๙ ตามรอยพทธภม ณพทร สบศร

๙ ตามรอยพทธภม

Pattern Thailand.

พระพทธด ำรส

สงพระอรยสำวกไปประกำศพระพทธศำสนำ

เวลำนน มพระอรยสำวก ๖o องค พระบรมศำสดำ

สมมำสมพทธเจำจงมพระด ำรสสงไปประกำศพระพทธศำสนำวำ

จรถ ภกขเว จำรก พหชนหตำย พหชนสขำย

โลกำนกมปำย อตถำย หตำย สขำย เทวมนส

สำน . มำ เอเกน ทเว อคมตถ. เทเสถ ภกข

เว ธมม อำทกลยำณ มชเฌกลยำณ

ปรโยสำนกลยำณ สำตถ สพยญชน เกวลปร

ปณณ ปรสทธ พรหมจรย ปกำเสถ.

(ว.มหำ. ๔/๓๒)

ภกษทงหลำย พวกเธอจงจำรกไป เพอประโยชนสขแกชน

จ ำนวนมำก เพออนเครำะหชำวโลก เพอประโยชนเกอกลและเพอ

ควำมสขแกเทวดำและมนษย อยำไปทำงเดยวกนสองรปเลย จงแสดง

ธรรมมควำมงำมในเบองตน มควำมงำมในทำมกลำง และมควำมงำม

ในทสด จงประกำศพรหมจรรย พรอมทงอรรถและพยญชนะบรสทธ

ครบถวน

ณพทร สบศร

๙ ตำมรอยพทธภม / ณพทร สบศร

โรงเรยนสำธตแหงมหำวทยำลยเกษตรศำสตร ศนยวจยและพฒนำกำรศกษำ

โครงกำรกำรศกษำควำมรอบรเฉพำะเรอง (Senior Project)

เสนอตอประธำนคณะกรรมกำรด ำเนนงำนโครงกำรกำรศกษำควำมรอบรเฉพำะเรอง

พมพครงท 1 จ ำนวน 100 เลม พ.ศ. 2556

คณะกรรมกำรทปรกษำ

อำจำรยทปรกษำ ผศ.อ ำนำจ รจรำวรรณ

ผเชยวชำญ ผศ.พฑรำ สบศร

เชยวชำญดำนพทธศำสตร และ

กรำฟฟคองคประกอบศลป

ผปกครอง นำย ณฐ สบศร

ทปรกษำดำนออกแบบปกและรปเลม กมลพชร สรรพกจจำนนท

ค ำนยม เมอปลำยป 2555 ณพทร (หลำนชำย) มำคยใหฟงวำ “ผม

จะท ำ Senior Project เรองทไปบวชเณรทอนเดยกบทำงโรงเรยนครบ

นำ นำคดวำยงไงครบ” เมอไดฟงกแอบยมอยในใจ เพรำะไมคดวำเดก

สมยนวยนจะสนใจเรองพทธศำสนำ แลวกถำมกลบไปวำ “ท ำไมณพทร

ถงเลอกเรองนละ” หลำนชำยกตอบวำ “ผมวำผมโชคดทครงหนงในชวต

ผมไดไปทสงเวชณยสถำนครบแถมไดบวชใตตนพระศรมหำโพธอก ผมก

เลยอยำกเลำใหคนอนฟง เผอวำรนนอง ทไดอำนจะมคนอยำกมำบำง”

และแลว pocket book “๙ ตำมรอยพทธภม” ออกคลอดตนฉบบ

ออกมำ หลงจำกทไดอำน ตองบอกวำเปนหนงสอน ำเทยวทนำรกด ใช

ภำษำงำยๆ อำนไปเหมอนเรำไดตำมเทยวไปยงสถำนทนนๆดวย

นอกจำกน ยงมกำรสอดแทรกเกรดควำมรทำงดำนพทธศำสนำและ

ควำมประทบใจตลอดจนภำพประกอบ ซงท ำใหนำสนใจมำกขน อำน

สบำยๆ อำนไปยมไป กบเรองรำวในแตละวนทไดเลำ

หวงอยำงยงวำ เมอทำนไดอำนบนทกกำรเดนทำงเลมนจบแลว

คงจะท ำใหผอำนไดควำมร ควำมสนกสนำนเพลดเพลน ตลอดจนศรทธำ

ทจะ “ตำมรอยพทธภม” ดวยกนนะคะ

พมพประภำ จยำศกด

ครสมำธรนท 31

สถำบนพลงจตตำนภำพ

ค ำนยม

เมอปลำยป ๒๕๕๕ ผมไดมโอกำสเดนทำงไปประเทศอนเดยเพอ

ไปนมสกำรสงเวชนยสถำน ๔ แหง ไดสมผสถงถนก ำเนดขององคสมเดจ

สมมำสมพทธเจำอยำงใกลชด ตลอด ๑๐ วนไดสวดมนตบทตำงๆ วนละ

หลำยครง ท ำวตรเชำบนรถขณะเดนทำงไปสถำนทตำงๆ เมอถงสงเวช

นยสถำนแตละแหงกไดสวดมนตบททเกยวของกบสถำนทนนๆ นบเปน

ชวงเวลำหนงในชวต ทรสกไดถงควำมปตและอมบญเปนทสด

เมอไดอำน “๙ ตำมรอยพทธภม” ของนองณพทร สบศร

เหมอนไดกลบไปสงเวชนยสถำนอกครง ดวยภำษำเขยนทอำนงำย

ส ำนวนตำมยคสมย รสกเหมอนไดไปเดนพทธภมแบบจตใสใจสบำย รสก

ดใจทเยำวชนไทยมควำมสนใจ เลอมใส ศรทธำ และเผยแพรพทธศำสนำ

ในรปแบบ “๙ ตำมรอยพทธภม” นบเปนโอกำสดทใหเยำวชนทำนอนๆได

มควำมรสกอยำงทผมไดสมผส จำกหนงสอเลมน

หนงสอพระไตรปฏกฉบบ สยำมรฐ เลมท ๑๐ ขอท ๑๓๑

ครงหนง พระอำนนททรงทลถำมวำ “ในกำลกอนเมอออก

พรรษำแลว บรรดำพทธบรษท ทงหลำยจำกทศตำงๆยอมเดนทำงมำ

เฝำพระผมพระภำคเจำ ไดเขำใกล สนทนำปรำศรย ไดควำมเจรญใจ

ครนพระผมพระภำคเจำเสดจดบขนธปรนพพำนแลว ขำพระองค

ทงหลำยจกไมไดโอกำสอนดเชนน เหมอนกบเมอพระองคยงทรงพระชนม

อยอกตอไป”

