1

ภาวะผนำาทพงประสงคตามหลกพทธธรรม

The Good Leadership Followed in Buddhist Principles

พระครโสภณวรานวตร1

บทคดยอ

ผนำ�ของประเทศของโลกทยงใหญเกรยงไกรไปดวยคว�มส�ม�รถปญญ�เฉยบแหลมจะมประโยชนอะไรถ�ข�ดสตหรอเสยสต และไมยดหลกธรรมในก�รปกครองบรห�รประเทศคว�มสำ�เรจทไดม�ไมว�ยคใดสมยใด ถ�ข�ดองคประกอบดงกล�วนจะเปนคว�มสำ�เรจทไมยงยนยอมส�ม�รถเสอมสล�ยได ยงเจรญสงสงท�งด�นวตถขนเท�ใด กยงมโอก�สเสอมสล�ยเรวขนเท�นน ห�กภ�วะผนำ�ของผใดดอนพงประสงค นำ�สงคมมนษยใหดำ�รงอยในหลกพทธธรรม กส�ม�รถแกปญห�คว�มขดแยงของสงคมมนษยได เพร�ะหลกพทธธรรมนนจะดำ�เนนก�รแกปญห�คว�มขดแยงในสงคมมนษย ดวยเหตผลและสตปญญ�อย�งยงยน

คำาสำาคญ: ภาวะผนำาพงประสงค, ตามหลกพทธธรรม

Abstract The great leaders of the great countries of the world can be deteriorated up to now, if they

1 อ�จ�รยประจำ�หลกสตรส�ข�วช�ก�รจดก�รเชงพทธ (พธ.ม.,พธ.บ.)นวบ.วดป�

ไลยกวรวห�ร มจร จงหวดสพรรณบร

2

lack of consciousness and ignore Buddhist principles as good governance.

The lack of following Buddhist principles causes degeneration, therefore, the success turms to unsustainable, the more civilized the cities are, the more mental degeneration we get. Hence, good leadership with Buddhist principles bring about pleasant societie and solution of every social problems as well. This is definitely, Buddhist principle is the process of solving problems and conflicts with wisdom.Keywords : Good Leadership, Buddhists Principle

๑.บทนำา

ก�รปกครองและบรห�รทดนน ผนำ�จะตองมคว�มเปนภ�วะผนำ�ทดทกด�น โดยม ประมขศลป คอ คณลกษณะคว�มเปนผนำ�“ ”ทด (Good Leadership) อนเปนคณสมบตทดทสำ�คญ

ห ล ก ท � ง พ ร ะ พ ท ธ ศ � ส น � น น เ ป น ส ง ท ท น ส ม ย เ ป นวทย�ศ�สตร และส�ม�รถนำ�ม�ปรบใชไดกบก�รดำ�รงชวต และก�รทำ�ง�นในปจจบน โดยเฉพ�ะเรองของภ�วะผนำ�หลกธรรมคำ�สงสอนขององคพระสมม�สมพทธเจ�นน เกยวของกบผนำ�ทส�ม�รถนำ�ม�ประยกตใชได หลกผน ำ�ท�งพระพทธศ�สน�ทส ำ�คญไดแกหลก ๒ ประก�รคอ

๑)หลกผนำ�จ�กพระพทธศ�สน�ประก�รแรก คอบทบ�ทของผนำ�กบก�รสอส�รโดยเฉพ�ะอย�งยงในสถ�นก�รณปจจบน ไมว�จะจ�กปญห�ท�งด�นก�รเมอง เศรษฐกจ ผนำ�ขององคกร ต�ง ๆ ตองใหคว�มสำ�คญกบก�รสอส�รทงภ�ยในและภ�ยนอกองคกร โดย

3

ผบรห�รตองใชหลกกลย�ณมตรธรรมหรอธรรมของกลย�ณมตร 7 ประก�ร คอ วตต� หรอเปนผรจกพด โดยก�รทจะเปนนกพดทดนนตองพดใหผอนส�ม�รถเข�ใจได พดใหผอนไดประโยชน หรอพดใหผอนชวยกนสร�งสรรคประโยชน ไมใชก�รพดเพอห�ประโยชนใหแกตนเอง โดยพระพทธเจ�ไดทรงแสดง ลกษณะของนกสอส�ร หรอนกพดทดไว 4 ประก�รดวยกน ไดแก พดแจมแจง(อธบ�ยใหเข�ใจไดชดเจน) พดจงใจ(พดจนคนยอมรบและอย�กจะลงมอท ำ�) พดเร�ใจ(พดใหเกดคว�มคกคก กระตอรอรน) และพดใหร�เรง(พดใหเกดคว�มร�เรง มคว�มหวง ในผลดและท�งทจะสำ�เรจ) ก�รเปนผรจกพดต�มหลกก�รข�งตน ส�ม�รถนำ�ม�ปรบใชกบก�รพดเนองในโอก�สต�ง ๆ ไมจำ�เปนแตตองเปนก�รพดของผนำ�เท�นน แมกระทงครบ�อ�จ�รยทสอนหนงสอเอง กตองรจกพดใหแจมแจง จงใจ เร�ใจ และ ร�เรง เพอใหผเรยนไดมคว�มเข�ใจ กระตอรอรน และสนใจทจะเรยนหนงสอ สำ�หรบตวผนำ� นอกเหนอจ�กก�รรจกทจะพดแลวยงตองรจกทจะฟงดวย โดยท�นใชคำ�ว� วจนกขโม แปลว�ควรทนหรอฟงตอถอยคำ�ของคนอนดวย ไมใชว�เอ�แตพดแกเข�อย�งเดยวโดยไมยอมรบฟงใคร ซงก�รเปนผฟงทดนนถอเปนสงทย�กและท�ท�ยสำ�หรบผนำ�หล�ยๆ ท�น เนองจ�กผนำ�จำ�นวนม�กมกจะชอบพดม�กกว�ฟง โดยเฉพ�ะก�รรบฟงจ�กผทตำ�กว�หรอเปนลกนอง นอกจ�กน ยงมหลกธรรมว�ไวว� คมภรญจะ กะถง กตต� แปลว�รจกแถลงเรองร�วต�ง ๆ ทลกซง โดยประเดนหรอเรองร�วต�ง ๆ ทสำ�คญ กตองส�ม�รถอธบ�ย ทำ�ใหผทรวมง�นมคว�มเข�ใจ

๒)หลกผน ำ�จ�กพระพทธศ�สน�ประก�รทสอง คอหลกพรหมวห�ร 4 ประก�ร ซงถอเปนคณธรรมพนฐ�นทผบรห�รจะตองมอยประจำ�ในจตใจ เพอนำ�ไปสก�รแสดงออกทดและเหม�ะสม สำ�หรบตวผนำ� ถ�ส�ม�รถแสดงออกไดอย�งดและเหม�ะสมแลว กจะนำ�ไปสศรทธ�จ�กบคคล ต�ง ๆ ในองคกร และทำ�ใหส�ม�รถนำ�พ�ทกคนไป

4

ในทศท�งเดยวกนได พรหมวห�ร 4 นนประกอบดวย เมตต� คว�มเปนมตรไมตรตอผอน มนำ�ใจ ปร�รถน�ดตอผอน กรณ� คอ คว�มตองก�รชวยเหลอใหผอนพนจ�กคว�มทกข คว�มเดอดรอน โดยเมอผอนมทกขนนผนำ�จะตองมกรณ� ชวยบำ�บดทกขให มทต� คอ เมอพนกง�น เพอนรวมง�นมคว�มสข คว�มสำ�เรจม�กขน ผนำ�กจะตองพลอยยนด ชวยสงเสรมสนบสนน และสดท�ย คอ อเบกข� คอ ก�รรกษ�คว�มเปนกล�ง ไมลำ�เอยง ไมเข�ข�งใดข�งหนง หลกพรหมวห�รสนนเปนสงทผนำ�ควรจะยดเปนหลกธรรมในก�รบรห�รง�นเปนระจำ�วนทวไป โดยเฉพ�ะกบผอน ไมว�จะเปนเพอนรวมง�น ลกนอง หรอผมสวนเกยวของต�ง ๆ กบองคกร โดยเมอบคคลอนมปญห� มทกข เดอดรอน ผนำ�กตองมคว�มกรณ�ทจะแกไขปญห� ในขณะเดยวกน เมอบคคลอนประสบคว�มสำ�เรจ มคว�มสข กตองมมทต� ทจะชวยสงเสรมสนบสนน และยนดในคว�มสำ�เรจของผอน ในชวงสถ�นก�รณปกตนนกตองคอยดแล เอ�ใจใสใหบคคลต�ง ๆ ในองคกรมคว�มสขในก�รทำ�ง�น และสดท�ย ในก�รบรห�รง�นทกอย�งผนำ�จะตองมและส�ม�รถรกษ�คว�มเปนกล�ง ไมลำ�เอยง เข�ข�งใดข�งหนง ซงหลกของอเบกข�นนจะคมเมตต� กรณ� มทต� ไวอกดวย โดยก�รปฏบตหรอชวยเหลอผอนนน กจะตองมคว�มเปนกล�ง ไมลำ�เอยง ปจจบนเร�รบอทธพลในแนวคดท�งด�นก�รบรห�รจ�กโลกตะวนตกม�ม�กขน ทำ�ใหเร�มกจะละเลยก�รนำ�หลกธรรมต�มคำ�สงสอนของพระพทธเจ�ม�ปรบใชกบก�รนำ�องคกรของเร� แตจรง ๆ แลว ก�รนำ�หลกธรรม คำ�สงสอนของพระพทธเจ�ม�ปรบใชกบก�รบรห�รองคกรนน น�จะเหม�ะกบบรบทของประเทศไทยม�กกว�ก�รนำ�หลกของตะวนตกม�ใชแตเพยงอย�งเดยว2

2 รศ .ดร.พส เดชะรนทร คณะพ�ณชยศ�สตรและก�รบญช จฬ�ลงกรณมห�วทย เรองผนำ�ต�มหลกพระพทธศ�สน� “ (มองมมใหม ” (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก:

5

โดยเฉพ�ะ คณลกษณะคว�มเปนผนำ�ทดนน ยงเกดจ�กก�รทบคคลไดเคยศกษ� ห�คว�มร ฝกฝน อบรม บมนสย และเคยปฏบตพฒน�สภ�วะคว�มเปนผนำ�ทด ม�แตป�งกอน คอ แตอดตก�ล จน หลอหลอมบคลกภ�พและสภ�วะคว�มเปนผนำ�ทด ปลกฝง เพมพน อยใน จตสนด�นยงขนตอๆ ม�จนถงปจจบน นนเอง ๓. นยามศพทและความหมายของผนำา

นยามศพทเฉพาะ ผนำ� (Leader) หม�ยถง บคคลทส�ม�รถชกจงหรอชนำ�บคคลอน ใหปฏบตง�น สำ�เรจต�มวตถประสงคทว�งไวไดอย�งมประสทธผลและประสทธภ�พ ภ�วะผนำ�ทพง ประสงคหม�ยถง คณลกษณะสวนดของบคคลทปร�กฏให บคคลอนรบรไดต�มแนวคดของบคล�กรทตองก�รใหผบรห�รพงมประจำ�ตวหรอพงแสดงออกม�ให ปร�กฏแกส�ยต�หรอก�รรบรของผอน

ความหมายของผนำา เมอผนำ�มบทบ�ทและหน�ททสำ�คญยงในองคกรทกแหงแลว จงจำ�เปนอย�งยงทจะตองเข�ใจคว�มหม�ยของคำ�ว� ผนำ� ใหถกตอง ในก�รนย�มคว�มหม�ยของคำ�ว� ผ“ ” “นำ� จ�กก�รศกษ�คนคว�ขอมลเพมเตมพบว� ไดมก�รใหคำ�จำ�กด”คว�มของคำ�ว� ผนำ� ไวกว�งขว�ง ดงน“ ”

๑. ผนำ� คอ บคคลทถกเลอกหรอไดรบก�รแตงตงใหเปนผนำ�กลมและมอทธพลตอกจกรรมต�งๆของกลม เพอท ำ�หน�ทเป นหวหน�กลมใหกลมบรรลเป�หม�ย

