อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 113

กรมหลวงราชบรฯ, ปรด พนมยงค และความพลกผนสการศกษาแบบนตอกษรศาสตร43

สมชาย ปรชาศลปกล*

ระบบการศกษากฎหมายสมยใหมในสงคมไทย อนหมายถง

การมสถาบนการศกษา หลกสตรการจดระบบการเรยนการสอนเปน

ประจ�า การใหวฒการศกษาทางดานนตศาสตร เปนระบบการศกษา

ทเพงจะเกดขนเมอมการจดตงโรงเรยนกฎหมายขนเปนครงแรกเมอ

พ.ศ. 2440 ทงนกอนหนาการจดตงโรงเรยนกฎหมาย การศกษา

กฎหมายยงคงใชระบบของการฝากตว โดยผทตองการจะศกษาทาง

ดานกฎหมาย ตองเขาไปรบใชและไดรบการถายทอดจากบรรดาผ

ทมความรและด�ารงต�าแหนงอยในกระบวนการยตธรรม การศกษา

กฎหมายจะเปนไปในลกษณะของการฝกฝนและการเรยนรจากผท

มต�าแหนงหนาท โดยเฉพาะอยางยงหากตองการรบราชการเกยว

กบการช�าระหรอการตดสนคดซงตองมความรอบรในทางกฎหมายก

ตองเรยนกฎหมายและฝกหดพจารณาคดจากผทมหนาทเกยวของอน

ไดแก ลกขน ตระลาการ และผปรบ โดยตองไปเรยนทบานหรอส�านก

ของผทมความเชยวชาญ ซงสวนใหญกมกจะเปนขาราชบรพารหรอ

ขนนางในราชส�านก ยงไมมการจดตงสถานศกษาส�าหรบการศกษา

43 แกไขปรบปรงเพมจากบทท 4 ระบบการศกษากฎหมาย ใน สมชาย ปรชาศลปกล, นตศาสตรไทยเชงวพากษ (กรงเทพฯ: ส�านกพมพวญญชน, 2549)

* รองศาสตราจารยประจ�าคณะนตศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

รอยตอและจดตด 114

กฎหมายขนเปนการเฉพาะ44

การจดตงโรงเรยนกฎหมายนบเปนจดเปลยนทส�าคญของ

ระบบการศกษากฎหมายในสงคมไทยและไดเปนรากฐานทส�าคญ

ตอเนองมาจนกระทงทกวนน อยางไรกตาม ในหวงระยะเวลานบ

ตงแตยคของการกอตงโรงเรยนกฎหมายสบเนองตอมาในภายหลง

มไดหมายความวา ระบบการศกษากฎหมายในสงคมไทยจะด�าเนน

สบเนองตอมาในลกษณะเชนเดมโดยปราศจากความเปลยนแปลง

หากพจารณาถงทศทางหรอแนวโนมของการศกษากฎหมาย

ภายใตระบบกฎหมายสมยใหม พบวา สามารถแบงการเปลยนแปลง

ทเกดขนเปนสามชวงส�าคญดวยกน คอ ชวงทหนงนบตงแต

การกอตงโรงเรยนกฎหมายในสมยรชกาลท 5 มาจนกระทงถง

การกอตงมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง อนเปน

การศกษากฎหมายภายใตวตถประสงคและทศทางทกรมหลวงราชบร

ดเรกฤทธไดทรงบกเบกไว หรออาจเรยกวาเปน ‘นตศาสตรสกล

กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ ’ ช วงทสอง นบตงแตการจดตง

มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองกระทงถงชวงเกดการยบ

เลกหลกสตรธรรมศาสตรบณฑต หรออาจเรยกไดวาเปน ‘นตศาสตร

สกลปรดพนมยงค’ และชวงสดทายจากการยบเลกหลกสตร

ธรรมศาสตรบณฑตและมการแยกการศกษากฎหมายออกมาเปนการ

เฉพาะเปนหลกสตรนตศาสตรบณฑตสบมาจนกระทงปจจบน โดย

จดเปนระบบการศกษากฎหมายทอยภายใตการครอบง�าของการ

จดการศกษาทเนนไปในทางวชาชพ

44 100 ป โรงเรยนกฎหมาย, ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา, มปป., หนา 49-51.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 115

นตศาสตรสกลกรมหลวงราชบรดเรกฤทธสงคมไทยในปลายพทธศตวรรษท 24 ตองเผชญกบความ

เปลยนแปลงอยางไพศาลสบเนองมาจากอทธพลและวทยาการความ

รใหมๆ ของชาตตะวนตกทแผเขามาสสงคมไทย เปนผลใหเกดการ

ตระหนกถงความลาสมยในความรดานตางๆ ทด�ารงอยในสงคมซง

ไมสามารถตอบสนองตอความเปลยนแปลงทเกดขนอยางรวดเรวใน

แทบทกดาน

ระบบกฎหมายของไทยแบบดงเดมกหลกไมพนกบความ

เปลยนแปลงน ทามกลางแรงกดดนจากตางชาตถงความลาหลงไม

เหมาะสมของกฎหมายในขณะนน ทงในแงความ ‘ปาเถอน’ ของระบบ

กฎหมายทยงคงใชระบบจารตนครบาลอนเปนกระบวนการในการ

แสวงหาขอเทจจรงและการลงโทษดวยวธการทรมาน เชน การตอก

เลบ บบขมบ เปนตน อนเปนสงทระบบกฎหมายของตะวนตกไดม

การแกไขปรบปรงและน�าไปสการพฒนาของระบบกฎหมายสมยใหม

(modern law) ดวยการใหคณคาและความส�าคญกบมนษยเพมขน

และในอกดานหนงกเปนความลาสมยของระบบกฎหมายแบบดงเดม

ทไมอาจปรบเขากบความเปลยนแปลงของสภาพสงคมทก�าลงเกดขน

อยางรวดเรว จากสงคมเกษตรกรรมไปสการขยายตวทางดานการ

คาและพาณชยกรรมอนเปนผลใหตองมความสมพนธในเชงสญญา

ระหวางเอกชนเพมมากขน รวมถงความตองการกฎหมายใหมๆ ใน

ทางธรกจเพอรองรบกบสภาวการณในลกษณะเชนน ชนชนน�าของ

ไทยกตระหนกถงความจ�าเปนทจะตองมการปรบปรงระบบกฎหมาย

ไทยอยางส�าคญ โดยมการเปรยบเทยบระบบกฎหมายในขณะนนม

สภาพเหมอน “เรอก�าปนทถกเพรยงและปลวกกน ผโทรมทงล�า แต

รอยตอและจดตด 116

กอนมานนเหมอนรวแหงใดกเขาไมดามอดยาแตเฉพาะทตรงรอยรว

นน ทอนกโทรมลงอก ครนนานเขากยงช�ารดหนกลงทงล�า เปนเวลา

สมควรทตองตงกงขนกระดานใหมเปนของมนคงสบไป”45

ซงไดน�ามาสการปฏรประบบกฎหมายและงานศาลทเกดขน

อยางกวางขวางในเวลาตอมา46 และจากการปฏรประบบกฎหมาย

กไดมผลถงการจดระบบการศกษากฎหมายทเปลยนแปลงไป มการ

จดตงโรงเรยนกฎหมายและจดระบบการเรยนการสอนอยางเปนระบบ

ตามแบบของตะวนตก

การตระหนกถงความจ�าเปนทจะตองมการจดตงโรงเรยน

กฎหมาย เปนสงทถกกลาวถงอยางกวางขวางในหวงเวลาของการ

ปฏรประบบกฎหมายและงานศาลยตธรรมในรชกาลท 5 โดยมเปา

หมายเพอทจะสรางนกกฎหมายทมความรแบบใหมเขาไปสระบบ

ทไดเปลยนแปลงไป โรแลง ยคมนส (Rolin Jacquemyns) หรอ

เจาพระยาอภยราชาสยามานกลกจ นกกฎหมายชาวเบลเยยมซง

เขามารบราชการเปนทปรกษาราชการทวไปไดถวายความเหนตอ

รชกาลท 5 ใหมการจดตงโรงเรยนกฎหมายขน47 เพอจดระบบการ

45 เจานายและขาราชการกราบบงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน ร.ศ. 130 และพระราชด�ารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลงพระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน (พระนคร: โรงพมพกรมสรรพามต, 2510) หนา 85.46 กลาวอกนยหนง ความคดทางกฎหมายของตะวนตกไดถกน�าเขามาเปนพนฐานของการปฏรปกฎหมายทดแทนระบบกฎหมายทใชบงคบอยในขณะนน ดรายละเอยดใน สมชาย ปรชาศลปกล, ความยอกยอนในประวตศาสตรของบดาแหงกฎหมายไทย (กรงเทพฯ: ส�านกพมพวญญชน, 2546) หนา 26-34.47 พชรนทร เปยมสมบรณ, ‘การปฏรปกฎหมายไทยตงแต พ.ศ. 2411 จนถง พ.ศ. 2478’, วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต แผนกวชาประวตศาสตร

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 117

ศกษาใหเปนไปตามแบบตะวนตก แตเนองจากในขณะนนยงไมม

ก�าลงคนเพยงพอจงยงไมไดด�าเนนการ ตองรอจนกระทงพระเจาบรม

วงศเธอกรมหลวงราชบรฯ ส�าเรจการศกษาทางดานกฎหมายกลบมา

จากประเทศองกฤษ

กรมหลวงราชบรฯ เปนพระราชโอรสในรชกาลท 5 ประสตแต

พระจอมมารดาตลบ ทรงเปนพระราชโอรสรนแรกๆ ทไดเสดจไป

ศกษายงทวปยโรป พระองคไดเลอกศกษาวชากฎหมายทวทยาลย

ไครสตเชรช ในมหาวทยาลยออกซฟอรด และพระองคไดส�าเรจการ

ศกษาเมอ พ.ศ. 2436 ภายหลงส�าเรจการศกษาพระองคไดเสดจกลบ

เมองไทยและเรมตนการท�างานซงตอมาไดมบทบาทอยางส�าคญโดย

เฉพาะอยางยงงานทางดานกฎหมาย ทงในดานของการปฏรปงานศาล

และการจดตงโรงเรยนกฎหมาย ซงเปนการวางรากฐานตอการศกษา

กฎหมายไทยสบตอมา

ในดานของการจดการศกษากฎหมาย กรมหลวงราชบรฯ ม

บทบาทอยางส�าคญตอการวางรากฐานของโรงเรยนรวมทงบทบาท

ในดานตางๆ ทงดานการสอน การบรหาร และการสงเสรมบรรดา

นกเรยนของโรงเรยนกฎหมาย จนกระทงไดรบการขนานพระนาม

วาเปน ‘บดาแหงโรงเรยนกฎหมาย’ มลกษณะทส�าคญสามประการ

คอ ประการแรก วตถประสงคของการจดตงโรงเรยนกฎหมาย มง

ทจะสรางบคลากรเขาสระบบงานยตธรรมทก�าลงอยในหวงเวลาของ

การปฏรป การเปลยนแปลงทบงเกดขนในระบบการปกครองทยด

เอาตะวนตกเปนแบบอยาง ท�าใหเกดการขาดแคลนบคลากรรองรบ

จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2517, หนา 82.