พระผมพระภำคเจำตรสตอบพระอำนนทวำ “อำนนท สงเวช

นยสถำน ๔ ต ำบลน คอ

สถำนท เรำตถำคตเจำบงเกดแลว คอ ทประสตจำกพระครรภ ๑

สถำนท เรำตถำคตตรสรอนตตรสมมำสมโพธญำณ ๑

สถำนท เรำตถำคต แสดงธรรมจกร ๑

สถำนท เรำตถำคต ปรนพพำน ๑

สถำนททง ๔ ต ำบลนแลควรทพทธบรษท คอ ภกษ ภกษณ

อบำสก อบำสกำ ผมควำมเชอ ควำมเลอมใส ในพระตถำคตเจำจะด จะ

เหน และควรจะใหเกดธรรมสงเวชทวกน

อำนนท ชนทงหลำยเหลำใด เหลำหนงไดเทยวไปยงเจดยสงเวช

นยสถำนเหลำน ดวยควำมเลอมใส ชนเหลำนน ครนท ำกำลกรยำลงจก

เขำถงสคตโลกสวรรค”

อำจำรย บญชำ บรณสงห

ประธำนกรรมกำรบรษท SANPRASA

อำจำรยพเศษ ภำควชำสถำปตยกรรมศำสตร คณะเทคโนโลย

อตสำหกรรม มหำวทยำลยรำชภฎพระนคร

อำจำรยพเศษ ภำควชำสถำปตยกรรมศำสตร คณะสถำปตยกรรมสำ

สตร สถำบนเทคโนโลยพระจอมเกลำเจำคณทหำรลำดกระบง

ค ำน ำ

Pocket Book เลมน มภำพและสถำนทจรง โดยสงเสรมให

รจกสถำนทส ำคญตำงๆ ทำงพทธศำสนำ เพอเชอมโยงควำมรในกำร

ปฏบตธรรมโดยกำรบรรพชำเปนสำมเณร และบรณำกำรควำมรจำก

กำรปฏบตธรรม ณ สงเวชนยสถำน ประเทศอนเดย มำแสดงเปนสอ

ประกอบควำมรในรปแบบ Pocket Book เพอเผยแพรและประยกตใช

เปนเอกสำรตนแบบใหแกเยำวชนหนมำสนใจในพทธศำสนำและใหผอำน

เกดควำมสนใจและศรทธำในพทธศำสนำมำกยงขน และผอำนทยงไมม

โอกำสไดไป เรำไดถำยรปสถำนทจรงมำใหแลวใน Pocket Book เลมน

หวงวำจะเกดควำมสนใจแกผอำน และมควำมเชอและศรทธำใน

พระพทธศำสนำมำกขน

ผมหวงวำผทอำนแลวจะเกดควำมศรทธำและควำมเชอใน

พระพทธศำสนำมำกขน

ณพทร สบศร

สำรบญ

ค ำน ำ

แผนทกำรเดนทำง 1

ขอปฏบตทอนเดย 3

กำรเตรยมตวกอนไป 5

กำรเดนทำง

๑ ณ กรงเดลล เมองหลวงของอนเดย 7

๒ รำชคฤห – นำลนทำ 15

๓ บรรพชำสำมเณร 25

๔ เขำดงคสร – พทธคยำ 33

๕ พทธคยำ – พำรำณส 39

๖ รมฝงพำรำณส – ลมพน 49

๗ ลมพน – กสนำรำ 55

๘ กสนำรำ – เวสำล – ปตนะ 61

๙ กลบกรง 67

บทสงทำย 71

บรรณำนกรม 72

1 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 2

3 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 4

ขอปฏบตทอนเดย

1. อนเดยเปนประเทศทกวางมาก ใหญ เปนอนดบ 3 ของโลก

เพราะฉะนนความเจรญจากเมองหลวงจะเขาถงไมไดงาย ในบางพนท

ยงหางไกลความเจรญอยมาก เพราะฉะนนควรระวงเรองความ

สกปรกควรมกระดาษทชชและผาเปยกแอลกอฮอลไปดวย

2. รองเทา ควรเอารองเทาทใสสบายไปใส และความสวมถงเทาดวยเพอ

ความสะอาด ควรหาถงไปใสเวลาทเขาสถานทตางๆ เพราะอาจจะถก

ขโมยได

3. ระบบไฟฟาทอนเดย ใชปลกไฟ 220 V. ปลกไฟแบบรกลม 3 ขา

Trib box ทโรงแรมมกจะมเครองอ านวยความสะดวกสามารถหา

สงของทตองการและความชวยเหลอได

4. อนเดยใชเงนรป ไมควรเกบเงนไวทตนเองมากๆ เพราะอาจโดยลวง

หรอขโมยได

5. ระวงเรองขอทาน หามไปท ารายแมจะร าคาญ เพราะกฎระเบยบท

อนเดยเครงครดมาก

6. พกยาตานมาลาเรยไปดวยทกครง เชน ยาทากนยง เพราะทอนเดย

มยงทมเชอมาลาเรยอยเยอะ รวมไปถงยากนยงแบบทวไป และท

ส าคญควรตรวจสภาพหลงกลบจากการเดนทาง

7. ไฟฉาย เพราะไฟดบในประเทศอนเดยเปนเรองปกต

5 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 6

การเตรยมตวกอนไป

1. ส าหรบผทบรรพชา จะตองมใจทศรทธาและเชอในพระพทธองค ม

ความตองการทจะไปสกการะสถานททส าคญ ครงหนงในชวต พด

งายๆ คอ ใจของเราตองมาเปนอนดบหนง

2. ส าหรบผทบรรพชาสามเณรตองฝกรบประทานอาหารเพยง 2 มอ

เพราะเมอบรรพชาเปนสามเณรแลวจะตองถอศล 10 ซงหนงในนน

หามฉนหลงเวลาเทยงเปนตนไปจนถงเชาอกวนหนง แตสามารถดม

ได แตหามใชฟนเคยว

3. ตองฝกความอดทนเพราะเมอบรรพชาเปนสามเณรแลวตองอยใน

ความส ารวม นอบนอม และเงยบสงบ ไมวงเลนหรอท ากจกรรม

เหมอนเดก ไมสามารถมความบนเทงได เชน ดทว ฟงเพลง และ

กจกรรมอนๆ ทกอใหเกดความสนก อกทง การนอน หามนอนบน

เตยง ส าหรบผทมาบรรพชาจะตองฝกตนเองกอนใหได เปนการ

ปรบตว

4. พอเปนสามเณรแลว กอนหนานทส าคญเราตองฝกลองเรมจากศล

5 ไป ศล 8 เพราะเราจะตองปรบตวและเคารพตามกฏระเบยบของ

สงฆ เพราะสามเณรหรอพระสงฆถอวามความส าคญกวาคน

ธรรมดาทวไปเพราะถอศลมากกวา

7 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 8

๑ ณ กรงเดลล

เมองหลวงของอนเดย

ดนแดนอารยธรรมทยงใหญของโลก

9 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 10

การเดนทางวนท ๑ กรงเทพฯ > กรงเดลล > พทธคยา

ตอนตนเรามาถงทสนามบน

สวรรณภมเชามากประมาณ 7:00 น.

