเปดสายการบน นำนายปรดและคณะไปเยอน

สาธารณรฐจนเปนประเทศแรก ทกรงนานกงนครหลวง นายพลเจยง-

ไคเชคกบมาดามซงเหมยหลง ใหการตอนรบอยางด ทงยงไดจดเครอง

๙ ปตอมา ในป ๒๕๒๒

ลอรด เมานทแบตเตน

ไดเสยชวตจากการวาง

ระเบดของขบวนการ

ไอรแลนดเหนอ (IRA)

นายปรดไดสงโทรเลข

ถวายสมเดจพระนางเจา

Elizabeth ท ๒ แสดง

ความเสยใจอยางสดซง

และพระองคทรงโทรเลข

ตอบขอบใจมาดวย

133

บนพเศษใหไปเมองเปยผง (ชอกรงปกกงในขณะนน) เพอชมทศนยภาพ

ของกำแพงเมองจน จากเปยผงบนสนครเซยงไฮ ตอเครองบนมายงกรง

มะนลา ประธานาธบด Roxas แหงฟลปปนสใหการตอนรบ จากนน

ขามมหาสมทรแปซฟกมาทสหรฐอเมรกา ระหวางทางแวะทเกาะกวม

และเมองโฮนลลทเกาะฮาวาย ทเมองลอสแองเจลส คณะเราเขาพกท

โรงแรม Beverly Hills ณ ทนเครองประดบลำคา ซงเปนของเกาแกของ

ตระกล และของญาตผใหญถกโจรกรรมจากหองพกอยางไรรองรอย

แมเจาหนาท FBI กไมสามารถสบจบคนรายได

จากฝงตะวนตกของอเมรกาขามมาฝงตะวนออกทกรงวอชงตน

รฐบาลสหรฐอเมรกาจดใหนายปรดกบคณะพกท Blair House ประธานา-

ธบด Truman ใหการตอนรบททำเนยบ White House นอกจากนนยง

ไปท Pentagon (ทตงกระทรวงกลาโหม สหรฐอเมรกา) ซงมพธมอบ

เหรยญชย Medal of Freedom Golden Palm ใหนายปรด จากวอชงตน

มาทนวยอรก นายปรดไดพบกบผแทนหลายประเทศประจำสหประชา-

ชาต ขอความสนบสนนใหรบประเทศไทยเปนสมาชกสหประชาชาต

จากนนนงเรอเดนสมทรระวางขบนำแสนตน ทไดชอวาทนสมยและ

หรทสดในยคนน ในเรอ “Queen Elizabeth” ไดพบนาย Bevin รฐมนตร

วาการกระทรวงการตางประเทศองกฤษ นาย Molotov รฐมนตรวาการ

กระทรวงการตางประเทศของสหภาพโซเวยต ซงกลบจากการประชม

134

สมชชาใหญสหประชาชาต กโดยสารเรอลำนดวยเชนกน เรอ Queen

Elizabeth พาผโดยสารขามมหาสมทรแอตแลนตก สทวปยโรปในฤด

หนาวดวยความปลอดภย นายปรดกบคณะเปนแขกของรฐบาลองกฤษ

ไดเขาเฝาพระเจากรงองกฤษ King George VI พระองคพระราชทาน

เลยงอาหารกลางวน ณ พระราชวง Buckingham เจาหญง Elizabeth

(ตอมาขนครองราชยเปน Queen Elizabeth ท ๒) และพระขนษฐา

เจาหญง Margaret ไดรวมโตะเสวยดวย สำนกพระราชวง Buckingham

ไดรายงานขาวในวนนนและกอนหนานหลายป เมอ พ.ศ. ๒๔๘๒ พระเจา

กรงองกฤษไดพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ The Insignia of An

Honorary Knight Grand Cross of the Most Distinguished Order of

St. Michael and St. George ใหนายปรด การมาเยอนองกฤษในครงน

หนวย “Special Forces 136” ซงเปนกองกำลงพเศษขององกฤษในการ

ตอตานญปนระหวางสงครามโลกครงท ๒ โดยลอรด เมานทแบตเตน

ใหการตอนรบนายปรดในฐานะอาคนตกะจากสยามอยางเอกเกรก จาก

องกฤษขามมาประเทศฝรงเศส นายกรฐมนตร Léon Blum ใหการ

ตอนรบและเลยงรบรองทกระทรวงการตางประเทศ “Quai d’ Orsay”

และสนทนากนดวยไมตรจต อนง เมอ พ.ศ. ๒๔๘๒ รฐบาลฝรงเศสได

มอบเครองราชอสรยาภรณ Grand Croix de la Légion d’ Honneur

แกนายปรด

135

จากฝรงเศสตรงมาสวตเซอรแลนดเปนประเทศท ๖ ขณะนน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชและสมเดจพระราชชนน

ประทบทเมอง Davos นายปรดกบคณะไดไปเฝาพระองคในเดอน

มกราคม ๒๔๙๐ จากสวตเซอรแลนด ผานเยอรมนไปประเทศเดนมารก

เผอญวาพระเจากรงเดนมารกประชวร จงไมไดเขาเฝา สวนพระราชน

เดนมารกไดเสดจมารวมงานเลยงทวงของ Prince Axel ตอจากนนเยอน

ประเทศสวเดนเปนประเทศท ๘ พระเจากรงสวเดน King Gustave

พระราชทานเลยงนายปรดกบคณะ และไดพระราชทานเครองราช

อสรยาภรณชนสงสดของสวเดน ORDER OF VASA (COMMANDER

กรงลอนดอน (พ.ศ. ๒๔๘๙)

136

GRAND CROSS) แกนายปรด ประเทศนอรเวยคอประเทศสดทายของ

การเยอนมตรประเทศ พระเจากรงนอรเวยพระราชทานเลยงนายปรด

กบคณะ

เดอนมกราคม ๒๔๙๐ นายปรดกบคณะไดเดนทางกลบเมองไทย

โดยสวสดภาพ เมอเครองบนนำ (บางกเรยกวา “เครองบนทะเล” เพราะ

เครองบนชนดน taxi บนผนนำ จะเปนนำจดกได นำทะเลกได ไมใชทาง

วงบนบก ผนนำแมนำเจาพระยาบรเวณทาเรอคลองเตยเปน runway

ของเครองบนนำในเวลานน) ถงทาเรอคลองเตย ไดรบการตอนรบอยาง

อบอนจากพนองประชาชนลนหลาม

เมอไปสหรฐอเมรกา เราไมมเวลาไปเยยมชมสถาบนสมธโซเนยน

(Smithsonian Institution) ทเลองลอดานธรรมชาตวทยา ครนเวลากลบ

มาเมองไทย ผานเมองกลกตตา ประเทศอนเดย ผแทนสถาบนสมธ

โซเนยนไดรอพบทนน และแจงใหนายปรดทราบวาสถาบนสมธโซเนยน

ไดตงชอนกสายพนธทคนพบเมอวนท ๙ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๗๑

ทางภาคเหนอของสยาม โดยฮวจ เอม. สมธ (Hugh M. Smith) วา

“CHLOROPSIS AURIFRONS PRIDII” โดยใหรหส “USNM 311538”

พรอมทงระบดวยวา “ชอของนกนตงเพอเปนเกยรตแดนายปรด

พนมยงค(หลวงประดษฐมนธรรม)ผนำขบวนการเสรไทย”

นก CHLOROPSIS AURIFRONS PRIDII

137

หลงจากกลบเมองไทยไดไมนาน บานเมองเรากเกดเหตการณ

การเมองสำคญๆ หลายเรอง ชวตในยามสงครามและสนตภาพของ

นายปรดและขาพเจากไดสนสดลง จากนนกไดเรมชวตอนผนผวนใน

ตางแดน

ทามกลางผมาตอนรบ ทสนามบนนำ ทาเรอคลองเตย พ.ศ. ๒๔๙๐

138

139

บนทกประจำวนค.ศ.๑๙๔๖(พ.ศ.๒๔๘๙)

หมายเหตบรรณาธการ ทานผหญงพนศข พนมยงค ไดเขยนบนทกสวนตวเลาเรอง การ

เดนทางไปเจรญสนถวไมตรกบมตรประเทศหลงสนสดสงครามโลกครงท ๒ แมนวาเหตการณตางๆ จะลวงเลยมาแลว ๖๑ ป แตคงมคณคา ทผสนใจประวตศาสตรจะไดตดตามศกษาประกอบบทความ “ชวตขาพเจาในยามสงครามและสนตภาพ”

เทาทคนพบ เปนบนทกในชวงวนท ๓-๑๑ พฤศจกายน ทไดเยอนสาธารณรฐจน ระหวาง ๑๒-๑๖ พฤศจกายน ไดเยอนสาธารณรฐฟลปปนส และวนท ๑๗ พฤศจกายน - ๑๔ ธนวาคม ไดเยอนสหรฐอเมรกา ซงการบนทกบางตอนไดขาดหายไป รวมถงการเยอนสหราชอาณาจกร ประเทศฝรงเศส สวตเซอรแลนด เดนมารก และสวเดน

140

วนท ๓ พฤศจกายน ๒๔๘๙

เวลา ๖.๐๐ ออกจากบานคลองหลอด๑ ไปสนามบนดอนเมอง ถง

สนามบนเวลา ๖.๓๐ น. มญาตมตรและชาวตางประเทศไปสงจำนวน

มาก เรอบนออกจากสนามบนเวลา ๗.๐๕ น. และเรมขนสอากาศเวลา

๗.๓๐ ไดบนผานพระนครมองเหนบานและสถานทตางๆ ตอนเรอบนจะ

ออกเขาใหมดตว๒ แตพอขนบนอากาศแลวกปลดได บนพนแดนไทยเมอ

๙.๔๕ ไดสงวทยโทรเลขถงคณแม๓ วาพนแดนไทยแลวทกคนสบายด

อาหารเชานเลยงมกาแฟรอน ผลไม เวลา ๑๐ น. serve ขนมปง

cracker ทาเนย เขาจดทนงใหเปนทนอน ๒ ท เวลากอนเทยง ๑๕ นาท

serve อาหารกลางวนม sandwich, กงทอด และเนอสนทอด ของหวาน

ม Banana Pie แลวมกาแฟรอน วธ serve เขาใชจานและถวยกระดาษ

พอเขาเขตจนมองเหนพนแผนดนเปนสนำตาล ไมเขยวชอม

เหมอนบานเราเหนจะเปนเพราะเขาเกบเกยวขาวเสรจแลว โดยมากเรอ

๑ บานคลองหลอด หรอทำเนยบทาชาง ถนนพระอาทตย ตงอยบรเวณปากคลองหลอด เปนบานพกรบรองทางราชการขณะนายปรดดำรงตำแหนง ผสำเรจราชการฯ

๒ มดตวหรอรดตว หมายถง การคาดเขมขดนรภย ๓ คณหญงเพง ชยวชตฯ

141

บนบนเหนอเมฆ ไดออกไปดทหอง Pilot มองไมเหนอะไรเลยนอกจาก

เมฆ บางทกตกหลมอากาศทำใหโคลงเคลงแตไมรสกเมาเลย บนเรอบน

มหบยาเครองปฐมพยาบาล เขาไดจดการหยอดจมกใหปรดเนองจาก

เปนหวด ม air condition สบบหรกได เมอบนสงๆ อากาศเยนเขาม

Blanket ใหหมและเปดไออนให เวลา ๑๔.๓๐ serve นำชาและ Biscuit

นำชารอนใสในถวยกระดาษแลวมถงกระดาษใสชามเชอกหยอนลงไปใน

ถวย แปลกกระดาษทใสชาเมอถกนำรอนกไมเปอยหรอยยเลย ครนเวลา

๑๖.๐๐ น. ถงกรงนานกง เมอเรอบนเรมลง เขาเอา chewing-gum

มาแจกเพอจะเคยวกนหออและแนะใหบบจมกเพออดลมใหออกทางห

ตามทผเคยขนเครองบนเลาวาเวลาลงเวยนศรษะและคลนไสนนไมมเลย

เหนจะเปนเพราะนกบนเขาคอยๆ ลง ภมประเทศตางกบในเมองไทย

เมองไทยนนมองลงไปดคลายสนามหญาเขยวไปหมด แตในแดนจนนน

พนดนเปนสนำตาลและบางตอนกผานภเขา ทะเลใหญ และทะเลสาบ

โดยมากเราบนเหนอเมฆขนาดสง ๑๐,๐๐๐ ฟต ความเรวชวโมงละ

๒๒๒ ไมล อากาศนอกเครองบน ๒๐ c

เมอถงสนามบนทหารในกรงนานกงนนมผมารบคอ พล.ท.ซซน-

เซาและภรยากบผแทนกระทรวงการตางประเทศชนทตและอธบด เขา

ขอโทษทมาตอนรบไมพรอมเพรยงกนเพราะพงไดรบโทรเลขเมอกอน

เทยงวนนเองเปนวนอาทตยดวย ขนรถยนตจากสนามบนไปยงบานพก

142

ซงตงอยในกระทรวงตางประเทศ ระยะทางจากสนามบนไปทพกราว

๑๕ กโลเมตร กนเวลาราวครงชวโมง ทพกนนเปนตกสมยใหมแบบเดยว

กบกระทรวง อากาศทนานกงหนาว ปรอท ๒๐ กวาดกรเซนตเกรด

ตามถนนทแลนผานไปผคนและรถคบคง ผหญงจนแตงตวแบบฝรงและ

แบบจนสวมเสอหนาวสตางๆ รถ Jeep กหนาตา แตโดยมากเปนทหาร

จนขบ ไดพบกบอธบดกรมการเมองตะวนออกชอ Young ไดพดถง

คณจำกด๔และคณสงวน๕วารจกกนดในจงกง เมอถงทพกเขาเลยงนำชา

เสรจแลวขนไปพกผอนในหองเวลา ๑๙.๓๐ น. ไปกนขาวอยางไปรเวทท

International Club อาหารทรบประทานเปนอาหารฝรง รสพอใชได

กลบถงทพกเวลา ๒๑ น.

วนท ๔ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ตนเวลา ๖ น. พระอาทตยขนเมอ ๖.๔๐ น. กนอาหารเชาแลว

เวลา ๙.๓๐ ไปวางพวงมาลาทอนสาวรย ดร.ซนยตเซน อนสาวรยน

ตงอยนอกกำแพงเมองบนเชงเขาเรยกชอวา Purple Mountain

๔ จำกด พลางกร อดตเสรไทย เสยชวตทเมองจงกง ๕ สงวน ตลารกษ

143

มนาย Wang แหงกระทรวงการตางประเทศเปนผนำ เมอลงจากรถตอง

เดนเปนทางตรงแตลาดขนราว ๑ กม. แลวขนบนไดเปนชนๆ ไปรวมทง

สนกวา ๔๐๐ ขน รสกเหนอยเลกนอย อากาศดมแดด เมอแรกหนาว

แตพอขนไปแลวคอยยงชวเหนจะเปนเพราะออกกำลง ตามประตมทหาร

ถอปนเฝา สองขางทางเปนสนามหญาและปลกตนสนเปนระยะๆ เมอ

ขนไปถงตกสงสดแลวเขาไปนงพกในหองเลกพอหายเหนอยแลว เขานำ

ไปคำนบรปปนซนยตเซน รปปนนนในทานงใหญกวาตวจรงประมาณ

พระบรมรปพระพทธยอดฟาทเชงสะพาน วธคำนบนนยนเรยงกนเปน

แถว ๓ แถว และมผแตงตวเปนทหารคอยบอกใหคำนบ ๓ ครงพรอมๆ

กน กมหนาไวอาลย ๑ นาท เสรจแลวพาเดนไปทางดานหลงของรป

เปนหองโดมกลมมด ไมมไฟฟา มคนคอยถอเทยนสอง รอบวงกลมนน

เดนไดรอบมองลงไปมรปซนยดเซนทำดวยหนออนนอนคลมธงชาตและ

ใตรปทนอนเปนทฝงศพ กลบจากอนสาวรยซนยตเซนแลวไปชมทฝงศพ

ของพระเจาแผนดนตนราชวงศเหมง ซงตงอยไมไกลกน ทางเขาก

คลายๆ กบอนสาวรยซนยตเซนแตเลกและเตยกวา ทางเดนและทางขน

กคลายๆ กน แตอยางเลวกวา ไมไดตบแตงและรกษาอยางอนแรก

สรางตง ๖๐๐ ปกวามาแลว กอนจะถงทฝงศพชนหนงมรานขายเครอง

ดมและโปสการด กลบจากนแลวเลยไปเทยวทะเลสาบดอกบว ซงตงอย

นอกกำแพงเมองเหมอนกนแตคนละทางกบอนสาวรย พอพนประตเมอง

144

ไปกถงทะเลสาบ เวลาทไปนนใบบวแหง เมอไปถงทางจะเขาสวน

สาธารณะมรานขายเครองดมและมเรอใหเทยวทะเลสาบ เรอนนถาใหญ

หนอยมประทนมเกาอนงและใชการถอเรอ ทใชพายกมแตเปนเรอเลก

ไดเขาไปเดนเลนใน park มดอกเบญจมาสสตางๆ กำลงออกดอก กบ

ไดเหนดอกพทธรกษาและตนกลวยในสวนนดวย สงเกตดรสกวาคนจน

ชอบออกเทยวนอกบานเชนทอนสาวรยซนยตเซน กมผคนทงหญงชาย

และนกเรยนไป และททะเลสาบกมไมนอยทไปเลนเรอ

เวลา ๑๑.๓๐ น. ปรดไป call Foreign Minister ทกระทรวง

ซงตงอยตรงขามกบทพก ทพกนเคยรบรอง President Hoover เมอ

คราวคณะทตไทยไปกไมไดพกทน เวลา ๑๒.๓๐ รฐมนตรวาการ

กระทรวงการตางประเทศเชญเลยงอาหารกลางวนททเราพก ภรรยาก

มารวมดวย พดภาษาองกฤษไมไดตองใชลาม เปนคนมอายราว ๔๐

เศษ มบตร ๔ คน เปนชาย ๒ หญง ๒ บตรชายกำลงเลาเรยนอยท

นานกง สวนบตรหญงสงไปเรยนอเมรกา อาหารทเลยงเปนอาหารจน

แตไมเหมอนอาหารจนเมองไทย รสชดๆ ไมมนำจมเลย แตเขาตำพรก

ชฟาแดงๆ กบเกลอมาให ๑ ถวย

ภายหลงอาหารกลางวน เวลา ๑๕.๓๐ ปรดไป call นายวทเฉน

เลขาธการคณะพรรคกกมนตง

145

เวลา ๑๖.๓๐ Generalissimo & Madame๖ นดพบและเลยงนำชา

ทพกของ Generalissimo ตงอยในกระทรวงกลาโหมซงเดมเปนโรงเรยน

นายรอย กอนจะถงกวดขนมาก มทหารยนยามเปนระยะเพอตรวจรถ

ผาน เมอเขาไปในโรงเรยนนายรอยแลวเลยวขวาเปนตกสอฐขนาดเลก

มคนคอยตอนรบ เมอเขาไปในหองรบแขก มรฐมนตรรออยหลายคน

ทยอยกนมาเรอยๆ จนครบคน ในหองรบแขกจดแบบฝรงมเตาผงไฟท

ใชฟนและถาน สกครมคนมารดมานปดหมด พอปดเสรจประตไดเปด

ออกทงสองบาน มาดามเดนนำหนาและจอมพลตามมาขางหลง เขา

announce วา “Madame & Generalissimo” รฐมนตรตางประเทศเปน

ผนำใหรจกกน Madame นงใกลกบเรา สวน Generalissimo นงใกล

ปรด ตอนรบอยางเปนกนเอง มเลยงนำชา Madame นนสวยมาก สาวกวา

อาย ผวพรรณเปลงปลงและแตงหนาอยางเตมท ทำผมทรงสง แตงชด

จนแพรดำแขนยาวใสตมหและแหวนหยก พดภาษาองกฤษอยางกบคน

อเมรกนแทๆ สวนจอมพลนนสนทนากบปรดมนาย ท.ว.ซง เปนลาม

ขนมทเลยงมของเคมคลายกะหรปบกบขนมเคกวนเกด กบขนมททำดวย

มะพราวซง Madame เลาใหฟงวาไดนำมะพราวมาจาก Formosa และ

๖ Generalissimo หมายถง จอมพลเจยงไคเชค Madame (ภรยา) ของทานผนคอ มาดามซงเหมยหลง

146

ใหพสะใภไดเปนคนทำ การสนทนามการถามวามพนองกคน ลกกคน

และวาเปนครงแรกทพบผหญงไทย เขาถามถงกนอยขนบธรรมเนยม

การแตงตวของไทย ไดเชอเชญใหไปเยยมเมองไทยถามโอกาส เราได

มอบของขวญใหเปนสายสรอยขอมอ เขาขอใหชวยใสใหและดพออก

พอใจมาก บอกวากำลงเปน fashion ใน America แลวชวนใหไปชม

ละครในวนรงขน ดสนทสนมเรยก Madame Pridi ไดคลองแคลว เมอ

ลากลบไดเดนมาสงถงประตและบอกวาถายงอยในนานกงอกอยากจะขอ

เชญมากนขาวดวยกน สวนทางปรดนนพอจอมพลทราบวาจะไปเทยว

ปกกง ไดเออเฟอใหจดเครองบนพเศษสวนตวเพอพาคณะเราไป กลบ

มาถงทพกแลวเวลา ๒๐.๓๐ น. ไปรบประทานเลยงทบานนายวทเฉน

เลยงอาหารแบบจนคลายๆ กบท รมต. ตางประเทศ เลยงภรยาพด

องกฤษไดเลกนอย ดชอบใจแมวไทยมาก เลยงแมวไว ๑ ตว แตไมใช

แมวไทย ไดพบกบราชทตจนประจำ Sweden & Norway ทบาน

นายวทเฉนดวย คนจนสงๆ ทนรจกชวประวตของปรดเปนอยางด แต

คาดวาปรดจะเปนคนแก กลบถงทพก ๒๓ น.

147

วนท ๕ พฤศจกายน 2489 ตน ๗ โมงเศษ ลงไปรบประทานอาหารเชากพอดไดรบบตรเชญ

จากจอมพลและภรยาใหไปกนอาหารเยนพรงนเวลา ๑๙ น.

เวลา ๙ น. เศษไดไปด Chinese Art Exhibition มเครองภาชนะท

ทำดวยเหลก ชาม หนงสอ และภาพเขยน ลวนแลวแตสมย B.C. ทงนน

ออกจาก Exhibition ปรดไป call Minister of Oversea สวนพวกเราไป

ชมหางรานตางๆ ซอของไมลงเพราะราคาแพงมาก

กลบทพกแลวเวลา ๑๒.๓๐ ไปรบประทานอาหารกลางวนซง

President of Legislative เชญ มผหญงแตเราคนเดยว แขกประมาณ

๓๐ คน ม รมต.ตางประเทศ และคนสำคญบางคน อาหารทเลยงม

ประมาณเกอบรอยสง กนอยางละคำกเกนอม ถงอยางนนเรากไมไดกน

ทกอยาง เรองดมแลวเปนไมอนตงแตมาเมองจนดมเรอย แตเปนเหลา

พนเมองไมสจะเมานกรสคลายไวนของฝรงเศส การจดโตะใชดอกไมม

ดอกจำป ดอกบานไมรโรยและดอกดาวเรอง สวนดอกเบญจมาสนนใช

เปนดอกไมตบแตงทกบาน โดยยกเอากระถางตนเบญจมาสทออกดอกมา

ประดบแทนแจกน เวนแตทบาน Generalissimo มดอกคทลยาใส

กระถางวางไวเกอบทกหอง

148

President เปนจนเกาแตงตวอยางจนแท โกนศรษะ พดองกฤษ

ไมได มลกชายเปนทหารอากาศรปรางหนาตาโก วาไปศกษาวชาจาก

เยอรมนนและทองเทยวไปเกอบทกประเทศ เสรจแลวถายรปหมทหนาท

ทำการซงปลกเปนแบบจนแทตงอยเชงกำแพงเมอง วาเมอครงญปน

ยดนานกงไดใชเปนศาลารฐบาลของรฐบาลวงจงไว กวาจะกนเสรจเกอบ

๓ โมงเยน

ถายรปแลวกลบทพก สวนปรดนนยงไปเทยว call พวก รมต.

ตางๆ อย เวลา ๑๗ น. รมต. ในพรรคกกมนตงเชญเลยงนำชาท

International Club มแขกประมาณ ๑๐๐ คนเศษ ภรยาออกดวยแตพด

องกฤษไมได ม Speech ดวย

กลบจาก International Club เลยไปกนขาวซงสมาคมไทยจน

รบรองมการแสดงละครดวย หนาตกทางทจะเขาไปมตวหนงสอจนทำ

ดวยไฟฟาขอความวา “ตอนรบนายปรด พนมยงค และภรยา” และท

โรงละครกมเชนเดยวกน อาหารเลยงแบบ buffet และเปนอาหารฝรง

ไดพบปะกบทตและภรยาทตทนหลายคน ละครทเลนแสดงไดดมาก

ตองขอตวไมเลาเพราะไมมเวลาจะเขยน แมจะหาเวลาคดถงพวกบานก

เกอบไมมวาง ดละครยงไมทนจบกตองเลยไป Officer’s Club เพราะ

คนนเวลา ๘.๓๐ น. จอมพลและ Madame เชญดละครไว

กรงนานกง (พ.ศ. ๒๔๘๙)

149

สถานทๆ แสดงละครนนคลายสวนมสกวนเพราะอย ใกลทพก

จอมพล ตางกนกเพยงของจนเขาหรหราใหญโตกวา เมอไปถงมคนหา

ทนงทตดกบ รมต. ตางประเทศ เกาอทเขานงนนมแตชน Ambassador

ทงนน พอไดเวลากมคนขานวา “President๗ & Madame Chiang Kai

Chek” ทกๆคนลกขนยนพรบกนหมด พอนงลง Madame Chiang ก

หนมาขอบใจทสงแมวไปให ซงความจรงเปนแมวท Li Tiah Chen๘ฝาก

ไปให ณ เวลานเองเพลง National Anthem กขน เลยตองลกขนยน

กนอกครงหนง การแสดงวนนเปน Opera จนสมยใหมซงมเปนครงแรก

ในนครนานกง ดนตรฝรงแตเปนเพลงจน conduct โดยฝรงชาวรสเซย

ชอ A.A. Avshalomoff แสดงเรอง The Great Wall เรองมอยวาเมอครง

Emperor คนแรกของจนชอ Chin Shi Hwang (๒๔๖-๒๑๐ B.C.) กลว

พวกอนาอารยะ (wild tribes) จะรกราน จงคดสรางกำแพงเมองยาวทว

ประเทศเพอปองกนการรกราน คนจำนวนลานถกเกณฑใหไปสรางแต

การสรางกนเวลามาก Emperor ซงเปนคนถอโชคลางสกหนอย ไดยน

เสยงมปศาจในฝนบอกวาการสรางกำแพงนจะไมสำเรจโดยรวดเรว

๗ President หมายถง ประธานาธบดเจยงไคเชค ๘ Li Tiah Chen เอกอครราชทตสาธารณรฐจนประจำประเทศไทย

หลงสงครามโลกครงท ๒

150

นอกจากไดคนหนมคนหนงซงมนามวาวนซเหลยงอยทเมองซเจาซงจะ

เปนผเสยสละในการสรางกำแพงน ชอวนซเหลยงแปลวา “ผสามารถ

ปกครองคนจำนวนหมนได” Emperor กสงใหพวกราชสำนกเทยวตาม

จบคนชอวน ณ ทเมองซเจานพวกทหารไดตดตามมาเพอจะจบวน

ผคนสบสนอลหมาน ไดมผชตววนใหทหารจบ แตแลวกวนหนไปได

วนไดพยายามหนดวยความเหนดเหนอยตงหลายไมล จนถงเมองนาน

กงเขาเหนสวนซงมกำแพงลอมรอบอย เขาไดกระโดดขามกำแพงไป

ซอนตวอยใตตนไม ในขณะเดยวกนนมหญงสาวชอมอนชางนซงเปน

เจาของสวนออกมาทระเบยงกบเพอนผหญงดวยกน ภายหลงทรองรำ

ทำเพลงดวยกนแลวเพอนผหญงกกลบไป มอนชางนไดลงไปในสวนถอ

พดอยในมอ ในทนทนนเองพดไดปลวไปไปจากมอไปตกลงในลำธาร

เลกๆ เพอจะเกบพดนน หญงสาวไดถอดเสอผาออกเพอลงไปในนำ

เธอไดมองเหนชายคนหนง ชายคนนนไดขอโทษ อธบายวาเขาหนมา

และจะรบไปตอไปในตอนคำวนนนเอง มอนชางนไดยนเขาเลาเรองวน

ผนาสงสารกเกดมความรกขนกบชายหนมผอบโชคน พาเขาไปหาบดา

มารดาเพอขออนญาตแตงงานกน อางวาวนไดเหนเธอเปลองผาแลว

จำเปนจะตองแตงงานกน วนไดชแจงใหฟงวา ทางการกำลงตองการตว

เพอสรางกำแพงเมองอนโหดรายนนและปฏเสธในการทจะแตงงานดวย

แตในทสดยอมตกลงในเมอบดาของ Mon Chang รบรองจะใหความ

151

คมครองเขา พธแตงงานไดจดขนโดยกระทนหน ระหวางทำพธนพวก

ทหารไดตามมาพบและจบตววนไป เจาสาวของเขาและบดาไดตลงงง

กนหมด

วนท ๖ พฤศจกายน ๒๔๘๙ วนนเวลา ๙ น. เศษ ภายหลงจากรบแขก รมต. ตางๆ ทมา

เยยม ไดไปชม War Museum สำหรบสงครามคราวมหาเอเชยบรพา

สวนมากเปนเครองอปกรณในการรบของญปน มเรอบน รถแทงก

รถยนต เครองวทย อาวธตางๆ รวมทงรปประวตศาสตรทญปนเซนยอม

แพดวย สถานทๆ ทำเปน Museum นตงอยบนเนนเขา สรางเปนบาน

แบบญปน เพราะญปนเปนผสรางเมอมายดนครนานกงได เสรจแลวเลย

ไปดสถานทฝกหดพลรมซงตงอยนอกเมอง การตอนรบทนใหญโตมาก

พอรถผานเขาประต ทหารกองเกยรตยศทตงแถวอยเปาแตรเคารพ ม

นายพลตรมาคอยตอนรบพาขนสบนตกททำการ ไดนำแผนทและสมด

เรองราวทเกยวกบ paratroop มาไว แลวเชญกนนำชากบ cake เสรจ

แลวพาลงไปดวธพบรม รมม ๔ คน วางตามยาวบนโตะ มเจาหนาท

ประจำโตะละ ๔ คน มนายทหารคอยออกคำสงและปฏบตตามดทำ

คลองแคลวรวดเรวมาก เสรจแลวนงรถ Jeep ไปดการโดดรมตงแต

152

คนแรกจนทสด ทตองนง jeep เพราะบรเวณกวางขวางมากและถนนก

เลกขนๆ ลงๆ บนเนน นายพลเปนผขบเอง เราสองคนนงขางหนากบ

เขา นบเปนครงแรกทนง jeep แลวไปรบประทานอาหารกลางวนท

International Club ซง รมต. วาการ Oversea Chinese เปนเจาภาพ

เวลา ๑๗. น ไป Cocktail party ททกนขาวกลางวน

เวลา ๒๐ น. ไปกนเลยงทจอมพลและมาดามเชญ เมอไปถงม

รมต. ตางประเทศ รมต. Oversea นายวทเฉนคอยอย พาเขาไปนงหอง

พกกอน เมอคณะคนไทยไปถงพรอมกนแลวจงนำไปยงหองรบแขกทเคย

เลยงนำชาวนกอน สกครจอมพลและภรยาเขามา วนนไมมพธรตอง

อะไร เขามาอยางเงยบ มาดามเดนตรงเขามาตอนรบจบมอทกทายแลว

นงกนอยางวนกอน คอผชายคยกบผชาย ผหญงคยกบผหญง แตม

นายวทเฉนมารวมดวย พวก รมต. ไมมใครพาภรยาออกเลย จงมผหญง

สองคนเทานน การเลยงวนนเลยงอยางฝรง หองรบประทานไมหรหรา

นก ดเรยบๆ ใชผาปโตะทปกดวยมอ ตอนรบประทาน จอมพลไดถาม

ถงการเดนทาง ดนฟาอากาศและจะเดนทางตอไปไหนอกเปนตน โดย

มากชอบพดคำวา “เฮาๆ” วนนใชเลขานการเปนลาม เมอกนเสรจแลว

มานงยงหองรบแขกอก ตอนน Madame ไดเรยกคนใหไปหยบรปมา

และเซนใหตอหนาพรอมทงของขวญ ๑ หบ ไดถามถงสมจตตทจะไป

เรยนเมองจน และเรยกใหมาสนทนาดวย ดรสกวาเอนดสมจตตมาก

153

เมอลากลบไดแสดงกรยาสนทสนมเอามอโอบหลงแลวพดวาหวงวาคงจะ

มาเยอนประเทศจนอกในไมชา วนน Madame แตงตวสดำดอกแดง

คลมเสอกำมะหยสนำเงนแก แตงเครองเพชรชดไขมกประดบเพชร สวน

จอมพลแตงพลเรอนแบบจนแทคอ สวมเสอดำยาว

วนท ๗ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ๙.๓๐ ออกจากทพกไปยงสนามบนทหารเพอเดนทางไปปกกง

เมอไปถงมผไปสงมากมายม รมต. ตางๆ และนายวทเฉนและภรยา

เรอบนทโดยสารไปนเปนเรอบนพเศษสวนตวของจอมพล ซงทาน

จอมพลไดเออเฟอจดใหเปนเครองอเมรกนแบบ C47 สองเครองยนตชอ

May Ling เรอบนหรหรามากมหองพเศษซงนงและนอนได ๒ ท สำหรบ

จอมพลและภรยา อกหองหนงมเกาอนง ครงนเปนครงท ๒ ทใหชาว

ตางประเทศโดยสาร ครงแรกจดให Ray Gribls ซงเปนบคคลทชวย

เหลอชาวจนมาก ทานจอมพลไดสงผแทนใหมาสงพรอมมอบรปถายให

ปรด กลาววาไมคอยจะใหใครนกทเขยนดวยตนเอง เครองบนขนส

อากาศ เวลา ๑๐.๓๐ น. บนเหนอเมฆสงราว ๘,๐๐๐ ฟต มองลงไปเหน

ภมประเทศสบายเพราะหนาตางใหญ อากาศหนาว ลบทกระจกหนาตาง

เปนนำไปหมด เกาอ โตะ และมานบดวยกำมะหยสนำเงนทงชน เวลา

154

๑๒ น. เจาหนาทกระทรวงตางประเทศทตดตามไปดวยนำ sandwich

ไขไกและผลไมมาเลยง เวลา ๑๒.๓๐ น. ผานภเขาไทซาน สง ๕,๐๐๐

ฟต อากาศเยนมาก

เวลา ๑๔ น. ถงปกกง เรอไดบนตำไดชมบรเวณเมอง เมองปกกง

นใหญโตกวางมาก มองลงไปจากเครองบนเหนหลงคาพระราชวงเปน

สตางๆ งดงามมาก เมอถงสนามบนมผมาตอนรบคอ ภรยานายก

เทศมนตรไดนำชอดอกไมมาให และมมนตรหญง ๒ คน พาขนรถยนต

ไปพกยงโฮเตล Wagon-Lit สนามบนตงอยนอกกำแพงเมอง ระยะจาก

สนามบนไปในเมองราว ๑๐ กโลเมตร อากาศทนหนาวมากตองสวม

เสอ fur

เวลา ๑๖ น. ไปเยยมนายกเทศมนตร และนายพลผแทนจอมพลท

ปกกงแลวไป Winter Palace Imperial Garden ไดขามสะพาน Marco

Polo ดวย ในพระราชวงนนใหญโตมาก ไดกอสรางไวอยางดจะเลาให

ละเอยดไมได เพราะไมคอยมเวลาเขยน ไดไปนมสการพระททำดวยหยก

ขาวองคใหญเปนพระนงขดสมาธ

เวลา ๑๙ น. ไปกนขาวทศาลาเทศบาลนครปกกงทขนชอดวย

นายกเทศมนตรนมภรยาเปนฝรงเศส เดมทานเปนเจาเมองชานตง

พงยายมาอยปกกงกอนเรามา ๕ วนเทานน

155

วนท ๘ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เชาไปชมพระราชวงหลวง Forbidden City ใชเวลาชม ๑ ชวโมง

เศษ แตกไมทวถง สรางเมอ ๕๐๐ ปมาแลว ยงเรยบรอยดไมคอยทรด

โทรม ออกจากพระราชวงไปหอสมดแหงชาต หอสมดนสรางเปนแบบ

ฝรงมหนงสอตำรบตำรามากมาย เมอไปชมนนมนกเรยนกำลงคนควา

อยหลายคน การเขาออกกวดขนมาก แลวเลยไปกนอาหารกลางวนซง

พล.ท. จงไกหมนเลยงท Summer Palace พระราชวงฤดรอนนตงอย

นอกกำแพงเมองจากตวเมองไปประมาณ ๒๐ กม. เขาจดเลยงบนเนน

เขาตองขนบนไดไป

วนท ๙ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เวลา ๙.๓๐ น. ออกจากโฮเตลไปชม Temple of Heaven ซงเปน

ทท Emperor ไปสวดวงวอนเพอขอใหฝนตกตองตามฤดกาล เสรจ

แลวไปขนเครองบนเครองบนออกเวลา ๑๐.๓๐ น. แลนไปชมกำแพง

เมองจน The Great Wall นอยหางจากปกกงทางเครองบนราว ๔๐ นาท

ตงอยบนยอดเขามองดจากเรอบนเหนเสนคดเคยวยาวไปตามภเขา

แลวเรอบนตดตรงไปเซยงไฮ ถงเซยงไฮเวลา ๑๕.๓๐ น. ทสนามบน

ผมารบคอผแทนกระทรวงตางประเทศและพอคาจน-ไทย รวมทงคน

มาดกมากมาย นงรถยนตเขาไปในเมอง

156

วนท ๑๐ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เชาไปสระผมทำเลบ รานทไปทำเปนรานจน ผชายเปนชาง

มผหญงเปนผชวย สระผมดมาก เพราะทงสางทงขดและเกาใหเตมท

คดแพงมากโดนเขาไป ๑๕,๐๐๐ เหรยญ๙ ทำผมเสรจแลว เลยไปดราน

ขายของ เผอญวนนเปนวนอาทตยหางรานสวนมากปด แตถงอยางนน

กดผคนคกคกมาก ดคลายๆ กบประเทศในยโรป เวลานมพลเมองทงสน

๔ ลานคน

วนท ๑๑ พฤศจกายน ๒๔๘๙

เชาพวกพอคาไทยทเซยงไฮจดเลยงอาหารเชาทโฮเตลทพกอย

เสรจแลวเวลา ๑๐.๓๐ น. ขนรถไปท A.T.C เรองชงของ เวลา ๑๑ น.

เศษออกจาก A.T.C ไปสนามบนชอ Hiangwan Airfield ทสนามบนน

มรานซงทำดวยบานสำเรจของอเมรกนเรยกวา Snack Bar ผทจะซอ

ตองเอาตวเรอบนไปใหดจงจะขายให ไดสงกาแฟมากน ๑ ถวย กน

ไมหมดเพราะถวยใหญมาก พอสกครเขาพดทางเครองขยายเสยงใหไป

ดภาพยนตร การทจะโดยสารเครองบนของ A.T.C. ตองดภาพยนตร

ผหญงกบงคบใหนง Slack ดวย โรงภาพยนตรกเปนบานสำเรจรป

๙ อตราเงนจนสมยนน

157

วนท ๑๒ พฤศจกายน ๒๔๘๙ กรงมนลา เชาเวลา ๙ น. ปรดได call President และ Vice

President

เวลาเทยงครงกนขาวกลางวนทโฮเตลมดนตรและนกรองดวย

เวลา ๑๖.๓๐ President Roxas๑๐ เชญกนนำชา เมอไปถง Malacañan

Palace มคนคอยตอนรบพาไปยงหองโถง ณ ทนน President และภรยา

คอยยนตอนรบอย Reception หรหรา ม Orchestra วงใหญบรรเลง

เขาจดเกาอตวโตๆ ไว ๔ ตวให President และภรยากบเรา ๒ คนนง

เมอแขกมา A.D.C. ของ President เปนผนำมาแนะนำไดรจก แขกท

เชญวนนเปนพวก รมต. และภรยา กบคณะทตและกงสลตางๆ

วนท ๑๓ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เชา ๘.๓๐ ปรดไปเทยวทภเขาไฟนอกเมองกบกงสล เวลากลางวน

ไปกนเลยงของ Vice President ตอนบายไปกนนำชาบานกงสล เวลา

คำพานายทหารเรอไทยไปกนขาวจน รานจนทนโดยมากใชเรยกวา

Panticerie เปนภาษาสเปนแปลวาเฉาหมน อาหารพอใชได

๑๐ President Roxas ประธานาธบดของประเทศฟลปปนส

158

วนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ตองคางอยทนหลายวนเพอรอเครองบน เชาขนไปขนรถซอของ

ฝากไปใหลก เพราะมคนจะไปเมองไทย เวลากลางวนกนขาวทโฮเตล

กนขาวเสรจแลวไดพกผอน ทนหลงจากอาหารกลางวนแลวเขามกจะ

นอนกน เพราะอากาศรอนจดเสยยงกวากรงเทพฯ อก และฝนกมาก

ทจรงกไมมอะไรนาดเพราะถกทำลายมากเมอสงคราม

วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๔๘๙ กนอาหารเชาแลว ขนรถไปซอของเพอฝากไปใหลกแลวเลย

ขนรถเทยว กลบมากนขาวกลางวนทโฮเตล บายนอนพก กลางคนไปกน

ขาวจน

วนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เวลา ๑๖.๓๐ ขนรถไปสนามบน สนามบนนคนละแหงกบทมาลง

จากเซยงไฮ เวลา ๑๘ น. เครองบนออก มองลงไปเหนมนลาเวลา

กลางคน คราวนคนโดยสารเกอบเตมลำ หาทนอนลำบาก แตสำหรบเรา

159

สองคนเขาจดใหไปนอนหองกปตน นอนไมหลบ เพราะอากาศไมสด

เรอแกวงมากและมกตกหลมอากาศบอยๆ เวลาต ๒ เขาปลกวาจะถง

Guam ตองไปรดตว ถง Guam ฝนลงเมด เปนเวลา Guam ต ๔ ลง

จากเครองบนไปรบประทานนำมะเขอเทศ ขนมปง ไข แฮมและกาแฟ

พอเสรจขนเครองบน เครองบนออกเวลาสางๆ

วนท ๑๗ พฤศจกายน ๒๔๘๙ วนนเวลา ๑๔ น. ถงเกาะ Hweijelien แตเวลาทนเปน ๑๖ น.

เกาะนเปนเกาะเลกๆ ไมมตนไม และหมบาน นอกจากบานเจาหนาท

ทางทหาร เปนฐานทพอากาศทใหญทสดของอเมรกาใน Pacific ท

สนามบนม Colonel Montgomery มาตอนรบแลวนำขนรถยนตไปยง

ทพกๆ เปน Bungalow เลกๆ อยรมทะเล ณ ทนไดม Brigadier

General Wyatt กบภรยาตอนรบอย ตงโตะอาหารไวพรอม แตเรากน

อาหารกลางวนกนเสรจแลวจากเครองบน จงกนแตเครองดมกนเทานน

Mrs.Wyatt เปนผหญงองกฤษ เดมสามเปนทตทหารทปารส ไดเคยพบ

คนไทย

160

วนท ๑๘ พฤศจกายน ๒๔๘๙ เวลา ๕ น. เศษ เขาปลกใหตนวาเกอบจะถง Los Angeles แลว

เพราะธรรมเนยมเรอบนเมอจะขนหรอลงตองรดตว พอเขาเขตฝง

แผนดนมองลงไปเหนไฟฟาระยบไปหมดดกวางขวางใหญโตมาก เรอถง

สนามบน ๖ น. ซงเรวกวากำหนด เมอลงจากเครองบนเขาพาเขาไปใน

หองเลกๆ ซงมนำสมคนและกาแฟรอนเลยง พอสกครหนงมคนไทย

ขบรถมาสามคนคอ วรช ณ สงขลา ราชน กาญจนะวณช และจำรญ

ดษยพนธ ไดความวามาจาก San Francisco ระยะทางตง ๕๐๐ ไมล

นาขอบใจทอตสาหมารบ ยงกวานนมนกเรยนไทยอกคนหนงคอ

นรตน๑๑ ซงอยท San Francisco ตดสอบมารบไมได แตฝากกลอง

ถายรปมาใหเพอนชวยถายรปเราไป นงรถจากสนามบนเมอง Ontario

ผานเมอง Los Angeles ไปพกยง Beverly Hillls ซงเปนระยะทาง ๖๐

ไมล นอกจากนยงม ม.ล.ขาบ,๑๒ กนตธร๑๓ และ Mr.Hushey แหง

State Department และ Major Heppener ผแทน General Donovan

มาคอยตอนรบดวย Beverly Hill Hotel เปนโฮเตลทหรใน Hollywood

๑๑ นรตน สมถพนธ ๑๒ ม.ล.ขาบ กญชร ๑๓ กนตธร ศภมงคล

161

ม Bungalow อยในบรเวณเกอบ ๑๐ หลง เราไดไปพกท Bungalow

no.๓ สวยงามและสะดวกสบายมากมหองรบแขก ครวและหองกนขาว

พรอม เวลากลางวนขนไปกนขางบนโฮเตล ขาดแตปรดเพราะไมสบาย

วนท ๑๙ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ปรดยงไมสบายอยมอาการปวดทองและคลนไส เวลา ๑๐ น. ม

พวกนกหนงสอพมพมาสมภาษณและขอถายรปทงหญงและชาย พอ

นกหนงสอพมพกลบ ไดตามหมอมาด หมอตรวจวาไมเปนอะไรมากนก

ไดสงยาและการรกษาไว เพราะทโฮเตลไมมพยาบาลประจำอย กอน

เทยง Mr.Von Havebech มาหา เลยชวนออกไปกนขาวเจกท China

Town ซงอยในเมอง Los Angeles. China Town นสะอาดเรยบรอยด

ปลกเปนแบบจนทงนน มรานขายอาหารจนทงสองฝากถนน อาหารกด

พอใชเพราะคณขาบเปนผสงโดยใชภาษาจน กนขาวเสรจแลวเลยไปซอ

เสอและหมวก ขากลบคณขาบแวะไปท Chamber of Commerce แลว

กลบทพก ปรดกลบไมสบายมากขน มอาเจยร ไดความวาเมอเราไป

ซอของ นางพยาบาลไดมาจดการสวนอจจาระใหดคอยยงชวขน แตแลว

กปวดทองอก

162

วนท ๒๐ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ปรดคอยยงชวขน ตอนเชาวรชและราชนลากลบ ตอนเยนเจรญ๑๔

มาเยยม กนนำชาแลวไปขนรถเลนแถว Westwood & Santa Monica

ท Beverly Hills & Westwood เปนทอยของพวก film star ไดเหนบาน

Irene Dunn, Shirley Temple, Claudette Colbert, Gary Cooper etc

หลายคน กลบถง Bungalow ยงคำเศษ บรเวณโฮเตลทอยนมสวนสวย

ตนสมกำลงออกผลเหลองไปหมด และตนเตยๆ ดวย ดอกไมและตนไม

คลายเมองไทย อากาศดไมหนาวเกนไป

วนท ๒๑ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ๑๑ น. ไปหาหมอฟนแลวเลยไปกนขาวกลางวนท R.K.O. Studio

เขาจดรบสงเสรจ เพราะการเขาออกกวดขนมาก เมอไปถงม President

และเจาหนาทสำคญคอยตอนรบ หองทกนขาวนนเปนทๆ film star

กนกน คนนอกจะเขาไปไมได การจดโตะพเศษมธงไทยประดบ กนเสรจ

แลวพาไปดการถาย เขากำลงถายเรอง Magic Town ม James Stuart

เปนตวดารา ไดมการแนะนำใหรจกและถายรปรวมกน แลวเลยไปดการ

๑๔ เจรญ เจรญรชตภาคย

163

ถายอกเรองหนงม Jane Glea เปนดารา บรษทหนงมการถายหลาย

เรองพรอมกนไว เพราะเขามหลาย Studio ตอนคำบรษท P.O.A. เชญ

กนขาวท Coconut Grove ซงเปนทมชอเสยงแหงหนงใน Los Angeles

วนท ๒๒ พฤศจกายน ๒๔๘๙ ๘.๓๐ ไปหาหมอฟน กลางวนไปกนขาวท Twentieth Century

Fox คราวนเขาจดใหดารามากนดวย เปนหญงสาวสวยๆ ทงนนอาย

ไมเกน ๒๐ ป แตพงเรมมชอ ทางเมองไทยยงไมคอยรจก เสรจแลว

ดหนงเรอง Anna and the King of Siam ซงเขาจดฉายใหดเปนพเศษ

วนท ๗ ธนวาคม ๒๔๘๙ เชา ๘ น. ถง Washington มคนไทยมารบและ Chief Protocol

ของ State Department ขนรถยนตมมอเตอรไซคนำ ๒ คน ตรงไปยง

Blair House เขาจดใหรถไวใช ๒ คน เวลากลางวนเราเลยงคนไทย

ทงหมดทอยในวอชงตนทรานจนชอ Good Earth อาหารดพอใช และ

เมอไปถง Blair House เขาจด Breakfast ไว ตอนบายออกไปซอของ

เวลาเยนอปทตเลยงทสถานทตในหมคนไทย

164

วนท ๘ ธนวาคม ๒๔๘๙ เวลา ๑๐ น. ไปวางพวงมาลา Unknown Soldiers ท Arlington,

Virginia ทนนมกองทหารเกยรตยศตงแถวรบคำนบและม last post ดวย

เสรจแลวขนรถยนตไป Warenton, Virginia ซง Mr. & Mrs.Scholtz

เชญเลยงอาหารกลางวน ระยะทางประมาณ ๕๐ ไมล บานของเขาใหญ

โตมาก มเนอทประมาณ ๕๐๐ acres ตวตกมหองราว ๓๐ หอง มแขก

ประมาณ ๒๐๐ คน กลบถงวอชงตน ๑๖ น. เศษ เวลา ๑๘ น. มพธ

ประดบตราให General Donovan ทสถานทต แขกสวนมากเปนพวก

O.S.S. เสรจแลวเขาเชญเลยงอาหารคำเฉพาะผชาย สวนเราไปกนขาว

จนทราน Nanking กบพวกคนไทยสวนมาก

วนท ๙ ธนวาคม ๒๔๘๙ เชาไปแบงคแลวเลยไปดรถยนตตกลงจะซอ Lincoln เวลา ๑๒ น.

ปรดไป call President Truman ท White House ไปแตผชาย เวลา

กลางวนไปกนขาวท British Embassy ซง Lord Inverchapel เปน

ผเชญ กลางคน Mr.Vincent, Director of South East Asia เชญเลยง

ท Hotel Carlton

165

วนท ๑๐ ธนวาคม ๒๔๘๙ ๑๑ น. ขนรถไป War Department ซง Secretary of War

Department จะทำพธมอบเหรยญ Medal of Freedom ใหปรด มการ

ถายหนงเปนการใหญ เวลากลางวนปรดไปกนเลยงของ Ochison

Deputy Secretary of State Department ท Blair Secretary House

ซงตงอยตดกบ Blair House เราไปกนขาวจนท Nanking เพราะเขาเชญ

แตผชายทมตำแหนงสำคญรวมทงทตตางๆ ดวย เวลา ๑๗-๑๙ น. ม

Reception ทสถานทตมแขกประมาณ ๓๐๐ คน ตองยนคอยจบมอเสย

เหนอย เสรจแลวไปเยยมบานคณอนนต๑๕แลวเลยไปกนขาวบานคณขาบ

วนท ๑๑ ธนวาคม ๒๔๘๙ เวลา ๑๐ น. ขนรถไฟไป New York ถงเวลา ๑๔ น. ไปพกท

โฮเตล Waldorf Astoria ซงเปนโฮเตลทใหญทสดในอเมรกา

๑๖ น. ไปกนนำชาทคณะ Missionarry จดเลยงตอนรบและมการ

มอบหนงสอใหเดกไทยดวย ๑๗.๓๐ ไปกนขาวกบ General Donovan

แลวไปดละครเรอง Oklahoma

๑๕ อนนต จนตกานนท

166

วนท ๑๒ ธนวาคม ๒๔๘๙ เชาไป Office General Donovan ท Wall Street แลวเลยไป

จดการเรองเงนท Bank of China & National City Bank of New York

กลางวนไปกนขาวจนกบคนไทยบางคน สวนปรดไปกนท Club กบ

General Donovan กนขาวแลวเลยไปซอเสอ evening

๑๗ น. ไปกนขาวท Voisin กบ General Donovan แลวเลยไปด

Opera

บนตก Empire State (พนศขท ๒ จากซาย)

167

วนท ๑๓ ธนวาคม ๒๔๘๙ เชาลงไปทำผม แลวไปขน Empire State Building ซงเปนตกทสง

ทสดในโลก ไดถายรปไวเปนทระลก และอดเสยงสงมาใหลก กลางวน

เราเลยงอาหารพวกคนไทยใน New York แลวไปพดวทยไปเมองไทยท

สถาน Broadcasting of United States of America เสรจแลวไปชม

Radio City ตลอดจนหลงฉาก กลางคนไปกนขาวจนท China Town

สวนปรดไปกนเลยงกบพวก O.S.S. officers

วนท ๑๔ ธนวาคม ๒๔๘๙ เชาเวลา ๑๐.๓๐ น. ไปลงเรอ Queen Elizabeth ของ Cunard

Line มพวกคนไทยไปสงตามเคย

อดเสยงถงลกๆ

แตงงานครบ ๕๒ ป ปารส พ.ศ. ๒๕๒๓

169

เลาใหลกหลานฟง*

วนท ๑๑ พฤษภาคม เปนวนคลายวนเกดของนายปรด พนมยงค ซงถามชวตอยจนถงวนน (พ.ศ. ๒๕๓๓) จะมอายครบ ๙๐ ปบรบรณ

มเรองนารเลกๆ นอยๆ ทนายปรดไดบนทกไวในเรอง “ความ

สมพนธทางญาตระหวางปรด - พนศข” เพอลกหลานจะไดทราบประวต

ความเปนมาของบรรพบรษ ตอนหนงไดกลาวถงปขาพเจา พระยาไชย

วชตสทธสาตรา (นาค ณ ปอมเพชร) ซงไดรบราชการมาหลายตำแหนง

เมอ พ.ศ. ๒๔๒๕ รฐบาลสยามไดตงสถานทต (Légation) ประจำกรง

ลอนดอนเปนครงแรก ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระเจานองยาเธอ

กรมหมนนเรศรวรฤทธเปนอครราชทต และไดโปรดเกลาฯ ใหปขาพเจา

ซงในขณะนนมบรรดาศกดเปนหลวงวเศษสาลเปนผชวยทต (Attaché)

คนหนงในขณะททานรบราชการอยกรงลอนดอน มสงหนงทลกหลาน

มความภาคภมใจคอ เมอ พ.ศ. ๒๔๒๘ หลวงวเศษสาลเปนผหนงทรวม

กบทานอครราชทต เจานายบางพระองคและขาราชการสถานทตรวม

* บทความเรอง “เลาใหลกหลานฟง” ลงพมพใน หนงสอ “วนปรดพนมยงค” ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๓๓

170

๑๑ ทาน ทำหนงสอกราบบงคมทลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาล

ท ๕ ขอใหทรงปรบปรงการปกครองประเทศใหทนสมยยงขนเยยง

ประเทศยโรปตะวนตกทมพระเจาแผนดนทรงเปนประมขภายใตธรรมนญ

การปกครองแผนดน ซงนบวาทานเหลานนมทรรศนะกาวหนาขนแรก

แหงระบอบประชาธปไตย และมความกลาหาญอยางยงในสมยนน

เมอหลวงวเศษสาลกลบจากราชการกรงลอนดอนแลว ไดยาย

ไปรบราชการในหลายตำแหนง และเลอนบรรดาศกดตามลำดบเปน

“พระอภยพลภกด” “พระยาเพชรชฎา” ตามลำดบ งานททานไดทำคอ

เปนแมกองสราง “คกใหม” ซงตอมาเรยกวา “ลหโทษ” ตงอย ณ ถนน

มหาไชย ตอมาโปรดเกลาฯ แตงตงใหเปน “ผรกษากรงเกา” (กรงศร-

อยธยา) และพระราชทานบรรดาศกดเปน “พระยาไชยวชตสทธสาตรา”

นอกจากประวตในขณะททานยงมชวตอยแลว ยงมเรองราวท

ปรากฏขนภายหลงททานไดถงแกอนจกรรมไปกอนหลายสบป คอทาน

มเขยเปนผสำเรจราชการแทนพระองค ๓ คน ซงไดแตงตงตามรฐธรรม-

นญฉบบเดยวกนบาง และตางฉบบกนบาง คอ

(ก) โดยมตของสภาผแทนราษฎรตามมาตรา ๑๐ แหงรฐธรรมนญ

ฉบบ ๑๐ ธนวาคม ๒๔๗๕

๑. เจาพระยายมราช (ปน สขม) บตรเขยทเปนสามทานผหญง

171

ตลบ (ท.จ.ว.) บตรของพระยาไชยวชตสทธสาตรา (นาค) กบคณหญง

นวล

ชวงทอยในตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค คอ ๔ ม.ค.

