38
VOL. 49 ISSUE NO.4 OCTOBER DECEMBER, 2006 AIZAWL

DECEMBER, 2006 AIZAWL - Mizoram Agriculture

Embed Size (px)

Citation preview

VOL. 49 ISSUE NO.4 OCTOBER – DECEMBER, 2006 AIZAWL

Editor

LAlramthanga

Tochhawng Director of Agriculture

Joint Editors

H. Thankhuma Dy. Director of Agriculture

(Extension)

R. Zoramthanga

AAIO Directorate of Agriculture

Cir. Manager

Pi Vanramthangi

SMS (S.S)

Zoram Loneitu-a

thu chhuah duh nei

emaw, lehkha thawn

duh emaw chuan a

hnuaia Address-ah

thawn tur a ni.

Editor

ZORAM LONEITU

P.O. Box – 098 Dte. of Agriculture, Mizoram : Aizawl.

Pin - 796001

1. Editorial ……………………………………………………………………………. 1

2. Fur laia hriak nei thlai ven dan …………………………………….…… 2 - C. Lalzarliana, Prog. Director, MIP

3. A Market chiangsa Hmunphiah ……………………………….….………5 – Wg. Cdr. Lalnghinglova (Rtd)

4. Kum 2007 Mautam hun atan inbuatsaihna kawng thenkhat.7 – C. Lalnithanga, Insecticide Analyst

5. Fang neia rah chhuah thin hote …………………………………………. 9

– H. Joela, S.O-Cum-S.A

6. Thlai rah tha chhuahtir dan …………………………………………….. 12 – K. Lalthanpuia, AAI

7. Patchouli chin leh enkawl dan ……………………………………….... 14 – Dr. Lalmuanzovi, Asst. Proj. Director, MIP

8. KVK hi eng nge ………………………………………………………………... 17 – R. Lalramhluni, AEO

9. National Farmers Conclave, N. Delhi ……………………………….. 18 – G. Ralmana

10. South India lamtluang …………………………………………………….. 22 – H. C. Lalthansanga, Saiha

11. Agriculture Summit, 2006 ………………………………………………. 25 – R. Lalhmingmawia, Lunglei, Pukpui

12. Kang damdawi Vrs Thing anchhedawng …………………………. 29 – Baby Lalremkimi, Sr. Dev. Officer, Godrej Agrovet Ltd. Aizawl.

13. KEIMAHNI ……………………………………………………………………….. 32

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT. - DEC. 2006

CONTENT

EDITORIAL_______________________________________

Mihring tungchhoa piang, mi pangngai ni tawh phawt in a kan hriat lar em em

leh a taka kan chan tir phei chuan thil hlu em em mai- “}ANRUAL HI CHAKNA A NI” tih hi a ni.

Mihring inlaichinna kawngah te, Sawrkar leh Sawrkar indawr tawnna kawngah te, ram

leh ram indawr tawnna kawngah te, Pawl ho inlaichinna kawngah te, Kohhran ho inlaichinna

kawngah te, kut hnathawktu leh Sawrkar leh a thawktute inlaichinna kawngah te hian ]anrual

hi a pawimawh ber kan ti thei ang. Kan ]anrual lohva, kan insawisel tawn te, kan thawhho ]hat

loh te hian kan thil tih engkimah hlawhtlinna a awm thei lo reng reng a ni.

A bik takin Mizoram hian ei leh barah kan intodelh theihna tur chuan kan ]anrual tlan

deuh deuh a ]ul dawn a. Sawrkar leh Department hotute thu te, mithiamte thu te ngaichang

thiam ila, an thu awih thiam ila. Mipuite leh loneitute hian Mizoram tih changkanna tur leh tih

hmasawnna atana sum lo kal kan dawn te a nihna tur leh a hmanna tur dik takah hmang ]angkai

ila. Sawrkar hnathawktute pawhin rinawm tak leh taima takin kan thawhsaka te dinhmun

chawikan tum ranin thawk ila. Zoram mipui zawng zawngte leh chhung tinte hian ]anrual hi

chakna a ni tih kan hriat tlan ]heuh hi a takin hmang ila, tumah inthlahdah lovin ]angrual

]hâmin hmasawn turin hmalam i pan zel ang u. Kan ram leh hnam kan zahawmna tur a ni dawn

si a.