แลวเรากเดนทางมาถงสนามบนกรง

เดลล การตรวจคนเขาเมองของทน

เขมมาก เลยท าใหชา อาจเจอปญหา

เลกๆ นอยๆ บางแตกผานพนมาได

แลวเรากเดนทางจากเดลลซงเปนเมอง

หลวงสเมองพทธคยา

เมองพทธคยา

เมองพทธคยา สถานทตรส

ร อน ตตรสมมาสม โพธญาณของ

พระพทธเจา ทตง : อยในเขตต าบล

อรเวลาเสนานคม แควนมคธ ทเมอง

ราชคฤห เปนราชธาน

11 ๙ ตามรอยพทธภม

สถานทส าคญในเมองพทธคยา :

มหาสถปพทธคยา สง ๕๑ ม. วดรอบฐาน ๕๘.๗๖ ม. สรางขนใน

สมยพระเจาหวธกะ ระหวาง ค.ศ. ๖๗๔-๖๙๔ เปนการเสรมสราง สวนผ

ทสรางจรง มการสนนษฐานวาเปนพระเจาอโศกมหาราช แตขนาดเลก

กวานและมพระเจาหวธกะมาตอเตม และทส าคญพระวหารนตงอยทางทศ

ตะวนออกของตนโพธในปจจบนทพระองคไดตรสร ณ ใตตนโพธแหงน

มหาสถปพทธคยา

๙ ตามรอยพทธภม 12

ความรสกของวนแรกพอลงมาและเดนทางตอโดยรถทวร ระหวางทางเกด

อบตเหตบอยมาก ถนนเลก เกดอบตเหตคนมามงดพวกเราเยอะมาก

ระหวางทางจากการสงเกตพบบานเรอนท าดวยดน

พระพทธเมตตา สรางดวยหนเกรนต ในสมยปาละ

อายมากกวา ๑,๔oo ปเศษ โห! ผมคดวายงดดใหมๆ อยเลย

13 ๙ ตามรอยพทธภม

ตนศรมหาโพธ (ตนท ๔)