๒. ผนำ� ต�มพจน�นกรมฉบบมตชน พ.ศ.2547 หม�ยถง หวหน�, ผมตำ�แหนงสงสด

https://www.gotoknow.org/posts/376628 เข�ถงเมอวน ๑๐ สงห�คม ๒๕๖๐

6

๓. ผนำ� คอ บคคลทรเรมหรอสงเสรมใหมก�รเปลยนแปลงก�รกระทำ�ของกลมอย�งมประสทธ ภ�พและเปนผนำ�ทสนบสนนสงเสรมใหมก�รปฏสมพนธของสม�ชกภ�ยในกลมดำ�เนนไปดวยด

๔. ผนำ� หม�ยถง บคคลทมบ�รมและส�ม�รถตดสนใจไดเปนอย�งดรวมทงส�ม�รถกระตนบคคลอนใหทำ�ง�นใหบรรลเป�หม�ยทว�งไวได

เปนทยอมรบกนแลวว� ผนำ� (Leader) เปนปจจยทสำ�คญยงประก�รหนงตอคว�มสำ�เรจขององคก�รทงน เพร�ะผนำ�มภ�ระหน�ท และคว�มรบผดชอบโดยตรงทจะตองว�งแผนสงก�รดแล และควบคมใหบคล�กรขององคก�รปฏบตง�นต�งๆ ใหประสบคว�มสำ�เรจต�มเป�หม�ย และวตถประสงคทตงไวปญห�ทเปนทสนใจของนกวช�ก�รและบคคลทวไปอยตรงทว� ผน ำ�ทำ�อย�งไรหรอมวธ ก�รนำ�อย�งไรจงทำ�ใหผใตบงคบบญช� หรอผต�มเกดคว�มผกพนกบง�นแลวทมเทคว�มส�ม�รถ และพย�ย�มทจะทำ�ใหง�นสำ�เรจดวยคว�มเตมใจ ในขณะทผน ำ�บ�งคนนำ�อย�งไร นอกจ�กผใตบงคบบญช�จะไมเตมใจในก�รปฏบตง�นใหสำ�เรจอย�งมประสทธภ�พแลว ยงเกลยดชงและพรอมทจะรวมกนขบไลผนำ�ใหไปจ�กองคก�ร3

ความหมายของภาวะผนำา (Leadership) คำ�ว� ภ�วะผนำ� (Leadership) เปนองคประกอบทสำ�คญยงในก�รบรห�รและจดก�รองคกรทงในภ�ครฐและเอกชน เพอใหก�รดำ� เนนก�รบรรลยงเป�หม�ยหรอวตถประสงคทองคกรไดตงไวคว�มหม�ยของ ภ�วะผนำ� ในทศนะนกวช�ก�รทวไปมนกวช�ก�รทใหคว�มหม�ยของภ�วะผนำ�เอ�ไวหล�ยทรรศนะดวยกนทน�สนใจ ทงนกวช�ก�ร

3 ดร.ศกดชย ภเจรญ http://www.kruinter.com/show.php?id(ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560)

7

ต�งประเทศและภ�ยในประเทศ เพอคว�มเข�ใจทครอบคลมยงขน ผวจยจงไดรวบรวมคว�มหม�ยของภ�วะผนำ�จ�กผรทงหล�ย ดงน

พระพรหมคณ�ภรณ (ป.อ.ปยตโต)4 กล�วว� ภ�วะผน ำ� หม�ยถง คณสมบต เชนสตปญญ� คว�มดง�ม คว�มรคว�มส�ม�รถของบคคล ทชกนำ�ใหคนทงหล�ย ม�ประส�นกนและพ�กนไปสจดหม�ยทดง�ม

กตตยคค�นนท5 กล�วว� ภ�วะผนำ� หม�ยถง ศลปะ หรอ คว�มส�ม�รถของบคคลหนงทจงใจ หรอใชอทธพลตอบคคลอนไมว�จะเปนผรวมง�นหรอผใตบงคบบญช�ในสถ�นก�รณต�งๆ เพอปฏบตก�ร และอำ�นวยก�รโดยก�รใชกระบวนก�รสอคว�มหม�ยหรอตดตอกนและกนใหรวมใจกนกบตน ดำ�เนนก�รจนกระทงบรรลผลสำ�เรจต�มวตถประสงคและเป�หม�ยทกำ�หนดไว ก�รดำ�เนนจะเปนไปในท�งทดหรอชวกได

ฉ�ยศลป เชยวช�ญพพฒน 6 และคนอนๆ ใหคำ�นย�มว� ภ�วะผนำ� หม�ยถงศลปะในก�รชกจงผใตบงคบบญช�ใหปฏบตหน�ทอย�งเตมใจ เตมคว�มส�ม�รถ และกระตอรอรน หรอ ภ�วะผนำ� คอ ผทเปนแบบอย�ง และมคว�มส�ม�รถพเศษแสดงบทบ�ทในก�รสงก�ร และออกคำ�สงทมอทธพลตอคนอน

4 พระพรหมคณ�ภรณ (ป.อ. ปยตโต), ภ�วะผนำ�: คว�มสำ�คญตอก�รพฒน�คน

พฒน�ประเทศ, (กรงเทพ มห�นคร : ธรรมสภ�, ๒๕๔๖), หน� ๒๕.5

กต ตยคค�นนท, เทคนคก�รสร�งภ�วะผนำ�, (กรงเทพมห�นคร : เปลวอกษร,

๒๕๔๓),6

ฉ�ยศลป เชยวช�ญพพฒน, ก�รบรห�ร, (กรงเทพมห�นคร: มห�วทย�ลยธรรมศ�สตร,๒๕๒๗),หน� ๒๗.

8

เถ�วลย นนท�ภวฒน7 ไดใหคว�มหม�ยว� ภ�วะผนำ� หม�ยถง คว�มสมพนธซงบคคลหนง หรอ ผมอทธพลใหผอนทำ�ง�นรวมกนดวยคว�มเตมใจ เพอบรรลเป�หม�ยอนเปนทตองก�รของผนำ� ผนำ�จงไมใชผทคอยผลกดนด�นเดยว ห�กแตผนำ�ยงทำ�หน�ทเปนผทคอยฉดดงดวย โดยแจงใหผต�มทร�บแนวท�งปร�รถน�ใหปฏบตต�มดวยก�รปฏบตตนเปนตวอย�งทด

รงสรรค ประเสรฐศร8 กล�วว� ภ�วะผนำ� หม�ยถง พฤตกรรมสวนตวของบคคลคนหนงทจะชกนำ�กจกรรมของกลมใหบรรลเป�หม�ยรวมกน (Shared Goal) หรอเปนคว�มสมพนธทมอทธพลระหว�งผนำ� (Leaders) และผต�ม (Followers) ซงทำ�ใหเกดก�รเปลยนแปลงเพอใหบรรลจดมงหม�ยรวมกน (Shared Purposes) หรอเปนคว�มส�ม�รถทจะสร�งคว�มเชอมน และใหก�รสนบสนนบคคลเพอใหบรรลเป�หม�ยองคก�ร

ว�สน� สขประเสรฐ9 กล�วว� ภ�วะผนำ� หม�ยถงม�รย�ท หรอพฤตกรรมของก�รใชอทธพลตอผอนใหปฏบตง�นดวยคว�มเตมใจ เพอดำ�เนนกจกรรมใหสำ�เรจโดยก�รใชกระบวนก�รตดตอสอส�รซงกนและกน

7เถ�วลย นนท�ภวฒน, หลกก�รจดก�ร, (กรงเทพมห�นคร : โรงพมพจฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย,๒๕๒๑),หน� ๒๐๓.

8 รงสรรค ประเสรฐศร, ภ�วะผนำ�, (กรงเทพมห�นคร : ธนธชก�รพมพ, ๒๕๔๔),

หน� ๑๑.9ว�สน� สขประเสรฐ , “ภ�วะผนำ�ของบรห�รสตรโรงเรยนปฐมศกษ� สงกด

สำ�นกง�นก�รประถมศกษ�จงหวดยโสธร”, วทย�นพนธครศ�สตรมห�บณฑต, (บณฑตวทย�ลย สถ�บนร�ชภฏอบลร�ชธ�น), ๒๕๔๗.

9

สรศกด มวงทอง 10 กล�วว� ภ�วะผนำ� หม�ยถง ก�รทผนำ�ใชอทธพล หรออำ�น�จหน�ทในคว�มสมพนธซงกนและกนในหมคณะ เพอคว�มสมหวงต�มเป�หม�ย หรอจดประสงครวมกน ททำ�ใหเกดคว�มรกคว�มส�มคค คว�มรวมมอในกจกรรมต�งๆ

นอกจ�กนนกวช�ก�รต�งต�งๆ ไดใหคว�มหม�ยเกยวกบภ�วะผนำ�ไวดงน

ภาวะผนำาของผนำ�จงถอว�เปนสวนสำ�คญยงในก�รบรห�รง�นใหประสบผลสำ�เรจ ก�รพฒน�องคก�รใหก�วหน�ควรเรมตนทก�รสร�งภ�วะผนำ�ใหเกดกบผนำ�ผบรห�รในฐ�นะเปนผนำ�องคก�ร จะตองสร�งคว�มรวมมอรวมใจกนในก�รปฏบตง�นเพอใหบรรลวตถประสงครวมกน นนคอผบรห�รจะตองเปนผนำ� (Leader) ผนำ�จะตองมคว�มเปนผนำ� หรอภ�วะผนำ� (Leadership) ผนำ�หม�ยถงบคคลในกลมทไดรบมอบหม�ยใหกำ�กบและประส�นง�นใหกจกรรมของกลมมคว�มสมพนธกนซงผนำ�อ�จเปนผทอ�จไดรบ ก�รเลอกตงหรอแตงตงหรอเปนผทแสดงตวเปนผทมอทธพลในกลม เพอทจะกำ�กบและประส�นง�นทจะนำ�ไปสเป�หม�ยดวยพลงของกลมเปนผตดสนใจเปนผออกคำ�สงเปนผขจดปญห�ก�รโตแยงภ�ยในกลม11 ผนำ�เปนสวนหนงของก�รบรห�รหรอก�รจดก�ร หรอผจดก�รทมลกษณะเปนผนำ�ดงน

10สรศกด มวงทอง, “พทธธรรมกบภ�วะผนำ�ทพงประสงค ”, วทย�นพนธอกษรศ�สตรมห�บณฑต,(บณฑตวทย�ลย มห�วทย�ลยมหดล), ๒๕๔๓.

11 สมยศ น�วก�ร (2538). ก�รบรห�ร. กรงเทพฯ: ดอกหญ�.