๒๔๗๗ - ๒๘ ก.ย. ๒๔๘๐ และ ๒ ส.ค. ๒๔๘๐ - ๓๐ ธ.ค. ๒๔๘๐

๒. นายปรด พนมยงค หลานเขยทเปนสามทานผหญงพนศข

พนมยงค (ท.จ.ว.) บตรของพระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา (ขำ) ซงเปน

บตรของพระยาไชยวชตสทธสาตรา

ชวงทอยในตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค คอ ๑๖ ธ.ค.

๒๔๘๔ - ๕ ธ.ค. ๒๔๘๘

(ข) ตามระบอบทคณะรฐประหาร ๒๔๙๐ ไดตงขน และระบอบ

ภายหลงรฐประหารนน

ทานผนคอกรมหมนพทยลาภพฤฒยากร (พระวรวงศเธอ พระองค

เจาธานนวต) ซงไดเสกสมรสกบหมอมประยร โสณกล ณ อยธยา

(ท.จ.ว.) ธดาของเจาพระยายมราชทเกดจากคณโต บตรอกคนหนงของ

พระยาไชยวชตสทธสาตรา (นาค)

กรมหมนพทยลาภพฤฒยากรไดรบแตงตงเปนอภรฐมนตร บรหาร

ราชการแผนดนในหนาทผสำเรจราชการแทนพระองคตามมาตรา ๑๐

ของรฐธรรมนญ ฉบบ ๙ พฤศจกายน ๒๔๙๐ ซงมฉายาวา “รฐธรรมนญ

ฉบบใตตม” ทคณะรฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ ไดสถาปนาขน

172

มนาคม พ.ศ. ๒๔๙๔ ไดโปรดเกลาฯ แตงตงกรมหมนพทยลาภ

พฤฒยากร เปนผสำเรจราชการแทนพระองค จนถงพฤศจกายนปเดยว

กน ครนเมอเดอนพฤษภาคมและกรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๖ ระหวางท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๙ เสดจพระราชดำเนนตาง

ประเทศไดทรงโปรดเกลาฯ ใหกรมหมนพทยลาภพฤฒยากรเปนผสำเรจ

ราชการแทนพระองคตลอดเวลาทไมประทบอยในราชอาณาจกร

พระยาไชยวชตสทธสาตรา (นาค ณ ปอมเพชร) กรงลอนดอน (พ.ศ. ๒๔๒๕)

173

(๑) เคยเปนผสำเรจราชการแทนพระองคในรชกาลท ๘

(๒) เคยเปนผสำเรจราชการแทนพระองคในรชกาลท ๘

(๓) เคยเปนผสำเรจราชการแทนพระองคในรชกาลปจจบน

พระยาไชยวชตสทธสาตรา (นาค ณ ปอมเพชร)

ทานผหญงตลบ คณโต พระยาชยวชตฯ (ขำ)

+ + +

เจาพระยายมราช (๑) เจาพระยายมราช คณหญงเพงฯ

หมอมประยรฯ ทานผหญงพนศข

+ +

กรมหมนพทยลาภพฤฒยากร (๓) นายปรด พนมยงค (๒)

ภาพถายครอบครว ปรด-พนศข รปแรกและรปเดยวทอยกนพรอมหนาพรอมตา เพราะหลงจากนนครอบครวกเผชญมรสมทางการเมองและตกอยในสภาพ “บานแตกสาแหรกไมขาด”

175

รฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐*

เหตการณเมอวนท ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ ไดลวงเลยมาเกอบ ๕๔ ปแลว วนทหกเหชวตทางการเมองและเรมตนชวตผนผวนของ

นายปรด พนมยงค เรองราวในวนนนยงคงอย ในความทรงจำของ

ขาพเจาเสมอมา

ในวนน ดวยวย ๙๐ ป ขาพเจาทบทวนเหตการณหนหลงดวยใจ

อนสงบ มไดโกรธแคนหรอคดอาฆาตมาดรายตอผใด ขณะเดยวกน

รำลกถงทกทานทเสยงภยนตราย ชวยเหลอนายปรดใหพนภยในครง

กระนนดวยความขอบคณ บนทกฉบบนเปนเพยงความทรงจำของผท

อยในเหตการณ ปรารถนาใหสาธารณชนและผสนใจไดตดตามเสยวหนง

ในประวตศาสตรอยางตรงไปตรงมาตามทเปนอย มไดบดเบอนหรอ

ปรงแตงแตประการใด

เพอใหผอานไดรบความกระจางถงความเปนมาของเหตการณ

ในตอนนน ขาพเจาจำเปนตองลำดบเรองราวของนายปรดกอนเกด

* พมพครงแรกใน มตชนสดสปดาห,๒ เมษายน ๒๕๔๔

176

รฐประหาร ๒๔๙๐ พอสงเขป

นายปรด พนมยงค ดำรงตำแหนงนายกรฐมนตรครงท ๓ จนถง

วนท ๒๐ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๙ การลาออกจากตำแหนงน เพราะเหต

ไดตรากตรำทำงานฉลองคณประเทศชาตมาเปนเวลานานพอสมควร

รสกวาสขภาพเสอมโทรมลง ไมสามารถปฏบตภารกจของรฐไดเตมท แต

กระนน ดวยการไดรบพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ไวในฐานะรฐบรษ

อาวโส จงมหนาทรบปรกษาราชการแผนดน เพอความวฒนาถาวรของ

ชาตสบไป

ระหวางวนท ๓ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๘๙ - ๒๐ กมภาพนธ พ.ศ.

๒๔๙๐ นายปรดไดรบเชญจากประเทศสมพนธมตร ไดแก สหรฐอเมรกา

องกฤษ ฝรงเศส ฯลฯ ไปเยอนประเทศนนๆ ในฐานะทเปนผนำขบวน

การเสรไทย และอาคนตกะผมเกยรตของประเทศสมพนธมตร ซงไดรบ

การตอนรบอยางดจากผนำของประเทศเหลานน

ครนเมอกลบมาประเทศไทย นายปรดยงคงพำนกอยททำเนยบ

ทาชาง ถนนพระอาทตย ซงเปนบานพกของทางราชการตงแตดำรง

ตำแหนงผสำเรจราชการแทนพระองค ศาลารมนำเปนเสมอนหอง

รบแขกตอนรบญาตมตรและบรรดาลกศษยลกหา นายปรดมคอยไดออก

ไปนอกบานเทาใดนก จะไปกแตงานเผาศพ

ตอนสายๆ ของวนท ๗ พฤศจกายน ๒๔๙๐ หลวงอดลเดชจรส

177

(บตร พงพระคณ) ผบญชาการทหารบกไดมาหานายปรด อยสนทนากน

ทศาลารมนำเปนเวลานาน พอหลวงอดลฯ กลบไป ขาพเจาถาม

นายปรดวาหลวงอดลฯ มาทำไม เพราะโดยปกตแลว หลวงอดลฯ มกจะ

มาเวลากลางคน นายปรดเลาใหฟงวาหลวงอดลฯ มาแจงเรองขาวจะม

รฐประหาร นำโดย พล.ท. ผน ชณหะวณ ขณะนนหลวงอดลฯ ดำรง

ตำแหนงผบญชาการทหารบก ทานบอกวาไดจดการเรยบรอยแลว

ในวนนนขาพเจาไปถอนฟน กลบมาบานไมสบายเปนไข เขานอน

แตหวคำ

คนนน หลวงธำรงนาวาสวสด นายกรฐมนตรและหลวงอดลฯ มา

รบประทานอาหารคำกบนายปรด เพอปรกษาขอราชการ ยงไมดกนก

กลากลบไป ตอมาราวเทยงคนมแสงไฟสองเขามายงหองนอน ซงอยทาง

ทศใตของบานดานถนนพระอาทตย แสงไฟสวางจาประกอบกบเสยงดง

กระหมของเครองยนตรถถงทจอดอยบรเวณดานนอกของประตทาง

ดานเหนอของมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง ทำใหขาพเจา

ตกใจตนรบลกออกมาทบรเวณหองโถง เหนวทยวางอยบนโตะ หนงสอ

พมพถกลมพดปลวตกอยทพน ไมมแมแตเงาของนายปรด ซงธรรมดา

มกจะนงฟงวทยและอานหนงสอพมพอยบรเวณน ขาพเจารบลงมาชน ๒

ซงเปนทงหองสมดและหองรบแขก เหนนายปลง มจล นกศกษา มธก. ท

คณปรง พหชนม อดตผวาราชการหลายจงหวดฝากฝงไวใหอยในความ

ราวเทยงคนมแสงไฟ สองเขามายงหองนอน ซงอยทางทศใตของบานดานถนนพระอาทตย แสงไฟสวางจาประกอบ กบเสยงดงกระหมของเครองยนตรถถงทจอด อยบรเวณดานนอกของประตทางดานเหนอของมหาวทยาลยวชาธรรม- ศาสตรและการเมอง ทำใหขาพเจาตกใจตน รบลกออกมาทบรเวณ หองโถง เหนวทยวาง อยบนโตะ หนงสอพมพ ถกลมพดปลวตกอยทพน

178

ดแล ยนอยทถนนหนาตก ขาพเจาถามไปวา

“ทานอยไหน?”

ปลง มจล ตอบวา

“ทานไปแลวครบ”

พลนไดยนเสยงปนกลจากรถถงยงรวใสตวตก ขาพเจาไมมเวลา

ถามตอไปวา “ทานไปไหน? ไปกบใคร?” รบกลบไปหองนอนของลกๆ

ทชน ๓ เรยกลกๆ มารวมกนในหองนอนทศเหนอดานรมนำ เผอญ

วนนน พรพงา (ซซาน) สงหเสน มาคางทบานดวย เธอเปนบตรสาว

ของหลวงสรราชไมตร (จรญ สงหเสน) เพอนรวมกอการ ๒๔๗๕ ของ

นายปรด

“อยายง! ทนมแตผหญงกบเดก” ขาพเจาตะโกนรองสวนเสยง

ปนกล

สกครเสยงปนสงบลง ทหารยศนายรอยนำทหารเขามาในทำเนยบ

“พวกเราจะเปลยนรฐบาล” นายทหารผนนบอกขาพเจา

ขาพเจาทวงทนทวา

“ทำไมมาเปลยนทนทำไมไมไปเปลยนทสภาเลา?”

ทหาร ๔-๕ นาย ตรวจคนบาน หมายจะตรวจหานายปรด

ประมาณ ๔ นาฬกา หลวงอดลฯ มาททำเนยบทาชาง

“ผมจดการเรยบรอยแลว ผมใหพวกเขาไปอยทปอมพระสเมร”

ตรงบนไดนทพนศขโตตอบทหารของ คณะรฐประหาร ๒๔๙๐

179

หลวงอดลฯ บอกใหขาพเจาอนใจวาไมมเหตการณรายแรง ตอมาไมนาน

หลวงวรวฒนฯ* แมทพทานหนงกมาถามทกขสข รงเชา หนงสอพมพ

ฉบบตางๆ มาทำขาว มสเตอร Mc.Donald จาก BangkokPost ยงได

นำคำใหสมภาษณของขาพเจาตพมพในฉบบวนรงขน

คณฉลบชลยย พลางกร คณประยงค พงสนทร (วระไวทยะ) และ

ญาตมตรพากนมาเยยมถามขาว

ชวงสาย ร.อ. ชาตชาย ชณหะวณ นำทหารมาตรวจคนบานอกรอบ

* พล.ต.หลวงวรวฒนโยธน ผบญชาการกองพล ๑

คณฉลบชลยย พลางกร (ขวา) มาเยยมปรด-พนศข

ทบานอองโตน ชานกรงปารส

180

หนง ทงคน ทงรอเอกสารทมอย เปาหมายยงคงเปนการคนหานายปรด

คณฉลบชลยย กลยาณมตรของครอบครวไดแสดงความกลาหาญ

โดยยนขวางกนไมให ร.อ. ชาตชาย ชณหะวณ กบพวกเขาไปรอคน

บรเวณโรงรถทเปนมมอบโดยพลการ แตใหตรวจคนโดยมคนในบาน

ทาชางเฝามองไมใหคลาดสายตา เพอปองกนการ “เลนไมซอ” ของ

พวกนน

ในทสด คณะรฐประหารกควานำเหลว ไมสามารถจบตวนายปรด

กลบไปดวย จงถอยกลบไป

เมอเหนวาอยทำเนยบทาชางไมปลอดภย ขนาดตวตกดาน

หองพระยงโดนกระสนปนกลเจาะเทารงนกกระจอก ขาพเจาจงพาลกๆ

หนรอนไปพงเยนทบานทาเกษม ซงเปนบานของเจาพระยารามราฆพ

ขาราชการชนผใหญสมยรชกาลท ๖ ทขาพเจาเคารพนบถอ

บานทาเกษมอยไมไกลจากทำเนยบทาชางนก ปจจบนเปนโรงพมพ

ธนบตรของธนาคารแหงประเทศไทย

ทานเจาของบานอนญาตใหขาพเจากบลกๆ พกทเรอนญาณ

วารรตน ซงเปนทพำนกของหลวงสขมนยประดษฐกบภรรยา

กลางวนกลบมาททำเนยบทาชาง กลางคนไปคางทบานทาเกษม

ตอมาขาพเจายายมาบานปอมเพชร ถนนสลม ซงเปนบานของคณแม

ขาพเจา

181

หลงจากเหตการณในคนนน ขาพเจายงไมไดขาวนายปรดเลย

รงขน วนท ๙ พฤศจกายน มสเตอร Doll ทปรกษาการคลงของรฐบาล

สยามทคนเคยกบนายปรดและขาพเจาเปนอยางดมาพบ และแจงให

ทราบวานายปรดอยอยางปลอดภยทกรมสรรพาวธ บางนา ตอจากนน

ไมนาน ดวยความชวยเหลอของ พล.ร.ต. ทหาร ขำหรญ อดตผกอการ

เปลยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ นายปรดไดไปหลบภยทกรมนาวก

โยธนสตหบ

ขาพเจาเดนทางไปพบนายปรดทสตหบ และไดถามการผจญภย

ในคนวนท ๘ พฤศจกายน ซงไดเลาใหขาพเจาฟงวา

นายปรด เชอตามทหลวงอดลฯ บอกไว เมอคำของวนท ๗

พฤศจกายน วา “ผมจดการทกอยางเรยบรอยแลว” จงไมไดเฉลยวใจและ

เตรยมใจวาจะมเหตการณรายแรงประชดตว

ปกตนายปรดนอนดกอยแลว ขณะนงอานหนงสอพมพทามกลาง

ความเงยบดกสงด แสงไฟจากรถถง และเสยงสายพานรถถงกระทบ

พนถนน ทำใหนายปรดคดวาคณะรฐประหารเอาจรงแน ไมมเวลาปลก

ขาพเจามาบอกกลาวใดๆ จากหองสมดชน ๒ ลงบนไดเลกไปดานหลง

ตกทอยรมนำเจาพระยา โชคชวยนายปรด เรอจางลำหนงจอดอยไมไกล

จากศาลารมนำ นายปรดพรอมดวย ส.ต.อ. บว กลางการ ส.ต.ท. สงโต

ไทรยอย และพลตำรวจ จล แสงจกร ไดลงเรอจางลำนน

182

เรอจางลอยลำกลางลำนำเพอดเหตการณพกหนง แลวจงไปบาน

ขนลขตสรการ (ตง ทรรพวส) อดตขาราชการสำนกพระราชวงและอดต

เสรไทย ทอยหวมมปากคลองบางกอกนอย ตรงกนขามกบสถานรถไฟ

บางกอกนอย

นายปรดไมไดมเงนตดตวมาดวย จงตองขอยมเงนขนลขตฯ

นอกจากนนขนลขตฯ ยงไดใหหมวกสกหลาดมาใบหนงเพอใสอำพราง

ซงกไดผล หลงจากเปลยนมานงเรออกลำหนง ผานหนาบานหลวง

อนการสารบรรณ (ละมน สงขพชย) ผเปนญาตขาพเจากำลงอาบนำท

ทานำยงจำนายปรดไมไดเลย ขนลขตฯ กบบตรชายชวยกนแจวเรอพา

นายปรดผานลำคลองตางๆ จนในทสดพามาสงทพระราชวงเดม อนเปน

ทตงของกองทพเรอ

จากนน นายปรดไดไปพกพงทกรมสรรพาวธ บางนาระยะสนๆ

กอนทจะขนเรอยามฝงขนาดเลกไปยงกรมนาวกโยธน สตหบ

ขาพเจาขอคดขอความตอนหนงในหนงสอ ชวตผนผวนของ

ขาพเจา และ ๒๑ ปทลภยในสาธารณรฐราษฎรจน ทนายปรดเขยนไว

เปนการจบบนทกน

คนวนเดยวกบทเกดรฐประหาร ขาพเจาไดหลบหนทหารท

ลอมรอบบานพกออกไปไดอยางหวดหวด และขาพเจาไดไปพก

ปรด ขณะลภยไปสงคโปร (พ.ศ. ๒๔๙๐)

183

อาศยอยกบเพอนทหารเรอทฐานทพเรอสตหบอยระยะเวลาหนง

เพอหลกเลยงการตอสระหวางคนไทยดวยกนเองขาพเจาจงตดสน

ใจเดนทางออกจากเมองไทย ลภยไปอยในสงคโปรกอน โดยรอ

คอยเวลาทเหมาะสมในการเดนทางกลบสบานเกดเมองนอนอยาง

สนต

ขาพเจาพรอมดวยเพอน ไดไปพบนาวาเอกสแตรทฟอรด

เดนส ซงเคยรวมตอสระหวางสงคราม ภายใตการนำของลอรด

เมานทแบตเตน และขณะนนดำรงตำแหนงผชวยทตฝายทหารเรอ

ของสถานเอกอครราชทตองกฤษ เพอขอใหตดตอกบทตองกฤษ

แจงใหทราบถงความประสงคของขาพเจาในการเดนทางไป

สงคโปรในฐานะผลภยทางการเมอง นาวาเอกเดนสและนาวาเอก

การเดส ผชวยทตฝายทหารเรออเมรกนไดชวยกนนำขาพเจาออก

จากทาเรอกรงเทพฯ จนกระทงออกไปยงทะเลลกโดยเรอยนตของ

การเดสซงนำโดยการเดสเองพรอมดวยภรรยาและนองภรรยาตอ

มาเรากลงเรอบรรทกนำมนขององกฤษมงหนาไปยงสงคโปร

กปตนเรอบรรทกนำมนและเจาหนาทประจำเรอไดตอนรบเราอยาง

อบอนและอำนวยความสะดวกอยางดยง

แตงงานครบ ๑๗ ป ทำเนยบทาชาง พ.ศ. ๒๔๘๘

185

ขบวนการประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒*

คณะรฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ ไดใชความรนแรงทำลายระบอบประชาธปไตย ยกเลกรฐธรรมนญฉบบ ๒๔๘๙ ยบสภาผแทน

ราษฎรทมาจากการเลอกตง เปนเหตใหประเทศไทยตกอยในอำนาจของ

เผดจการทหาร

นายปรดซงลภยอยทเมองกวางโจว (ภายใตการปกครองของจน

คณะชาต) ครนคดเสมอวาจะฟนฟระบอบประชาธปไตยในประเทศไทย

ไดอยางไร จนกระทงมตรสหายในประเทศ แจงใหนายปรดทราบวา

สถานการณพรอมแลว นายปรดจงลอบกลบประเทศไทย

เวลา ๒๑ น. ของวนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ นายปรดพรอม

ดวยมตรสหายมงหนาไปยงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

นายปรดไดสงการใหกองหนาเขาไปปลดอาวธกองทหารรกษาพระบรม

มหาราชวง ไมมการตอตานการจ โจมอยางฉบพลนของกองหนา

ขบวนการประชาธปไตย ดงนนภายในเวลา ๑๕ นาทกสามารถเขาไป

ตงกองบญชาการทนน ขบวนการฯ สามารถยดสถานวทยกรมโฆษณา* บนทกไวเมอ เดอนพฤศจกายน ๒๕๔๔

186

การไวได ในคนวนท ๒๖ และ ๒๗ กมภาพนธ มการตอสประปราย

ระหวางฝายขบวนการประชาธปไตยกบฝายรฐบาล

กำลงสนบสนนขบวนการประชาธปไตยจากฝายทหารเรอถกสกด

กนโดยกองกำลงฝายรฐบาล เวลา ๖.๐๐ น. ของวนท ๒๗ กมภาพนธ

กองทหารของรฐบาลซงบญชาการโดย พล.ต. สฤษด ธนะรชต ไดสงให

ยงถลมพระบรมมหาราชวง อนเปนทมนของฝายขบวนการฯ

นายปรดเขยนเลาเหตการณในตอนนนวา

“เมอเหนวากำลงสนบสนนของเราเดนทางมาไมทนเวลา และเพอ

หลกเลยงการทำลายสถานททรงคณคาทางประวตศาสตรและวตถทลำคา

ของชาตในพระบรมมหาราชวง ขาพเจาจงสงการใหกองกำลงถอยรนมา

อยในกองบญชาการทหารเรอทพระราชวงเดม ขาพเจาไดจดการให

เพอนรวมขบวนการฯ ขามแมนำไปดวยเรอซงนายพลเรอผหนงเปนผ

จดหาให

สวนขาพเจาจะอยทกองบญชาการทหารเรอ เพอรอคอยกำลง

สนบสนน

ระหวางนน กองกำลงของฝายรฐบาลควบคมพระนครไวไดทงหมด

แลว การกอการเมอวนท ๒๖ กมภาพนธของขาพเจาจงประสบความ

ลมเหลว ซงตอมาเรยกกนวา ‘กบฏวงหลวง’ ” (บางตอนจากหนงสอ

“ชวตอนผนผวนของขาพเจาและ ๒๑ ปทลภยในสาธารณรฐราษฎรจน”)

187

เวลาเทยงคนของวนท ๒๗ กมภาพนธ นาวาตร มนส จารภา ได

นำนายปรดไปยงทหลบซอนแหงหนง เปนบานของญาตสนทขาพเจา

ครนอยทนนาน กเกรงวาจะไมปลอดภย จำตองรบดำเนนการขยบขยาย

วนตอมา นายปรดไดยายมาอย “บานพนศข” ถนนสลม ซงวางจากการ

ใหเชา

ในทสด สธ โอบออม คนทขาพเจาไวใจไดเพราะรจกมา ๓ ชวคน

ไดจดการใหนายปรดไปหลบซอนทบานฉางเกลอ อยในอาณาบรเวณ ๒๐

กวาไรของบรษทเกลอไทย ฝงธนบร รมแมนำเจาพระยา (บรเวณอาคาร

ศภาคารในปจจบน)

บานสวนฉางเกลอ

188

ผทเออเฟอสถานทหลบซอนใหนายปรด คอ คณอดร รกษมณ

เพอนรกของสธ โอบออม นายปรดและขาพเจาไมเคยรจกมกคนกบคณ

อดร รกษมณ มากอนเลย คนวนท ๒ ของการไปอยทบานสวนฉางเกลอ

ขาพเจาไดไปเยยมนายปรด นายปรดปรารภวา เกรงใจเจาของบานเหลอ

เกน ไมทราบวาจะอยไดนานเทาใด แตแลวนายปรดจำตองหลบซอนอย

ทบานสวนฉางเกลอเปนเวลา ๕ เดอนกวา

ตอนกลบจากเยยมนายปรดทบานสวนฉางเกลอ คณอดรนงเรอ

จางมาสงขาพเจาททาเรอสาทร ใกลฟาสาง รถรางบนถนนสลมออก

เดนรถแลว ผคนเรมออกมาทำกจวตรประจำวนแตเชามด ขาพเจาเดน

จากบางรกผานปาชากวางตง ปาชาสารสน ปาชาซาเวยรและปาชา

คาทอลก เพยงคนเดยว กลบมาถงบานปอมเพชร (ปจจบนไดถกเวนคน

เปนชวงหนงของถนนนราธวาสราชนครนทร และอาคาร I.T.F.) กอนท

คนในบานจะตน

ตลอดระยะ ๕ เดอนกวาน ขาพเจาไปบานสวนฉางเกลอเพยง

ครงเดยว การตดตอกบนายปรดไดใหอญชนา ภรรยาของสธ โอบออม

เปนผตดตอ

ขณะอยบานสวนฉางเกลอ นายปรดรสกเปนทกขกบขาวคราวมตร

สหายทถกจบกมและตอมาบางคนศาลอาญาไดตดสนจำคกเปนเวลา

เกอบ ๙ ป สวนบางคนทหลบหนจากการจบกมไปได ไดหลบซอนในตาง

คณอดร รกษมณ (ซาย) อญชนา โอบออม (ขวา)

189

จงหวดบาง ในประเทศเพอนบานบาง นายปรดยงรสกเสยใจกบขาวท ๔

อดตรฐมนตร และอดต ส.ส. ภาคอสาน ไดแก คณทองอนทร ภรพฒน

คณถวล อดล คณจำลอง ดาวเรอง และคณทองเปลว ชลภม ซงไมได

รวมการกอการขบวนการประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ กถกตำรวจ

จบกมและถกสงหารอยางทารณ ซงตำรวจไดอางวาเปนฝมอของ “โจรจน

มลาย” ทมาชงตวผตองหา

นอกจากน พ.ต. โผน อนทรทต พ.ต.อ. บรรจงศกด ชพเปนสข

กถกสงหารในขณะทถกจบกมโดยนายตำรวจอศวนของ พล.ต.อ. เผา

ศรยานนท สวนคณทว ตะเวทกล ไดแยกยายหลบหนไปหลงขบวนการ

ประชาธปไตยประสบความลมเหลว พรอมกบคณประสทธ ลลตานนท

และคณพรอม ลลตานนท โดยไปทางจงหวดสมทรสาครและสมทร-

สงคราม ตอมาตำรวจไดจบกมและสงหารคณทว ตะเวทกล เหตการณ

อนนาเศราสลดใจทำใหนายปรดและขาพเจามความเสยใจเปนอยางยง

ตอการจากไปของมตรรวมอดมการณดวยนำมอของฝายอธรรม

หลายสบปตอมา คณอดร รกษมณ เปดเผยความในใจเหตการณ

ในหนหลงวา เขามความศรทธาในตวนายปรด เหนวาเปนคนทมความ

ปรารถนาดตอบานเมอง และรบใชชาตดวยความซอสตยสจรต จงไม

ลงเลทจะใหความชวยเหลอ ใหทพกพงแกนายปรดขณะนน

190

ขาพเจาประทบใจและรำลกอยเสมอในความกลาหาญเสยสละของ

คณอดร รกษมณ และครอบครว ทไมหวนเกรงภยนตรายและไมเหนแก

อามสสนจางหรอลาภยศใดๆ ซงขณะนนรฐบาลไดใหสนบนนำจบนาย

ปรดดวยจำนวนเงนทสงมาก

เมอนายปรดเหนวาไมมทางกอการขบวนการประชาธปไตยไดอก

จงตดสนใจเดนทางออกจากประเทศไทยไปปกกง ซงเพงไดรบการ

ปลดปลอยโดยกองทพปลดแอกราษฎรจน ภายใตการนำของพรรคคอม-

มวนสตจน

นายปรดไดมอบหมายใหขาพเจาจดหาลทางการหลบหนครงใหม

เพราะไวใจและเชอใจขาพเจาวาจะทำสำเรจ ขาพเจาวางแผนปฏบตการ

ไวเปนวนท ๖ สงหาคม อนเปนวนครบรอบวนตายของปาลกจนทน

มารดานายปรด ขาพเจาภาวนาใหปาลกจนทนคมครองใหนายปรด

รอดพนจากภยนตรายทงปวง

ขาพเจาตดตอขอความชวยเหลอจากคณมง เลาหเรณ อดต ส.ส.

จงหวดประจวบครขนธ ทมกจการการประมงตงแตหวหนจนถง

บางสะพาน คณมงไดใหยมเรอประมง ๑ ลำ

ขาพเจาไดนดพบ ร.ต. อมฤต วสทธธรรม ร.น. และคณอดร

รกษมณ กบสธ โอบออม ทสวนลมพนทางดานถนนราชดำร ลบตาผคน

ทมาเทยวสวน เพอปรกษาเรองการเดนทางของนายปรด ปาลขบรถไป

ขาพเจาประทบใจ

และรำลกอยเสมอใน

ความกลาหาญเสยสละ

ของคณอดร รกษมณ

และครอบครว ทไม

หวนเกรงภยนตรายและ

ไมเหนแกอามสสนจาง

หรอลาภยศใดๆ

ซงขณะนนรฐบาลไดให

สนบนนำจบนายปรด

ดวยจำนวนเงนทสงมาก

191

จอดทบานพสาร ถนนสรวงศ แลวเราสองแมลกนงรถสามลอตรงไปยง

ทนดพบ ททำเชนน กเพอเลยงการตดตามของสายลบตำรวจทเฝาอย

หนาบานปอมเพชร ถนนสลม อยตลอดวน

ร.ต. อมฤต วสทธธรรม ร.น. คอกปตนเรอประมงทนำนายปรด

สทะเลจนใต เปนผกลาหาญอกทานหนงทขาพเจาจดจำไวในใจ

ขาพเจาเหนวาผทประจกษแจงการเดนทางในครงกระนน ไมมใคร

จะรจรงไปกวานายปรด จงขอนำขอความทนายปรดบนทกไวมอบให

ผอานไดตดตามตอไป

ร.ต.อมฤต วสทธธรรม (ร.น.) และภรรยา เยอนปรด

ทบานอองโตน

192

วนท ๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๔๙๒ เวลา ๑๘.๐๐ น. เราพา

กนลงเรอประมงเลกๆ นน (เรอประมงแลนทวนนำเจาพระยาไปรบ

นายปรดททาเรอบานสวนฉางเกลอ–พนศข) ทเลอกเดนทางเวลา

น กเพอใหมาถงดานศลกากรดานแรกตอนคำกอนดานปดไมกนาท

ทงนเพอไมใหตองเสยงตอการตรวจอยางละเอยดลออ วธการน

ไดผลด เราผานไปไดอยางงายดาย เรอประมงลำเลกไปถงปอม

พระจลฯ ซงเรอตอรปโดของหนวยลาดตระเวนจอดอย เพอตรวจ

ตราบรรดาเรอตางๆ กปตนนำเรอประมงเขาหาเรอตอรปโดอยาง

ใจเยน และนายทหารชนประทวน ๒ คนกลงมาตรวจเรอ เมอเขา

ไมพบสงใดผดปกตเกยวกบสนคาหนภาษ ผบงคบการจงสงให

ปลอยเรอของเราผานไปได เราจงเดนทางแลนเลยบชายฝง มง

เดนทางตอไปทางใต (ตอมาในภายหลง นายปรดเลาใหขาพเจาฟง

วา คนวนนนฝนตกพรำๆ ทำใหเรอแลนชากวาปกต เมอไปถงดาน

ศลกากร นาจะถงเวลาปดดานแลว โชคดวานาฬกาบนดานเดนชา

ไป ๕-๑๐ นาท ทกอยางจงเปนไปตามแผน สวนตอนทเรอประมง

ไปจอดเทยบเรอตอรปโดเพอการตรวจคนนน นายทหารเรอ

ชนสญญาบตรมวแตเลนไพกนเพลน ไมไดลงมาตรวจเรอประมง

ดวยตนเอง ถามฉะนนอาจจะมคนจำนายปรดหรอไมกจำกปตน

อมฤต อดตนายทหารราชนาวได–พนศข)

193

ตามกฎหมายของไทยไมอนญาตใหเรอหาปลาทมระวางขบ

นำนอยกวา ๕ ตนและจดทะเบยนในกรงเทพฯ แลนออกไปไกล

เกนกวา ๒๕๐ กม. จากชายฝงทะเลตอนใต แตเราจำตองละเมด

กฎหมาย เพอเดนทางออกไปไกลกวา ๑,๕๐๐ กม. เพอการน

เราจำเปนตองระมดระวงอยางยง เพอหลกเลยงการตรวจจบจาก

เรอลาดตระเวน เชาวนหนง ขณะทเราเดนทางออกหางกรงเทพฯ

ประมาณ ๘๐๐ กม. ทนใดนน ขาพเจาแลเหนเรอรบหลวงลำหนง

จอดอยปากแมนำสายเลกๆ ทางชายฝง ในสถานการณเชนนน

ทกคนรสกลำบากใจมาก ถาเดนทางตอไป จะตองถกเจาหนาท

รฐบาลจบกมอยางไมตองสงสย แตถาจะกลบทางทศเหนอ เรอรบ

ลำนนกอาจสงสยและยงใสได ใน ๒ กรณนตองเสยงตอการถก

เรอรบจบกม แตโชคดราวปาฏหารย เรอหาปลาลำหนงไดออกจาก

ฝงไปทางเสาทผกตดกบโปะเพอดกปลา เสาเหลานตงอยระหวาง

เรอรบกบเรอประมงของเรา กปตนจงเบนหวเรอไปทางเสาเหลาน

แลวผกเรอไวรอชาวประมง

เมอชาวประมงมาถง เรากซอปลาบาง เพอหนเหใหเรอรบ

ลำนนคดวา เราเดนทางมาเพอเจรจากบชาวประมงทนนโดย

เฉพาะ หลงจากการอำพรางเชนนแลว จงหนเรอกลบไปทางเหนอ

เพอทำทวาเดนทางกลบไปกรงเทพฯ

194

อนทจรง เมอเรอแลนมาไกลได ๑๐ กม. กหยดทโคงชาย

ฝงแหงหนง ซงชวยกำบงเรอของเราใหพนจากสายตาเรอรบ

จนกระทงถง ๒๓ น. กปตนจงตดสนใจเสยงภยออกไปทะเลลกทาง

ตะวนออกนอกนานนำไทย เดชะบญ คนนนคลนลมสงบมาก และ

เมอออกมาไดไกลพอควร กหนเรอไปทางใต วนรงขนเดนทางมา

ถงเขตนานนำทะเลลกของไทย กปตนหนเรอไปทางตะวนออกและ

เขาสเขตนานนำทะเลมลายขององกฤษ

เรอแลนเลยบไปตามชายฝงตะวนออกของมลาย และมา

จอดทเกาะเลกๆ แหงหนงเพอหยดพก และมงหนาตอไปทางใต

พอตกคำกเกดลมพาย ตองจอดเรอประมงใกลหมบานแหงหนง

เรอประมงทนำปรดลภยไปสงคโปร (พ.ศ. ๒๔๙๒)

195

ชายฝงมลายขององกฤษ เจาหนาทตำรวจมลาย ๒-๓ นาย

มาตรวจเรอ และขวาจะจบกม ภายหลงไดพดคยและไดใหเงน

จำนวนหนงแกพวกเขาแลว พวกเขากสญญาวา จะใหเราพกอยท

นนในชวงทมพาย ขาพเจาคดวา พวกเขาคงจะแจงจบเราแน แต

เรากคงจะไมถกจบระหวางเกดพาย ดงนนกอนทพายจะสงบ

ราบเรยบ เราไดออกเดนทางจากชายฝงนน เพอแลนออกไปยง

ทะเลลกนอกเขตนานนำมลายขององกฤษ จากนนเดนทางตอไป

ทางใต ยางเขาวนท ๒ เรากมาถงเขตนานนำสงคโปร เนองจาก

การเดนทางใชเวลาไมถง ๑๐ วน และเพอนชาวจนกยงมาไมถงท

นดพบ เราจงเดนทางตอไปยงเกาะบาไลของอนโดนเซย ซงขณะ

นนอยในความปกครองของฮอลแลนด เกาะนเปนศนยกลางสนคา

หนภาษ เปนททรฐบาลฮอลแลนดอำนวยความสะดวกแกเรอไมวา

สญชาตใด เราพกอยทนนเปนเวลา ๒-๓ วน จนกระทงครบ

กำหนดนด จากเกาะนเดนทางไปสงคโปรเพอพบเพอนทนน (คณ

ยงกยเปนผจดการบรษทโหงวฮกในขณะนน–พนศข) ขณะทเขา

ใกลทาเรอสงคโปร มเรอลาดตระเวน ๒ ลำ ซงบญชาการโดยชาว

มลายตรวจตรา แตพวกเขาไมพบอะไรทผดปกต ดวยความใจเยน

ตามเคย กปตนไดจอดเรอประมง ณ ทาจอดเรอในสงคโปร เพอน

ชาวจนซงเดนทางมาจากกรงเทพฯ ไดมาพบทนน เพอปรกษากน

196

ถงแผนการเดนทางไปยงฮองกง ระหวางทรอคอยอยนน ไดเขาพก

ทบานศษยคนหนงของขาพเจา ทขณะนนลภยในสงคโปร (คณไสว

สทธพทกษ–พนศข) ซงอยใกลกองบญชาการตำรวจโดยทตำรวจ

ไมรเรองราวอะไรเลย

ตอมาไมกวน ขาพเจาหลบลงเรอเดนทะเลไปยงฮองกงดวย

ความชวยเหลอของเพอนชาวจนทไมใชชาวคอมมวนสต

ทฮองกง ตวแทนพรรคคอมมวนสตจนไดสง ‘ซน’ ชาวจน

โพนทะเลมาตอนรบ เพอรวมเดนทางไปกบเราจนถงเมองปกกง

ซนเปนนองชายของเหลยง อดตนายทหารกกมนตง ซงรฐบาลจน

คณะชาตไดมอบหมายหนาทใหรบรองคณะผแทนเสรไทยทสงไป

จงกงระหวางสงคราม อนทจรง เหลยงเปนเพยงผฝกใฝพรรค

คอมมวนสตจน ซงเราไดกลาวถงแลวในตอนท ๖ ของบทท ๔

เราพกอย ในอพารตเมนตทนายสงวน ตลารกษ อดต

เอกอครราชทตเชาไว ณ ทน พล.ร.ต. ถวลย ธำรงนาวาสวสด

อดตนายกรฐมนตรกเคยพำนกอยภายหลงทการกอการเดอน

ตลาคม พ.ศ. ๒๔๙๑ ประสบความลมเหลว

เชาวนท ๑๒ กนยายน พ.ศ. ๒๔๙๒ เพอน ๔ คนและ

ขาพเจาไดลงเรอเดนทะเลทมระวางขบนำ ๓,๐๐๐ ตน เรอลำน

เปนของพอคาชาวจน แตจดทะเบยนเปนเรอสญชาตองกฤษ เพอ

197

ปองกนมใหจนคณะชาตยดเรอลำน เจาหนาทองกฤษจงออกใบ

รบรองของทาเรอให โดยระบวา เมองทาปลายทางของการเดน

ทางครงนอยทอนซอนในเกาหลใต

ผรวมเดนทางคนอนๆ ไดแก ผรกประชาธปไตยชาวจนจาก

ฮองกง ซงพรรคคอมมวนสตจนเชญใหเขารวมประชมสภาท

ปรกษาการเมองของราษฎรจน กทยอยลงเรอลำเดยวกนน

ผเดนทางบางคนกรวธทจะตกลงกบเจาหนาทศลกากร สวน

เรานนไดยอมใหศลการกษและกองตรวจคนเขาเมองขององกฤษ

คนกระเปาของเราทหองพกผโดยสาร โดยคดวาศลการกษทฮองกง

ไมกลาฉวยโอกาสตอหนาผบงคบบญชาชาวองกฤษ ศลการกษรอ

ขาวของของเรากระจยกระจาย และเมอเขาออกจากหองพก

ผโดยสารเรากพบวา ยาทหายากและมราคาแพงมากในสมยนน

ซงเราซอไวเพอใชระหวางพำนกอยในจน ไดอนตรธานไปเสยแลว

ศลการกษไมเพยงแตขโมยของทมคาของเราไปเทานน ซำ

ยงขทจะฟองกองตรวจคนเขาเมองวา สงสยเราจะเปนคอมมวนสต

ยกเวนเราจะจายเงนใหพวกเขาคนละ ๕๐๐ เหรยญฮองกง ซน

จงตองตดตอกบตวแทนพรรคคอมมวนสตจน เพอจดการใหเปนท

พอใจแกคนเหลานน ชาวจนฮองกงซงโดยสารมาในเรอลำเดยวกน

กบขาพเจาไดเลาใหฟง มกรณมากมายเกยวกบการฉอราษฎร

198

บงหลวงของขาราชการองกฤษในอาณานคมแหงน โดยเฉพาะ

อยางยงในแผนกตรวจคนเขาเมองและศลกากร เงนทตองจาย

ใหขาราชการเหลานเรยกกนวา “คานำรอนนำชา” ตอมา เมอ

รฐบาลองกฤษในฮองกงจดใหมการออกลอตเตอรขนในอาณานคม

แหงน เพอนๆ ทเคยอยทนนเลาวา เปนทรกนดวา ฮองกงนน

ใครถกลอตเตอรรางวลใหญ เขาอาจขายสลากลอตเตอรใหกบ

นายหนาของขาราชการทฉอฉลเหลานดวยราคาทสงกวาราคา

ในสลาก ตวอยางเชน ถาเขาถกรางวลท ๑ เปนเงนจำนวน

๑ ลานเหรยญฮองกง เขาอาจขายสลากของเขาได ๑,๒๐๐,๐๐๐

เหรยญฮองกง ขาราชการเหลานจะซอสลากทถกรางวลเอาไว

เพอแสดงวา เขาไดรบเงนมาโดยชอบธรรม แลวจะไดโอนเงนไป

ประเทศองกฤษ ทงน เพอวาทางการองกฤษจะไมดำเนนคดตอเขา

ในขอหาฉอราษฎรบงหลวง

ขอยอนกลบมาเลาเรองราวการเดนทางตอ กอนทจะออก

จากทาเรอฮองกง หลงจากจาย “คานำรอนนำชา” สกครหนงม

ชาวจนอก ๒ คนเขามาในเรอ บงคบใหซนมอบตวตอกองตรวจคน

เขาเมอง และขวาจะไมสามารถเดนทางไดอกตอไป นอกจากจะ

จายเงนจำนวนหนงใหกบพวกเขา ซนจงใหเงนทงหมดทเหลออย

ในกระเปาไป แตอนธพาล ๒ คนกยงไมพอใจ ซนจำเปนตองให

199

พวกนนคนเสอผาของเขา และขอรองอยาเอาเงนไปหมด โดย

เหลอไวสำหรบซอ “นำรอนนำชา” คราวตอไปในระหวางเดนทาง

เมอเหนวาแผนการเดนทางครงนอาจลมเหลว หากยงขน

สนคาตางๆ ขนเรออยอก ตวแทนอกคนหนงจากพรรคคอมมว-

นสตจนซงรบผดชอบการเดนทางของเราและผรกประชาธปไตย

ชาวจนทงหมดในเรอ จงไดขอใหกปตนถอนสมอเรอออกจาก

ทาเรอฮองกงโดยเรวทสด โดยทงสนคาทเหลอไวลงเรออกลำหนง

ซงจะมาในวนรงขน ดงน เรอของเราจงออกจากทาเรอฮองกงบาย

วนเดยวกน โดยไมคำนงถงสภาพดนฟาอากาศ

กปตนเรอไดกำชบเราวา ในกรณท เรอรบจนคณะชาต

ตรวจตรา เราจะตองบอกวา เดนทางไปเกาหลใต มใชไปดนแดน

จนทอยภายใตการควบคมของคอมมวนสต

เมอเรอของเราแลนออกไปนอกเขตนานนำ กปตนกไดรบ

การตดตอทางวทยแจงวาจะมพายใหญ เพอหลกเลยงอนตราย

ดงกลาว กปตนจงตองนำเรอฝาออกไปทนทยงบรเวณระหวางเกาะ

เลกๆ กบชายฝงทะเลจน ซงยงคงถกจนคณะชาตยดไว เราตองอย

ทนนราว ๒๔ ชวโมง กอนเดนทางตอไป

เชาวนหนง ขณะทเดนทางมาเขาเขตทะเลจน ขาพเจามอง

เหนจดดำเปนรปเรอลำหนงอยทางขอบฟา และกำลงมงหนามา

200

ทางเรอของเรา กปตนไดแจงใหผโดยสารทกคนทราบวา จะตอง

เตรยมพรอมทจะถกตรวจตราโดยเรอของฝายจนคณะชาต ดวย

เหตน คนทมเอกสารหรอหนงสอสำคญทฝายจนคณะชาตอาจถอ

เปนขอสงสยวาเปนคอมมวนสตหรอผฝกใฝคอมมวนสต จะตองรบ

ทำลายหลกฐานเหลานนทนท ไมเชนนนผทถอเอกสารเหลานน

อาจถกจบกมและนำตวไปยงไตหวน ผโดยสารหลายคนจงเผา

เอกสารของตนทเตาเครองจกรไอนำในเรอ แตเราไมทำเชนนน

เพราะคดวา ในกรณทมการตรวจสอบ เราจะแสดงหนงสอเดนทาง

ของไทยโดยชแจงวา เราจะเดนทางไปอนซอนในเกาหลใต ไมได

ไปดนแดนจนภายใตการยดครองของคอมมวนสต

เรอรบลำนนแลนใกลเรอของเราเขามาทกท ขณะทอยหาง

ประมาณ ๔๐๐ เมตร เรามองเหนธงองกฤษทขางเรอ เรอลำน

มหนาทตรวจตราบรเวณนานนำแถบน เพอคมกนเรอพาณชย

ขององกฤษ และไดบอกวาถาเรอของเราถกตรวจจบโดยเรอลาด

ตระเวนของฝายจนคณะชาต ขอใหแจงใหทราบทนททางวทย เพอ

วาเรอรบองกฤษจะไดมาชวย ทกคนรสกโลงใจ แตศาสตราจารย

ชาวจนฮองกงผหนงไดแสดงความเสยดายกบขาพเจา ทเขาไดรบ

รอนเผาเอกสารมคา ซงในจำนวนนนมบนทกประจำวนทเขาเขยน

ไวตงแตเดกหลายเลม

201

เชาวนท ๑๘ กนยายน พ.ศ. ๒๔๙๒ เรอของเราแลนเทยบ

ทาเรอชงเตา เจาหนาทคอมมวนสตประจำทาเรอไดลงมาในเรอ

ใหการตอนรบผเดนทางทกคน หลงจากเสรจสนพธตรวจคนเขา

เมองแลว เรอของเรากทอดสมออยททาเรอนน ชาวจนอนๆ ทได

รบเชญเขารวมประชมสภาทปรกษาการเมองของราษฎรจน พากน

รบเดนทางตอไปโดยทางรถไฟ เพอใหไปถงเมองปกกงทนการเปด

ประชมในวนท ๒๑ กนยายน

สวนขาพเจาไดไปเยอนตวเมองทเพงไดรบการปลดปลอย

ตามคำเชญของ ‘สหายหมา’ (นายกเทศมนตรคอมมวนสตแหง

ชงเตา) ซงเขาจดใหเราพกในโรงแรมใหญแหงหนงในเมองนน”

(บางตอนจากหนงสอเรอง “ชวตอนผนผวนของขาพเจาและ

๒๑ ปทลภยในสาธารณรฐราษฎรจน”)

จากนนมา นายปรดไดลภยการเมองเปนเวลา ๒๑ ป

ในสาธารณรฐราษฎรจน

พนศขขณะออกจากหองพจารณาคด ๒๑ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๕

203

เมอขาพเจาถกกลาวหาวาเปน ‘กบฏ’*

หลงเหตการณรฐประหาร ๘ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๐ ได ประมาณ ๑ สปดาห ความวนวายของบานเมอง ความปลอดภยของ

ขาพเจาและลกๆ ซงขาพเจาไมทราบวาจะถกคกคามเชนเดยวกบเชามด

ของวนท ๘ พฤศจกายน ทคณะรฐประหารใชรถถงและปนกลกระหนำยง

ใสทำเนยบทาชางอกหรอไม

ขาพเจาไดพาลกๆ ไปหลบรอนพงเยนทบานพกนาวกโยธน อาว

เตยงาม สตหบ ซง พล.ร.ต. ทหาร ขำหรญ ไดใหการตอนรบอยางด

จนถงเดอนกมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๙๑ สถานการณเรมทจะคลคลาย

และลกๆ ขาพเจาควรจะเขาเรยนตามปกต ขาพเจาจงตดสนใจยายจาก

ทำเนยบทาชางมายงบานปอมเพชร ถนนสลม

ทำเนยบทาชาง รมนำเจาพระยา ถนนพระอาทตย เปนบานพก

ประจำตำแหนง เมอคราวทสภาผแทนราษฎรมมตเมอวนท ๑๖ ธนวาคม

พ.ศ. ๒๔๘๔ ใหนายปรด พนมยงค ดำรงตำแหนงผสำเรจราชการแทน

* พมพครงแรกใน มตชนสดสปดาห, ๒๓ กรกฎาคม, ๓๐ กรกฎาคม และ ๖ สงหาคม ๒๕๔๔

204

พระองคในรชกาลท ๘ และไดพำนกทนเรอยมา เมอมพระบรมราช-

โองการโปรดเกลาฯ ยกยองไวในฐานะรฐบรษอาวโส (๘ ธนวาคม พ.ศ.