รอยตอและจดตด 118

ตอระบบใหมทก�าลงกอตงขน การกอตงโรงเรยนเพอผลตบคลากรใน

ดานตางๆ กถกกอตงขนในชวงเวลาน โดยหากพจารณาถงโรงเรยน

ทมบทบาทส�าคญตอการสรางบคลากรเขาสระบบราชการแบบใหม

ซงกอตงขนในหวงเวลานกจะท�าใหเหนวตถประสงคของการสราง

บคลากรเขาสระบบราชการสมยใหมทงระบบ ดงตอไปน

โรงเรยนนายรอยทหารบก (จดตงขน พ.ศ. 2430)

โรงเรยนนายเรอ (จดตงขน พ.ศ. 2438)

โรงเรยนกฎหมาย (จดตงขน พ.ศ. 2440)

โรงเรยนมหาดเลก (จดตงขน พ.ศ. 2442)

ในสวนของบคลากรดานกฎหมาย การขาดแคลนเปนทตระหนก

ถงในหมชนชนน�าวามความจ�าเปนตองไดรบการแกไข เมอกรมหลวง

ราชบรฯ มค�ากราบบงคมทลรชกาลท 5 เกยวกบการจดตงโรงเรยน

กฎหมายกไดย�าถงปญหานวาเปนสาเหตส�าคญของการทจะมการตง

โรงเรยนขนวา

“พระองคคงจะทรงทราบแลววา ปจจยดานก�าลงคนเปนเรอง

ส�าคญทสดเชนเดยวกบความส�าคญของโลหตตอรางกาย ถาหาก

เกดหยดลงเมอใด ทกสงทกอยางกจะถงแกกาลสนหวง กระทรวง

นกจะกลายเปนเรอแตก ขาพระพทธเจาหมายถงโรงเรยนกฎหมาย

ขาพระพทธเจาไมคดวาสงทขาพระพทธเจากราบบงคมทล ตอไปน

จะเปนความจรง กอนป 115 กรองกนอยวาไมมคน ถาหากเราจะ

ทดลองสรางสงทเราตองการขนเสยเอง โรงเรยนกฎหมายตงขนมา

กเพอจดประสงคน”48

48 หอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร, เอกสารกระทรวงยตธรรม รชกาลท 5 หมายเลข ย 1/9 หนงสอกระทรวงยตธรรมท 40/2381 ลายพระหตถ

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 119

ความจ�าเปนทจะตองมการจดการศกษากฎหมายใหเกดขน

เปนผลสบเนองมาจากการปฏรปกฎหมายทมความเปลยนแปลง

อยางกวางขวางในเนอหาของกฎหมาย มการบญญตกฎหมายใหม

เกดขนเพอตอบสนองกบสภาพทางเศรษฐกจสงคมทเปลยนแปลงไป

โดยเฉพาะกฎหมายดานธรกจการคาทมความจ�าเปนตอระบบ

เศรษฐกจของสยามซงการคาขายขยายตวเพมมากขน นอกจากน

กยงมความเปลยนแปลงในดานรากฐานทางความคดทางกฎหมาย

เชน ในกฎหมายอาญาทรบเอาแนวความคดวาบคคลคอองคประธาน

แหงสทธ (subject of law) การจะลงโทษบคคลใดๆ จะกระท�าได

กตอเมอมการพสจนอยางชดแจงแลววาบคคลนนไดกระท�าผดจรง

โดยกระบวนการยตธรรมทเปดโอกาสใหมการพสจนและโตแยงจาก

ผถกกลาวหา

โรงเรยนกฎหมายทถกจดตงขนจงมบทบาทส�าคญตอการ

บมเพาะนกกฎหมายตามระบบใหมเพอใหมความเชยวชาญทจะ

ปฏบตตามไดอยางไมตดขด ผส�าเรจการศกษาจากโรงเรยนกฎหมาย

จะเขามาเปนบคลากรทส�าคญตอระบบราชการ โดยเฉพาะอยางยง

ในกจการดานศาลยตธรรม ดงในปแรกผทสอบไลไดของโรงเรยน

กฎหมายจ�านวน 9 คน กระทรวงยตธรรมรบไวท�างานในต�าแหนง

ผพพากษาของระบบการศาลแบบใหมทกคน49 ซงตอมาตางมความ

เจรญกาวหนาในงานราชการเปนอยางด เชน นายลออ ไกรฤกษ

พระเจาลกยาเธอกรมหมนราชบรดเรกฤทธ กราบบงคมทลพระบาทสมเดจฯ พระจลจอมเกลาเจาอยหว 2 กนยายน ร.ศ. 119 อางใน 100 ปโรงเรยนกฎหมาย, อางแลว, หนา 117.49 เพงอาง, หนา 85.

รอยตอและจดตด 120

ตอมามบรรดาศกดเปน เจาพระยามหธร, นายทองด ธรรมศกด ตอ

มามบรรดาศกดเปน พระยาธรรมสารเวทยวเศษภกด เปนตน

เมอกรมหมนราชบรฯ (พระยศในขณะนน) มหนงสอกราบ

บงคมทลรชกาลท 5 ถงความส�าเรจของโรงเรยนกฎหมาย กไดให

ความส�าคญกบผลทเกดขนจากการสรางคนเขาสระบบราชการ ดงน

“......เปนความจรงทว าเพงจะมผ ส�าเรจจากโรงเรยนเพยง

ประมาณ 30 คน แต 30 คนนกไดสรางความเปลยนแปลงใหแก

ราชการของใตฝาละอองธลพระบาทไมนอย”50

ประการทสอง สบเนองจากวตถประสงคของการจดตงโรงเรยน

กฎหมาย ทตองการผลตบคลากรเขาสระบบงานศาลและกระบวนการ

ยตธรรมภายหลงการปฏรป หลกสตรของการศกษากฎหมายทจดท�า

ขนส�าหรบโรงเรยนกฎหมาย จงเปนไปเพอตอบสนองตอวตถประสงค

ดงกลาวคอ มงหมายใหผทส�าเรจจากโรงเรยนกฎหมายมความ

เขาใจในกฎหมายตางๆ เพอใหสามารถไปเปนผปฏบตการทางดาน

กฎหมายได เนอหาของกฎหมายทท�าการศกษาและสอบไลจงเนนตอ

การท�าความเขาใจกฎหมายแตละสวน โดยวชาทไดท�าการสอบไลของ

โรงเรยนกฎหมายรนแรกเมอ พ.ศ. 2440 มวชาดงตอไปน51 คอ อาญา

สญญา มรดกกบประทษรายสวนแบง ผวเมย ทาส และประกาศตางๆ

วธพจารณากฎหมายระหวางประเทศ

ความมงหมายทจะผลตนกกฎหมายเขาสระบบกฎหมายสมย

50 หนงสอกระทรวงยตธรรมท 40/2381 ลายพระหตถพระเจาลกยาเธอ กรมหมนราชบรดเรกฤทธ กราบบงคมทลพระบาทสมเดจฯ พระจลจอมเกลาเจาอยหว เอกสารกระทรวงยตธรรม รชกาลท 5 หมายเลข ย 1/9 2 กนยายน ร.ศ. 119 หอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร51 ราชกจจานเบกษา 14 (22 พฤศจกายน ร.ศ. 116) หนา 530.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 121

ใหมในฐานะของนกปฏบตการ สวนหนงปรากฏจากหลกสตรการเรยน

การสอนของโรงเรยนกฎหมาย นอกจากนนแลวกรมหลวงราชบรฯ ก

ทรงใหการสนบสนนตอนกเรยนกฎหมายใหสามารถใชวชาเปน “ทรง

สนบสนนในการวาความ นกเรยนคนใดไมมความจะวา กใหวาความ

แทนผตองหาในเรอนจ�า”52 จงสามารถกลาวไดวา หลกสตรและการ

ด�าเนนงานของโรงเรยนกฎหมายมความตองการอนชดเจนตอการ

สรางนกกฎหมายทสามารถปฏบตงานไดจรง

ประการทสาม การปลกฝงแนวความคดทางกฎหมายทให

ความหมายของกฎหมายวาเปนค�าสงของผปกครองทมอ�านาจสงสด

ภายในรฐ

ในหนงสอค�าอธบายกฎหมายของกรมหลวงราชบรฯ ไดใหค�า

อธบายเกยวกบความหมายของกฎหมายไว ดงน

“กฎหมายนนคอ ค�าสงทงหลายของผปกครองวาการแผนดน

ตอราษฎรทงหลายเมอไมท�าตามแลวธรรมดาตองโทษ...เราจะตอง

ระวงอยาคดเอากฎหมายไปปนกบความดความชว ฤา ความยตธรรม

กฎหมายเปนค�าสงเปนแบบทเราจะตองประพฤตตาม แตกฎหมายนน

บางทกจะชวได ฤาไมเปนยตธรรมกไดความคดวาอะไรดอะไรชว ฤา

อะไรเปนยตธรรม อะไรไมเปนยตธรรม มบอทจะเกดขนหลายแหง

เชน ตามศาสนาตางๆ แตกฎหมายนนเกดขนไดแหงเดยวคอ จาก

ผปกครองแผนดน ฤาทผปกครองแผนดนอนญาตเทานน”53

52 จกรปาณ ศรศลวสทธ, เรองของเจาพระยามหธร ทระลกในงานพระราชทานเพลงศพเจาพระยามหธร ณ วดเทพศรนทราวาส 15 พฤศจกายน 2499, หนา 52-53.53 รพพฒนศกด. ค�าอธบายกฎหมาย (พระนคร: โรงเรยนกฎหมาย, ร.ศ. 118) หนา 2 อางใน จรญ โฆษณานนท, กฎหมายกบสทธเสรภาพในสงคมไทย: เสนขนานจาก 2475 ถงปจจบน (กรงเทพฯ: กลมประสานงานศาสนาเพอสงคม, 2528) หนา 51.