10

๑. ตองมคว�มฉล�ด (Intelligence) ผนำ�จะตองมระดบคว�มรและสตปญญ�โดยเฉลยสงกว�บคคลทใหเข�เปนผนำ� เพร�ะผนำ�จะตองมคว�มส�ม�รถในก�รวเคร�ะหปญห�ต�ง ๆ บคคลทฉล�ดเท�นนทจะส�ม�รถจดก�รกบปญห�ต�ง ๆ หรอเรองร�วต�ง ๆ ได

๒. ตองมวฒภ�วะท�งสงคมและใจกว�ง (Social Maturity & Achievement Drive) คอจะตองมคว�มสนใจสงต�ง ๆ รอบตวอย�งกว�งขว�ง มวฒภ�วะท�งอ�รมณ ตองยอมรบสภ�พต�ง ๆ ไมว�แพหรอชนะ ไมว�ผดหวงหรอสำ�เรจ ผนำ�จะตองมคว�มอดทนตอคว�มคบของใจต�ง ๆ พย�ย�มขจดคว�มรสกตอต�นสงคม หรอตอต�นคนอนใหเหลอนอยทสด เปนคนมเหตผล เปนคนเชอมนในตนเอง และนบถอตนเอง

๓. ตองมแรงจงใจภ�ยใน (Inner Motivation) ผนำ�จะตองมแรงขบทจะทำ�อะไรใหเดน ใหสำ�เรจอยเร อยๆ เมอทำ�สงหนงสำ�เรจกตองก�รทจะทำ�สงอนตอไป เมอทำ�สงใดสำ�เรจกจะกล�ยเปนแรงจงใจท�ท�ยใหทำ�สงอนใหสำ�เรจตอไป ผนำ�จะตองมคว�มรบผดชอบอย�งสง เพร�ะคว�มรบผดชอบจะเปนบนไดททำ�ใหเข�มโอก�สประสบคว�มสำ�เรจ

๔. ตองมเจตคตทดเกยวกบมนษยสมพนธ (Human Relations Attitudes) ผนำ�ทประสบคว�มสำ�เรจนน เข�ยอมรบอยเสมอว� ง�นทสำ�เรจนนมคนอนชวยทำ� ไมใชเข�ทำ�เอง ดงนน เข�จะตองพฒน�คว�มเข�ใจและทกษะท�งสงคมทจะทำ�ง�นรวมกบผอน ผนำ�จะตองใหคว�มนบถอผอนและจำ�ตองระลกอยเสมอว� คว�ม

11

สำ�เรจในก�รเปนผนำ�นน ขนอยกบคว�มรวมมอกบผอน และก�รตดตอกบบคคลอนในฐ�นะทเข�เปนบคคล ไมใชในฐ�นะทเข�เปนสวนหนงของก�รทำ�ง�นเท�นน ผนำ�จะตองยอมรบศกดศรคว�มเปนมนษยของคนอน และมคว�มสนใจรวมกบผอน12

จะเหนไดว� ผนำ� ซงหม�ยคว�มถงบคคลทไดรบแตงตงขนม�หรอไดรบก�รยกยองขนใหเปนหวหน�ผตดสนใจเพร�ะ มคว�มส�ม�รถก�รปกครองบงคบบญช�และจะพ�ผต�มหรอ ใตบงคบบญช� ไปในท�งดหรอชวได โดยใชระบบกระบวนก�รตดตอซงกนและกนในอนทจะใหบรรลเป�หม�ย และคว�มส�ม�รถทจะชกจงผอนใหคว�มรวมมอรวมใจกบตน ดำ�เนนก�รไปสจดมงหม�ยของตนได ดงนน ก�รเปนผนำ�จงเปนศลปะของก�รทจะมอทธพลเหนอคน และนำ�คนแตละคนไปโดยทคนเหล�นนมคว�มเชออย�งเตมใจ มคว�มมนใจในตวผนำ� มคว�มเค�รพนบถอและใหคว�มรวมมอกบผนำ�ดวยคว�มจรงใจ เพอจะไดปฏบตภ�รกจใหลลวงไปดวยด ภาวะผนำานน ยอมเปนปจจยสำ�คญยงในก�รบรห�รง�น และเปนจดรวมพลงของทกคนในองคกร ฉะนนผน ำ�ยอมเปนหลกทมคว�มสำ�คญยงในก�รบรห�รง�นตอผใตบงคบบญช� และตอผลง�นอนเปนสวนรวม คณภ�พ และคณลกษณะของผนำ�ยอมจะมผลสะทอนตอวธปฏบตง�นและผลง�นขององคก�รเปนอย�งม�ก บทบ�ทของผนำ�ในยคทผ�น ๆ ม�นน ถอว�ไมมบทบ�ททส ำ�ค ญ โดยถ อว�ผ น ำ�เก ดข นโดยก ำ�เน ด หรอเก ดข นเองโดยธรรมช�ต แตในสภ�วะปจจบนน ถอว�ผนำ�นนส�ม�รถเรยนร ฝก

12 Phinit Kotakarn : http://phinit0112.blogspot.com/(ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560)

12

อบรม และเสรมสร�งขนม�ได ทงนเพร�ะว�ผนำ�ไดเปนทยอมรบว� มบทบ�ทสำ�คญตอก�รบรห�ร ลกษณะของผนำ�กแตกต�งกนไปต�มสถ�นก�รณ ซงทำ�ใหเกดผนำ�ในแบบต�ง ๆ แตลกษณะของผนำ�ทเปนทยอมรบคอผนำ�ในฐ�นะผนำ�ท�ง ไมว�จะเปนผนำ�ขององคก�ร หรอผนำ�ท�งสงคม กหม�ยถง คนทส�ม�รถชใหคนอนดำ�เนนก�รไปในท�งทถกตองได

ในปจจบนเร�มกจะมงทต วผน ำ�ท ส�ม�รถชกจงใหผ ปฏบตง�นดำ�เนนง�นไปพรอม ๆ กนอย�งมประสทธภ�พ ง�นขององคก�รจะก�วหน�อย�งไรอยทตวผนำ�เปนสำ�คญ ผนำ�จะตองเรยนร สงต�งๆ ม�กกว�คนอน แกปญห�ต�ง ๆ ได ส�ม�รถทำ�ใหผใตบงคบบญช�รวมกนแกปญห�ต�ง ๆ ไดอย�งสอดคลองต�มสถ�นก�รณต�ง ๆ ทเปลยนแปลงไปอย�งรวดเรวจนองคก�รมขน�ดใหญและมคว�มสลบซบซอนในก�รบรห�รง�นต�มสถ�นก�รณทผนำ�ตองมคว�มส�ม�รถหล�ยอย�ง ลกษณะก�รบรห�รไมไดอยทผนำ�คนเดยว แตอยทผปฏบตง�นทกคน ดงนน ผนำ�ในทศวรรษหน�จะตองเปนนกพฒน� ใหผใตบงคบบญช�แตละคนส�ม�รถทำ�ง�นไดเองทกอย�ง ทงในง�นททำ�รวมกน และง�นททำ�เฉพ�ะตวผนำ�ในทศวรรษหน�จะตองพฒน�ผใตบงคบบญช�ใหมคว�มส�ม�รถทจะทำ�ง�นไดเองไมไดขนอยกบผนำ�องคกรหรอหวหน�ง�น

๔. คณลกษณะภาวะผนำาทพงประสงค13

13 ศกดชย ภเจรญ “คณลกษณะผนำ�ทพงประสงค”, 2009-03-09 (เวบไซน)แหลง

ทม�จ�ก http:// www. kruinter.com/show.php?id_quiz=24&p=1

13

คณลกษณะของผน ำ�ทพงประสงคในยคปจจบน เปนสงทแสวงห�ได สร �งสรรค ใหบง เก ดข นได เป นพรแสวง ไม ใช “พรสวรรค ใหสรรสร�งห�คว�มสขกบง�นในหน�ทใหม�กทสดและด“ทสด ใหพฒน�ตนเองแลวนำ�ม�เปนแนวท�งแกปญห� พฒน�หนวยง�นของตนเอง ผนำ�ควรหลกเลยงก�รมงมนสร�งคว�มสำ�เรจในตำ�แหนงใหกบตนเอง บนพนฐ�นของคว�มคดสะสม เบยดเบยน ทมงสร�งคว�มรำ�รวยท�งวตถนยมแต มจตใจทย�กจน เปนก�รใช“ ”ภ�วะผนำ�ทไมถกทศท�ง ซงเปนหนท�งเสอมสำ�หรบผนำ�ในทสด14

บรบทภ�วะผนำ�ทพงประสงค รศ.ดร.อทย เล�หวเชยร ไดนำ�เสนอบทสรปเกยวกบ คณลกษณะของภ�วะผน ำ�ท พงประสงค (Cluster of Desired Attributes) ดงน 1. Intellectual Attribute…Knowledge ผน ำ�ต องมคว�มร และผ น ำ�ต องบรห�รจดก�รคว�มร (Knowledge Management) ภ�ยในองคก�ร 2. Operational Capability Attribute…Skill ผนำ�ตองมคว�มส�ม�รถในง�น และส�ม�รถเปน Coach และ Advisor ใ ห แ ก ผ ต � ม 3. Orientational Attribute…Value & Attitude ผ น ำ� ต อ ง ม ท ศ น ค ต ท ด (Positive Attitude) สร�งสรรคง�นในเชงบวก (Creative Thinking) และ แสดงคณค�ทดในก�รดำ�รงชวต 4. Philosophy & Standard Attribute…Ethical Quality ผนำ�ตองมคณธรรม จรยธรรม และ จรรย�บรรณ

14 อ�งแลวเรองเดยวกนอ�งอง๗

14

ผนำ�ทพงประสงคของสงคมไทยในปจจบน ควรมลกษณะ ดงน 1. Creative Leader ผนำ�ฉล�ดคด 2. Effective Leader ผนำ�ฉล�ดทำ� 3. Leader as Coach ผนำ�เปนผฝกสอน 4. Change Agent Leader ผนำ�เปนผเรงก�รเปลยนแปลง 5. Leader as Spokesman ผนำ�เปนนกประช�สมพนธ 6. Outcome Oriented Leader ผนำ�มงผลลพธ 7. Ethical Leader ผนำ�มงคณธรรมและจรยธรรม และกล�วอกว� ผนำ�ตองมจรยธรรม ซงมองคประกอบ ดงน 1. คว�มซอตรง (Integrity) 2. คว�มสจรต (Honesty) 3. ศลธรรม (Morality) 4. ยตธรรม (Fairness) 5. ก�รรกษ�คำ�มนสญญ� (Promise keeping) 6.ก�รไมขดแยงผลประโยชน (Conflict of Interest) 7. ก�รปฏบตต�มกฏหม�ยและขอบงคบ (Compliance with law and regulations) 8.ก�รรกษ�ชอเสยงและศกด (Reputation and dignity)

Warren Bennis กล�ว� ผนำ�แหงศตวรรษท 21 ตองเรยนรในคว�มส�ม�รถ ทจะกระตนบคล�กรทเฉลยวฉล�ด และ เตมไปดวยคว�มเชอมนของตนเอง ใหส�ม�รถทำ�ง�นรวมกนได และ จดก�รนำ�คว�มคดสร�งสรรคของคนกลมน ออกม�สร�งสรรคองคก�ร

คณสมบตทเหม�ะสมของผนำ�แหงศตวรรษท 21 มดงน 1. สำ�นกในเป�หม�ย และ วสยทศน 2. เปนนกสอส�รทด ในก�รนำ�เสนอวสยทศน 3. เปนบคคลทน�เช อถอ และเปนตวอย�งทด (Role Model) 4. กล�ไดกล�เสย 5. สำ�นก และ เชอมนในก�รเปลยนแปลง 6. ส�ม�รถมองพนกรอบขององคก�รได 7. กล�สร�งสรรคใหองคก�รกระทดรด และ จดก�รไดง�ย

15

John P. Kotter กล�วว� วฒนธรรมองคก�รทสอดคลองกบก�รแขงขนในศตวรรตท 21 ม 2 ลกษณะ คอ 1.ผนำ�พงใหคณค�แกผรวมง�นในองคก�รอย�งแทจรง ผรวมง�นในองคก�ร ค อ - Customer - Supplier - Staff แ ล ะ - Stock holder 2. คณค�ของสนค� เกดจ�กคณประโยชนของสนค�ทลกค�ไดรบ มไดเกดจ�กคว�มพย�ย�มทผผลตใสในตวสนค�

ผนำ�ตองกระทำ� Do the right thing right. ผนำ�ตองเป น Stewardship is what you do after you say you believe. (Whittaker, 2006)

จะเหนไดว� คณลกษณะทดของผน ำ�นน ตองมภ�วะผน ำ� เกยวกบก�รกำ�หนดทศท�ง (Direction) ขององคก�ร ก�รกำ�หนดว ส ยท ศน (Vision) และก� รว� งแ ผนกลย ทธ (Strategic Planning) โลกปจจบนไรพรมแดน ไรขอบเขต และ พลวตตอเน องตลอดเวล� (Dynamic Borderless World)ผน ำ�ต องวเคร�ะหขอมลเพอก�รว�งแผน และก�รตดสนใจดงน 1.ก�รวเคร�ะหตนเอง (Internal) โดย SWOT Analysis เพอคนห� Strength: Weakness: Opportunities: Threats: จดออน จดแขงของตล�ด เพอส�ม�รถมองเหนชองว�งของตล�ดทจะสอดแทรกเข�ไปทำ�ธรกจ ตองสร�งนวตกรรมใหมทดพอ และ มคณค�ท�งเศรษฐกจทพอเพยง ส�ม�รถสร�งผลกำ�ไร เพอทจะพฒน�องคก�ร และ เสนอสนค�ตอตล�ดโลก และ มคว�มทนสมยตอโลกทพลวตอยท กวน 2. ก�รวเคร�ะหสภ�พแวดลอมภ�ยนอก (External) เปนเร องมหภ�ค โดย SPEELT Analysis เพอค น ห � Social: Political: Economic: Environment: Legal: Technology:

16

นวตกรรมใหม (New Innovation) เกดจ�กผนำ�ทมวสยทศน และกล�ทจะก�วนำ�คว�มคดออกนอกกรอบ (Paradigm Shift) ส ร � ง ค ว � ม แ ต ก ต � ง ก ล � (Dare) ท จ ะ เ ป ล ย น (Change) ตวเอง และกรอบคว�มคดไปสสงใหม มคว�มส�ม�รถในก�รมองอน�คต (Vision) ดวยจนตน�ก�รทตงอยบนหลกก�ร ทสำ�คญตองเชอ (Belief) และศรทธ� (Faith) แมคนอนมองไมเหนแบบเร�15

ผนำ� ไมจ ำ�เปนทจะตองไดรบก�รแตงตงต�มระเบยบ”กฎหม�ยเพยงแตเปนบคคลทส�ม�รถชกจง โนมน�วใหคนอน มก�รเปลยนแปลงต�มคว�มเชอหรอทศนคตต�มตนเองได ฉะนนผนำ�ทดอนเปนทพงประสงคจะตองเปน ผนำ� ททกคนอย�กได เปนไปต�ม“ ”คว�มตองก�รขนพนฐ�นของมนษยซ งม�สโลวไดระบไวคอ คว�มตองก�รด�นร�งก�ย ด�นคว�มมนคงปลอดภย ด�นสงคม ด�นมชอเสยง และด�นคว�มสำ�เรจ ซงเปนคว�มตองก�รทไมมทสนสด ผนำ� ถอว�เปนหวใจทสำ�คญ ทจะนำ�ไปสคว�มสำ�เรจหรอคว�มลมเหลวของหนวยง�น บคคลทจะก�วเปนผบรห�รหรอผนำ� ตองมศกยภ�พ(Potential)เหนอคนอนในหนวยง�นหรอในกลมสงคมของตนเอง ซงคณลกษณะผนำ�ทพงประสงค มดงตอไปน

๑.มมนษยสมพนธ ปฏบตตอผรวมง�นทกคนดวยคว�มน บถ อ และ ให เก ยรต อย �งจร ง ใจ ม คว �มสมพนธ อ นด ประนประนอม ส�ม�รถดงเอ�ศกยภ�พของผรวมง�นม�ใชใหม�กทสด ทำ�ใหก�รประส�นง�น ก�รขอคว�มรวมมอปฏบตง�นทมอบหม�ย ไดรบก�รตอบสนองดวยคว�มเตมใจ และมขวญกำ�ลงใจทด อนจะทำ�ใหง�นบรรลเป�หม�ย วตถประสงคและมประสทธผล

15ชชว�ล เสนะวงศ ChatChy.“บรบทภาวะผนำาทพงประสงค ” (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก: https://www. Goto know . org/posts/260395.

17

๒.มอ�รมณทมนคง ไมฉนเฉยวง�ย ละซงคว�มโลภ โกรธ หลง ขจดคว�มขดแยงในหนวยง�นของตนเองเปนเดดข�ดและอะลมอลวย พอยอมกนไดกยอม ไมมทฐ มองสวนรวมเปนทตง ไมเอ�เรองสวนตวม�เกยวกบง�น ไมแยงเอ�ผลง�น รว�ง�นสำ�เรจเปนผลง�นของใครจงจะใหคณใหโทษไดอย�งยตธรรม

๓.มบคลกภ�พทด หรอภ�ษ�ไทยทง�ย เข�ใจด ใชว� ม“ม�ดด คำ�ว�ม�ด หม�ยถง ทกๆ สง ทกๆ อย�ง ทอยในตวผนำ�และ”ทกอย�งทผนำ�กระทำ� ตงแตศรษะจรดเท� ก�รยน เดน นง นอน พด ฟง ก�รแตงก�ย ฯลฯ บคลกหรอม�ดเปนสงทส�ม�รถฝกหดกนได แกไขและปรบปรงกนได ห�กหนวยง�นใดมผนำ�ไมมม�ด บคล�กรกข�ดคว�มเชอมน ศรทธ� ไมรวมทำ�ง�นหรอใหคว�มรวมมอ ทำ�ใหง�นไมบรรลเป�หม�ย

๔.เปนแบบอย�ง ในก�รปฏบตตน ปฏบตง�น ทตองก�รใหผรวมง�นปฏบตต�ม ผนำ�ควรเปนแบบอย�งทด ในก�รครองตน ครองคน ครองง�น

๕.ทำ�ง�นเปนทม เปนประช�ธปไตย ก�รว�งกฎเกณฑ ระเบยบ และแนวปฏบตต�งๆ ทตองก�รใหผรวมง�นปฏบตต�ม ตองใชวธแบบมสวนรวม โดยจดประชมปรกษ�ห�รอกบผรวมง�น พย�ย�มดงศกยภ�พทดของผรวมง�นออกม�ใชใหเปนแนวปฏบตในหนวยง�นหรอองคก�รของตนเอง อย�ใชคนๆเดยวเปนตวชข�ด เพร�ะก�รบรห�รง�นโดยคนเดยวจะมโอก�สลมเหลวไดง�ยกว�ก�รบรห�รโดยกลมบคคล

๖. ทำ�ตวเปนครทด ทมคว�มกระตอรอรน กระฉบกระเฉงตลอดเวล� ผน ำ�อย�ข เก ยจ อย�ลมว�ผน ำ�กระทำ�ส งใด ทไหน อย�งไร จะมผรวมง�นคอยจบจอง สงเกตอย ถ�ปฏบตตนด ง�นด มประสทธภ�พ เข�ลกษณะ รวดเรว เรยบรอย ร�บร น กจะเปนก�ร

18

สอนผรวมง�นโดยท�งออม คอเปนก�รสอนดวยก�รกระทำ�ใหด โดยไมตองบอกหรอแนะนำ�เปนก�รสวนตวแตอย�งใด

๗. มคว�มคว�มซอสตย สจรต ผนำ�หรอผบรห�รจะถกพสจนโดยใชคว�มซ อสตยเปนเกณฑ เปนเคร องวดผน ำ�ทดม�ก เพร�ะมนษยทกคนมคว�มโลภเปนทนเดมอยแลว ถ�ผนำ�มคว�มซอสตยจะเปนผนำ�ไดน�น อย�หมกเมด อย�เกบคว�มลบเรองเงนไวคนเดยว โอก�สพล�ดเรองเงนจะเปนอนตร�ยม�ก ผนำ�อย�ถอเงน จบเงน หรอซอของ วสด อปกรณดวยตนเอง ไมใชหน�ท ควรใหผปฏบตหรอผรวมง�นเปนผทำ�ในรปของคณะกรรมก�ร

๘. กล�ตดสนใจ และใหผรวมง�นมสวนรวมในก�รคด รบร รบทร�บ ใหขอมลข�วส�ร รวมกระบวนก�รตดสนใจ กระบวนก�รคด เวล�มคนถ�มตองตอบได ตองเปนหนงเดยว เท�นน ไมมสองใน“ ”หนวยง�นหรอองคก�ร

๙.ไมหวงอำ�น�จ ใหกระจ�ยอำ�น�จและมอบหม�ยหน�ทใหพรอมกบมอบอำ�น�จในก�รปฏบตง�นเปนฝ�ย/แผนก/หมวด/ง�น เปนก�รมอบหม�ยภ�รกจหรอง�นสำ�คญใหผรวมง�นไปปฏบต โดยผนำ�คอยหมนกำ�กบ ตดต�ม ตรวจสอบ ดแลอยห�งๆ อย�ไปจนจ�น ชโนนชนอยตลอดเวล� อนจะเปนผลใหผรวมง�นไมมนใจ ซงตอไปจะไมกล�ทำ�ง�น ทำ�ใหง�นเสยทงระบบได ผมอบอำ�น�จคอผมอำ�น�จ“ทแทจรง ”

๑๐ . ใหขวญ ก ำ�ล งใจ แก ผ ร วมง�นอย�งบรส ทธ ยตธรรม รเหนถงคว�มส�ม�รถ และฝมอของผรวมง�น เพอสงเสรมขวญและกำ�ลงใจ ใหถกคน ถกง�น และถวถง

๕. คณสมบตการเปนภาวะผนำาทดทพงประสงค

19

เร องของผนำ�นนเปนเร องทส ำ�คญม�ก หล�ยองคกรพย�ย�มทจะห�วธในก�รพฒน�ภ�วะผนำ�ของผบรห�รทกระดบใหเกดขน เพอทจะใหผน ำ�เหล�น เปนผผลกดนคว�มสำ�เรจใหเกดขนกบองคกร และจ�กผลก�รวจยของมห�วทย�ลยมชแกน ในเร องของภ�วะผนำ�นน กยนยนว� องคกรทประสบคว�มสำ�เรจนน เปนผลม�จ�กก�รทผบรห�รของตนมภ�วะผนำ� และส�ม�รถนำ�องคกร นำ�คน ใหไปสเป�หม�ยทกำ�หนดไวไดผนำ�ทดตองเปนผมวสยทศน ตองเปนคนทมองเหนภ�พในอน�คตทคนอนมองไมเหน มองเหนโอก�สในอน�คตได และเมอมองเหนภ�พอน�คตแลว กตองส�ม�รถกำ�หนดเป�หม�ย และแผนง�นในก�รไปสเป�หม�ยนนไดอย�งชดเจน ไมใชแคฝนเฟ องเพยงอย�งเดยวสรปโดยยอได ๕ ประก�รคอ

๑)ผนำ�ทดตองเปนผมวสยทศน ตองเปนคนทมองเหนภ�พในอน�คตทคนอนมองไมเหน ตองเหนโอก�สในอน�คตได และเมอมองเหนภ�พอน�คตแลว กตองส�ม�รถกำ�หนดเป�หม�ย และแผนง�นในก�รไปสเป�หม�ยนนไดอย�งชดเจน ไมใชแคฝนเฟ องเพยงอย�งเดยว

๒).ผนำ�ทดจะตองกระจ�ยง�นใหทมง�นอย�งเหม�ะสม เปนก�รนำ�แผนง�นทกำ�หนดไวนน ม�กระจ�ยสพนกง�น และทมง�น โดยพจ�รณ�คว�มเหม�ะสมของพนกง�นแตละคนใหเหม�ะกบง�นแตละอย�ง เพอใหเข�ส�ม�รถทจะทำ�ง�นไดต�มทถนด รวมทงใหโอก�สคนอนๆ ไดทำ�ง�น

๓)ผนำ�ทดจะตองสร�งทมง�นได จะตองเปนคนททำ�ง�นใหสำ�เรจ โดยเนนทงง�นเนนทงคน และในก�รสร�งทมง�นทด ผนำ�กตองมทกษะในก�รสอคว�มทด มคว�มเปนธรรมกบพนกง�นทกคนในทม ไมเลอกทรกมกทชง เวล�ทำ�ง�นกจะเนนใหทกคนรวมกน

20

ทำ�ง�น ไมมก�รทำ�ตวเดนเพยงคนเดยว หรอรบแตชอบ ไมยอมรบผด

๔).ผนำ�ทดจะตองสร�งแรงบนด�ลใจใหพนกง�นได มพลงในก�รสร�งกำ�ลงใจใหกบทมง�น และกระตนใหพนกง�นมคว�มตองก�รทจะประสบคว�มสำ�เรจได เหมอนกบท Jack Welch อดต CEO ของ GE ไดใชคำ�ว� Energize กคอก�รทำ�ใหคนอนมพลงในก�รทำ�ง�นอยเสมอ