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

- 1 -

FUR LAIA HRIAK NEI THLAI VEN DAN

C. Lalzarliana

Programme Director, M.I.P

Mizoramah hian Hriak nei thlai hi kan ching uar lo hle, chuvang chuan hriakah kan

intodelh thei lo a, phai lamah sum tam tak kan thawn thla reng mai a nih hi. A tlangpuiin hriak

nei thlai ho hi thlasik laia chin a ni a, Mizoramah chuan furah ruahtui ringin duhtawk tui kan nei

thei a, ]hal/thlasikah erawh chuan tui a vangin khua a ro vawng vawng a, thlai han chin theihna

khawp tui lak tur a tlem si, hei vang hian hriak nei thlai chin pawh hi duh angin a uar theih loh a

ni ang.

Mizorama hriak nei thlai chin uar deuh

te chu Badam, Chhawhchhi leh Tel an]am hi a

ni mai awm e. Heng te pawh hi fur laiin kan

ching tlangpui a, heng kan chin ve te pawh hi

tam tham deuha ching kan awm tlem hle mai.

State dangah chuan thlasik thlai hlawk ber

chu Hriak nei thlaite hi a ni a. Sunflower

(Nihawi) te, Safflower, Niger, Linseed leh

Castor te hi Badam, Tel an]am leh

Chhawhchhi baka an chin tam te chu a ni. Fur

laia thlai pui ber-buh, vaimim leh thlai dang

an chin hnuah hriak nei thlai an ching leh a.

Thlasik laia hriak nei thlai an chin nachhan

ber chu rannung leh natna, hnim, thlai tichhe

theitu a tlem a, enkawl a awl bawk a, tin, tui a

mamawh tlem vang hian ]hal laia chin hi a

hlawk a ni.

Tarlan tawh ang khan Fur lai hian thlai

hi natna, rannung leh hnimte hian a tichhe

nasa bik a, enkawl a ngai zual a ni. Kan thupui

hian a huam zau viau mai a, mahse, Mizorama

chin uar deuh thlai, Badam, Tel an]am leh

Chhawhchhi te hi thlur bing mai ila.

1. Badam (Groundnut) : Badam hi a

hnah a no ]ha a, a tui vang hian bawmtu

rannung leh natna pawh a ngah a, a

buaipuiawm zual deuh deuh te chu –

Red Hairy Caterpiller : Pangang hmul

sen ther thur, a upat hnu phei chuan setthlum

rawng lar tak hian Badam ]iak tir, hnah no lai

hi a bei ]hin a. A tamna hmunah phei chuan

chin ]hat leh ngai hial khawpin a ei chhe ]hin

a ni. Pangang hi Phengphehlep tui a]anga lo

insiam a ni a. Pangang hringtu phengphehlep

hi a var, a thla chu a dumin a bial pheuh

pheuh a, a thla flang pawh a sen riai a ni. He

pangang ven dan ]ha ber chu a puitling tawh-

Phengphehlep hi ENG hmanga man a ni.

Phengphehlep hian eng an bawm ]hin a,

Petromax hi Badam hmunah chhi ila, chu chu

an rawn bawm khawm hunah lo mana thah

mai tur a ni. Tin, hmun khatah a tui ]euh ]hin

a, hmuh fuh chuan tih chhiat ngei a ]ha. A tui

lo keu chu a bawr khawm tup a, ni hnih ni

thum hnuah an kal darh ]hin. An kal darh hma

hian suat rem tum tur a ni.

Damdawi hmang pawhin a ven theih a,

pangang eina hnuhma badam kung leh hnah

velah hmuh chuan BHC emaw Methyl

Parathion emaw Carbaryl hmanga kah tur a

ni.

Groundnut Leaf Miner : Pangang te

tak te, hnah chhunga kua hreuh ]hin a ni. A

awm tamna hmunah chuan badam kungte

chu an ro ru ]hin. A pui (Phengphehlep)

chuan pakhat te tein a tui kha hnahah a dah

diat diat ]hin a. A tui a lo keu chuan pangang

chu hnah noah a hreuh nghal a, a lo ]han len

hunah

hnah hnai deuhte pawt khawmin a chhungah

a inzial a, hnah chu a ei ]hin a ni. Pangang hi a

hmul ve lova, mam purh, a lu hring, a taksa

- 2 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

dum a ni a. July a]anga December hi a tam

hun lai a ni.

BHC, Methyl parathion leh Carbaryl

hmang in thlai a venhim theih.