รอยตอและจดตด 122

ค�าอธบายวากฎหมายเปนค�าสงของผปกครองแผนดนหรอผทม

อ�านาจสงสดของรฐของกรมหลวงราชบรฯ เปนการเสนอแนวความคด

ทางปรชญากฎหมายทแตกหกกบความเชอแบบดงเดมในกฎหมาย

ไทย โดยในความเชอแบบดงเดมในระบบกฎหมายของไทยจะอางอง

อยกบคมภรพระธรรมศาสตร ซงถอเปนแมบทของกฎหมายทงปวง

และถอเปนแหลงรวมของกฎหมายทจะใชบงคบชขาดในขอพพาท

ตางๆ คมภรพระธรรมศาสตรมใชสงทมนษยบญญตขนดวยตนเอง

หากเปนกฎเกณฑทมอยตามธรรมชาตและมอ�านาจบงคบบญชาเหนอ

มนษยทงปวง หนาทของกษตรยกคอการธ�ารงรกษาความยตธรรมให

เปนไปตามคมภรพระธรรมศาสตร พระมหากษตรยไมมอ�านาจแกไข

ไดโดยอ�านาจของพระองคเอง54

แตหากพจารณาค�าสอนของกรมหลวงราชบรฯ กฎหมายเปนสง

ทถกบญญตขนโดยผทมอ�านาจสงสดในทางการเมอง อนเปนอ�านาจท

สมบรณในตวเองโดยไมตองอางองอยกบอ�านาจอนใดทอยนอกเหนอ

ไปจากมนษย ผปกครองสามารถบญญตกฎหมายใหมผลบงคบใชได

กบประชาชนภายใตอ�านาจปกครอง อยางไรกตาม พงตระหนกดวย

วาความเปลยนแปลงในความคดทางกฎหมายนเปนผลมาจากการ

ขยายตวและการแผอทธพลทางความรของตะวนตกเขามาสสงคม

ไทยและสงผลกระทบอยางรนแรงตอความรทด�ารงอยในสงคมขณะ

นน ซงการเปลยนแปลงในความคดเกยวกบกฎหมายไดเรมปรากฏ

รองรอยนบตงแตสมยรชกาลท 4 เมอทรงสรวลเกยวกบทมาของ

54 แสวง บญเฉลมวภาส, ประวตศาสตรกฎหมายไทย พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: ส�านกพมพวญญชน, 2545) หนา 120.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 123

คมภรพระธรรมศาสตรวาถกคดลอกมาจากก�าแพงทขอบจกรวาล55

นอกจากอทธพลทางความรของตะวนตกทแผขยายมากขน

ค�าอธบายเกยวกบกฎหมายของกรมหลวงราชบรฯ ไดมสวนส�าคญ

ตอการสรางความชอบธรรมแกรฐสวนกลางในการบญญตกฎหมาย

การผนวกรวมเอาหวเมองและประเทศราชทเคยมความเปนอสระ

การปกครองตนเองในบางระดบ เชน การสบทอดต�าแหนงของเจา

เมอง การบงคบใชกฎหมายของตนเอง เปนตน ใหมาอยภายใต

อ�านาจของรฐไทยทก�าลงสถาปนาความเขมแขงในสมยรชกาลท 5

แนวความคดวากฎหมาย คอ ค�าสงของผมอ�านาจสงสดภายในรฐซง

ไดรบการยอมรบและสบทอดตอกนมาในโรงเรยนกฎหมายมผลอยาง

ส�าคญตอการใหความชอบธรรมกบอ�านาจรฐในการบญญตกฎหมาย

ขนใชบงคบเหนออ�านาจทองถนอน ฉะนน โรงเรยนกฎหมายจงมได

ท�าหนาทแตเพยงผลตบคลากรดานกฎหมายเขาสงานศาลเทานน หาก

ยงเปนสถาบนทผลตความรชดใหมทางกฎหมายทรองรบอ�านาจของ

รฐสมยใหมดวย

อยางไรกตาม แนวความคดในทางกฎหมายทสนบสนนอ�านาจ

ของรฐทกรมหลวงราชบรฯ ไดทรงอธบายนน เปนแนวความคดทได

รบอทธพลมาจากส�านกกฎหมายบานเมอง (Legal Positivism) อน

เปนแนวความคดซงก�าลงเฟองฟอยในประเทศองกฤษในชวงเวลา

ทพระองคไดเสดจไปศกษา ดงจะเหนไดจากค�าอธบายของพระองค

ไมแตกตางจากการนยามความหมายกฎหมายของ จอหน ออสตน

55 ร.แลงการ, ‘ววฒนาการแนวความคดของกฎหมายในพมาและสยาม’, วระดา สมสวสด, มองกฎหมาย (เชยงใหม: หองจ�าหนายหนงสอ ส�านกหอสมดมหาวทยาลยเชยงใหม, 2526) หนา 66.

รอยตอและจดตด 124

(John Austin ค.ศ. 1790-1859) นกคดคนส�าคญทวางรากฐานให

กบแนวคดของส�านกกฎหมายบานเมองซงอธบายวา กฎหมาย คอ

ค�าสงทบญญตขนโดยอาศยอ�านาจสงสดในทางการเมองซงสมาชก

สวนใหญของสงคมยอมรบ และหากมการฝาฝนกจะไดรบการลงโทษ56

ถงแมจะเปนการรบเอาแนวความคดของส�านกกฎหมายบาน

เมองมา แตการน�าแนวความคดนมาใชบงคบกไดน�าไปสผลทแตกตาง

กน ขณะทในประเทศองกฤษการสนบสนนอ�านาจสงสดของรฐในการ

บญญตกฎหมายเกดขนทามกลางกระบวนการของการพฒนาระบบ

รฐสภาแบบตวแทน อ�านาจสงสดของรฐจงเปนอ�านาจทประชาชนม

สวนรวม แตส�าหรบในสงคมไทยแนวความคดนถกน�าเขามาในหวง

เวลาทสถาบนกษตรยก�าลงสรางความเขมแขง แนวความคดของ

ส�านกกฎหมายบานเมองจงเปนการใหความชอบธรรมกบสถาบน

กษตรยในฐานะทเปนผปกครองสงสดแหงรฐในการใชอ�านาจเหนอ

กลมอนๆ ซงหากพจารณาในแงน การน�าเขาความรทางดานกฎหมาย

จงไมใชเพยงเพราะอทธพลของระบบการศกษาทกรมหลวงราชบรฯ

ไดรบมาขณะท�าการศกษาอยเทานน หากยงเปนเพราะแนวความคด

นนสอดรบและตอบสนองตอความเปลยนแปลงทเกดขนในสงคมไทย

ทมชนชนน�าเปนผมบทบาทส�าคญ

นตศาสตรสกล ปรด พนมยงคระบบการศกษากฎหมายในสงคมไทยตามแนวทางของ

นตศาสตรสกลกรมหลวงราชบรฯ ไดเผชญกบความเปลยนแปลง

56 L.B. Curzon, Jurisprudence (London: Cavendish Publishing, 1995) p.101.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 125

ครงส�าคญภายหลงจากการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบ

สมบรณาญาสทธราชยมาสระบอบประชาธปไตยเมอ พ.ศ. 2475 อน

เปนการเปลยนแปลงโครงสรางทางการเมองอยางส�าคญและท�าให

เกดความเปลยนแปลงอยางขนานใหญในหลายดานตดตามมาใน

สงคมไทย

ในสวนของการศกษาทางดานกฎหมายกไดสงผลตอการจด

ระบบการศกษากฎหมายในลกษณะทแตกตางไปจากทเคยด�าเนนมา

ในโรงเรยนกฎหมาย โดยภายหลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง

มการยบโรงเรยนกฎหมายใหไปรวมกบคณะนตศาสตรและรฐศาสตร

ของจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอ 25 เมษายน พ.ศ. 2476 กอนจะ

ถกโอนมาเปนของมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง (มธก.)

ซงถกจดตงขนเมอ พ.ศ. 2477 แตความเปลยนแปลงทบงเกดขนมใช

เปนเพยงการยบรวมโรงเรยนกฎหมายใหกลายมาเปนสวนหนงของ

มธก. เทานน หากยงเปนความเปลยนแปลงทท�าใหระบบการศกษา

กฎหมายทเกดขนใหมมรากฐานความคดและทศทางของการจดการ

ศกษากฎหมายทแตกตางไปจากเดมทเคยด�าเนนมาเปนอยางมาก

สาเหตส�าคญประการหนงของความเปลยนแปลงนเปนผลมา

จากความปรารถนาในการจะสรางสถาบนการศกษาเพอวางพนฐาน

ทางดานความรใหรองรบกบระบอบการปกครองใหมทก�าลงกอตว

ขน อนเปนหนงในหลกหกประการของคณะราษฎรทตองการจะใหการ

ศกษาอยางเตมทแกราษฎร

ปรด พนมยงค หนงในสมาชกคณะราษฎรซงเปนผมบทบาท

ส�าคญตอการจดตง มธก. ไดเลงเหนความส�าคญของการจด

ระบบศกษาวาจะเปนเงอนไขส�าคญของการน�าสยามไปสระบอบ

รอยตอและจดตด 126

ประชาธปไตย จงไดวางรปแบบของการศกษาในสถาบนแหงนท

เปลยนแปลงไปจากโรงเรยนกฎหมายอยางมาก แมวา มธก. จะม

ความสบเนองบางสวนมาจากโรงเรยนกฎหมายจนอาจท�าใหเขาใจ

วาระบบการศกษาทเกดขนของทงสองสถาบนมความตอเนองกน

แตหากไดพเคราะหถงแนวทางของระบบการศกษาของทงสองแหง

แลว จะเหนไดวาระบบการศกษาทเกดขนใน มธก. มลกษณะเฉพาะ

ของตนเองทตางไปจากการศกษากฎหมายในโรงเรยนกฎหมายอยาง

ชดเจน57 ดงน

ประการแรก มธก. ถกจดตงขนโดยมวตถประสงคเพอใหการ

ศกษาและความรทรองรบกบระบอบการปกครองใหมทก�าลงกอตว

ภายใตรปแบบการปกครองท ยดถอเอารฐธรรมนญเปน

หลกสงสดในการปกครองบ านเมองแตกตางไปจากระบอบ

สมบรณาญาสทธราชยทเคยด�าเนนมา จงมความจ�าเปนตองมการ

เผยแพรความรและแนวคดในระบอบนใหกระจายออกอยางกวาง

ขวาง เนองจากเปนระบอบการปกครองแบบใหมทแตกตางไปจาก

เดม จ�าเปนตองมสถาบนใหการศกษาเพอเผยแพรความรความเขาใจ

ในระบอบการปกครองทก�าลงกอตวขน

57 โดยทวไป ปรด พนมยงค เปนทรจกในฐานะของบคคลส�าคญทมบทบาทในทางการเมองส�าหรบการเมองไทยสมยใหมในดานตางๆ แมอาจมความเหนตอบทบาทและคณปการของปรดทอาจแตกตางกนไปตามจดยนและทรรศนะของแตละกลม อยางไรกตาม แมจะเปนทยอมรบถงบทบาทของปรดในฐานะของผประศาสนการมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง แตกไมคอยไดมการตระหนกถงความส�าคญของการวางทศทางการศกษาทเกดขน โดยเฉพาะอยางยงในแวดวงทางดานนตศาสตรแทบไมมการพจารณาหรอเชอมโยงถงความส�าคญของหลกสตรธรรมศาสตรบณฑตการศกษากฎหมาย อนอาจเปนผลมาจากความเขาใจวาหลกสตรธรรมศาสตรบณฑตมใชเปนการรปแบบของการศกษากฎหมาย