๒๔๘๘) และในวาระทดำรงตำแหนงนายกรฐมนตร (พ.ศ. ๒๔๘๙)

สวนบานปอมเพชร รมคลองสลม เปนบานทขาพเจาเตบโตมา

ในบรเวณบานมบานหลงเลก เปนเรอนหอของขาพเจากบนายปรด

ทคณพอคณแมสรางให แมนวาพระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา (ขำ

ณ ปอมเพชร) คณพอของขาพเจาถงแกอนจกรรมไปกอนหนานหลายป

คณหญงเพง ชยวชต (สกลเดม สวรรณศร) คณแมขาพเจายงคงอยเปน

หลกทพงของลกๆ หลานๆ

เมอ ๕๐ กวาปกอนน ถนนสลมเปนถนอาศยของเจานาย

ขาราชการชนผใหญและชาวยโรป ถนนราดยางขนานคกบคลองสลม

มรถรางจากบางรกถงศาลาแดง และแลนตอไปยงประตนำ

ขาพเจาจดการใหดษฎและวาณลกสาวคนเลกสองคนเปนนกเรยน

ประจำท ร.ร.เซนตโยเซฟคอนแวนต สดาลกสาวคนรองเปนนกเรยนไป

มา นงรถรางจากบานปอมเพชร มาลงทปายคอนแวนต ศขปรดาลก

ชายคนทสองเรยนท ร.ร.กรงเทพครสเตยน สวนปาลบตรชายคนโต เดม

เรยนชนเตรยมปรญญาปสดทายของ ร.ร.เตรยมปรญญามหาวทยาลย

วชาธรรมศาสตรและการเมอง (ต.ม.ธ.ก.) ดวยเหตการณวนวายทางการ

เมองทกระทบมาถงครอบครวเรา จงสอบไมผาน

205

ขาพเจาพกอยทบานปอมเพชรประมาณปกวาๆ รานกาแฟหนา

บานเปนทชมนมของสนตบาลนอกเครองแบบ ขาพเจามตำรวจตดตาม

“อารกขา” ไปทกแหงโดยไมตองรองขอ

ครงหนง ขาพเจาพาปาลไปหาหมอบญ สวรรณศร ทคลนกแถว

บางรก ตำรวจนอกเครองแบบขบรถตามมาตดๆ ขากลบ ขาพเจาบอก

ใหปาลขบรถผานไปทถนนคอนแวนต แลวเลยวเขาบานหลวงชาต

ตระการโกศล (เจยม ลมปชาต) อธบดกรมตำรวจในขณะนน ซงภรรยา

ของทานเปนญาตขาพเจา

ตอจากนนไมนาน คณหญงดอรส ราชานประพนธ ภรรยาชาว

องกฤษของพระยาราชานประพนธ (เปย บนนาค) ไดมาหาขาพเจาท

บานปอมเพชร ปวารณาตวจะนำจดหมายของขาพเจาไปมอบใหนายปรด

โดยอางวาทราบดวานายปรดหลบซอนอย ณ หนใด ขาพเจามไดรจกมก

คนกบคณหญงผนมากอน นอกจากรสกฉงนสนเทหแลว ขาพเจาไดตอบ

ปฏเสธ “ความหวงด” ของเธออยางนมนวล

ขาพเจารสกเกรงใจคณแม จงขออนญาตมาอยกบลกๆ ตามลำพง

ทบานพนศข บรเวณปอมเพชรนคม ถนนสลม แลวยายมาบานถนน

สาทรเหนอในเวลาตอมา

ชายแปลกหนา ใสหมวก สวมแวนตาดำ ผลดเปลยนกนเฝาหนา

บานขาพเจาเปนประจำ

206

เมอไมนานมาน ขาพเจาพบเอกสารชนหนง สเหลองกรอบ เปน

รายงานของสนตบาล เมอ ๕๑ ปมาแลว มตำรวจนายหนงทรกความ

เปนธรรมนำสำเนาสงมาใหขาพเจาทางไปรษณย๑

นบแตนายปรดหลบหนไป นอกจากทำหนาทแมแลว ขาพเจายง

ตองทำหนาทพอดวย ดแลอบรมสงสอนลกๆ ขาพเจาหารายไดพเศษ

ดวยการทำขนมเคกขาย บางทกเปน Marble cake บางทกเปนขนม

Blitz torte ญาตมตรชมวาขนมอรอย แตรายไดไมมากนก เพราะ

ขาพเจาใชวตถดบทมคณภาพ ราคายอมสงตามคณภาพของขนม ปาล

บอกกบขาพเจาวา “คณแมทำขนมขายเปนเรองด แตขอใหคนทวไปซอ

กนไดดวย” Marble cake ทขาพเจาทำขายชนละ ๑ บาท ในตอนนน

ถอวาราคาแพงแลว

อาจเปนเพราะความเคยชนตงแตใชชวตรวมกบนายปรด ขาพเจา

ตดตามขาวสารตางๆ ทงในประเทศและตางประเทศอยเสมอ วทยและ

หนงสอพมพเปนสอของการรบรเรองราวตางๆ

ในป พ.ศ. ๒๔๙๕ ไดเกดสงครามทคาบสมทรเกาหล เกาหลใต

ภายใตการสนบสนนของสหรฐอเมรกาและประเทศพนธมตร รวมทง

ประเทศไทย ไดอาศยนามของสหประชาชาตฝายหนง กบเกาหลเหนอ

๑ คดมาจากรายงานของสนตบาล ส-ก.๒ รบท ๒๔๗๖๘/๙๓ วนท ๒๖ ธ.ค. ๙๓ ซงอกขรวธเปนไปตามผรายงาน - พนศข

207

ซงมทหารอาสาสมครราษฎรจนรวมรบและสหภาพโซเวยตหนนชวยดาน

ยทธปจจยอกฝายหนง (หลงจากนนสบกวาป เกดความขดแยงดาน

อดมการณและผลประโยชนของชาตระหวางจนกบสหภาพโซเวยต เปน

เหตใหสหภาพโซเวยตเรยกรองใหจนชำระเงนคายทธปจจยในสงคราม

เกาหล) ไฟสงครามเหมอนดงไฟลามทง มททาจะขยายเปนสงครามโลก

ครงท ๓

ปาลไดขอใหขาพเจารวมเซนชอคดคานสงคราม เรยกรอง

สนตภาพสากล ขาพเจาเซนชอในกระดาษทมผลงนามกอนหนานอยาง

ไมรรอ ไมตองปลกระดม ไมตองอธบายเหตผล ขาพเจายงจำเหตการณ

ในสมยสงครามโลกครงท ๒ ได ภาพทหารญปนยาตราทพเขามาใน

แผนดนไทย ภาพเปลวไฟสแดงฉานจากระเบดททงลงตรงสถานรถไฟ

บางกอกนอย ภาพตวเองทตองอมลกสาวคนเลกลงหลมภยอยางชลมน

ภาพของคนทตองสญเสยผเปนทรกในยามสงคราม...

การคดคานสงครามของผรกสนตภาพเปนความผด เปนการกอ

กบฏในสายตาของรฐบาล ครนแลว ในวนท ๑๐ พฤศจกายน ๒๔๙๕

ตำรวจไดทำการจบกมนกหนงสอพมพ นกการเมอง ทนายความ

นกศกษา โดยตงขอหาวารวมกนยยงกอใหเกดความแตกแยกไมสงบขน

ในบานเมอง อนเปนความผดตามกฎหมายลกษณะอาญาฐานกบฏ

ภายในและภายนอกราชอาณาจกร ซงชอทเรยกกนทวไปคอ “กบฏ

208

สนตภาพ”

ในจำนวนนมนกคด นกเขยน นกหนงสอพมพอยางคณกหลาบ

สายประดษฐ แพทยผบำเพญตนรกษาคนไขอยางนายแพทยเจรญ

สบแสง ฯลฯ

หลงจากนน ๓ วน ระหวางทปาลซงถกเกณฑทหารไปเมอเดอน

เมษายนลาปวยมาพกผอนอยทบาน เจาหนาทตำรวจไดมาตรวจคนและ

จบกมปาล ไดตวปาลแลว ยงไดหนงสอและนตยสารทตพมพในสหภาพ

โซเวยตตดไมตดมอไปฝากเจานาย ปาลถกนำตวไปขงทกองปราบฯ

สถานตำรวจสามยอดกอนทจะควบคมตวไวท โรงเรยนพลตำรวจใน

บรเวณกรมตำรวจปทมวน ขาพเจาพยายามทำจตใจใหเขมแขงเพอเปน

กำลงใจใหลก ครนตำรวจถอยกลบไป ขาพเจาวงขนไปชนบน นำตาแหง

ความเจบปวดไหลพรงพรออกมา สดทจะตานทานได

ภยการเมองเขาใกลตวขาพเจาทกขณะ แตขาพเจามเคยคดวา

สกวนหนงจะมาถงตวเอง

วนท ๑๕ พฤศจกายน ขาพเจามกำหนดการไปเปนเถาแกให

คณศกดชย บำรงพงศ (เสนย เสาวพงศ) หมนหมายเครอพนธ ปทมรส

บตรสาวคณเฉลยว ปทมรส อดตราชเลขาในสมเดจพระเจาอยหว

อานนทมหดล งานจดขนทบานพระยานลราชสวจน (ทองด วณกพนธ)

ญาตผใหญของฝายหญง

209

เมอทำพธหมนเสรจแลว ขณะสนทนาทกขสขกนอย มรถตำรวจ

แลนเขามาในบาน นำหมายจบมาควบคมตวคณเฉลยว

นายตำรวจคนหนงหนมาทางขาพเจาและถามวาเปนใคร ทงๆ ท

เขารจกขาพเจาเปนอยางด

เมอไดรบคำยนยนจากเจาคณนลฯ วาขาพเจาเปนใครแลว เขาจะ

ควบคมตวขาพเจาไปกรมตำรวจ เจาคณนลฯ เปนอดตรฐมนตรยตธรรม

มความรเรองกฎหมายด

“ไมมหมายสงจบจะจบไปไดอยางไร”เจาคณนลฯ ถาม

พ.ต.อ. อศน ยงกมล ยนยนวาไดเหนหมายจบขาพเจาและกำลงม

เจาหนาทตำรวจอกชดหนงไปจบขาพเจาทบานถนนสาทร

ขาพเจาสญสนอสรภาพ ณ บดนน พ.ต.อ.อศน อนญาตให

ขาพเจานงรถสวนตวโดยมตำรวจนงหนารถไปดวย กอนทขาพเจาจะขน

รถ ไดวานคณศกดชยโทรศพทบอกคณฉลบชลยย พลางกร มตรแทของ

ขาพเจา วานเธอชวยดแลการตรวจคนทบานถนนสาทร แตเผอญวา

วนนนคณฉลบฯ ทำบญเลยงพระ ไมสามารถมาทบานถนนสาทรไดทนท

ตำรวจพาขาพเจาไปยงกองสนตบาล และใหขาพเจายนรออยหนา

หองทำงานหองหนง ขาพเจาไดยนเสยงดงลนลอดบานประตบงตา

ออกมา

“จบเอามาทำไม?”

210

แมจะไมเหนตวผพด แตกรวาตองเปนผเปนใหญในกรมตำรวจ คอ

พล.ต.อ. เผา ศรยานนท อธบดกรมตำรวจ เจาของคำขวญ “ภายใตดวง

อาทตยน ไมมอะไรทตำรวจไทยทำไมได”

ถาจะวา “จบมาทำไม” กนาทจะใหลกนองปลอยตวขาพเจาทนท

แตการณหาเปนเชนนนไม ขาพเจาถกพนธนาการดวยโซตรวนทมอง

ไมเหนดวยตาเปลา หนกองและยงรดยงแนน เปนเวลา ๘๔ วนเตม

ตำรวจนำขาพเจากลบมาทบานถนนสาทร กอนถงบานแวะรบลก

สองคนทโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต

๒ วนกอนเมอตอนปาลถกจบ บานถนนสาทรถกรอถกคนไปทหนง

แลว มาวนนตำรวจรอคนอก ขณะเดยวกน ตำรวจอกชดหนงยงไปคน

บานปอมเพชรดวย ราวกบวาจะหาเอกสารสำคญ หรอจะหาใครทหลบ

ซอนใหได

ขาพเจายนยนวาจะนำลกคนเลกสองคนไปนอนทสนตบาลดวย

เพราะทบานไมมญาตผใหญดแล

กลบมาทกองสนตบาลอกครง และอก ๒ วนตอมา ขาพเจาถกนำ

ตวไปทำประวตผตองหา เจาหนาทตำรวจจบหวแมมอขาพเจา เรยงเรอย

ไปจนครบสบนวกดลงบนจานหมกสดำ กอนทจะประทบลงในแผน

กระดาษ

กองสนตบาล กรมตำรวจ

211

สมยสมบรณาญาสทธราชย การพมพลายนวมอเปนหนาทของกรม

ราชทณฑ ตามทขาพเจาทราบ “พวกนกโทษในขอหาอกฉกรรจ ตองทำ

ประวตและพมพลายนวมอ”

ขาพเจาพยายามระงบเสยงสะอนใหดงอยเพยงในอก นยนตาเหมอ

ลอยไปขางหนาอยางไรจดหมาย

“จะบาหรอ”เจาหนาทตำรวจถามขาพเจา

ไมมคำตอบจากขาพเจา สงบนงและเฉยเมย เพยงพอแลวสำหรบ

คำถามทหมนหยาม

ขาพเจาคอยๆ ทบทวนตนเองวาทำผดอะไรหรอ ถงถกกลาวหาวา

เปนกบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร

ขาพเจาถกนำมาคมขงในหองเดยวกบคณนมนวล ชลภม ซง

ถกจบกอนหนาขาพเจา ๒ วน ในขอหา “กบฏสนตภาพ”

คณทองเปลว ชลภม สามคณนมนวลเปนดอกเตอรทางกฎหมาย

จากฝรงเศสภายหลงไดลงสมคร ส.ส. ในนามพรรคสหชพ และเคยดำรง

ตำแหนงรฐมนตร เมอขบวนการประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ พ.ศ.

๒๔๙๒ ประสบความลมเหลว รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม ไดทำการ

กวาดลางจบกมผกอการฯ คณทองเปลวมไดรวมการกอการฯ หากอยท

ปนงเปนเวลาหลายเดอน ตำรวจไดสงโทรเลขถงคณทองเปลวโดยใชชอ

คณนมนวลเปนผสง คณทองเปลวจงเดนทางกลบกรงเทพฯ โดยไมทน

สมยสมบรณาญา-

สทธราชย การพมพ

ลายนวมอเปนหนาท

ของกรมราชทณฑ

ตามทขาพเจาทราบ

“พวกนกโทษในขอหา

อกฉกรรจ ตองทำ

ประวตและพมพ

ลายนวมอ”

ขาพเจาพยายามระงบ

เสยงสะอนใหดงอย

เพยงในอก นยนตา

เหมอลอยไปขางหนา

อยางไรจดหมาย

212

นกวาเปนกลลวงของตำรวจ ทนททถงกรงเทพฯ กถกจบกม และตอมา

ถกตำรวจสงหารโหดทบรเวณบางเขนพรอมอดตรฐมนตรอก ๓ คน

คณถวล อดล คณทองอนทร ภรพฒน และคณจำลอง ดาวเรอง

วนแรกในหองคมขง ขาพเจามเพยงเสอผนใหญกบมง ๑ หลง

นอนเบยดกนสามแมลก หลงจากทนองสาวขาพเจาจดการใหดษฎ

กบวาณเขาโรงเรยนประจำแลว ขาพเจาไดใหทางบานเอาเตยงผาใบมา

ไวนอน

การจบกมยงดำเนนตอไป และแยกการสอบสวนออกเปนกลมๆ

มกลมสนตภาพ กลมนกศกษา กลมกชาต พลทหารปาล พนมยงค

อยในกลมกชาต สวนขาพเจาไมปรากฏวาอยในกลมใด การสอบสวนแม

ลกไมมการเกยวพนกน จงเปนเรองแปลกประหลาดวาแมลกถกจบใน

ขอหาเดยวกน แตในสำนวนการสอบสวน ไมเกยวกนเลย ไมทราบวา

คดกบฏกนอยางไร

อาจเปน “เกยรต” เลกๆ นอยๆ ทขาพเจาไดรบ นายตำรวจททำ

หนาทสอบสวนขาพเจาคอ พระพนจชนคด (เซง อนทรทต) นายตำรวจ

นอกราชการทเชยวชาญในการสรางพยานเทจกรณสวรรคตในหลวง

รชกาลท ๘ ผซงเปนพเขยของ ม.ร.ว. เสนย และ ม.ร.ว. คกฤทธ

ปราโมช

213

คงทราบประวตของขาพเจาแลว จงไมไดสอบถามเพมเตม

พระพนจฯ ยนกระดาษแผนหนงใหขาพเจาด

“ยนดชวยเหลอกำลงหาทางอย”

ขาพเจายอมรบวาเปนลายมอของขาพเจาเองทเขยนถง พล.ร.ต.

ทหาร ขำหรญ กอนหนาทานผนถกจบกมในครงน ทานเปนผมพระคณ

เปนเรองปกตวสยทขาพเจาจะหาทางชวยเหลอ ผดตรงไหนหรอ พระ

พนจฯ ทำการสอบสวนขาพเจาอก ๒-๓ ครง คำถามวกไปวนมาซำๆ

ซากๆ วา “นายปรดอยทไหน”

ขาพเจากอยากทราบเชนกนวา “นายปรดอยทไหน” ๓ ปกวาแลว

นบตงแตทขาพเจาวางแผนใหนายปรดหลบหนจากเมองไทยไปเมอวนท

๖ สงหาคม ๒๔๙๒ ขาพเจาขาดการตดตอกบนายปรดโดยสนเชง

ขาพเจาไดรบอนญาตใหเดนเลนตรงทางเดนหนาหองขง หลง

อาหารคำขาพเจาออกมาเดนเลนรบลมหนาวเสมอ และสามารถเหนการ

เคลอนไหวของผคนในกรมตำรวจ พล.ต.อ. เผา ศรยานนท มกตอนรบ

แขกยามวกาล ในจำนวนนน มชาวผวขาวสองคน คนหนงขาพเจารจก

ด เปนชาวอเมรกนทเขามาเมองไทยเมอครงเปน O.S.S. และตอมา

องคกรนไดกลายเปน C.I.A. สวนอกคนขาพเจาไมรจก ตอมาทราบวา

เปนเจาหนาทฝายขาวกรองสถานทตอเมรกน และเปนคนคนเดยวกบ

เจาหนาทสถานกงสลอเมรกนประจำเซยงไฮ ทขดฆาวซาผานแดน

สหรฐอเมรกาบนพาสปอรตของนายปรดเมอ พ.ศ. ๒๔๙๑

214

ชวตในทคมขงไมสามารถเปลยนแปลงความเคยชนของขาพเจา

ขาพเจามนสยสวนตวตรงทเปนคนตนเชาและตองดมกาแฟทนท จง

ใหนายเวยงคนขบรถนำมาจากบานแตกวาจะไดดมกาแฟถวยแรกกสาย

มากๆ ขาพเจาชะเงอมองลงไปดขางลาง นายเวยงมาพรอมกบกระตก

กาแฟรอน แตประตเหลกขางลางยงปดสนทอย ขาพเจาคดอยในใจวา น

ถาเกดไฟไหมแลวจะทำอยางไร ใกลเทยง พๆ นองๆ และญาตสนทนำ

อาหารใสภาชนะนารบประทานมาเยยม ตำรวจคยดวามสงแปลกปลอม

ซอนอยในอาหารหรอไม อาหารทนารบประทานกลายเปนขยะในทนท

จมกของขาพเจาไมสามารถสมผสกลนของขาวสวยทหอมกรน

ลนไมสามารถพสจนความอรอยของนำพรกปลาท อาหารจานโปรด

กอปรกบจตใจทพะวงถงอนาคตของตนเองวา จะถกคมขงอกนานเทาใด

นำหนกตวลดจาก ๔๘ กโลกรม เหลอเพยง ๔๒ กโลกรม ความเครยด

ทำใหความดนตำ มนศรษะบอยๆ นพ. โกวท อศวนนท และ นพ. ทว

ตนตวงษ ไดรบอนญาตใหเปนผตรวจรกษาตามคำรองของขาพเจา

จมกของขาพเจาไมสามารถสมผสกลนของขาวสวยทหอมกรน ลนไมสามารถพสจนความอรอยของนำพรกปลาท อาหารจานโปรด กอปรกบจตใจทพะวงถงอนาคตของตนเองวา จะถกคมขงอกนานเทาใด

215

ขณะทขาพเจาอยในทจองจำ ม “ผหวงด” ไปหามารดาขาพเจา

บอกวา เขาสามารถนำกาแฟเขาไปขายในหองขง และเตมใจทจะนำขาว

สารจากขางนอกสงถงตวขาพเจา โดยไมตองผานการตรวจตราของ

ตำรวจ โชคดวามารดาขาพเจามไดหลงเชอใครงายๆ

วนท ๒๗ พฤศจกายน ตำรวจไดนำขาพเจามาขออำนาจฝากขง

ตอทศาลอาญา และทกๆ ๑๒ วน ขาพเจาถกนำตวมาศาล ดวยขออาง

ของตำรวจวา พยานทรเหนการกระทำของขาพเจาอยตางประเทศมา

ใหการไมได

อากาศในเดอนธนวาคม พ.ศ. ๒๔๙๕ หนาวจดกวาทกป งาน

รฐธรรมนญในปนนจดทสวนลมพน

วนท ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๙๖ เปนวนคลายวนเกดครบรอบ ๔๑ ป

ของขาพเจา คณแมพรอมญาตพนองหลายสบคน คณฉลบชลยย กบ

บรรดาคร ร.ร. ดรโณทยานมาอวยพรขาพเจาทกองสนตบาล นอกจากน

พระยาสนทรพพธ อดตรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขกมารวม

อวยพรดวย มอกทานหนง แมวาไมไดมาอวยพรวนเกดขาพเจา แตได

มาเยยมขาพเจาทกองสนตบาล มไดหวนเกรงวาจะกระทบกระเทอน

ตำแหนงหนาททางราชการ ทานผนคอ อาจารยสนน สมตร ขาราชการ

ชนผใหญของกระทรวงศกษาธการ พนศขถกตำรวจคมตวกลบจากศาล

216

ขนมเคกวนเกดตดแบงกนรบประทานในหมผตองหาหญง และ

ยงเผอแผใหตำรวจสนตบาลทควบคมขาพเจาดวย ขาพเจาไมลมตำรวจ

ทรกความเปนธรรมและรสกเหนอกเหนใจขาพเจา ทงนพวกเขาจำตอง

ปฏบตไปตามหนาท

วนเวลาคบคลานอยางเชองชา จนกระทงครบกำหนด ๘๔ วนของ

การขอฝากขงตอศาล ตำรวจเสนอสำนวนการสอบสวนไปยงกรมอยการ

เพอใหฟองขาพเจาฐานกบฏ กรมอยการพจารณาแลววาไมมหลกฐานท

จะฟองขาพเจาฐานกบฏ ในทสด วนท ๖ กมภาพนธ ๒๔๙๖ ขาพเจาได

รบอสรภาพ สวนปาลกบผตองหาในคดกบฏสนตภาพถกอยการฟองวา

เปน “กบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร”

เจาหนาทตำรวจเตรยมนำปาลขนรถสองแถวไปคมขงทเรอนจำ

ลหโทษ ถนนมหาไชย ขาพเจาตามขนไปบนรถดวย ตำรวจนายหนง

หนมาบอกขาพเจาวา

“ไปคกนะ”

ขาพเจาสวนตอบทนทวา

“ไมตองเอาคกมาขปฉนเปนคนสรางคกนเอง”

ปขาพเจา พระยาไชยวชตสทธสาตรา (นาค ณ ปอมเพชร) เปน

แมกองกอสราง และเปนผบญชาการคนแรกของทณฑสถานแหงน

217

ขาพเจานงมาในรถกบปาลและผตองหาในคดกบฏสนตภาพ แลว

ขาพเจามาสงปาลไดแคหนาประตเรอนจำลหโทษ และเรอนจำแหงนกบ

เรอนจำบางขวาง ไดคมขงปาลกบผรวมชะตากรรมเปนเวลาเกอบ ๕ ป

เหตการณทงหลายทถาโถมเกดขนกบนายปรด กบขาพเจา และ

กบลกนน สดทขาพเจาจะอดทนอกตอไปได ขาพเจารสกบอบชำทาง

จตใจและรางกายเปนอยางมาก จงไดตดสนใจเดนทางไปประเทศฝรงเศส

เมอเดอนเมษายน พ.ศ. ๒๔๙๖ กอนออกเดนทาง ขาพเจาไดไปลาปาล

ทศาลอาญา

วนหนงในเดอนมนาคม พ.ศ. ๒๔๙๘ ขณะนนขาพเจาไดเดนทาง

มาใชชวตรวมกนกบนายปรดทกรงปกกงแลว จำไดวาขณะเปดวทย

All India Radio เสยงโฆษกวทยภาคภาษาฮนด เอยชอ กหลาบ

สายประดษฐ ปาล พนมยงค... ดวยสำเนยงแปรงๆ แบบชาวภารตะ

ขาพเจาฟงไมรเรอง แตกรสกตกใจวาเกดอะไรขนกบลก จนกระทง

รายการภาคภาษาองกฤษ ขาพเจาจงรวา ปาลถกศาลอาญาตดสนจำคก

เปนเวลา ๒๐ ป ซงตอมาไดรบการลดโทษลงเหลอ ๑๓ ป ๔ เดอน

อก ๒ ปตอมา เนองในโอกาสทประเทศไทยเฉลมฉลองกงพทธ

กาล เมอ พ.ศ. ๒๕๐๐ ปาลกบผตองหาในคดกบฏสนตภาพกไดรบการ

พระราชทานนรโทษกรรม พนศขขณะขนรถสองแถว ไปเรอนจำลหโทษ

วนทพนศขเดนทาง กลบจากประเทศจน ถงสนามบนดอนเมอง (พ.ศ. ๒๕๐๐)

219

ชวตของลกปาล*

ปาลเปนลกชายคนโตของพอแม เกดเมอวนท ๑๒ ธนวาคม พทธศกราช ๒๔๗๔ ทบานปอมเพชร ถนนสลม ซงเปนบานของคณตา

คณยาย ขณะทปาลเกด พอรบราชการเปนผชวยเลขานการกรมราง

กฎหมายและเปนผสอนทโรงเรยนกฎหมาย กระทรวงยตธรรม การทลก

เกดในบานคณตาคณยายจงมความใกลชดกบญาตทางแม นอกจาก

จะเปนทรกของคณตาคณยายแลว บรรดาคณลงคณปาคณนาทกคนก

ใหความรกและความเอนดเปนพเศษ เพราะตงแตเกดมาลกเปนเดกทม

รปรางนารกและเปนเดกทเลยงงาย

พออายได ๖ เดอนพอกจากบานไปทำการเปลยนแปลงการปกครอง

เมอวนท ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ จงเปนการจากกบลกครงแรก เนองจาก

พอไดจากบานไปตงแตเยนวนท ๒๓ มถนายน

ในวนทพอจากไป ลกซงเปนเดกไมเคยกวนเลย แตในตอนดกคน

นนไดสงเสยงรองไหเปนเวลานานโดยไมมสาเหต จนคณตาคณยายซงอย

*พมพครงแรกในหนงสอ อนสรณนายปาล พนมยงค พ.ศ. ๒๕๒๕

220

บนตกใหญ ไดยนและไดมาถามวาเปนอะไร แมเองใจไมด เปนหวงพอ

เพราะพอไมไดบอกความจรง เพยงแตบอกวาจะไปหาคณปทนา อำเภอ

วงนอย จงหวดพระนครศรอยธยา

เมอพอทำการเปลยนแปลงการปกครองสำเรจแลวไมไดกลบบาน

ทำงานอยทพระทนงอนนตสมาคม และตอมาในเดอนกรกฎาคมไดยาย

มาอยทวงปารสกวน ผใหญทางทหารไดจดบานหลงหนงในบรเวณนน

ใหนำครอบครวมาอยดวย แมไดไปอยรวมกบพอโดยทงลกใหอยในความ

ดแลของนาเพยงแข และมแมจาบซงเคยเลยงแมมาแตแรกเกดเปน

ผชวย อกทงมคณตาคณยายคอยควบคมดวย นบวาเปนการจากกบ

พอแมเปนครงแรก

ตอมาเมอวนท ๑ เมษายน ๒๔๗๖ ไดมการยบสภาและงดใช

รฐธรรมนญ พอตองถกเนรเทศไปประเทศฝรงเศส แมไดตดตามพอไป

ดวย พอแมไดออกเดนทางจากลกอกเมอวนท ๑๒ เมษายน ๒๔๗๖

ขณะนนลกอายไดขวบเศษ กำลงนารกนาเอนดและพดไดเปนคำๆ ลกอย

กบคณตาคณยายจนพอแมกลบมาในปลายเดอนกนยายนปนนเอง

เมอลกอายได ๓ ขวบถงกำหนดทจะเขาโรงเรยนอนบาล แตใน

สมยนนร.ร.อนบาลมไมกแหงและอยไกลบาน จงไดสงลกไปเขาโรงเรยน

เซนตโยเซฟคอนแวนตซงอยใกลบาน และเปนโรงเรยนทแมเคยเรยน

ตอมาคณยายไดยายใหไปเรยนทโรงเรยนผดงดรณ ซงขณะนนแมไมอย

ปาลกบลตา

221

ไปตางประเทศ แตอยไมนาน พอถงเวลาอายเขาเกณฑเรยนจงไดไป

เรยนทโรงเรยนวชราวธ จนกระทงเกดสงครามโลกครงท ๒ โรงเรยนปด

จงไดออกมาเรยนทบาน ตอมาไดเขาไปเรยนทโรงเรยนเซนตคาเบรยล

เมอเกดสงคราม แมกบลกๆ อพยพไปอยทเกาะเมองพระนคร

ศรอยธยา แมจงสงลกไปเขาเรยนทโรงเรยนอยธยาอนสรณ ตอนปลาย

สงครามแมอพยพไปอาศยอยในเขตพระราชวงบางปะอน แมไดจดตง

โรงเรยนขนสำหรบบตรหลานผทอพยพอยใกลเคยง ตงเปนสาขาของ

โรงเรยนอยธยาอนสรณ และลกกไดเรยนจนเสรจสงคราม แลวกลบไป

เรยนตอทโรงเรยนเซนตคาเบรยลจนจบมธยม ๖ จงเขาศกษาเปนนกเรยน

เตรยมธรรมศาสตร*รน ๘ หรอทเรยกกนวา รน ๕๐๐ ซงเปนรนสดทาย

ของเตรยมธรรมศาสตร

ในปพทธศกราช ๒๔๙๐ เกดรฐประหาร คอในวนท ๘ พฤศจกายน

นน คณะรฐประหารไดนำรถถงเขามาบกทำลายทพก (ทำเนยบทาชาง)

โดยไมไดคำนงถงผหญงและเดกทอาศยอย ไดยงปนกลกราดใสทพก

อยางนบไมถวน ขณะนนลกอายเพยง ๑๖ ป มความหวงใยแม ไดบอก

ใหแมและนองๆ หลบไปรวมอยในหองดานแมนำและสงใหนอนราบ

* เตรยมธรรมศาสตร หรอ ต.ม.ธ.ก. มชอเตมวา โรงเรยนเตรยมปรญญามหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

ปาลยนคกบปรดระหวางสงคราม ทวดมงคลบพตร จงหวดพระนครศรอยธยา

222

กบพน อกทงยงคอยถามวาแมเปนอยางไรบาง เพราะเราปดไฟอยใน

ความมด จนรงเชาปรากฏวากระสนไดยงตรงมายงหองนอนพอแมเจาะ

กำแพงแตไมทะล เพราะกำแพงหนา หรอจะเปนเพราะเดชะบญกศลท

ชวยใหครอบครวเรามชวตรอดมาไดจากการกระทำอนเหยมโหดของ

คณะรฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐

ตอมาพอไดออกเดนทางไปนอกประเทศ สวนแมและลกๆ ไดหลบ

ภยไปอยสตหบชวระยะหนง เพราะในขณะนนคณะรฐประหารไดทำการ

จบกมฝายทถกยดอำนาจ จบผวไมไดกจบเอาเมยไปขงแทน นบวา

เปนการกระทำอนปาเถอนทสด ในเดอนเมษายน ๒๔๙๑ ขณะทพอลภย

อยทสงคโปร แมไดพาลกๆ ไปเยยมพอ ซงนบเปนครงแรกทลกไดไป

ตางประเทศ

เมอลกไดสำเรจเตรยม ม.ธ.ก. แลวกเขาเปนนกศกษามหา-

วทยาลยธรรมศาสตร และในขณะทกำลงเรยนอย ทางกระทรวงการ

ตางประเทศประกาศรบสมครคนเขาทำงาน ลกไดไปสมครสอบพรอมกบ

เพอนๆ หลายคน ปรากฏวาสอบไดและไดรบการบรรจเขารบราชการใน

ตำแหนงเสมยนจตวาอนดบ ๗ ตอมาพอความทราบถงผมอำนาจในสมย

นน ไดประทวงมายงกระทรวงฯ วาทำไมรบลกชายหลวงประดษฐฯ เขา

ทำงาน ซงทางกระทรวงเจาสงกดกตอบไปวาเขาเขามาไดดวยการสอบ

แขงขน ถาหากจะไมใหรบเขาทำงานกตองหามไมใหเขาสมครสอบ

พอไดออกเดนทางไป

นอกประเทศ สวนแม

และลกๆ ไดหลบภยไป

อยสตหบชวระยะหนง

เพราะในขณะนน

คณะรฐประหาร

ไดทำการจบกม

ฝายทถกยดอำนาจ

จบผวไมไดกจบเอาเมย

ไปขงแทน นบวา

เปนการกระทำอน

ปาเถอนทสด

223

คณะกรรมการชดทสอบยงคงมชวตอยในขณะนบางทานคงจำเรองนไดด

การทลกตองทำงานดวยเรยนดวยกเพราะตองการจะแบงเบาภาระ

แม คอภายหลงรฐประหาร แมยงคงรบบำนาญของพออย แตพออยการ

ยนฟองคดสวรรคตในปลายเดอนสงหาคม ๒๔๙๑ ทงๆ ทไมมชอพอเปน

จำเลย แตทางตำรวจมหนงสอถงกระทรวงการคลงขอใหงดจายบำนาญ

พอตงแตวนยนฟองเปนตนไป แมไมมรายไดอะไรจงเอาบานใหเชาและ

กลบไปอาศยอยทบานปอมเพชร แมทำขนมขายเปนการหารายไดเพม

เตม ลกพดชมเชยแมวาการกระทำของคณแมเปนการด แตขอใหขายใน

ราคาททกคนอาจซอได แมบอกวาแมใชของดทงนน ไมมกำไรอะไรถา

คดถงแรงงาน แมไดอาศยแรงงานจากนกศกษาทอยรวมบานเปนผชวย

ในเดอนเมษายน ๒๔๙๕ ลกถกเกณฑทหาร จงตองออกจาก

กระทรวงการตางประเทศเพอไปรบราชการทหาร ในวนเกณฑนนแมได

ไปคอยฟงผลทวดหวลำโพงซงเปนสถานทคดเลอก มเพอนลกคนหนง

เขามาหาแมและถามวาปาลโดนไหม ถาโดนเปนทหารเขาจะขอใหไปอย

กบคณพอของเขาซงเปนนายทหาร แตเนองจากแมไมประมาท กอนทลก

จะถกคดเลอกแมไดไปเฝา ม.จ. ชดชนก กฤดากร ซงเปนทเคารพคนเคย

ของแม ทลทานวาถาลกถกเกณฑกขอใหทานชวยรบไวในสงกดของ

ทานดวย เพราะลกอยากเปนทหารมา ฉะนนในวนเกณฑ ม.จ. ชดชนกฯ

ทรงมอบหมายใหพนโทผหนงไปดตวทวดหวลำโพง และในตอนเยนเกอบ

224

พลบคำเมอคดเลอกแลวกมนายสบพาลกและผถกเกณฑไปทกรมทหาร

รมคลองหลอด แลวจงแยกไปเหลาทหารมา

เปนอนวาลกเขารบราชการเปนพลทหารสงกดจเรทหารมา อย

แผนกมาปวย วนอาทตยใดทลกอยเวร ไมไดกลบมาบาน แมจะไปเยยม

ลกทกรมทหาร ทอยของลกเปนโรงไมมฝา มเสาและพนไมสำหรบนอน

และมาปวยกยนอยทดนขางๆ ทนอน ทกครงทแมไปเยยมจะเหนลก

ทำความสะอาดมา เชน อาบนำ แปรงเลบเทา ฯลฯ กลนมลมาคลง

บางครงกตองไปเกยวหญาใหมาบรเวณถนนเศรษฐศร ไดเคยพบเพอน

บางคน แตเขาจำลกไมได เพราะลกอยในเครองแตงกายทมกางเกงขา

สนสเขยวและใสเสอคอกลมกบถอเคยว ผบงคบบญชาทกระดบใหความ

เมตตา ตลอดจนนายสบและครอบครวกเออเฟอหาอาหารใหรบประทาน

ทงๆ ทมสภาพเชนนกไมวายทผมอำนาจในสมยนนจะรงเกยจ

ถงกบถาม ม.จ. ชดชนกฯ วาทำไมรบลกหลวงประดษฐฯ มาเปนทหาร

ซงทานตอบไปวา เขามาเปนทหารตามกฎหมาย และททานรบมาไวใน

สงกดทานกเพราะทานชอบพอคนเคยกบแมมาชานาน

ในวนท ๑๐ พฤศจกายน ๒๔๙๕ ไดมการจบกมกนใหญ แรกกจบ

พวกทเปนนกสนตภาพ นกศกษา ตอมาในวนท ๑๓ พฤศจกายน เวลา

เชาตร ระหวางทลกลาปวยพกอยทบาน เจาหนาทตำรวจไดมาลอมบาน

สาธร เขาคนบานและจบลกซงกำลงหลบอย นำไปขงไวทสถานตำรวจ

225

สามยอดในขอหากบฏ ลกไมไดแสดงอาการหวาดกลวแตประการใด

วนทตำรวจจบลกไปแมตองทำใจเขมแขงเมอผจญหนากบศตร

แตแลวแมขนไปบนหองและรองไหอยคนเดยวโดยไมอยากใหใครเหนวา

แมออนแอ ในเยนวนนนแมไดไปเยยมลกและนำอาหารไปสงลกซงถกขง

รวมกบคนอนๆ อก ๒-๓ คน แตแมจำไมไดวาเปนใครบาง

กอนทลกถกจบแมไดรบเปนเถาแกใหคณศกดชย บำรงพงศ ไป

หมนเครอพนธ ปทมรส เมอลกถกจบทางผใหญฝายหญงไดมาหาแมวา

จะไปตามกำหนดไดไหม เพราะกำหนดหมนในวนท ๑๕ พฤศจกายน

แมตอบไปวาไมมอะไรเปลยนแปลง ครนถงวนท ๑๕ พฤศจกายน แม

พรอมดวยคณศกดชยฯ ไดไปทำพธหมนเครอพนธฯ ทบานคณเฉลยว

ปทมรส โดยมเจาคณนลราชสวจนเปนเถาแกฝายหญง

เมอทำพธเสรจแลวกมการสนทนาถามทกขสขกน ในขณะนนไดม

ตำรวจ ๒ คนรถโดยการนำของ พ.ต.อ. อศนย (อ) ยงกมล ไดกรกนมา

คนบานและขอจบคณเฉลยวฯ นายอไดเหลอบมาทางแมและถามวาเปน

ใครทงๆ ทเขาเคยรจก ทานเจาคณนลฯ ตอบเขาวา “ทานผหญงพน

ศข” เขาจงพดวาขอเชญตวไปดวย ทานเจาคณนลฯ จงบอกเขาวาไมม

หมายสงจบจะจบไดอยางไร เขาตอบวา เขาไดเหนหมายแลว แมจงพด

ขนวาทานเจาคณฯ ทานเปนอดต ร.ม.ต. ยตธรรม ทานยอมรกฎหมายด

แตเขาพดวาเจาหนาทตำรวจสวนหนงซงม พ.ต.อ. ประชา บรณธนต

วนทตำรวจจบลกไป

แมตองทำใจเขมแขง

เมอผจญหนากบศตร

แตแลวแมขนไปบน

หองและรองไหอยคน

เดยวโดยไมอยากให

ใครเหนวาแมออนแอ

ในเยนวนนนแมไดไป

เยยมลกและนำอาหาร

ไปสงลกซงถกขงรวมกบ

คนอนๆ อก ๒-๓ คน

แตแมจำไมไดวาเปน

ใครบาง

226

กำลงไปคนบานแม และเขาไมฟงเสยง จบตวแมไปจนได แตใหนงรถ

สวนตวโดยใหตำรวจนงหนารถ

กอนทเขาจะเอาตวแมไป แมไดใหคณศกดชยฯ โทรศพทถงคณ

ฉลบชลยย พลางกร วาขอใหรบไปบานสาธรเดยวน ขณะนนคณฉลบฯ

กำลงเลยงเพลคณพอคณฉลบฯ ซงอปสมบท ตอบวายงไปไมได แมจง

ใหโทรศพทไปอกครงบอกวาแมถกจบ คณฉลบฯ จงรบไปบานสาธรทนท

ในขณะเดยวทไปคนบานแม ตำรวจอกชดหนงกไปคนบานคณยายดวย

เมอเขาจบแมเขาพาตรงไปททำการสนตบาลกอน โดยใหแมยนรอหนา

หองผบงคบการสนตบาล

ผทจบเขาไปรายงานอธบดกรมตำรวจเพอจะเอาหนา เสยงอธบดฯ

ตะเพดออกมาวา “จบเอามาทำไม” เขาเลยพาแมไปบานเพอใหเตรยม

ตวเขาหองขง ขณะนนดษฎกบวาณยงเลกอย กำลงเรยนหนงสอท

โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต เมอขาดหวหนาครอบครวคอแม ไมม

ใครดแล แมจงเอาลกหญง ๒ คนไปนอนกบแมทสนตบาลดวยจนกวา

ญาตจะตดตอขอฝากเขาเปนนกเรยนประจำ

การจบไดดำเนนตอไป โดยเรยกวา “กบฏสนตภาพ” หรอ “กบฏ

๑๐ พฤศจกายน” และแยกการสอบสวนออกเปนกลมๆ มกลมสนตภาพ

กลมนกศกษา กลมกชาต ลกอยในกลมกชาต สวนแมไมปรากฏวาอยใน

กลมใด และการสอบสวนแมกบลกไมมการเกยวพนกน จงเปนเรอง

227

แปลกประหลาดวาแมลกถกจบในขอหาเดยวกน แตในสำนวนการสอบ

สวนไมเกยวกนเลย ไมทราบวาคดกบฏกนอยางไร

ในระหวางสอบสวนแมถกคมขงเปนเวลา ๘๔ วน เมอถงเวลา

อยการยนฟอง ตำรวจเสนอสำนวนไปยงกรมอยการเพอใหฟองแมฐาน

ปาลเมอวนท ๑๙ พฤศจกายน ๒๔๙๕ ขณะทตำรวจนำไปศาลอาญา

เพอขออำนาจฝากขง อาย ๒๐ ป ๑๑ เดอน ๗ วน

ขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร

228

กบฏ กรมอยการพจารณาแลววาไมมหลกฐานทจะฟองแมฐานกบฏ

แมจงไดรบการปลอยตว แตลกถกฟอง

ตลอดเวลาทแมถกคมขง แมมอาการปวยเนองจากจตใจถกกระทบ

กระเทอนอยางแรง นำหนกลดลงเหลอเพยง ๔๒ กโล เมอแมไดรบการ

ปลอยตวแลว แมจงเหนวาไมสมควรทจะอยในเมองไทยตอไป ทงๆ ท

สงสารลกตองเขาไปถกคมขงอยในคก แตกจำใจจากลก พานองเลกๆ

๒ คนไปอาศยอยในประเทศจน กอนขนเครองบน แมไดไปลาลกทศาล

เหตการณในวนนนไดมทานผหนงซงใชนามปากกาวา “ผสอขาว

นอย” บรรยายความใตชอเรองวา “ครงหนงในบลลงก ๒๔” ซงบทความ

นไดตพมพในหนงสอธรรมศาสตรมา ๒ ครงแลว แมจงขอนำเรองมาลง

ประกอบในเรองชวตของลก โดยขอประทานอภยทานผเขยนไว ณ ทน

ดวย

ทานผอานคงจะจดจำไดถงสถานการณทางการเมองของไทยเมอ

เกาปกอน ยคนนเปนยคทอำนาจเผดจการของ “จอมอศวน” ขนสงสด

ผทรงคณวฒ มความร มฐานะทางสงคมตางๆ กน ตองตกเปนเหยอของ

อำนาจอธรรมอนนาพรนพรง นยายสนเรองนถายทอดใหเหนภาพชวต

ดงกลาว ซงกเปนหนาทของประวตศาสตรอนมเลอดและนำตาเปนเครอง

รองรบ

229

ครงหนงในบลลงก ๒๔ โดย “ผสอขาวนอย”

กอนอนใครขอแนะนำวา บลลงก ๒๔ นนคอหองพจารณาคด

พเศษของศาลอาญา ซงไดถกจดไวโดยเฉพาะสำหรบพจารณาคด

การเมองตางๆ ทกรน นบตงแตยครฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐

เปนตนมา ณ บลลงกแหงนไดเคยเปนทประกาศปกาศตแหงความ

ไรอสรภาพของนกการเมองจำนวนหลายสบคน เคยเปนทขดเสนชวต

แกบคคลบางคนซงครงหนงเคยมชวตรงเรองและผาสกใหกลบชะตา

ถงฆาตลงในพรบตาเดยว เคยเปนทกำหนดโทษของทนายความผม

ชอเสยงและยดมนในอดมคตของประชาชนในขณะทกำลงปฏบตหนาท

ของตนอยอยางเขมแขงเพราะเหตไดละเมดอำนาจศาล และเคยเปน

สถานทกอใหเกดพฤตการณอนจะตองจารกไวเปนประวตศาสตรประการ

อนอกนบครงไมถวน

และในกาลตอไปสถานทแหงนแหละ สหายเอย จะตองเปนสถานท

กอใหเกดปรากฏการณอนเปนประวตศาสตรทมโหฬารยงอกอยางแนนอน

ขอใหรอดตอไปเถด

ครงหนงในบลลงก ๒๔ น เปนครงหนงในหลายรอยครงหลายพน

ครงสำหรบเหตการณอนเปนภาพประทบใจซงไดเกดขน ณ สถานท

ดงกลาว แมวาเหตการณอนไดเกดขนจะไดสลายตวไปกบกาลเวลาท

230

ผานมากตาม แตความประทบใจอยางสดซงของผประสบเหนนซ มนไม

อาจสลายตวไปกบกาลเวลาไดดวย

ครงนน ในราวปลายเดอนเมษายน ๒๔๙๖ เทาทพอจะจดจำได

เปนเวลาเชากอนเทยง ทบลลงก ๒๔ นนเองไดมบคคลกลมหนง

ประมาณ ๕๐ คนเศษ กำลงถกควบคมตวอยางแขงแรงจากผพทกษ

สนตราษฎรแหงกองบงคบการตำรวจสนตบาลผมอาวธทนสมยครบมอ

บคคล ๕๐ คนเศษเหลานนเทาทสงเกตเปนบคคลตางวย ตางฐานะ

ตางอาชพ มทงนกเขยนผมชอเสยง นกวทยาศาสตรผทรงคณวฒ

นกหนงสอนามอโฆษ นกศกษา กรรมกร ชาวนา ครประชาบาล และ

ชาวสวน รวมทงผมอาชพอนๆ อกดวย

เขาทำอะไรกน ณ ทน ผเขยนไดรบคำชแจงวาบคคลเหลานน

ไดถกฟองเปนจำเลยในคดการเมองฐานกบฏภายในและภายนอกราช

อาณาจกร แตเขาเหลานนไดประกาศตนวาเขาคอสนตชน ผมไดคดราย

ตอผใด เขาเหลานนไดถกเบกตวจากทคมขงมาคดบรรดาพยานเอกสาร

นบพนๆ ชน ซงฝายโจทกคออยการของแผนดนไดเปนผนำสงตอศาล

ทงนเพอเขาเหลานนจะไดเตรยมหาลทางสคดตามวถทางของกฎหมาย

สหายรก เทาทกลาวมาแลวยงหาใชประเดนของเรองไม

ขณะนนใกลเวลาเพลมากแลว รถเฟยตเกงสดำปลอดคนหนงได

แลนปราดเขาเทยบกบบาทวถหนาประตหองพจารณาคดบลลงก ๒๔

231

สภาพสตรวยกลางคนผหนงรปรางสงโปรง สวมแวนดำสนท กาวลงจาก

รถคนนนอยางแชมชอย ทวงทกรยาเปนสงานาเกรงขาม แมวาจะมบาง

สงบางอยางบงไววาเธอกำลงตกอยในหวงของความทกขกตามท เธอได

เปนเปาสายตาของบคคลทกฝาย ณ ทนน อนมผพทกษสนตราษฎร

ผมอาวธครบมอ กลมนกการเมองผไรอสรภาพ และประชาชนผสนใจ

แตเธอกมไดมความประหมาหรอสะทกสะทานอยางใดเลย

เธอผนนไดตรงเขาไปขออนญาตผพทกษสนตราษฎร แลวกไดรบ

อนญาตใหเขาไปในหองพจารณาบลลงก ๒๔ นน เมอเธอไดยางเทาเขา

ไปภายใน เธอกไดรบการแสดงคารวะอยางนอบนอมและพรอมเพรยง

จากกลมนกการเมองผถกควบคมตวเหลานน ลกษณาการเชนนนแสดง

ถงบคลกภาพอนสำคญของทานสภาพสตรผนเปนอยางยง

เดกหนมผหนงอายไมเกน ๒๑ ป รปรางสนทด ใบหนาอมเอบ

ผมตดสนแบบนกเรยน ปราดออกมาจากกลมผไรอสรภาพ ตรงมาททาน

สภาพสตรผนน แสดงคารวะอยางนอบนอม ทนใดนนกไดเกดภาพ

อนประทบใจอยางลกซงแกผประสบพบเหน

ทานสภาพสตรผนนไดสวมกอดหนมนอยผนนไวอยางแสนรก

ฉบพลนนำตาของทานกไดไหลพรางพรราวกบสายฝน ทานสะอกสะอน

พรอมกบรำพนดวยเสยงอนเยอกเยนวา

232

“ลกเอย ครอบครวของเราเปนครอบครวทตองผจญกบชะตากรรม

แมวาพอของลกจะไดประกอบกรรมทำความดใหกบชาตบานเมองอยาง

มากมายกตาม แตวถทางการเมองทำใหพอของลกไมมสทธทจะอยใน

ผนแผนดนไทยไดอยางเสรชน ผลอนนไดกระทบกระเทอนมาถงแมและ

ตวลกอกดวย ลกรกตองกลายเปนจำเลยในคดการเมองตงแตเยาววย

โดยไมมผใดคาดหมายไวกอนเลยวาจะตองเปนไปถงเพยงน ในวนน

ซงเหลอเวลาอกเพยงเลกนอยจำตองลาลกรกเดนทางไปตางประเทศ

เพอไปรกษาสขภาพของแมใหดขน ดวยใจจรงแมแลวไมอาจจะทงลกรก

ไปไดในยามน แตดวยเหตจำเปนสำคญและสถานการณไดบบบงคบให

แมจำตองเดนทางไปดวยใจอนไมสมคร แมไมอาจจะพดอะไรไปมากกวา

นได เพราะกลววาจะกระทบกระเทอนจตใจอนบรสทธของลกรก นอก

จากจะขอใหลกมจตใจเขมแขงอดทนตอสภาพการณทลกกำลงเผชญอย

ตอไปในภายภาคหนา ลกรกจงอดทนและจงประพฤตตนใหสมกบเปนลก

ของนกการเมองผครงหนงเคยทำคณงามความดใหกบชาตบานเมอง

โดยไมเคยกอบโกยหาผลประโยชนใสตนและครอบครวอยางใดเลย แต

จงหวะชวตไดทำใหพอของลก...” เสยงของทานสภาพสตรผนนไดสะอน

ขาดหายไปเพราะความกำสรด

ทกคนทอย ณ ทนน แมแตผพทกษสนตราษฎรเองกจำตองเบอน

หนาหนเพราะไมอาจทนฟงและดภาพ และสงอนนาเหนใจยงนได

ลกเอย ครอบครวของ

เราเปนครอบครว

ทตองผจญกบ

ชะตากรรม แมวาพอ

ของลกจะไดประกอบ

กรรมทำความดใหกบ

ชาตบานเมองอยาง

มากมายกตาม แตวถ

ทางการเมองทำใหพอ

ของลกไมมสทธทจะ

อยในผนแผนดนไทย

ไดอยางเสรชน

233

แตหนมนอยผนนชะรอยจะเปนคนทบกบนและมลกษณะแขงแกรง

เปนพเศษ เพราะเขามไดแสดงความเศราสรอยออกมาใหประจกษกบ

สายตาบคคลภายนอกแตอยางใดเลย ใบหนาคงยมละไมไมเปลยนแปลง

แตดวงตาทงสองของเขาเทานนทแฝงแววของความปวดราวในดวงใจไว

เขามความรสกอยางไรนนไมจำเปนตองอธบายมใชหรอ เขาไดปลอบ

ประโลมมารดาสดทรกของเขาวา

“คณแมทรก ขอใหคณแมจงเดนทางไปรกษาตวดวยความปลอดภย

และสบายใจโดยไมตองเปนหวงลก ความกงวลอาจทำใหสขภาพของ

คณแมทรดโทรมยงขน สภาพการณเทาทลกประสบอยทกวนนเปนสภาพ

การณทลกสามารถทนได เชนเดยวกบมตรสหายผรวมชะตากรรมทง

หลาย ลกไดตระหนกถงปรากฏการณตางๆ อนไดบนดาลใหลกตกอยใน

สภาพเชนนเปนอยางดวาเพราะเหตใด ลกไมขอปรปากเรยกรองสทธอน

ใด หรอเรยกรองความเหนใจจากผใดเปนอนขาด ลกยนดทจะเผชญ

กบสถานการณอนเลวรายตางๆ อนจะมตอไปขางหนาดวยความเตมใจยง

เพราะกาลเวลาเทานนจะเปนเครองพสจนวาลกน เปนผกระทำผด

กฎหมายบานเมองหรอไม”

หนมนอยกลาวถอยคำนนออกมาดวยเสยงทมมกงวาน โดยปราศ

จากความสะทกสะทานหรอยำเกรงผใด ยงความตนตนใจใหกบทาน

สภาพสตรผนน ทานไดเออมมอจากวงกอด ลบไลเสนผมของหนมนอย

คณแมทรก ขอให

คณแมจงเดนทางไป

รกษาตวดวยความ

ปลอดภยและสบายใจ

โดยไมตองเปนหวงลก

ความกงวลอาจทำให

สขภาพของคณแม

ทรดโทรมยงขน

สภาพการณเทาทลก

ประสบอยทกวนน

เปนสภาพการณทลก

สามารถทนได เชน

เดยวกบมตรสหาย

ผรวมชะตากรรม

ทงหลาย

234

อยางแสนอาลย

อาจจะเปนดวยระยะเวลาทจะอยรำลาลกชายสดทรกมนอยเกนไป

หรอไมทานสภาพสตรผนนกไมอาจจะทนสะกดความตนตนใจตอไปได

ทานไดคลายมอจากวงกอดของหนมนอยและเบอนหนามายงทนายความ

อาวโส ณ ทนน พรอมกบกลาววาจาฝากฝงลกชายของทานอยางแสนจะ

เปนหวง คณะทนายความไดนอมรบคำของทานสภาพสตรผนนดวย

ความเหนใจอยางสดซง

ในทสดทานสภาพสตรกกาวขนรถคนเกากลบไป รถไดเคลอนลบ

หายไปกบมมตกบลลงกพเศษนนพรอมดวยเสยงหายไปของเครองยนต

แตเสยงสะอนภายในจตใจของทานสภาพสตรผนนกบหนมนอยผมดวงใจ

อนบกบน จะหายไปพรอมกบเสยงเครองยนตดวยละหรอ...สหายรก

จากหนงสอ “วนธรรมศาสตร” ๒๕๐๗

แมจำตองจากลกไปเปนเวลา ๔ ปเศษ จงไดกลบมากรงเทพฯ

เมอพทธศกราช ๒๕๐๐ เนองจากคณยายปวยหนก และเพอตอนรบลกท

ไดรบอสรภาพหลงจากถกตดสนจำคก ๒๐ ป และไดการลดหยอนเหลอ

เพยง ๑๓ ป ๔ เดอน และในโอกาสกงพทธกาล กไดรบนรโทษกรรมใน

เดอนมนาคมนนเอง รวมเวลาทอยในทคมขงทงหมดสปเศษ แมจงไดรบ

235

เมอปาลบวช โดยมพระพมลธรรม (อาจ อาสภเถระ) เปนพระอปชฌาย

ณ วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ

กลบจากประเทศจน เพอมารบใชตอบแทนพระคณคณยายซงทานดใจ

มากทยงมชวตอยไดเหนหลานไดรบอสรภาพกอนททานจะถงแกกรรม

ตลอดเวลาทลกถกคมขงอยทลหโทษและทบางขวางไดมญาตมตรสนท

เยยมเยยนและสงเสยอาหารการกนเปนประจำ ทงนแมระลกถงพระคณ

ทานเหลานเปนอยางสง

236

อนง ระหวางทลกตองยายไปคมขงทเรอนจำบางขวางนน ทานเจา

คณพระพมลธรรม (อาจ อาสภเถระ) ไดขออนญาตทางการเขาไปใน

เรอนจำ เพอโปรดแสดงธรรมกถาและฝกฝนผตองหารวมทงลกดวยท

สมครใจปฏบตวปสสนากรรมฐาน เพอไดรบแสงสวางจากการปฏบตตาม

ธรรมะของพระพทธองค ซงเปนพระคณอยางยงของทานเจาคณพระ

พมลธรรม

ครนถงเดอนพฤษภาคมคณยายกถงแกกรรม ลกมศรทธาทจะ

อปสมบท ทานเจาคณพระพมลธรรม กไดมเมตตาโปรดรบเปนอปชฌาย

ลกไดอปสมบทเมอวนท ๒๔ มถนายน พทธศกราช ๒๕๐๐ ณ พทธสมา

วดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ กอนทจะอปสมบทไดไปรายงานตวทสสด