Aphid: Rannung te tak te te, thlai zik

no leh hnah hnuai lama bet thep ]hin rawng

uk-buang a ni. He rannung hian badam chauh

lo pawh bean te, channa leh be lam chi te

pawh a bei ]hin. A rualin an awm a, thlai no

lai ah an bet ]hup a, zing leh tlai ni nem hian

hmuh an awl. Hmui zum sei deuh an nei a, chu

chuan thlai tuiril an hip chhuak a, thlaiin a ro

phahin a ]han a ]hu a, a thar ]ha thei ]hin lo a

ni. Fur lai chuan he rannung (Aphid) hian

thlai a ti chhe tam thei vak lova, ruah tui tlak

tamna hmunah phei chuan ruah tuiin a tleng

zel avang hian a chimawm lutuk lo.

A ven dan: Rannung ]henkhat Lady

Bird Beetle, Mizo in Sapnu kan tih hian heng

rannung hi a ei ve ]hin. Rannung thatna hlo

chi hrang hrang-Monocrotophos, BHC, Methyl

parathion, Nicotine sulphate, Malathion te

hian a kah theih a, heng hlo hman dawn hian

puan sukna sahbon nena pawlhin a thawk ]ha

leh zual.

Badam Natna }henkhatte: Badam

natna tlanglawn ber leh Badam chingtute

manganpui ber chu Tikka natna hi a ni. Tikka

natna hi a lang chhuak tlai a, badam par

dawnah chauh a rawn lang chhuak ]hin.

Natna a kai hma poh leh chhiatna a thlen nasa

a, badam a insiam hnua kai a nih chuan a thar

a ti tlem tawh chuang lo a ni. A natna hriat

dan ber chu a hnah kha a lo dum ]het ]het a, a

dum chu a lian tial tial a, a hnuah chuan a lo

inzawm phut ]hin. Hetiang a lo nih tawh

chuan a hnah chu a lo ]il ta ]hin a ni. He natna

hi July leh October inkarah a awm ber a,

boruak hnawng leh khawlumah a zual ]hin. A

enkawl dan ]ha ber chu a venna hi a ni. Hnim

leh hnawmhnawkte thenfai vek a, hal ral tur a

ni. A dang lehah chuan kum zawna badam

ching lovin, kum 2/3 tal thlai dang chin tur a

ni. Hetianga tih hian nasa takin a veng thei. A

chi tuh hma hian a chi chu darkar 4 chhung

Formalin-ah chiahin emaw darkar chanve

copper sulphate-a chiahin he natna hi a veng

thei bawk. Natna a lo lan chhuah tawh chuan

Bordeaux mixture emaw zineb/moncozeb

emaw sulphur hmangin a tih dam theih.

Groundnut Rust - Tun hnai mai a]ang

khan he natna hi India ramah a lo hluar phut

mai a, tunah chuan buaipui tham tak takin

Badam chingtute a ti buai tawh a ni. He natna

lo lan chhuah dan chu badam hnahah khan

spot tuiek rawng a lo awm a, a lian tial tial a, a

hnah pum a lo ro ]hin a ni. A hma a natna nen

a danglamna chu a hnah ro kha a tla ve mai

lova, a kungah a bet tlat ]hin. Damdawi -

Sulphur, Zineb, Moncozeb, Carbenazim leh

Carboxin hmang hian a tihdam theih a ni.

Tel An]am : An]am bawmtu leh tichhe

thintu rannungte chu kan hre vek ang a, tel

an]am pawh hi chutiang rannung chuan a

bawm duh a, ven uluk a ngai hle.

Aphid- Badam bawmtu ang tho khan

tel an]am pawh hi Aphid hian a duh hle a, tel

an]am eichhetu rannung chimawm ber a ni

hial ang. A huhovin za tam takin an]am kung

khatte an bawr ]hin a, a tui an hip chhuak

]hin a ni. Hei mai hi a la ni lo, Aphid hian thil

tui thlum a ti chhuak a, chu chu fanghmir leh

rannung dangten an bawm ]hin. Boruak

hnawng leh chhum tam lai hian a hluar duh. A

ven dan leh enkawl dan chu a hmaa tarlan

tak Badam-a Aphid tih dan nen khan a dang

chuang lo a ni.