๕).ผนำ�ทดจะตองเปนผพฒน�คนอนอยเสมอ มคว�มเข�ใจพนกง�นทมผลง�นไมด และพย�ย�มทจะพฒน�พนกง�นใหมคว�มร คว�มส�ม�รถ และทกษะในก�รทำ�ง�นม�กขน ผน ำ�ทด จะไมด �พนกง�นว� ทำ�ไมโงจง แคนยงทำ�ไมได “ ” (ถ�ทำ�ไดกคงม�เปนหวหน�ของผนำ�คนนไปแลว) 16 แตจะพย�ย�มพฒน�ใหพนกง�นทำ�ง�นใหได ผนำ�ทดจงเปรยบเสมอนคร ทสอนพนกง�นทงด�นคว�มรในก�รทำ�ง�น และเปนตวอย�งสำ�หรบพฤตกรรมทเหม�ะสมดวย17

โดยเฉพ�ะผนำ�ทดจะตองเปนผพฒน�คนอนอยเสมอ มคว�มเข�ใจพนกง�นทมผลง�นไมด และพย�ย�มทจะพฒน�พนกง�นใหมคว�มรคว�มส�ม�รถ และทกษะในก�รทำ�ง�นม�กขน ผนำ�ทดจะไมด�พนกง�นว� ทำ�ไมโงจง แคนยงทำ�ไมได “ ” (ถ�ทำ�ไดกคงม�เปนหวหน�ของผน ำ�คนนไปแลว) แตจะพย�ย�มพฒน�ใหพนกง�น

16 ประคลภ ปณฑพลงกร: “คณสมบตสำาคญของการเปนผนำาทด” Think People Consul Ting, 2010, (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก https://prakal.wordpress.com เข�ถงเมอ วนท ๑๐ สงห�คม ๒๕๖๐

17 รศ.ดร.พส เดชะรนทร https://www.gotoknow.org/posts/376628 ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ.2560

21

ทำ�ง�นใหได ผนำ�ทดจงเปรยบเสมอนคร ทสอนพนกง�นทงด�นคว�มรในก�รทำ�ง�น และเปนตวอย�งสำ�หรบพฤตกรรมทเหม�ะสมดวย คนทเปนผนำ�มกมลกษณะบ�งอย�งทเดนกว�ผต�ม คนทเปนผนำ�มกเปนคนทมอทธพลเหนอผอน ผอนยอมทำ�ต�ม อกทงผต�มยอมไดนำ�เอ�คว�มประพฤต ไดนำ�เอ�แบบอย�งในก�รทำ�ง�น ผต�มบ�งคนถงกบยอมถอดแบบผนำ� บ�งคนลอกเลยนแบบอย�งของผนำ� ในบทคว�มฉบบน เร�จะม�เรยนร แลกเปลยนกนในเร อง คณลกษณะของผนำ�ทดมอะไรบ�ง คณลกษณะของผนำ�ในทศนะของกระผมมดงน

๑.มเป�หม�ย ผทตองก�รเปนผนำ� ควรมเป�หม�ยเปนของตนเอง ไมว�จะเปนเป�หม�ยชวต เป�หม�ยในก�รทำ�ง�น เป�หม�ยในก�รเปลยนแปลงองคกร เป�หม�ยในก�รเปลยนแปลงประเทศช�ต ก�รมเป�หม�ยเปนสงสำ�คญทจะทำ�ใหผนำ�มทศท�งในก�รเดนท�งไปสเป�หม�ย ตรงกนข�ม ห�กผนำ�ไมมเป�หม�ย ผนำ�กจะรสกสบสน เปรยบดงเรอทไรห�งเสอ อกทงไมรจะไปในทศท�งไหนเหมอนอยกล�งมห�สมทร

๒.คว�มรอบร ยคปจจบน เปนยคของขอมลข�วส�ร เปนยคทจะตองใช คว�มคด คว�มร ม�แขงขนกน ไมเหมอนยคในสมยอดตมกจะใชกำ�ลงในก�รตอสหรอก�รทำ�สงคร�ม ผนำ�ทมขอมลม�กกว� ผนำ�ทมคว�มรอบรกว� ผนำ�ทมก�รใชขอมลม�วเคร�ะหไดดกว� มกเปนทยอมรบ อกทงเปนทเค�รพเชอถอแกผต�ม

๓.กล�เปลยนแปลงหรอรเรมสงใหมๆ ยคสมยปจจบนและยคของโลกในอน�คต ผนำ�มกเปนผทกล�เปลยนแปลง ผนำ�มกกล�ทดลอง คนคว� สงใหมๆ โลกยคใหมจงเปนยคสมยของ ผนำ�แหงก�รเปลยนแปลง

22

๔.กระตอรอรน ผนำ�ทมประสทธภ�พ มกเปนผนำ�ทมคว�มกระตอรอรน กระฉบกระเฉง เดนไวกว�คนปกต ต�มจตวทย� ห�กผน ำ�มคว�มกระตอรอรนในก�รทำ�ง�น ผต�มมกจะมคว�มกระตอรอรนดวย ในท�งกลบกน ห�กว�ผนำ�มคว�มเฉยช� ผต�มกมกจะทำ�ง�นดวยคว�มเฉยช� เชนกน

๕.มคว�มอดทน ง�นของผนำ�มกเปนง�นทหนกกว�ผต�ม เนองจ�กตองมคว�มรบผดชอบตอง�น ตอคนททำ�ง�น และตอองคกร ยงเปนองคกรขน�ดใหญ เชน บรษท(มห�ชน) , กระทรวง , หรอประเทศช�ต กตองรบภ�ระทหนกหน�ขน ห�กว�เร�สงเกต ผนำ�ร ะ ด บ ป ร ะ เ ท ศ บ � ง ค น ต อ น ข น ส ต ำ� แ ห น ง น � ย ก ร ฐ ม น ต ร ประธ�น�ธบด มใบหน�ทหลอ ดด มสง� แตเมอดำ�รงตำ�แหนงไปไดไมน�น หน�ต�ทเคยสง� ดด กลบก�รเปนใบหน�ทด เครงเครยด จรงจง กสบเนองม�จ�ก ผนำ�ระดบประเทศผนน ตองแบกรบปญห�ต�งๆ ม�กม�ยและใชคว�มคดในก�รแกปญห�นนเอง

๖.ก�รบงคบตนเองหรอก�รควบคมตนเอง คนทตองก�รเปนผนำ�ตองมสตในก�รควบคมตนเอง ทงท�งด�นจตใจและร�งก�ย เชน บงคบตนเองไมใหแสดงออกตอหน�ส�ธ�รณะในก�รแสดงกรย�อ�ก�รทไมด โดยเฉพ�ะตอหน�สอมวลชน เนองจ�กผนำ�ตองเปนเป�ส�ยต�ตอลกนองและคนทวไป

๗. ก�รใชดลพนจและกล�ตดสนใจ ผนำ�ทดตองรจกใชดลพนจ อกทงเมอมปญห�กตองกล�ตดสนใจ ถงแมจะตดสนใจผดพล�ดไปบ�งกต�ม แตห�กไมกล�ตดสนใจ กจะทำ�ใหสถ�นก�รณนนๆ แยลงได ผน ำ�จงตองเปนนกวเคร�ะห นกคดทด ในก�รรจกมองปญห�ต�งๆ อกทงตองมคว�มเดดข�ดเมอตองตดสนใจ เพอทจะนำ�พ�องคกร ประเทศช�ต เดนหน�ตอไป

23

8.มมนษยสมพนธ ผนำ�ทดตองเปนคนมมนษยสมพนธทด เนองจ�กผนำ�ตองทำ�ง�นกบคน ห�กผนำ�ส�ม�รถครองใจคนทำ�ง�นได ลกนองกมกจะทำ�ง�นเตมท ก�รมมนษยสมพนธจะทำ�ใหผนำ�เปนท เค�รพรก ศรทธ� เชอถอ ของผคน ทำ�ใหมคนอย�กชวยเหลอ ม�กกว�ผนำ�ทไมมมนษยสมพนธในก�รทำ�ง�น ผนำ�ทดมกคดย�กๆ แลวปฏบตง�ยๆ แตผน ำ�ทไมดมกคดง�ยๆ แลวปฏบตย�ก18

๖. ภาวะผนำาตามหลกพทธธรรม

ผนำ�ต�มหลกพทธธรรม มทม�จ�กก�รเลอกสรรสม�ชกในสงคม โดยก�รมอบอำ�น�จใหแกบคคลทมคณสมบตพเศษ ต�งจ�กบคคลอน เชน มผวพรรณวรรณะด มร�งก�ยแขงแรง นนหม�ยถง ศกยภ�พในก�รใชอำ�น�จซงเปนพนฐ�นสำ�หรบปกครองหมคณะ ก�รใชอำ�น�จต�มทปร�กฏในหลกพทธธรรมมวธก�รต�งๆ เพอสนองต�มวตถประสงคของก�รใชอำ�น�จต�มลกษณะต�มผนำ� อำ�น�จจงมใชสงสมบรณในตวเอง แตเปนวถท�ง(means) ไปสจดหม�ย(purposes) จงเปนไปเพอประโยชนโดยรวมของมวลสม�ชก ดงน

๑. เพอทำ�ล�ยอธรรม คว�มชวร�ย หรอ ปญห�ต�งๆทเกดขนจ�กสม�ชกในสงคม จงมก�รลงโทษเพอเปนก�รหยดยงคว�มชวทเกดขน

๒. เพอรกษ�คว�มเปนธรรมของมวลสม�ชกในสงคม ถอเปนแนวท�งทดง�ม เปนกจกรรมทสงเสรมและสนบสนนคว�มถกตองในรปของกฎระเบยบของสงคม

18 ดร.สทธชย ปญญโรจน Tony ลกษณะผนำ�.เขยนท GotoKnow. (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก: https://www.gotoknow.org/posts/453219 ออนไลน เข�ถง 15 ก.พ.2560

24

๓. เพอสร�งคว�มสงบสข และคว�มเจรญใหเกดขนในสงคมทงท�งวตถและจตใจ อำ�น�จของผนำ� ต�มทปร�กฏในพทธธรรม แสดงใหเหนถงทม�อนสำ�คญของอำ�น�จดงกล�วจ�กคว�มยนยอม สละอำ�น�จของสม�ชกในสงคมนนๆไดรบรองคว�มชอบของอำ�น�จผนำ�สงคม จงมสทธใชอำ�น�จในฐ�นะผนำ� ดงปร�กฏออกม�ในรปของก�รเมอง โดยเนอห�กคอก�รบรห�รทำ�ใหเกดคว�มสงบและผ�สขในรปก�รปกครอง โดยเนอห�กคอ ก�รยงประโยชนใหเกดขนแกมวลชน ดงนน อำ�น�จสทธข�ดและก�รยอมรบก�รใชอำ�น�จของผนำ� จงเปนสงทมวลสม�ชกไดทำ�ก�รตกลงรวมกนแลว สงทผนำ�ปฏบตจะตองเปนไปโดยชอบธรรม คำ�นงถงสม�ชกในสงคม ขณะเดยวกนกมงหวงใหเกดประโยชนแกมวลสม�ชก อำ�น�จดงกล�วนจงขนอยกบเงอนไขสำ�คญคอ คว�มเชอศรทธ�ของสม�ชก ทมตอตวผนำ�และก�รใชอำ�น�จของผนำ�แบบต�งๆ จะเหนว� ก�รใชอำ�น�จของผนำ�มคว�มเชอมโยงระหว�งคว�มสมพนธของผนำ�กบมวลสม�ชกในสงคม เนองจ�กอำ�น�จกษตรยดงกล�ว เปนไปในลกษณะก�รยนยอมพรอมใจของสม�ชกทจะสละอำ�น�จสวนบคคลใหแกผนำ�คอกษตรย ผมอสระในก�รใชอำ�น�จในก�รปกครองไดเตมทเพอรกษ�คว�มชอบธรรมใหเกดขนในสงคม แตกยงอยในก�รควบคมดแลของประช�ชนผเปนเจ�ของอำ�น�จเดมเพร�ะถ�กษตรยประพฤตอธรรม หรอไมมคณสมบตพอกจะถกถอดถอนลงและห�ผทเหม�ะสมกว�เปนแทน ก�รใชอำ�น�จในท�งพระพทธศ�สน�ตองมธรรมกำ�กบ เพร�ะคว�มคดท�งพระพทธศ�สน�ยกยองกษตรยคณธรรม เปนธรรมร�ช�หรอกษตรยผเอ�ชนะดวยม�กกว�กษตรยผทรงปร�บโลกดวยกำ�ลง หรอกล�วอกนยหนงว� ก�รปกครองของกษตรยในพระพทธศ�สน�มอยอย�งเดยว คอ อำ�น�จธรรม จะเหนไดว�พทธธรรมทปร�กฎในคำ�สอนสวนใหญทเกยวกบผนำ�และสม�ชกในสงคมนน ได