เขาตอบวาไดปลดลกเปนพลทหารกองหนนแลว ระหวางบวชทานเจา

คณไดกรณาจดใหอยกฏเดยวกบทาน นบวาเปนพระเดชพระคณยง

เมอทำการฌาปนกจศพคณยายแลวแมไดพาลกไปเยยมพอซง

จากกนนบสบปทประเทศจน แลวลกกลบมาเรยนตอทมหาวทยาลย

ธรรมศาสตรจนสำเรจไดนตศาสตรบณฑต ตอนเรยนทเมองไทยไดพกอย

บานสาธรและดแลลลตาพสาวคนโตซงมสขภาพไมสมบรณ จนกระทงลก

ออกไปศกษาตอ ณ ประเทศฝรงเศส นาอมพาจงไดรบลลตาไปอยใน

ความดแลทบานซอยสวนพล

ระหวางศกษาในประเทศฝรงเศสลกไดทำการสมรสครงแรกเมอ

บอนำรอนฉงฮวา มณฑลกวางตง (พ.ศ. ๒๕๐๖)

237

พ.ศ. ๒๕๐๗ กบงามชน นลวฒนานนท มบตรดวยกน ๒ คน คอ นาย

ชยวฒน (วคตอร) และนางสาวตลยา (ตลย) ตอมาลกกลบจากฝรงเศส

แลวเมอ พ.ศ. ๒๕๑๙ ลกไดทำการสมรสครงทสองกบเลศศร จตรพฤกษ

มบตร ๑ คน คอ เดกชายปรดวชญ (ปอม)

ในป ๒๕๑๐ แมและแปว (สดา) ไดออกจากประเทศจนมาพำนก

อย ในประเทศฝรงเศส แมและลกจงไดมโอกาสอย ใกลชดกน แม

เชาหอง (Studio) อยทปารสเขต ๑๔ สวนลกพกอยท Résidence

Universitaire เขต Antony

ปกตเวลาลกเขามาเรยนในปารส ขากลบจะตองแวะมาเยยมแม

ทกครง สวนแมนนถงวนอาทตยกจะไปเยยมลกและอยกนขาวเยนกบลก

บางทลกกพาแมไปทศนาจรในปารสและตางจงหวด ระยะนนมญาตมตร

ไปเทยวฝรงเศสกนเปนจำนวนไมนอย ลกกทำหนาทตอนรบและอำนวย

ความสะดวกให

เมอลกสอบขอเขยนและสอบปากเปลาไดแลวกเตรยมทำวทยา-

นพนธตอไป ในวนสอบปากเปลา แมไดไปนงฟงลกสอบดวย ตอมาลก

เปลยนจากทำวทยานพนธ Doctorat d’ Université เปน Doctorat

de 3 ème Cycle จงทำใหเสยเวลาตอไปอก

ตอมาในปพทธศกราช ๒๕๑๓ พอมอายครอบ ๗๐ ปบรบรณ

ไดออกจากประเทศจนมาพำนกอยประเทศฝรงเศสและไดพบลก ในป

ปรด-พนศข กบปาล ทเมอง Amsterdam ประเทศเนเธอรแลนด (พ.ศ. ๒๕๑๔)

238

๒๕๑๕ พอมอายครบ ๖ รอบ (๗๒ ป) ไดรวมครอบครวเกอบครบ เวน

ลลตาลกคนโตซงพการ ทฝรงเศสลกไดมโอกาสปรนนบตรบใชพอ เชน

การหาซอบาน หาซอหนงสอตำราทพอจะคนควาและเบดเตลดจปาถะ

นบวา ไดอยใกลชดกบพอขณะหนง

ในป ๒๕๑๕ นน ลกไดกลบเมองไทยเพอมาประกอบอาชพอสระ

และทำงานเกยวกบการจดพมพหนงสอของพอจำหนายจายแจก ใน

ระยะกอนทลกรบการผาตด ลกไดรบมอบอำนาจจากพอใหฟองรอง

ผทละเมดและบดเบอนขอเทจจรงในประวตศาสตร ลกไดรวมมอกบ

ทนายความหลายทานฟองจำเลยคดตางๆ ซงไดรบความเปนธรรมจาก

ศาลจนชนะเดดขาด

โดยปกตลกไดไปเยยมพอแมทประเทศฝรงเศสทกป และเมอวนท

๖ ตลาคม ๒๕๑๙ เกดรฐประหาร เจาหนาทของรฐบาลสมยนนทำการ

ปราบปรามเขนฆานกศกษาอยางโหดรายปาเถอนทสด ลกเหนวาถาขน

อยในเมองไทยอาจไมปลอดภย จงเดนทางไปพกกบพอแมเปนเวลาป

เศษ จนสถานการณคลคลายลกจงเดนทางกลบ ในระหวางทพกอยใน

ฝรงเศส ลกมอาการปวยตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล (Hôpital

International de l’ Université de Paris) ถง ๒ เดอนเตม

เมอวนท ๒๕ ธนวาคม ๒๕๒๒ ขณะทแมอยทฝรงเศสไดรบ

โทรศพททางไกลจากกรงเทพฯ วาลกปวยเขารบการรกษาทโรงพยาบาล

239

จฬาลงกรณ และนายแพทยจะทำการผาตดดวนในวนท ๒๗ เมอแมรบ

ทราบกรบเดนทางมากรงเทพฯ ถงในวนผาตดพอด แพทยททำการ

ผาตดไดพบวาลกเปนมะเรงในลำไสใหญ

ลกมอาการปวยมากอนและเขารบการตรวจทโรงพยาบาลหลาย

ครง แตลกเปนคนอดทนและมนสยเกรงใจจงมไดคดวาเปนโรคราย มวไป

เขาใจวาเปนโรครดสดวงเรอรง แตเมอแพทยไดตรวจอยางถถวนแลว

ปรากฏวายงเปนโรคฝคณฑสตรอกดวย เมอผาตดเรยบรอยและยายลำไส

ใหถายออกทางใหม (Colostomy) ลกมอาการดขนเปนลำดบและกลบมา

พกฟนทบานได

ภายหลงทผาตดได ๕ เดอน ลกไดเดนทางไปฝรงเศสเนองในวน

คลายวนเกด พออายครบ ๘๐ ปบรบรณ รางกายลกแขงแรงเกอบเปน

คนปกต ลกพกอยในฝรงเศสเดอนเศษจงเดนทางกลบ

ภายหลงทลกผาตด พอมความจำเปนตองดำเนนคดฟองรองผท

เขยนบดเบอนประวตศาสตรอก พอไมไดมอบใหลกเปนตวแทนเพราะ

เหนวาลกยงอยในระยะพกฟน พอจงขอใหชวยเพยงรวมมอกบทนาย

ความอยางใกลชด

ตอมาในเดอนพฤษภาคม ๒๕๒๔ ลกไดเดนทางมาฝรงเศสอก

เนองในวนคลายวนเกดของพอครบ ๘๑ ป ไปครงนลกมอาการไมสบาย

แตดวยความเกรงใจประกอบกบพอตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาล

240

ลกจงมไดบอกใหใครทราบเพราะเกรงวาจะเพมภาระ จนกระทงมอาการ

อด แนน ปวดทอง และมโลหตออกทาง Stoma จงไดไปใหแพทย

ประจำครอบครวตรวจ แพทยมความเหนวาควรจะกลบมารกษากบแพทย

ทเคยรกษามากอนแลว แมจงเดนทางกลบมาพรอมลก ระหวางเดนทาง

ลกมอาการปวดอยางแสนสาหส เมอถง Delhi ตองเรยกหมอมาฉดยา

ระงบปวด พอถงกรงเทพฯ กไดตรงไปเขาโรงพยาบาลจฬาฯ ทนท

ลกมนสยเกรงใจคน ถงแมจะปวยมากกไมปรปากเพยงแตรอง

ครางเบาๆ บางทถงเวลาฉดยาแกปวดกบอกวารอไวกอน โดยลกทำ

สมาธจนทนไมไหวจรงๆ จงยอมฉด หรอญาตทเฝาไขทนไมไหวทจะ

ปลอยใหลกทรมาน จงขอใหพยาบาลฉดยา เมออาการปวดทเลาลกก

ทำงานเกยวกบการพมพหนงสอของพอเพอเปนการเผยแพรตอไป

ลกมความหวงใยในสขภาพของพอมาก คอในระหวางทลกพำนก

อยในฝรงเศสครงหลงนลกไดเหนพอปวยหนกตองเขาโรงพยาบาลดวน

ในกลางดก และลกตามไปชวยดแล ฉะนนในขณะทลกปวยอย จงนกถง

พอตลอดเวลา สวนแมนนมความวตกมาก แตเมอแมเขาไปอยใกลลกก

อดกลนไมแสดงใหลกเหนวามความวตก ลกจงพดกบแมวาแมมกำลง

ใจด

นอกจากลกมนสยเกรงใจคนแลว ลกยงเปนคนมกรยาวาจาสภาพ

ออนนอม รจกเคารพคารวะผอาวโส ถงแมนายแพทยและพยาบาลซง

241

มอาวโสนอยกวาเขามาตรวจหรอชวยเหลอตามหนาท ลกกจะยกมอไหว

และกลาวขอบคณทกครง

ลกเกดมาอาภพตองพลดพรากจากพอแมตงแตเดก ถงเวลาทจะ

หาความสขสบายไดบาง ลกกงดเวน เพราะนกถงผทมความลำบากกวา

อกจำนวนมาก มความเสยสละอทศตนเพอสวนรวมของสงคมตลอดชวต

จนกระทงเมอกอนจากไปกไดแสดงเจตนาอทศดวงตาใหศนยดวงตา

สภากาชาดไทย และบรจาครางกายใหคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย เพอทำการคนควาใหเปนประโยชนสำหรบผทเคราะหราย

ดวยโรคมะเรง

ปรดอมลลตา พนศขอมปาล บานปอมเพชร (พ.ศ. ๒๔๗๖)

242

เมอลกถงแกกรรมเมอ ๙ กนยายน ๒๕๒๔ แลว ไดมทานทเคารพ

และญาตมตรนำเงนมาชวยในการบำเพญกศล แมจงไดนำเงนจำนวน

หนงแสนบาทบรจาคใหคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ เพอตงเปนทน

คนควาวจยโรคมะเรง ซงถาหากลกมญาณวถใดๆ คงจะอนโมทนาทเปน

ไปตามเจตนารมณของลก

ตลอดเวลาทลกเขารบการรกษาทโรงพยาบาลจฬาลงกรณเปน

เวลาเกอบ ๓ เดอน ลกไดรบเมตตาจตจากนายแพทยและพยาบาล

ทกทาน อกทงทานท เคารพ อาท สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ

(วาสนมหาเถระ) สมเดจพระสงฆราช และญาตมตร มความหวงใย

ในอาการปวยของลก ไดกรณาเยยมใหกำลงใจ วตถและปจจยตราบ

จนถงวาระสดทาย ทงนแมรสกซาบซงในพระกรณาและพระคณของทาน

ทงหลายเปนอยางยง

ตอไปนคอความบางตอนทคณพยาบาลผหนงซงชวยดแลลกตงแต

เขารบการรกษาทโรงพยาบาลเขยนถงแมภายหลงทลกจากไปแลว

“หนและพๆ นองๆ พยาบาลทไดรจกคณปาลรสกเสยใจมาก และ

เสยดายทคนดๆ อยางคณปาลไดจากพวกเราไป ชวงระยะเวลาไมนาน

นกทไดรจก ทำใหพยาบาลทกคนรสกวาคณปาลเปนคนดมาก ตงแตหน

ทำงานมา คณปาลเปนคนไขรายแรกททำใหหนรองไหและเสยดายในการ

243

จากไป มความรสกวาเศราและเสยดายเสมอนวาคณปาลเปนญาตสนท

ตลอดเวลาทคณปาลอยโรงพยาบาล ไดสรางแตความรสกทดงามจน

พยาบาลทกคนทไดรจกคณปาลรสกประทบใจและกลาวขวญถงอยเสมอ

ถาหนเปนเทวดาอยากจะเอานวชใหคณปาลหายจากโรคน เพราะหน

พบเหนคนไขโรคนมามากและรดวาโรคนทรมานแคไหน แตหนกทำได

แคเพยงชวยเหลอนดหนอยๆ ตามหนาทของพยาบาลเทานน สงตางๆ

จะตองเปนไปตามธรรมชาตซงจะฝนอยางไรกไมได และคณปาลกฝน

ธรรมชาตไมไดเชนเดยวกน คณปาลคงฝงอยในความทรงจำของพยาบาล

ทกคนไปอกนาน คณปาลจากไปแลว แตคณงามความด อปนสยซง

สภาพออนโยนเหนอกเหนใจผอนอยางมาก ใจด มเมตตา ไดถก

สรรเสรญถงอยเสมอคะ คนดๆ จากไปรสกวาโลกทงโลกกำลงเศราสรอย

ไปดวย”

เนองจากปาลเปนลกชายคนโตของพอแมซงพอแมหวงจะฝากผ

ฝากไขลกในบนปลายของชวต แตลกกไดดวนจากพอแมไปกอนตามกฎ

แหงธรรมชาต ซงไมมอำนาจหรอสงใดทจะเหนยวรงได ยงความเศรา

โศกอาลยใหพอแมลกเมยและญาตพนองทอยขางหลงอยางสดทจะ

พรรณนา ลกจากไปดวยจตใจและรางกายทสะอาดหมดจด

244

กอนทจะสงรางของลกเขาสตกกายวภาค แมไดจบลาลกเปน

ครงสดทายและบอกลกวา “ชาตนลกมกรรมเกดมาอาภพและลำบาก

ถาชาตหนามขอใหลกมชวตทสบายกวาน”

แมขอตงจตอธษฐาน ดวยเดชะคณพระศรรตนตรยและอานสงส

ทงหลายทลกบำเพญเพอสวนรวม เพอความกตญญกตเวท ไดโปรด

ดลบนดาลใหลกประสบความสงบสขในสมปรายภพทกประการ เทอญ

245

พนศขเขยนบนทก “ชวตของลก”ไปพลางรองไหไปพลาง ปรด ชมวา “เขยนไดดแลวพรรณนาชวตของปาลตามความรสกประทบใจแมไดลกซง”และปรดชวยแกไขขอความดวยปากกาสแดงใหเลกนอย

ปรด-พนศข กบ ดษฎ, วาณ ทกำแพงเมองจน (พ.ศ. ๒๔๙๗)

247

ระหกระเหนจากบานเกด ครงท ๒*

ในทคมขงกองสนตบาล กรมตำรวจ ขาพเจาตงคำถามกบตนเองวา “ฉนทำผดอะไร” เปนเพยงเพราะเปนภรรยานายปรดททางการ

ตองการตวกระนนหรอ จงกลายเปน “ผตองหา” เปน “กบฏ” และ

“คนขคก”

ยามปกต คนเราจะไมรสกซาบซงกบคำวา “อสรภาพ” เทาใดนก

แตเชนในกรณทขาพเจาและเพอนรวมชะตากรรมกบฏสนตภาพตองอย

ในทคมขงและเรอนจำแลว อสรภาพเปนสงทมคาทสด อสรภาพเปนสงท

ผบรสทธทกคนถวลหา ขาพเจาเชอในพทธสภาษตวา “ธรรมยอมรกษา

ผประพฤตธรรม” ในไมชากเรว พวกเราทกคนจะตองไดรบอสรภาพ

คนหนงในเดอนกมภาพนธ ๒๔๙๖ กอนหนาทอยการจะยนฟองคด

กบฏสนตภาพเพยงวนเดยว พ.ต.ต. เสรม พฒนกำจร สารวตรตำรวจ

ทรกความเปนธรรมซงขาพเจามไดเคยรจกเปนการสวนตวมากอน ไดนำ

ขาวดมาแจงใหขาพเจาทราบเปนการสวนตววา “อยการสงไมฟอง” เปน

* พมพครงแรกใน มตชนสดสปดาห, ๓ ธนวาคม ๒๕๔๔

248

อนวาขาพเจาถกคมขงครบ ๘๔ วนตามอำนาจของพนกงานสอบสวน

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาตามความอาญา โดยเปนผบรสทธท

ไมมความผดใดๆ

หลงจากไดรบอสรภาพ ขาพเจาใครครวญอนาคตของตนเองใน

เมองไทย ไมมใครรบประกนความปลอดภยได ขาพเจาจงตดสนใจพา

รางกายและจตใจอนบอบชำไปประเทศฝรงเศส ทนนเปนทซงขาพเจา

คนเคยเปนอยางด อกประการหนง สดากำลงศกษาวชาดนตรอย ณ กรง

ปารส ถงอยางไรกมลกดแลขาพเจาได

ขาพเจาฝากลลตาบตรสาวคนโตทการพฒนาสมองชาและศขปรดา

ไวกบมารดาขาพเจา สวนปาลนน ยงคงถกคมขงทเรอนจำลหโทษ

ตนเดอนเมษายน ขาพเจาพาดษฎกบวาณโดยสารเครองบน ๔

เครองยนตของสายการบน KLM ไปยงกรงปารส เครองบนแวะเตม

นำมนทเมองการาจ และคางทนน ๑ คน จากนนตรงไปเมองอมสเตอรดม

กอนจะถงจดหมายปลายทาง

วนแรกๆ ขาพเจาพกอยทโรงแรมเลกๆ ใกลกบสถานรถไฟใตดน

Passy ตอมายายมาอยทบาน Mme Girard ครอบครวชาวฝรงเศสทสดา

พกอยกอนแลว

ขาพเจาจดการใหดษฎกบวาณ เรยนภาษาฝรงเศสกบ Mme

Petitjean–Roget

Mme Petitjean-Roget ยนกลาง

249

เดอนกรกฎาคมเปนชวงฤดรอนในยโรป ขาพเจาพาลกๆ ไปเมอง

East Grinstead ประเทศองกฤษ พกทบานกปตนเดนนส (Captain

Stratford Dennis) อดตผชวยทตทหารเรอองกฤษประจำประเทศไทย

ทานผนมบทบาทในการชวยเหลอนายปรดใหลภยไปสงคโปร เมอคราว

เกดรฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ ภรรยาชาวไทยของกปตนคอคณชฎา

กาญจนะวณชย (ปง) คนเคยกบขาพเจามาชานาน

พอกลบมาปารส ขาพเจาไดรบจดหมายฉบบหนงสงมาจาก

ประเทศโรมาเนย อกฉบบหนงจากประเทศสวเดน ทงสองฉบบเปน

ลายมอทขาพเจาชนตาเปนอยางมาก ขาพเจาเปดซองจดหมายออกอาน

ดวยใจระทก จดหมายเขยนเปนภาษาองกฤษวา

คณชฎา กาญจนะวณชย (นงซายสด)

250

ฉบบแรกลงทายวา “P.B” ยอมาจาก “Pridi Banomyong” สวน

ฉบบหลงลงทายวา “Félix” แผลงมาจากคำวา “Félicitation” ในภาษา

ฝรงเศส แปลไดความวา “ยนด ปรดา” ไมตองสงสยเลยวาเปนจดหมาย

ของนายปรดทงสองฉบบ ในจดหมายบอกใหขาพเจาและลกสาวไป

ประเทศสวเดน เพอตดตอกบสำนกผแทนการทตจนทประเทศสวเดน

ขาพเจาสนนษฐานวา นายปรดตองการใหจดหมายถงมอขาพเจาแนๆ

จงสงมาจากสองประเทศพรอมๆ กน

ขาพเจาจงเตรยมการเดนทางอกครงหนง ไดปรกษากบหลวงอรรถ

กตตกำจร (กลง พนมยงค) นองชายนายปรด ซงขณะนนลภยการเมอง

251

อยในประเทศฝรงเศส หลวงอรรถฯ เคยเปนอครราชทตประจำกรง

สตอกโฮลม และอครราชทตประจำกรงมอสโก สหภาพโซเวยต ไดให

คำแนะนำทเปนประโยชนแกขาพเจา โดยเฉพาะตองเตรยมเสอผา

กนหนาวใหเพยงพอ เนองจากขาพเจาตองผานดนแดนใกลขวโลกเหนอ

ในชวงเดอนพฤศจกายนและธนวาคม

ขณะนนนายปรดยงไมไดเปดเผยตววาลภยการเมองในประเทศ

สาธารณรฐประชาชนจน ดงนนแผนการเดนทางของขาพเจาจงตองปด

เปนความลบ ไมแพรงพรายใหคนภายนอกร

ขาพเจาเลอกวนท ๑๓ พฤศจกายนเปนวนเดนทางไปกรงสตอก-

โฮลม ทเลอกวนท ๑๓ กเพราะชาวยโรปถอเลข “๑๓” เปน “unlucky

number” คาดวาคงจะมผคนเดนทางในวนดงกลาวไมมากนก การณกลบ

มไดเปนเชนทคดไว ผโดยสารไมไดนอยไปกวาวนธรรมดา แถมยงเจอ

อดตเอกอครราชทตสวเดนประจำประเทศไทยทานหนง ขาพเจาบอก

ทานวาขาพเจามาทำฟน กไมทราบวาจะสมเหตสมผลหรอไม สวเดน

เปนรฐสวสดการแรกๆ ในโลก แมชาวตางประเทศกมสทธไดรบการรกษา

พยาบาลฟร

เดมหลวงอรรถฯ ชวยจองโรงแรมเลกๆ แหงหนงให รออยนานก

ไมเหนพนกงานโรงแรมมารบทสนามบน อดตทานทตสวเดนแสดงนำใจ

เออเฟอ เชอเชญใหขาพเจากบลกสองคนไปพกทโรงแรม Grand Hotel

กรงปารส (พ.ศ. ๒๔๙๖)

252

ททานทตผนไดจองไว และเปนโรงแรมแหงเดยวกนทขาพเจากบนาย

ปรดเคยมาพำนกเมอ พ.ศ. ๒๔๙๐ คราวเจรญสนถวไมตรมตรประเทศ

ขาพเจาเปดสมดโทรศพทหาทอยของสถานเอกอครราชทตจน

ประจำสวเดน แลวตรงไปทนน อากาศหนาวจด พนถนนมนวาววบดวย

นำคางแขง ขาพเจาลนถลาหกลม โชคดวาไมไดเปนอะไรมาก สถานทต

จนยายจากทเดมไปนานแลว ขาพเจาถามความจากชาวเมองในบรเวณ

นนแลว นงแทกซผานเกาะเลกเกาะนอย ไปถงจดหมายอยางปลอดภย

ชาวสวเดนเปนคนทมอธยาศยไมตรกบชาวตางชาต

เมอพบเอกอครราชทตจนแลว ทานไดแนะใหขาพเจายายไปพกท

Hotel Excelsior แลวนำแบบฟอรมวซามาใหขาพเจากรอกประวตเสย

ยดยาว

คนวนท ๖ ทอยกรงสตอกโฮลม เจาหนาสถานทตจนนำตว

เครองบนมาให กำหนดวาเชาวนรงขนเดนทางไปกรงเฮลซงก ประเทศ

ฟนแลนด

เครองบนสายการบน FINAIR แบบ ๒ เครองยนต ใชเวลาบน

เพยงชวโมงเดยวกถงกรงเฮลซงก เจาหนาทสถานทตจนมารอรบท

สนามบนและพาไปพบเอกอครราชทตจน ขาพเจาเคยพบทานแลวทกรง

สตอกโฮลม ทานมตำแหนงเปนเอกอครราชทตประจำทง ๒ ประเทศ

หลายปตอมาทานไดดำรงตำแหนงรฐมนตรชวยวาการกระทรวงการ

253

ตางประเทศของจน

ในยคสงครามเยน ประเทศฟนแลนดมความใกลชดกบสหภาพ

โซเวยต เปนประตแรกส “หลงมานเหลก”

บายวนเดยวกนนน สายการบน AEROFLOT นำขาพเจากบลก

๒ คน มงสเมองเลนนกราด (เซนตปเตอรสเบรก) จากนนกบนตอไปยง

กรงมอสโก ถงทนนใกลพลบคำ เจาหนาทสถานทตจนมารบทสนามบน

VNUKOVO และพาไปพกทโรงแรม Savoy

อากาศในกรงมอสโกหนาวจดและลมกรรโชกแรง อณหภม

ประมาณ-๑๕oc เชาๆ อาจหนาวถง -๒๐oc เสอผาทเตรยมมาไมพอเพยง

ทจะตานลมหนาวและเกลดหมะทโปรยปรายลงมา เราหลบเขาไปใน

สถานรถไฟใตดน อาศยไออนในนน ขณะเดยวกนกตนตาไปกบสถาน

รถไฟใตดนทงามตระการตาดงพพธภณฑวจตรศลป

๗ วนในกรงมอสโก แลวกเรมการเดนทางไกลบนรถไฟสายยาว

ทสดในโลกจากยโรปตะวนออกสทวปเอเซย

ขาพเจาขยาดเครองบนลำเลกของ AEROFLOT ทโคลงเคลงไปมา

อยางนาหวาดเสยว การเดนทางดวยทางรถไฟนาจะปลอดภยกวา

ในตนอนของขบวนรถไฟ อณหภมอบอนจากเครองทำความรอน

(heater) ดตางกบภมประเทศภายนอกทหมะขาวโพลน และอากาศหนาว

เหนบของพนทราบไซบเรย

254

รถไฟแลนเลยบทองนำกวางใหญสดลกหลกตา ขาพเจาเขาใจวา

เปนมหาสมทรอารกตก ทแทแลวเปนทะเลสาบ Baikal อณหภมเขตน

ไมตำกวา -๓๐oC แตนำในทะเลสาบมไดจบตวเปนนำแขง เปนปรากฏ-

การณธรรมชาตทนาพศวง

๗ วนเตมๆ รถไฟแลนมาหยดทสถานเลกๆ ชายแดนโซเวยตกบ

จน ผโดยสารทกคนตองฉดยาปองกนไขกาฬโรค เจาหนาทสาธารณสข

อธบายวา สงครามในคาบสมทรเกาหลกำลงสรบกนอยางดเดอด ทาง

ภาคอสานของจนกำลงมไขกาฬโรคระบาดจากอาวธเชอโรคทสหรฐ

อเมรกานำมาโปรยทางเครองบน ฉะนนตองปองกนไวกอน ขณะท

ขาพเจาเขยนบนทกฉบบน ทวโลกกำลงหวาดผวากบเชอแอนแทรกซ

(Anthrax) ท “ผกอการราย” ใสซองจดหมายสงไปยงสถานทสำคญใน

สหรฐอเมรกา จนถงวนน (๒๓ ตลาคม ๒๕๔๔) มผเสยชวตไปแลว

๓ คน สวนเมอ ๔๘ ปกอน ชาวจนเปนจำนวนมาก (จำไดวาไมตำกวา

พนคน) ตดเชอกาฬโรคและไดเสยชวตดวยอาวธชวภาพชนดน

นายปรดมารบขาพเจากบลก ๒ คน ทเมองหมานโจวหล ดานแรก

ของประเทศจน ๔ ปกวาเกอบ ๕ ปทจากกน หลงขบวนการประชา-

ธปไตย ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ ประสบความลมเหลว ไมนกวาจะ

ไดพบกนอกในดนแดนอนไกลโพนจากเมองไทย หวงวาตอนไปคงจะ

ไมพลดพรากจากกนอก

255

รฐบาลจนจดใหครอบครวเราพำนกในกรงปกกง ใหการตอนรบ

อยางดในฐานะทนายปรดเปนนกตอสเพอประชาธปไตย

ตอมานายปรดมปญหาดานสขภาพ ความหนาวไมเปนผลดกบคน

เปนโรคหวใจ จงไดขอยายถนพำนกมายงเมองกวางโจว มณฑลกวางตง

ทางภาคใตของประเทศจน ซงมดนฟาอากาศใกลเคยงกบเมองไทย

รฐบาลจนจดใหครอบครวนายปรดมชวตอยอยางสะดวกสบาย ม

แพทยพยาบาลดแลอยางใกลชด มโอกาสขนเหนอลองใตทศนาจรและ

เยยมชมความเจรญกาวหนาในการสรางสรรคประเทศจนอยเนองๆ

ทงหมดน นายปรดและครอบครวรสกซาบซงใจในไมตรจต

มตรภาพและการเออเฟอของรฐบาลจนและราษฎรจนเสมอมา

แตในยคนนประเทศจนยงปดประเทศอย เปนประเทศ “หลงมาน

ไมไผ” การตดตอกบญาตมตรทางเมองไทยไมสะดวก ทางจนมกฎเกณฑ

มากมาย ทางรฐบาลไทยกมกฎหมายปองกนการกระทำอนเปน

คอมมวนสต สดาสำเรจการศกษาวชาดนตรจากประเทศฝรงเศส แวะมา

เยยมนายปรดและขาพเจากอนกลบกรงเทพฯ ยงกลบเมองไทยไมได

เพราะจอมพลสฤษด ธนะรชต ทำการจบกมทกคนทเดนทางกลบจาก

ประเทศจน รวมทงสดากมหมายจบดวยเชนกน ไมเหมอนเดยวน ปกกง

เซยงไฮ กวางตง... คลาคลำไปดวยนกทองเทยวจากประเทศไทย

นครกวางโจว (พ.ศ. ๒๕๐๔)

256

ผนำของประเทศจน โดยเฉพาะประธานเหมาเจอตงและนายก

รฐมนตรโจวเอนไหล มความเขาใจในความรกอสระของนายปรด เมอ

นายปรดแสดงความประสงคจะไปประเทศฝรงเศส กระทรวงตางประเทศ

จนกไดออกหนงสอรบรองการเดนทางทองเทยวของชาวตางประเทศให

แทนหนงสอเดนทางไทยทขาดอายไปนานแลว

ขาพเจากบสดาไดออกมาอยประเทศฝรงเศสกอน เราพกอย

ในอพารตเมนตขนาด ๓๐ ตารางเมตร ทถนน Emile Dubois เขต ๑๔

ในกรงปารส ครนเดอนพฤษภาคม ๒๕๑๓ นายปรดมาปารสไดพำนก

อยดวยกน จนกระทงเราไดซอบานพกท 173 Avenue Aristide Briand

เมองอองโตน (Antony) ชานกรงปารส

บานอองโตน ชานกรงปารส (พ.ศ. ๒๕๒๐)

257

ประเทศฝรงเศสเปนประเทศแหงความทรงจำหนหลงสำหรบ

นายปรดและขาพเจา เปนดนแดนแหงประชาธปไตย นายปรดสามารถ

ดำเนนชวตไดตามความปรารถนา ศกษาคนควา เขยนบทความ พบปะ

นกศกษาไทยในตางแดน ญาตมตรแวะเวยนมาเยยม...เปนชวตทเรยบ

งายแตทรงคณคา

หลงเหตการณนกศกษาประชาชนเรยกรองประชาธปไตยเมอวนท

๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖ ในปถดมา ราวตนป พ.ศ. ๒๕๑๘ ขาพเจาไดกลบ

เมองไทยเปนครงแรกในชวง ๑๗ ปทตองระหกระเหนในตางแดน และ

ภายหลงทนายปรดไดละสงขารไปเมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖

ขาพเจาไปๆ มาๆ ระหวางปารส-กรงเทพฯ จนเมอขายบานอองโตน

แลว ขาพเจาไดกลบมาอยบานเกดเมองนอนเปนการถาวรในป ๒๕๓๐

เปนอนสนสดชวต ๓๔ ปทระหกระเหนจากบานเกดเมองนอนครงท ๒

ประเทศฝรงเศส

เปนประเทศแหงความ

ทรงจำหนหลงสำหรบ

นายปรดและขาพเจา

เปนดนแดนแหง

ประชาธปไตย นายปรด

สามารถดำเนนชวต

ไดตามความปรารถนา

ศกษาคนควา เขยน

บทความ พบปะ

นกศกษาไทยใน

ตางแดน ญาตมตร

แวะเวยนมาเยยม...

เปนชวตทเรยบงาย

แตทรงคณคา

259

รำลกถงความหลง*

๒ พฤษภาคม ๒๕๓๖ เปนวนทนายปรด พนมยงค ไดละโลกอนสบสนวนวายไปสททมความสงบครบ ๑๐ ป ถงแมกาลเวลาจะลวงเลย

มานานแลว แตเนองจากเราไดรวมชวตกนมาเปนเวลากวา ๕๔ ป จง

อดทจะระลกถงความหลงซงเปนเรองสวนตวเฉพาะครอบครวไมได และ

เปนชวตเสยวหนงของนายปรดทไมคอยมใครทราบ

เมอเราแตงงานในปพทธศกราช ๒๔๗๑ นน นายปรดอาย ๒๘ ป

รบราชการเปนผชวยเลขานการกรมรางกฎหมาย (ปจจบนคอคณะ

กรรมการกฤษฎกา) และเปนครสอนทโรงเรยนกฎหมาย กระทรวง

ยตธรรม ไดรบพระราชทานเงนเดอนเดอนละ ๓๒๐ บาท และคาสอน

อกสปดาหละ ๒ ชวโมง ชวโมงละ ๑๐ บาท แตงงานแลวเราพกอยท

เรอนหอซงบดาขาพเจาปลกใหในบรเวณบานปอมเพชร ถนนสลม

อาหารการกนเราขนไปรบประทานพรอมกบคณพอคณแมบนตกใหญ

เมอนายปรดรบเงนเดอนมา ไดมอบใหขาพเจาทงหมดโดยไมหกไวใช

* พมพครงแรกในหนงสอ วนปรด พนมยงค ๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๖

260

สวนตวเลย เนองจากนายปรดมรายไดพเศษจากคาสอนและจากโรงพมพ

สวนตวซงออกหนงสอนตสาสนเปนรายเดอน สวนเงนเดอนทงหมดท

มอบใหขาพเจาในฐานะแมบาน ไดใชจายเปนคาเงนเดอนคนรบใชและ

คาสงของเบดเตลดประจำบาน เมอมบตรกมรายจายเพมขนตามความ

จำเปน เชน คาจางคนเลยงลกและอาหาร (นม) ฯลฯ สำหรบเดก

กอนการเปลยนแปลงการปกครอง ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ นายปรด

ไดรบเงนเดอน ๓๖๐ บาท การสอนกเพมขนเปนสปดาหละ ๔ ชวโมง

นอกจากนยงมรายไดจากการจำหนายหนงสอประชมกฎหมายไทยฝาก

ธนาคารไวเพอใชสวนตว เชนสงซอหนงสอตำราจากตางประเทศ ตอมา

นายปรดไดโอนเงนจำนวน ๑๕,๐๐๐ บาท จากบญชสวนตวมาใสบญช

ขาพเจา (ตามจดหมายทถงขาพเจาลงวนท ๓ กรกฎาคม ๒๔๗๕) ภาย

หลงเปลยนแปลงการปกครองนายปรดมภาระหนาทบรหารราชการ

แผนดน เรมตงแตเปนเลขาธการสภาผแทนราษฎรคนแรก กรรมการ

คณะราษฎรและรฐมนตรลอย พนจากเปนขาราชการประจำและครสอน

กฎหมาย แตจะรบเงนเดอนเทาใดขาพเจาจำไมได

ในวนท ๑ เมษายน ๒๔๗๖ ไดมพระราชกฤษฎกาปดสภาผแทนฯ

และงดใชรฐธรรมนญบางมาตรา จากเหตการณนรฐบาลพระยามโน-

ปกรณนตธาดา ไดสงนายปรดใหไปดการเศรษฐกจในตางประเทศโดย

รฐบาลจายเงนคาใชจายใหปละ ๑,๐๐๐ ปอนด ครน พ.อ. พระยาพหล-

261

ปรด อาย ๘๐ ป บานอองโตน ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๒๓

262

พลพยหเสนา พรอมดวยทหารบก ทหารเรอ และพลเรอน ยดอำนาจ

เมอวนท ๒๐ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๖ เพอเปดสภาผแทนฯ และใหมการ

เลอกตงผแทนราษฎร นายปรดจงกลบสบานเกดเมองนอนในปลาย

เดอนกนยายนปเดยวกนนน รฐบาลไดบรรจใหรบเงนเดอนตำแหนง

ศาตราจารยจฬาลงกรณมหาวทยาลย รบเงนเดอนเดอนละ ๕๐๐ บาท

ตอมาในปลายป ๒๔๗๖ (ตามปฏทนเดม) โปรดเกลาฯ ใหดำรงตำแหนง

รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย รบเงนเดอนเดอนละ ๑,๕๐๐ บาท

นายปรดไดมอบเงนเดอนทงหมดใหขาพเจาเชนเดยวกบเมอกอน

เปลยนแปลงการปกครอง เมอตองการสงใดกใหขาพเจาจดหาให บาง

เดอนเมอรบแลวลมทงไวทโตะทำงานจนเจาหนาทตองนำมาใหทบาน

ตอมาจงสงใหเลขานการนำมามอบขาพเจาโดยตรง และปฏบตเชนน

ตลอดเวลาทนายปรดดำรงตำแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการตาง

ประเทศและกระทรวงการคลง นอกจากนยงมเบยประชมจากการเปน

กรรมาธการสภาผแทนฯ ซงนายปรดมอบใหคณปพาฬ บญหลง ซง

ทำงานอยทสภาฯ เปนผรกษาไวเพอใชในกรณจำเปน เมอรบตำแหนง

ผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองกมเงนประจำ

ตำแหนง แตไมเคยเบกมาใช หากจดใหเปนเงนสวสดการของมหา-

วทยาลยเพอชวยเหลอนกศกษาทขาดแคลน ฯลฯ

263

ในเดอนธนวาคม ๒๔๘๔ กองทพญปนรกรานประเทศไทย

นายปรดพนจากตำแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง และสภา

ผแทนราษฎรไดลงมตใหเปนหนงในคณะผสำเรจราชการแทนพระองคได

รบเงนเดอนเทาเดม และเมอเปนผสำเรจฯ คนเดยว (Sole Regent) ได

เพมอก ๑๐๐ บาท กบมเงนคารบรองจำนวนหนงซงมอบใหเลขานการ

รกษาไวเพอใชสอยเบดเตลด

เมอพนตำแหนงผสำเรจฯ แลว ไดรบบำนาญเดอนละ ๖๐๐ บาท

(บำนาญสงสดในขณะนน) และมรายไดสวนตวจากคาเชาบานพนศข

ถนนสลม นอกจากนธนาคารเอเชยไดสมนาคณเดอนละ ๑,๐๐๐ บาท

ในฐานะทเปนผกอตงและได ใหคำแนะนำในการดำเนนการททำให

ธนาคารมผลกำไรหลงสงคราม โดยทนายปรดหรอครอบครวไมมหนใน

ธนาคารแหงน

คณฉลบชลยย พลางกร มตรสนทของครอบครวเราเปนผททราบ

และประสบเรองเหลานดวยตนเอง ไดเขยนในบทความทตพมพใน

หนงสอ วนปรด ๒๕๓๕ ตอนหนงวา “ทานปรดไมเคยสนใจในทรพยสน

เงนทองเลย ทานรำคาญคนทพดเรองมรดก ทานไมเคยใชเงน ไมเคย

แตะตองเงน...” และอกตอนหนงในเรองเดยวกนวา “ทานไมเคยแตะตอง

เงนเดอนของทาน ไมสนใจวาจะเปนเทาไร...”

264

เมอเกดรฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ นายปรดจำตองลภยไป

ตางประเทศ ไมมเงนตดตวเลย ตองยมจากกปตนเรอนำมนทโดยสารไป

สงคโปร เมอถงสงคโปรแลวจงไดโทรเลขยมเงนจากคณดเรก ชยนาม

ซงขณะนนเปนเอกอครราชทตไทยประจำประเทศองกฤษ ในระหวาง

ทนายปรดระหกระเหน ขาพเจาไดทำ Letter of Credit ใหไวใชจาย

จำนวนหนง

นายปรดไมเคยใหของขวญมคาขาพเจาเชนสามหลายทานกระทำ

กน แตภายหลงวายชนม ขาพเจาคนเอกสารไดพบพนยกรรมทนายปรด

นครกวางโจว พ.ศ. ๒๕๐๘

265

เมอขาพเจารำลกถงความหลงคราใด กรสกซาบซงทนายปรดไดเสยสละ และไมเหนแกตวใหความไววางใจขาพเจาอยางเตมท และอดภมใจไมไดวาเปน ภรยานกการเมองทมงบำรงความสขสมบรณของราษฎรโดยมเคยฉอราษฎรบงหลวง หรอกอบโกยประโยชนเพอตวเองและครอบครวเลย

เขยนดวยลายมอตนเอง ลงวนท ๒ มกราคม ๒๕๐๙ ซงเปนวนคลาย

วนเกดขาพเจา จงทำใหขาพเจาไดรบบำเหนจตกทอดนายปรดเปนเงน

๑๒๓,๙๖๐ บาท โดยขณะมชวตอย นายปรดไดรบบำนาญเดอนละ

๔,๑๓๒ บาท ดงนนขาพเจาจงไดรบบำเหนจตกทอด ๓๐ เทาของ

บำนาญ

เมอขาพเจารำลกถงความหลงคราใด กรสกซาบซงทนายปรด

ไดเสยสละและไมเหนแกตว ใหความไววางใจขาพเจาอยางเตมท และ

อดภมใจไมไดวาเปนภรยานกการเมองทมงบำรงความสขสมบรณของ

ราษฎรโดยมเคยฉอราษฎรบงหลวงหรอกอบโกยประโยชนเพอตวเอง

และครอบครวเลย

)

พนศข ในรายการ “นแหละชวต” ทางสถานโทรทศนชอง ๕ (๑๐ กมภาพนธ ๒๕๔๕)

267

ตรษสงกรานต*

สงกรานตปน ขาพเจามไดหลบลมรอนไปพกผอนตางจงหวด เดยวนไมวาทไหนๆ ในบานเรา อากาศรอนทงนน การพฒนาอตสาห-

กรรมอยางไมจำกดขอบเขต ปลอยมลพษขนสทองฟา ทำใหเกดภาวะ

เรอนกระจก (green house effect) ขาพเจาจำมาจากคำอธบายของ

นกอนรกษสงแวดลอมถงสาเหตทำไมอากาศจงวปรตเชนทกวนน แต

“เรอนกระจก” ในความเขาใจของขาพเจาซงตางกนนน ตรงกบ “green

house” ในภาษาองกฤษและ “serre” ในภาษาฝรงเศส เปนเรอนกระจก

สำหรบปลกพชผกในฤดหนาวของประเทศแถบยโรป ความอบอนจาก

แสงแดดสาดสองผานแผนกระจกใส ใหพนจากการรบกวนของลมหนาว

และหมะ ตอนทขาพเจาอยบานอองโตน ชานกรงปารส ในสวนหลง

บานกมเรอนกระจกทเจาของบานเดมทเปนชาวฝรงเศสสรางไวปลกผก

เมอเราเขามาอยบานนแลว มญาตมตรจากเมองไทยแวะมาเยยมและพก

ดวย นายปรดจงใหลกๆ หลานๆ ชวยกนคนละไมละมอ ดดแปลงเรอน

* พมพครงแรกใน มตชนรายวน,วนองคารท ๑๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๔๗

268

กระจกเปนหองพกแขก แลวจางคนงานมาตอนำตอสายไฟ พนหอง

ตำกวาพนสวนราว ๔๐ ซม. วางเตยงพบ ๒ ตว ตพลาสตก ๑ ใบ

อางลางหนาเลกๆ เครองทำความอนพรอมสรรพ เชอวาหลายคนทเคย

มาพกในหองน คงจะจำววจากหนาตางทมองเหนตนเชอรร ตนแอปเปล

ตนพลม ในยามดอกไมบานสะพรงชวงเดอนมนาคม-เมษายน หรอผลไม

เตมตนปลายฤดรอนในเดอนสงหาคม เหมอนกบภาพโปสเตอรแผนใหญ

อยางใดอยางนน

วกกลบมาเทศกาลสงกรานตกนดกวา ในสมยขาพเจายงเดกๆ

เหนผใหญเรยกวา “ตรษสงกรานต”

ปฏทนเดมของไทย เวลาทพระอาทตยยางขนสราศเมษ เรยกวา

มหาสงกรานต และกเปนนกขตฤกษเนองในการขนปใหม ตอจากนนเปน

วนเนา คอวนทพระอาทตยโคจรอยระหวางสองราศ คอ มนและเมษ

และสดทายเปนวนเถลงศกจลศกราช ซงในปจจบนไดกำหนด ๓ วนน

ตามสรยคต เปนวนท ๑๓-๑๔-๑๕ เมษายน

ตามประเพณทปฏบตกนมา ในชวงตรษสงกรานต ครอบครว

ขาพเจาทำบญบงสกลใหบรรพบรษทลวงลบแลว และเมอยายมาอยท

บานปอมเพชร ถนนสลม กไดมาทำบญกนทวดสระปทม หรอวดปทม

วนาราม เปนประจำทกป

269

พวกเราเดกๆ ในบานปอมเพชรไมคอยตนเตนกบวนตรษนเทาไหร

นก มารดาขาพเจาใหพรรคพวกเชอสายมอญทพระประแดงกวนกะละแม

ขาวเหนยวแดง หอมกลนกะทรสชาตกลมกลอม ไมเหนยวตดฟน แลว

ขาพเจากบพๆ นองๆ ผหญงชวยกนโรยหนาดวยงา บรรจในหอใบตอง

เอาไปแจกเพอนบานเปนของขวญวนปใหม

ในเวลานน บดาขาพเจา (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา-ขำ

ณ ปอมเพชร) รบราชการเปนอธบดกรมราชทณฑ ไดเขาวงตามหมาย

กำหนดการ แตจะมพระราชพธใดบาง ขาพเจาไมทราบ จำไดวาเวลา

กลบบานมใบลานตดมอมา เรยกวา “กระบองเพชร”

และเพอเปนสรมงคลตลอดศกใหม ตรษสงกรานตมการรดนำ

ขอพรผ ใหญ หมายถงทานผมวยสงเกน ๖๐ ป ผ ใหญทครอบครว

ขาพเจาเคารพนบถอกม มหาอำมาตยเอก เจาพระยายมราช (ปน สขม)

อดตเสนาบดกระทรวงโยธาธการ กระทรวงนครบาล และกระทรวง

มหาดไทย ฯลฯ ตงแตรชกาลท ๕ ทานผนเปนนาชายของมารดา

ขาพเจา (คณหญงเพง ชยวชตฯ สกลเดม “สวรรณศร”) ขณะเดยวกน

มศกดเปนพเขยบดาขาพเจา ทานผหญงตลบภรรยาทานเจาคณ๑ เปน

พสาวตางมารดาของบดาขาพเจา

๑ คำเรยกวา “เจาคณ” นนใชไดทงผมบรรดาศกด “เจาพระยา” และ

“พระยา”

270

ครนเมอขาพเจาออกเรอน ญาตผใหญทไปรดนำขอพร นอกจาก

บดามารดาขาพเจาแลว กมบดามารดาของนายปรดและญาตผใหญท

มอาย ๖๐ ปแลว นอกจากนนยงไปทำบญบงสกลใหบรรพบรษทงท

วดปทมวนาราม และวดพนมยงค จงหวดพระนครศรอยธยา ไปเองไมได

กใหญาตมตรไปทำบญแทน และในปจจบนนขาพเจาไปทกป แตเปลยน

จากชวงสงกรานตเปนวนท ๒ พฤษภาคม ซงตรงกบวนละสงขารของ

นายปรด

ในบนปลายชวตของนายปรดขณะพำนกทประเทศฝรงเศส สมาคม

นกเรยนไทยในประเทศฝรงเศสจดใหมพธรดนำขอพรในวนสงกรานต

ทหอลาว บรเวณเมองมหาวทยาลย (Maison du Laos, Cité Univer-

sitaire) เปนประจำทกป นบวาคนหนมสาวเหลานแมเรยนหรอทำงาน

ในตางแดน ยงรกษาขนบธรรมเนยมแบบไทยไดอยางด

ทกวนน มลกหลานมารดนำขอพรขาพเจาในชวงตรษสงกรานต

หลายคนและหลายครอบครวปฏบตตามประเพณมาหลายสบปไม

เปลยนแปลง

ขาพเจารสกแปลกใจวา ประเพณสงกรานตในปจจบนเปลยนไป

จากรดนำขอพรกลายเปนรดนำดำหวและ “อวยพร” บางทกหาใชผมวย

วฒเกนวย “แซยด” (๖๐ ป หรอ ๕ รอบ) และของทนำไปไหวผใหญก

มใชประเภทผาเชดหนา หรอผาขนหน จรงๆ แลวคงไมตองกะเกณฑวา

สงกรานต กรงปารส (พ.ศ. ๒๕๒๕)

271

ตองนำสงของชนดนชนดนนไปใหผใหญ เพยงแคไปรดนำขอพรดวยกศล

จตกบพวงมาลยสกพวงกพอแลว

เมอกอนน ในแตละถนแตละภาค การทำบญและการละเลนรนเรง

เหมอนกนบางตางกนบาง เชน เขาวดทำบญฟงเทศน หรอการกอกอง

ทรายในวดของชาวเหนอ หรอการทอยสะบาของชาวมอญทพระประแดง

หรอการสาดนำกนอยางสนกสนานในหมหนมสาวทมความคนเคยกน

นำใสเยนสะอาดคลายความรอนในเดอนเมษายน

แตในวนน คนรนใหมจำนวนไมนอยแทนทจะรดนำขอพรพอแม

พระประจำบาน กลบออกมาสาดนำประแปงผคนเดนถนน ใชกระบอกปน

พลาสตกฉดนำ หรอใชนำแขงนำโสโครกสาดใสกน เปนความสนกสนาน

แบบไรขอบเขต บางครงสรางความเดอดรอนและอบตภยแกผคนและ

รถราสญจรไปมา แลวจะหาผใดรบผดชอบ

สมควรทกระทรวงวฒนธรรมจะเปนผนำในการฟนฟประเพณไทย

ดๆ ทมแตเดมหรอไม

สงกรานต บานพนศข (พ.ศ. ๒๕๕๐)

273

ยอนรอยถนนสลม*

สมยอยบานอองโตน ชานกรงปารส ขาพเจามรถลากอยคนหนง เปนกระเปาผาเคลอบยางลายสกอตสแดง ดานหลงของกระเปายดดวย

โครงโลหะเบาแตแขงแรง รถลากคนนเคลอนทดวย ๒ ลอ

วนองคาร วนพฤหสบดและวนอาทตย ขาพเจาไปจายตลาดท

ตลาดนดอองโตน สวนวนจนทร วนพธ และวนเสารไปตลาดนดบรก

ลา แรน สลบกนไปตามวนทเทศบาลของเมองนนๆ กำหนดไวเปนวน

ตลาดนด หมะจะตกในฤดหนาวหรอแดดจะออกในฤดรอนกไมเปน

อปสรรคใดๆ

แลวขาพเจากลากรถกระเปาผาลายสกอตไปดวย

บานอองโตนอยกงกลางระหวางชมชนเมองอองโตน (Antony) และ

ชมชนเมองบรก ลา แรน (Bourg La Reine) ระยะทาง ๓ กโลเมตร

ขาไปตลาด รถลากเบาโหวง ขาพเจาเลอกทจะเดนไปตามทางบาท

วถ คอยหลก “ทนระเบด” ของสนขทขบถายออกมาเปนระยะๆ สนข

* พมพครงแรกในนตยสารแพรว รายปกษ ปท ๒๗ ฉบบท ๖๓๖ ๒๖ กมภาพนธ, ฉบบท ๖๓๗ ๑๐ มนาคม, ฉบบท ๖๓๘ ๒๕ มนาคม และ ฉบบท ๖๓๙ ๑๐ เมษายน ๒๕๔๙