๙ ตามรอยพทธภม 14

พระศรมหาโพธ รหรอไมครบปจจบนนคอตนท ๔ แลว เพราะมคนมาลอบ

ท าลายตงแตตนแรก แตกมการปองกนและคนชพบาง งงเลยสคนชพ

เพอใหแตกหนอ และตนทแตกหนอขนมากคอตนท ๒ จนถงตอนนอย

ในชวงของพระเจาศศางกากษตรยชาวฮนด ไดมค าสงใหตดตนโพธและ

ท าลายวดวาอาราม พระเจา”ศศางกา”เกรงวาตนโพธจะแตกหนอจงใหฟน

ตนโพธลงกอน แลวขดรากขนทงเอาไฟเผาแลวราดดวยน าออย แตเผอญ

เหลอปลายรากแกวอย แตแลวพระเจา”ศศางกา”กสนพระชนมอยางอนาถ

ตนท ๒ รวมอายได ๘๗๑ ป ตนท ๓ พระเจาปรณวรมน หลงจากการ

ท าลายของพระเจา”ศศางกา”กไดมาพบ แลวเอาน านมมาราดรากทเหลอย

และไดสรางก าแพงปองกนอนตราย พระเจาปรณวรมนเปนกษตรยองค

สดทายในราชวงศของพระเจาอโศก แลวกสามารถกคนชพตนโพธขนมาได

อก จากนนกไมมใครท าลาย และตนท ๓ นกหมดอายขยเองโดยธรรมชาต

มอายถง ๑,๒๕๘ ป ตนท ๔ รฐบาลองกฤษไดเขามาใหนายพลเซอร อเลก

ซานเดอร คนนงแฮม บรณะสถานท จงไดปลกตนโพธขนมาใหม ณ ท

เดม โดยพบหนอโพธ ๒ หนอ ขนาด ๖ และ ๔ นว โดยน าตนท ๖ นว

ปลกทเดม สวนตน ๔ นว แยกไปปลกทางทศเหนอหางจากเดม ๒๕o

เมตร ซงปจจบนตนโพธมอาย ๑๓๔ ป

15 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 16

ราชคฤห - นาลนทา

๒

17 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 18

การเดนทางวนท 2 พทธคยา > กรงราชคฤห > นาลนทา >

พทธคยา

เรมเดนทางสกรงราชคฤห เมองหลวงแควนมคธในอดต

กรงราชคฤห : สถานทแสดงโอวาทปาตโมกข เมองหลวงแควน

มคธมพระเจาพมพสาร เปนผปกครองนคร ความส าคญของเมองน คอ

เปนเมองทพระเจาพมพสาร ไดถวายพระเวฬวนราชอทยานเปนวดแหงแรก

ในศาสนาพทธ

วดเวฬวน

วดเวฬวน เมอกอนเปนราช

อทยานหางจากประตเมอง ๒๕ เสน ม

ตนไผสวยงามมากนาชม หรอเรยกอก

ชอวา วดปาไผ เปนตนก าเนดของวด

และพระสงฆ ๑,๒๕o รป มาประชม

ณ ทแหงน ในวนเพญเดอนมาฆะ เรา

เลยเรยกวนนวา วนมาฆะบชา

19 ๙ ตามรอยพทธภม

เทอกเขาคชกฏ

เทอกเขาคชกฏ เราไดขนไปบนยอดเขาทวทศนสวยงามมากครบ

มองเหนไดไกลมาก เปนกฏของพระพทธเจาขนเหนอยมากครบแตกคมคา

กบความสวย เดนกนขาลากเลย เงาของภเขาทอดลงมายงทางเดนใหญ

มากท าใหเยนสบาย มลกษณะเหมอนกแรง เลยเรยกวา คชกฏ ซงแปลวา

นกแรง กวาผมจะมองออก แตพอเหนแลวเหมอนมากๆ ครบ ทแหงนสงบ

นงมากคมคาสดๆ พวกเราไดสวดมนตขางบนนนดวย เปนสถานททมพลง

มากๆ มถ าของพระโมคศลานะผเลศทางอทธสทธ และสถานทนมความเชอ

เรองการอธษฐานแลวจะเหนเปรต ทแหงนเปนทแกขอสงสยวาเปรตมจรง

หรอไม

๙ ตามรอยพทธภม 20

วดอมพวน

วดอมพวน เปนซากอารามของหมอชวกโกมารภจจ เปนสวน

มะมวง ภายในคราวทพระเทวทตประทษรายพระองค หมอชวกโกมารภจจ

ถวายการรกษา ณ อารามแหงน

21 ๙ ตามรอยพทธภม

มหาวทยาลยนาลนทา ตอนน เปนซากมหาวทยาลย พทธ

ศาสนาทโดงดงละรงเรองทสดในโลก กวางใหญมากๆ ครบ แตถกท าลาย

โดยชาวมสลมมาฆาอาจารยและพระในสมยนน ซงยงเปนพระสงฆอย และ

เผาท าใหเหนเศษซากทเหลออย เสยดายมากๆ ครบ แตละทอลงการมาก

เหลอแตเพยงซากกมหศจรรยแลว และของจรงจะยงใหญขนาดไหน

เสยดายนะครบทถกเผาท าลาย ท าไมตองเผาและใชความรนแรงกนขนาดน

นาลนทา : มหาวทยาลยสงฆแหงแรก

๙ ตามรอยพทธภม 22

23 ๙ ตามรอยพทธภม

หลวงพอพระองคด า มความเชอวาน ามนทออกมาจากตวทาน

นนออกมาไดอยางไร น ามนออกมาหมดเลย แบบวาคอยๆออก เราเชค

น ามนออกมา สกพกกมนอก อยทความเชอนะครบของแตละคน และ

น ามนนเขาจะเอามาบขาเชคหนาและท าเปนของตดตวบางเพอความเปนสร

มงคลแกตนเอง

หลวงพอพระองคด า

๙ ตามรอยพทธภม 24

ตโปธาร บอน ารอนทแวดลอมดวยมณเทยรนอยใหญ ชาวฮนด

เขามาดแล สมยชมพทวปถอวาเปนบอน าศกดสทธ จากการทผมไดไปมา

เขาบอกวามบอหนงไวใหเจานายพระมหากษตรยเลน จากทผมเหนอนน

แตกตางจากอนอนมากๆ สวยเวอรเลย สวนของคนธรรมดากเรยงล าดบ

พราหมณ แพทย สตร คนจณฑลไมมสทธใช ผมกเดนจากบนๆ ซง

พราหมณไดใชกอนจากนนน ากไหลลงไปเรอยๆ แตหามคนวรรณะต าๆไปใช

อาบในทของคนวรรณะสง เขาถอเรองวรรณะมาก ขางบนน าสะอาดใส

มาก ลงมาเรอยๆกปกตดครบ

ตโปธาร

25 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 26

๓ บรรพชาสามเณร

27 ๙ ตามรอยพทธภม

อนมสเจดย

๙ ตามรอยพทธภม 28

วนท ๓ ท าการบรรพชาสามเณร > ใตตนพระศรมหาโพธ >

พทธคยา

หลงจากบรรพชาสามเณร

อนมสเจดย อย

ห า ง จ า ก ร ต น บ ง ล ง ก

ประมาณ ๖๙ เมตร

อนมสเจดย

29 ๙ ตามรอยพทธภม

รตนจงกรมเจดย สถานทเสวยวมตตสข

สระมจลนทร : อาศยอยทางตะวนออกเฉยงใตของตนศรมหา

โพธประมาณ ๒ กโลเมตร หางจากแมน าเนรญชราครงกโลเมตร อยใกล

กบหมบานมจลนทร สระแหงนจะมตนตาลใหญอย ๗-๘ ตนลอมรอบอย

พระพทธเจาประทบ ณ ทแหงน ๗ วน และเปนสปดาหท ๖ หลงจากท

พระพทธเจาทรงตรสร

สระมจลนทร

สระมจลนทร มประวตเกยวกบพญานาคทอาศยอยในสระแหง

น ขณะทพระองคทรงประทบนนเกดฝนนอกฤดกาล พญานาคมจลนทร

ไดมาขดลอมรอบพระพทธองคไว ๗ รอบเพอปองกน

๙ ตามรอยพทธภม 30

ถ าทพระโพธสตวอาศยบ าเพญทกกร

กรยา เปนถาเลกๆ แคบมากๆ ให

ความรสกเปนถ ามด

พระพทธเมตตา พระพทธรปปางมารวชย ประดษฐานใน

มหาสถปพทธคยา

31 ๙ ตามรอยพทธภม

บานนางสชาดา

บานนางสชาดา เปน

สถานททพระเจาอโศกมาสราง

ก าแพงโดยรอบอก ๑ ชน เพอ

การปองกน นางสชาดาถวาย

ขาวมธปายาส ซงเปนอาหารมอ

กอนการตรสร

๙ ตามรอยพทธภม 32

แมน าเนรญชรา เปนแมน าทพระพทธเจาทรงเสดจขามไปตรสร

ทาสปตฎฐตะ

ทาสปตฎฐตะ สถานท

ทพระพทธองคลอยถาดทองค า

อธษฐานการตรสร (โดยถาด

ลอยปกตตามน า แต เมอทรง

อธษฐานถาดลอยทวนกระแสน า)