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 127

ปรด พนมยงค ซงไดด�ารงต�าแหนงผประศาสนการมหาวทยาลย

ไดย�าถงความส�าคญของการจดตง มธก. ไววา

“...ยงสมยทประเทศของเราด�าเนนการปกครองตามระบอบ

รฐธรรมนญเชนนแลว เปนการจ�าเปนอยางยงทจะตองมมหาวทยาลย

ส�าหรบประศาสนความรในวชาธรรมศาสตรและการเมองแกพลเมอง

ใหมากทสดทจะเปนไปได เปดโอกาสใหแกพลเมองทจะใชเสรภาพ

ในการศกษากวางขวางยงขนเพอประโยชนของประเทศชาตสบไป”58

เพอใหสอดคลองกบความตองการทใหเสรภาพทางการศกษา

แกพลเมองอนจะเปนประโยชนตอการเมองการปกครองแบบใหม

มธก. จงไดจดรปแบบของการศกษาใหเปน ‘ตลาดวชา’ อนเปนรป

แบบทเปดใหประชาชนผสนใจสามารถสมครเขาเรยนไดกวางขวาง

ดงจะเหนไดจากระเบยบของการเขาเปนนกศกษาของมหาวทยาลย59

ซงคอนขางเปดกวางใหกบประชาชนทจะสมครเขาท�าการศกษาโดย

มคณสมบตดงน

1. อายของผสมครเขารบการศกษาตองไมต�ากวา 17 ปโดยไม

จ�ากดอายขนสงของผสมคร

2. สอบไลไดมธยมบรบรณตามมาตรฐานของกระทรวง

ธรรมการ (กระทรวงศกษาธการ) หรอผทสอบเทยบความรซงจด

โดยมหาวทยาลยหรอโดยทอนซงมหาวทยาลยรบรอง

58 ปรชา สวรรณฑต, ‘ประวตมหาวทยาลยธรรมศาสตร’ ใน ทระลกวนสถาปนามหาวทยาลยครบรอบ 41 ป 27 มถนายน 2518, โรงพมพธรรมศาสตร, 2518, หนา 2-3.59 พระราชบญญตมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองพทธศกราช 2476, ใน ธรรมศาสตร 49, 27 มถนายน 2526, โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526, หนา 140-146.

รอยตอและจดตด 128

3. ภายในหนงป นบตงแตแรกตงมหาวทยาลยจะผอนผนผท

มไดมพนความรตามขอ 2 ใหสามารถสมครเรยนไดถามคณสมบต

พเศษ ดงตอไปน

- เปนสมาชกสภานตบญญต

- เปนผแทนต�าบล

- เปนขาราชการทมค�ารบรองความรจากผบงคบบญชา

- เคยเปนนกเรยนของโรงเรยนกฎหมาย หรอเคยเปนนกเรยน

ของโรงเรยนขาราชการพลเรอนหรอคณะนตศาสตรและรฐศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

- ทนายความชน 2

- ผทมสทธใหเขาศกษาในแผนกนตศาสตรไดตามขอบงคบท

ใชอยในขณะทประกาศใชพระราชบญญตฉบบน

และโดยทนกศกษาไมจ�าเปนตองเขาชนเรยนในมหาวทยาลย

แตสามารถซอต�าราหรอค�าบรรยายไปศกษาดวยตนเอง ท�าใหม

นกศกษาของ มธก. กระจายอยตามจงหวดตางๆ ของประเทศ และ

มหาวทยาลยกไดอ�านวยความสะดวกใหกบนกศกษาทอยในภมภาค

ดวยการจดการสอบไลในทองถนอนเปนภมล�าเนาของนกศกษานนๆ

จากเงอนไขทก�าหนดมาท�าใหมผสมครเขาศกษาเปนจ�านวนมากถง

7,084 คน60 เมอมการเปดรบสมครในปการศกษาแรก

มธก. จงมสภาพเปนตลาดวชาทเปดกวางใหกบประชาชน

ทวประเทศ และมบทบาทตอการเพมพนความรแกทงขาราชการและ

ประชาชน เมอเปรยบเทยบกบการจดตงโรงเรยนกฎหมายทมจดมง

60 ชาญวทย เกษตรศร และคณะ, ส�านกนนธรรมศาสตรและการเมอง (กรงเทพฯ: ส�านกพมพดอกหญา, 2535) หนา 68.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 129

หมายเพยงเพอผลตบคลากรเขาสระบบราชการโดยเฉพาะในงานดาน

กระบวนการยตธรรม จงท�าใหสถาบนทงสองมวตถประสงคและการ

จดระบบการศกษาทแตกตางกนอยางมาก มธก. กลายเปนสถาบน

ส�าคญส�าหรบการวางรากฐานและเผยแพรความรระบอบใหมใหลง

ไปสประชาชน

ประการทสอง หลกสตรของการศกษาใน มธก. เปนหลกสตร

ทมงเนนการศกษากฎหมายในลกษณะของการสราง ‘นกนตศาสตร’

มากกวาการสราง ‘นกปฏบตการทางกฎหมาย’61 ของโรงเรยน

กฎหมาย

ตามพระราชบญญตมหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง

พ.ศ. 2476 ไดก�าหนดใหมหาวทยาลย ‘มหนาทจดการศกษาวชา

กฎหมาย วชาการเมอง วชาเศรษฐการและบรรดาวชาอนๆ อน

เกยวกบวชาธรรมศาสตรและการเมอง’ การจดการศกษาของ มธก.

ในระดบปรญญาตรมเพยงปรญญาธรรมศาสตรบณฑต (ธ.บ.) เพยง

ปรญญาเดยว แมผส�าเรจการศกษาจะมไดวฒการศกษาเปนเนต

บณฑตไทยดงเชนบคคลทส�าเรจจากโรงเรยนกฎหมาย หรอมได

เปนนตศาสตรบณฑตอนแสดงใหเหนความรความเชยวชาญเฉพาะ

ดานกฎหมาย แตหลกสตรธรรมศาสตรบณฑตเปนการศกษาทมง

เนนกฎหมายเปนแกนกลาง และเปนการศกษากฎหมายทสมพนธ

กบความรในดานอนๆ เชน เศรษฐศาสตร รฐศาสตร ปรชญา ดง

61 มการใหค�าอธบายวาหลกสตรธรรมศาสตรบณฑตไดรบอทธพลมาจากระบบการศกษาของฝรงเศส จนอาจกลาวไดวาเปนรากฐานของการจดการศกษาของ มธก. ตลอดระยะเวลา 15 ปแรก โดยแนวความคดทางการศกษาแบบฝรงเศสมงตอประสทธผลของการศกษาในลกษณะรรอบและการเพมสตปญญามากกวาความรในทางวชาชพ เพงอาง, หนา 80-81.

รอยตอและจดตด 130

จะเหนไดชดเจนเมอพจารณาจากหลกสตรของมหาวทยาลย ตาม

หลกสตรธรรมศาสตรบณฑตผศกษาไมเพยงตองศกษาวชาทางดาน

กฎหมายเทานน หากยงตองศกษาถงความรในสาชาวชาอนๆ ทม

ความสมพนธเกยวของทไมจ�าเปนตองศกษาในหลกสตรของโรงเรยน

กฎหมาย เชน วชาหลกเศรษฐศาสตร วชาลทธเศรษฐกจ ซงกอน

การเปลยนแปลงการปกครองเมอ พ.ศ. 2475 ถอเปนวชาอนตรายท

ไมไดรบการสงเสรม

หรอในสวนของความรดานกฎหมายกมไดท�าความเขาใจเฉพาะ

ในสวนของกฎหมายแพงหรอกฎหมายอาญาเปนหลกเทานน หาก

ยงตองศกษาวชากฎหมายมหาชนทไมเคยปรากฏในหลกสตรของ

โรงเรยนกฎหมาย (โดยกฎหมายมหาชนในทนมความหมายถงแนว

ความคดและระบบกฎหมายทมงคมครองสทธเสรภาพของประชาชน

และควบคมการใชอ�านาจของรฐ)

เชน วชากฎหมายรฐธรรมนญ เปนวชาทพจารณาถงหลก

การพนฐานเกยวกบสทธมนษยชน ซงคอหลกการวาดวยเสรภาพ

และความเสมอภาคของประชาชนทเปนหลกการพนฐานของระบอบ

ประชาธปไตย อกสวนเปนการบรรยายถงความเปนมาของการ

เปลยนแปลงการปกครอง และการวเคราะหรฐธรรมนญในแตละ

มาตรา

ส�าหรบวชากฎหมายเลอกตง เปนการใหความรพนฐานทวไป

เกยวกบประชาธปไตยในรปแบบตางๆ วาตวแทนของประชาชน

มหนาทอะไรบาง วธการทจะไดตวแทนของประชาชน รวมถง

หลกเกณฑในการก�าหนดผมสทธเลอกตง ผสมครรบเลอกตง การ

ลงคะแนน เปนตน ทงสองวชาจงเปนการเสรมสรางความรเกยวกบ

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 131

ระบอบประชาธปไตยโดยวชากฎหมายรฐธรรมนญใหความรเกยวกบ

หลกการประชาธปไตยวามความหมายอยางไร วชากฎหมายเลอกตง

จะใหความรวาจะเปนประชาธปไตยไดอยางไร62

วชากฎหมายการคลง เปนการพจารณาถงบทบาทหนาทของ

รฐทไมจ�ากดเพยงการปองกนภยหรอการรกรานจากภายนอกและ

การรกษาความสงบเรยบรอยภายในเทานน หากรฐยงมหนาทใน

การพทกษความสขสมบรณของประชาชน ซงท�าใหรฐตองเขามาม

บทบาทหนาทในทางเศรษฐกจและสงคมเพมขน รฐตองมบทบาทใน

การแทรกแซงกจกรรมทางเศรษฐกจเพอรกษาเสถยรภาพและความ

มนคงของคนทกชนในสงคม

จงเหนไดวาความมงหมายของ มธก. ตองการสรางบคลากร

ทมความรความเขาใจทกวางขวางและสามารถท�างานไดอยางกวาง

ขวางมากกวาการมงเนนผลตบคลากรใหไปปฏบตงานดานกฎหมาย

ดงเชนโรงเรยนกฎหมาย แตยงสามารถไปปฏบตงานราชการอนๆ ได

เชนกน อนสอดคลองกบหลกสตรทไดเพมวชาอนจ�าเปนในดานตางๆ

ขนมาเปนจ�านวนมาก

ประการทสาม การใหความส�าคญกบรฐและระบอบการปกครอง

ตามหลกการของระบอบประชาธปไตย

ดงทไดกลาวแลววา มธก. เปนผลมาจากการเปลยนแปลงการ

ปกครองระบอบสมบรณาญาสทธราชย มาสระบอบประชาธปไตยอน

มรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดในการบรหารประเทศ และ มธก. ก

เปนสถาบนการศกษาทมงเผยแพรความรของระบอบการเมองการ

62 เพงอาง, หนา 86.