274

เหลานไมใช “หมาจรจด” แตเปนสตวเลยงแสนรกของชาวฝรงเศส เปน

เพอนยามแกและยามเหงา คนฝรงเศสสวนมากพำนกในอาคารหองชด

ไมมทวงหรอเดนเลนสำหรบสตวเลยง ดงนน เจาของจะจงมนมาเดนเลน

กนลมชมววยามเชาและยามคำ พรอมกนนนกปลอยทกขเรยราดตาม

บาทวถ จนภายหลงเทศบาลเมองปารสตองมมาตรการจดการกบมลสนข

คอถาเทศกจจบไดคาหนงคาเขา เจาของสนขกจะถกปรบเปนเงน นอก

จากนนจะมรถมอเตอรไซคสเขยวคอยใชอปกรณดดมลสนข เกบกวาดให

ไรสงปฏกลบนบาทวถ

สวนขากลบ ขาพเจาขนรถประจำทางทแลนบนถนนหลวงหมาย

เลข ๒๐ และผานบานอองโตน กวาจะกาวเทาใหพนพนบาทวถ ตองใช

สดแรงยกรถลากทเตมไปดวยของกนของใช ยงดทคนฝรงเศสมนำใจ

ชวยเหลอคนชรา มกจะมคนอาสายกขนยกลงจากรถประจำทางเสมอ

ลกๆ ของขาพเจาตดงานสอนทมหาวทยาลย การไปตลาดเปน

หนาทของแมบานอยางขาพเจา แตกเปนความสขทไดเลอกปลาสดๆ

อยางปลาบาร (bar) มาทำอาหารใหนายปรดรบประทาน หรอซอผกสด

อยางหวแรดช (radish) มาไวจมนำพรกปลาแอนโชว (anchovy) ซง

ใชแทนปลารา ขาพเจาเพลดเพลนกบการทไดเลอกซอสนคามคณภาพ

ในราคายอมเยา อยางจานชามกระเบองสขาวเนอดของเมองลมอชส

(Limoges) รปทรงแปลกๆ นารกนาใช

275

หลายคนทกวา ขาพเจาเดนเหนคลองแคลว ไมเหมอนคนวย ๙๐

กวาแลว (ปจจบนอก ๗ ป ขาพเจาจะมอาย ๑๐๐ ป) ขาพเจาอยากยก

ความดความชอบใหกบการเดนไปจายตลาด การเดนเปนการออกกำลง

กายทวเศษ ทใด เวลาใด กเดนไดทงนน เมอกอนน เวลาพาญาตมตร

จากเมองไทยไปเปน “พญานอยชมตลาด” ขาพเจามกจะเดนนำหนา

เสมอ จนญาตมตร “ยอมแพ” ดวยการขอขนรถประจำทางแทนการเดน

เมอกลบมาอยเมองไทย ขาพเจาคงรบหนาทจายตลาดเหมอนเดม

เพยงแตไมมรถลากใสของเชนเคย

ทกเชาวนศกร ขาพเจานงรถตไปตลาดนดจฬาฯ (บรเวณลานจอด

รถหนาคณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย) จากนนไปซอของ

กนของใชตอทซปเปอรมารเกตแหงหนงยานพฒนพงศ

จากซปเปอรมารเกตจะกลบบานซอยสวนพล รถเลยวเขาถนน

สรวงศแลวเลยวซายเขาถนนนราธวาสราชนครนทร กงหนลมโลหะปะทะ

สายตาขาพเจา อยางหนงเปนเพราะศลปกรรมชนนดออกจะแปลก

สำหรบกรงเทพฯ ขาพเจาไมเคยเหนกงหนลมททำดวยโลหะเชนนมา

กอนเลย อกอยางหนงทสำคญทสด ขาพเจาไมมวนลมเลอนเลย กเพราะ

วาตรงทตงกงหนตดกบเรอนหอขาพเจากบนายปรดเมอ ๗๗ ปกอนใน

บรเวณ “บานปอมเพชร” ถนนสลม ลกๆ ขาพเจาหลายคนเกดทเรอน

หลงน

276

แทนทจะตรงกลบบานซอยสวนพล ขาพเจาขอใหคนขบรถเลยว

เขาถนนสลม สำรวจถนนสายทขาพเจาคนเคยในอดตทวาแปลกตาใน

ปจจบน ธนาคาร โรงแรม รานคา รานอาหาร เสมอนปาคอนกรตโผล

ขนเรยงรายสองฟากถนน ไหนจะรถไฟฟาลอยฟาทผาถนนสลมออกเปน

สองซก คลองสลมถกถมใหเปนพนผวถนนคอนกรต สวนรถรางนนรอ

ถอนหมดสนไปเมอหลายสบปกอน

ขาพเจาเปนชาวสลมเตมตวในชวง พ.ศ. ๒๔๖๕ - พ.ศ. ๒๔๘๕

หรออกนยหนง อยถนนสายนมาตงแต ๑๑ ขวบจนถงอาย ๓๐ ป และ

อกชวงหนงจาก พ.ศ. ๒๔๙๐ - พ.ศ. ๒๔๙๖

บดาขาพเจาเคยรบราชการเปนเจาเมองสมทรปราการ ตอมายาย

เขาพระนคร พำนกทบานคลองสานฝงธนบรซงเปนทดนพระราชทาน

บานหลงนอยคนกลางระหวางอซอมเรอกบรานขายหอมขายกระเทยม

เวลาพวกเราพๆ นองๆ จะไปโรงเรยนตองนงเรอจางจากบานมาขนท

กรมเจาทา ฝงพระนคร แลวตอดวยนงรถประทนแยกยายกนไปโรงเรยน

อสสมชญบาง โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตบาง การเดนทางเชนน

ไมสะดวกนก

กอนหนาน มารดาขาพเจารบจำนองทดนแปลงหนงประมาณ

๖๐๐ ตารางวาทรมคลองถนนสลมในราคา ๘ พนบาท ซงนบวาราคา

แพงมากในสมยนน เจาของเดมไมสามารถถายถอนคนได บดาขาพเจา

277

บานปอมเพชร ในชวง พ.ศ. ๒๕๓๒

278

จงตกลงจะสราง “บานปอมเพชร” บนทดนผนน

สถาปนกทออกแบบ “บานปอมเพชร” เปนชาวอตาเลยน มสเตอร

Tavella (พวกเราเดกๆ เรยก “ตาเวลา”) อยในกลมนายชางทกอสราง

พระทนงอนนตสมาคม

บดาขาพเจาสนใจในเรองการชาง ในบานมโรงกลงเลกๆ ทานจง

เปนผควบคมการกอสราง “บานปอมเพชร” ดวยตนเอง

เรายายมา “บานปอมเพชร” ในป พ.ศ. ๒๔๖๕ ขณะนนบดา

ขาพเจารบราชการในตำแหนงอธบดกรมราชทณฑ ซงเปนคนแรกและ

คนสดทายในตำแหนงนในระบอบสมบรณาญาสทธราชย (พ.ศ. ๒๔๕๘ -

พ.ศ. ๒๔๖๘) และถกดลยภาพสมยรชกาลท ๗ จงตองออกจากราชการ

บานเรอนฝงเหนอของถนนสลม (เรยกกนวา “ฝงคลอง”) มคลอง

ขวางกนระหวางบานกบถนน ดงนน แตละบานทำสะพานขามคลอง

บานใครบานคนนน “บานปอมเพชร” อยฝงคลองสลม และดานตะวน

ตกตดกบลำรางสาธารณะ

นำในคลองสลมเหลองขนในฤดฝน แตมไดเนาเสย เรอขายถาน

แลนผานลำคลองสงสนคาตามบานผอยอาศย

สะพานไมทอดขามคลองมายงอาณาบรเวณ “บานปอมเพชร”

ครอบครวขาพเจาเปนครอบครวใหญ พนองมถง ๑๒ คน

นอกจากน “บานปอมเพชร” เปนทรวมญาตจากตางจงหวดทเขามาเรยน

279

หนงสอในพระนคร ญาตทางมารดาขาพเจามาจากสพรรณบร ญาตทาง

บดาขาพเจามาจากพระนครศรอยธยา แลวยงมลกนองเกาบดาขาพเจา

จากกรมราชฑณฑอก สมาชก “บานปอมเพชร” รวมๆ ๓๐ คน

เปดประตบานบานใหญซกรงเหลกเขามา ขวามอเปนตกหองเดยว

สำหรบคนเฝาประตและดานขางมชอ “บานปอมเพชร” ทาดวยสดำ

ตวหนงสอใหญพอเปนทสงเกตของผคนผานไปมา ตอจากนนเปนโรงรถ

ซงชนบนมหองพกอาศย

ถดไปมเรอนไทยอย ๒ หลง นองๆ รนเลกของขาพเจาอยกบ

พเลยง

ใตถนเรอนไทย เปนโรงกลงของบดาขาพเจา ตอมาไดยายเครอง

มอชางไปไวทโรงรถ

ตกหลงใหญทรงยโรป เปนทอยของบดามารดาขาพเจา และลก

ผหญงรนโต ตงเดนอยกลางบรเวณบาน ระเบยงตกดานหนาและ

ดานซายปพนดวยหนออน หนาตกประดบดวยรปปนปนหญงสาวชาว

ตะวนตก ออนชอยตามสมยนยม

ใครทเปนแขกทไปมาหาสเปนประจำของ “บานปอมเพชร” คง

จำได ระเบยงดานหนาเปนเสมอนทรบแขก นงพบเพยบคยกนบนพน

หนออนบาง ตามบนไดหนาตกบาง

พนทดานตะวนตกของ “บานปอมเพชร” จรดลำรางสาธารณะ จง

สงโตหน บานปอมเพชร

280

ไมจำเปนตองสรางรวบาน ดานหลงของตกใหญเปนตก ๒ ชน ม

ดาดฟา แบงเปนสวนทพชายขาพเจาพำนก ชนบนและชนลางเปนทพก

ของคนในบาน รวมทงหองครว

เมอขาพเจาแตงงาน บดาขาพเจาไดสรางเรอนหลงกะทดรดมม

คลองสลมกบลำรางอกหลงหนง ใหเปนเรอนหอของขาพเจากบ

นายปรด

ลลตา ปาล และสดา บตร ๓ คนแรกของขาพเจาเกดทเรอนหอ

หลงน

บดาขาพเจาเปนคนรกตนไม ใบหญา จงไมไดตดตนไม ใหญ

ประเภทมะขาม มะมวง มะตม มะกอก ทมอยเดม ปลอยใหตนไมพวกน

เตบโตตามธรรมชาต แลวปลกตนไมอนๆ ขนแซมใหรมรนอกมากมาย

ตนไมใหญอมนำอมดนแลวยงทำใหอากาศไมรอนอบอาวดวย

เมอแรกมาอย “บานปอมเพชร” ถนนสลมยงเปลยวอย มนวาส

ถานของเจานาย ขาราชการชนผใหญ พอคาคหบดและชาวตางประเทศ

หลายชาตอยบาง ลกเขาไปดานในฝงคลองสลม คนพนเพเดมในละแวก

นเปนชาวบานประกอบอาชพทำสวนพชผกผลไม

ถนนสลมตะวนตกจรดถนนเจรญกรง ตะวนออกจรดถนนพระราม

ท ๔ เปนถนนทสรางขนในรชกาลท ๔ ราว ๑๔๐ กวาปมาแลว มความ

ยาวเกอบ ๓ กโลเมตร เดมชาวบานเรยกวา “ถนนขวาง” และเรยกถนน

บรเวณทเคยเปนเรอนหอ ของปรด-พนศข ในบานปอมเพชร ปจจบนเปนกงหนลม ถนนนราธวาสราชนครนทร (พ.ศ. ๒๕๔๙)

281

พระราม ๔ วา “ถนนตรง” ตอมา ไดมชาวตะวนตกมาตงโรงสลม “ถนน

ขวาง” จงกลายมาเปน “ถนนสลม” จนกระทงทกวนน

คลองทขนานคกบถนนสลม จงมชอวา “คลองสลม” ทศตะวนตก

ไหลสแมนำเจาพระยา ทศตะวนออกไหลสคลองเตย

ขาพเจาเปนชาวถนนสลมได ๔ - ๕ ป จงมรถรางมาจากถนน

เจรญกรง แลนผาน “บานปอมเพชร” ไปสดทางทตำบลศาลาแดง ใคร

จะไปปากนำ สมทรปราการ สามารถตอรถไฟท “ถนนตรง” หรอถนน

พระราม ๔ ถงปลายทางโดยสะดวก

หวถนนสลมดานฝงใต หรอ “ฝงถนน” ดานเหนอจรดคลองเตย ซง

เปนคลองทเชอมระหวางคลองผดงกรงเกษมผานหวลำโพง กบคลอง

พระโขนง ไหลสแมนำเจาพระยาไดทงสองทาง

เมอครงทยงไมไดยายมาอยบานปอมเพชร ป พ.ศ. ๒๔๖๐ นำ

ทวมใหญ มอยวนหนง ขาพเจานงเรอพายกบญาตผใหญจากบาน

ศาลาแดงไปถงบานเจาพระยาเทเวศรฯ (ม.ร.ว. หลาน กญชร) ตรงถนน

สนทรโกษา เขตคลองเตยในปจจบน ทานเจาของบานสรางหลงคามง

สงกะสครอมคลอง มเรอมาจากทไกลๆ เขามาหลบแดดหลบฝน

วนนนขาพเจาสนกสนานตามประสาเดก

“ฝงถนน” เรมดวย “บานศาลาแดง” ซงเปนบานทในหลวงรชกาล

ท ๕ พระราชทานเจาพระยายมราช (ปน สขม) ตวตกสวยงามมาก

282

เดนดวยสขาวสลบสแดง เชงชายหลงคาตกหอยยอยลงมาเปนลกไม

ปนปน สรางอยางวจตรบรรจง

ขาพเจาไมทราบวาผใดเปนสถาปนก คาดเดาวานาจะเปนการ

ออกแบบโดยสถาปนกชาวอตาเลยน “บานศาลาแดง” มความงดงาม

เชนอาคารสมยเรอเนสซองสของอตาล

หลายคนถามขาพเจาวา “บานศาลาแดง” อยตรงไหน? ยงมอย

หรอเปลา? เพราะหลายสกลใหญๆ ในปจจบนทมถนพำนกตำบล

ศาลาแดงตางกเรยกบานตนวา “บานศาลาแดง”

บานศาลาแดง

283

“บานศาลาแดง” ทเปนบานพระราชทานนนไมมแลว ปจจบนเปน

ทตงโรงแรม ดสตธาน

นาเสยดายวา บานเมองเราขาดความสำนกในการอนรกษสง

กอสรางเกาๆ การทบตกเกาทงเปนเรองงาย เพยงไมกวนไมกสปดาห

อาคารหลงงามกราพณาสร แตทวาการทบทงนนกเทากบทำลายหลก

ฐานวตถทางประวตศาสตรไปโดยตงใจหรอไมตงใจ

ขาพเจามความผกพนกบ “บานศาลาแดง” เปนพเศษ เปนบาน

ญาตผใหญทครอบครวขาพเจาเคารพนบถอ และทานไดใหความเมตตา

แกหลานๆ บานปอมเพชร ซงอยในความทรงจำขาพเจาเสมอมา

ประวตของเจาพระยายมราชนาสนใจทเดยว จากบตรคหบด

สามญชนในจงหวดสพรรณบร แลวไดมพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ

เปนมหาอำมาตยนายก “เจาพระยายมราช” ซงเปนตำแหนงสงสดใน

ราชการปกครองมาตงแตกรงศรอยธยา

วยเดกบวชเรยนเปนสามเณร ตอมาบวชเปนพระภกษ สอบได

เปรยญ ๓ ประโยคเปน “มหา” จงไดลาสกขารบราชการเปนครสอน

ภาษาไทยทโรงเรยนพระตำหนกสวนกหลาบในพระบรมมหาราชวง ถวาย

การสอนพระเจาลกเธอในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

รชกาลท ๕ และไดตามเสดจพระเจาลกเธอฯ ๔ พระองค กรมพระ

จนทบรนฤนาถ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ กรมหลวงปราจณกตตบด

284

กรมหลวงนครไชยศรสรเดช และเมอเจาฟามหาวชราวธฯ ซงตอมาทรง

ครองราชยเปนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ ได

เสดจไปทรงศกษาทประเทศองกฤษ กไดตามถวายการสอนภาษาไทย

ดวยเปนเวลา ๓ ป

ในป พ.ศ. ๒๔๓๐ พระเจาลกเธอทง ๔ พระองคไดเสดจกลบ

ประเทศไทยชวคราว ไดเดนทางผานสหรฐอเมรกาและประเทศญปน

โดยเรอเดนสมทร ขามมหาสมทรแอตแลนตกและมหาสมทรแปซฟก

เจาคณยมราชตามเสดจดวย

กลบมาพระนครในคราวน เจาคณยมราชไดเขาสพธววาหกบ

คณตลบ บตรสาวคนโตของพระยาไชยวชตสทธศาสตรา (นาค ณ ปอม-

เพชร) ผรกษากรงศรอยธยา แลวไดพามาองกฤษดวยกน เมอตอง

กลบมาอภบาลพระเจาลกเธอทง ๔ พระองคอกวาระหนง เปนเวลา ๖ ป

ขณะอภบาลพระเจาลกเธอทประเทศองกฤษ เจาคณยมราช

มบรรดาศกด เปนขน หลวง และพระวจตรวรสาสนตามลำดบ ได

ตามเสดจกรมพระยาดำรงราชานภาพในฐานะเลขานการสวนพระองค

ไปเจรญสมพนธไมตรกบราชสำนกของประเทศตางๆ ในยโรป อาท

เยอรมน เดนมารก รสเซย ตรก กรซ อตาล ฯลฯ

ในป พ.ศ. ๒๔๓๖ เจาคณยมราชและทานผหญงตลบไดเขาเฝา

สมเดจพระบรมราชนนาถวกตอเรยในฐานะผแทนประเทศไทยอกดวย

ทานผหญงยมราช ไปเฝาควนวกตอเรยกบเจาพระยายมราช เมอเปนพระวจตรวรสาสน เลขานการสถานทตลอนดอน ร.ศ. ๑๑๒ (พ.ศ. ๒๔๓๖)

285

๙ ปในประเทศองกฤษ (พ.ศ. ๒๔๒๙ - พ.ศ. ๒๔๓๗) ทานไดใชเวลา

วางจากการถวายอภบาลเจานาย ศกษาภาษาองกฤษจนแตกฉาน ทง

ยงไดเรยนวชาประวตศาสตรขององกฤษ วชาพนฐานทางดานรฐศาสตร

การปกครองในยคพระบรมราชนนาถวกตอเรยเปนกษตรยปกครอง

ประเทศองกฤษตามระบอบประชาธปไตย และศกษาการพฒนา

อตสาหกรรม ฯลฯ

เมอรอยกวาปกอน นอยนกทจะมคนไทยเดนทางเกอบรอบโลก

อยางทาน ประสบการณในตางแดนกอปรกบปณธาณทจะรบใชบาน

เมอง ทำใหเจาคณยมราชสรางความเจรญใหแผนดนมากมาย จงเปน

ทพอพระราชหฤทยในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท ๕ ทรง

พระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน “บานศาลาแดง” บนเนอทประมาณ

๒๐ กวาไร ณ ตำบลศาลาแดง อำเภอบางรก เดมทรงพระกรณาโปรด

เกลาฯ พระราชทานใหเจาพระยาสรศกดมนตร (เจม แสงชโต)

ดวยเจาพระยายมราชมนวาสถานทบานศาลาแดง ขาพเจาและ

พๆ นองๆ จงเรยกทานวา “คณตาศาลาแดง”

คณตาศาลาแดงอยองกฤษมานาน นยมรบประทานอาหารฝรง

สำรบอาหารฝรงของทานเรมดวยซปใส (consommé) ตามดวยปลา

หมหรอไกชปแปงขนมปงทอด เคยงดวยเมลดถวลนเตากระปอง (petits -

pois) และมนฝรงฝานเปนแผนบางๆ ทอดกรอบ ทกครงทขาพเจา

286

ตามคณพอคณแมไปกราบคณตาศาลาแดง ขาพเจาไดลมรสอาหารฝรง

consommé นำซปใสหอมหวลชวนรบประทาน มแปงตวจวๆ เปน

รปดาวบางตวอกษรบางลอยอยในโถซป ยงตดตาตดจมกขาพเจาจนถง

เดยวน ในเวลาตอมาจะหารบประทานเชนนไมไดแลว

สงแปลกใหมทบานศาลาแดง นอกจากอาหารฝรงแลวยงม

นตยสารภาษาองกฤษซงมรปภาพเหตการณในโลกตะวนตก แมขาพเจา

จะอานภาษาองกฤษไมออก แตรปภาพในนนทำใหขาพเจาไดเปดหเปด

ตารบรโลกกวางทไกลออกไปจากสยามประเทศ

เพอสะดวกในการตดตามของผอาน ขาพเจาขอเลาเรองบานเรอน

ฝงถนนตอจาก “บานศาลาแดง” กอนแลวคอยถงบานเรอนฝงคลอง

ซงการกลาวถงบานเรอนเหลาน อาจกระโดดขามไปบาง เลาเฉพาะท

ทานเจาของบานเปนบคคลสำคญหรอมความรจกมกคนกบครอบครว

ขาพเจา

ถดจาก “บานศาลาแดง” เปนบานลกๆ เจาพระยายมราช ขาม

ซอยศาลาแดงมาเปนตกแถว ๑๐ กวาคหา โรงพมพนตสาสนเชาอย ๒

คหา

หลงจากสำเรจการศกษาดานกฎหมายในประเทศฝรงเศส นายปรด

สอนทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรม ขณะเดยวกน กไดดำเนน

กจการโรงพมพนตสาสน ออกวารสาร นตสาสนรายเดอน สำหรบผสนใจ

287

กฎหมายบานเมอง นอกจากนนไดพมพหนงสอ ประชมกฎหมายไทย

เลมท ๑ - เลมท ๑๒ อตราคาสงจองชดละ ๖๐ บาท ขาพเจาทำหนาท

ตรวจปรฟหรอพสจนอกษร และทำบญชการสงจอง รวมทงการบรรจ

หบหอเพอสงไปทางไปรษณยใหผสงจอง ปรากฏวาหนงสอชดนเปน

ทตองการมาก ทำใหนายปรดกบขาพเจามเงนสะสมในการสราง “บาน

พนศข” ในเวลาตอมา

โรงพมพนตสาสนยงมความเกยวพนกบการเปลยนแปลงการ

ปกครอง วนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕

เชาวนท ๒๔ มถนายน คนงานทโรงพมพวงมาบอกขาพเจาท

“บานปอมเพชร” วา มทหารหมหนงใหพมพใบปลว

ใหพมพหรอไมใหพมพ ขาพเจาตะลงงนไมรจะปรกษากบใครด

นายปรดกไมอย เสยดวย กอนหนาน ๒ วน นายปรดบอกขาพเจาวาจะ

ไปเยยมบดามารดาทพระนครศรอยธยา ซงจรงๆ แลวไปเตรยมการ

เปลยนแปลงการปกครอง เปนเรองคอขาดบาดตาย ตองปดเปนความลบ

แมแตขาพเจาผเปนภรรยากยงมไดลวงร ขาพเจาเกรงวาจะมปญหากบ

ทหารกลมนน จงตอบตกลงใหพมพได

ใบปลวทโรงพมพนตสาสนพมพ ทแทเปนคำแถลงการณของคณะ

ราษฎร ซงไดแจกจายทวกรงในบายวนนน

โรงพมพนตสาสนคงดำเนนกจการตอมาหลงเปลยนแปลงการ

288

ปกครอง เมอมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองกอตงเมอวนท

๒๗ มถนายน ๒๔๗๗ นายปรดไดมอบแทนพมพและอปกรณทงหมดให

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง ใชสำหรบพมพตำราเรยน

ของนกศกษา

ถดจากโรงพมพนตสาสนเปนบานเจาสวยเซงหลง เจาของโรง

เลอยทอยใกลกบวดสระเกศ ระหวางสงครามโลกครงท ๒ บนหลงคาตก

บานเจาสว ตดตงเครองไซเรนไวเตอนภยเมอเครองบนฝายสมพนธมตร

บนเขามาทงระเบดเหนอนานฟาพระนคร

รมถนนสลมในชวงตอมา เปนหองแถวไมชนเดยว แลวกบาน

พระยาเวหาสยาน รบราชการเปนทหารอากาศ ตดกนเปนบานพระยา

ราชานกล (รน ศยามานนท) อดตปลดกระทรวงมหาดไทย

จากนนเปนถนนคอนแวนต เลยวถนนเขาไป บานแรกคอบาน

ศวดล เปนบานของนายเคงเหลยง สบญเรอง มบตรชายชอ จรญ เคย

เปนรฐมนตร และบตรเปนราชบณฑต คอ ดร. จตรเกษม สบญเรอง

ถดมาเปนทตงของ ร.ร.เซนตโยเซฟคอนแวนตและสำนกคารเมลต

(Carmélite) ศาสนสถานสำหรบนกบวชหญงคาทอลกทบำเพญศาสนกจ

อยางเขมงวด ตดขาดจากโลกภายนอก คนทวไปเรยกนกบวชหญง

เหลานวา “ชมด”

ขาพเจาเขาเรยนท ร.ร.เซนตโยเซฟฯ ตงแตอาย ๖ ขวบ เรยน

289

ชนเตรยม Preparatory จนถงชน Standard 7 แลวขาพเจาไดลาออก

มาแตงงานกบนายปรด

บานตอจากถนนคอนแวนต คอบานพระยาอภบาลราชไมตร (ตอม

บนนาค) อดตอครราชทตหลายประเทศ คณหญงรนภรยาทานเจาคณ

มความงามสงาคลายสภาพสตรชาวตะวนตก

พระยาอภบาลราชไมตร เปนปของคณเตช บนนาค อดตปลด

กระทรวงการตางประเทศ

ตอจากบานเจาคณอภบาลฯ เปน Villa Flora ของสกล เดอ เยซ

ซงเปนชาวโปรตเกส เชอสายโปรตกส-มาเกา ครอบครวนเปนเจาของ

กจการ Oriental Bakery รานขนมนมเนยแบบตะวนตก เมอขาพเจาอย

บานคลองสาน รมฝงแมนำเจาพระยา มเรอแจวสเขยวของ Oriental

Bakery เรขายขนมปงปอนดสดๆ ลกอมแทงยาวๆ สรงนาชวนชม

บสกตและชอกโกแลตในกลองโลหะสวยงาม ฯลฯ ผานหนาบานทกวน

เปนการสะดวกกบผทอยรมนำ

ตดกบ Villa Flora เปนบานพระศรภกด ขาราชการกระทรวง

การคลงและบานนายบญศร จนทรอไร คหบด แลวจงเปนบานพระยา

เทพวทรฯ (บญชวย วณกกล) เนตบณฑตองกฤษ อดตรฐมนตรวาการ

กระทรวงยตธรรม และคณหญงเออม (สกลเดม “โชตกเสถยร”)

จากนน คนกลางดวยซอยพพฒน ในซอยมบานของนายแสง

290

(ตดเสง) กรองทอง บดาของอาจารยประคณ ชมสาย ณ อยธยา กว

หญงนามอโฆษ - “อชเชน”

แลวจงเปนบานของ พล.ต. พระยาสรเสนา (ม.ร.ว. ชต กำภ) ม

บตรธดาชอ ชชาต ชดเชอ ชวนชน ชดชอย เอกชย ฯลฯ เรยงกนมา

และเมอบตรชายคนโตของทานสอบชงทนไดไปเรยนตอในตางประเทศ

ทานเจาคณจดมหรสพ ๓ วน ๓ คน เสยงดดสตเปาแววมาถง “บาน

ปอมเพชร” ซงอยเยองๆ กน

บานพระยาสรเสนาในปจจบนคอ สำนกงานใหญธนาคารกรงเทพ

สวนซอยสรเสนานน นกชอปปงปจจบนรจกกนในนาม “ซอยละลาย

ทรพย”

บานพระยาทพภยทธพจารณอยถดตอมา มารดาขาพเจาคนเคย

กบคณหญงเวยน สวนเลศวงศกบจงรก บตรสาวสองคนของคณหญง

เวยนรนเดยวกบอมพานองสาวขาพเจา

เมอกอนน กรงเทพฯ มรานดอกไมเพยงไมกราน รานดอกไม

คณหญงเวยนทเปดอยหนาบานทานชอรานออรคดสลม สงดอกไม

จากตางประเทศมาขาย คทลยาสมวงดอกใหญ สวยงามมาก

มบานทใหฝรงเชาอยตดกบบานเจาคณทพภยทธฯ แลวจงเปน

ซอยศรจลเสวก ตามชอของพระยาศรจลเสวก นายทหารคนสนท

ทลกระหมอมจกรพงษฯ ฤดกาลขาวเหนยวมะมวง คณหญงเชอจะทำ

291

มาใหครอบครวบดามารดาขาพเจาเสมอ

วงของ ม.จ. วลภากร วรวรรณ อยตรงขาม “บานปอมเพชร” ชวง

เยนๆ แมรอดพเลยงคณชายคณหญงมกพาบตรธดาของทานวลภากร

มาเลนท “บานปอมเพชร”

ตดกบวงเปนลำรางสาธารณะ เมอบานเมองเจรญขนตามการ

พฒนาเศรษฐกจ มการขยายถนนสลมใหกวางขน การตดถนนใหมๆ

เพมขน บานเรอนบรเวณขางเคยงลำรางสาธารณะถกเวนคน “บานปอม

เพชร” ทอยฝงตรงขามกถกเวนคนดวยเชนกน กลายเปนถนนตดใหม

ซงตอมาคอ ถนนนราธวาสราชนครนทร

คลองสลมถกถมเปนพนผวจราจรสำหรบยวดยาน ถนนราดยาง

และถนนคอนกรตเขามาแทนท กรงเทพฯ ซงเคยไดสมญานามวา “เวนส

ตะวนออก” หมดสภาพไปโดยปรยาย เมอคคลองหลงเหลอนอยมาก

สงทตามมากคอ คราใดทฝนกระหนำตกลงมา กรงเทพฯจะกลายเปน

เมองบาดาลในชวพรบตา รถราตดขดจากถนนหนงสอกถนนหนงโดย

อตโนมต

จากนน เปนบานของพระยาประชากจกรจกร (ชบ โอสถานนท)

บดาของคณวลาศ โอสถานนท อดตประธานสภาผแทนราษฎร

มบานเชาอยสองสามหลง กถงปาชาคาทอลก จากนนเปนซอย

สสาน ซงปจจบนใชชอวา ซอยศกษาวทยา

292

รมถนนสลมยงเรยงรายดวยปาชาซาเวยร ซงเปนปาชาของตระกล

พระยาพพฒนโกษากร อดตทตไทย เชอสายโปรตเกส ปาชาสารสน

ของสกลสารสน และปาชากวางตง

ขาพเจามความคนเคยกบปาชาเหลานตงแตเยาววย ยอนรอยไป

เมอ ๘๐ ปกอน ในคนอนมดสนท บดาขาพเจาชกแถวนำลกๆ เดน

เขาไปในซอยสสานทรกชฎและเงยบสงด สองขางทางเปนปาชา มปาชา

ฮกเกยน ปาชาแตจว และปาชาไวต ไป “บานสามภม” ทถนนสาทร

เหนอ ซงขาพเจาเปนเพอนนกเรยนรวมชนกบอำภา พยคฆาภรณ

(คณหญงสรการบญชา) ลกสาวนายตนลเซง โดยมขาพเจาเดนรงทาย

คนทวไปอาจเหนวาเปนการกระทำทแปลก แตความแปลกนแฝง

ดวยการอบรมสงสอน บดาขาพเจาเปนผทมความคดทนสมย ไมหลง

งมงายในสงทไมอาจพสจนได แลวการฝกฝนเชนน ทำใหขาพเจา

ไมกลวเกรงในอทธพลมด แขงแกรงทจะเผชญกบมรสมทางการเมอง

ในเวลาตอมา

ขบวนการประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ หรอทเรยกกนวา

“กบฏวงหลวง” ประสบความลมเหลว นายปรดตองหลบซอนอย ณ บาน

สวนฉางเกลอ รมแมนำเจาพระยา ฝงธนบร (บรเวณอาคารศภาคารใน

ปจจบน)

คนหนงใกลฟาสาง รถรางขบวนแรกบนถนนสลมเรมออกเดนรถ

293

และผคนเรมออกมาทำกจวตรประจำวนแตเชามด หลงจากทขาพเจา

ลอบไปพบนายปรดทบานสวนฉางเกลอ ขาพเจากลบมา “บานปอม

เพชร” เพยงคนเดยว จากทาเรอตลาดบางรก ผานปาชากวางตง ปาชา

สารสน ปาชาซาเวยร และปาชาคาทอลก ทงนเพอไมใหพบคนรจก

หรอจำได และเลยงจากการตดตามของสายลบตำรวจ

ขาพเจานกถงการฝกฝนเดนผานปาชาเมอเดกๆ นกถงพระคณ

ของบดาขาพเจา ถาไมมการฝกฝนในครงกระโนน ขาพเจานกไมออกวา

ตนเองจะรวบรวมความกลาทจะเดนผานปาชาในความมดในวนนนได

อยางไร

ซอยแยกจากถนนสลมตอจากปาชากวางตงเปนตรอกตำบซา

“ตำบซา” เปนชอของชาวภารตะคนหนงทเปนเจาของทดนบรเวณ

นน ปากซอยมบานทนายยม พงพระคณ ขาราชการกระทรวงการตาง

ประเทศ เชาอยกบภรรยาชาวตางประเทศ ถดตอมาเปนบานเชาทหลวงว

จตรวาทการ (กมเหลยง วฒนปฤดา) อยกบภรรยาชาวฝรงเศส

หลวงวจตรฯ รจกกบนายปรดตงแตสมยทนายปรดเรยนทโรงเรยน

กฎหมาย

เดมขาพเจาเรยนเปยโนกบ Soeur Renée (เซอร เรอเน) ท

โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต ตอมามารดาขาพเจาใหขาพเจามาเรยน

เปยโนกบมาดามวจตร โดยยนดจายคาเรยนเปยโนจากเดอนละ ๑๐ บาท

294

ทโรงเรยนมาเปน ๑๕ บาทกบมาดามวจตร และมาดามวจตรเดนมาสอน

ขาพเจาท “บานปอมเพชร”

ในตรอกตำบซามชมชนมสลม

ตอจากตรอกตำบซามาเปนตรอกไวต

“ไวต” เปนชอของนายไวต ปะดยยาจ ชาวภารตะทเขามาตง

รกรากทเมองสยามสมยรชกาลท ๕ และเปนผชกชวนชาวฮนดทถนน

สลมรวมกนสรางวดพระศรมหาอมาเทว นายไวตมทดนอยทถนนสลม

จงไดตดตรอกขนตรอกหนงในบรเวณทดนของตน เรยกกนวา “ตรอก

ไวต”

ขนานกบตรอกไวตเปนถนนปน มวดแขกหรอวดพระศรมหา-

อมาเทวอยมมตดถนนสลมกบถนนปน

กอนจะเลยวเขาถนนประมวญ มอาศรมวฒนธรรมไทย-ภารต

สวนบรเวณปากทางถนนประมวญมวงของ ม.จ. ปฏพทธเกษมศร

เกษมศร ลกเขาไปมวงกรมหมนพทยาลงกรณ (น.ม.ส.) ปลายถนน

ประมวญดานถนนสาทรมโรงเรยนกรงเทพครสเตยน นองชายรนเลกของ

ขาพเจาสองคนเปนศษยเกาโรงเรยนน

ตรอกเวชอยถดจากถนนประมวญ มบานของเจาพระยาศรธรรมา-

ธเบศร (สกล ณ สงขลา) และบานของสกลจารจนดา และบานของสกล

จารรตนและสกลยกตะนนทน

295

ถดตอมาเปนถนนสรศกด มบานของพระยาสารสนสวามภกด

(ฮ สารสน)

แลวกมาถงสขศาลาบางรก ซงเดมเปนโรงพยาบาลหมอเฮส

สถานพยาบาลเกาแกตงแตรชกาลท ๕ บนทดน “บานหลวง”

ครอบครวขาพเจาไปรกษากนทสขศาลาบางรก เพราะเปนสถาน

พยาบาลใกลบานทสด ทนมแพทยปรญญา และขาพเจายงเปนญาต

กบแพทยประจำสขศาลา คอ นายแพทยบญ (ชวย) สวรรณศร โดยม

น.พ. วเชยร เสรบตร เปนหวหนา

ตอนนนแพทยประจำสขศาลามอย ๔-๕ คน พยาบาลทจำได

มอย ๒ คน คอ พยาบาลละออ สวสดชโต และพยาบาลกระจางจต

บณยเกยรต ในเวลาตอมาม พ.ญ. เพยร เวชชบล หรอทรจกกนในนาม

“หมอเพยร” หมอแมพระเดกกำพรา พ.ญ. กลยา เจรญศลป หรอวเศษ

แพทยาตามบรรดาศกดของบดา และ พ.ญ. ม.ร.ว. สงศร เกษมศร

ภรรยา น.พ. อวย เกตสงห เปนแพทยประจำอยทน

สขศาลาบางรก ตอมาไดเปลยนเปน ร.พ.บางรก และเมอคณหญง

ภกดนรเศรษฐ (สน เศรษฐบตร) ไดบรจาคเงนจำนวนหนงสรางอาคาร

หลงหนง เพอเปนอนสรณแกพระยาภกดนรเศรษฐ (เลด เศรษฐบตร)

ในป พ.ศ. ๒๔๙๑ จงไดเปลยนชอเปน “โรงพยาบาลเลดสน” นบตงแต

นนมา

296

บานเรอน “ฝงถนน” สนสดลงตรงสขศาลาบางรก และเปนทกลบ

รถของรถเมลขาวนายเลด รถโดยสารประจำทางสายเดยวบนถนนสลม

ขาพเจาขอพาทานผอาน U-Turn ตามรถเมลขาวมารจกบานเรอน

“ฝงคลอง”

เรมดวยบานของพระยาพจารณาปรชามาตย (สหราย วชราภย)

อดตผพพากษาศาลอทธรณกระทรวงยตธรรม ทานผนครอบครองทดน

สองฝงถนนสลม ตรอกเวชตงตามชอบดาทาน ถนนปนตงตามชอ

มารดาทาน

ถดมาเปนบานเชาฝรง และโรงพมพสยามนกร ซงกอตงหลง

สงครามโลกครงท ๒

“บานไชยา” อยถดตอมา เปนบานของคณชน ศรยาภย สตรสงวย

ครองตวเปนโสด นองชายของทานมบรรดาศกดเปนพระยา

บานของพระยาศรสหเทพเปนบานตอมา ทานมบตรคนหนงชอ

กหลาบ เปนนกเรยนโรงเรยนอสสมชญคอนแวนต ลายมอสวยมาก

เมอ ม.จ. หญงพนพสมย ดศกล และ ม.จ. หญงพฒนาย ดศกล จด

หอสมดดำรงราชานภาพ น.ส.กหลาบไดไปทำหนาทเขยนคำอธบายเปน

ภาษาองกฤษ

ตอมาเปนบานพระยาประมวลวชาพล (วงศ บญ-หลง) แลวกบาน

พระยาสวสดคร (สกล สวรรณปทม) ตามดวยบานของพระยาวสทธากร

297

(สกล ทรรทรานนท)

เยองๆ กบถนนประมวญเปนบานของ Monsieur René Guyon

อยตรงปากซอยตนงวนสวย ปจจบนเปลยนเปนชอซอยประดษฐ

เมอรซเออร กยอง เปนชาวฝรงเศส มตำแหนงเปนทปรกษากฎหมาย

กรมรางกฎหมาย ตอมาจอมพล ป. พบลสงคราม ไดตงชอไทยวา

“พชาญ บลยง”

อกมมหนงของตรอกตนงวนสวยเปนบานของสกลเยาหร

บานคณนายเครอง สบญเรอง อยตอมา มอาณาบรเวณกวางขวาง

ปจจบนคอ Silom Village

แลวกบานพระยามโหสถศรพพฒน (เชญ ปรชญานนท)

มสะพานเลกๆ อยถดมา ขามสะพานเขาไปเปนบานของครอบครว

หลวงวจารณศขเกษม (ตด ลลตานนท) คณวจตร ลลตานนท บตรชาย

คนโตเปนอดตเลขาธการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

สวนคณประสทธ บตรชายอกคนหนงเปนผรวมกอตงหนงสอพมพ

Bangkok Post

จากนนเปนบาน Mazza ชาวอตาเลยน ลกสาวครอบครวนเปน

เพอนรนเดยวกบพนองขาพเจา Catherine เปนเพอนรนเดยวกบพสาว

คนโตของขาพเจา Lucy เปนเพอนรนเดยวกบขาพเจา ซงตอมา Lucy

แตงงานกบหลวงรกษนาเวทย (สกล คณะดลก) สวน Lily เปนเพอน

298

รนเดยวกบอมพา นองสาวของขาพเจา

สโมสรองกฤษอยถดตอมา เปนทชมนมของชาวองกฤษในสยาม

ถนนสลมดานฝงคลองไมคอยจะมถนนหรอตรอกซอยแยกเหมอน

กบฝงถนน ถนนเดโชนบวาเปนถนนแยกทสำคญของฝงคลอง มสะพาน

คอนกรตเชอมตอ หวมมถนนเปนบานของคณยาเชอ มารดาคณตดตอ

บนนาค มศาลานำยนเขาไปในลำคลอง เวลาขาพเจาผานไปผานมา มก

จะเหนคนในบานมานงโขลกนำพรกทศาลานำ

กอนถงลำรางสาธารณะ เปนบานเชา มสเตอร Gotche ผจดการ

รถไฟสายพระนคร-ปากนำ ชาวเดนมารกผมภรรยาเปนคนไทย ม

บตรคนหนงมบรรดาศกดเปน “ขน” และไดนามสกลพระราชทานวา

“คเชสนนท”

อกฝงหนงของลำรางสาธารณะ คอ “บานปอมเพชร” ซงขาพเจา

ไดบรรยายไวในตอนตนแลว

ขณะนงรถผานบรเวณทตงของ “บานปอมเพชร” ภาพวนเกาๆ

ผดเขามาในความทรงจำของขาพเจามากมาย

“เจกเกา” เปนคนหนงทขาพเจาจำได

หลงจากบดาขาพเจาถงแกกรรมแลวหลายป ม “เจกขายกวย

เตยว” ทชอ “เกา” ลกคาตางเรยกวา “เจกเกา” ฝากหาบกวยเตยวไวตรง

โรงรถ ซงมารดาขาพเจาอนญาต

299

เชาๆ “เจกเกา” เตรยมเครองกวยเตยว ตมกระดกหมซโครงไก

นำซปในหมอใหญเดอดปดๆ สงกลนหอมมาแตไกล

“เจกเกา” ไดลกๆ หลานๆ บานปอมเพชรเปนลกคารายแรกๆ

ไมกนฟร ไมตดเงนเชอ

สายๆ “เจกเกา” จะหาบกวยเตยวไปขายตามบานเรอนรมถนน

สลม คลอยเทยงไปหนอยกขายหมดเกลยง “เจกเกา” นำหาบกวยเตยว

มาเกบไวทบานปอมเพชรตามเดม

ชาวสลมคงจะจำกวยเตยวแสนอรอยและราคายอมเยาชามละ

๕๐ สตางคของ “เจกเกา” ได

ตดกบ “บานปอมเพชร” เปนบาน มสเตอร Johnson ชาวองกฤษ

ททำงานธนาคารฮองกงและเซยงไฮ

ถดมาเปน “บานโชตกเสถยร” ของพระยาธรรมจรรยานกลมนตร

(ทองด โชตกเสถยร)

บาน Sandrezki ชาวโปแลนด มภรรยาเปนรามญ มลกชายหญง

หลายคน

ตอจากบาน Sandrezski เปน “ปอมเพชรนคม”

บดาขาพเจาไดซอทดนประมาณ ๒ ไร แบงทดนพรอมปลกบานให

ลกๆ สาร อมพา เพยงแข และนวลจนทร ทำเปนบานเชาราคาเดอนละ

๖๐ - ๘๐ บาท ผเชามชาวไทย จน ญปน อตาเลยน เยอรมน ยว ฯลฯ

300

ตนทศวรรษท ๑๙๓๐ ชาวยวจากประเทศตางๆ ในยโรปลภย

การคกคามของนาซเยอรมน อพยพมาพงพระบรมโพธสมภารในสยาม

จงไมเปนการแปลกทมชาวยวเชาบาน “ปอมเพชรนคม”

สำหรบขาพเจาไดทดน ๓๐๐ กวาตารางวา ดานหนาตดคลองสลม

สวนตวตก “บานพนศข” นน สรางจากนำพกนำแรงทขาพเจากบนาย

ปรดไดเกบออมมาจากการดำเนนกจการโรงพมพนตสาสน และขาพเจา

เปนผคดสรางสะพานขามคลอง กลางสะพานมสวนเวาเลกๆ สำหรบ

คนเดนหลบรถยนต ทขาพเจาใหสรางสะพานเชนน เพราะกอนหนาน

ขาพเจาเกอบจะถกรถยนตทคนขบรถ “บานปอมเพชร” ขบเบยดกบ

ขอบสะพานมาแลว

ในป พ.ศ. ๒๔๗๗ ขาพเจากบนายปรดยายจาก “บานปอมเพชร”

มาอย “บานพนศข” ขณะนนนายปรดเปนรฐมนตรวาการกระทรวง

มหาดไทย

ศขปรดา ดษฎ และวาณ บตร ๓ คนหลงของขาพเจาเกดท

“บานพนศข”

ครอบครวขาพเจาอยทบานหลงนดวยความสงบสข จนกระทง

วนท ๘ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ กองทหารญปนบกดนแดนประเทศไทย

ตามจดยทธศาสตรชายฝงทะเลตะวนออก และเคลอนทพจากพระ-

ตะบองเขาสพระนคร

301

วนนน ครอบครวขาพเจารสกสลดหดหใจเชนเดยวกบราษฎรไทย

ทงปวง

หนงสอพมพ Washington Times Herald ไดรายงานขาววา

“ชาวไทยไดทราบขาวยอมจำนนญปนดวยความตกตะลง และ

พากนยนงงงนในถนนดวยนำตานอง” (“The Thailanders, shocked by

news of the surrender, wept as they stood dazed in the streets.”)

ในบายวนเดยวกน เมอนายปรดกลบจากการประชม ค.ร.ม. ถง

บาน มมตรสหายและลกศษยหลายคนมาคอยอย อาท หลวงบรรณกร

โกวท (เปาว จกกะพาก) สงวน ตลารกษ จำกด พลางกร วจตร

ลลตานนท เตยง ศรขนธ ถวล อดล ม.ล. กร เดชาตวงศ (หลวง

เดชาตวงศวราวตน) ทอง กนทาธรรม ฯลฯ ทกคนแสดงความรสก

เจบใจและแคนใจทกองทหารญปนรกรานประเทศโดยทรฐบาลไทยขณะ

นนยอมจำนนอยางไมมเงอนไข

ผมาประชมในวนนน ไดตกลงพลชพเพอชาต เพอกอบกเอกราช

อธปไตยสมบรณของชาตไทย ในการนไดตกลงจดตงองคการตอตาน

ญปน ประกอบดวยคนไทยทรกชาตทกชนชน วรรณะ ทงในประเทศและ

ทอยในตางประเทศ ทประชมไดมอบภาระใหนายปรดเปนหวหนาและ

กำหนดแผนการปฏบตตอไป

ซงเปนทมาของการกอตงขบวนการเสรไทย

302

หลงจากนนหลายป “บานพนศข” ยงมอกเหตการณหนงทอยใน

ความทรงจำของขาพเจา

วนท ๘ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๐ คณะทหารกลมหนงบกทำเนยบ

ทาชาง ถนนพระอาทตย ทำรฐประหารเลกลมรฐธรรมนญฉบบ ๙

พฤษภาคม ๒๔๘๙ เปนเหตใหนายปรดลภยการเมองไปตางประเทศ

ครนแลว นายปรดไดลกลอบกลบประเทศ ชกชวนมตรสหาย

รวมกอการฟนฟระบอบประชาธปไตยเมอวนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒

การกอการครงนถกรฐบาลคณะรฐประหาร ๒๔๙๐ ปราบปราม

อยางหนก

กลางดกของคนวนท ๒๗ กมภาพนธ นาวาตรมนส จารภา ร.น.

ไดนำนายปรดไปหลบซอนทบานหลานสาวขาพเจา (วสวาท บนนาค-

อศวนนท) ทถนนสรวงศ ครนจะอยทนนนาน กเกรงวาจะไมปลอดภย

จากการตดตามคนหาของเจาหนาทบานเมอง วนตอมา นายปรดไดยาย

มาอย “บานพนศข” ซงวางจากการใหเชา

ภายในตก ประตหนาตางปดมดชด ไมมแสงสวาง พรางเสมอนวา

ไมมผอยอาศย

และในทสด ขาพเจาดำเนนการใหนายปรดขยบขยายไปหลบซอน

ทบานสวนฉางเกลอ

ขณะนนประกาศนำจบนายปรดใหรางวลงามตดทวบานทวเมอง

303

แตแลวนายปรดกคลาดแคลวจากภยนตรายทงปวง ลภยการเมองในตาง

แดนอกคราหนง เปนเวลายาวนานถง ๓๔ ป

ขาพเจาพาลกๆ มาอยท “บานพนศข” อก ๕ ป กอนยายไป

บานสาทร ถนนสาทรเหนอ

จากนน ขาพเจาปลอยให “บานพนศข” มคนเชาบางไมมคนเชา

บาง จนกระทงนายปรดลภยไปพำนกทประเทศฝรงเศส จงไดขาย “บาน

พนศข” เพอนำเงนไปซอบานอองโตน ชานกรงปารส โดยไดรบการ

อนญาตจากธนาคารแหงประเทศไทยใหแลกเงนบาทเปนเงนตราตาง

ประเทศ

สนสดตำนาน “บานพนศข” เพยงแคน

เรอนไมหลงใหญใตถนโลงของครอบครว Lamache อยถดตอไป

จาก “บานพนศข” ครอบครวลามาชสบเชอสายฝรงเศส มความสนท

สนมกบขาพเจาเปนอยางด Marie-Louise (มาร-หลยส) บตรสาวคนโต

ของครอบครวนเปนคนทนานบถอ เธอปวยเปนโรคโปลโอในวยเดก แต

มไดยอทอกบการเจบไขไดปวยเลย ฝกซอมเปยโนจนชำนาญและเปน

ครสอนเปยโนทเกงคนหนง สดาบตรสาวขาพเจากเปนศษยของเธอ

มตรภาพระหวางขาพเจากบลกๆ และครอบครว Lamache ยงยน

จวบจนปจจบนน

ตดกบบาน Lamache เปนบานเชาชอ “บานพนสข-พนทรพย”

304

ซงตอมาเปลยนเจาของกลายเปนถนนพฒนพงศในปจจบน

กอนถงบาน De Campos ชาวโปรตเกส เปนบานขนเลศดำรการ

อดตนายกเทศมนตรนครกรงเทพฯ (ตามชอเรยกสมยนน) ทานขนเปน

บดาของคณหญงละมนศร โกสน

ถดไปเปนตก ๒ หลงของพระคลงขางท พระสารสาสพลขนธ

(ลอง สนทานนท - สารสาส) เชาอย

หวมมถนนสลมฝงคลอง ดานเหนอจรดคลองเตย เปนบานของ

พระโสภณอกษรกจ (เลก สมตะสร) เจาของโรงพมพโสภณอกษรกจ

ถนนตทอง ตกสเหลองไขไก มบนไดขนดานหนา หลายสบปตอมาเปน

ทตงโรงเรยนจน และในปจจบนหลงจากตกนถกทบทงไดสรางเปนหาง

สรรพสนคา

ในการยอนรอยถนนสลม ถาจะไมกลาวถงรถรางสายถนนสลม

ในความทรงจำของขาพเจาแลว กจะขาดความสมบรณ

โดยปกตแลว ขาพเจามคอยไดใชบรการรถรางบอยนก ครนเมอ

ยายมาอย “บานพนศข” แลว ขาพเจากจะนงรถรางไป “บานปอมเพชร”

รถรางแบงเปน ๒ ชน ๒ ราคา ชนท ๑ อยดานหนาของรถ ทนง

เบาะหมหนง สวนชนท ๒ เปนมาไม นงแถวละ ๒ คน รถแลนไปตาม

รางอยางสบายๆ หนาตางรถเปดโลงสองดาน ลมโกรกเยนสบาย ไมรอน

ไมมมลพษ นงชนไหนกเรยบรอยปลอดภยทงนน

305

พนกงานขายตวมารยาทด สภาพตอผโดยสารทกคน

ในระหวางสงคราม นำมนเบนซนขาดแคลน ผคนนยมนงรถราง

กนทงนน

มอยเรองหนงเกดขนบนรถรางสายถนนสลม

อานนท (จอฟฟร) นองชายขาพเจาทศกษาอยในสหรฐอเมรกา

เมอสงครามเกดขนไดเขารวมขบวนการเสรไทย แลวถกสงตวมายง

เมองซอเหมาในมณฑลยนานของประเทศจน จากนนเดนเทาเขามา

ประเทศไทย ขณะนงรถไฟเขากรงเทพฯ ทราบขาวบดาถงแกกรรมจาก

หนงสอพมพฉบบหนง ถงแมวาอยากจะกลบบานมาเคารพศพบดา

กไมอาจทำได เพราะการกลบมาเมองไทยเปนความลบ และการรกษา

ความลบเปนวนยสงสดของพลพรรคเสรไทย

อานนทจงไดแตนงรถรางผานหนาบานปอมเพชร และมอย

ครงหนงอานนทไดพบวสาวาทซงเปนหลานสาวบนรถราง ตางคนตางก

จำกนได แตไมไดทกกน

หลงสงครามสนสด นาหลานจงไดนำเรองนมาเลาสญาตมตร

ขาพเจาไดยอนรอยถนนสลมมาพอสมควรแลว จากศตวรรษท ๒๐

มาวนนศตวรรษท ๒๑ เวลาผานไป ๗๐-๘๐ ป ถาหากมขอความใด

หรอเอยนามทานเจาของบานเหลานนคลาดเคลอนไปบางกขออภยดวย

และหวงวาลกหลานของทานเหลานนหรอผร เรองถนนสลมจะชวย

306

ทวงตงใหถกตองในโอกาสตอไป

ทกครงทขาพเจารำลกชวตท “บานปอมเพชร” กด “บานพนศข”

กด เปนความทรงจำทประทบใจมรลม อบอวลดวยความอบอนฉน

ครอบครวใหญของคนถนนสลม ไมวาจะผสงศกดหรอสามญชน ชาวไทย

หรอชาวตางชาต พทธศาสนกชน ครสตศาสนกชน อสลามกชน ผนบถอ

ศาสนาฮนด ฯลฯ ตางใชชวตบนถนนสายนอยางสมานฉนทกลมเกลยว

สะทอนถงลกษณะสงคมเปดของเมองไทย ในโลกนจะหาทใดเหมอน

ไดไม แมแตสงคมไทยในปจจบนกไมมใหเหนอกแลว แลวจะไมให

ขาพเจาถวลหาถนนสลมในวนวานไดกระไร

ธนวาคม ๒๕๔๖

๑๑ พฤษภาคม เปนวนทชาวธรรมศาสตรถอเปน “วนปรด” วนของ ผกอตงและผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง ในวนทระลกถงปรด ในฐานะททานผหญงพนศขตดตามสถานการณ บานเมองอยางใกลชด และเปยมดวยประสบการณทานไดฝากขอคดแกคนรนใหมใหรวมกนสบสานเจตนารมณเพอสนตภาพทยงยนและประชาธปไตยสมบรณ ใหปรากฏเปนจรงบนผนแผนดนไทย

ความนกคดเนองในวนปรด-๑๑พฤษภาคม

312

๑๐๐ ป ปรด*

๘๒ ป ๑๑ เดอน กบ ๒๑ วน ของการมชวตในโลกน นายปรด พนมยงค

มความภาคภมใจทเกดมาเปนคนไทยจวบจนวาระสดทายของชวต ดงนน

จงมปณธานแนวแนจะทำหนาทในฐานะทเกดมาเปนคนไทย ซงจะตอง

สนองคณชาต โดยไมไดมงหวงเอาตำแหนงในราชการหรอผลประโยชน

ใดๆ มาเปนรางวลตอบแทน

จากสามญชนสตำแหนงหนาทการงานทมความรบผดชอบสงสด

นายปรด พนมยงค ประสบมาแลวทงความสำเรจและความลมเหลว และ

ในทสดตองระหกระเหนจากบานเกดเมองนอน

ในวาระครบรอบ ๑๐๐ ป ชาตกาลของปถชนคนหนงทเปยมดวย

ประสบการณชวตเชนนายปรด พนมยงค ยอมเปนโอกาสทคนรนหลง

จะไดศกษาหาความจรงอนเปนสจธรรม ทงนเพอสรางสรรคสงคมไทย

ใหธำรงไวซงเอกราชอธปไตย ประชาธปไตย ราษฎรมความสขสมบรณ

ไดรบการศกษาอยางเตมท

*จากหนงสอ “คอวญญาณเสรปรดพนมยงค”(๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๓)