33 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 34

๔ เขาดงคสร – พทธคยา

35 ๙ ตามรอยพทธภม

วนท ๔ เขาดงคสร > วดไทยพทธคยา

พระโพธสตวเสดจจากแควนมคธ ไดศกษา ณ ส านก

อาฬารดาบสและอทกดาบส บรรลสมาบต ๘ ววสวยงามมากๆครบ

๙ ตามรอยพทธภม 36

เขาดงคสร

ถ าดงคสร เปนถ าหนแขงมขนาดประมาณ ๙ ตาราง

เมตร (คงเปนขนาดเดยวกนกบสมยทพระโพธสตวทรงบ าเพญ

เพยร) ตองเดนขนเชงเขาดงคสรขนไป มวดธเบตตงอยใกลถ า

เหนธงหลากสของชาวธเบตผกตดกบเชอกเปนสายยาวระโยง

ระยาง ทงยงเปนหนาผาชนตดตรงลงมา มชองประตพอใหคนเขา

ไปได เพราะเหตทถ านเปนถ าจากผนงเขา ไมใชถ าทอยตดดน พอ

นานปกมกมดนพอกพนจนพนถ าตนเขนท าใหถ ามขนาดเลกลง

37 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 38

วดไทยพทธคยา

วดไทยพทธคยา นบเปนอาวาสท

เปนตนแบบของวดไทยในตางแดนเพราะม

องคประกอบของความเปนวดในพระพทธศาสนา

โดยสมบรณ และเพยบพรอมดวยศลปกรรม

สถาปตยกรรมอนเปนเอกลกษณไทย

39 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 40

๕ เมองพาราณส สถานทแสดงปฐมเทศนา

เมองหลวงของแควนกาสแตสมยพทธกาล

พทธคยา - พาราณส

41 ๙ ตามรอยพทธภม

วนท ๕ พาราณส > ปาอสปตนมฤคทายวน > เจาคนธสถป >

ธมเมกขะสถป > เสาศลาจารก

เมองพาราณส สถานทแหงปฐมเทศนาตงอยรมฝงแมน าคงคา

อนศกดสทธเปนเมองหลวงของแควนกาสราช หางจากแมน าคงคา ๘

กโลเมตร มกษตรยชอพรหมทต เปนผท าใหเมองพาราณสมความรงเรอง

บานเมองมความเกาแกมาก มอายหลายพนป มประวตความเชอวา มนษย

คนแรกนนอยทเมองพาราณส เปนชาวอนเดย และจากทผมไดฟงจากการ

บรรยายจากพระอาจารยเรองประวตความเปนมาของเมองวา พาราณ

สมาจากวานร และสสะรามกนเปนวานรสสะ ผน าวานรมบรวาร ๕o ตว

กลายเปนต านานเรองลงขาวลงด าและแสดงความเปนผน าเลยเลาใหพระเจา

กรงพาราณสฟง แลวน าสวนซากของวานร กคอศรษะมาฝงททางสาม

แพรงจงไดชอเมองวา วาราณส หรออกต านานบอกวาวาราณสมาจากค า

วา วารณ กบ อส ซงเปนแมน าทไหลผานเมองนกอนจะไหลสแมน าคงคา

สถานทตงของเมองพาราณสอยทางทศตะวนตกเฉยงเหนอของเมองคยา

ตวเมองอยดานฝงตะวนตกของแมน าคงคา พาราณสเปนชอเมองทอมตะ

ยงไมเคยเปลยนชอเลยทงทกาลเวลาและยคสมยซงมความพยายามจะให

เปลยนอยหลายครงแลว

๙ ตามรอยพทธภม 42

เมองพาราณส

43 ๙ ตามรอยพทธภม

ปาอสปตนมฤคทายวน พระพทธองคทรงแสดงปฐมเทศนา

โปรดปญจวคคย เมอวนเพญอาสาฬหมาส และเกดพระรตนตรยขนเปน

ครงแรกของโลก เปนสถานททมฤาษมาชมนมอยมากและเปนเขตราช

อทยานทพระเจากาสราชประทานใหและประกาศเปนเขตอภยทานแกฝงสตว

เปนทแวะพกของฤาษทงหลายท ไดฌานและเสอมฌาน ปาอสปตน

มฤคทายวน มประวตวา มเศรษฐใจบญ นนทยมานพ ผมศรทธาแรง

กลาในพทธศาสนา ไดมอบถวายสถานทแหงนแกพระพทธองค

ปาอสปตนมฤคทายวน

๙ ตามรอยพทธภม 44

ณ สถานทแหงนกลายเปนศนยกลางพระพทธศาสนาแหงหนง

เพราะเวลาผานไปศาสนาพทธกถกจองท าลายโดยศาสนาอน คนรนหลง

ตอมาเลยสรางวตถหอหมท าใหอยขนมาก เปนสถานทส าคญซงทรงแสดง

ปฐมเทศนาแกปญจวคคย ปาอสปตนมฤคทายวน มอกชอวา สารนาภ

เปนสถานททค าวา สงฆะรตนะเกดขนสมบรณครงแรกในโลก วนทมพระ

รตนตรยครบ ๓ ประการคอ วนอาษาฬหบชา ขน ๑๕ ค า เดอน ๘ เมอ

พระองคทรงแสดงธรรมจกกปปวตนสตรอนเปนพระธรรมเทศนากณฑ

แรกแกปญจวคคย

45 ๙ ตามรอยพทธภม

เ จ าค นธ สถ ป สถานท ท

พระพทธเจาพบปญจวคคยกอนส าเรจ

พระอรหนต

พพธภณฑ เกบวตถโบราณ ถาเสยหายคงจะรอดยาก เพราะ

เขาอนรกษ แตละชนอายมากนบพนป อยางนอยก ๕oo ปขนไป ผมวา

วตถโบราณหลายๆ ชน คลายกบวตถโบราณของประเทศเพอนบานของ

เราคงจะอารยธรรมเดยวกน

เจาคนธสถป