Cabbage Butterfly - Zikhlum leh

Parbawr bawmtu rannung pakhat Cabbage

butterfly hian Tel an]am pawh hi a bawm

duhin, a tichhe nasa thei hle. Phengphehlep

puitling hi a var sar a, a thlaah a dumin a

- 3 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

pawlh pheuh pheuh. A tui a]anga pangang lo

piang chhuak chu rawng eng, hmul tawi te te

nei a ni. Hetiang pangang hi a awm chuan

BHC emaw Carbaryl-in kah tur a ni.

A Natna : White Rust hi Tel an]am

natna zingah chuan a darh zau ber a, kum tin

tel an]am thar zat pawh he natna vang hian

nasa takin a tlak hniam phah ]hin a ni. He

natnain a khawih lai chu a pawng bikin a dam

]ha pangngai aiin a danglam ]hin. A par pawh

a rawng ti danglamin a eng aiah a hring daih

]hin a, a par hi a thlawn ve mai ]hin lo. A ven

dan ]ha ber chu a chi hi Metalxyl-ah chiah hi a

ni.

Downy Mildew - Downy Mildew hi tel

an]am hnah leh a parah a lang ber a. A hnah

hnuaiah hring dal nghelh a lo awm a, chu chu

a lo lian tial tiala uk lam lek lekah a rawng

pawh a inthlak ]hin. A nasatna hmunah chuan

a hnah chu a ro a, a sawng te bawk ]hin. A ven

dan ]ha ber chu an]am lam chi hnim awm ve

thlawh fai vat a, hal ral tur a ni. Damdawiah

chuan Bordeaux mixture, mancozeb hman a

]ha.

Chhawhchhi - Chhawhchhi hi

tlangram loah pawh buh leh thlai dangte nen

kan chin pawlh ]hin a, hriak nei thlaiah chuan

Mizoten kan chin tam ber a ni awm e.

Pangang hring, Chhawhchhi hnah leh

rahah te lut ]hin hi a chimawm ber chu a ni.

Pangang chi dang, a rawng hring vet ho

mahse, hnah chhunga lut ve lovin pawn lam

a]anga ei ]hin a awm bawk. Heng pangangte

hi BHC, Endosulfan, Carbaryl leh Quinalphos-

in kah tur a ni.

Gall Midge - Thosi ang tak rannung hi

Chhawhchhi parah a tui ]hin a, a tui chu lo

keuvin pangang te tak te te a lo chhuak a.

Chung pangangte chu a par chhungah chuan

lutin an ei chhe ]hin a, rah insiam ve tho

mahse, a thawp vek ]hin a ni. BHC emaw

Methyl parathion hmanga kah tur a ni.

Endosulfan, Dimethoate leh Carbaryl-te pawh

a hman theih.

Phyllody - He natnain a bawm thlaite

chu an hnah a te a, a ]ang a bukin a inhnaih

em em bawk a ni. A chi insiam ve mahse, a tak

lovin, hriak a pai thei lo.

Leaf Spot - Hnah hnuai lam leh chhung

lamah a uk buangin spot a lo awm a, a rei

deuh hnuah chung spot bial chu a zawm

khawm a, pakhat lian puiin a lo awm ]hin.

Hetianga a awm tawh chuan a hnah chu a ]il

zo deuh vek thei a ni. Rah ]ha a chhuah thei

]hin lo. A ven dan ]ha ber chu a chi chin tur

kha tui saah darkar 1 chiah tur a ni a, chu chu

daihhlima dah ro leh tur a ni. Thiram pawh a

chi sawisak nan a ]ha hle bawk.

Tarlan takte kha a tlangpui a ni mai a. A

pawimawh berah chuan Hriak nei thlai leh

thlai dang venghim tur chuan enkawl ngun

leh vil peih a, rannung leh natna awm leh

awm loh thlithlai reng tur a ni. A chin tura

dah, a chi damdawia sawisak hi tih ngei ngei a

]ha a, hei hian thlai natna lakah a venghim ber

a ni.

- 4 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

A MARKET CHIANGSA HMUNPHIAH

Wg. Cdr. Lalnghinglova (Retd)

Kum tina a hralhna rate tlahniam ve ngai lo leh a market awm chiangsa chu Hmunphiah

hi a ni a. Sawhthing leh Iskut buaipui ai chuan Hmunphiah buaipui hi a hlawkin a manhla zawk

a. Sawhthing hralh ]hat kumin kg-ah Rs. 10/- aia tama kan hralh chuan hralh ]ha kan inti hle a,

zawngchhang tlakah kan ngai a. A kum lehah chuan kg-ah Rs. 5/- pawhin kan hralh thei lo a,

Iskut wholesale-a hralhna rate hi kg-ah Rs. 5/- aiin a sang ngai awm lo e. Wholesale-a

Hmunphiah hralhna rate erawh chu kg-ah Rs. 10/- aiin a hniam ngai lo a ni.