313

ธรรมชาต การงาน และสมาคม*

วนท ๒๔ มถนายน ๒๕๔๕ ทจะถงน ตรงกบวนอภวฒน ๒๔

มถนายน ๒๔๗๕ ครบรอบ ๗๐ ป เหตการณประวตศาสตรในครงน ไดม

ผวจารณสอดคลองความเปนจรงมากบางนอยบาง หรอบางกไดบดเบอน

ขอเทจจรงดวยเหตผลตางๆ ตามทศนะของบคคลนนๆ

เพอใหความกระจางแกอนชนรนหลงถงวตถประสงคและความ

เปนมาของการเปลยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕ ในฐานะทนายปรด

พนมยงค เปนผรวมกอตงคณะราษฎรตงแตเรมแรกเมอเดอนกมภาพนธ

๒๔๖๙ ทกรงปารส ไดเขยนบทความและใหสมภาษณในหลายโอกาส

ดงเชนสนทรพจนเรอง “คณะราษฎรกบการอภวฒนประชาธปไตย ๒๔

มถนายน” ในงาน “กงศตวรรษประชาธปไตย ๒๔ มถนายน ๒๕๒๕”

ซงขาพเจาขอนำมาลงในหนงสอจลสาร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ฉบบ

พเศษ วนปรด “๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๕” *จลสารธรรมศาสตร ฉบบวนปรด พนมยงค (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๕)

314

อนง ขณะนการปฏรปการศกษา กำลงเปนเรองทสงคมใหความ

สนใจอยางกวางขวาง นายปรด พนมยงค ไดใหความสนใจมาตงแต

ครงรางประกาศคณะราษฎร ในขอ ๖ ของหลก ๖ ประการไดกำหนดวา

“จะตองใหการศกษาอยางเตมทแกราษฎร” ถงแมวาหลงการเปลยนแปลง

การปกครอง ๒๔๗๕ จะมภารกจเรงดวนใหดำเนนการและปรบปรง

แกไขมากมายหลายประการ นายปรดกมไดลมปณธานในเรองการศกษา

ดงปรากฏขอความบางตอนในบทความเรอง “ชวประวตนายซม

วระไวทยะ” ซงขาพเจาขอคดมาลงเปนภาคผนวกของบทความเรอง

“คณะราษฎรกบการอภวฒนประชาธปไตย ๒๔ มถนายน”

ขาพเจาเหนวา ขอคด ๓ ประการของนายปรด พนมยงค เมอ

๖๐ ปกอน ทกลาวถงการวางรากฐานการศกษาสำหรบชนประถมวา

“ธรรมชาต การงาน และสมาคม” หาไดลาสมยไมสำหรบการปฏรป

การศกษาในยคปจจบน

315

วนท ๒ พฤษภาคม ปน ครบรอบ ๒๑ ปทนายปรด พนมยงค

ละสงขาร และหากยงมชวตอยกจะมอายครบรอบ ๑๐๔ ป ในวนท ๑๑

พฤษภาคม

หนงในหลายๆ เรองทนายปรดภาคภมใจ คอ การกอตงมหาวทยาลย

วชาธรรมศาสตรและการเมอง ททาพระจนทร

ปณธานอนแรงกลาทจะเปลยนแปลงการปกครอง ๒๔ มถนายน

พ.ศ. ๒๔๗๕ ตามหลก ๖ ประการของคณะราษฎรนน “จะตองใหการ

ศกษาอยางเตมทแกราษฎร” อนเปนหลกท ๖ กคอ ปรชญาในการกอตง

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง เมอวนท ๒๗ มถนายน

๒๔๗๗

“ยงสมยทประเทศของเราดำเนนการปกครองตามระบอบรฐ-

ธรรมนญเชนนแลว เปนการจำเปนอยางยงทจะตองมมหาวทยาลย

สำหรบประศาสนความรในวชาธรรมศาสตรและการเมองแกพลเมองให

๗๐ ปธรรมศาสตร*

*จลสารธรรมศาสตร ฉบบวนปรด พนมยงค (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๗)

316

มากทสดทจะเปนไปได เปดโอกาสใหแกพลเมองทจะใชเสรภาพในการ

ศกษากวางขวางยงขนเพอประโยชนของประเทศชาตสบไป”

จากวนนนถงวนน เวลาลวงมาแลว ๗๐ ป เจตนารมณนควรจะได

สบสานตอไปในทกแขนงวทยาการเพอประโยชนสงสดของประเทศชาต

และราษฎรไทย

ในโอกาส ๗๐ ป ของมหาวทยาลยธรรมศาสตร มลนธปรด พนม-

ยงค ไดมอบอนสรณสถานปรด พนมยงค ทตำบลทาวาสกร อำเภอ

พระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา อนเปนบรเวณทเกดของ

นายปรด พนมยงค เมอ ๑๐๔ ปกอน ใหเปนสมบตของมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร โดยหวงวาชาวธรรมศาสตรจะไดชวยกนดแลรกษาให

สถานทนคงไว เปนหองเรยนทจะไดเรยนรชวตของสามญชนและปถชน

ผหนงทมงมนรบใชชาตเพอเอกราช อธปไตย เสรภาพ ประชาธปไตย

สนตภาพและสนตสข จนไดรบการยอมรบใหเปนบคคลสำคญของโลก

ในชวงป ค.ศ. ๒๐๐๐-๒๐๐๒ (พ.ศ. ๒๕๔๓-๒๕๔๕) จากองคการการ

ศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมของสหประชาชาตหรอองคการ

ยเนสโก (UNESCO)

317

ในรอบปทผานมาน (๑๑ พ.ค. ๒๕๔๗ - ๑๑ พ.ค. ๒๕๔๘) ไดม

เหตการณสำคญๆ หลายเหตการณ

๗๒ ป ประชาธปไตย - การอภวฒน พทธศกราช ๒๔๗๕

๗๐ ป ธรรมศาสตร - การกอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตร

และการเมอง เมอพทธศกราช ๒๔๗๗

ทงสองเหตการณ เปนเสมอนหลกบอกระยะทางของถนนสาย

ประชาธปไตยในไทย

นอกจากน ตลอดปทผานมา ความรนแรงทเกดขนในสามจงหวด

ชายแดนภาคใตเปนเรองทนาวตกยง

เมอ ๓๔ ปมาแลว นายปรด พนมยงค ไดแสดงความหวงใยความ

เปนเอกภาพของชาตไดเขยนบทความใหขอสงเกตเกยวกบ “เอกภาพ

ของชาตกบประชาธปไตย”

๖๐ ปวนสนตภาพไทย*

*จลสารธรรมศาสตร ฉบบวนปรด พนมยงค (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๘)

318

“มนษยอยไดดวยการมปจจยดำรงชพ และมระบอบการเมอง

ประชาธปไตยทใหสทธมนษยชน”

ขอคดนนาจะเปนพนฐานของการสรางสนตสขและสนตภาพ

ไมวายคใดสมยใด สนตภาพเปนสงทมนษยทกชาตทกศาสนา

ถวลหา

ในระหวางสงครามโลกครงท ๒ คนไทยไดรวมพลงกนจดตง

ขบวนการเสรไทย จนในทสดสามารถขบไลผรกรานออกจากแผนดนไทย

เมอวนท ๑๖ สงหาคม พทธศกราช ๒๔๘๘ ไดประกาศสนตภาพ

ในพระปรมาภไธยสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล คงไวสถานะ

เอกราชอธปไตยของชาตไทย

วนท ๑๖ สงหาคม ปน จะเปนปท ๖๐ ของการประกาศสนตภาพ

เปนเหตการณประวตศาสตรทมควรลม

รำลกถงผเสยสละพลชพรบใชชาตเพอเปนแบบอยางใหอนชน

รนหลงหวงแหนเอกราชอธปไตย และความเปนเอกภาพของชาต

ขอเชญชวนสนตชนทกทานมารวมกนรำลก ๖๐ ปวนสนตภาพ

ไทย ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร ซงครงหนงเปน

กองบญชาการขบวนการเสรไทย โดยพรอมเพรยงกน

319

เดอนพฤษภาคม เปนเดอนทนายปรด พนมยงค เกดและตาย ๑๑

พฤษภาคม ปน เปนวนเกดครบรอบปท ๑๐๖ สวนวนท ๒ พฤษภาคม

เปนวนทละสงขารตามกฎธรรมชาตครบ ๒๓ ป

๒๓ ปทผานมาน มนษยไดพฒนาวทยาการกาวหนาอยางรวดเรว

โดยเฉพาะทางดาน Electronics การใชคอมพวเตอรอยางกวางขวาง

และแพรหลายในหลายๆ ดาน ทำใหโลกไรพรมแดน ดอยางคนไทย

ไมวาจะอยใกลไกลเพยงใด ทกมมโลก กสามารถตดตามขาวสารขอมล

ในประเทศ เวลาเดยวกบเหตการณทเกดขนในเมองไทย

หากนายปรดมชวตอยจนถงวนน เชอวาจกชนชมสตปญญาและ

ความสามารถของมนษย และคงจะไมพลาดโอกาสทจะใชเทคโนโลย

ทนสมยเหลาน

แต ๒๓ ปทผานมาน ความเจรญทางวตถทำใหอปโภค-บรโภค

นยม คบคลานเขาไปยดพนทเกอบทกอณของสงคมไทย ผลลพธกคอ

ความกาวหนาจะตองมชย ตอความลาหลง*

*จลสารธรรมศาสตร ฉบบวนปรด พนมยงค (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๙)

320

ผคนหางไกลคณธรรม และจรยธรรมมากขนทกทระบอบประชาธปไตย

อยในหวงภยนตราย

หากนายปรดมชวตอยจนถงวนน เชอวาจะเสยใจในความเสอม

ถอยทมพงปรารถนาใหเกดขนในบานเมองอนเปนทรกยง

หากนายปรดมชวตอยจนถงวนน คงจะใหขอคดแกเราๆ ทานๆ

มใหยอทอและสนหวงดงทไดเคยกลาวไววา

“ความกาวหนาของวทยาศาสตรและสรรพวชาทงปวง ตลอดจน

ความกาวหนาของมนษยสงคม อาจถกรงไวไดบางระยะเทานน แตใน

ทสดกไมมพลงใดๆ ทจะยบยงไวไดชวกลปวสาน คอความกาวหนาจะ

ตองมชยตอความลาหลง”**

**คำปราศยของนายปรด พนมยงค ตอธรรมศาสตรบณฑต และเนตบณฑต นกสนตภาพ ทไดมาเยยม ณ บานพกชานกรงปารส เมอวนท ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๑๔

321

ในโอกาสทนายปรด พนมยงค จะมอายครบรอบ ๑๐๗ ป ในวนท

๑๑ พฤษภาคม ๒๕๕๐ น

ขาพเจาใครขอนำขอเขยนบางประการเกยวกบรฐธรรมนญใน

ระบอบประชาธปไตย อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ตงแตเรม

แรกของการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ เรอยมา จนวาระ

สดทายของชวตเมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖ ฝากเปนขอคด อน

แสดงความจำนงแนวแนของนายปรด พนมยงค ทจะรางรฐธรรมนญเพอ

มวลราษฎรไทย และเปนอทธาหรณสำหรบผทจะรางรฐธรรมนญอนเปน

แมบทสงสดของกฎหมายทงหลาย ทงนเพอรกษาผลประโยชนของปวง

ชนชาวไทย

ดงเชนในบทความเรอง “ประชาธปไตยและรฐธรรมนญเบองตนกบ

การรางรฐธรรมนญ” มความตอนหนงวา

นายปรด พนมยงค กบขอคดในการรางรฐธรรมนญ*

*จลสารธรรมศาสตร ฉบบวนปรด พนมยงค (๑๑ พฤษภาคม ๒๕๕๐)

322

“รฐธรรมนญเปนกฎหมายทเปนแมบทสงสดของกฎหมายทงหลาย

ฉะนนการรางรฐธรรมนญจงตองดำเนนตามหลกสำคญ๒ประการคอ

ประการท ๑ สาระสำคญทเปนแมบทซงขนอยกบรากฐานแหง

ทรรศนะของผรางกบสมาชกสภาทมหนาทนตบญญต ยนหยดในอภสทธ

ชน หรอยนหยดในปวงชน ถาผรางกบสมาชกสภานนมทรรศนะยนหยด

ในอภสทธชน บทบญญตในรางรฐธรรมนญกมสาระรกษาอำนาจและ

ฐานะพเศษของอภสทธชนไวโดยทางตรงหรอแฝงไวโดยทางปรยาย

ถาผรางกบสมาชกสภานนมทรรศนะยนหยดในปวงชน บทบญญต

ในรางรฐธรรมนญนนกกระจางชดแจงวาเปนประชาธปไตยทถอมตปวง

ชนเปนใหญโดยไมมสทธพเศษของอภสทธชนแฝงไว

ผใดอางวาปวงชนชาวไทยมอปนสยปจเจกนยม(Individualism)

ตางกบมนษยชาตอนๆ เพอใชเปนขออางรางรฐธรรมนญมใหเปน

ประชาธปไตยของปวงชนนนกเปนทรรศนะเฉพาะตวของผอางนนๆ เอง

เพราะมนษยชาตตงแตปฐมกาลมทรรศนะประชาธปไตย ซงแมจะถก

ระบบทาสกบระบบศกดนาซงมคตปจเจกนยมสมยเกาทำลายไปแตปวง

ชนกยงรกษาคตประชาธปไตยทางเศรษฐกจและทางทรรศนะไวไดหลาย

ประการ เชน การรวมมอกนลงแขกในการทำนา การสรางโรงเรอนบาน

พกในชนบทและการประพฤตตามธรรมจรยาหรอศลธรรมอนดของ

ประชาชน ทรรศนะประชาธปไตยทเหลออยนนเพงจะสญไปเมอไมนาน

วนปรด ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๗

323

ลานปรด มหาวทยาลยธรรมศาสตร

324

มานภายหลงทมผเผยแพรความประพฤตตางๆ ตามคตปจเจกนยม

สมยใหม

ประการท ๒ รปแบบของรฐธรรมนญอนเปนเทคนคแหงวธราง

กฎหมายทวไปซงตองนำมาใชเปนพนฐานแหงการรางรฐธรรมนญ

ในฐานะทเปนกฎหมายชนดหนงและในฐานะทเปนแมบทสงสดแหง

กฎหมายทงหลาย

หลายทานทแมไมเคยเรยนกฎหมายกยอมสงเกตไดวา กฎหมาย

ตางๆ นนมพระราชบญญตทกำหนดหลกการสำคญๆ ไวซงตองผาน

สภาผแทนราษฎรหรอสภานตบญญต พระราชบญญตมไดกำหนด

ระเบยบการเบดเตลดหยมหยมไว แตไดใหอำนาจฝายบรหารออกพระราช

กฤษฎกาและกฎกระทรวงบญญตวธปฏบตตามพระราชบญญตนนๆ

ในฐานะทรฐธรรมนญเปนแมบทสงสดของกฎหมายทงหลาย

ฉะนนรฐธรรมนญประชาธปไตยของหลายประเทศจงบญญตหลกสำคญ

ไวโดยใหสภาซงมหนาทนตบญญตออกพระราชบญญตเพอปฏบตให

เปนไปตามรฐธรรมนญนนๆ”**

**บทความนพมพครงแรก จดพมพโดย นายปราโมทย พงสนทร (กรงเทพฯ: โรงพมพ นตเวชช, ๒๕๑๗)

วนเปดอนสาวรยผประศาสนการ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต ๒๗ มถนายน ๒๕๔๔

ทานผหญงพนศข สบทอดเจตนารมณและอดมการณในดานความเสมอภาค

ประชาธปไตยและสนตภาพฯลฯของนายปรดพนมยงคโดยทานดำรงตำแหนงประธาน

มลนธปรดพนมยงคเกยรตภมของทานผหญงพนศขไดรบการยอมรบนบถอจากสงคม

ไทย โดยสวนใหญแลว ทานมความยนดเปนประธานในงานตามคำเชญของคนรนใหม ซง

ทานใหขอคดจากประสบการณของตนดงไดถายทอดเปนสนทรพจนและสารตางๆ

สนทรพจนและสาร

327

คำกลาวเปดงาน

“โครงการอภวฒน ๒๔๗๕ ...สศตวรรษปรด พนมยงค” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

วนท ๒๔ มถนายน ๒๕๔๒

ณ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

เมอ ๖๗ ปกอนของวนน เวลายำรงของวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ทหารบก ทหารเรอ และพลเรอนในนามของคณะราษฎร ไดทำการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธ- ราชยสระบอบราชาธปไตยภายใตรฐธรรมนญ โดยยดหลก ๖ ประการเปนปรชญาของการดำเนนการ

๖๗ ปผานไป อดมการณของคณะราษฎรยงมไดลลวงดงเจตนารมณของผกอการครงนนดวยปจจยทเปนอปสรรคหลายๆ ดาน ดงนน เปนหนาทของคนรนใหมทจะสบสานใหหลก ๖ ประการของการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ ปรากฏเปนจรง

วนน เปนทนาชนชมวาคนรนใหมไดประกาศเจตจำนงอนมงมนทจะสบสานหลก ๖ ประการของคณะราษฎร เพอเอกราชสมบรณในทางการเมองและในทางเศรษฐกจ เพอความปลอดภยและสนตสขของราษฎร เพอความอยดกนดของราษฎร เพอสทธเสมอภาค เพอใหราษฎรมเสรภาพ มความเปนอสระ เพอการใหการศกษาอยางเตมทแกราษฎร กลาวคอเพอนำสงคมไทยสสงคมประชาธปไตย มความเจรญรงเรองทดเทยมนานาอารยประเทศ...ในศตวรรษท ๒๑

ในโอกาสน ขาพเจาขอเปดงาน “โครงการอภวฒน ๒๔๗๕ ...สศตวรรษปรด พนมยงค”

328

คำกลาวขอบคณ

ผมสวนรวมในกจกรรม “๑๐๐ ป ชาตกาลปรด พนมยงค” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๔

ณ อนสรณสถานปรด พนมยงค จงหวดพระนครศรอยธยา

ในวาระครบรอบ ๑๐๐ ปชาตกาลนายปรด พนมยงค เมอวนท ๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๔๓ ซงองคการยเนสโก ไดบรรจชอไวในปฏทนเฉลมฉลองบคคลสำคญของโลกในชวง ค.ศ. ๒๐๐๐ -

ค.ศ. ๒๐๐๑ (หรอ พ.ศ. ๒๕๔๓ - พ.ศ. ๒๕๔๔) ในการน ไดรบความรวมแรงรวมใจอยางดจาก “คณะกรรมการดำเนนงานจดงานฉลอง ๑๐๐ ปชาตกาลรฐบรษอาวโส ศาสตราจารยปรด พนมยงค” ทงภาครฐและภาคเอกชน โดยเฉพาะดวยความแขงขนของหนวยงานองคกรเอกชน บคคลตางๆ และเยาวชนชายหญงทมความเคารพศรทธานายปรด พนมยงค ในการจดกจกรรมหลากหลายในรปแบบตางๆ ทงในกรงเทพมหานครและตางจงหวด เพอเชดชและสบสานเจตนารมณเพอชาตและราษฎร ของคนดศรอยธยาดงเชนการจดงานฉลอง ๑๐๑ ปชาตกาลนายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโส ณ จงหวดพระนครศรอยธยา ในชวงวนท ๙-๑๑ พฤษภาคม ศกน

ในโอกาสน ขาพเจาขอขอบคณผวาราชการจงหวด รองผวาราชการจงหวด ขาราชการและประชาชนจงหวดพระนครศรอยธยา ทไดมสวนรวมใหงานลลวงสมประสงค

ขาพเจาขอขอบคณหนวยงานองคกรเอกชน และบคลากรทไดทมเทแรงใจ แรงกายและ สตปญญาในงานฉลอง ๑๐๐ ปชาตกาลนายปรด พนมยงค ตลอดระยะเวลา ๑ ปกวาทผานมา

ขอใหกศลกรรมของทานทงหลาย จงดลบนดาลใหทกทานประสบแตสงทดงาม อนเปนสรมงคลในชวตยงๆ ขนเทอญ

329

คำกลาวเนองในโอกาสเปดการแสดง “ปรดคตานสรณ” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

วนท ๑๑ กรกฎาคม ๒๕๔๕ ณ โรงละครแหงชาตเวยดนาม กรงฮานอย

เรยน มาดามหงวนทบนห รองประธานาธบดสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม ทานผมเกยรต

ในโอกาส ๑๐๐ ป ชาตกาลนายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโสของประเทศไทย ทองคการ UNESCO ได

ยกยองใหเปนบคคลสำคญของโลก ระหวางป ค.ศ. ๒๐๐๐-๒๐๐๑ ขาพเจามความยนดและรสกเปนเกยรตทศลปนไทยรวมเวทกบศลปนเวยดนามแสดงซมโฟน “ปรดคตานสรณ” ซงกำลงจะนำเสนอทานผชมในคนวนน

ขณะมชวตอย นายปรด พนมยงค มความเหนอกเหนใจ และยนเคยงขางเวยดนามทตอสการรกราน ของจกรวรรดนยม เพอเอกราช เอกภาพและสนตภาพเสมอมา และไดกอเปนมตรภาพอนลกซงและยาวนานกบประธานโฮจมนห

วนน ขาพเจา–ภรรยาของนายปรด พนมยงค มอาย ๙๑ ปแลว ปรารถนาทจะมอบการแสดงซมโฟน “ปรดคตานสรณ” ในคนน ใหเยาวชนไทยและเวยดนามสบทอดมตรภาพระหวางราษฎรทงสองประเทศท ผอาวโสของเราไดรวมกนสรางไวแลวนนยงยนสบตอไป

ในโอกาสเดยวกนน ขาพเจาขอมอบวดทศนภาพยนตรเรอง “พระเจาชางเผอก” ๑ ใน ๑๐๐ เรองภาพยนตรทองคการ UNESCO ยกยองใหเปนภาพยนตรมรดกโลก ทนายปรด พนมยงค สรางขนเมอ ค.ศ. ๑๙๔๐ (พ.ศ. ๒๔๘๒) เพอเปนบรรณาการสนตภาพโลก ใหกบหอภาพยนตรเวยดนาม ในอนทจะ เผยแพรในโอกาสทเหมาะสมตอไป

ขอความสขสวสดจงมแดทกทาน และขอใหมตรภาพระหวางราษฎรไทยกบเวยดนามมนคงสถาพรตลอดไป ขอบคณคะ

330

สารจากประธานมลนธปรด พนมยงค (ทานผหญงพนศข พนมยงค)

“จงเปนสวนรวมเพอประชาธปไตยสมบรณ” โครงการศลปะเดกและเยาวชน ครงท ๑๐ กนยายน ๒๕๔๗

ประชาธปไตย เปนระบอบการปกครองทถอมตปวงชนเปนใหญ เกดขนตามธรรมชาตพรอมกบ

การมมนษยชาตในโลกน ตอมาระบอบประชาธปไตยไดถกทำลายโดยอำนาจเผดจการเบดเสรจหลายยคหลายสมยแตมนษยเรามไดหวนไหวและยอทอในการชวงชงประชาธปไตยกลบคนมา

เหตการณเมอวนท ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ และเหตการณเมอวนท ๑๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ เปนสองกรณตวอยางของการตอสเพอประชาธปไตย ทจารกในประวตศาสตรสยามประเทศ หากไมมสวนรวมของราษฎรไทย กจะไมมประชาธปไตยในวนน

ถงกระนน สงคมไทยยงมไดมระบอบประชาธปไตยสมบรณทถอมตปวงชนเปนใหญ อำนาจการปกครองทางเศรษฐกจและการเมองยงอยในมอของคนสวนนอย

บนเสนทางประชาธปไตย ‘ไมผลด’ ไดเปลยนจากมอคนรนกอนสคนรนใหม รนแลวรนเลา เดก และเยาวชนในวนน คอ ผใหญในวนขางหนา คอ ผสบสานจตใจประชาธปไตย และจะนำไมผลดสเสนชย

การมสวนรวมในวถประชาธปไตยมมากหลายรปแบบ ศลปะเปนรปแบบหนงทสะทอนจตสำนกประชาธปไตย อนเปนทมาของโครงการศลปะเดกและเยาวชน ครงท ๑๐ ซงในครงนสถาบนปรด พนมยงค รวมกบมลนธ ๑๔ ตลา จดใหมการประกวดในหวขอ “ประชาธปไตยแบบมสวนรวม”

เปนทนายนดวา เดกและเยาวชนทกภมภาคทวประเทศไดสงผลงานเขาประกวด รวม ๑,๑๒๕ ชน แตละภาพสะทอนความคดใสซอ บรสทธ ทวาหนกแนนเพยงพอทผใหญจะตองตระหนกบทบาทและหนาทของตนในการเปนแบบอยางของประชาธปไตยแบบมสวนรวม เพอสงคมประชาธปไตยสมบรณบงเกดขนในแผนดนสยาม

331

คำกลาว

ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค ในโอกาสทไดรบรางวล

“Outstanding Women in Buddhism Awards” แหงสหประชาชาต วนท ๗ มนาคม ๒๕๔๘

ณ ตกสหประชาชาต กรงเทพฯ

กอนอน ขาพเจาขอขอบคณองคการสหประชาชาตทไดมอบรางวล “Outstanding Women in

Buddhism Awards” ใหแกขาพเจาในวนน ขาพเจาเกดมาในครอบครวพทธศาสนกชน ตงแตเยาววยบดามารดาไดปลกฝงใหลกๆ ยดมน

ในพระพทธศาสนา เมอแตงงานมครอบครว สามขาพเจาไดปฏบตตนเปนแบบอยางทดในการยดหลกธรรมะเปนสรณะ ชวตทผานรอนผานหนาวมา ๙๓ ป มทงความสขและความทกข ความสำเรจและความผดหวง หลกธรรมในพระพทธศาสนาไดชวยใหขาพเจาดำรงชวตอยได หลกธรรมคำสอนของสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจา ทวานน คอ

ธมโม หเว รกขต ธมมจาร ธรรมะยอมรกษาผประพฤตธรรม

ขาพเจาเชอมนวา ถาทกคนปฏบตตามหลกธรรมในพทธศาสนา ทงในยามสนต ยามสงคราม และยามทชวตผนผวน โดยทำตามหนาทอยางรบผดชอบและตงสตอยเสมอ เราทกคนจะประสบสนตสขในใจ

สดทายน ขาพเจาขออวยพรใหกลยาณมตรทงหลาย จงประสบแตสนตสขตลอดไป ขอขอบคณ

332

สารจากประธานมลนธปรด พนมยงค (ทานผหญงพนศข พนมยงค)

“ประชาธปไตยคอหวใจของสนตภาพ” โครงการศลปะเดกและเยาวชน ครงท ๑๑

๘ ธนวาคม ๒๕๔๘ ด.ญ.ซาดาโกะ ตองทนทกขทรมานแสนสาหส ทางกายและทางจตใจ โรคมะเรงเมดโลหตขาว

รมเรา อนเนองจากหนนอยไดรบกมมนตภาพรงสจากระเบดปรมาณทเครองบนกองทพสหรฐอเมรกาทงลงมาทเมองฮโรชมา เมอวนท ๖ สงหาคม พทธศกราช ๒๔๘๘

ซาดาโกะ เชอในนยายปรมปราของญปน เธอเพยรพบนกกระเรยนกระดาษดวยความยากลำบาก ตองใชความอดทนสง พบทละตวทละตว จาก ๑ ตว คอยๆ เพมเปน ๖๔๔ ตว แตแลวเธอกพนทกขไปกอนทจะพบนกตวทหนงพนตามทปรารถนาไว และมสามารถเปนนกกฬาดงใจฝน

ถาไมมสงคราม ไมมระเบดปรมาณ ซาดาโกะ คงไมตองจบชวตกอนวยอนควร อายเธอเพยง ๑๒ ป เทานน

ในชวงสงครามโลกครงท ๒ มไดมแตซาดาโกะเปนเหยอของสงคราม คนไทยลกเดกเลกแดง ผหญงผชาย ผเฒา ผแก กเปนเหยอสงครามเชนกน

คนไทยเรารกชาต ไมยอมใหตางชาตมาเหยยบยำเอกราช อธปไตย เสรไทยคอผรบใชชาตท หาญกลา จนในทสดขบไลผรกรานออกจากผนแผนดนไทย ประกาศสนตภาพเมอวนท ๑๖ สงหาคม พทธศกราช ๒๔๘๘ ใหชาวโลกรบร

333

๖๐ ปผานไป ความรนแรงและสงครามนอยใหญ มไดมลายสญหายไป ในประเทศไทยอนเปนทรกของเรา ยงปรากฏความรนแรงในระดบตางๆ มใหเหนและนบวนทวความรอนแรง

เสยงเรยกหาสนตภาพและสนตสขดงกระหมทวทกสารทศ สนตภาพจะบงเกด คงอย มนคงถาวรนน ควบคกบสนตธรรม และประชาธปไตยของทกเพศ

ทกวย ทกชนชาตทกศาสนา มนษยตองมความรก ความเมตตา ความเอออาทรตอเพอนมนษยดวยกน ขจดความเหนแกตว

และการเอารดเอาเปรยบ ทกคนทำจตใหสงบภายใน กจะไดรบสนตสขเคยงกายตลอดกาล ในโอกาส ๖๐ ปวนสนตภาพไทย หลานๆ ทเปนเดกและเยาวชนไดสรางสรรคภาพศลปะ

นำเสนอในหวขอ “ประชาธปไตยคอหวใจของสนตภาพ” หวงวาผใหญจะไดรบอนศาสนจากการน เดกและผใหญจงประสานใจ และประสานมอกนจรรโลงสนตภาพใหอยคโลกใบนเถด!

334

คำกลาวเปดประตมากรรม

“การกอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

วนท ๑๐ ธนวาคม ๒๕๔๘

ณ ลานกำแพงประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ศาสตราจารย ดร.สรพล นตไกรพจน อธการบดมหาวทยาลยธรรมศาสตร คณาจารยและนกศกษา ทานผมเกยรต

เมอ ๗๑ ปกอน มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง ไดถอกำเนดโดยมปรชญาวา

“มหาวทยาลยยอมอปมาประดจบอนำ บำบดความกระหายของราษฎรผสมครแสวงหาความร อนเปนสทธและโอกาสทเขาควรมควรไดตามหลกแหงเสรภาพในการศกษา” ซงเปนการสานตอหนงในหลก ๖ ประการของคณะราษฎร ๒๔๗๕ ใหปรากฏเปนจรงในแผนดนสยาม

๗๑ ปทผานมา มหาวทยาลยธรรมศาสตร ไดเปนสถาบนการศกษาทบมเพาะนกศกษาและ ผลตบณฑตจำนวนมาก ทพรอมดวยวชาความร ความสามารถ และคณธรรม เพอรบใชสงคมและประเทศชาต จนเปนทยอมรบในประเทศและตางประเทศ

จงหวงวา ในวนนและวนขางหนา มหาวทยาลยธรรมศาสตรจะยดมนเจตนารมณเสรภาพในการศกษาเพอมวลราษฎรไทย เพอพฒนาประเทศชาตใหมความเจรญกาวหนาทดเทยมนานาอารยประเทศ

บดน ไดเวลาอนเปนมงคลอดมฤกษ ขาพเจาขอเปดประตมากรรม “การกอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง” ใหคงอยคมหาวทยาลยธรรมศาสตรตลอดกาล

335

คำกลาวเปดงาน

แนะนำหนงสอ “กฎหมายตราสามดวง” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค วนพฤหสบดท ๒๒ ธนวาคม ๒๕๔๘

ณ หองสญญา ธรรมศกด ตกโดม ชน ๒ มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ทานประธานรฐสภา ทานอธการบด มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทานอธการบด มหาวทยาลยธรกจบณฑตย ทานผมเกยรต

ขาพเจามความยนดอยางมากทไดรบเกยรตใหเปนผเปดงานการแนะนำหนงสอ “กฎหมายตรา

สามดวง” ในวนน งานนนบวามความสำคญ เพราะสถาบนปรด พนมยงค ไดรเรมจดทำในโอกาสครบรอบ ๒๐๐ ป ของการชำระกฎหมายตราสามดวง ในสมยรชกาลท ๑ ประจวบกบเปนโอกาสครบรอบ ๑๐ ปของการกอตงสถาบนปรด พนมยงค

นายปรด พนมยงค เปนนกนตศาสตรทมความสนใจและใหความสำคญแกประวตศาสตรกฎหมายไทยเปนอยางมาก ในปพทธศกราช ๒๔๗๓ นายปรด พนมยงค ไดรเรมพมพสวนหนงของกฎหมายตราสามดวง โดยรวบรวมกฎหมาย ๙ เรอง ตามฉบบหลวงในหนงสอประชมกฎหมายภาค ๑

ตอมาเมอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองแลว นายปรด พนมยงค เหนวานาจะไดรวบรวมกฎหมายตราสามดวงใหครบถวนสมบรณและถกตองตามตนฉบบ จงไดมอบใหศาสตราจารย

336

โรแบรต แลงกาต เปนผรวบรวมและจดทำ และใหมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองเปน ผจดพมพ ระหวางปพทธศกราช ๒๔๘๑ ถง ๒๔๘๒

กฎหมายตราสามดวงทแนะนำในงานนเปนฉบบทนายปรด พนมยงค เปนผรเรมจดทำเมอ ๖๖ ปมาแลวเปนหลก จงถอไดวาเปนการสบสานการรเรมและผลงานของนายปรด พนมยงค ในทางประวตศาสตรกฎหมายใหแพรหลายตอสาธารณชนอกครงหนง

ขาพเจาขอขอบคณผมสวนรวมการดำเนนงานจดพมพหนงสอน โดยเฉพาะมหาวทยาลยธรรมศาสตรและมหาวทยาลยธรกจบณฑตย ทไดใหความรวมมอดวยดแกสถาบนปรด พนมยงค และขอขอบคณนายกำธร เลยงสจธรรม บรรณาธการ ทไดทมเทแกงานน รวมทงสำนกพมพสขภาพใจ ซงเปนผจดพมพหนงสอดงกลาวไดอยางงดงามสมบรณ

บดน ไดเวลาอนเปนมงคลแลว ขาพเจาขอเปดงานแนะนำหนงสอ “กฎหมายตราสามดวง ฉบบพมพมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง แกไขปรบปรง” หวงวาหนงสอนจะยงประโยชนแกนกนตศาสตร อาจารยและนกศกษา ตลอดจนผสนใจโดยทวไป

ขอขอบคณ

337

คำกลาวในพธ

เปดปายชอ “ถนนปรด พนมยงค” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

วนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๔๙

ณ จงหวดพระนครศรอยธยา

ทานผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา ทานผมเกยรต พนองชาวอยธยา

วนนตรงกบวนท ๒ พฤษภาคม เมอ ๒๓ ปกอน นายปรด พนมยงค ในวย ๘๓ ป ไดละสงขาร

อยางสงบทบานพกชานกรงปารส ประเทศฝรงเศส วนน ชาวอยธยา โดยทานผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา นายกองคการบรหารสวน

จงหวด จงหวดพระนคร ศรอยธยา นายกเทศมนตร เทศบาลนครพระนครศรอยธยา นายกสมาคมชาวกรงศรอยธยา ขาราชการ ครอาจารย นกเรยน นกศกษา พอคา ประชาชน ไดมาชมนมกน ณ เชงสะพานปรด-ธำรง เพอรวมกนเปดปายชอถนน “ปรด พนมยงค” อนเปนชอของลกชาวนา กรงเกา ทไดรบใชชาตดวยความซอสตยสจรตและความสามารถ ฝากผลงานเปนทประจกษในตำแหนงหวหนาคณะราษฎร พ.ศ. ๒๔๗๕ ฝายพลเรอน ผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง รฐมนตรหลายกระทรวง ผสำเรจราชการแทนพระองค หวหนาขบวนการเสรไทย นายกรฐมนตร และรฐบรษอาวโส

338

และในโอกาส ๑๐๐ ปชาตกาล เมอพทธศกราช ๒๕๔๓ องคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต หรอ UNESCO ไดประกาศยกยองใหเปนบคคลสำคญของโลก

นายปรด พนมยงค ผกพนกบจงหวดพระนครศรอยธยาอยางยง ปรารถนาใหบานเกดเมองนอนมความเจรญรงเรองและกาวหนาทนสมย จงไดรเรมปรบปรงและดำเนนการหลายโครงการดงเปนททราบ

สวนขาพเจานน กเปนลกหลานชาวกรงเกา มบรรพบรษตงบานเรอนอยบรเวณปอมเพชร สบมาจากครงทกรงศรอยธยาเปนราชธาน จงไดรบพระราชทานนามสกลวา “ณ ปอมเพชร” พระยาไชยวชตสทธสาตรา ปของขาพเจา เปนผรกษากรงฯ หรอเทยบเทาตำแหนงผวาราชการจงหวดพระนครศรอยธยา ในปจจบน

ดงนน การตงชอถนน “ปรด พนมยงค” ในวนน นำความปลมปตและเปนเกยรตมาสขาพเจาและครอบครว บรรดาศษยและผศรทธาในผลงานของนายปรด พนมยงค

ขาพเจาขอขอบคณพนองชาวอยธยาทกทานทระลกถงคณความดของนายปรด พนมยงค ในขณะทมชวตอย นายปรด พนมยงค มไดเรยกรองหรอมงหวงทวงตำแหนงในราชการหรอ

รบประโยชนดานทรพยสนเงนทองมาเปนรางวลตอบแทน ดวยถอวา การกระทำทงหลายเปนไปดวยเจตนาอนบรสทธ เพอสนองคณชาตและแผนดนเกดเพยงเทานนเอง

วนน เปนอกครงหนงทพสจนสจธรรมในพทธวจนะทนายปรด พนมยงค ยดเปนหลกประจำใจ และปฏบตตลอดมา

“อโถ สจณณสส ผล น นสสต” “ผลของการทกอสรางไวดแลว ยอมไมสญหาย”

339

คำกลาวเปดงาน

“การประชมวชาการ ปรด พนมยงค ภาคแรก” ของ ทานผหญงพนศข พนมยงค

วนองคารท ๖ มนาคม ๒๕๕๐

ณ หองประชม ๑ ชน ๓๗ สำนกงานศาลปกครอง

อาคารเอมไพรทาวเวอร ถนนสาทรใต กทม.

ทานคณาจารยผทรงคณวฒชาวฝรงเศส, นกศกษาปรญญาเอก และ ผมเกยรตในทประชมแหงนทกทาน

ขาพเจายนดและรสกเปนเกยรตอยางยง ทมโอกาสเขารวมในทประชมวชาการกฎหมาย

ปกครอง ซงจดขนระหวางนกนตศาสตรชาวฝรงเศสและชาวไทย แมโดยสภาพ ดนแดนของประเทศทงสองจะหางไกลกน แตเชอวา สถานทแหงนจะเปดโอกาสแกผทรงคณวฒ นกศกษา และผใฝใจ ทงหลายไดมาพบปะและแลกเปลยนความรระหวางกนไดเปนอยางด

ขาพเจาขอชนชมความกาวหนาในวชากฎหมายปกครอง อกทงความมนคงสถาพรแหงองคกรตลาการทางปกครอง ทไดธำรงสถานะเปนผประกนความศกดสทธแหงหลกนตรฐ และหลกนตธรรม ดงปรากฏเปนประจกษแกราษฎรไทยโดยสวนรวมตลอดมา

สำหรบ ศาสตราจารย ดร.ปรด พนมยงค นน เปนอาจารยผบรรยายคนแรกในวชากฎหมายปกครอง และรวมกบคณะราษฎรผลกดนใหเกดคณะกรรมการกฤษฎกา ซงมหนาทในสวนคดปกครอง ในเวลาตอมา

340

ขาพเจาใครจะเหนนกกฎหมายและตลาการฝายปกครองของไทย เพยรสบตอภารกจอนสำคญน เพอสงเสรมและปลกฝงทศนะ แกเจาหนาทของรฐทกระดบในการปฏบตหนาท และการเคารพกฎหมาย ดงในอารยประเทศทงหลาย ดวยเปนสงจำเปนยงยวดเพอจรรโลงหลกนตรฐ หลกนตธรรม และระบอบประชาธปไตยอนเปนสงพงปรารถนาสงสดของราษฎรไทยไวนนเอง

ขาพเจาขอเปดการประชมและขออำนวยพรใหสมฤทธผลตามทมงไว จงทกประการ ขอขอบคณทกทาน

เฉกเชน “ลขตชวต ลขตประสบการณ” ทานผหญงพนศข พนมยงค

ใหสมภาษณสงทร เหน รสก มองสถานการณและเหตการณผนผวนปรวนแปรของ

บานเมองและสงทแผวพานมาในชวตของทานอยางตรงไปตรงมา

บทสมภาษณ

พนศขในยาม ๘๐ ป ทไมมปรด อยเคยงขาง

343

ชวงหนงแหงชวตทานผหญงพนศขพนมยงค*

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) เคยเขยนบทความกลาวถงทานผหญงพนศข พนมยงค เนองในโอกาสททานผหญงมอายครบ ๘๔ ป

เมอวนท ๒ มกราคม ๒๕๓๙ วา

“ทานผหญงพนศข พนมยงค มใชเปนเพยงบคคลหนงทมชอผาน

เขามาในประวตศาสตรในฐานะเปนภรยาของทานรฐบรษอาวโส ปรด

พนมยงค เทานน แตชวตของทานผหญงพนศข พนมยงค เปน

ประวตศาสตรสวนหนงทเดยว อยางนอย ในกระแสแหงความผนผวน

ปรวนแปรของเหตการณบานเมองทชวตของทานผหญงพนศขถกกระทบ

กระแทกอยางหนกหนวงรนแรงครงแลวครงเลาตลอดชวงเวลายาวนาน

ทานผหญงรเหน รสก มองสถานการณและเหตการณเหลานนอยางไร

รวมทงนำชวตและบคคลทเกยวของโดยเฉพาะครอบครวลลวงผานพน

มาไดอยางไร กเปนเรองทนาสนใจศกษาอยางมาก”

* พมพครงแรกใน นตยสาร สารคด ปท ๑๖ ฉบบท ๑๘๒ (เมษายน ๒๕๔๓), หนา ๙๘ ๑๑๐

344

ทานผหญงพนศขเกดในรชสมยรชกาลท ๖ ในตระกล ณ ปอม-

เพชร ซงเปนตระกลขนนาง บดาของทาน คอ พระยาชยวชตวศษฏ

ธรรมธาดา เปนอธบดกรมราชทณฑคนแรกของประเทศ เมออายไมถง

๑๗ ปเตม ทานผหญงกสมรสกบนายปรด พนมยงค ดอกเตอรหนม

นกกฎหมายชอดงในสมยนน

สปตอมา สามของทานกกลายเปนบคคลสำคญในประวตศาสตร

สยาม ในฐานะหนงในผกอการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบ

สมบรณาญาสทธราชยมาสระบอบประชาธปไตย

อายได ๒๒ ป ทานผหญงตองลภยการเมองไปตางประเทศ

เนองจากนายปรดถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสต* และเมอกลบมาจาก

ตางประเทศ ทานกตองตดตามนายปรดไปทกหนทกแหง ในฐานะภรรยา

ของสามทดำรงตำแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย กระทรวง

การตางประเทศ และกระทรวงการคลง อายเพยง ๒๘ ป ทานกไดรบ

พระราชทานเครองราชอสรยาภรณทตยจลจอมเกลาวเศษ ใชคำนำหนา

วา “ทานผหญง”

เมอเกดสงครามโลกครงท ๒ ทานผหญงพนศข ภรรยาผสำเรจ

ราชการแทนพระองค เขารวมกบขบวนการเสรไทย ทำงานใตดนสงขาว

* ดประกอบหนา ๑๑๔ ในหนงสอเลมน

345

ออกนอกประเทศใหแกสมพนธมตรในชวงเวลาแหงความเปนความตาย

หลงจากนายปรดลาออกจากตำแหนงนายกรฐมนตรไดไมนาน ก

ถกนกการเมองฝายตรงขามกลาวหาวามสวนพวพนกบกรณสวรรคตของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ในทสดทหารกลมหนงได

กอการรฐประหารเมอวนท ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ ขบรถถงมาจอหนา

ทำเนยบทาชาง และสาดกระสนเขาไปในบานททานผหญงและลกๆ

พำนกอย เหตการณนนทำใหนายปรดตองหนตายไปอยตางประเทศ

ตนป พ.ศ. ๒๔๙๕ เมออายได ๔๐ ป ทานผหญงและลกชายถก

อำนาจเผดจการสงจบกมคมขงในขอหากบฏภายในและภายนอกราช

อาณาจกร จนทานผหญงไมอาจทนอยเมองไทยได ตดสนใจตดตามไป

อยกบนายปรดทประเทศจนและฝรงเศสเปนเวลา ๓๐ กวาป จนกระทง

สามอนเปนทรกไดจากไปเมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖

นายปรด พนมยงค เคยเขยนจดหมายถงทานผหญงพนศข เนอง

ในโอกาสครบ ๔๐ ปแหงการสมรสวา

“ตลอดเวลาทผานมานน นองไดปฏบตเปนภรรยาทดยง พรอม

ดวยความอทศตน เสยสละทกอยางเพอพ และเพอราษฎรไทย แมวา

ขณะนนองไดรบความลำบากเนองจากความอยตธรรมของศตรทปองราย

แตวนใดวนหนงในภายหนา คณความดของนองกจะตองปรากฏขนแก

มวลราษฎรไทย...”

346

วนนทานผหญงพนศข พนมยงค ในวย ๘๙ ป ความทรงจำยง

แจมชด จะมาเลาประวตศาสตรบทหนงผานภาพอดตของทานใหลก

หลานไดฟง...

สารคด:ทานผหญงกบอาจารยปรดรจกกนไดอยางไรครบทานผหญงพนศข: เปนญาตหางๆ กน นายปรดแกกวาฉน ๑๑ ป

พอของฉนและพอของนายปรดเปนญาตกน จงฝากฝงบตรชายใหมา

เรยนกฎหมายในกรงเทพฯ นายปรดนมาอยทบาน จงรจกกนตงแตฉน

อายเกาขวบ พอเรยนจบไดเปนเนตบณฑต แลวกไดทนไปเรยนตอทาง

กฎหมายทประเทศฝรงเศสเปนเวลาเจดป พอนายปรดกลบมาฉนอาย

๑๖ ป นายปรดกลบมาถงเมองไทยวนท ๑ เมษายน ๒๔๗๐ กวาจะ

แตงงานกเดอนพฤศจกายน ๒๔๗๑

ตอนทนายปรดพาพอจากอยธยามาขอหมน ฉนยงไปเรยนหนงสอ

ท โรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนตตามปรกต ตอนนนฉนเรยนอย

standard 7 ตามหลกสตรนเรยนภาษาไทยวนละชวโมงเทานน วชาอน

สอนเปนภาษาตางประเทศหมด เมอนายปรดมาสขอ คณพอฉนกยอม

และไมไดเรยกรองอะไรนอกจากแหวนเพชรวงหนง

347

สารคด : ตอนนนอาจารยปรดถอเปนคนเดนในหมขาราชการไหมครบทานผหญงพนศข: สมยนนดอกเตอรมไมกคน ผทมารดนำในงาน

แตงงานบางทานกอวยพรวา จะโชคดมโอกาสเปนเสนาบดแนนอน

ตอนนนนายปรดเพงไดรบพระราชทานยศและบรรดาศกดเปนรอง

อำมาตยเอกหลวงประดษฐมนธรรม เราแตงงานวนท ๑๖ พฤศจกายน

๒๔๗๑ เราหมนกนกอนประมาณหกเดอน เพราะตองรอเรอนหอท

คณพอคณแมสรางใหเปนของขวญ ซงอยในบานปอมเพชร ถนนสลม

เวลานโดนรอกลายเปนถนนนราธวาสราชนครนทร ตรงหวมมถนนสลม

ตดกบถนนสายใหมนนแหละ พอเรอนหอสรางเสรจเรากแตงงาน

สารคด:สมยกอนถนนสลมเปนอยางไรครบทานผหญงพนศข : เปลยว ถนนสลมเพงมามรถรางทหลง ตอนท

ครอบครวเรามาอยใหมๆ เปลยวมาก มปาชาฝรง มคลอง แลนเรอไดด

อะไรอยางน คณพอชอบฝกพวกลกๆ คอมบานเพอนอยถนนสาทร

เหนอ กลางคนพาลกๆ ไปบานเพอน ทานเดนนำหนา ฉนอยสดทาย

จนเคยแลว มนเปนถนนดนเลกๆ ไมมไฟฟาเลย ตองถอไฟฉายไป อยา

วาแตผราย แมแตงเงยวเขยวขอกอาจจะม แตสมยกอนจากสลมไป

ราชดำเนนกไมไกล ขบรถแปบเดยวกถงเพราะรถไมตด กลายเปนรสกวา

เดยวนไกลกวา

ลงนามอวยพร งานแตงงาน ปรด-พนศข ๑๖ พฤศจกายน ๒๔๗๑

348

สารคด : อยากใหทานผหญงชวยเลาเหตการณในเชาวนท ๒๔มถนายน๒๔๗๕ซงเปนวนเปลยนแปลงการปกครองทานผหญงพนศข: ตอนนนอาย ๒๐ ไมรเรองวาจะเกดอะไร กอนหนา

นนายปรดเคยมาขออนญาตวาจะไปบวช ฉนกยนดอนโมทนา นายปรด

บอกวาวนท ๒๓ มถนายน จะไปหาบดามารดาทอยธยาเพอขอลาบวช

พอวนนนนายปรดกลบจากทำงานมาถงบาน จากนนฉนกนงรถไปสง

พรอมลกตวเลกๆ ทสถานรถไฟหวลำโพง กไมไดมอะไรผดสงเกต

ขากลบยงแวะเยยมเพอนทจฬาฯ นนคอเหตการณวนท ๒๓ พอตก

กลางคน ลกคนท ๒ รองไห เวลานนมลกสองคน คอลลตาและปาล

ลกปาลสงเสยงรองไมหยด คณพอคณแมทอยบนตกใหญทานกใหคน

มาถามวาเปนอะไร ฉนกไมทราบวาเปนอะไร แตตลอดคนใจคอไมด

เปนหวงนายปรดวาจะเปนอนตรายหรอไม

จนเชารงขนของวนท ๒๔ มถนายน จำไดวาทองฟามดครมมฝน

ตกปรอยๆ ตามปรกตเราจะถายรปลกๆ เปนระยะ ลกปาลอายครบ

หกเดอนจงเอามาแตงตวดวยเสอผาชดใหม อมลงไปถายรปเปนทระลกท

ตกใหญของคณพอ พอสกครทานเจาพระยายมราช บานอยศาลาแดงท

เปนดสตธานเวลาน ทานเปนญาตผใหญ เปนนาของคณแม ฉนเรยก

ทานวาคณตา กมาทบานปอมเพชร ทานถามวารเรองมย เกดเรองใหญ

คนเรอของทานทอยใกลบางขนพรหมมารายงานทานวา ทวงบางขน

พรหมมทหารมาจบทลกระหมอมชาย

เหตการณวนท ๒๓ พอตกกลางคน ลกคนท ๒ รองไห เวลานนมลกสองคน คอลลตาและปาล ลกปาลสงเสยงรอง ไมหยด คณพอคณแม ทอยบนตกใหญทาน กใหคนมาถามวาเปนอะไร ฉนกไมทราบวาเปนอะไร แตตลอดคนใจคอไมด เปนหวง นายปรดวาจะเปนอนตรายหรอไม

349

สารคด: หมายถงสมเดจฯ กรมพระนครสวรรควรพนต ซงเวลานนทำหนาทเปนผรกษาพระนครแทนพระองคนะครบทานผหญงพนศข: คนทบานเราไมรเรองเลย ไกลปนเทยง อยถงสลม

จะไปรเรองไดอยางไร เรองมนเกดแถวบางขนพรหม เจาพระยายมราช

ทานกจะใหคณพอออกไปสบ ทบานมแตรถเกง ทานกบอกอยาขรถเกง

ไปนะ เดยวคนเขาจะหมนไส พอดมเจาคณเพอนอกคนหนง มรถประทน

มาทบาน กเลยชวนนงรถประทนไปดวยกน

คณแมบอกเจาคณยมราชใหพกอยทบานดวยกนกอน เพราะทาน

เปนอดตขาราชการชนผใหญ คณแมเกรงวาไมปลอดภย สกครภรรยา

คนหนงของทานกตามมาหาทาน เลาใหฟงวาเดนผานมาทางโรงพมพ

นตสาสนทศาลาแดง ซงเปนโรงพมพสวนตวของนายปรด พมพหนงสอ

กฎหมายเผยแพร บอกวาเหนมรถทหารและทหารหลายคนมาอยทหนา

โรงพมพ ฉนชกจะกลว พอสกครคนทโรงพมพกวงหนาตนมาบอกวา

ทหารมาใหพมพใบปลว จงสงวาทหารจะใหพมพอะไรกทำใหหมด ตอน

หลงจงรวา มการเรยงพมพไวลวงหนาแลว เพราะทหารมาถงกพมพเลย

ตอนบาย คณพอกบเจาคณทไปสบกลบมา ไดความวามหวหนาชอ

พระยาพหลฯ ทำการจบเจานาย แลวเปลยนแปลงอะไรตออะไร

350

สารคด : ตอนนนทานผหญงทราบหรอยงครบวาอาจารยปรดมสวนเกยวของกบเรองนดวยทานผหญงพนศข: ยงไมรวานายปรดเกยวของ ยงไมรจนกลางคน

ประมาณสกหาทม ทหนาบานปอมเพชรซงเปนประตเหลกคลองกญแจ

มคนมาหาสองคน บอกวาจะมาขอเครองแตงกายนายปรด ขอเสอกบ

ผามวง เพราะวาพรงนจะมประชมเสนาบด แลวกขออาหาร สมยกอน

อาหารใสตเยนไมทใสนำแขง ไมใชตเยนสมยน มแตขนมปงครมแครก-

เกอร กใหขนมปงไป หมหยองกดจะไมม คณพอไมยอมใหเขาบาน

เพราะไมรจกคนทมา พอดญาตทอยในบานรจกกน บอกวาชอนายซม

วระไวทยะ เปนทนายความ แตคณพอไมยอมใหเขาบาน ไมรจกคน

แปลกหนา พอรบของเสรจกลบไป กเลยรแลววานายปรดเปนผกอการ

คนหนง

สารคด:เมอทราบแลวตกใจไหมครบทานผหญงพนศข: ฉนตกใจเหมอนกน บางคนบอกวามเจานายหนไป

แลวจะทำการสำเรจหรอไมสำเรจกไมรเรองอะไร นายปรดใหคนมาสง

ขาวบอกวาตอนนอยทพระทนงอนนตสมาคม กองบญชาการคณะราษฎร

ไมไดกลบบานเลย ใหชวยสงอาหารไปให นบแตวนนนฉนกตองจด

อาหารใหคนนำไปสงนายปรดทพระทนงอนนตฯ จนกระทงวนท ๓

351

กรกฎาคม นายปรดจงมจดหมายมาถงฉน ขอโทษทไมไดเลาความจรง

ใหฟง เพราะถาเลาใหฟงเดยวกจะทำการไมสำเรจ ฉนอายยงนอยกลววา

จะไมรกษาความลบ และอกอยางหนงทบานกคนเคยเจานายหลายวง

ภายหลงนายปรดยายจากพระทนงอนนตฯ มาอยวงปารสกวน เลย

มารบลกเมยไปอยดวยกน ตอนนนนายปรดยงไมสามารถกลบบานได

เพอความสะดวกในการอารกขาความปลอดภย จนกระทงเหตการณเขาส

ภาวะปรกตจงกลบบานได

สารคด : คนไทยในเวลานนรสกอยางไรบางทมการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาสระบอบประชา-ธปไตยทานผหญงพนศข: เทาทเราดในหนงสอพมพ กเหนมคนไปเชยรกน

แยะน บรเวณพระทนงอนนตฯ แตฉนไมไดออกจากบานเลย เปนหวง

แตนายปรด

สารคด:คดวาการเปลยนแปลงครงนนเปนอยางไรทานผหญงพนศข : การเปลยนแปลงการปกครองนมมาตงแตสมย

พระพทธเจาหลวง ตอนนนกรมพระนเรศวรฤทธ พระองคเจาปฤษฎางค

เปนคณะราชทตไทยในองกฤษ และคณปของฉนคอหลวงวเศษสาลเปน

352

ผชวยทต พวกนมจดหมายกราบบงคมทลขอใหทรงเปลยนแปลงการ

ปกครอง โดยขอพระราชทานรฐธรรมนญ และใหมสภาในการปกครอง

ประเทศ แตในหลวงทานกไมเปลยน แตทานกไมกรวนะ กนบวาเปน

ความกลาหาญ มเจานายกบขาราชการรวม ๑๑ คน กราบบงคมทลเพอ

เหนแกความเจรญของบานเมอง ปของฉนกเปนคนหนง

สารคด: ดเหมอนหลกการหนงของคณะราษฎรใหความสำคญกบผหญงมากทานผหญงพนศข : นายปรดเปนผยกรางรฐธรรมนญฉบบแรกทให

ผหญงมสทธออกเสยงเลอกตงและสมครรบเลอกตงผแทนราษฎรได

เชนเดยวกบผชาย ซงมกอนกฎหมายเลอกตงของประเทศฝรงเศส

สารคด : แลวชวงทอาจารยปรดรางเคาโครงการเศรษฐกจสมดปกเหลองสถานการณตอนนนเปนอยางไรเพราะทานถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสตทานผหญงพนศข : เรองมนยดยาว แตสรปสนๆ วา ตงใจจะชวย

คนจน มสหกรณกไมไดมนโยบายจะไปยดทรพยใคร แตถกคนในรฐบาล

ใสความวาเปนคอมมวนสต บบบงคบใหเราตองเดนทางออกนอก

ประเทศชวคราว

353

สารคด : เหตการณนนทำใหอาจารยปรดเกดความขดแยงกบคณประยรภมรมนตรใชไหมครบทานผหญงพนศข : เวลาประชมกน คณประยรเปนฝายเจาคณ

มโนปกรณฯ ซงเปนนายกรฐมนตรในขณะนน

สารคด : แลวกบพระยาทรงสรเดชนนความสมพนธเปนอยางไรครบทานผหญงพนศข : พระยาทรงฯ เปนผรวมกอการเปลยนแปลงการ

ปกครอง ๒๔๗๕ ดวยกนกบนายปรด การททานตองไปอยตางประเทศ

(กมพชา) และพรรคพวกของทานถกประหารชวตกนไปทง ๑๘ คน

หลวงพบลฯ กวาหลวงอดลฯ เปนคนสง หลวงอดลฯ กวาหลวงพบลฯ

เปนคนสง เรากเลยไมรวาใครเปนคนสง เมอพระยาทรงฯ ถงแกกรรม

ไดเชญอฐกลบมาเมองไทย นายปรดขณะนนเปนผสำเรจราชการแทน

พระองคจดใหมการตอนรบอยางสมเกยรต และไปบำเพญกศลทวด

พระศรมหาธาต บางเขน

354

สารคด : ในบนปลายชวต จอมพล ป. เคยเขยนจดหมายมาขอโทษอาจารยปรดทานผหญงพนศข: ไมถงกบเขยนจดหมายหรอก เปนการด ส.ค.ส.