๙ ตามรอยพทธภม 46

ธมเมกขะสถป สถปโบราณทรงบาตรคว ากอดวยหนทราย สถป

สรางอทศแดผเหนธรรม ( ธมเมกข = ธมมะ + อกขะ : อกขะ แปลวา

เหน ธมมะแปลวา ธรรม ) หมายความวาสถานทแสดงธรรมทน าพาใหถง

ความหลดพน มยอดทรงกรวยสงประมาณ ๘o ฟต วดโดยประมาณ

๑๒o ฟต สรางขนในสมยพระเจาอโศกมหาราชย สรางโดยพระเจาอโศก

สง ๓๓ เมตร เสนผาศนยกลาง ๒๘ เมตร สถานทนเปนอทยานกวาง

ใหญ มสวนกวางขนาดยอม และสวนสตวอกดวย โดยเฉพาะซงนกยง

เปนการสรางบรรยากาศใหคลายคลงกบพทธกาล สถานทแสดง

ธรรมจกรกปวตนสตร เปนบรเวณทพระพทธเจาทรงแสดงอทธาภนหาร

โปรดพระยสกลบตร เปนบตรของเศรษฐเมองพาราณส และยงเปนสถานท

พระพทธองคทรงประชมพทธสาวก ๖o องคแรก สงออกประกาศ

พระพทธศาสนา นบเปนพระธรรมทตชดแรก พระองคตรสวา “ดกอน

ภกษทงหลาย พวกเธอจงเทยวไปเพอประโยชนและความสขแกมหาชน เพอ

อนเคราะหโลก อยาไปทางเดยวกน ๒ รป จงแสดงธรรมทงามในเบองตน

ในทามกลางและในทสด จงประกาศพรหมจรรย ใหครบบรบรณ โดย

สนเชงเถด” จากพทธโอวาทครงนนจงท าใหศาสนาพทธยงยนมากวา

๒๕๕๖ ป นาอศจรรยจรงๆ ครบ

ธมเมกขะสถป

47 ๙ ตามรอยพทธภม

ธมเมกขะสถปมความส าคญดงน

1. เชอกนวา พระกสสปสมมาสมพทธเจาประสตทน

2. สมเดจพระสมมาสมพทธเจาประสตทน

3. พระพทธองคทรงตกลงกบพระศรอรยเมตไตรยทสถปธรรมมข

เพอเปนพระพทธเจาองคตอไปในอนาคต

๙ ตามรอยพทธภม 48

ศลาจารก พระเจาอโศกมหาราชย ทเกบรวบรวมเกบรกษา

พระพทธรป และวตถโบราณทขดไดบรเวณสารนาภ คาเขาชม ๑oo รป

ของหายากโบราณมากครบ ปองกนอยางด เสาตนเคลอบดวยน ายาพเศษ

เปนสงหอนเดยเดนสงา เกดวกฤตครงใหญ ศลาถกท าลายหกเปน ๔

ทอน แลวเจาหนาทน ามารวมเปน ๕ แทง และพบอกษรพราหมณเปน

ภาษาบาหล ซงมค าแปลเปนค าเตอนวา ใหภกษและภกษณทจ าพรรษาอย

ณ วดแหงน ใหยดมนในพระธรรมวนยอยางเครงครดครบ

เสาศลาจารก

49 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 50

๖ รมฝงพาราณส – ลมพน

51 ๙ ตามรอยพทธภม

วนท ๖ แมน าคงคา > ลมพน

ลองเรอแมน าคงคา สายธารอนศกดสทธของชาวฮนด เสมอน

คมภรหอหมชวตของชาวภาระตะ มประวตและวฒนธรรมอนยาวนานมา

กวา ๓ooo ป มพธศพลางบาป อาบน าลางบาป แมน าคงคามต านานวา

เปนลกสาวคนโตของทาวหมวต เจาปาหมพานต กบนางเมนาลกสาวคน

รอง ชอ อมา เปนภรรยาของพระศวะ มนยายเลาเกยวกบแมน าตางๆ

มากมาย บางกวา เจาแมคงคาเปนภรรยาของพระกฤษณะ ตนน าคงคา

เกดบนเทอกเขาหมาลย สงกวาระดบน าทะเล ๑๓,๘oo ฟต ณ บรเวณท

เรยกวา ภาครส ในคมภรปรระกลาววา น าพระคงคาไหลออกจากโคมข

ถอเปนทศกดสทธ เปนบนไดขนแรกทพระศวะลงจากบลลงคบนยอดเขาไกร

ลาศ และไหลลงตามชองเขาลงสทลาดสงแหงหนงเรยกวา คงโคตร

๙ ตามรอยพทธภม 52

แมน าคงคาตรงเมองพาราณสนถอวาแปลก คอ ไหลกลบขนไป

ทางทศเหนอ นบวาแปลกกวาทอนๆ เปนความเชอวา เปนทท ยมโลก

มนสสโลก เทวโลกมาพบกน ถามคนมาอดอาหาร ๑ เดอน และน าทแมน า

คงคานนจะเหนเทวดา คงคาแปลตามอกษรวา ผไปเรวสายน ายาว ๑,๕๕๑

ไมล มพธตางๆมากมาย ผมไดไปลองเรอ กงงวาน านสกปรกหรอสะอาด

แตเหนวาบางทสะอาดและบางทสกปรก เพราะเอาศพลงแมน าจะสะอาดได

ยงไง เหนซากวว แตกลางแมน าจะลกและอกฝงของแมน ามความเชอวา

เปนดนแดนคนตาย เวลาเผาศพจะมคนเอาศพไปไว ณ ทฝงตรงขาม เปน

ดนแดนแหงคนตาย มพวกเปรตและสมพเวสตางๆ มต านานเลาวา คนท

เคยไปถงฝงนนและไมเคยกลบมา เมอกอนเปนปา แตตอนนเปนแคทราบด

สวยจรงๆ

ลองเรอรมแมน าคงคา

53 ๙ ตามรอยพทธภม

เมองลมพน สถานทประสตของเจาชายสทธตถะ ตงอยระหวาง

กรงกบลพสดและกรงเทวหะ ทแหงนเปนราชอทยาน สวนผสมปา พระ

โพธสตวประสต ณ ลมพนวน พระบรมราชชนจะกลบเมองเพอใหปสต