25

เนนถงตวผนำ� หรอผใชอำ�น�จในเชงระบอบ แตพงเป�ไปทตวผใชอำ�น�จนน ประกอบกบก�รใชอำ�น�จไปต�มวตถประสงค หรอจดหม�ยรวมกนของมวลสม�ชกจงเปนก�รอธบ�ยของคณธรรม และก�รใชอำ�น�จโดยธรรมลกษณะวธก�รใชอำ�น�จของผนำ�ทมคว�มเปนใหญต�มหลกพทธธรรม ไดแสดงอธปไตย เปน ๓19 ลกษณะของก�รใชอำ�น�จ ดงตอไปน

๑. อตต�ธปไตย(supremacy of self) หม�ยถง ก�รถอตนเองเปนใหญ คอ ถอตนเองเปนศนยกล�งของก�รตดสนใจ เข�เชอมนตนเองสงม�ก คดว�ตวเองฉล�ดกว�ใครจงไมรบฟงคว�มคดเหนใคร เข�ไมอดทนตอก�รวพ�กษวจ�รณ เข�นยมใชพระเดชม�กกว�พระคณ เมอบรห�รง�นน�นๆ ไปจะไมมคนกล�คดค�นหรอทดท�น ลงท�ยนกบรห�รประเภทนมกเผดจก�ร วธก�รบรห�รแบบนทำ�ใหไดง�นแตเสยคนนนคอง�นเสรจเรวทนใจนกบรห�ร แตไมถกใจคนรวมง�น เข�ผกใจคนไมได เข�ไดคว�มสำ�เรจของง�น แตเสยเรองก�รครองใจคน

๒. โลก�ธปไตย(supremacy of the world) หม�ยถง ก�รถอคนอนเปนใหญ นกบรห�รประเภทน มวธทำ�ง�นทตรงกนข�มกบประเภทแรก นนคอ นกบรห�รโลก�ธปไตยไมมจดยนเปนของตวเอง เข�ข�ดคว�มเชอมนในตนเอง ไมส�ม�รถตดสนใจอะไร ถ�นงเปนประธ�นอยในทประชมเข�จะฟงทกฝ�ยกจรง แตเมอฝ�ยต�งๆพดขดแยงกน เข�จะไมตดสนชข�ด แตเปดโอก�สใหทกฝ�ยทมเถยงทะเล�ะกนเอง ใครเสนอคว�มคดเหนอะไรม�เข�เหนคลอยต�มดวย จนไมยอมตดสนใจเดดข�ดลงไปว�ฝ�ยไหนถกหรอผดในทสดลกนองตองวงเตนเข�ห�นกบรห�รประเภทนอยเรอยไป ผลลงเอย

19 อธปไตยสตร ในพระไตรปฎกเลมท 12 องคตตรนก�ย เอก-ทก-ตกนบ�ตขอ 479

26

ดวยลกนองตกนเอง เพร�ะนกบรห�รไมยอมวนจฉยชข�ดว�จะทำ�ต�มขอเสนอของใคร

๓. ธรรม�ธปไตย(supremacy of the dharma) หม�ยถง ก�รถอธรรมหรอหลกก�รเปนสำ�คญ นกบรห�รประเภทนถอหลกก�ร คว�มจรง คว�มถกตอง คว�มดง�ม เหตผลเปนใหญกระทำ�ก�รดวยปร�รภสงทไดศกษ�ตรวจสอบต�มขอเทจจรง และคว�มคดเหนทรบฟงอย�งกว�งขว�งแจงชดและพจ�รณ�อย�งดทสด เตมขดแหงสตปญญ�จะมองเหนไดดวยคว�มบรสทธใจว� เปนไปโดยชอบธรรม และเพอคว�มดง�ม เปนปรม�ณอย�งส�มญ ไดแก ทำ�ก�รดวยคว�มเค�รพหลกก�ร กฎ ระเบยบ กตก� ๗. ลกษณะการทำางานของภาวะผนำาตามหลกพทธธรรม วธก�รทำ�ง�นของผนำ�แบบต�งๆ มคว�มแตกต�งกนไมว�ผนำ�นนจะปฏบตง�นหรอแสดงพฤตกรรมออกม� โดยอ�ศยหลกของก�รทำ�ง�นแบบใดกต�ม ใชวธก�รทยดสถ�บนเปนหลก(The Nomothoric Leaders) ยดตวบคคลเปนหลก(The Ideograph Leaders) ผนำ�แบบอ�ศยแรงจงใจ(The Persuasive Leaders) และผนำ�ทอ�ศยก�รประส�นประโยชน วธก�รทำ�ง�นยอมยงผลใหเกดง�นและกจกรรมต�งๆ วธก�รทำ�ง�นของผนำ�แบบยดสถ�บน จำ�เปนตองมกฎระเบยบต�งๆ เพอประสทธภ�พของก�รทำ�ง�นของหนวยง�นหรอสงคม ต�งจ�กผนำ�แบบยดตวบคคลจำ�ตองอ�ศยคว�มส�ม�รถ ลกษณะพเศษเฉพ�ะด�นบคคล ผนำ�แบบประส�นประโยชน มงทประสทธภ�พของก�รทำ�ง�นโดยก�รปรบองคกรในหนวยง�นใหเกดประสทธภ�พสงสด วธก�รทำ�ง�นของผนำ�ต�มหลกธรรมไดแสดงออกม�หล�ยรปแบบ ไมต�ยตว แตไดอ�ศยหลกสำ�คญเสมอนเปนเป�หม�ยโดยรวม คอ ธรรม ไดแกคณธรรมของผนำ� และคณธรรมของมวล

27

สม�ชก มงไปสคว�มเปนผมธรรม ดงหลกสำ�คญในก�รทำ�ง�นของผนำ� ๖ ประก�ร ไดแก

๑. คว�มอดทน (ขนต)๒. คว�มตนตว (ช�ครยะ)๓. คว�มขยนหมนเพยร (อฏฐ�นะ)๔. อธย�ศย เออเฟ อ เผอแผ (สงวภ�ค)๕. จตใจเอนด (ทย�)๖. เอ�ใจใสตรวจตร� (อกขน�)

อ�จกล�วไดว� เปนวธก�รทำ�ง�นต�มเงอนไข หรอลกษณะง�น ทมงประโยชนสวนรวมเปนสำ�คญมต�ยตวอยกบโครงสร�งของสงคม ต�มแนวคดของ Hersey และ Boachard อธบ�ยลกษณะของผนำ�เชงโครงสร�ง ในลกษณะทนกสงคมวทย�อย�ง Murray G.Rross และ Charles E.Hendry ท�นไดกรณ�อธบ�ยถงคณลกษณะของคว�มเปนผมภ�วะผนำ�ว� จะตองขนอยกบสถ�นก�รณ(situations)แนวคดวธก�รใชอำ�น�จของนกรฐศ�สตรต�มหลกพทธธรรม ในอธปไตยสตร 20 ว�

1. หลกอตต�ธปไตย หม�ยถง ผทปร�รภคว�มเดอดรอนทตนเองไดรบเมอครงยงอยใน

ฐ�นะ ประช�ชน เมอไดโอก�สม�ทำ�ง�นก�รเมองรบใชประช�ชน กจะใชอำ�น�จก�รเมองทตนเองไดรบก�รบำ�บดทกขบำ�รงสขใหร�ษฎร เนองจ�กกอนม�เปนนกก�รเมอง(politicians) เปนผทค นพบสจธรรมคว�มจรงแท มลกษณะกล�วคอ

๑.๑. เหนทกขเวทน�ทเกดจ�ก คว�มเกด(ช�ต) คว�มแก(ชร�) คว�มต�ย(มรณะ)

20 อธปไตยสตร ในพระไตรปฎกเลมท 12 องคตตรนก�ย เอก-ทก-ตกนบ�ตขอ 479

28

๑.๒ เหนทกขเวทน�ทเกดจ�กก�รดนรนแสวงห�ทรพย แมจะถกคว�มทกขเวทน�ทงสองเบยดเบยนอย กส�ม�รถดำ�รงตนทำ�ม�ห�กนดวยคว�มซอสตย สจรตได แตกลบประสบทกข

๑.๓. ก�รรดน�ท�เรนจ�กผบรห�รบ�นเมองโดยมชอบ กเพร�ะทกขเวทน�ทง ๓ นเอง ทบบคนใหเข�ม�มสวนรวมในก�รบรห�รบ�นเมอง ทม�เลนก�รเมองจงมไดหวงเพอม�กอบโกย คดโกงใครแตตงใจม�ทำ�ง�นก�รเมองเพอทำ�ใหประช�ชนและอกศล ทำ�แตกศลกรรมตำ�แหนงท�งก�รเมองทไดม�นจะนำ�ม�เปนอปกรณในก�รสร�งบญสร�งกศลคณง�มคว�มด เพอใหบงเกดคว�มสงบสขรมเยนแกประช�ร�ษฎรเมอไดแนวคดและวธก�รใชอำ�น�จท�งก�รเมอง จงควรใชหลกดงนมคว�มเพยร ทำ�ง�นใหประสบผลสำ�เรจโดยไมยอทอหวนเกรงตออปสรรคขว�กหน�มมงมนแนวแนแกไขปญห�ร�ษฎร มสตแนวแน แกไขง�นทไดรบมอบหม�ยอย�งครบถวน รอบคอบไมแสวงห�ผลประโยชนไมลมเลอนตน ไมบ�ยศ ไมบ�อำ�น�จ ไมมคว�มลำ�เอยง ไมปลอยปละละเลยง�นทรบผดชอบทมเทกำ�ลงก�ย กำ�ลงใจ ทกหยดทกหย�ดเพอประช�ชน เพร�ะตระหนกรว�ประช�ชนฝ�กคว�มหวง เหมอนครงกอนๆ ทตนเคยฝ�กคว�มหวงไวกบนกก�รเมอง มจตตงมนเปนสม�ธไมหวนไหวตอโลกธรรมทง ๘ คอ ล�ภ สกก�ระ ยศ สรรเสรญ สข คว�มเสอมล�ภ เสอมยศ นนท� และทกข ๒. หลกโลก�ธปไตย นกรฐศ�สตรทถอโลกเปนใหญ จงเปนผทคำ�นงถงหลก ดงตอไปน คว�มลบไมมในโลก โกหกคนอนไดแตโกหกตนเองไมได อย�ดถกตนเอง บคคลทมศกยภ�พในก�รทำ�คว�มด แตไมทำ� ซำ�กลบไปทำ�คว�มชว ไดชอว�เปนผดหมนตนเอง ก�รปกปดคว�มชวทตนเองทำ�ไว ทวยเทพเทวด�พรหมยอมรเหน มนษยผมปญญ�กรเหน รเท�

29

ทน จงไมควรคดว�ประช�ชนไมร ร�ยทสดคนทมสวนรวมทำ�คว�มชวกร ถ�วนใดเข�เปลยนใจพลกลนเปดเผยคว�มจรงขนม�คว�มชวกยอมปร�กฏตอส�ธ�รณะชนโดยกฎเกณฑต�มหลกสมมตสจว�จ�โลก�ธปไตยน เปนหลกธรรมเตอนสตใหนกรฐศ�สตรทงหล�ยใชปญญ�วเคร�ะหปญห� คดอะไรกใหรอบคอบดวยคว�มสขมเยอกเยนไมประม�ทในคว�มคดของผอนแตห�มใชปญญ�คว�มรอบรโดยข�ดสต ๓. หลกธรรมธปไตย นกรฐศ�สตร ทยดธรรม�ธปไตยเปนผทเยอนตนเองว�ทำ�อะไรจะยดถอกฎเกณฑ มใชกฎ เร�เร�โดยก�รเลยงบ�ลเอ�สข�งเข�ถ ทสำ�คญระลกเสมอว� เร�อ�จหลกเลยงกฎหม�ย กฎเกณฑกตก�ของสงคมได แตไมอ�จหลกเลยงกฎแหงกรรม ซงเปนกฎเหลกของวฏฏสงส�รได กฎหม�ย กฎของสงคมอ�จปรบเปลยนได แตกฎแหงกรรมไมมวนเปลยนแปลงไมว�จะรหรอไมร กต�ม เมอละเมดกฎแหงกรรมกตองไดรบวบ�กผลของกรรม เพร�ะฉะนนจะทำ�อะไร ถ�นกถงกรรมดกรรมชวกจะเพยรละกรรมทมโทษ จงควรรกษ�ตนใหบรสทธ บำ�เพญกศลกรรม เมอม�ทำ�ง�นก�รเมองจงควรยดหลกกฎแหงกรรม มใชเอ�พวกม�กล�กไป แตใหเอ�คว�มดและศลธรรมนำ�ประเทศไปยงรฐธรรม�ภบ�ล(Good Govermance) จงจะประสบคว�มเจรญรงเรองนกรฐศ�สตรทยดธรรมเปนใหญ จงเปนผประพฤตต�มกฎระเบยบประเพณ โดยเฉพ�ะกฎแหงกรรม ตองยดถอเปนหลกในก�รดำ�เนนชวตเปนสำ�คญ คว�มหม�ยในธรรมะขอนหม�ยถง ใหผนำ�ปร�รภตวเองว�ในเมอไดตงใจทจะบำ�บดทกขบำ�รงสข ใหประช�ชนเกดคว�มรมเยนเปนสขกตองใชหลกทศพธร�ชธรรม ซงเปนธรรมะสำ�หรบผทจะเปนผนำ�ทกคน เพร�ะก�รเปนผนำ�กคอก�รมโอก�สไดสร�งคว�มดเหนอกว�คนอน ในก�รสะสมบ�รมใหสงยงขนไป เมอมโอก�สจะไดทำ�บญ

30

ถว�ยมห�กศลแลวทำ�ไมจะเบยงเบนไปจ�กเป�หม�ยอนสงยงกว�คนธรรมด�

ธรรมขอน เปนขอคดทบรรด�ผนำ�ทงหล�ย จะไดยดถอเปนตนแบบแหงก�รใชหลกธรรมของสมเดจพระสมม�สมพทธเจ�เปนหลกในก�รดำ�รงชวต ตงเป�หม�ยในชวตใหสงยงๆ ขนไป เปนยทธศ�สตร ในก�รบรห�รและปฏบตตนเจรญรอยต�มพระบรมศ�สด� คว�มหม�ยของพระสตรน มคว�มลกซงททรงสอนใหมนษยใชสตนำ�หน� ใชปญญ�เปนตวปฏบต และใชธรรมะเปนหลกยดไมใหซวนเซหรอ ลมลง ตรงกบคำ�พดทเรยกว� สตปญญ� ซงเท�กบ“ ”เปนก�รเตอนมนษยใหมสตกอนทจะใชปญญ�เพร�ะเหตร�ยและคว�มผดพล�ดในโลกนทเกดขนมกจะเกดจ�กก�รใชปญญ�เปนตวนำ�หน�ใชคว�มเกงคว�มกล�คว�มส�ม�รถโดยไมไดใชสตไตรตรองกอน คว�มไมสงบในโลกนเกดขนกเกดจ�กเหตนแหละ ก�รใชปญญ�คว�มรรอบในท�งไมชอบเพอนำ�หน�ในก�รแขงขนในก�รทำ�ก�รค� ในก�รรกร�น ครอบครองดนแดน ในก�รตดยดคว�มเจรญท�งวตถ ก�รแขงขนท�งวตถ ก�รใชดชนตวเลขเปนตวชวดคว�มสำ�เรจท�งก�รเมอง คว�มสำ�เรจท�งเศรษฐกจ คว�มสำ�เรจท�งธรกจ สงทเปนคว�มไมสงบในโลกนเกดขนกเกดจ�กเหตนแหละ สงทมนษยทงโลกโดยเฉพ�ะผยงใหญข�ดกคอ สตซงเปนเครองเหนยวรงใจ และทสำ�คญคอก�รข�ดธรรมะของพทธองคเปนหลกเปนแกนในก�รตดสนใจ เปนเก�ะยดของจตใจไมใหไขวเขวตกตำ� ผนำ�ของประเทศของโลกทยงใหญเกรยงไกรไปดวยคว�มส�ม�รถปญญ�เฉยบแหลมจะมประโยชนอะไรถ�ข�ดสตหรอเสยสต และไมยดหลกธรรมในก�รปกครองบรห�รประเทศคว�มสำ�เรจทไดม�ไมว�ยคใดสมยใด ถ�ข�ดองคประกอบดงกล�วนจะเปนคว�มสำ�เรจทไมยงยนยอมส�ม�รถเสอมสล�ยได ยงเจรญสงสงท�งด�นวตถขนเท�ใด กยงมโอก�สเสอมสล�ยเรวขนเท�นน ห�กสงคมมนษยไม

31

ดำ�รงอยในหลกพทธธรรม กไมส�ม�รถแกปญห�คว�มขดแยงของสงคมมนษยได เพร�ะหลกพทธธรรมนนจะดำ�เนนก�รแกปญห�คว�มขดแยงในสงคมมนษย ดวยเหตผลและสตปญญ�อย�งยงยน21

๘. ภาวะผนำาทดตามหลกพระพทธศาสนา จ�กคณสมบตของก�รเปนผนำ�ทดไดแก คณลกษณะผนำ�ทพงประสงคและไมพงประสงคนนเมอรวบรวมจ�กตำ�ร�กจะมจำ�นวนม�ก ทำ�ใหผบรห�รมคว�มลงเลว� ในฐ�นะทตนเปนผบรห�รควรจะยดถอคณธรรมขอใดในก�รบรห�รง�น โดยเฉพ�ะเมอเพมหลกพทธธรรมในพระพทธศ�สน�ทเกยวของกบก�รบรห�รเข�ไป กจะมจำ�นวนม�กขนเปนทวคณ ทำ�ใหไมรว�จะนำ�หลกธรรมอะไรม�ยดถอเปนหลกปฏบตทจะเปนประโยชนไดจรง ๆ จ�กก�รศกษ�รวบรวมแนวท�งต�ง ๆ จ�กเอกส�รรวมทงพระร�ชดำ�รสต�งๆ โดยมพนฐ�นคว�มเชอว� คณธรรมเหล�นนจะตองครอบคลมหน�ท และภ�รกจของผบรห�ร ๓ ประก�ร คอ ก�รครองตน ครองคน และครองง�น จ�กพระร�ชดำ�รสตอนหนงซงพระร�ชท�นแกผเข�เฝ�ในโอก�สวนเฉลมพระชนมพรรษ� เมอวนท ๕ ธนว�คม ๒๕๒๗ เปนขอคว�มทครอบคลมเฉพ�ะทจำ�เปนและสำ�คญในก�รนำ�ไปปฏบตง�นในฐ�นะผนำ�ไดเปนอย�งด ดงมคว�มว� กำ�ลงใจ กำ�ลงปญญ� กำ�ลงคว�ม“คด คว�มซอสตย ทกสงทกอย�งมคว�มหม�ยทงนน ไมใชไมมคว�มหม�ย เวล�ท�นผใหญไปใหโอว�ท บอกว�ใหมคว�มซอสตยสจรต ทำ�ก�รง�นดวยคว�มตงใจทด ใหหลกวช�ก�รใหถกตอง ท�นผใหญท�นพดอย�งนนมม�กม�ย ท�นไปทไหนกตองพดอย�งนน แลวกไมมคว�มหม�ย ทจรงมคว�มหม�ยตองพดซำ�ซ�กว� ขอใหทำ�ดวย

21 Outdoor Education For Youth and Living Society ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560

32

คว�มซอสตยสจรต ทำ�ดวยรทน ทำ�ดวยคว�มรไมเผลอสต ทำ�ดวยมหลกวช� ทำ�ดวยคว�มไมมอคต”22

จ�กพระบรมร�โชว�ทดงกล�ว มขอคว�มทพระองคทรงตรสไวว� ใหมคว�มซอสตย สจรต ไมมอคต ทำ�ง�นดวยคว�มตงใจทด ใหหลกวช�ก�รใหถกตอง และ เมอนำ�พระร�ชดำ�รสดงกล�ว ซงกล�วไวเมอ ๓๐ กว�ปกอน แตยงคงมคว�มทนสมย ส�ม�รถนำ�ม�ยดถอและปฏบตไดเปนอย�งดยง และเมอนำ�ม�วเคร�ะหด กส�ม�รถแบงออกไดเปน ๓ ขอใหญ ซงเปนคณธรรมของผนำ�เพอก�รประพฤตปฏบตในก�รครองตน ครองคน และครองง�นไดเปนอย�งด นนกคอ ก. ใหมคว�มซอสตย ข. ใหมคว�มยตธรรม ค. ใหทำ�ง�นดวยคว�มตงใจทดและใชหลกวช�ก�รในท�งทถกตอง องคกรทงหล�ยไมว�องคกรของรฐหรอบรษทเอกชนจะเจรญก�วหน�และมคว�มยงยนไดกตองอ�ศยบคล�กรในองคกรเปนกำ�ลงก�รขบเคลอนนำ�พ�องคกรไปสเป�หม�ยคอ คว�มสำ�เรจ โดยเฉพ�ะผนำ�องคกรหรอผบรห�รทกระดบตองถอว�มบทบ�ทสำ�คญยงเพร�ะถ�องคกรใดไดผนำ�ทดและมคว�มส�ม�รถเข�ม�บรห�ร องคกรนนกเปนอนหวงคว�มเจรญก�วหน�ได แตห�กไดผนำ�ไมดบกพรองด�นคณธรรม ไมมคว�มซอสตยสจรตยอมนำ�พ�องคกรไปสคว�มเสอมไดไมวนใดกวนหนง ซงกมตวอย�งใหเหนในสงคมไทย ผนำ�ทดจงตองมคณสมบตหรอมคว�มเพยบพรอมดวยคณธรรมหล�ยๆ อย�งอยในตว โดยคณธรรมของผนำ�ห�กยกหลกธรรมในท�งพระพทธศ�สน�กไดรบก�รจดสรรไวพรอมสรรพ อยทก�รเลอกสรรนำ�ม�ใชใหเหม�ะกบก�ลเทศะ บคคล และสถ�นก�รณดงน23

ทศพธร�ชธรรม 10

22 https://stscholar.nstda.or.th,ออนไลนเข�ถง 16 ก.พ.2560

33

บ�งคนมคว�มเข�ใจว� ทศพธร�ชธรรมเปนหลกธรรมหรอคณธรรมของคนทเปนพระร�ช�เท�นน ไมเกยวกบคนทวไป คว�มจรงแลวทศพธร�ชธรรมเปนหลกธรรมของคนทเปนผนำ�ตองมทงหล�ยและพระร�ช�กทรงเปนผนำ�คนหนง ทศพธร�ชธรรม24 หรอร�ชธรรม ๑๐ ถ�มในผใด ผนนยอมเปนทรก เค�รพ นบถอ เปนทเชดชของประช�ชน ลกนอง และบรว�ร ม ๑๐ ประก�ร ดงน ๑.ท�น ก�รใหปน ผนำ�ทไมรจกให หรอใหไมเปน ไมเคยยนมอใหคว�มชวยเหลอลกนองพนกง�น ผใตบงคบบญช� รบลกเดยว ไมมใหหรอนำ�ใจแหง ไมรจกใหอภย ตระหนคว�มรหวงวช� อย�ไดหวงคว�มยอมรบนบถอจ�กลกนอง ๒.ศล คว�มประพฤตด ไดแก ก�รสำ�รวมก�ย ว�จ� ใจ ใหเรยบรอย สะอ�ดดง�ม ไมประพฤตผดหรอคว�มเสอมเสยท�งก�ยว�จ� ๓.ปรจจ�คะ ก�รรจกเสยสละ เชน เสยสละประโยชนตน เพอประโยชนสวนรวมไมเหนแกตว ไมเหนแกได ๔.อ�ชชวะ มใจซอตรงยดมนในสจรตธรรม ปร�ศจ�กอคตทงปวง มคว�มตรงไปตรงม� ไมโลเลเหล�ะแหละ ๕.มททวะ มอธย�ศยดง�ม ละมนละไมออนโยน สภ�พ ไมกระด�งหย�บค�ย ๖.ตบะ คอยกำ�จดและระวงไมใหอกศลธรรม เชน โลภ โกรธ หลง เกดขนในใจ

23 พระพรหมคณ�ภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจน�นกรมพทธศ�สตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๖ , (กรงเทพมห�นคร : บรษท เอส. อ�ร. พรนตง แมส โปรดกส จำ�กด, ๒๕๕๑),หน� ๓๒๖.