แลวกเขยนเปนภาษาองกฤษวา “Please อโหสกรรม” เรากเกบอยางด

แตอะไรทเกบอยางดมกจะหาย ตอนนนจอมพล ป. อยทญปน กอนหนาน

กสงคนมาหา กอนทจะถกจอมพลสฤษดทำรฐประหาร มาตดตอกบเรา

วาเรองกรณสวรรคต ทางจอมพล ป. จะรอฟนคดขนใหม คดวาคงเรม

รสกตวแลว แตกไปโดนจอมพลสฤษดทำรฐประหาร เลยตองไปอยตาง

ประเทศ

สารคด : อยากจะเรยนถามถงชวตสวนตวของอาจารยปรดครบไมทราบวาทานใชจายเงนในครอบครวอยางไรทานผหญงพนศข : ตงแตแตงงานมา นายปรดมอบเงนเดอนให

ฉนหมดเลย เมอตองการอะไรก ใหฉนหาให คอกอนเปลยนแปลง

การปกครองมรายไดจากโรงพมพ นายปรดตงโรงพมพนตสาสน พมพ

นตสาสน รายเดอน พมพหนงสอชด ประชมกฎหมายไทย เพอเผยแพร

มคนสงจองซอมาก และรายไดอกทางจากคาสอนทโรงเรยนกฎหมาย

เวลานนไดชวโมงละ ๑๐ บาท พอเปลยนแปลงการปกครองกเลกโรง

พมพ ยกใหเปนโรงพมพของมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

ตอนนนจอมพล ป. อยทญปน กอนหนาน กสงคนมาหา กอนท จะถกจอมพลสฤษด ทำรฐประหาร มาตดตอกบเราวา เรองกรณสวรรคต ทางจอมพล ป. จะรอฟนคดขนใหม คดวาแกคงเรมรสก ตวแลว แตกไปโดนจอมพลสฤษดทำรฐประหาร เลยตอง ไปอยตางประเทศ

355

พรอมทงพนกงาน จงไมมรายไดทางโรงพมพตอไปอก พอเปนรฐมนตร

มรายไดเดอนละ ๑,๕๐๐ บาทกใหฉนอก บางทกลมเงนเดอนไวทโตะ

ทำงาน สมยนนเปนรฐมนตรกระทรวงมหาดไทย เจาหนาทตองเอาไปให

ถงบาน แลวตอนหลงนายปรดกไมรบเงนเดอนเอง ใหเลขาฯ นำเงนมา

สงใหฉนเลย ตอนรบตำแหนงผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรม

ศาสตรและการเมองกมเงนประจำตำแหนง แตไมเคยเบกมาใช จดให

เปนเงนสวสดการของมหาวทยาลยเพอชวยเหลอนกศกษาทขาดแคลน

สารคด:อาจารยปรดแบงเวลาอยางไรเพราะตองสอนหนงสอและบรหารแผนดนไปพรอมกนทานผหญงพนศข: ไมไดสอนแลว ทานเคยสอนชวงป พ.ศ. ๒๔๗๐-

๒๔๗๖ แตเมอทำหนาทบรหารประเทศกหยดสอน เมอตงธรรมศาสตร

เปนผประศาสนการ กทำหนาทวางนโยบายและหลกสตร

สารคด:งานอดเรกของอาจารยปรดคออะไรครบทานผหญงพนศข: ไมคอยมเวลาวางหรอก สมยเปนรฐมนตรเลกจาก

งานกลบจากกระทรวงกตรงมาบานหรอไมกแวะสมาคมฝรงเศสยม

หนงสอไปอาน หากไมไดยมกตรงมาบาน หรอไมกมงานแตงงาน

งานศพ ทานกไป นานๆ จงจะทำอาหารรบประทานเอง

356

สารคด:อาจารยปรดออกกำลงกายไหมครบทานผหญงพนศข: เคยเลนกอลฟเหมอนกน แตกไมมเวลา หมกมน

กบการงาน ตอนไปอยประเทศฝรงเศส รวาพวกอาจารยคนอนเขาไปต

กอลฟกน เราจะเอาเวลาทไหนไปตละ เราตองเตรยมทจะไปเลกเชอร

ไมใชวาอยดๆ ตนเชาขนมากไปเลกเชอร ฉนยงชวยเลย ตงแตแตงงาน

กนมา ทานกสอนฉนในตว คอเวลาทานสอนกฎหมาย ทานก dictate

เรองทจะไปเลกเชอร ฉนกตองจดตามคำบอกของทาน สวนใหญเปนวชา

กฎหมายปกครอง เทากบสอนเราในตวดวย แทนททานจะนงเขยน แต

ตอนนนฉนยงไมมลก พอมลกแลวนายปรดไมไดใหทำ เพราะตองดแล

ลก เราแตงงานตงปครงถงมลก ฉนมเวลากไปเรยนภาษาฝรงเศสตอท

สมาคมฝรงเศสถนนสาทร

เพอนรวมชนทเรยนดวยกนทสมาคมฝรงเศสมอยหลายคน เทาท

จำไดกมคณจำกด พลางกร คณกนตธร ศภมงคล คณปวย องภากรณ

บางคนมาจากเทพศรนทร บางคนมาจากอสสมชญ พวกอสสมนเปน

นกเรยนภาษาฝรงเศสทงนน

สารคด : อาจารยปรดเคยเขาเฝาพระบาทสมเดจพระปกเกลาฯทตางประเทศหลงจากทพระองคทรงสละราชสมบตบางไหมครบทานผหญงพนศข : เคย ตอนนนป ๒๔๗๘ ไปเขาเฝาทองกฤษ

357

นายปรดเปนรฐมนตรมหาดไทยไปเจรจากบผนำองกฤษทกรงลอนดอน

เพอขอแปลงดอกเบยเงนกสมยรชกาลท ๖ ทกจากธนาคารองกฤษ จาก

เดมรอยละ ๖ ใหเหลอรอยละ ๔

สารคด : ตอนทพระองคประทบทประเทศองกฤษ ทรงเคยมพระราชดำรวาอยากจะกลบมาประทบเมองไทยอกหรอไมทานผหญงพนศข : ไดยนวาทานมพระราชหตถเลขาถงหลวงพบลฯ

กอนสงครามโลกครงท ๒ จะเกด วาอยากจะนวตกลบสเมองไทย จะมา

ประทบแถวจงหวดตรง แตเกดสงครามโลกเสยกอนและไมนานกสวรรคต

สารคด : ตอนเกดสงครามโลกครงท ๒ อาจารยปรดและทานผหญงพำนกอยทไหนครบทานผหญงพนศข : ตอนแรกอยททำเนยบทาชาง ซงรฐบาลใหเปน

บานพกรบรองของนายปรด ผสำเรจราชการฯ ตอนนน แตเราไมได

ขดหลมหลบภย ทาชางนชนลางอยตดพนดน แลวกชนสอง ชนสาม

กเอากระสอบทรายมากองสงทวมหวทชนลาง ทำเนยบทาชางอยใกลๆ

จดยทธศาสตร เยองสถานรถไฟบางกอกนอย เครองบนของฝาย

สมพนธมตรบนมาทงระเบดบอยมาก เวลานนลกๆ กยงเลก เวลาเครอง

บนมากอมลกจากทนอนมาหลบทหลงเนนกระสอบ กเลยอพยพไปอย

พระราชหตถเลขาในสมเดจ พระนางเจารำไพพรรณ พระบรมราชน ในรชกาลท ๗ ทมถงพนศข

358

อยธยาสกพกหนง พอการทงระเบดคอยเพลาลงไปกกลบมาอยกรงเทพฯ

หาครมาสอนลกเรยนหนงสอ ปรากฏวาพอถงป ๒๔๘๘ ปลายสงคราม

เครองบนมาทงระเบดหนกขนอก ทงตอนกลางคนและกลางวน ตกราม

บานชองพงจำนวนมาก ตองวงหนกน เดกเลกลกคนอนมาเรยนกบลก

เราดวยกไมปลอดภย นายปรดกกราบทลเชญสมเดจพระพนวสสาฯ ไป

ประทบทพระราชวงบางปะอนเพอความปลอดภย และเรากอพยพ

ตามไปถวายการรบใชดวย นายปรดไดตดตอกบสมพนธมตร บอกให

ทราบวาบางปะอนเปนทประทบของเจานาย อยามาทงระเบด ไมใชจด

ยทธศาสตร แตบรเวณทำเนยบทาชางยงทงระเบดกน นายปรดยงอย

ประจำทนน ทงระเบดรมนำ เขอนพงทลาย แตตวอาคารใหญไมเปน

อะไรพอหวอมา ชาวบานแถวนนเขามาหลบในบานเตมไปหมด เพราะ

วามคายเชลยอยทธรรมศาสตร คดวาเครองบนคงไมมาทงระเบดเชลย

ศกซงเปนพวกเดยวกน

สารคด:ตอนทเปนเสรไทยทานผหญงทำหนาทอะไรครบทานผหญงพนศข: ชวงนนหนาสวหนาขวานมากทสดเชยว ทำเนยบ

ทาชางเปนทบญชาการของเสรไทยทมนายปรดเปนหวหนา พออยมา

วนหนง นายพลโตโจ นายกรฐมนตรญปน กมาเซนชอเยยมททำเนยบ

ของนายปรด ผสำเรจราชการฯ แลวกเดนเขามาทศาลารมนำ ซงเปน

359

สวนทพวกเสรไทยใชเปนททำงาน โตโจคงอยากเหนสวนทเราอยหมด

นากลวเหมอนกน แตโชคดทพวกญปนคงไมระแคะระคาย สวนฉน

ตอนนนกชวยทำทกอยาง ชวยนายปรดฟงขาวตดตามสถานการณตาง

ประเทศจากวทย อนทจรงตอนนนทางการหามฟงวทยสมพนธมตร

ตองมใบอนญาตถงฟงได

ลายมอเขยน จากสมดแบบฝกหดของพนศข

360

สารคด:ทานผหญงตองชวยถอดรหสหรอเขยนโคดดวยใชไหมครบทานผหญงพนศข: ไมไดถอดรหส แตใชวธเขยนเปนตวหนงสอ คอ

ฉนเขยนตวบรรจง จงชวยเขยนรหสดวยลายมอเปนภาษาองกฤษแบบ

ตวพมพใหญกอนทจะนำไปเขาเปนโคดลบเพอเปนการพรางหลกฐาน

เพราะหากถกจบไดกไมรวาเปนลายมอใคร และตอนนนใชพมพดดไมได

หากพวกญปนเขาจบได สมยนนมนตรวจกนรนวาเปนพมพดดจากไหน

บางครงกเขยนคำสงของนายปรดทจะสงไปตางประเทศ สวนฝายถอด

รหสนนมพวกเสรไทยสายองกฤษหรอสายอเมรกาเปนคนจดการ

สารคด:นสยสวนตวของอาจารยปรดเปนอยางไรครบทานผหญงพนศข : รสกใจรอนนดนง แตไมถงกบหนหนพลนแลน

หรอก แตวาทำอะไรกอยากจะเหนผลเรว เปนอยางน แลวกเชอคนงาย

บางทเราตองชวยดให นายปรดดคนไมคอยเปน นกวาเหมอนตวเองหมด

สารคด : หลงสงครามโลกครงท ๒ อาจารยปรดไมยอมสงจอมพลป.กบพวกไปใหศาลอาชญากรสงครามทโตเกยวตดสนใชไหมครบทานผหญงพนศข : ไดตงศาลอาชญากรสงครามขนในประเทศไทย

พจารณาตดสนคนไทยดวยกนเอง ถาสงไปเมองนอกกไมแนวาจะเกด

361

อะไรขน ตอนนนโดนจบหลายคน หลวงวจตรฯ เอย ใครตอใครเอย เปน

เพอนกนทงนน ฆากนไมลงหรอก

สารคด : ขอความกรณาทานผหญงชวยเลาเรองเหตการณวนทเกดรฐประหาร๘พฤศจกายน๒๔๙๐ทานผหญงพนศข: วนนนฉนไมสบายเพราะไปถอนฟนมา กไมไดรบ

ประทานอาหารเยนดวยกน วนนนหลวงอดลฯ (พล.ต.อ. อดล อดลเดช

จรส ผบญชาการทหารบก) หลวงธำรงฯ (หลวงธำรงนาวาสวสด นายก

รฐมนตร) มารบประทานอาหารเยน ฉนกเขานอนกอนเพราะเปนไข ตอ

มาประมาณสองยามฉนกสงเกตมแสงไฟสาดเขามาในหองนอน ทหลงถง

รวาเปนไฟจากรถถงทจอดอยหนาธรรมศาสตร แสงไฟจาเชยว

แปลกใจ กลกขนมา ลมพดหนงสอพมพกระจาย ไมใชพดลมนะ เปนลม

จากแมนำ แลวฉนกลงไปชนลาง พบเดกทอยกบเรายนอยกบตำรวจท

เปนยามประจำบาน ตอนนนยงไมไดยง ฉนกถามวาทานอยไหน เดก

บอกวาทานไปแลว สกครหนงทหารกยงเขามา เรากเลยวงมารวมอย

หองนอนลกรมแมนำ

สารคด:ทหารยงเขามาในบานเลยหรอครบทานผหญงพนศข: ยงเขามาในบาน เจาะเขามาในหองพระ รขนาด

362

นกกระจอกทำรงได แตไมทะล เรากรวบรวมลกมาอยทหองเดยวกน

แลวกบอกใหลกนอนหมอบราบไปบนเตยงนะ ฉนกตะโกนออกไปวา

อยายง อยายง มแตเดกกบผหญง เขายงรว แหม รสกวาหลายสบนดนะ

เสยงมนอาจจะสะทอนดวย ฉนยงมใจเปนธรรมนะ คดวาไมไดยงกราด

ผลสดทายเขากพงประตเขามา ฉนกลงไปพบ มคณะนายทหารทเราไมร

จก เขาบอกวาจะมาเปลยนรฐบาล ฉนกวาทำไมมาเปลยนทน ทำไม

ไมไปเปลยนทสภาละ คณะทหารคนทวบาน ไมมตวนายปรดแลวนะ

ทานลงเรอรบจางทอยขางๆ ทาชางวงหนาหลบหนไปแลว

สารคด:ตอนนนหลวงอดลฯซงอยในฐานะผบ.ทบ.อยทไหนทานผหญงพนศข: สกตส หลวงอดลฯ มาหาฉน บอกวาผมไลพวก

กบฏไปหมดแลว ใหไปอยทปอมพระสเมร ตอนนนยงเปนผบญชาการ

ทหารบกอยน ทานกออกชอผทมายงบานเรา พอเชามบรรณาธการ

บางกอกโพสต มาสมภาษณและไดนำประโยคทฉนถามพวกทหารตอนท

เขามาคนไปลงหนาหนง เสรจแลวตอนสายๆ ร.อ. สมบรณ (พล.อ. ชาต

ชาย ชณหะวณ) เอารถถงมา เพอนสนทของฉน คณฉลบชลยย (ภรรยา

คณจำกด พลางกร) วงออกไปยนขวางพวกทหาร หามไมใหเขามาใกล

บรเวณโรงรถเพราะเปนมมอบ เกรงวาจะเอาสงของตองหามมาใส จงให

คนในบานรวมเปนพยานการตรวจคน ซงกไมมอะไร เราไมไดเปนฝาย

กอการกบฏ พวกเขาเปนผมาทำลายเรา แลวยงมาคน

363

สารคด:ตอนนนอาจารยปรดไมไดดำรงตำแหนงใดๆแลวทานผหญงพนศข: เปนเพยงรฐบรษอาวโส ตอนทหนไปตางประเทศ

กไมมเงนตดตว ตองยมจากกปตนเรอนำมนทโดยสารไปสงคโปร

สารคด:แลวหลวงอดลฯทวาไลไปหมดแลวทานผหญงพนศข : กไมจรงนะ พวกกบฏกกลบมายดอำนาจไดอก

หลวงอดลฯ กลาออก ตอนหลงฉนมาอยบานปอมเพชร มาอยกบคณแม

หลวงอดลฯ มาเยยมเกอบทกคนเลย

สารคด : หลงจากทเกดเหตการณรฐประหาร ๘ พฤศจกายน๒๔๙๐ทานผหญงกออกนอกประเทศไปเลยหรอเปลาครบทานผหญงพนศข: ยงไมไดไปทนท ฉนไปอยเมองนอกป ๒๔๙๕ พอ

ป ๒๕๐๐ ไดกลบมาชวคราวเพราะมารดาปวยหนกมาก เสยงเขามา

หลงจากคณแมเสย พอเผาคณแมเสรจอยประมาณปครง พอป ๒๕๐๑

กออกไป กลบมาอกทป ๒๕๑๘ ไดมากหลงจาก(เพราะ)เหตการณ

๑๔ ตลา

364

สารคด:หลงจากอาจารยปรดลภยไปอยเมองจนบรรดาปญญาชนจำนวนมากในเมองไทยรวมกนจดตงคณะกรรมการสนตภาพสากลแหงประเทศไทย เพอตอตานการใชระเบดปรมาณ แตกถกรฐบาลทหารกวาดลางเพราะเกรงวาเปนพวกฝกใฝคอมมวนสต คณปาลลกชายคนโตกถกรฐบาลทหารจบไปเมอป๒๔๙๕ใชไหมครบทานผหญงพนศข : ตอนนนลกปาลถกเกณฑทหารและอยระหวาง

ลาปวย ตำรวจกมาจบตวถงในบาน ฉนพยายามทำใจเขมแขงเมออย

ตอหนา พอพวกนนกลบไปฉนวงขนไปรองไหดวยความคบแคนใจ

ลกปาลถกขอหากบฏสนตภาพ ถกตดสนจำคก ๒๐ ป แลวลดลงมา

เหลอ ๑๓ ป กบ ๔ เดอน แตขงอย ๔ ปกวา พอป ๒๕๐๐ กมกฎหมาย

นรโทษกรรมออกมา

สารคด:ทานผหญงกตดคกดวยใชไหมครบทานผหญงพนศข: หลงจากตำรวจเอาลกฉนไป สองวนตอมา ฉนไป

เปนเถาแกหมนคณศกดชย บำรงพงศ (เสนย เสาวพงศ) ตำรวจกมาจบ

ในงานนน แลวนำไปสอบสวนทสนตบาล ตอนนนลกสาวสองคนยงเลก

อย เลยตองเอามานอนทสนตบาลดวยสองคน ตำรวจทสอบสวนฉนคอ

พระพนจชนคด พเขยของ ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช พระพนจฯ ถาม

ฉนวา รจกพลเรอตร ทหาร ขำหรญ ผบญชาการนาวกโยธน ทตอนนน

365

ทางการกำลงลาตวอยไหม คอภายหลงการทำรฐประหารจนทำให

นายปรดตองออกนอกประเทศไปนน สถานการณตอนนนกไมนาวางใจ

ยงมการตดตามจบกมผเกยวของ หากจบสามไมไดกมาจบภรรยาไปแทน

ฉนจงไปอาศยบานพกคณทหารอยทสตหบชวคราว คณทหารตอนรบฉน

กบลกๆ อยางด เราอยทสตหบเกอบสามเดอน คณทหารเปนผกอการ

๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ มบญคณกบครอบครวเรามาก ตอนหลงคณะ

รฐประหารจะจบคณทหาร แตจบไมได คณทหารหลบไปทเมองปราณฯ

หรออยทไหนสกแหงไมแนชด

ทนมคนมาตดตอ บอกวาคณทหารเขาปา ฉนกฝากขาวของไปให

เขยนโนตใสเศษกระดาษฝากคนไป บอกวาถามหนทางอะไรกยนดทจะ

ชวยเหลอ พอคณทหารถกจบได กพบเศษกระดาษทมลายมอของฉน

ดงนนเมอตำรวจถาม ฉนกไมปฏเสธ เขาถามวานใชลายมอฉนไหม

ฉนกรบวาใช ฉนเขยนจรงๆ ขอหาฉนมขอนเทานนเทาทดในสำนวน

ฟอง นอกนนถามวานายปรดอยทไหน ฉนไมทราบทงนน ตอบไมได

ฉนไมไดคดกบฏกบใคร ลกกไมเกยว ไมพวพนกนเลย แตเขากจบฉน

ไปทำลายจตใจทำลายทกอยางหมด อสรภาพเรองเลก จตใจนเรองใหญ

ถกขงตดลกกรงเหลกอย ถาเผอไฟไหมเรากตายในนน และฉนกนกาแฟ

เฉพาะทบานชงให พอคนในบานเอากาแฟทบานชงใสกระตกมาให กยง

ตรวจไมใหเอาเขามา

นายปรดตองออก

นอกประเทศไปนน

สถานการณตอนนน

กไมนาวางใจ

ยงมการตดตามจบกม

ผเกยวของ หากจบ

สามไมไดกมา

จบภรรยาไปแทน

366

ตดคกได ๑๒ วน ตำรวจกพาไปศาล ผตองหาหญงคนเดยว ไมร

ใชกำลงเทาไหร ไปศาลแลวพวกหนงสอพมพกจะมาถายรป ตำรวจ

พยายามจะเอาฉนหลบกลอง พอถงศาลแลวกเหนพวกผตองหาคนอนๆ

นงเปนแถว แตของฉนไปนงเฉพาะ มตำรวจคม แหม ทเรศจรงๆ เชยว

ทำกบฉนขนาดน

สารคด:กลวไหมครบทานผหญงพนศข: ตอนนนไมกลวเลยนะ หลงจากตดคกได ๘๔ วน

อยการยกฟองฉน ตอนนนมตำรวจคนหนงเปนสารวตร ขณะนทานเสย

ชวตไปแลว แหม ดกบฉนเหลอเกน เวลานนทานเปนนายพนตำรวจตร

กคมฉนบางบางเวลา ทานกอตสาหวงไปหาเพอนทเปนอยการ ไปสบด

วาฉนจะถกฟองหรอเปลา อตสาหไปเหนดเหนอยกนดกดน ผลสดทาย

ฉนไมถกฟอง แตลกปาลถกฟอง พอศาลตดสนแลวจะเอาลกขนรถไป

เรอนจำลหโทษ ฉนกลววาจะเกดอะไรขนกบลก ฉนกขนรถไปดวย

นายตำรวจคนหนงกพดขวานจะเอาไปคกแลวนะวนน ฉนกบอกวา

คณไมรประวตของฉนด คณนกวาฉนกลวคกเหรอ คณปของฉน พระยา

ไชยวชตสทธสาสตรา เปนแมกองสรางคกแหงน และคณพอของฉน

พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา เปนอธบดราชทณฑคนแรกและคน

สดทายสมยสมบรณาญาสทธราชย แลวฉนจะกลวคกไดอยางไร

367

สารคด : หลงออกจากคกทานผหญงยายมาอยฝรงเศสแลวคอยหาทางไปหาอาจารยปรดทปกกงใชไหมครบทานผหญงพนศข: ตอนตดคก ฉนสะเทอนใจมาก เมอไดรบการปลอย

ตวออกมา มความรสกไมปลอดภยอกตอไป จงเหนวาไมสมควรอยเมอง

ไทย พอป ๒๔๙๖ กเดนทางไปอยฝรงเศสกบลกสองคนคอดษฎและวาณ

ทยงเลกอย จากนนพยายามตดตอนายปรดจนสำเรจ จงเดนทางไปอย

เมองจนพรอมกน จนกระทงป ๒๕๑๐ จงกลบมาฝรงเศสกบลก สาเหต

ทมากอนเพราะมาหาทางพานายปรดออกจากเมองจนไปอยฝรงเศส

เรากมเพอนฝงเกาๆ พอป ๒๕๑๓ กพานายปรดมาอยฝรงเศส

ตอนตดคก ฉนสะเทอนใจมาก เมอไดรบการปลอยตวออกมา มความรสกไมปลอดภย อกตอไป จงเหนวาไมสมควรอยเมองไทย พอป ๒๔๙๖ กเดนทางไปอยฝรงเศส กบลกสองคนคอดษฎและวาณทยงเลกอย จากนนพยายามตดตอนายปรดจนสำเรจ จงเดนทางไปอยเมองจนพรอมกน จนกระทงป ๒๕๑๐ จงกลบมาฝรงเศสกบลก

368

สารคด: ทำไมหลงรฐประหารป ๒๔๙๐ อาจารยปรดเลอกไปอยเมองจนทานผหญงพนศข: แลวจะไปทไหนละ เมองจนไมมสมพนธกบไทยน

กไปเมองจน ตอนนนยงไมเปนคอมมวนสต เปนยคสมยของเจยงไคเชค

ยงมอำนาจ อนทจรงนายปรดตองการลภยทประเทศเมกซโก แตรอง

กงสลอเมรกนทเซยงไฮ ซงเปนพวกซไอเอ ขดฆาวซาผานแดนอเมรกา

ทำใหนายปรดไมสามารถไปเมกซโกได รองกงสลอเมรกนคนนคอ

นายนอรแมน ฮนนา ตอมาเปนทตประจำประเทศไทย

หลงจากนายปรดประสบความลมเหลวในการกอการขบวนการ

ประชาธปไตย ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ นายปรดตองลภยไปตางประเทศ

อกครงหนง โดยตดสนใจไปประเทศจน ขณะนนพรรคคอมมวนสตจนได

ปกครองเกอบทวประเทศแลว

สารคด : ชวงทอยเมองจน กจวตรประจำวนของอาจารยเปนอยางไรบางครบทานผหญงพนศข: กอานหนงสอ ฟงวทยสถานบบซบาง ออสเตรเลย

บาง วโอเอบาง ญปนบาง รบฟงขาวสารจากเมองไทย ไมไดทำงาน

อะไร ทำงานสวนตว คองานบาน แตทางการจนจดคนมาดแลอำนวย

ความสะดวก มปจจยสใหเราตลอด

369

สารคด:รฐบาลจนตอนนนใหความชวยเหลอมากใชไหมครบทานผหญงพนศข: ฉนไมลมบญคณรฐบาลจนและราษฎรจน ฉนเปน

คนไมลมบญคณคน ตอนททางจนเกดอทกภยเมอหลายปมาแลว ฉน

กสงเงนตามมตามเกดไปชวยเหลอ เมอเรวๆ นกสงไปอก ตอนเราออก

จากเมองจนกไมมบาดหมางอะไรกนนะ เราออกมาดวยด

สารคด:ใครในรฐบาลจนทเปนคนจดการชวยเหลออาจารยปรดทานผหญงพนศข : นายกรฐมนตรโจวเอนไหล แตกคงตองชวยกน

หลายคน

สารคด:อาจารยปรดรจกโจวเอนไหลมากอนหรอครบทานผหญงพนศข: ไมรจกกนมากอน แตไดยนชอมากอน

สารคด:ไปเมองจนครงแรกอาศยอยทเมองไหนครบทานผหญงพนศข: ปกกง ตอนหลงทนอากาศหนาวจดไมไหว หนาว

มากขนาดลบ ๑๕ องศา หนาวนกนแตผกกาดขาว ซอกนทละเยอะๆ

แลวขดหลมลงไปทำเปนตเยน จงขอยายมาอยเมองกวางโจว อยใกล

บาน(เมองไทย) รบฟงวทยจากตางประเทศไดและไดอานหนงสอพมพ

จากฮองกงดวย

370

สารคด:ตอนนนงานหลกของอาจารยปรดคอการเขยนหนงสอทานผหญงพนศข : เขยนบทความตางๆ เขยนหนงสอ ความเปน

อนจจงของสงคม เปนคนเขยนหนงสอลายมอด

สารคด:ชวงนนอยไดเพราะบำนาญทานผหญงพนศข: ตอนแรกรฐบาลตดบำนาญตงแตเรมคดสวรรคต

ทงๆ ทไมไดเปนจำเลย ในคำฟองไมมนะ แตเขากตดเราแลว เวลานน

เมอพนจากตำแหนงผสำเรจราชการฯ ไดบำนาญสงสด ๖๐๐ บาท เมอ

โดนตด นายปรดกฟองศาล จน ๒๐ ปผานไปกวาจะไดบำนาญ แตเขา

เพมใหนะ ตอนหลงไดเดอนละ ๔,๐๐๐ กวาบาท ตอนนนฉนตอง

ขายบานขายทดน คนเขาถามขายทำไม ไมขายแลวเอาอะไรกน มอะไร

กขายหมด แลวฉนกมรายไดจากคาเชาบาน แลวกขายบาน ขออนญาต

เอาเงนออกไปซอบาน สมยนนคณปวยเปนผวาการธนาคารชาต

สารคด:อาจารยปวยรจกอาจารยปรดมาตงแตสมยใดครบทานผหญงพนศข : คณปวยเปนลกศษย ตอนทอยมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร คณปวยไปทำงานหองสมดธรรมศาสตร เรยนไปดวย

ทำงานไปดวย

เมอพนจากตำแหนง

ผสำเรจราชการฯ

ไดบำนาญสงสด

๖๐๐ บาท เมอโดนตด

นายปรดกฟองศาล

จน ๒๐ ปผานไป

กวาจะไดบำนาญ

แตเขาเพมใหนะ

ตอนหลงไดเดอนละ

๔,๐๐๐ กวาบาท

371

สารคด:อาจารยปรดเคยคดจะกลบเมองไทยใชไหมครบทานผหญงพนศข : อยากกลบบาน แตถาเรากลบมาแลวบานเมอง

วนวาย ตองมคนไมชอบ แลวอยางนจะกลบไดยงไง อยากใหบานเมอง

สงบ คดวาอยตางประเทศดกวา ใจนะอยากกลบ ถากลบมาไมสงบกเปน

คนไมรกชาต เราตองการใหชาตบานเมองมความสงบรงเรอง

สารคด:มคนไปเยยมอาจารยปรดตลอดเวลาใชไหมครบทานผหญงพนศข: ม คอการเยยมมหลายอยาง ไปเยยมดวยนำใสใจ

จรง ระลกถงคณงามความดเกาๆ ไปดกม อยากรวาอยกนอยางไร

บางคนทสนทกนแตไมกลาไป กลวมคนไปแจงกบรฐบาล ขนาดฉน

จะขายทดน คนจะซอพอรวาเปนชอของนายปรดกกลวแลว ทดนของ

นายปรดททงมหาเมฆ ซอไวถกๆ ไรละสามบาทหาสบสตางค ตงแตเปน

ทงนา คนซอบอกวาตองไปถามรฐบาลกอน แลวรฐบาลมาเกยวอะไรดวย

จะขายของตวเองยงยาก ตองไปถามรฐบาล

สารคด:แตกจำเปนตองขายเพอหารายไดทานผหญงพนศข : กใหพรรคพวกชวยกนซอ เพอวาใหเราไดมกน

มใช ถาฉนไมขายจะเอาเงนทไหน บำนาญกไมได บานทสลมและสาทรก

ตองขาย เพราะเราไมไดคาขาย ฉนเหนเดยวนนะ ทำไมนกการเมองรวย

อยากกลบบาน

แตถาเรากลบมาแลว

บานเมองวนวาย

ตองมคนไมชอบ

แลวอยางนจะกลบ

ไดยงไง อยากใหบาน

เมองสงบ คดวาอย

ตางประเทศดกวา

ใจนะอยากกลบ

ถากลบมาไมสงบ

กเปนคนไมรกชาต

เราตองการใหชาตบาน

เมองมความสงบรงเรอง

372

จง ฉนไมเขาใจ เอาเวลาราชการไปคาขายเหรอ เราใชเวลาทงหมดให

แกราชการ ไมไดเอาเวลาของราชการมาทำมาหากน ซงถานายปรดจะ

ทำมาหากน กมหวนะ ไดรบใบประกาศนยบตรชนสงทางเศรษฐกจ ม

ความสามารถหลายอยางททำอะไรตออะไร แตทานไมไดทำเพอตนเอง

ทำใหประเทศชาต

สารคด:อยากใหทานผหญงชวยเลาถงวนทอาจารยปรดเสยชวตทานผหญงพนศข: อยดๆ กนงเขยนหนงสอนนแหละ เขยนเสรจแลว

จะใหลกคนหนงตรวจทาน กใหฉนออกไปตาม แตลกไมอยออกไป

ทำงานกอน ฉนกกลบเขามา เหนนายปรดถอดแวน พดอะไรสองสามคำ

ฉนกจำไมได แลวเอนตวลงพงพนกเกาอคอพบแลวนงไป ฉนกรบไป

หยบยาฉกเฉนทหมอเขาใหไว แลวกรบโทรศพท ลกอกคนกเชาบาน

อยขางๆ เพราะบานเราเลก เขามครอบครว ใหคนไปตาม เผอญมหลาน

เรยนแพทยจฬาป ๔ มาพกอยทบาน กใหเขามาชวยผายปอด แลวก

โทรศพทเรยกแพทยฉกเฉน หมอสงไวใหเรยกรถแอมบแลนซกอน

เพราะวาแอมบแลนซของเขามเครองเคราครบ เขากมาปมหวใจ แตชวย

อะไรไมไดแลว นายปรดไมไดทรมานเลย สนใจอยางสงบ หมอประจำตว

มาทหลงบอกวาตายอยางงดงาม

373

สารคด:ตงรางของทานไวทบานอยหลายวนทานผหญงพนศข: นอนอยทบาน ไมไดใสหบตงหาวน มคนไทยจากท

ตางๆ ในฝรงเศสและยโรปมาเยยมเคารพ ทานเสยวนจนทร องคาร พธ

พฤหสบด ศกร ถงไดลงหบ นอนอยบนเตยงนอนเฉยๆ น เหมอนคน

นอนหลบ เลบ แกม ไมไดซดเลย ผม หนวด เลบ ยงงอกยาวออกมา

เหมอนยงมชวตอย เจาหนาทบอกไมใหเราถกตว แลวมยาอะไรไมรวาง

ไว ทำสะอาด พอดเดอนพฤษภาคมอากาศเยน ความจรงถาเปนโรคอน

ไมไดนะ เมองฝรงไมใหตงศพอยทบาน

สารคด:สถานทตไทยมาหรอเปลาครบทานผหญงพนศข: ทานทตมาสวนตว เพราะวารฐบาลในขณะนนไมม

ความเหน ทานไมพดกเลยไมทำอะไร มเพอนลกอยตางประเทศ

โทรศพทถามวารฐบาลสงทำมย ไมมเลย รฐบาลไมสงอะไรเลย รฐบาล

ใบ เหนใจทตนะ เราเลยขอความชวยเหลอเปนการสวนตว พอดทาน

ปญญาฯ กำลงอยทองกฤษ ทานรขาว ทานกโทรศพทมาแสดงความ

เสยใจ เราจงนมนตทานมาเปนประธานประชมเพลง ยงมพระจากเมอง

องกฤษอกสามรปมาสวดให เอาผาไตรมาชวย เดนทางมาเอง แลวมพระ

ในฝรงเศสอก ทานปญญาฯ เปนประธาน ทานกกลาวสดด มคนไทยใน

ฝรงเศสและในยโรปไปเผากนเยอะ นกบนและเจาหนาทการบนไทยท

๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖ วนทปรดละสงขาร

374

เผอญไปปารสขณะนน อตสาหไปเผากนหมด คนรจก ไมรจกนะ

อตสาหไปกน กเผากนเดยวนน เกบกระดกเดยวนน ละเอยดเชยว สงไว

น บอกใหเปนขเถา ไมมชนเลย แลวยงมอดตทตฝรงเศสในเมองไทย

นายกรฐมนตรฝรงเศสกสงพวงหรดมาแสดงความเสยใจ

สารคด:แลวป๒๕๒๙เหตใดถงเอาอฐกลบมาเมองไทยทานผหญงพนศข : ทแรกลกบางคนคดวาเอากลบมาทำไมในเมอ

บานเมองเปนอยางน แตเรากมบานทเมองไทยนนะ ตดสนใจสามป

ถงไดมา ทนทางธรรมศาสตร เวลานนทานอธการบดคณหญงนงเยาว

ชยเสร บอกวาทางธรรมศาสตรจะตอนรบเอง ฉนกไมออกความเหน

ไมคดคาน ทธรรมศาสตรทำบญ ๕๐ วน ๑๐๐ วน ฉนกทำบญทวด

พนมยงค ทางธรรมศาสตรเขากทำใหเตมท เขาใหนกศกษาตดแผนปาย

สดำๆ แลวแจกกลอนของสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

วดราชบพธฯ ทานเขยนกลอน “ชด” แหม ซงเหลอเกน

สารคด:อาจารยปรดเขยนพนยกรรมไวหรอเปลาทานผหญงพนศข: ม เคยเขยนวา ถามทรพยสมบตอะไรกยกใหฉน

คนเดยว และสงดวยปากเรองเผาศพใหเผาใหละเอยด

“ชด” คตธรรมในสมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรณายก วดราชบพธฯ

375

สารคด:อาจารยปรดสนทกบทานพทธทาสทานผหญงพนศข : กรจกกนด ไมถงกบสนทอะไร เคยนมนตมา

สนทนาธรรมกนสมยสงคราม เมอทานมาแสดงธรรมทมหามกฎฯ กไปฟง

และนมนตมาททำเนยบทาชาง และเคยขอใหทานพทธทาสตงสำนกสงฆ

เชนเดยวกบสวนโมกขพลารามทจงหวดพระนครศรอยธยาซงเปนบาน

เกด แตมาเกดรฐประหาร ๒๔๙๐ จงทำใหโครงการนตองลมเลกไป

สารคด:กบทานปญญาฯกคนเคยกนทานผหญงพนศข: กเคยมาเยยมกนทบาน ทปารสนะ ทานกไปตาง

ประเทศกนบอยๆ สมเดจพระพฒาจารยวดมหาธาต พระพมลธรรม ก

สนทกน เมอเราประสบเคราะหกรรมทานกมาเยยม บอกวา อาตมาไม

หวงหรอก ทานรฐบรษ เพราะทานรจกธรรมะ หวงทานผหญง พอมา

เหนแลว บอกไมตองหวง ทานกอตสาหมาเยยม สมเดจฯ วดสระเกศ

กไปสองครง แลวทานเจาคณปยตโตเวลานนตามไปดวย

ฉนจากเมองไทยไป ๑๗-๑๘ ป ไป พ.ศ. ๒๕๐๑ กลบ พ.ศ. ๒๕๑๘

คนแรกทฉนไปกราบคอสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

วดราชบพธฯ ทานไมไดรบทกฏ แตออกรบในพระอโบสถ ทานใหเกยรต

เราทงทขณะนนเราไมมเกยรตอะไรแลว พระทานยตธรรม เทยงธรรม

ไมเชอคำพดทกลาวหาเรา พระทานปญญาสง คนทเชอคอคนทไมใชสต

ประกอบดวยปญญา

พนศขรำลกความหลง

377

ทานผหญงพนศข*

ทานอาจารยปรด พนมยงค เคยกลาวไววา... ทานผหญงพนศข พนมยงค คอภรรยาและเพอนทดทสดของ

ขาพเจา โดยอยเคยงขางขาพเจาตลอดเวลา แมในยามประสบเคราะห

กรรม!

ในโอกาสครบรอบ ๑๐๐ ปชาตกาลของทานอาจารยปรด ในวนท

๑๑ พฤษภาคมน ดฉนมความตงใจอยางแรงกลาทจะไดสนทนากบ

ทานผหญง เพราะเชอวาในการรำลกถงทานอาจารยนน จะรำลกผาน

ผใดดไปกวาภรรยาและเพอนทดทสดผนเปนไมม...

ทานผหญงพนศขเพงจะครบ ๘๘ ปเตม ไปเมอวนท ๒ มกราคม

ทผานมา และเมอดฉนไดไปกราบทานเมอปลายเดอนเมษายน ทาน

ผหญงยงคงงดงามสมวย แขงแรง สดชน สมเสยงสดใส โดยเฉพาะยาม

ยอนคยถงเรองในอดต

“สำหรบตวฉนนนะคะ นายปรดนใหความรก ใหความรและมอบ

* จาก คอลมน “สกวนหนงดอกไมจะบาน” ตพมพใน นสพ. ผจดการ วนจนทรท ๘ พฤษภาคม ๒๕๔๓ โดย รงมณ เมฆโสภณ

หมายเหต - เชญฟงรายการ “ดนตรในหวใจ” ของทานผหญงพนศข พนมยงค ซงไดออกอากาศทางวทยบบซ ภาคภาษาไทย เมอเวลา ๑๙.๓๕ น. ของวนองคารท ๙ พฤษภาคม ๒๕๔๓ และออกอากาศซำอกครงในรายการภาคเชา เวลา ๖.๓๐ ของวนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๔๓ จาก CD ทอภนนทนา-การในทายเลมของหนงสอน

378

ความไววางใจให...อยไกลกนยงไงกถายทอดความรให ไมหยดยงเลย

เรยนกนจนแก คอไดรบความร ฉนเรยนหนงสอกไมมาก แตมาอยกบ

คนทเปนครบาอาจารยกไดรบความร ไดรบอะไรตางๆ”

ชวงทครอบครวทานอาจารยปรดไดรบผลกระทบจากความผนผวน

ทางการเมองมากทสดกคอ หลงการรฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐

ททำใหทานปรดตองลภยไปตางประเทศ...

ครงนนเองทเมอทานผหญงไดยนบตรสาวคอ คณดษฎ พนมยงค

รองเพลง Un bel di หรอ One Fine Day จากอปรากรเรองมาดาม

บตเตอรฟลาย (Madame Butterfly) แลวถงกบนำตาซม...

“ซงใจมาก...คอเมอกอนถกจบนะคะ ลกดษฎรองเพลงจากมาดาม

บตเตอรฟลาย - One Fine Day คอเวลานนนายปรด อยทไหนกไมร...

พอลกรองเพลงน ฉนนำตาซมเลย บอกไมถก นพดยง...”

เสยงทานผหญงกลวสะอนเมอพดถงตรงน...

ทานผหญงเสรมดวยวา ทซาบซงใจอยางมากเปนเพราะเนอรอง

ของเพลงนกลาวถงการรอคอยวนกลบของบคคลอนเปนทรก รอคอย

อยางมความหวงวา สกวนหนงจะไดพบกนอก

อกชวงหนงทสรางแรงกดดนอยางมากกคอ เมอทานผหญง

ซงนอกจากจะตองเศราเสยใจกบการพรากจากสามอนเปนทรกแลว

ยงถกจบในขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร เมอวนท

“ซงใจมาก...

คอเมอกอนถกจบนะคะ

ลกดษฎรองเพลงจาก

มาดามบตเตอรฟลาย -

One Fine Day คอ

เวลานนนายปรด

อยทไหนกไมร...

พอลกรองเพลงน

ฉนนำตาซมเลย

บอกไมถก นพดยง...”

379

๑๕ พฤศจกายน ๒๔๙๕ กอนวนครบรอบแตงงานเพยงวนเดยว...

ลกชายคนโตคอ คณปาล พนมยงค กถกจบในขอหาเดยวกน...

ทานผหญงถกคมขงอยนานถง ๘๔ วน ทานผหญงบอกกบดฉนวา

สงหนงททำใหจตใจสงบเวลานนกคอเสยงดนตร... ดนตรททานผหญง

เรยนรมาแตครงยงเยาว

“กทำจตใจสงบนะคะ ไมดนรนอะไร คอวาถกจบกทนอยได ๘๔ วน

ขาดอสรภาพ แลวกอยมาจนอายปานน...(ดนตร) กคงมสวนบาง แต

จตใจนสำคญ เราไมยอมทอถอย ทนคอจะตองอยไป จะเอาความอยน

เปนชยชนะ”

พนศขกลาวสนทรพจนในงาน การแสดงซมโฟน “ปรดคตานสรณ”

โรงละครแหงชาตเวยดนาม กรงฮานอย ๑๑ กรกฎาคม ๒๕๔๕

นกรองประสานเสยงสวนพลรองเพลงให “คณยาย” ฟง (๒๕ ธนวาคม ๒๕๔๙)

381

ทานผหญงไมเคยแสดงความออนแอออกมาแมสกนอย!

หลงจากไดรบอสรภาพแลว ทานผหญงจงไดตดสนใจเดนทางไป

ฝรงเศส องกฤษ สวเดน ผานสหภาพโซเวยต ปลายทางคอจน เพอทจะ

พบกบทานอาจารยปรดทนน หลงจากทตองพลดพรากกนเปนเวลานาน

๕ ป...

ระหวางการใชชวตรวมกนในตางประเทศ ไมวาจะเปน ๑๓ ปในจน

หรอ ๑๘ ปในฝรงเศส ภารกจนอกเหนอจากการเปน “แมบาน” ของทาน

ผหญงพนศข คอการชวยทานอาจารยปรดรบฟงวทยตางประเทศเพอ

ตดตามความเคลอนไหวของโลกและของเมองไทย

“ตนเชาขนมากฟงวทย ดมนำชา ฉนเปนคนชงให ชาจนนะคะ

ไมใชชาฝรง ฟงบบซ ฟงอะไรนแลวแตเวลา...อยกบเครองวทยทราน-

ซสเตอรเลย บางทกสลบกน ไปเดนเลนหรอไปนงรบอากาศกเอา

ทรานซสเตอรไปตง และอกคนอาจจะอยขางบนฟงวทยอกเครอง กอย

อยางน”

ชวตของทานอาจารยปรดนน เวลาสวนใหญจะหมดไปกบการรบ

ฟงขาวสาร แตกมบางครงททานอาจารยฟงเพลง โดยเฉพาะเพลง

จากอปรากรเรอง Carmen อยางไรกตาม ทานผหญงกไดเลาใหฟงตอน

หนงดวยวา ทานอาจารยปรดในฐานะผอำนวยการสรางภาพยนตรเรอง

พระเจาชางเผอกเพอเปนบรรณาการใหกบสนตภาพ ในชวงทเมฆ

382

หมอกแหงสงครามโลกครงใหมปกคลมไปทวโลกนน เปนผเลอกเพลง

สายสมร จากจดหมายเหตลาลแบร ซงเปนเพลงไทยโบราณครงสมเดจ

พระนารายณมหาราช ใหพระเจนดรยางคเรยบเรยงเสยงประสานเพอ

เปนเพลงประกอบภาพยนตร ซงตอมาไดมผมาใสเนอรองและเรยกวา

เพลงศรอยธยา

แมเวลาผานไปเนนนาน แตดเหมอนวาความทรงจำของทาน

ผหญงยงคงแจมชด โดยเฉพาะเมอรำลกถงสงตางๆ ททานอาจารยปรด

ทำเพอแผนดนและมวลราษฎรไทย และตวทานผหญงกไดตอสเคยงขาง

ทานอาจารยปรดมาโดยตลอดจากการถกใสรายตางๆ นานา... ตอสแม

เมอทานอาจารยลวงลบไปแลว จนกระทงคดวามผเขาใจทานอาจารย

ปรดมากขนจงไดยต!

“วนนตองดกวาวนวานเปนธรรมดา...”

ทานผหญงพนศขรำพงอยางมนใจและสขใจ...

ในโอกาส ๑๐๐ ปชาตกาลของทานอาจารยปรดน คนรนใหมท

เคารพและตระหนกถงคณงามความดของทานอาจารยไดแตงเพลงขน

มาใหม ๒ เพลงดวยกน คอ เพลงซมโฟน หมายเลข ๔ ปรดคตานสรณ

“วนนตองดกวาวนวานเปนธรรมดา...”

ทานผหญงพนศขรำพงอยางเชอมนและสขใจ...

383

ประพนธโดย คณสมเถา สจรตกล ซงนำชวประวตของทานอาจารยปรด

มารอยเรยงเปนบทซมโฟน และเพลงคนดมคา ประพนธเนอรองโดย

คณจรยวฒน สนตะบตรและคณไกวล กลวฒโนทย ทำนองโดยคณไกวล

อกเชนกน

สำหรบเพลงคนดมคาน ทานผหญงพนศขและครอบครวทาน

อาจารยปรดเหนวาตรงกบคณงามความดของทานอาจารยและทกคนท

ทำความด...แมเพลงนจะไมมคำวา “ปรด” ปรากฏอยเลยกตาม

กอนกราบลา...ดฉนไดเรยนถามทานผหญงถงความคดถงทมตอ

ทานอาจารยปรด

ทานผหญงพนศขเงยบไปอดใจ กอนทจะตอบเสยงเครอวา

“กเปนธรรมดานะคะ...คอวาไมมทปรกษา”

นกรองประสานเสยง ขบรองใน การแสดงซมโฟน “ปรดคตานสรณ” ๙ พฤษภาคม ๒๕๔๓ ณ ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย

ลกทง ๖ คน ลลตา ปาล สดา ศขปรดา ดษฎ วาณ

385

ทานผหญงพนศข พนมยงค ในบทบาทแม*

“ทานผหญงพนศข พนมยงค มใชเปนเพยงบคคลหนงท

มชอผานเขามาในประวตศาสตรในฐานะเปนภรยาของทานรฐบรษ

อาวโสปรด พนมยงคเทานน แตชวตของทานผหญงเปนประวต-

ศาสตรสวนหนงดวยทเดยว อยางนอยในกระแสแหงความผนผวน

ปรวนแปรของเหตการณบานเมองทชวตของทานผหญงพนศขถก

กระทบกระแทกอยางหนกหนวงครงแลวครงเลาตลอดชวงเวลา

ยาวนาน ทานผหญงรเหน รสก มองสถานการณและเหตการณ

เหลานนอยางไร รวมทงนำชวตและบคคลทเกยวของโดยเฉพาะ

ครอบครวลลวงผานพนมาไดอยางไรกเปนเรองทนาสนใจศกษามาก”

ขอความขางตนคดจากคำอนโมทนาของพระธรรมปฎก (ป.อ.