Hmunphiah hi a diptu awm lohnaah

chuan hmun tinah a ]ha duh a. Hmun

chhengchhia leh kham awi tak takah pawh a

]ha duh vek a. A zung hian lei a phuar

khawm ]ha a, amah hi a zang bawk si a.

Leimin tur ven nan pawh a ]ha hle a ni.

Enkawl vak a ngai lo a, nisa leh ruahsur hi a

]ha tawk mai a, lei ]ha pek pawh a ngai lo a.

Hal kan lah chu a ngeih hlei hlei bawk si a.

Ka ruahman theih chu nise, Durtlang leh

Sakawrhmuituai tlanga kawng chhak leh

thlang awi zawng zawngah khian thing aiin

Hmunphiah ka phun tir vek ang. Min a veng

ang a, kum tin sum hnar ]ha a ni bawk ang.

Rate ]haa hralh tur chuan Hmunphiah

hi a lak hun dik taka lak a ngai a, uluk taka ni

saa pho ro tur a ni. Pho ro laiin daiin a tlak

tur a ni lo a, ruah nan tir loh tur a ni bawk.

Pho nasat lutuk loh tur a ni a. A ro tawka

pho chuan a rawng hi a hring ]ha a, chu

chuan hralhna rate-ah awmzia a nei thui hle

a ni. Pho nasat lutuk chuan a buang vek thei

a, a hralhna rate a tlahniam vek thei a ni. A

lak hun dik tak chu a vui chhuak fel hlim

hlawt, a la no lai leh a me insiam hmaa lak

tur a ni. Hmunphiah leitu Company liante

chuan hetiang a nih laia laka ]ha taka tih ro

chu an duh ber a. A chi thuah chuan

Phiahpui an duh ber a,

Phiahfang/Phiahthirin a dawt a ni.

A no laia lak chuan a hring kg 2 leh

tlemin a ro kg khat a siam tawk a. A ro chu

kg-ah Rs. 10/- aia tlem lova hralh theih a ni.

Motor lian phur khat hi Quintal 90-100 vel a

ni a. Kg-a Rs. 10/- rate-a chhutin Rs. 90,000-

1,00,000 man a ni. Kut hnathawka

eizawngtute tan Hmunphiah buaipui hi thil

hlawk tak a ni.

Amaherawhchu, Hmunphiah hi zalen

taka duh zat zat lak theih a ni lo a. Forest

Department hian kum tinin a lak phalna hi

Mahal hmangin a hralh ]hin a. Mahal tam

zawk chu Silchar vaiin Mizo hmingin an

chhang a. Mahal chan hnu chuan man tlawm

te tein khaw hrang hrangah an lei khawm a.

An lei khawmsa chu Bhaga leh Silchar-ah an

phur thla a. Hmunphiah leitu Company

liante hnenah man to tak takin an hralh leh

]hin a ni. Silchar vaite hian heng Company

lian ten Mizoram an lo thlen lohna turin dan

dan chi hrang hrangin an lo dang ]hin a.

Hmunphiaha sumdawnnaah hian a hlawkna

tel tlem ber chu Mizo kan ni a, Silchar vaite

hian an tel tam zawk daih a ni. Kum 3 kalta

chhung khan Forest Department-in kum tina

Mahal Fee an hmuh hi cheng nuai 10 pawh a

tling lo ang. Hmunphiah laa inhlawhfa

chhungkaw tinte hian cheng sing tam an

hlawh lo ang. Silchar vaite erawh chuan

cheng nuai telin hlawkna an hmu a ni.

Pathian chatuan remruatna ang chuan

Zorama Hmunphiahte hi zofate chhawr

]angkai leh hlawkpui tura siam a ni a. Chuti

nilo se Hmunphiahte hi Mizorama awm

- 5 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

lovin vai ramah an awm vek ang. A lak hun

Pathianin a ruat pawh hi Mizote hnathawh

dan nen inmil deuh mai a ni a. Buh kan seng

a, inah kan phur hawng a. A lak hun ]ha ber

hi kan awllen lai taka lak theih turin a siam

tlat a ni.