รอยตอและจดตด 132

ปกครองแบบใหมทเพงถอก�าเนดขน ดงนนในการศกษาหลกสตร

ธรรมศาสตรบณฑตจงไดมวชาทท�าใหความรความเขาใจตอรฐและ

ระบอบการปกครองด�าเนนไปบนหลกการของระบอบประชาธปไตย

ซงปรากฏอยางชดเจนในสองวชาดวยกนคอ วชากฎหมายรฐธรรมนญ

และวชากฎหมายเลอกตง

การพจารณาถงรฐและความชอบธรรมในการใชอ�านาจรฐจงม

หลกการของระบอบประชาธปไตยก�ากบอย ดงเชนกลมบคคลทจะมา

ด�ารงต�าแหนงฝายนตบญญตเพอออกกฎหมายใชบงคบกบประชาชน

ตองเปนผทมาจากการเลอกตงของประชาชน ผทจะเปนฝายบรหาร

หรอรฐบาลจะตองเปนฝายไดรบเสยงสนบสนนขางมากในสภาผแทน

ราษฎรเปนตน แมวาหลกการของระบอบประชาธปไตยอาจไมมผลใช

บงคบอยางตอเนอง แตกไดเกดความรตอการพจารณาถงความชอบ

ตอการด�ารงอยของรฐทตางไปจากเดม

ในแงนการพจารณาถงการด�ารงอยของรฐและผใชอ�านาจรฐ

จงถกยดโยงอยกบอ�านาจอธปไตยอนเปนของประชาชน และการ

สรางระบอบการปกครองภายใตกฎหมายทมไดขนอยกบอ�านาจ

สงสดของบคคลใดบคคลหนงซงปราศจากการควบคมเหมอนระบอบ

สมบรณาสทธราชย ดงเชนทปรากฏในค�าอธบายเกยวกบกฎหมาย

ของกรมหลวงราชบรฯ ทไดใหความหมายของกฎหมายวาเปน

ค�าสงของผมอ�านาจสงสดในการปกครองแผนดนซงพจารณาเฉพาะ

ผซงสามารถมอ�านาจสงสดในทางการเมอง (อนมความหมายถง

พระมหากษตรยในหวงเวลาดงกลาว) แตมไดพจารณาถงทมาหรอ

กรอบในการใชอ�านาจของผปกครองทสอดคลองกบความคดใน

ระบอบประชาธปไตยแตอยางใด

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 133

ดงนน แมไมไดโตแยงค�านยามเรองกฎหมายตามแนวค�าสอน

ของกรมหลวงราชบรฯ แตรฐซงเปนองคกรผใชอ�านาจรฐในทรรศนะ

ของปรด ตองเปนรฐทมลกษณะสอดคลองกบความคดของระบอบ

ประชาธปไตย

หลกสตรธรรมศาสตรบณฑตนบตงแตเรมตนขนเมอ พ.ศ.

2477 กอนทจะถกยบเลกหลกสตรโดยแบงแยกออกเปนคณะตางๆ

ใน พ.ศ. 2492 จงเปนหลกสตรทมงเนนใหสตปญญาและความรรอบ

แกผศกษาในอนทจะเขาใจปรากฏการณตางๆ อยางรอบดานดวย

ปญญาและเหตผล63 ดงนน แม มธก. จะเปนผลสวนหนงจากการยบ

โอนมาของโรงเรยนกฎหมาย แตแทจรงแลวหลกสตรของโรงเรยน

กฎหมายมงผลตนกกฎหมายในทางวชาชพเพอใหเขาใจถงเนอหา

และขนตอนการบงคบใชกฎหมาย ตามทไดถกก�าหนดไวในตวบท

กฎหมาย โดยไมถกอบรมใหตองวเคราะหถงความถกตองหรอความ

เหมาะสมทควรจะเปนในสงคม หลกสตรของโรงเรยนกฎหมายและ

หลกสตรธรรมศาสตรบณฑตจงมปรชญาและเปาหมายทแตกตาง

กน หากเปรยบเทยบแลวหลกสตรของโรงเรยนกฎหมายจงมงสราง

‘นกปฏบตการทางกฎหมาย’ ทผลตนกกฎหมายซงสามารถตความ

ตวบทกฎหมาย แตไมไดถกสอนใหตองถกเถยงหรอท�าความเขาใจ

ความคดทางกฎหมาย ความยตธรรมหรอความเปนธรรมในทางสงคม

เฉกเชนทปรากฏในหลกสตรธรรมศาสตรบณฑต

หลกสตรธรรมศาสตรบณฑตจงเปนระบบการศกษานตศาสตร

ทมไดมงเนนไปในทางวชาชพเปนดานหลก แตเปนระบบทพยายาม

63 เพงอาง, หนา 79.

รอยตอและจดตด 134

เชอมโยงวชากฎหมายกบความรดานอนเพอใหเกดความเขาใจท

รอบดาน ซงสามารถกลาวไดวาเปนโอกาสดของการสรางความร

ทางกฎหมายทไม ‘แคบ’ สามารถเชอมโยงกฎหมายเขากบโลกและ

ความเปนจรงไดกวางขวางมากขน64 อนแตกตางจากระบบการศกษา

กฎหมายแบบเดม

อยางไรกตาม นตศาสตรสกล ปรด พนมยงค สามารถด�าเนน

ไปในเพยงชวงระยะเวลา 15 ป กอนท มธก. จะตองเผชญกบความ

เปลยนแปลงอยางส�าคญในทางการเมองและมผลท�าใหเกดการยกเลก

หลกสตรธรรมศาสตรบณฑตไปในทายทสด น�าไปสการจดการศกษา

ทแยกออกเปนคณะตางๆ และมงเนนความรความเชยวชาญมากขน

โดยในสวนของการศกษากฎหมายกไดจดตงขนเปนคณะนตศาสตร

ลกษณะของหลกสตรการศกษาของ มธก. จงมความแตกตาง

ไปจากโรงเรยนกฎหมาย แมจะมไดใชชอของปรญญาวานตศาสตร

บณฑต แตแกนกลางของวชาในการศกษาใหความส�าคญกบวชา

กฎหมายเปนหลก เพราะฉะนน ในทรรศนะของผเขยนจงเหนวา

หลกสตรของ มธก. ในระยะเรมตนเปนการจดการเรยนการสอน

กฎหมายทมปรชญาและแนวคดซงมลกษณะเฉพาะในรปแบบหนง

ผเขยนใครขอเสนอใหเรยกการศกษากฎหมายในลกษณะนวาเปน

‘นตศาสตรสกล ปรด พนมยงค’65

64 ความเหนของนธ เอยวศรวงศ ใน บคคลหลายหลาก วพากษนกกฎหมาย งานวชาการร�าลก ศาสตราจารยจตต ตงศภทย ครงท 11 วนเสารท 25 มนาคม 2549 ณ หองแอลท 1 คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา, 2549) หนา 11-12.65 เปนทนาสนใจวามหาวทยาลยธรกจบณฑตยไดน�าชอของ ปรด พนมยงค ไปตอทายชอของคณะนตศาสตรจงท�าใหปรากฏเปนชอ ‘คณะนตศาสตร ปรด พนมยงค’

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 135

การศกษากฎหมายแบบนตอกษรศาสตรการจดการศกษากฎหมายทปรากฏขนใน มธก. อนเปนระบบท

มงสรางนกนตศาสตรผรอบรเปนหลกสตรทไดใชอยเพยงไมถงสอง

ทศวรรษ นบตงแตการกอตง มธก. ขนเมอ พ.ศ. 2477 และไดยตลง

เมอมขอบงคบวาดวยการแยกคณะ มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตร

และการเมอง พ.ศ. 2492 จงไดมการยกเลกหลกสตรธรรมศาสตร

บณฑต และไดจดการศกษาโดยแบงออกเปนคณะตางๆ สคณะคอ

คณะนตศาสตร คณะพาณชยศาสตรและการบญช คณะรฐศาสตร

และคณะเศรษฐศาสตร

ความเปลยนแปลงทเกดขนน ดานหนงเปนผลมาจากความ

พยายามทจะเขาควบคมมหาวทยาลยแหงนจากผมอ�านาจทางการ

เมองในยคนน เนองจาก มธก. ไดมสวนเกยวพนกบสถานการณ

ของการเมองไทยอยางแนบแนน โดยเฉพาะอยางยงบคคลทเปนผ

บรหารของมหาวทยาลย เชน นายปรด พนมยงค รวมถงบทบาท

ของนกศกษาในเหตการณทางการเมองหลายเหตการณท�าใหเกด

ความตองการทจะขจด ‘การเมอง’ ออกจากมหาวทยาลยโดยเฉพาะ

อยางยงภายหลงการกอกบฏวงหลวงอนเปนความพยายามของนาย

ปรดและทหารเรอบางสวนทจะยดอ�านาจจากกลมอ�านาจนยม ซง

สวนหนงนาจะเปนผลมาจากการทผกอตงมหาวทยาลยแหงน (ไสว สทธพทกษ) เปนผทมความผกพนและใหความเคารพเปนอยางมากตอปรด อยางไรกตาม มไดหมายความวาแนวทางในการจดการศกษานตศาสตรทด�าเนนอยในสถาบนการศกษาแหงนจะด�าเนนไปในทศเดยวกนกบนตศาสตรสกลปรด พนมยงค ตามทไดอธบายไว ณ ทน.ดตวอยางการใชชอ คณะนตศาสตร ปรด พนมยงค ไดจากหนงสอของคณต ณ นคร, ว.อาญาวพากษ (กรงเทพฯ: ส�านกพมพวญญชน, 2552) ในหนงสอเลมนไดลงวา ‘คณะนตศาสตรปรด พนมยงค มหาวทยาลยธรกจบณฑตย’.