ปยตโต) ทไดเขยนไวในหนงสอ ๗ รอบ ทานผหญงพนศข พนมยงค

“สาวกา” ขออนญาตยกมาประกอบเปนดงภาพฉายใหเหนชวตของทาน

*จากบทสมภาษณเรอง “ทานผหญงพนศข พนมยงค ในบทบาทของแม” ในนตยสาร สาวกา โดยเสถยรธรรมสถาน ฉบบท ๓๒ มถนายน ๒๕๔๓

386

ผหญงพนศข พนมยงค และเปนเสมอนบทนำเขาสชวตของทานผหญง

ในอกแงมมหนง คอบทบาทของแม ผตองประคบประคองลกๆ ถง

๖ คน ในยามทชวตประสบความทกขยาก และนบเปนความกรณาททาน

ผหญงและครอบครวไดใหโอกาส “สาวกา” สมภาษณและนำมาถายทอด

สผอาน

ขอทราบถงชวตประจำวนของทานสกเลกนอยคะ ชวงนสขภาพของทานเปนอยางไรบางคะ

มโรคประจำตวหลายอยาง อาย ๘๘ เตมยางเขา ๘๙ นยนตากม

ปญหา ทกอยางเปนไปตามกฎธรรมชาต ต ๓ ต ๔ กตนแลว เปดวทย

ฟงขาวบางหรอดรายการโทรทศนบาง ยงไมถง ๖ โมงกลงมาขางลาง

เตรยมอาหารเชาสำหรบตวเอง อานหนงสอพมพรายวน ฟงวทย อาน

หนงสอธรรมะบาง แลวเดนเลนในบรเวณบาน พอตอนสายๆ มญาตมตร

มาเยยมเสมอ บางวนอาจมงานเกยวกบนายปรดทตองไปรวม หรอถา

เปนวนศกรมตลาดนดทจฬาฯ กจะไปจายตลาดซอของกน หลงอาหาร

กลางวนเปนเวลาพกผอนกจะไมรบแขกจนถงเวลาบาย ๔ โมง ถา

วนไหนมงานศพของผทรจกคนเคยกจะไปลาและอโหสกรรมกนเปนครง

สดทาย วนกอนเพอนรกสมยเรยนคอนแวนตดวยกนตาย ฉนกไปรด

นำศพดวยความอาลย เยนๆ เดนเลนอกรอบหนง กถงเวลาอาหารคำ

387

รบประทานอาหารเบาๆ หรออาหารทเหลอตงแตมอกลางวนประเภท

นำพรกมะมวงผดกบปลาสลด สลบกบสลด ดขาวภาคคำเสรจแลว

ประมาณ ๓ ทมกสวดมนตเขานอน

ทานอบรมดแลลกอยางไร ทงทลกบางคนแยกยายกนอยคนละประเทศ

ลกทง ๖ คนเลยงมาเอง แตกมพเลยงเปนผชวย ฉนใหนมลก

คนละประมาณ ๑ ถง ๓ เดอน ตอมาไมมนำนมกตองใหนมผง แลว

กเสรมอาหารประเภทนำขาว กลวยนำวา มะละกอ ลกๆ กโตขนอาศย

ดความประพฤตปฏบตของพอแม กมการกลาวตกเตอนบาง หลง

รฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ นายปรดตองลภยการเมองไปตาง

ประเทศ ฉนจงเปนทงพอและแม หรออยางเชนฉนถกตำรวจจบกมใน

ขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร หรอทเรยกกนวา “กบฏ

สนตภาพ” ๘๔ วนทสญสนอสรภาพ ฉนไมยอมจำนน เพราะฉนไมผด

ฉนไมรองไหใหใครเหน สงเหลานลกๆ กซมซบ ลกชายคนโต (ปาล) ก

ถกจบขอหาเดยวกน เขากเขมแขงไดกำลงใจจากแม เขาตดคกนาน

เกอบ ๕ ป ... ลกฉนทง ๖ คน เวนคนโต (ลลตา) ซงสมองไมพฒนา

ทกคนมการมงานทเปนประโยชนตอตวเองและตอสงคม แคนสำหรบ

ผเปนแมกพอใจแลว

พนศขกบลลตา ปาล และสดา

388

ทานมวธใดทจะชวยใหคลายความคดถงหรอหวงใย ทำใจ ยอมรบสภาพทเปนอย ความคดถงหรอหวงหาอาทรยอม

มอยเปนธรรมดาแตจะไมทำตวเองใหมทกข เชอวาคงไมนานหรอก

ครอบครวเราจะไดอยกนตามประสาพอแมลก แหม ใครจะคดวาความ

หวงนเลอนลอย ไมสมหวง

ถงวนน ชวตของทานอาจเปนแบบอยางใหลกหลานไดศกษา เรยนร ทานมหลกธรรมในการดำเนนชวตอยางไร เมอตองเผชญชวงเวลาทยากลำบาก

ตงแตเดก คณพอ (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา–ขำ ณ ปอม-

เพชร) สอนใหฉนและพๆ นองๆ ตองมศล ๕ ซงฉนกยดเปนแนวปฏบต

ในการดำเนนชวตมาโดยตลอด และเมอฉนมาใชชวตอยกบนายปรด

นายปรดเปนผทยดมนในคำสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เรา

สองคนมความเชอเหมอนกนวา ชวตของเราเมอมขนยอมมลง เมอมสข

ยอมมทกข เมอมความราบรนยอมมความยากลำบาก นายปรดเคยม

ตำแหนงสงเปนถงผสำเรจราชการแทนพระองค เปนรฐมนตรและนายก

รฐมนตรหลายสมย เปนหวหนาขบวนการเสรไทยทตอตานการรกราน

ของญปน ในสมยสงครามโลกครงท ๒ ...แตแลวนายปรดตองลภยไป

ตางประเทศ ตองพลดพรากจากกนเปนเวลารวม ๕ ป ฉนถกจบกม

แตแลวนายปรด

ตองลภยไปตางประเทศ

ตองพลดพรากจากกน

เปนเวลารวม ๕ ป ฉนถก

จบกมคมขง จากนนตอง

ใชชวตในตางแดน ๓๐

กวาป เปนใครกตองคดถง

บานเกดเมองนอน...

ฉนผานมาแลวทกอยาง

ทมชวตอยทกวนนก

เพราะเชอวา “ธรรมยอม

รกษาผประพฤตธรรม”

389

คมขง จากนนตองใชชวตในตางแดน ๓๐ กวาป เปนใครกตองคดถง

บานเกดเมองนอน... ฉนผานมาแลวทกอยาง ทมชวตอยทกวนนกเพราะ

เชอวา “ธรรมยอมรกษาผประพฤตธรรม”

ทานเลนเครองดนตรประเภทใดบาง และทานมสวนชแนะให ลกหลานสนใจทางดนตรหรอไมคะ

ตอนแรกคณพอใหฉนหดซอดวง เรามพนองหลายคน เลยเปน

วงดนตรไทยเลกๆ คณพอใหพวกลกๆ แสดงความสามารถในเวลา

ททานรบประทานอาหารเยน พอฉนอาย ๑๓ ขวบ ทานใหฉนไปเรยน

เปยโนทโรงเรยนเซนตโยเซฟคอนแวนต กเลยชอบเปยโน ตอนไปอย

ประเทศจน ซงเปนประเทศสงคมนยม ฉนมเงนตดตวไปบาง ซอเปยโน

(มอสอง) และโนตเพลงมาฝกซอมเอาเอง ลกๆ ฉน ผหญงใหเรยน

เปยโน ลกผชายใหเรยนไวโอลน แตทเอาจรงเอาจงดานดนตร เปนคร

สอนดนตร กมสดาสอนเปยโน ดษฎสอนขบรอง

ทำไมอาจารยดษฎจงกลาววา ทานเปนครดนตรคนแรก คงเปนตงแตเกด ดษฎไดยนเสยงดนตรตงแตอยในทองฉน บางท

ฉนกดดเปยโนอะไรอยางน

พนศขกบสดา และศขปรดา

390

มบทเพลงใดบางไหมทชวยปลอบประโลมยามทานมทกข ไมมเพลงไหนเปนพเศษ แตมอยเพลงหนง เวลาฟงทไรรสก

สะเทอนใจมาก คอตอนนนนายปรดลภยการเมอง ฉนไมรเลยวานายปรด

อยหนใด ทกครงทดษฎรองเพลง One Fine Day จากอปรากรเรอง

Madame Butterfly ของคตกวปชชน (Puccini) ฉนนำตาซมทกครง

เนอเพลงพรรณนาการรอคอยการกลบมาของคนทเรารก ซงกเหมอน

ตวฉน รอคอยวาสกวนหนง นายปรดจะกลบมา แตแลวพอกบแมและ

ลกอก ๖ คน ไมเคยไดอยพรอมหนาพรอมตากนอกเลย หลงรฐประหาร

๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ กระจดกระจายกนอยตางประเทศตางทวป

ในงาน ๑๐๐ ปชาตกาลทานปรด พนมยงค ทำไมจงเลอกใชดนตรเปนสอในการรำลกถงทานรฐบรษอาวโสคะ

วนท ๑๑ พฤษภาคมปน ครบรอบ ๑๐๐ ป ชาตกาลนายปรด องค

การยเนสโก (UNESCO) ไดประกาศในปฏทนการเฉลมฉลองบคคล

สำคญและเหตการณประวตศาสตร ค.ศ. ๒๐๐๐–๒๐๐๑ วานายปรดเปน

หนงในบคคลสำคญของโลก ทางเมองไทยทงภาครฐและภาคเอกชน

กไดจดกจกรรมหลายอยาง ในดานศลปะ มทงละคร ลเก จตรกรรม แลว

กดนตร จะมอะไรอกบาง ฉนกจำไมไดเพราะเยอะไปหมด สวนดนตรนน

ฉนทราบมาวาสมเถา สจรตกล มความประสงคทจะประพนธซมโฟน

พนศขกบดษฎ

พนศขกบดษฎ และวาณ

391

ปรดคตานสรณ ดนตรเปนสอสากลและดรยนพนธนไดสะทอนชวตและ

ผลงานของนายปรดตงแตเกดจนถงวาระสดทายของชวต ทนาสนใจกคอ

กระบวนท ๔ ของซมโฟนหมายเลย ๔ ของสมเถา สจรตกล ไดนำพทธ

วจนะในธรรมบทภาษาบาลมาเปนเนอรอง อยางเชนทอานใหฟงดงน

“ยอดเขาทปกคลมดวยหมะยอมมองเหนไดแตไกลฉนใด

ความดของมนษยกยอมมองเหนไดแตไกลฉนนน”

หรออกตอนหนง

“ขาฯ จะอดทนและวางเฉยตอคำนนทาวาราย

เสมอนเชนชางศกทอดทนและฝาฟนคมศรทกระหนำมา”

การแสดงซมโฟน “ปรดคตานสรณ” ๙ พฤษภาคม ๒๕๔๓

หอประชมใหญ ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย

392

หรอ

“จงยนดตอสงทร ปกปองจตไว

พาตนเองใหพนจากหนทางทเตมไปดวยขวากหนาม

เชนเดยวกบชางทพาตนเองใหพนจากดนโคลน”

และตอนสดทาย

“ผใดสละแลวและวางเฉยตอคำตฉน ปรามาสและโซตรวน

ดวยพละอนยงใหญเชนกองทพแหงขนต

ขาฯ เรยกเขาผนนวา พราหมณทแทจรง

ผใดเปนผมญาณอนลำลก

ผใดเปนผมความเฉลยวฉลาดเปนเลศ

ผใดทรแจงมรรคาและอมรรคา

ผใดทไดไปถง ณ จดสงสดแลว

ขาฯ เรยกเขาผนนวาพราหมณทแทจรง

พฤษภอนงามเลศแกลวกลา ปราชญผสามารถ

ผชนะอนปราศจากแลวซงกเลส

ผซงไดชำระลางมลทนสนแลว ผทตนแลว

ขาฯ เรยกเขาผนนวา พราหมณทแทจรง”

393

สงทประทบใจฉนมาก

ทสดคอความซอสตย

สจรต ความรกชาต

รกแผนดน รกมวล

ราษฎรไทย ไมวาอย

เมองไทยหรออย

ตางแดน ความรสก

นกคดเชนนไมได

เปลยนแปลง

พทธวจนะเหลาน สอนใหเรามงทำความด เมอนำมารองเปนเพลง

ยอมงายทจะซมซาบ คดวาผฟงคงจะไดนำมาตรกตรอง นำมาเปน

หลกธรรมในชวต มากบางนอยบาง

ในฐานะภรรยา ทานไดเรยนรอะไรจากคชวต

ฉนแตงงานกบนายปรดเมอวนท ๑๖ พฤศจกายน ๒๔๗๑ รวม

ทกขรวมสขกนมาเกอบจะ ๕๕ ป จนถงวนทนายปรดละสงขารไป

เมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๖ ฉนไมเคยเหนนายปรดทำความเลว

จะมกแตทำความดนอยกบทำความดมาก สวนความผดพลาดและ

ความบกพรองยอมมเชนปถชนทวไป สงทประทบใจฉนมากทสดคอ

ความซอสตยสจรต ความรกชาต รกแผนดน รกมวลราษฎรไทย ไมวา

อยเมองไทยหรออยตางแดน ความรสกนกคดเชนนไมไดเปลยนแปลง

นายปรดไดยกยองฉนเปนเพอนทดทสด มอบความรกความไววางใจ

ใหฉนมาตลอด อกอยางหนงคอใหความร ตวฉนเองเรยนเพยงชน

Standard 7 (เทยบเทามธยมศกษาปท ๗ ในยคนน) แตหลงจากใชชวต

รวมกนมา นายปรดพยายามถายทอดวชาความรตางๆ ใหฉนจนแกเฒา

ตวนายปรดเองกเหมอนกน ชอบคนควาศกษาหาความร สนใจอยางสงบ

คาโตะเขยนหนงสอ

พทธทาสภกข แสดงสมโมทนยกถา ในโอกาสวนคลายวนเกดพนศข ๒ มกราคม ๒๕๓๖ ณ สวนโมกขพลาราม

395

“ผลของการทกอสรางไวดแลวยอมไมสญหาย”*

ฉนไดยนนามทานพทธทาสนานมาแลว เคยอานหนงสอของทานมาบาง ตอนททานมาเทศนาอบรมผพพากษาทมหามกฎฯ นายปรดไป

ฟงเปนบางครง ฉนกไปดวย...ประมาณป พ.ศ. ๒๔๘๕ นายปรดนมนต

ทานมาสนทนาทบานพก คอทำเนยบทาชาง เวลานนเปนผสำเรจ

ราชการแทนพระองค นมนตทานมาปรกษาเรองทวาจะขอใหทานชวย

เปดสวนโมกขอกแหงทอยธยา แตมอปสรรคททำใหไมสำเรจเสยกอน

เนองจากสงคราม...ชอบททานบอกวา หาสขไดจากทกข อนนแนนอน

เพราะตวฉนเองประสบมาแลว ไดรบความทกขอยางแสนสาหส เดยวน

กเรยกวาคลายแลว แกแลว ไมรจะทกขอะไรอก

บานเกดนายปรดทอยธยาตงอยหนาวด “วดพนมยงค” แตไมได

บวช คอใกลชดพระแตวาไมไดบวช สวนฉนตอนเดกเรยนหนงสอท

โรงเรยนเซนตโยเซฟฯ วนศกรกตองไปโบสถ แตวาทเรายงเชอมนใน

ศาสนาพทธ เพราะวาครอบครวมความใกลชดกบพระพทธศาสนา

* จากหนงสอ “รอยคนรอยธรรม ๑๐๐ ป พทธทาส” พ.ศ. ๒๕๔๙ สมภาษณ โดย รชพล กาญจนาคม เรยบเรยงโดย กรช วฒนกาล

396

คณพอฉน (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา) ทานมความคดเปน

วทยาศาสตร สอนไมใหเชอในสงทไมสามารถพสจนได ฉนอยบานปอม

เพชร ถนนสลม หลงอาหารคำคณพอมกพาลกๆ ไปเยยมบานเพอนท

ถนนสาทร เดนตดผานปาชาสลม โดยฉนมกจะรงทายแถว ตอนนน

ถอวาเปนการผจญภย แตตอมาไดกลายเปนความแขงแกรงเมอเผชญกบ

เรองตางๆ

ฉนกบนายปรดใชชวตกนอยางเรยบๆ นายปรดไปทำงานก

กลบบานตามเวลา กลบมากทำงาน ไมมเวลาทจะไปเทยวสนก ตงแต

แตงงานมา เงนเดอนใหฉนหมด ใชจายอะไรไมฟมเฟอย เกบหอม

รอมรบไว อยางเชนชดสทใสมา ๓๕ ปแลว กใสชดนนลงโลงและกเผา

ทงชวตมสทไมกชด นบไดเลย สอนลกไมใหฟงเฟอสรยสราย เงนทอง

ไมไดหามาไดงายๆ ชวตตองอยอยางเรยบงาย

ทานเปนหวหนาครอบครวทด คอดแลเอาใจใสเราด ยกยองเรา

ไมมความลบ มความลบครงเดยวกตอนเขารวมการเปลยนแปลงการ

ปกครอง ๒๔ มถนายน ๒๔๗๕

เยนวนท ๒๓ มถนายน นายปรดบอกวาจะไปอยธยา จะไปลาบวช

ฉนยงไปสงทสถานรถไฟ ตกกลางคน ลกชายซงเลยงงายทสด แตคนนน

รองไมหยดเลย เชาวนรงขน (๒๔ มถนายน) ฝนตกหยมๆ ทานเจาพระยา

ฉนกบนายปรดใชชวต

กนอยางเรยบๆ

นายปรดไปทำงาน

กกลบบานตามเวลา

กลบมากทำงาน ไมม

เวลาทจะไปเทยวสนก

ตงแตแตงงานมา

เงนเดอนใหฉนหมด

ใชจายอะไรไมฟมเฟอย

เกบหอมรอมรบไว

อยางเชนชดสทใสมา

๓๕ ปแลว กใสชดนน

ลงโลงและกเผา

397

ยมราช (ปน สขม) ซงเปนนาของคณแมฉน ทานมาบอกวามคนมา

รายงานวา มทหารมาจบทลกระหมอมชาย (สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ

เจาฟาบรพตรสขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต) ฉนไมทราบวาใคร

เปนใครในเหตการณนน จนกระทงบายจงทราบวาเกดการเปลยนแปลง

การปกครอง

พอสกประมาณสามทม มคนมาทบาน บอกวาจะมาขอเครองแตง

ตวนายปรด เพอทจะใสไปประชมเสนาบดในวนรงขน พอรวานายปรด

รวมกอการดวยกตกใจมาก

ในชวตของเรานนมมรสมถาโถมเขามาเปนระลอก ครงแรกเหนจะ

เปนเรองทนายปรดถกกลาวหาวาเปนคอมมวนสตทานเสนอรางเคาโครง

การเศรษฐกจ อยากใหบานเมองเจรญ แตกลบถกเนรเทศไปประเทศ

ฝรงเศส ไปแคหกเดอน รฐบาลเจาคณพหลฯ (พระยาพหลพลพยหเสนา)

กไดเรยกตวกลบมา

ตอมาคอกรณสวรรคตสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล รชกาลท

๘ นายปรดถกกลาวหาวาเปนผบงการการลอบปลงพระชนม หลายสบป

ตอมา นายปรดไดฟองผกลาวรายตอศาลสถตยตธรรม ซงศาลได

ประกาศความบรสทธของนายปรด

แลววนท๘พฤศจกายน๒๔๙๐คณะรฐประหารใชรถถงกบปนกล

ยงใสทำเนยบทาชาง ฉนตะโกนสวนเสยงปนไปวา “อยายง ทนมแต

398

ผหญงกบเดก” ตอนนนปาล ลกชายคนโตบอกใหทกคนนอนราบกบพน

สวนนายปรดไดหลบหนลงเรอจางไปแลว เพราะถายงอย อาจถกจบเปน

หรอจบตายกได จงตองลภยไปตางประเทศ

วนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ นายปรดลอบเขามาดำเนนการฟน

ระบอบประชาธปไตยแตประสบความลมเหลว ไปหลบซอนอยทบานผรก

ความเปนธรรมทานหนงซงไมเคยรจกมากอนทสวนฝงธนฯ ฉนไดขาม

ฟากไปเยยม ขากลบเดนจากทานำสาทรกลบบานปอมเพชรทถนนสลม

เดนผานปาชา ขณะนนฟายงไมสาง และไมมผคนบนทองถนน ฉนนก

ขอบคณคณพอ ทเมอ ๒๐ ปกอนทานเคยพาเดนผานปาชา แตครงน

มฉนเพยงคนเดยว

ตอมาวนท ๑๓ พฤศจกายน ๒๔๙๕ ลกชายคนโตถกจบกมใน

ขอหา “กบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร” หรอ “กบฏสนตภาพ”

และอกสองวนตอมาฉนกถกจบกมในขอหาเดยวกน ถกคมขงในกอง

สนตบาล กรมตำรวจ ๘๔ วน เวลาทเขาสอบสวนไดแตถามวารไหม

นายปรดอยทไหน บางทกหลอกถามวา รหรอเปลานายปรดนอกใจ ฉน

กไมทกข ไมเกรงกลวและไมเชอคำยยงดวย อสรภาพทางกายไมม แต

อสรภาพทางใจม ฉนพยายามนกถงสงทเชอมนวา ธรรมยอมคมครอง

ผประพฤตธรรม

นายปรดกบฉน

ยดหลกธรรมทวา

ผลของการทกอสรางไว

ดแลวยอมไมสญหาย

เราพยายามทำความด

ความประพฤตปฏบต

ของเราแนวแนอยใน

ธรรมะของสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจา

เราจะไมประพฤตผด

เราไมเอา เราไมทำ

399

และความสญเสยครงใหญหลวงทสดในชวต คอการจากไปไมมวน

กลบของนายปรด เราเปนคชวตทรวมทกขรวมสขกนมา ๕๕ ป

ฉนพยายามปรบใจรบความจรงนใหเรวทสด เพราะถงอยางไรกตองม

ชวตตอไป นายปรดสงไววาเผาใหเปนเถาถานแลวเอาไปลอยทะเลให

หมดไมใหเกบอฐไวเลย มาจากธรรมชาต ตองกลบสธรรมชาต

ฉนไมไดคดวาตวเองมความเขมแขงเปนพเศษ ถาคนอนๆ ตอง

เจอเรองราวตางๆ เหมอนฉนกคงตองอดทนและเขมแขงเหมอนกน

นายปรดกบฉนยดหลกธรรมทวา ผลของการทกอสรางไวดแลว

ยอมไมสญหาย เราพยายามทำความด ความประพฤตปฏบตของเรา

แนวแนอยในธรรมะของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เราจะไมประพฤต

ผด เราไมเอา เราไมทำ

เราไมจำ ใครทำรายเราเราไมจำ อโหสกรรมใหหมด ระลกถงแต

พระคณของคนทดกบเรา ชวยเหลอเรา คนทเขาชวยเหลอเรามนบไม

ถวน คนไมรจกนะ มนายตำรวจคนหนง ระหวางเราถกจบ ไมเคยรจก

เลย เขาชวยเรา ปฏบตตอเราอยางด คนกอนทจะครบกำหนดไปศาล

เพอฟงคำตดสนวาจะฟองหรอไมฟอง นายตำรวจคนนไปชวยสบจาก

เพอนทเปนอยการมาบอกวาเราจะไมถกฟอง ชวยใหเราสบายใจ

ความสญเสยครงใหญหลวงทสด ในชวตของพนศข

400

เราประกอบกรรมดไมเคยทำรายใคร เราเชอกฎแหงกรรมมาก

วนหนงจะตองปรากฏ แมบางทสนชวตไปแลวกยงไมเหน แตเราอยนาน

เกนไปจงไดเหน เหนหมด เพราะฉะนนปลงได เหนคนตงแตเกดมาคาบ

ชอนเงนชอนทองแลวปลายชวตเปนอยางไร บางคนตนชวตดไมไดเลย

แตตอนปลายชวตกลบรงเรอง เหนหมด เพราะอยมานานเลยไดเหนของ

เหลาน มนเปนเรองกรรมทงนน

แตงงานครบ ๓๐ ป นครกวางโจว (พ.ศ. ๒๕๐๑)

401

ระหวางพำนกอยทประเทศฝรงเศส ทานพทธทาสยงเคยสงหนงสอ

ธรรมะไปให และนายปรดกไดมจดหมายตอบขอบพระคณทานมา ตอ

เมอฉนกลบมาเมองไทยแลวจงไดไปกราบนมสการทาน โดยเฉพาะเมอ

วนท ๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๖ ทานไดแสดงสมโมทนยกถาเรอง นพพาน

คอความไมมอารมณ

ถงวนนฉนวางหมด ไมเอา คอเราปานนแลว ๙๔ ยางเขา ๙๕

มพอกนพอใช ไมเดอดรอนอะไร ไมมหนสน ไดนอยใชนอย ทานอาหาร

กไมไดมอะไรเปนพเศษ อาหารมอกลางวนเหลอกเกบไวกนมอเยน

ทกวนนกสขด แขงแรงดตามวย สวดมนตกอนนอนทกวน ทำมา

ตลอด ตงแตรความ อยทไหนกทำ นานๆ จงไปฟงเทศนของพระคณเจา

ทเคารพบาง อานหนงสอธรรมะของทานพทธทาสบาง ทานพระพรหม

คณาภรณ (ประยทธ ปยตโต) บาง เตรยมใจวนทตองจากไปเปนไปตาม

กฎธรรมชาต

ฉนไมประมาทในเรองน เมออาย ๘๖ ป ๙ เดอน ไดเขยนคำสง

ถงลกๆ ทกคน ทงดวงตาและรางกายไดอทศใหโรงพยาบาลจฬาลงกรณ

ฉนไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน และแมแตการสวดอภธรรมกไมตองม

มเพยงพธไวอาลยทสถาบนปรดพนมยงค โดยนมนตพระสงฆทฉนนบถอ

มาแสดงธรรมเทศนากพอแลว

บตรบรจาครางกาย

พนศขในวย ๙๕ ป

403

ทานผหญงพนศข พนมยงค กบคำบอกเลาถงอดตในวนน*

เนองจากกองบรรณาธการจลสารหอจดหมายเหตธรรมศาสตรพจารณาเหนวา “บทบาทของสตรในสงคมไทย” เปนประเดนซงนบวน

จะยงมผสนใจศกษาคนความากยงขน ดงนน จงเหนควรทจะเลอกสรร

และรวบรวมขอมลจากการสมภาษณสภาพสตร ซงเปนบคคลทเคยม

บทบาทสำคญตอสงคมไทย ทงน เพอทราบถงประสบการณในชวต

ทผานมาดานตางๆ ในทศนะของสตรเปนการเฉพาะ

กองบรรณาธการฯ พจารณาเหนพองกนเปนเอกฉนทวา ทาน

ผหญงพนศข พนมยงค เปนสภาพสตรไทยผมประสบการณและบำเพญ

ตนเปนประโยชนอยางยงยวดแกสงคมไทยในอดตทผานมา โดยเฉพาะ

อยางยงในฐานะภรยา นายปรด พนมยงค รฐบรษอาวโสและอดต

ผประศาสนการมหาวทยาลย (วชา) ธรรมศาสตร (และการเมอง) ปจจบน

ทานผหญงฯ มอาย ๙๕ ป ใชชวตอยางสงบ ณ บานซอยสวนพล

ถ. สาทรใต และเมอกองบรรณาธการฯ ไดตดตอขอสมภาษณในประเดน

*จลสารหอจดหมายเหตธรรมศาสตร ฉบบท ๑๑ (มถนายน ๒๕๕๐ - พฤษภาคม ๒๕๕๑)

404

ดงกลาว ทานกรณาใหสมภาษณเมอวนท ๒๗ มนาคม ๒๕๕๐ ระหวาง

เวลา ๐๙.๓๐-๑๑.๓๐ น. แกตวแทนคณะบรรณาธการจลสารหอ

จดหมายเหตธรรมศาสตร ซงประกอบดวยอาจารย ดร. ฐาปนนท นพฏฐ-

กล, อาจารยณฐพล ใจจรง, น.ส. วารณ โอสถารมย และน.ส. ศรอศนญย

เจรญฐตากร กองบรรณาธการฯ จงขอกราบขอบพระคณทานผหญง

พนศข พนมยงค เปนอยางสงมา ณ ทน

คณะบรรณาธการ : ในฐานะคชวตของ นายปรด พนมยงค ทานไดเรยนรดานความคด ไดสมผสและมประสบการณทางการเมองอยางไร ดวยวธใด ทานผหญง : เมอฉนมารวมชวตกบนายปรดนน ฉนอายเพยง ๑๗ ป

เทานนเอง เรองแรกทไดสมผสกคอ การเปลยนแปลงการปกครอง

๒๔ มถนายน ๒๔๗๕ จดหมายฉบบวนท ๓ กรกฎาคม ๒๔๗๕ ท

นายปรดเขยนถงฉน แมจะเปนการสวนตว แตสาระในจดหมายทบอก

ใหคดถงชาตกบราษฎรมากๆ ฉนกยงงงๆ อย หลงจากนนไมนาน เพอ

ความปลอดภยของนายปรดและผนำคณะกอการ ๒๔๗๕ เรามาพกใน

วงปารสกวน ฉนไดเหนนายปรดครนคด ขดเขยน รวมประชมกบผนำ

คนอนๆ อดตาหลบขบตานอน จงเพงจะเรมเขาใจทละเลกทละนอย

เพอความปลอดภย

ของนายปรดและผนำ

คณะกอการ ๒๔๗๕

เรามาพกในวงปารสกวน

ฉนไดเหนนายปรด

ครนคด ขดเขยน

รวมประชมกบผนำ

คนอนๆ อดตาหลบ

ขบตานอน จงเพงจะเรม

เขาใจทละเลกทละนอย

405

ตอมายงมเหตการณทางการเมองหลายๆ เรองทผานมาในชวต

เชน นายปรดถกเนรเทศไปประเทศฝรงเศส เมอ พ.ศ. ๒๔๗๖ เพราะ

เสนอ “เคาโครงการเศรษฐกจ” ทงๆ ทตงใจวางเคาโครงการเพอพฒนา

เศรษฐกจของชาตไทย และเพอการกนดอยดของราษฎร แตกลบไดรบ

การตอบแทนเชนน ฉนสงเกตวา นายปรดไมไดทอแท หากขณะอย

ฝรงเศส ไดศกษาวชาการทจะเปนประโยชนในการพฒนาประเทศ

แลวยงสมยสงครามโลกครงท ๒ ทหารญปนบกเมองไทย นาย

ปรดคดตอตานผรกรานใหฉนทำหนาทฟงขาววทยสมพนธมตร และ

งานอนๆ แลวแตนายปรดจะมอบหมาย โดยถอความลบเปนสดยอดของ

การทำงาน หลงจากสงครามยต นายปรดกไมไดทวงความดความชอบ

หรอผลประโยชนสวนตว โดยถอวาทตนทำไปนนเปนหนาทของคนไทย

ทตองรบใชชาต จากนนกเหตการณกรณสวรรคตรชกาลท ๘ เปนเรอง

เศราเสยใจของพสกนกรทวประเทศ นายปรดกบฉนกเชนกน เพราะเรา

ทงสองชนชมในพระจรยาวตรอนงดงามของพระองค

สงททำใหฉนไดรบการกระทบกระเทอนอยางมาก ในเวลาตอมา

คอรฐประหาร ๘ พฤศจกายน ๒๔๙๐ รถถงของฝายคณะรฐประหารบก

เขามาททำเนยบทาชาง นายปรดตองหลบลหนภยการเมอง จากนนมา

ฉนตองเปนทงพอและแมของลกๆ ทง ๖ คนในขณะเดยวกน เหตการณ

เรองแลวเรองเลามาจนถงวนท ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๙๒ นายปรดกบคณะ

บตรเขาออกวงปารสกวนของปรด (มถนายน ๒๔๗๕)

406

ไดกระทำการฟนฟระบอบประชาธปไตย แตไมเปนผลสำเรจ ตองหลบ

ซอนในประเทศเปนเวลา ๖ เดอน ซงมผทรกความเปนธรรม แตไมได

รจกนายปรดมากอนเลยใหทพกพง ฉนรำลกถงนำใจของทานผนและ

ภรรยาอยเสมอ เพราะถาเพลยงพลำ เขาและครอบครวกคงไดรบภยน-

ตราย ในตอนนนหมายจบเปน (และตาย) นายปรดตดเตมบานเตมเมอง

โดยมรางวลนำจบราคาสงมาก ฉนตองผจญภยคกคามทงมดและสวาง

ตดตอกนหลายป จนกระทงเมอวนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๔๙๕ ฉนถกจบ

ในขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร หรอเปนทรจกในชอ

“กบฏสนตภาพ” ในความเปนจรงผมอำนาจในขณะนนจบฉนเพราะฉน

เปนภรรยานายปรด เมอจบสามไมได กจบภรรยาแทน ลกชายคนโต

(ปาล พนมยงค) กถกจบในขอหาเดยวกน ซงฉนถกควบคมตวทกอง

สนตบาล กรมตำรวจเปนเวลา ๘๔ วน อยการจงสงไมฟอง แตปาลตด

คกอยเปนเวลาเกอบ ๕ ป จงไดรบนรโทษกรรม ในวโรกาสกงพทธกาล

เมอฉนออกจากทคมขง จงตดสนใจไปฝรงเศส และเดนทางไปใช

ชวตในประเทศจน และในทสด กลบมายงประเทศฝรงเศสพรอมนายปรด

และครอบครว ทเลาเรองราวตวเองมาเสยยดยาว กเพราะทกเรองเกยว

ของกบการเมองของนายปรดทงสน

ความคดของนายปรด รวมทงประสบการณทางการเมองนน ฉน

พอจะสรปไดวา ฉน “เหนจากการกระทำ ฟงจากทพด อานจากทเขยน”

407

นายปรดเปนครคนสำคญในชวตของฉน และทำใหฉนยกระดบความร

ดานตางๆ สามารถเปนคสนทนาเรองราวทเปนทนาสนใจรวมกน รวมทง

สถานการณทงในและตางประเทศ เราใชชวตครวมกน ๕๕ ป ฉนเหนวา

นายปรดเปนปถชนคนธรรมดา มความรกชาตและราษฎรไทยเปนคนดท

ไมเคยทำความชว เปนคนทำงานทมความคดสรางสรรคและขยนขนแขง

ทอาจมขอบกพรองและผดพลาดบางเปนธรรมดา

คณะบรรณาธการ : ทกวนนมการบอกเลา และเขยนถงเรองของเสรไทยมากมาย สวนใหญผเลาหรอผเขยนมกเปนเพศชาย ในฐานะททานผหญงเปนภรยาผนำกลมเสรไทย อยากใหทานชวยเลาเรอง “ขบวนการเสรไทย” ในมมมองของทาน ทานผหญง : ในวนท ๘ ธนวาคม ๒๔๘๔ และขอทาวความบางตอนท

ฉนเคยเขยนเลาไวในบทความทรงจำเรอง “ยอนรอยถนนสลม” “วนนน

ครอบครวขาพเจารสกสลดหดห ใจ เชนเดยวกบราษฎรไทยทงปวง

หนงสอพมพ Washington Times Herald ไดรายงานขาววา ‘ชาวไทย

ไดทราบขาวยอมจำนนญปนดวยความตกตะลง และพากนยนงงงนใน

ถนนดวยนำตานอง’ (“The Thailanders, shocked by news of the

surrender, wept as they stood dazed in the streets.”) ในบายวน

เดยวกน เมอนายปรดกลบจากการประชม ค.ร.ม. ถงบาน มมตรสหาย

นายปรดเปนครคน

สำคญในชวตของฉน

และทำใหฉนยกระดบ

ความรดานตางๆ

สามารถเปนคสนทนา

เรองราวทเปน

ทนาสนใจรวมกน

408

และลกศษยหลายคนมาคอยอย อาท หลวงบรรณกรโกวท (เปาว จกกะ-

พาก) สงวน ตลารกษ จำกด พลางกร วจตร ลลตานนท เตยง

ศรขนธ ถวล อดล ม.ล.กร เดชาตวงศ (หลวงเดชาตวงศวราวฒน)

ทอง กนทาธรรม ฯลฯ ทกคนแสดงความรสกเจบใจและแคนใจทกอง

ทหารญปนรกรานประเทศไทย โดยทรฐบาลไทยขณะนนกยอมจำนน

อยางไมมเงอนไข ผมาประชมในวนนนไดตกลงพลชพเพอชาต เพอกอบ

กเอกราชอธปไตยสมบรณของชาตไทย ในการนไดตกลงจดตงองคการ

ตอตานญปน ประกอบดวยคนไทยทรกชาตทกชนชน วรรณะ ทงใน

ประเทศและทอยในตางประเทศทประชมไดมอบภาระใหนายปรดเปน

หวหนาและกำหนดแผนการปฏบตตอไป ซงเปนทมาของการกอตง

ขบวนการเสรไทย”

เหตการณบานเมองคบขนเชนน เปนความทกขของคนไทยทรก

ชาต รกแผนดนทกคน ทางญปนบบรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม

ใหนายปรดตองออกจากตำแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง เพอ

เปนหนงในคณะผสำเรจราชการแทนพระองคในรชกาลท ๘ โดยมตของ

สภาผแทนราษฎรและตอมาดำรงตำแหนงเปนผสำเรจราชการแทน

พระองคแตผเดยว (Sole Regent) จงทำใหนายปรดสามารถปฏบต

หนาท ในฐานะหวหนาขบวนการเสรไทยไดอยางเตมตว โดยปกต

นายปรดจะไมปรกษาเรองราชการแผนดนกบฉนเลย แตครงน เปนงาน

409

รบใชชาต และฉนกเปนผทไววางใจได นายปรดจงมอบหมายใหฉนเปน

คนคดลายมอรหสวทยสำหรบตดตอกบฝายสมพนธมตร และยงมหนาท

รบฟงขาวสารสรบในสมรภมตางๆ ระหวางฝายสมพนธมตรกบอกษะ

เพอประกอบการประเมนผลบทบาทของเสรไทย

นอกจากน ฉนรจกผคนในวงกวาง กอปรกบรความเปนมาของ

บคคลหลายคนทมชอเสยงในสงคม กไดใชจดนชวยนายปรด ซงไดรบ

การยอมรบจากฝายสมพนธมตรในการพสจนสมาชกขบวนการเสรไทย

บางทาน ทงนทงนน เราทำกนอยางเปนความลบ ถอวาเปนวนยสงสด

ของขบวนการเสรไทย ฉะนน บทบาทของฉนกเหมอนกบพลพรรค

ธรรมดาคนหนงของขบวนการเสรไทย ฉนขออนญาตยกสนทรพจนของ

“รธ” เมอวนท ๒๕ กนยายน ๒๔๘๘ มาเปนขอสรปในหวขอนวา “ถอวา

ทำหนาทเปนผรบใชชาต มไดถอวาเปนผกชาต การกชาตเปนการกระทำ

ของคนไทยทงปวง ซงแมผไมไดรวมในองคการนโดยตรง กยงมอก

ประมาณ ๑๗ ลานคน ทไดกระทำโดยอสระของตนในการตอตานดวยวถ

ทางทเขาเหลานนสามารถทำได หรอเอากำลงใจชวยขบไลใหญปนพนไป

จากประเทศไทยโดยเรวกม แมแตคนไทยทนงอยโดยไมทำการขดขวาง

ผตอตานญปน หรอผรบใชชาต ซงเทากบเปดโอกาสใหผรบใชชาต

ทำการไดสะดวก ฯลฯ เปนตน คนไทยทงปวงเหลานทกคนรวมกนทำ

การกชาตของตนดวยกนทงสน”

410

คณะบรรณาธการ : ขอยอนกลบไปเรองคราวททานถกคกคามในกรณ “เหตการณกบฏสนตภาพ” อยากใหทานชวยเลารายละเอยด ประสบการณในเรองนเพมเตม ทานผหญง : หลงรฐประหาร ๘ พ.ย. ๒๔๙๐ คณะรฐประหารพยายาม

ทจะหาทางทำลายชอเสยงและตวตนของนายปรดออกจากสงคมไทย

โดยสนเชง ซงไดกลาวหาไวในกรณสวรรคตรชกาลท ๘ วาเปนผบงการ

สำคญ (ตอมาศาลตดสนความบรสทธของนายปรด) สวนทางดานสากล

ระหวางประเทศ ไดเกดสงครามเกาหล โดยสหรฐอเมรกากบสหประชา-

ชาต รวมทงประเทศไทยเปนฝายหนง กบสาธารณรฐประชาชนจนรวม

กบสหภาพโซเวยตและประเทศสงคมนยมในยโรปตะวนออกอกฝายหนง

ฉนไดผานสงครามโลกครงท ๒ มาแลว ดงนน ไมวาสงครามใดๆ ฉนก

คดคานทงนน ตอนนน ปาลลกชายคนโตของฉน เอาใบแถลงการณ

คดคานสงครามเกาหลมาให ฉนรวมเซนชอคดคานดวยคนหนง

ในเมองไทย ไดกอตงคณะกรรมการสนตภาพ มนายแพทยขนเจรญ

สบแสง กหลาบ สายประดษฐ เปนอาท เปนประธานและรองประธานอย

แตเรากไมไดตดตออะไรกนในเรองน ประชมสกครงกไมเคยไป นอกจาก

การคดคานสงครามเกาหลแลว กลมนกเขยน นกหนงสอพมพ นกศกษา

ประชาชน ไดออกไปแจกจายเสอผาของใชชาวบานทางอสาน เพราะใน

ขณะนนอากาศหนาวเยน (ระหวางเดอนตลาคม-พฤศจกายน ๒๔๙๕)

411

เมอคณะบคคลเหลานกลบจากอสาน ปรากฏวาถกจบเขาคกหมด ใน

ขอหากบฏภายในและภายนอกราชอาณาจกร โดยกลาวหาวา ไปปลก

ระดมชาวบานใหกระดางกระเดองตอรฐบาล ลกชายคนโตปาลกตด

รางแหดวย ทงๆ ทไมไดไปแจกของทอสาน เพราะขณะนนกำลงเรยน

โรงเรยนเตรยมปรญญามหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง จำได

วา ปาลถกจบวนท ๑๓ พฤศจกายน ตำรวจมาตรวจคนบานถนนสาทร

เหนอทฉนอยกบลกๆ ฉนมไดมลางสงหรณวาจะถงตาตวเองเลย เพราะ

ตงแตนายปรดลภยการเมองไปตางประเทศ ฉนมหนาทเลยงดลก ๖ คน

ทำขนมขายบาง รบสงลกเลกๆ ไปโรงเรยนบาง ทกวนไปเยยมคณแม

ทสงอายแลวทบานปอมเพชร ถนนสลม ฉนไมคดและไมมเวลาไปรวม

กจกรรมการเมองใดๆ ซงฉนกเปนเปนเพยง “แม” เปน “แมบาน”

ทภาระหนาทกหนกโขแลว ครนแลว วนท ๑๕ พฤศจกายน ๒๔๙๕

ตำรวจกจบกมฉนไปขงไวทกองสนตบาล กรมตำรวจ (ถาอยากทราบ

รายละเอยด โปรดอานบทความ “เมอขาพเจาถกกลาวหาวาเปน ‘กบฏ’ ”

ในหนงสอ ๑๐๑ ปปรด–๙๐ ปพนศข, หนา ๑๑๘-๑๒๗)

ฉนมาใครครวญดแลว ฉนไมไดอย ในขายทถกกลาวหาวาเปน

“กบฏ” เลย แตททางการจบกมฉน กเพอจะจบกมนายปรด เพราะ

ทางตำรวจรวา ฉนกบนายปรดรกและผกพนกนมาก เมอภรรยาถกจบ

นายปรดคงตองมามอบตว ฉนรวา นายปรดทราบขาวฉนถกจบดวย

ฉนมหนาทเลยงดลก

๖ คน ทำขนมขายบาง

รบสงลกเลกๆ ไป

โรงเรยนบาง ทกวน

ไปเยยมคณแมทสงอาย

แลวทบานปอมเพชร

ถนนสลม ฉนไมคด

และไมมเวลาไปรวม

กจกรรมการเมองใดๆ

ซงฉนกเปนเปนเพยง

“แม” เปน “แมบาน”

ทภาระหนาท

กหนกโขแลว

412

ความหวงใย แตขณะนน นายปรดกำลงลภยในประเทศสาธารณรฐ

ประชาชนจน เราขาดการตดตอกนมาเปนเวลา ๒-๓ ปแลว จะใหชวย

ฉนอยางไรกไมได ไมมหลกประกนความปลอดภยทงตวนายปรดและ

ตวฉนเอง ซงฉนกเขาใจนายปรดวา ทกขรอนใจมากแคไหน

ในทสด หลงจากถกคมขง ๘๔ วน ฉนกพนคด “กบฏ

สนตภาพ” โดยอยการสงไมฟองและไดเดนทางไปฝรงเศส องกฤษ ตอ

มาเดนทางไป สวเดน ผาน ฟนแลนด สหภาพโซเวยต จนไดใชชวตลภย

ในประเทศสาธารณรฐประชาชนจน เมอเดอนธนวาคม ๒๔๙๖ และ

ในบนปลาย นายปรดกบฉนใชชวตคทกขคยากทบานพกชานกรงปารส

จนนายปรดสนอายขย เมอวนท ๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๖

คณะบรรณาธการ : ในฐานะททานผหญงไดผานประสบการณชวตมายาวนาน เกอบหนงศตวรรษ ไดมองเหนความเปลยนแปลงของบานเมองและสงคม โดยเฉพาะอยางยงบทบาทของสตร อยากเรยนถามความคดเหนของทานถงความแตกตางของสตรไทยในอดตและปจจบน ทานผหญง : ฉนขอพดในสวนตวของฉนเองดกวา ฉนเกดในป พ.ศ.

๒๔๕๕ ในสมยรชกาลท ๖ ผหญงสมยนน ในครอบครว ขาราชการ

ขนนาง กบชาวบานกแตกตางกน ถาเปนชาวไรชาวนา นอกจากตอง

413

เลยงลก เลยงครอบครวแลว ยงตองชวยครอบครวเพาะปลก หรอทำมา

หาเลยงชพตามความถนด

สวนครอบครวขาราชการและขนนาง กใหลกผหญงมโอกาสเรยน

หนงสอเทาทจะเหนควร เพราะถงอยางไรกตองออกเรอน เปนแมบาน

แมเรอน ในครอบครวฉน คณพอ (พระยาชยวชตวศษฏธรรมธาดา)

มลกสาว ๗ คน ทานใหโอกาสเรยนหนงสอ บางคนเรยนโรงเรยนฝรง

บางคนกไดถวายตวเปน “ขาหลวงเรอนนอก” ในทลกระหมอมฟาหญง

วไลอลงกรณฯ เรยนท ร.ร. ราชน ในจำนวนนลกสาว ๒ คน ไดมโอกาส

ไปเรยนภาษาฝรงเศสทเมองดาลด ประเทศเวยดนาม ซงขณะนน

เปนอาณานคมของฝรงเศส และใน ๒ คนน มคนหนงไดเลาเรยนตอท

กรงปารส และกลบมาเปนอาจารยสอนภาษาฝรงเศสทโรงเรยนเตรยม

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง (ต.ม.ธ.ก.) ตวฉนเรยนถงชน

Standard 7 ร.ร. เซนตโยเซฟคอนแวนต แลวกออกมาแตงงานกบ

นายปรด

หลงแตงงาน ฉนไดเขาสมหาวทยาลยชวต ไดเรยนรความรตางๆ

ททางโรงเรยนไมไดสอน อยกบนายปรดเปนสามภรรยากน เปนเหมอน

ครกบนกเรยน จากการทนายปรดใหฉนชวยจดคำบรรยายวชากฎหมาย

ทสอนอย ฉนกพลอยไดความรไปดวย แตงานในแตละวนคงเปนเรอง

เลยงลกและดแลครอบครว สวนทฉนชวยตรวจปรฟหนงสอ หรอจด

หลงแตงงาน

ฉนไดเขาส

มหาวทยาลยชวต

ไดเรยนรความรตางๆ

ททางโรงเรยน

ไมไดสอน

อยกบนายปรด

เปนสามภรรยากน

เปนเหมอนคร

กบนกเรยน

414

ระเบยบการสงหนงสอ นตสาสน นน จะถอวา เปนการชวยครอบครว

ทำมาหาเลยงชพอกแรงหนงกวาได

ในเรองการเมองนน ฉนไมเคยยงเกยวเลย และไมเคยเรยกรอง

สทธอะไร เพราะในครอบครวฉนกมความเทาเทยมกนอยแลว หลง

เปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ พ.ร.บ. ธรรมนญการปกครอง

แผนดนสยามชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕ ไดใหสทธชายหญงทดเทยม

กน ถาจะเปรยบกบประเทศฝรงเศสแมแบบประชาธปไตยของโลก ไทย

เราถอวาใหสทธสตรกอนเสยอก ในสงคมไทย มสตรชนสงทสามเปน

ผบรหารประเทศ กไดพยายามยกยองฐานะของสตรอยเหมอนกน เชน

ตงสโมสรวฒนธรรมสตร แตถงกระนน ผหญงไทยยงดอยโอกาสทาง

การเมอง ไมมผหญงในคณะรฐบาล และกวาจะม ส.ส. หญง วฒสมาชก

หญง รวมทงรฐมนตรหญง กอกหลายปตอมา ในยคน บทบาทของ

ผหญงมการเปลยนแปลงไปอยางมาก ประการแรก ผหญงไทยเปนตว

ของตวเองมากขน เพราะสามารถทำมาหาเลยงชพดวยตนเอง ไมตอง

พงพาสาม ฉะนน ผหญงทไมไดแตงงานจงมมากขนและมหนาทการงาน

สำคญมากขน ประการตอมา การศกษาของผหญงยคนสงขน เรยนจบ

ปรญญาตรเปนเรองเหนดาษดน และทเรยนจบปรญญาโท ปรญญาเอก

เปนนกวชาการดานตางๆ กมไมนอย อกประการหนง ผหญงยคนม

สวนรวมในการพฒนาสงคม ไมวาจะเปนหนวยงานของรฐและเอกชนกด

ศษยเกา ต.ม.ธ.ก. อวยพรวนเกด ๒ มกราคม ๒๕๓๘ บานซอยสวนพล

415

ผหญงแถวหนาๆ เปนทยอมรบจำนวนหนงเทานนเอง แตทงน สงคม

กยงไมยอมรบความสามารถของผหญงเทาทควร ซงในตางประเทศ

ทเจรญแลว ผหญงไดเปนประธานาธบด นายกรฐมนตร และรฐมนตร

กหลายประเทศ แมแตประเทศกำลงพฒนาเชนเพอนบานของเรากยงม

ทงประธานาธบด รองประธานาธบดและนายกรฐมนตรหญง แตเมองไทย

เคยมแตรฐมนตรหญงเทานน

คณะบรรณาธการ : แลวบทบาทของสตรกบการเมองทกวนน ทานผหญงมองวาเปนอยางไร ทานผหญง : พลเมองของประเทศประกอบดวยเพศชายและเพศหญง

รฐธรรมนญฉบบลาสด (พ.ศ. ๒๕๔๐) กไดกำหนดไววา ชายหญงมความ

เสมอภาคกน ทงน ความเสมอภาครวมถงเศรษฐกจ การเมอง สงคม

วฒนธรรมและสถานภาพในครอบครว เมอกอนน ผหญงเปนชางเทา

หลง ผชายเดนนำหนา แตปจจบนควรเดนคกนไป ผหญงไหนจะตอง

ชวยครอบครวทำมาหาเลยงชพ ไหนจะตองดแลครอบครว ไหนจะตอง

เลยงลก ฉนเหนใจคนเปนแมในยคนมาก กเหมอนทฉนไดกลาวไปแลว

สงคมยงไมใหการยอมรบบทบาทของผหญงเทาทควรจะเปน ในชวงชวต

ของฉน อยากเหนผหญงไทยไดมหนาทบรหารประเทศระดบสง เชน

เปนนายกรฐมนตร ฉนไมรวา จะมโอกาสไดเหนวนนนหรอไม แตทงน

พนศขกบมาดามหงวนถบนห รองประธานาธบดสาธารณรฐ สงคมนยมเวยดนาม

416

ผหญงไทยกตองยกระดบตนเองทกๆ ดาน พรอมทจะรบตำแหนง รบผด

ชอบบานเมอง ผหญงเปนเพศทละเอยดออน แตกเขมแขง สามารถผนก

กำลงกนตรวจสอบการบรหารบานเมองของทกกลม ทเขามาแสวงหา

อำนาจและผลประโยชน เปนประตกนขวางมใหเกดการคอรรปชน หรอ

ทจรตในตำแหนงหนาทการงานของสามและบคคลตางๆ ทจะแทรกแซง

เขามาในครอบครวของผบรหาร สงน ฉนคดวาสำคญมาก ทจะทำให

การเมองของบานเรากาวไปสยคของคณธรรมครองเมอง แตตราบใด

ผหญงยงไมไดรบสทธเสมอภาคกบชายในทางพฤตนย กคงจะตองมการ

เรยกรองดวยวธการตางๆ ตอไปอกนาน

พนศขในวย ๙๔ ป ใชสทธในระบอบประชาธปไตย

สขดวยกน ทกขดวยกน พสจนรกแทบนพนฐานความรกในประเทศชาตและราษฎรไทย ทำใหทงคครองรกครองเรอนรวม ๕๕ ป จนวาระทลาจากกนไปตามกฎธรรมชาต

จดหมายจากปรดถงพนศข

418

419

420

จดหม

ายจา

กพนศ

ขถงป

รด

421

422

423

ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พมพครงแรก: พฤษภาคม ๒๕๕๑ ผจดพมพ: ลลตา สดา ศขปรดา ดษฎ วาณ จำนวน : ๖,๐๐๐ เลม ราคา: ๓๐๐ บาท รายไดจากการจำหนาย สมทบกองทนทานผหญงพนศข พนมยงค มลนธปรด พนมยงค ๖๕/๑ ถนนสขมวท ๕๕ (ซอยทองหลอ) เขตวฒนา กรงเทพฯ ๑๐๑๑๐ โทรศพท ๐-๒๓๘๑-๓๘๖๐-๑ โทรสาร ๐-๒๓๘๑-๓๘๕๙ (เนอหาและภาพสงพมพนสงวนสทธตามพระราชบญญตลขสทธ หามลอกเลยนแบบ สวนหนงสวนใดของหนงสอเลมน นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษร) บรรณาธการ: วาณ พนมยงค - สายประดษฐ จดรปเลม: สพตรา ปญจพรรค สถตย แหลมกลา ภาพวาดปกรอง: ชย ราชวตร จดจำหนายโดย: สายสงสขภาพใจ บรษท บคไทม จำกด www.booktime.co.th พมพท: บรษท ตถาตา พบลเคชน จำกด ๑๔/๓๔๘-๓๕๐ หม ๑๐ ถนนพระราม ๒ (ซอย ๓๘) แขวงบางมด เขตจอมทอง กรงเทพฯ ๑๐๑๕๐ โทรศพท ๐-๒๔๑๕-๒๖๒๑, ๐-๒๔๑๕-๖๕๐๗, ๐-๒๔๑๕-๖๗๙๗ โทรสาร ๐-๒๔๑๖-๗๗๔๔

ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต ไมขอรบเกยรตยศใดๆ ทงสน ๙๕ ป ๔ เดอน ๙ วน พนศข พนมยงค / ทานผหญงพนศข พนมยงค: เรยบเรยง. พมพครงแรก–กรงเทพฯ: สำนกพมพสายสงสขภาพใจ, 2551 428 หนา: (ชวประวตบคคล) 923.593 พ7ม 2551. DDC 923.593 ISBN 978-974-06-3437-9