Chuvangin, Forest Department pawh

hian Hmunphiah hi Mahal tawh lo hram se.

A duh apiang tana inhlawhfak theihna zalen

taka lakkhawm theihin siam se. A la

khawmtute tan Mizoram chhungah chuan

chhiah lak loh ni se. Mizoram pawna phur

chhuak tur chuan Forest Depaltment-in

Transit Permit pe sela. Transit Permit Fee hi

kg-ah cheng khat zel lak ni se. Permit fee hi

Treasury-ah phurh chhuah hma ngeiin pek

tir vek ni se. Forest Department hian Mahal

hmanga an hmuh aia tam sum an la lut ngei

ang.

Kuminah hian Mizoram Hmunphiah

lei turin Company lian pakhat Vivabha

Industries a lo kal dawn a. He Company hi

MIP Marketing Board zawn chhuah a ni a.

India rama Hmunphiaha sumdawngtu

Company lian ber a ni a. Nitin Hmunphiah

sing hnih vel siam chhuaka hralhtu a ni. He

Company hian Mizorama Society pakhat,

Mizoram Forest Produce Marketing Agency

thurualpuiin anni nen thawhhona thuthlung

(MOU) an sign a. Society hian Hmunphiah a

leikhawm ang a, Aizawlah leh Vairengteah

dahkhawmna hmun Collection Centre a siam

ang. Heta ]ang hian company hnenah Transit

Permit siamin a hralh chhuak ang. Society

hian mipuiin zalen taka Hmunphiah an

lakkhawm theihna turin Forest Department

hnenah dilna a theh lut tawh a ni.

India hmarchhak State 8 te zingah

chuan Mizoram hi ramhnuaia Hmunphiah

tual ]o ngah ber kan ni mai thei. Lakhawm

vek thei ta ila motor lian phur 1000 chu a

tling ve mai thei awm e. Kg-a cheng sawm

rate-a chhutin Motor lian phur 1000 chu

cheng vaibelchhe 10 man vel a ni ang. Chu

sum chu lakhawmtu mipuiten an chang ang

a. Forest Department-ah chuan Transit

Permit Fee cheng nuai za vel a lut thung ang.

Meghalaya-ah chuan Hmunphiah

plantation hi an siam uar hle a, Kum tinin

Motor lian phur 2500 vel chu an ram

pawnah an thawn chhuak ]hin a ni. A lak

hun dik takah an lakhawm vek a. A dah

]hatna hmun sawrkar sak kudam lianah an

phur khawm a. Chuta ]ang chuan a leituten

an rawn phur chhuak ]hin a. Fur lai pawhin

hralh chhuah tawk a awm reng a ni. Anni

chuan Mahal System an nei ve lova. Transit

Permit hmang vekin an phur chhuak a ni.

Sikkim pawhin Hmunphiah chu a ngah ve

hle a ni awm e. Kum khata an hralh zat chu

Motor lian phur 1200 vel a ni an ti a ni.

Tuna Mizoram dinhmunah chuan

Hmunphiah hi BAFFACOS-ah rin luh ni se a

]hat a rinawm. Tun a]ang hian a hmun siam

]an ni se. Mau tam kum, a seh kumah chuan

tumahin buh ching lovin Hmunphiah hmun

siam vek se. Hmunphiah hmangin ]ampui

mitthi vanga tawrhna rapthlak kan pumpelh

thei ang.

- 6 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

KUM 2007 MAUTAM HUN ATANA INBUATSAIHNA

KAWNG }HENKHAT

C. Lalnithanga

Insecticide Analyst,

Directorate of Agriculture

Aizawl

Kum 2007 hi Mizoram hmun tam zawka mautam kum a ni a, hemi kum hi sazu puangin

buh a seh kum tur nia rin a ni. Mizoram hmun hrang hranga Mizorama mautam hmasak

chanchin sawitute sawi dan leh kum 2007 atana inbuatsaihna tur rual u zawk te sawi leh an

rawtna ]henkhatte hmang ]angkai duh an awm takin ka han tarlang ve dawn a ni. Heng rawtna

te hi a bik takin thingtlang lo neitute tan a ni.