รอยตอและจดตด 136

ภายหลงจากความพายแพของนายปรดสงผลกระทบและท�าใหเปน

‘มลทน’ เพมมากขนตอ มธก.66 การเปลยนหลกสตรปรญญาธรรม

ศาสตรบณฑตใหเปนปรญญาสาขาตางๆ กระทงการเปลยนชอของ

มหาวทยาลยใหเหลอเพยงมหาวทยาลยธรรมศาสตรกเปนสวนหนง

ของกระบวนการน

นอกจากนความพยายามในการเปลยนหลกสตรการศกษา

ออกเปนสาขาวชาตางๆ ใหชดเจน มาจากความคดเหนวาการเรยน

แบบกวางและปะปนแบบปรญญาธรรมศาสตรบณฑตไมถกตอง

ตามหลกสากล ธรรมศาสตรบณฑตรแตเพยงทฤษฎ ไมมความรใน

ทางปฏบตทจะไป ‘ขมายงปน’ ได เรมมระบบการรไทรหรอคดชอ

นกศกษาออกโดยเฉพาะผทไมมาลงทะเบยนเรยนเปนเวลานาน ซง

เชอวาจะเปนการขจดพวกทเขามาเลนการเมองในมหาวทยาลย ความ

เปลยนแปลงนนบเปนจดเรมตนของการยกเลกแนวคดตลาดวชาของ

มธก. และเปนความพยายามท�าใหหลกสตรการศกษาในมหาวทยาลย

สอดคลองกบมหาวทยาลยของตะวนตกโดยเฉพาะอยางยงหลกสตร

ของสหรฐอเมรกาทเรมเขามามอทธพลตอการศกษาของประเทศไทย67

ส�าหรบการศกษากฎหมายทไดมการแยกออกมาเปนคณะ

นตศาสตรอยางชดเจน นบเปนชวงเปลยนผานของการกาวสทศทาง

การศกษากฎหมายทอยภายใตการครอบง�าของระบบการศกษาท

ใหความส�าคญกบทางดานวชาชพ ซงไดกลายเปนระบบการศกษา

กฎหมายทมอทธพลและสบทอดตอมาจนกระทงในปจจบน โดย

66 ชาญวทย เกษตรศร และคณะ, ส�านกนนธรรมศาสตรและการเมอง (กรงเทพฯ: ส�านกพมพดอกหญา, 2535) หนา 148.67 เพงอาง, หนา 149.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 137

เมอมการจดการศกษาทางนตศาสตรอยางเฉพาะเจาะจง ไดมการ

เปลยนแปลงหลกสตรซงใหความส�าคญกบการสรางบคคลทจะเปน

ผประกอบวชาชพทางดานกฎหมายมากขน

เชน กฎหมายอาญาทเดมเคยจดไวเพยงภาคการศกษาเดยว ก

ขยายออกเปนสามภาคการศกษา มการสอนวชาซงเปนวชาชพเฉพาะ

ทางเพม เชน พระราชบญญตขาราชการตลาการ อยการ ทนายความ

เปนตน ขณะทมการตดวชาซงเปนพนฐานในการท�าความเขาใจสงคม

ออกไป เชน วชาลทธเศรษฐกจ หลกการของการแยกเปนคณะเมอ

พจารณาจากหลกสตรนตศาสตรบณฑตกคอ การเปลยนทศทาง

การศกษากฎหมายบนฐานของสหวทยาการมาสการเปนชางเทคนค

ทางกฎหมายมากขน

ขณะเดยวกนกไดมความเปลยนแปลงเกยวกบสภาพของ

นกศกษาใน มธก. (ซงไดเปลยนชอมาเปนมหาวทยาลยธรรมศาสตร

เมอ พ.ศ. 2495) โดยนกศกษาทมาเรยนแบบเตมเวลามจ�านวนเพม

มากขน จากเดมทสวนใหญของนกศกษาจะเปนผทท�างานและเรยน

ควบคกนไป อนเปนผลจากการขยายตวของชนชนกลางทสามารถ

รบภาระคาใชจายในการศกษาของคนในครอบครวได และบางสวน

กเปนผลมาจากการเปลยนระบบรบนกศกษาของทางมหาวทยาลย

หลงจากปการศกษา 2492 มธก. กไมรบนกศกษาตางจงหวดผาน

กระทรวงศกษาธการอกตอไป นกศกษาตางจงหวดตองตดตอกบ

มหาวทยาลยโดยตรง ท�าใหผทเขาศกษาในมหาวทยาลยธรรมศาสตร

เปลยนไปจากเดม โดยท�าใหสวนมากของผทจะเขามาศกษาจะตอง

เปนบคคลทมความมนคงในทางเศรษฐกจมากกวานกศกษาในระยะ

รอยตอและจดตด 138

เรมตนของ มธก.68

การจดตงเนตบณฑตยสภาขนเมอ พ.ศ. 2491 นบเปนองคกร

หนงทมบทบาทอยางส�าคญในการท�าใหการศกษากฎหมายทมงเนน

ความเปนวชาชพไดลงหลกปกฐานอยางมนคงในการศกษากฎหมาย

ของไทย โดยในเบองตนการจดตงเนตบณฑตยสภามวตถประสงค

เพอเปนการฝกอบรมในภาคปฏบตอยางเพยงพอกอนจะเขาปฏบต

งานวชาชพดานกฎหมาย69 แนวทางการศกษาของเนตบณฑตยสภา

จงเนนหนกไปในแงของตวบทกฎหมาย การตความและการบงคบ

ใชกฎหมายเปนหลกเพอใหผทศกษาสามารถใชกฎหมายทมอยได

และโดยทระบบการศกษากฎหมายในประเทศไทยนบตงแตการ

แยกออกเปนคณะนตศาสตรของ มธก. และการจดตงคณะนตศาสตร

ขนของสถาบนการศกษาตางๆ เชน การเปดแผนกวชานตศาสตรใน

จฬาลงกรณมหาวทยาลยเมอ พ.ศ. 2494 การจดตงมหาวทยาลย

รามค�าแหงเมอ พ.ศ. 2514 ซงมคณะนตศาสตรเปนหนงในสาขาวชา

ลวนมเปาหมายส�าคญเพอผลตนกปฏบตการทางกฎหมายมากกวา

การสรางนกนตศาสตร หลกสตรการศกษากฎหมายในสถาบน

การศกษาตางๆ จงมความใกลเคยงกบหลกสตรการศกษาของเนต

บณฑต อทธพลของแนวความคดในการผลตนกปฏบตการทาง

กฎหมาย ซงเปนวตถประสงคหลกของเนตบณฑตยสภาไดเขามาม

อทธพลอยางมากตอการจดการศกษากฎหมายของไทย หลกสตร

ของการศกษากฎหมายในสถาบนการศกษาแทบทงหมดตางกให

68 เพงอาง, หนา 181.69 ศลปชย มทธรศ, ‘การศกษากฎหมายในส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา’ ใน 100 ป โรงเรยนกฎหมาย, อางแลว, หนา 173.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 139

ความส�าคญกบ ‘กฎหมายสมมเมอง’ วาเปนกฎหมายพนฐานทมความ

ส�าคญของการศกษากฎหมาย

โดยประกอบไปดวยกฎหมายแพงและพาณชย กฎหมายอาญา

กฎหมายวธพจารณาความแพงและกฎหมายวธพจารณาความอาญา

จะเหนไดวาเนอหาของกฎหมายสมมเมองเปนกฎหมายทก�าหนด

ความสมพนธ สทธและหนาทระหวางเอกชนกบเอกชนรวมถงวธการ

ในการยตขอพพาทเมอเกดความขดแยงขนวาจะตองด�าเนนไปดวย

ขนตอนและกระบวนการอยางไร สวนวชาอนทไมไดเกยวของกบ

การปฏบตหนาทในทางวชาชพกไมไดรบความส�าคญและไมไดรบ

การบรรจเปนสวนหนงของหลกสตร หรออาจมสถานะเปนเพยงวชา

เลอก ดงเชน วชานตปรชญา ประวตศาสตรกฎหมาย หลกวชาชพ

นกกฎหมายหรอแนวคดทฤษฎทางกฎหมายอนๆ

สภาพการครอบง�าของวชาชพตอการศกษากฎหมายเปน

เงอนไขส�าคญหนงตอการก�าหนดทศทางการศกษากฎหมายของไทย

ในหวงเวลาน ดงทไดเคยมการวจารณถงความลมเหลวของระบบ

การศกษากฎหมายไวดงน

“ปญหาของการศกษานตศาสตรในประเทศไทยในเวลานก

คอวาทกมหาวทยาลยหวงแตผลตบณฑตของตวใหหางานท�าได

มากทสด ตลาดใหญทสด traditional มากทสดคอ ตลาดอยการ

ผพพากษา ทนาย สามวชาชพนมอะไรคมครบ เนตบณฑตยสภา

ส�านกฝกอบรมกฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา เพราะฉะนนหลกสตร

ของมหาวทยาลยทงหลายทงทเปนรฐและของเอกชนจงเลยนแบบ

หลกสตรของส�านกฝกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา”

“ผลกคอวา วชาชพมนครอบง�าวชาการ ซงมผลในการ

รอยตอและจดตด 140

พฒนาการศกษากฎหมาย เพราะวานกวชาชพ คอ ทานผพพากษา

ทานอยการ ทานทนายความ เหลานเขามาก�าหนดบทบาทของ

การศกษานน ทานเขาไปทวทกหวระแหง แหงแรกทานยดหวหาด คอ

เปนอาจารยพเศษในมหาวทยาลยเปนเพราะมหาวทยาลยเองระบบ

อาจารยประจ�ายงไมแขงในเวลานสภาพดขนมากแลว แหงทสองท

ทานเขาไปยดหวหาดกคอ ทานเขาไปเปนกรรมการตางๆ ของรฐท

คมการศกษานตศาสตร ทานเขาไปทบวงมหาวทยาลยอยในคณะ

กรรมการพลเรอนเสยทเดยว ทานเขาไปคมการศกษานตศาสตรภาค

เอกชน ทานเขาคมสภาวจยแหงชาต 40 กรรมการสาขานตศาสตร

ของสภาวจยกวาครงมาจากวชาชพดงเดม ผพพากษา อยการ

ทนายความ หลายทานเปนครบาอาจารยของผม และเปนทนาแปลก

มหศจรรยวาหลายทานนน ต�าราสกเลมหนงกไมเคยเขยน แตเปน

กรรมการสภาวจยแหงชาตทางดานนตศาสตร เพราะฉะนนผลผลต

ออกมาคณสมบตเดยวกนหมด”70

การครอบง�าของวชาชพทมตอการศกษากฎหมายไดมสวน

อยางส�าคญตอการสรางวาทกรรมกระแสหลกในแวดวงกฎหมาย ทยง

คงยดถอวาผทมความสามารถทางดานกฎหมายคอผทสามารถสอบ

ผานเนตบณฑตยสภา ดงท ปรชา สวรรณทต ไดกลาวถงความคาด

หวงของบรรดานกกฎหมายอาวโสทมตอตนเองในคราวรบต�าแหนง

คณบดคณะนตศาสตรของมหาวทยาลยธรรมศาสตรวา

“ผหลกผ ใหญของผมอาจารยทผมนบถอ แนะน�าผมเปน

70 ความเหนของบวรศกด อวรรณโณ ใน วระดา สมสวสด (บรรณาธการ), รายงานการสมมนาวชาการ เรอง พฒนาการทางรฐศาสตรและนตศาสตรกบสงคมไทย (กรงเทพฯ: โรงพมพมตรนราการพมพ, 2529) หนา 215-216.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 141