24 ทศพธร�ชธรรม ข.ช�. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒.

34

๗.อกโกธะ ระงบหรอขจดไดซงคว�มโกรธไดแก เวล�โกรธตองรจกระงบยบยง ไมใหอำ�น�จคว�มโกรธเข�ครอบงำ� อย�ลมว�ผนำ�เจ�อ�รมณไมมลกนองคนไหนอย�กอยดวย ๘.อวหงส� ผนำ�ทดตองไมใชอำ�น�จในก�รเบยดเบยน รงแก ขมเหงคนอนหรอลกนองของตน แตตองใชอำ�น�จในท�งทดและเปนธรรมอย�งเสมอภ�คเท�เทยมกบทกคน ไมเลอกปฏบต ๙.ขนต มคว�มอดทนอดกลนสงกว�ลกนองหล�ยเท� ซงคว�มอดทนอดกลนนถอเปนคณสมบตพเศษทท ำ�ใหผนำ�มคว�มงดง�มในตว ๑๐ .อวโรธนะ ไมว�จะเกดอะไรขนกตองธ ำ�รงไวซ งคว�มยตธรรม คว�มถกตอง ไมเอนเอยงเหมอนไมหลกปกเลน แตเปนเหมอนภเข�ทแมจะถกพ�ย ฝน กไมมลม ไมเอนเอยง ๙. สรปไดวา

จะเหนว� คณลกษณะของผนำ�ทพงประสงคในยคปจจบนเปนสงทแสวงห�ได สร�งสรรคใหบงเกดขนได เปนพรแสวง ไมใช“พรสวรรค ใหสรรสร�งห�คว�มสขกบง�นในหน�ทใหม�กทสดและด“ทสด ใหพฒน�ตนเองแลวนำ�ม�เปนแนวท�งแกปญห� พฒน�หนวยง�นของตนเอง ผนำ�ควรหลกเลยงก�รมงมนสร�งคว�มสำ�เรจในตำ�แหนงใหกบตนเอง25 บนพนฐ�นของคว�มคดสะสม เบยดเบยน ทมงสร�งคว�มรำ�รวยท�งวตถนยมแต มจตใจทย�กจน เปนก�รใช“ ”ภ�วะผนำ�ทไมถกทศท�ง ซงเปนหนท�งเสอมสำ�หรบผนำ�ในทสดผนำ�ทพงประสงค ซงเปนผนำ�ทสมบรณแบบ ทงในด�นคณภ�พท�งจตใจ และคณภ�พด�นคว�มส�ม�รถ กล�วคอ ในด�นคณภ�พท�งจตใจกเปนผนำ�ทเนนคณธรรม จรยธรรม ศลธรรม คว�มซอสตย เปนหลก

25น�งส�วรชนกร อนทฉม. “เรองคณลกษณะของผบรห�รทพงประสงค. 2009. (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก klangnoi.udon4.go.th/data/V8.doc –เข�ถงเมอวนท ๑๐ สงห�คม ๒๕๖๐

35

โดยมงใหเกดประโยชนสขแกปวงชนหรอหมคณะ แกสงคม แกโลก เปนหลก ไมเหนแกประโยชนสวนตนหรอพวกพอง โดยทำ�ตนเปนผนำ�ทเปนทพงของหมชน เปนทพงของสงคม ตลอดจนเปนทพงของมนษยช�ตอย�งสมบรณ สวนในด�นคณภ�พด�นคว�มส�ม�รถ กเปนผนำ�ทประกอบดวยองคคว�มรในด�นต�งๆ อย�งครบถวนเชน ด �นก�รจดระบบบรห�รง�น ด �นคว�มรพ นฐ�นท�งกฎหม�ย เศรษฐกจ สถ�นก�รณโลกเปนตน ดงนน ผนำ�ทพงประสงคในยคโลก�ภวตนต�มหลกครองตน ครองคน ครองง�น จงเปนผน ำ�ทส�ม�รถครองตนใหเปนทยอมรบนบถอและศรทธ�ของบคคลต�ง ๆ ทงภ�ยในและภ�ยนอกองคกร อกทงเปนผนำ�ทครองคนดวยคว�มยตธรรมโดยก�รสร�งทมง�นทแขงแกรงในก�รบรห�รง�น และเปนผนำ�ทครองง�นดวยก�รพฒน�ระบบก�รบรห�รง�นในองคกรใหเปนองคกรแหงก�รเรยนรทมงเนก�รแกปญห�โดยใชองคคว�มรเปนฐ�น (knowledge-based problem) ทำ�ใหบคล�กรเปนผรอบร (Personal Mastery) ม ก � ร ค ด อ ย � ง เ ป น ร ะ บ บ (System Thinking) มโมเดลคว�มคด (Mental Models) มทมก�รเรยนร (Team Learning) ต ล อ ด จ น ม ว ส ย ท ศ น ร ว ม ก น (ShareVision) ในระบบก�รบรห�รง�นทก ๆ สวน จงทำ�ใหองคกรส�ม�รถปรบเปลยนก�รทำ�ง�นไดอย�งสอดคลองกบกระแสก�รเปลยนแปลงในยคไทยแลนด 4.0 น

36

บรรณานกรม

๑.ภาษาไทย (๑)หนงสอ:

กต ตยคค�นนท, เทคนคก�รสร�งภ�วะผนำ�, (กรงเทพมห�นคร : เปลวอกษร, ๒๕๔๓),

ฉ�ยศลป เชยวช�ญพพฒน, ก�รบรห�ร, (กรงเทพมห�นคร: มห�วทย�ลยธรรมศ�สตร

37

,๒๕๒๗),หน� ๒๗.เถ�วลย นนท�ภวฒน, หลกก�รจดก�ร, (กรงเทพมห�นคร : โรงพมพจฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย

,๒๕๒๑),หน� ๒๐๓. ทศพธร�ชธรรม ข.ช�. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒. น�งส�วรชนกร อนทฉม. “เรองคณลกษณะของผบรห�รทพงประสงค. 2009. (เวบไซน)แหลงทม�

จ�ก klangnoi.udon4.go.th/data/V8.doc –เข�ถงเมอวนท ๑๐ สงห�คม ประคลภ ปณฑพลงกร: “คณสมบตสำ�คญของก�รเปนผนำ�ทด ”Think People Consul Ting,

2010, (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก https://prakal.wordpress.com เข�ถงเมอ วนท ๑๐

สงห�คม ๒๕๖๐พระปลดนมตร  จนทรำส “สภาพและปญหาการจดการเรยนการสอนพระปรยตธรรม แผนกบาล ของสำานกศาสนศกษา ในจงหวดนครสวรรค”พระพรหมคณ�ภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจน�นกรมพทธศ�สตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๖ ,

(กรงเทพมห�นคร : บรษท เอส. อ�ร. พรนตง แมส โปรดกส จำ�กด, ๒๕๕๑),หน� ๓๒๖. ---------------------------, พจน�นกรมพทธศ�สตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๖ , (กรงเทพมห�

นคร : บรษท เอส. อ�ร.พรนตง แมส โปรดกส จำ�กด, ๒๕๕๑),หน� ๑๖๑. -----------------------, ภ�วะผนำ�: คว�มสำ�คญตอก�รพฒน�คน พฒน�ประเทศ, (กรงเทพ มห�นคร :

ธรรมสภ�, ๒๕๔๖), หน� ๒๕.

38

---------------------,พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม,พมพครงท ๑๖ พรนตงแมส

โปรดกส จำ�กด, ๒๕๕๑.มนตร พรพลพพฒน, “จรยธรรมกบภาวะผนำา : ศกษ�ทศนะนกวช�ก�รรฐศ�สตร ในมห� วทย�ลย–

รงสรรค ประเสรฐศร, ภ�วะผนำ�, (กรงเทพมห�นคร : ธนธชก�รพมพ, ๒๕๔๔), หน� ๑๑.ว�สน� สขประเสรฐ , “ภ�วะผนำ�ของบรห�รสตรโรงเรยนปฐมศกษ� สงกดสำ�นกง�นก�รประถม

ศกษ�จงหวดยโสธร”, วทย�นพนธครศ�สตรมห�บณฑต, (บณฑตวทย�ลย สถ�บนร�ชภฏ

อบลร�ชธ�น), ๒๕๔๗. ศ�สตร�จ�รยพเศษจำ�นงค ทองประเสรฐ, พระมหาธรรมกราชาธราช อธปไตยสตร ในพระไตร ปฎก เลมท 12 องคตตรนก�ย เอก-ทก-ตกนบ�ตขอ 479 สมยศ น�วก�ร (2538). ก�รบรห�ร. กรงเทพฯ: ดอกหญ�.

สเทพ พงศศรวฒน. (2544). เอกสารคำาสอนวชาพฤตกรรมองคกร. เชยงร�ย. สถ�บนร�ชภฏเชยง -ร�ย. แหงประเทศทมตอผนำ�ท�งก�รเมอง”, วทย�นพนธปรญญ�มห�บณฑต, (คณะ-

สงคมศ�สตรและมนษยศ�สตร มห�วทย�ลยมหดล, ๒๕๔๐.

สรศกด มวงทอง,“พทธธรรมกบภาวะผนำาทพงประสงค”,วทย�นพนธอกษรศ�สตรมห�บณฑต, (บณฑตวทย�ลย มห�วทย�ลยมหดล), ๒๕๔๓.

อธปไตยสตร ในพระไตรปฎกเลมท 12 องคตตรนก�ย เอก-ทก-ตกนบ�ตขอ 479

39

(๒)สออเลคทรอนกส:

http://www.kroobannok.com/blog/20427(ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ.2560) https://stscholar.nstda.or.th,ออนไลนเข�ถง 16 ก.พ.2560 https://www.gotoknow.org/posts376628,ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ.2560 http://oknation.nationtv.tv,ออนไลน เข�ถง 15 ก.พ.2560 http://www.kruinter.com/show.php?id,ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ.2560 https://th.jobsdb.com/th-th/articles มอ อนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560

Outdoor Education For Youth and Living Society ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560Phinit Kotakarn : http://phinit0112.blogspot.com/(ออนไลนเข�ถง 15 ก.พ. 2560พล.อ. เปรม ตณสล�นนท, ป�ฐกถ�เร อง แนวท�งพระร�ชดำ�รสส“ก�รบรห�รจดก�รภ�ครฐ,”

[online],accessed 15 February 2006, Available from www.nesgc.go.th/ ร ศ .ด ร .พ ส เ ด ช ะ ร น ท ร https://www.gotoknow.org/posts/376628 ออนไลน เข � ถง

15 ก.พ.2560ศกดชย ภเจรญ “คณลกษณะผนำาทพงประสงค”, 2009-03-09 (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก

40

ชชว�ล เสนะวงศ ChatChy.“บรบทภาวะผนำาทพงประสงค” (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก: (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก: https://www. Goto know . org/posts/260395. ประคลภ ปณฑพลงกร: “คณสมบตสำาคญของการเปนผนำาทด ”Think People Consul Ting, 2010, (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก https://prakal.wordpress.com เข�ถงเมอ วนท ๑๐ สงห�คม ๒๕๖๐รศ.ดร.พส เดชะรนทร https://www.gotoknow.org/posts/376628 ออนไลนเข� ถง 15 ก . พ . 2560ดร.สทธชย ปญญโรจน Tony ลกษณะผนำา.เขยนท GotoKnow. (เวบไซน)แหลงทม�จ�ก: https://www.gotoknow.org/posts/453219 ออนไลน เข�ถง 15 ก.พ.2560