กาลแกพระโอรส แตทนไมไหว เมอถงสวนลมพน พระโพธสตวประสตดวย

ลกษณะมหาบรษ ๓๒ ประการ แลวพระองคทรงตรสวา อคโคหมสม

โลกสส เชฏโฐหมสม โลกสส เสฏโฐหมสม โลกสส อยนนตมา ชาต

นต ถทาน ปน พ ภโว. เราเปนผเลสทสดในโลก เราเปนผเจรญทสดใน

โลก เราเปนผประเสรฐทสดในโลก ชาตนเปนชาตสดทาย บดนเราจะไมเกด

อก เปนสถานทแหงท ๑ เปนสถานทประสตของพระโพธสตว ปจจบน

ตงอย ใน ต าบลมนเค ประเทศเนปาล อยหางจากกรงกบลพสด ๒๔

กโลเมตร อยใกลชายแดนตอนเหนอของอนเดย

เมองลมพน ใชเวลาเดนทางนานมากๆ ครบ เพอเขาสเนปาล

คลายกบอนเดย ไฟกดบเหมอนกน กวาจะผานดานตรวจคนเขาเมองแตละ

ครงล าบากมากใชเวลานานมาก แตผมวาสภาพคนทเนปาลดกวานดเดยว

ระหวางทางเปนเกษตรกรรม ชาวอนเดยและเนปาลสวนมากยงถออาชพ

เกษตรกรเนหลก ความเจรญยงเขาไมถง แตทนสวยและสงบมากกวาครบ

ขอทานทอนเดยมมากมายมหาศาลแตทเนปาลมนอยเงยบสงบด

๙ ตามรอยพทธภม 54

เมองลมพน

55 ๙ ตามรอยพทธภม

๙ ตามรอยพทธภม 56

๗ ลมพน – กสนารา

57 ๙ ตามรอยพทธภม

วนท ๗ ลมพน > กสนารา

สถานทประสต วนศกร เพญเดอน ๘ ปจอ ๘o ปกอน

พทธศกราช สวนลมพนคอสถานทประสตของพระพทธเจา หลงจาก

สงครามเกดกาแบงเขตแดนท าให ณ ตอนน สวนลมพนอย ใน

ประเทศเนปาล สวนลมพนมโขดเขาลอมรอบ ประดบดวยหมไมนานา

พนธ สระน า และมททมรอยพระพทธบาตร อยท าเปนอาคารปดใหด

ครงแรก พระเจาอโศกมหาราชยทรงสรางเปนอฐเพอคอยปกปอง

กาลเวลาผานไปเลยบรณะสรางเพอเปนอาคารโอบลอมอยาง

ครอบคลมและพบตนเสาจะอยขางๆ

๙ ตามรอยพทธภม 58

สระโบกขรณ พระนางสร

มหามายาสรงสมาน สระน าเกาแกสด

ของลมพน เปนสระน าขนาดใหญซงม

สตวน าอาศยอยดวยมาก

สระโบกขรณ

เสาอโศก ขอความจารกเปน

หลกฐานวา นคอสถานทประสตของ

พระพทธเจา แลวพระเจาอโศกเสดจมา

เพอนมสการในปท ๒o แหงรชกาลของ

พระองค ในพทธศตวรรษท ๓ เปนเสา

อโศกของจรงทยงคงสภาพอย และพระ

เจาอโศกสรางเสานขนเพอแสดงวาทเปน

สถานทประสตของพระพทธเจา

เสาอโศก

59 ๙ ตามรอยพทธภม

วดไทยกสนาราเฉลมราชย สรางเมอป ๒๕๓๗ ดวยสถาปตยกรรมไทย

ศลปะแบบไทย พรอมท งอ โบสถ หอระฆง พระมณฑป พระบรม

สารรกธาต โดยเฉพาะมณฑปพระบรมสารรกธาต ยกฐานสง มมณฑป

ตรงกลางรปสเหลยมชนทสองมประตดานละ ๒ ซม ประกอบดวยเจดย

หลก ชนสงสดเปนเจดยครอบ มณฑปสวยงามมาก เปนจดเดนของวด

และคณะพระอาจารยของผมกไดพกกนทแหงน ตอนกลางคนหนาวมาก

วดใหญและสวยงามมาก มกรดปกไวอยขางนอก คนแรกเหลาบรรพ

สามเณรจะนอนและปฏบตธรรมขางนอก แตอากาศหนาวมากครบลองซก

พกจงตองอพยพมาปฏบตธรรมกลบมานอนในหอง

วดไทยกสนารา

๙ ตามรอยพทธภม 60

61 ๙ ตามรอยพทธภม

๘ กสนารา – เวสาล - ปตนะ

ดนแดนพทธปรนพพานขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

๙ ตามรอยพทธภม 62

วนท 8 กสนารา > เวสาล > ปตนะ

ตนสาระ

หรอตนรงปลกไว เพอเปนอนสต

ถงพระองค สถานททพระองค

ทรงเสดจดบขนธปรนพพาน

63 ๙ ตามรอยพทธภม

มหาสถปปรนพพาน ณ สาลวโนทยาน มตนสาละคทพระพทธองค

ทรงเลอกทแหงนเปนทปรนพพาน และพระอานนททรงแนะน าเมองใหญๆ

แตทานเลอกเมองเลกๆ เพราะ สมยอดตเปนเมองการคาทส าคญ เพราะ

ถาเสดจปรนพพานเมองใหญอาจเกดการแยงชง พระบรมสารรกธาตได

พระพทธองคเลยเลอกแควนเลกๆ และสงบ สาเหตม ๓ ประการคอ

๑. เปนการเหมาะสมทจะประกาศมหาสทสสนสตร

๒. พระสภททปจฉมสาวก ก าลงอยทกสนารา

๓. โทณพราหมณเปนผแกปญหาแบงพระบรมสารรกธาต

มหาสถปปรนพพาน

๙ ตามรอยพทธภม 64

พระพทธรปปางปรนพพาน มขนาดความยาว๒๓ ฟต ๔ นว

กวาง ๕ ฟต ๖ นว องคพระยาว ๑o ฟต สง ๒ ฟต ๑ นว เสดจดบ

ขนธปรนพพาน อายกวา ๑,๙oo ป

มงกฎพนธนเจดย มชอทองถนวา รามภาร ( Rambhar-ka-tila)