สงแรกเลยบอกวาอาจารยปรชา ท�าอยางไรจะใหนตศาสตร

(หมายถง นกศกษานตศาสตร - ผเขยน) ของเราไดท 1 เนตบณฑต

ผมกาวขาไมออกเลย เพราะฉะนนในปจจบนความคดของทานอาจารย

ในระดบนนทเรานบถอยงมองดวานตศาสตรทไหนจะเกงไมเกงวดกน

ทตวเนตฯ ท 1 หรอสอบไดมากไดนอย ปไหนรามค�าแหงไดท 1 ชหนา

จฬา ชหนาผม ท�าไมรามฯ ไดท 1 เขาไดท 1 เขาวดกนทตวนครบ”71

หากพจารณาถงสถานะของมหาวทยาลยธรรมศาสตรในฐานะ

ทเปนสถาบนการศกษาดานกฎหมายทเกาแกและมชอเสยง ซงได

รบการยอมรบอยางกวางขวางถงความเขมแขงในดานการศกษา

กฎหมายกยงไมอาจหลกเลยงตอแรงกดดนของอทธพลทางดาน

วชาชพ อนมผลตอทศทางและหลกสตรของการศกษาแลว เมอหน

กลบมาพจารณาถงสถาบนอนๆ ทเพงกอตงและเปดสอนซงยงไมม

ความเขมแขงทางวชาการทเทาเทยม แรงกดดนเชนนกยอมมผลตอ

การจดการศกษากฎหมายอยางยง ดงนน จงเปนไปตามทไดมการ

วจารณไววา ไมวาจะเปนนกศกษากฎหมายทจบจากสถาบนแหงใด

กตาม “คณภาพเหมอนกนหมด”

แนวทางการศกษากฎหมายทเกดขนหลงทศวรรษ 2490 จงม

ความเปลยนแปลงอยางส�าคญยง อนสงผลตอความเขาใจและความ

สามารถของนกกฎหมายไทยทผานการศกษาในระบบใหม ซงเพยง

ชวระยะเวลาไมนานกเกดความตระหนกถงผลกระทบของระบบ

การศกษาในลกษณะเชนน ดงในหวงเวลาทมการปฏรปหลกสตร

นตศาสตรบณฑตในมหาวทยาลยธรรมศาสตรเมอ พ.ศ. 2514-2515

71 ค�าอภปรายของ ปรชา สวรรณทต ใน เพงอาง, หนา 225-226.

รอยตอและจดตด 142

กมการตระหนกถงผลทตดตามมาจากการจดหลกสตรในลกษณะดง

กลาววา

“มความร สกกนท วไปในวงผ ร ท งหลายในสมยนนว า

นกนตศาสตรในประเทศไทยมกจะถกวพากษวจารณวาเปนผท

มทศนคตคบแคบและมแนวโนมทจะยดมนตวบทกฎหมายตาม

ตวอกษรจนเกนไป โดยไมค�านงถงความเป นจรงและความ

เปลยนแปลงของสงคมและบานเมอง”72

ซงเปนผลใหเกดการวพากษวจารณอยางกวางขวางตอระบบ

การศกษากฎหมายในลกษณะเชนนวา เปนการศกษาในลกษณะท

เนนจะใหทองจ�าบทบญญตมากกวา ทจะใหผเรยนมความคดวพากษ

วจารณ สรางสรรคหาขอดขอเสยของกฎหมายตางๆ การไมเชอมโยง

สภาวะเหตการณตางๆ ในสงคมคอแนวทางการบรรยายกฎหมาย

ทเปนอย73

วระดา สมสวสด ในฐานะของผสอนกฎหมาย กไดแสดงความ

เหนตอระบบการศกษากฎหมายในลกษณะเชนนไวสอดคลองกน

“วชาเหลานนความจรงแลวในตวของมนเองและผสอนนา

จะสรางความคดวเคราะหใหแกนกศกษาตางๆ ไดวาวชาหรอตว

บทกฎหมายทมนมอยเปนอยางไร หรอมนมความเปนธรรมหรอ

ไม นตศาสตรทางคณคาไมเปนทรจก มนมเหตผลเบองหลงของ

72 ปรด เกษมทรพย, นตปรชญา พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: โครงการต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539) หนา 17.

73 พชยศกด หรยางกร, ‘ปญหาบางประการทเกยวกบการพฒนาการศกษากฎหมายในประเทศไทย’, ใน รพ 19 (น�าอกษรการพมพ, 2519) หนา 124-128.

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 143

บทบญญตนนอยางไร ใครเปนผไดประโยชนเสยประโยชน กนาเสยใจ

ไมมการพดถง กเอาแตวาจดจ�ากนอยางไรและวงการนตศาสตรจะ

เปนทปลาบปลมกนอยางมากวา ใครจ�าไดเกงและคนทจ�าไดเกงมาก

จะเปนผทมความสามารถอยางยง แตถาเราพดกบวงการอนแลวเขา

หวเราะเยาะเอาอยางมากเลยวานตศาสตรนนไมไดมความกวางขวาง

ไมไดมความรบรสภาพของสงคมภายนอก”74

ขอวจารณตอระบบการศกษากฎหมายในลกษณะดงกลาวด

จะด�าเนนสบเนองมาอยางไมเปลยนแปลง ประเวศ วะส แมมใชนก

นตศาสตรแตไดแสดงความเหนของตนทมการวงการนตศาสตรไว

อยางนาสนใจเมอ 31 ตลาคม 2545 วา

“ในการเรยนการสอนทกศาสตรทกสาขาวชาชพในปจจบนน จะ

เนนเทคนคเปนตวตงไมสนเรองคน สวนนตศาสตรกด�าทะมนไมเหน

ทางออก จนท�าใหเกดความรนแรงอยางชาวบานทจงหวดอางทองถก

ต�ารวจจบกมเพราะสงกระจายเสยงวทยชมชนของตวเองซงเปนเรองท

ถกตองแตไมถกกฎหมาย ตนพดเสมอวาอยาเอานตศาสตรเปนตวตง

ใหเอาธรรมศาสตรหรอธรรมะเปนตวตงจงจ�าเปนตองปฏรปกฎหมาย

ตนพดกบนกกฎหมายมา 7-8 ป แตท�าไมได นกกฎหมายบอกวา

เปนความออนแอทางวชาการกฎหมาย สอนแตใหเปนทนายความ

เปนผพพากษา”75

เพราะฉะนน จะเหนไดวาระบบการศกษากฎหมายทอยภายใต

74 ความเหนของวระดา สมสวสด ใน วระดา สมสวสด (บรรณาธการ), รายงานการสมมนาวชาการ เรอง พฒนาการทางรฐศาสตรและนตศาสตรกบสงคมไทย, อางแลว หนา 220.75 มตชนรายวน 1 พฤศจกายน 2545.

รอยตอและจดตด 144

การครอบง�าของการเปนวชาชพและสถาบนทมอทธพลตอวชาชพ

ดานกฎหมายไดมผลกระทบตอแนวทางการศกษาการท�าความเขาใจ

และการจดวางสถานะของความรดานกฎหมายในสถาบนการศกษา

อยางมาก รวมทงสงผลกระทบตอสงคมในทสด

ภายใตการครอบง�าของวชาชพตอการศกษากฎหมายท�าให

ระบบการศกษากฎหมายในสถาบนการศกษาตางๆ ในปจจบนม

ลกษณะทส�าคญรวมกน ดงน

ประการแรก หลกสตรการศกษาใหความส�าคญตอการประกอบ

วชาชพ

หลกสตรการศกษากฎหมายภายใตอทธพลของวชาชพ

ประกอบไปดวยรายวชาทมงไปยงการท�าความเขาใจกบกฎหมาย

ทมผลใชบงคบอยในปจจบนวามเนอหาอยางไร และถกตความ

เชนไร หลกสตรของการศกษากฎหมายทเกดขนจงใหความส�าคญกบ

กฎหมายพนฐานทใชในการประกอบวชาชพ คอ กฎหมายแพงและ

พาณชย กฎหมายอาญา กฎหมายวธพจารณาความแพง กฎหมาย

วธพจารณาความอาญา โดยถอเปนกฎหมายส�าคญทตองไดรบ

การศกษาอยางละเอยดลออในทกสถาบนทมการเปดสอนหลกสตร

นตศาสตรบณฑต

หรอกลาวอกนยหนงกคอ หลกสตรการศกษานตศาสตรบณฑต

ของมหาวทยาลยแทบจะไมมความแตกตางจากเนอหาทก�าหนดไว

ในหลกสตรของเนตบณฑตยสภา เนอหาของวชาทศกษาในระดบ

ปรญญาตรประมาณ 80-90 เปอรเซนตของทกสถาบนมความใกล

เคยงกบวชาทเปดสอนในระดบเนตบณฑต

สภาพเชนนจงท�าใหการจดการศกษาของสถาบนการศกษาสวน

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 145

ใหญมสถานะเปนเพยงโรงเรยนเตรยมเนตบณฑตยสภา แมวาอาจม

ความพยายามทจะแหวกใหพนจากวงวนดงกลาวแตกยงไมสามารถ

กระท�าไดอยางเตมท

ประการทสอง เปนการศกษาทเนนการทองจ�าเปนหลก

การเรยนในชนเนตบณฑตฯ จะเนนการทองตวบทกฎหมาย

และค�าวนจฉยของศาลในแตละคดวามแนวค�าพพากษาอยางไร โดย

ถอวาเปนสงทมความส�าคญในการศกษากฎหมายเพอใหเขาใจและ

ใชกฎหมายไดถกตอง เมอหลกสตรนตศาสตรบณฑตในมหาวทยาลย

ตกอยภายใตอทธพลของเนตบณฑตท�าใหการศกษานตศาสตร

ในสถาบนการศกษาด�าเนนไปในลกษณะเดยวกบการศกษาในชน

เนตบณฑต โดยไมใหความส�าคญตอกระบวนการท�าความเขาใจ

ถงหลกกฎหมาย เจตนารมณ ผลของการบงคบใชกฎหมายท

สงผลกระทบตอสงคม ซงลวนแตมความส�าคญตอการศกษากฎหมาย

เชนกน ลกษณะของการศกษาทเนนการทองจ�ามผลสบเนองไปถง

การตความและการบงคบใชกฎหมาย ทมกจะเปนไปดวยการยด

ตวบทกฎหมายเปนส�าคญ

ลกษณะของการศกษากฎหมายภายใตบรบททกลาวมาม

ผลกระทบตอวงการนตศาสตรในประการส�าคญดงตอไปน76

ประการแรก การตความและบงคบใชกฎหมายแบบนตอกษร

ศาสตรในการใชกฎหมายของนกกฎหมายสวนใหญมกเปนไป

ดวยการยดตวบทกฎหมายเปนส�าคญ โดยไมสนใจตอการน�าเอา

เจตนารมณของกฎหมายเขามาเปนสวนหนงของการวนจฉยชขาด

76 สมชาย ปรชาศลปกล, ‘น�ายาวชานตศาสตรไทย’ มตชนรายวน 11 พฤศจกายน 2545 หนา 7.

รอยตอและจดตด 146

และโดยไมค�านงวาการบงคบใชกฎหมายนนจะกอใหเกดความไมเปน

ธรรมหรอไม หากยดเพยง ‘ความถกตองตามกฎหมาย’ เทานน ดง

จะเหนไดจากขอถกเถยงของนกกฎหมายไทยมกขนอยกบการตความ

ถอยค�า ประโยค ทถกบญญตไวในกฎหมายวาควรจะมความหมายใน

ลกษณะเชนใด โดยแทบไมไดมการถกเถยงถงหลกการหรอแนวคดท

เปนพนฐานของตวบทกฎหมายนน

ประการทสอง ไมใหความสนใจตอการศกษากฎหมายในเชง

ทฤษฎหรอแนวความคดทางกฎหมาย

ในหลกสตรการศกษากฎหมายของไทยจะไมได ใหความ

ส�าคญตอการศกษาถงทฤษฎหรอแนวความคดทจะชวยใหเกดพลง

ในการวพากษวจารณหรอเกดการตงค�าถามใหมๆ ในทางวชาการ

การศกษากฎหมายซงเนนไปทการทองจ�าบทบญญตของรฐและมง

สรางนกปฏบตการทางกฎหมาย ขณะทการศกษาแนวความคดทาง

ทฤษฎจะมสวนตอการเปดมมมองในการท�าความเขาใจตอกฎหมาย

ใหกวางขวางออกไป เชน แนวความคดทางกฎหมายแบบอตถศาสตร

(Feminist Legal Theory) จะมบทบาทอยางมากตอการวเคราะหถง

ความไมเสมอภาคระหวางชายหญงทปรากฏอยในกฎหมายอนจะเปน

ผลไปสการพจารณาถงความเทาเทยมระหวางเพศใหมากยงขน หรอ

แนวความคดแบบส�านกกฎหมายธรรมชาต (Natural Law School of

Law) จะท�าใหเกดการตระหนกถงการตรวจสอบเนอหาในกฎหมายวา

สอดคลองกบหลกคณคาหรอความชอบธรรมมากกวาการยอมรบเอา

บทบญญตของกฎหมายตางๆ วาเปนสงทถกตองโดยปราศจากการ

ตงค�าถามหรอขอสงสย

ซงในระบบการศกษากฎหมายของไทย แนวความคดตางๆ

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 147

เหลานไมมความหมายส�าคญแตอยางใด เพราะไมไดชวยใหผเรยน

กลายเปน ‘นกกฎหมายทเกง’ ในสถาบนการศกษาหลายแหงวชาท

เปนแนวความคด ทฤษฎทางดานกฎหมายจงไมไดรบการบรรจเอา

ไวในหลกสตร หรอบางทกอาจมสถานะเปนเพยงวชาเลอกเทานน

ประการทสาม ความออนแอของนตศาสตรไทยทามกลางความ

เปลยนแปลงทเกดขนอยางกวางขวาง

ผลสบเนองจากเหตทงสองประการขางตนจงท�าใหนตศาสตร

ไทยไรพลงในการเผชญหนากบความเปลยนแปลงใหมๆ ทก�าลง

เกดขนอยางรอบดาน ดวยเหตทระบบการศกษากฎหมายมง

ไปสการประกอบวชาชพเปนหลก ท�าใหการศกษามงไปในการ

จดจ�าและยอมรบค�าอธบายทมอยดงเดมใหเปนสรณะในการวนจ

ขอขดแยงตางๆ ลกษณะของการศกษาเชนนจงเปนการตอกย�าและ

รกษาความรชดทด�ารงอยใหด�าเนนตอไป (status quo)

เมอเผชญกบสภาพปญหาอนเนองมาจากความเปลยนแปลง

ของสงคมหรอในการวนจขอขดแยงทพนไปจากกรอบความรทเคย

ถายทอดกนมา ท�าใหนกกฎหมายไมสามารถใหค�าตอบหรออาจน�า

ไปสการปฏเสธความรในลกษณะอนทถกสรางขนมาเพอตอบสนอง

ตอปญหาของสงคม เชน แนวความคดเรองสทธชมชน ซงกลายเปน

ประเดนทถกโตแยงอยางมากจากแวดวงนตศาสตรไทยซงคนเคยกบ

แนวคดเรองสทธของรฐ/เอกชน หรอแนวความคดสถานะกงพลเมอง

(quasi-citizens) อนเปนการใหสทธบางประการแกคนตางดาวท

อพยพมาตงถนฐานในดนแดนของรฐอนบนหลกการพ�านกอาศยก

แทบไมเปนทรบร เนองจากการถายทอดความรในเรองสญชาตทยด

ตดอยกบหลกดนแดนและหลกสบสายโลหต เปนตน

รอยตอและจดตด 148

แมจะดราวกบวาเกดความเฟองฟอยางมากของการศกษา

กฎหมายในสงคมไทยในนบตงแตทศวรรษ 2540 เปนตนมา ดงท

ไดมการเปดสถาบนการศกษาดานกฎหมายขนมากมายแทบทก

หวระแหงทงในสถาบนการศกษากฎหมายของรฐและเอกชน คะแนน

สอบเขาคณะนตศาสตรของมหาวทยาลยหลายแหงอยในล�าดบสง

ในฐานะคณะยอดนยมซงปรากฏใหเหนนบตงแตภายหลงทศวรรษ

2540 อนเปนสงทเปลยนไปจากในอดตซงคณะนตศาสตรมกถก

เลอกเอาไวล�าดบทายๆ ส�าหรบ ‘เผอเลอก’ ในกรณทไมไดคณะตาม

ทตนเองตองการ นอกจากนกยงปรากฏบทบาทของนกกฎหมาย

จ�านวนมากในทางสาธารณะจนนกกฎหมายกลายเปนบคคลทมความ

ส�าคญในแวดวงตางๆ ไมวาในทางการเมอง เศรษฐกจ ระบบราชการ

สถาบนตลาการ แตความเปลยนแปลงในลกษณะเชนนอาจไมไดแสดง

ใหเหนถงความกาวหนาในทางวชาการดานนตศาสตรแตอยางใด และ

ทส�าคญกดเหมอนจะยงไมคอยมการตระหนกถงความไรน�ายาของ

การศกษานตศาสตรในสงคมไทยอยางจรงจง แมกระทงกบภายใน

สถาบนการศกษาทางดานนตศาสตรเองกตาม

อรรถจกร สตยานรกษ 60 ป 149

บรรณานกรม

L.B. Curzon (1995). Jurisprudence, London: Cavendish Publishing.

คณต ณ นคร (2552). ว.อาญาวพากษ, กรงเทพฯ : ส�านกพมพวญญชน.

จรญ โฆษณานนท (2528). กฎหมายกบสทธเสรภาพในสงคมไทย: เสนขนาน

จาก 2475 ถงปจจบน, กรงเทพฯ: กลมประสานงานศาสนาเพอสงคม.

จกรปาณ ศรศลวสทธ (2499). เรองของเจาพระยามหธร (ลออ ไกรฤกษ). ท

ระลกในงานพระราชทานเพลงศพเจาพระยามหธร ณ วดเทพศรนทรา-

วาส 15 พฤศจกายน 2499.

ชาญวทย เกษตรศร และคณะ (2535). ส�านกนนธรรมศาสตรและการเมอง.

กรงเทพฯ : ส�านกพมพดอกหญา.

ธรรมศาสตร 49. เนองในโอกาสวนสถาปนามหาวทยาลยธรรมศาสตร 27

มถนายน 2526, โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

บคคลหลายหลาก วพากษนกกฎหมาย (2549). งานวชาการร�าลก ศาสตราจารย

จตต ตงศภทย ครงท 11. กรงเทพฯ: โรงพมพเดอนตลา.

ปรด เกษมทรพย (2539). นตปรชญา พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โครงการ

ต�าราและเอกสารประกอบการสอน คณะนตศาสตร มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร.

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (2510). เจานายและขาราชการกราบ

บงคมทลความเหนจดการเปลยนแปลงราชการแผนดน รศ. 130 และ

พระราชด�ารสในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงแถลง

พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน, พระนคร: โรงพมพ

กรมสรรพามต.

พชรนทร เปยมสมบรณ (2517). การปฏรปกฎหมายไทยตงแต พ.ศ. 2411

จนถง พ.ศ. 2478. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต แผนก

วชาประวตศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

รายงานการสมมนาวชาการ เรอง พฒนาการทางรฐศาสตรและนตศาสตรกบ

สงคมไทย. (2529) กรงเทพฯ: โรงพมพมตรนราการพมพ.

วระดา สมสวสด (2526). มองกฎหมาย. เชยงใหม: หองจ�าหนายหนงสอ ส�านก

หอสมดมหาวทยาลยเชยงใหม.

รอยตอและจดตด 150

สมชาย ปรชาศลปกล (2546). ความยอกยอนในประวตศาสตรของบดาแหง

กฎหมายไทย. กรงเทพฯ: วญญชน.

สมชาย ปรชาศลปกล (2549). นตศาสตรไทยเชงวพากษ. กรงเทพฯ: วญญชน.

ส�านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา (2540). 100 ป โรงเรยน

กฎหมาย, กรงเทพฯ: เนตบณฑตยสภา.

แสวง บญเฉลมวภาส (2545). ประวตศาสตรกฎหมายไทย พมพครงท 3.

กรงเทพฯ: วญญชน.