เปนททถวายพระเพลงพระพทธสรระ โดยตงเชงตะกอนขนในบรเวณมกฏ

พนธนเจดย เมอถวายพระเพลงแลวจงกอพระสถป ณ ทถวายพระเพลง

นน กลางทาง ๔ แพรง ซงปจจบนเปนซากเจดยทรงกลมครบ

พระพทธรปปางปรนพพาน

มงกฎพนธนเจดย

65 ๙ ตามรอยพทธภม

เมองเวสาล นครหลวงแหงแควนวชชแหงราชวงศลจฉว ทม

อ านาจและอทธพลมากในสมยพทธกาล ในการปกครองในระบบสามคค

ธรรม และยงเปนสถานทประทานการบวชภกษณ

นครเวสาลโบราณยงเปนโบราณสถานททพระพทธเจาไดทรง

ปลงอายสงขาร วาตอแตนไปอก ๓ เดอน จะดบขนธปรนพพาน ตอมา

อก ๑oo ป พระสงฆกไดมาประชมพรอมกนท า สงคายนา พระธรรม

วนยครงท ๒ ณ วาลการาม

กฏาคารศาล สถานทท

พระพทธองคทรงประทานการบวช

ใหแก นางปชาบด โคตรม พรอม

เหลาศากยานอก ๕oo คน นบไดวา

มภกษณสงฆ เกดขน เปนคร งแรก

ปจจบนยงคงเหลอซากโบราณสถาน

และมเสาหนอโศกทสมบรณทสด

เมองเวสาล

กฏาคารศาล

๙ ตามรอยพทธภม 66

แควนปตนะ หรอปารฏลบตร ในสมยพทธกาล เมองหลวงของ

พระเจาอโศกมหาราช ปจจบนคอเมองหลวงของรฐพหาร ผานคานธเสต

สะพานขามแมน าคงคาทยาวทสดในประเทศ

แควนปตนะ

67 ๙ ตามรอยพทธภม

สนามบนกรงเดลล

จากนนพวกเราไดลาสกขาบทจากพระอาจารย แลวนงหมชดขาว

เพอเตรยมตวกลบประเทศไทย โดยตองไปขนเครองบน ณ สนามบนกรง

เดลล สทากาศยานสวรรณภม

๙ ตามรอยพทธภม 68

๙ กลบกรง

69 ๙ ตามรอยพทธภม

เมอกลบถงกรงเทพฯ ผมพจารณาถง

1. การฝกงาน ฝกความอดทน การมวนย การอย ในขอระเบยบ

ของสงฆ

2. การระลกถงคณบดามารดา ผมพระคณแกเราทงหลาย และ

ทกๆทาน ท าใหเรามจตใจทสบายใจมากขน จตใจเบกบานและ

แจมใส อกทงเราไดท าใหคนในครอบครวมความสข เราไดท าบญ

สรางกศล ท าใหคนในครอบครวอมบญ ตอผอนและตอตนเอง

3. ไดความรเพมเตมมากมายเปนประสบการณชวตทเราไดเหน

ความแตกตางของบานเมองและสงคมและไดเหนสภาพความ

เปนอยและการใชชวตของชาวอนเดย

4. ความสขทแทจรงของคนทบวช ความสขทสงบ คนทปฏบต

ธรรมจะเขาใจถงความสขทแทจรง

5. การบวชเปนกศลใหแกบดามารดา เปนความภาคภมใจของผท

บวชในการส ารวมกายวาจาและใจซงแตกตางจากการใชชวต

ในทางโลก

6. จากการเดนทาง ท าใหเราไดเหนวาเรายงเปนคนทสามารถไดใช

ชวตอยางสขสบาย มทงคนทล าบากกวาเราอกมากมาย

เพราะฉะนน อาหาร สมภาระ สงของเครองใชตางๆ เราควร

เหนคณคา ทหลายคนบอกวาจากการทมาอนเดยแลวกลบไปท

ไทย จากนสยหนงจะเปลยนเปนอกนสยหนงในทางทดขน เพราะ

ไดเหนถงความท คนทมความทกขมากกวา มความล าบาก

มากกวา บานเมองกสกปรกมากกวาและในชนบทกลาสมยผม

คดวา เปนอกหนงประโยชนทไดจากการไป ณ ประเทศอนเดย

ทสามารถเปลยนนสยของคนไดเชน การรจกพอเพยงในการกน

อาหาร การใชเสอผา สงของใชตางๆและเครองนมหม

7. ฝกการไปอยในทตางถน ไดรถงสงทตองท าขณะทอยอนเดย ขอ

ระวงเรองโรคภย ความสะอาดของบานเมอง ทมนอย ถนนการ

๙ ตามรอยพทธภม 70

เดนทางล าบาก อาหารการกนการใชชวตแบบธรรมดาทมความ

หลากหลายทางศาสนาและวฒนธรรม เปนประสบการณชวต

8. ชวงทพวกเราไดกาวตามรอยพทธภม นเปนชวงเดยวกบท

กรงเทพฯ บานเมองของเราไดเกดมหาอทกภยในชวง ต.ค.

2554 ตอนเราขนเครองบนจากสวรรณภมมาลงจากทองฟาได

เหน กทม. จมอยใตน า มองไปเหนแตบานและหลงคาพวกเราได

แตภาวนาตงจตอธษฐานในการไปท าความดในครงนขอใหภย

พบตหยดโดยเรวหรอเสยหายนอยทสด

9. เมอกลบจากการบรรพชาทอนเดยมาถงท กทม. บานของเรา

โรงเรยนของเรากไมพนจากมหาอทกภยในครงน พวกเราจงรสก

เศรา เมอตอนเราไดอยทอนเดยท าใหเราไดเพยงแคเหนถงความ

ทกขยากของผคน แตพอเรากลบมาเรากไดประสบกบความทกข

ยาก เราจง ไดนกถงค าสอนของพระองคททรงตรสกอน

ปรนพพานวาอนจจง ทกขง อนตตา โลกนไมเทยง จงไมควร

ตงอยบนความประมาท เราตองหมนท าความดไวใหสม าเสมอ

เพราะความดนนทเทยงแทและแนนอน

71 ๙ ตามรอยพทธภม

บทสงทาย

สถานทประสต : ลมพนวน, เนปาล

สถานทตรสร : พทธคยา

สถานทปฐมเทศนา : สารนาถ

สถานทปรนพพาน : กสนารา

๙ ตามรอยพทธภม 72

บรรณานกรม

พระราชรตนรงส พระธรรมทต สายประเทศอนเดย. สแดนพทธองค.

2550.

พระมหาสมปอง มทโต และทมงานชมรมนรตตศกษา. หนงสอภาพตาม

รอยบาทพระศาสดา อาสาฬหบชา ธรรมยาตราคมครองโลก. บรษท

ธนาเพรส จ ากด. 2551

พษณ ศภ. สสนแหงศรทธาแดนพทธภม. บรษท อมรนทรพรนตงแอน

พบลชชง. 2550

HTTP://WWW.DHAMMAJAK.NET/FORUMS/VIEWTOPIC.PHP?T=3937

7. พทธสงเวชนยสถาน : สถานทอนเปนทระลกถงพระพทธเจา. online

1 May 2013

www.sana-anong.com. ธรรมะจากอาจารยแอน. online 1 May

2013

bodhigaya980.blogspot.com. ชมรมโพธคยาวชชาลย ๙๘๐: - วด

ไทยกสนาราเฉลมราชย ประเทศอนเดย. online 1 May 2013

www.watthaikusinara-th.org. ประวตความเปนมา วดไทยกส

นาราเฉลมราชย ประวตโดยสงเขป. online 1 May 2013

๙ ตามรอยพทธภม

Dhammaintrend รวมเผยแพรและแบงปนเปนธรรมทาน