1. Lo vah lai a]angin : Mizoram hmun

hrang hrangah lo vah hun a inang lo, khaw

]henkhatah chuan ‘Favang vah’ an ti a, kum

thar hmain lo an vat a, hetiang huna lo vah

hi a kang ]ha duh a, a kang na bawk a, mei

kawng sial loh phei chuan ram a kang duh

hle. Hei vang hian khaw ]henkhat chuan an

ram hum nan leh khekna nipah fawmin

favang vah hi an phal lo. Hmun tam berah

chuan kum thar hnuah lo an vat ]hin.

Mautam sehmang kumah chuan lo vah lai

a]angin uluk tur a ni. Hneh taka enkawl leh

ven theih tawk chauh lo atan hian pawm tur

a ni a, lo vah laiin thing leh mau chu lei seh

chinah rawt tur a ni. Bezamngul tur pawh

zuah tam loh tur a ni. Thing hmun nei

pawhin thing lian deuh kih ngai chu a hniam

thei ang berah kih tur a ni. Lo a kan ]hat duh

nan thing leh mau tlu pawh eh zuiin a

inthuah ]ha thei ang berin tluk tur a ni.

2. Kangvarah : Lo hal hnu, mangkhawh

laiin thing bung leh mau bung, thlam thing

atana mamawh bak chu vauah paih vek tur a

ni. Thing luang pawh a nam lum theih chin

chu lo mawng lamah nam lum vek tur a ni. A

lian zual tlema inkhawm kang deuh pawh

pheh hniam vek tur a ni. A hma lama kan

sawi tak ang khan bezamngul tur pawh zuah

tam loh tur a ni. Thlam thing tur pawh thlam

nghenga tun mai mai loh tur a ni. A theih

hram chuan thlam thing tur pawh

thingkhawn siama dah fel tur a ni.

Mangkhawh zawhah lo pumpuia

khuar awm te, saphu khur leh bahra khur

hlui te hnawh vek tur a ni. A theih hram

chuan thlam pawh hung nghal a,

mangkhawng kam tur a ni. Chubakah lo kha

mangkhawng daia hung vek a, mangkhawng

kam tur a ni. A chhan chu thlai chi thlak lai

leh buh tuh lai hian sazu a nghal thei a, khaw

]henkhatah chuan mautam kum kher lovah

pawh buh chi hi sazuin a chhar ]hin a ni. E.g.

Tlangpuite, Tlangpui lian, Chalrang

thlawhhma.)

3. Sazu tûr : Sazu tûr hman dan chu

kum 2006 khan YMA hruaitute, AMFU

hruaitute leh VC te zirtir vek an ni tawh a ni.

Sazu tûr hi VC/YMA/AMFU hriatpuiin

khaw puma loneitute hman tur Agriculture

Department-ah lam tur a ni a. Sazu hrai

pawh VC/YMA/AMFU hotute kaihhruaina

hnuaiah a huho leh a rual tlanga buatsaih tur

a ni. Sazu tur hi tlem tlema sem den den mai

lovin buhfai thawh khawm a, hotute

kaihhruainaa a tûr chak tur (sazu tûr leh

buhfai chawhpawlh) kha a chah ni bik

- 7 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

ruatah kawtchhuahah sem tur a ni. Sazu tûr

hi kan sawi tak khaw hotute chauhin kawl

tur a ni a, naupang, mianglo leh tar deuhte

khawih theihah dah loh tur a ni. Sazu hrai hi

a rual tlang zelin zau khata lo nei ho khan

huaihawt tur a ni.

Sazu hrai hmasak ber chu buh tuh

laiin ]an tur a ni a, a ]ul dan a zirin tih chhoh

zel tur a ni. Buh leh thlai ]o hnuah pawh

sazu chet dan thlithlai reng tur a ni. Sazu

hrai apiangin sazu thi kan chhar zat kha

chhinchhiah a, YMA/VC/AMFU hruaitute

hnenah hriattir zel tur a ni a, anni ho khan a

]ul dan a zirin Agriculture Department-ah an

report leh ]hin dawn a ni.

Sazu tûr kan lak zat leh hman zat te,

sazu hrai hun, ni, thla leh kum te, sazu thi zat

te, sazu thi zingah a puang mak leh danglam

te chhinchhiah vek tur a ni.

4. Hlo thlawh : Kan sawi tak angin

mahni ven hneh tawk chauh thlawhhma lak

tur a ni. A theih ang angin fai taka hlo thlawh

tur a ni. A hnim hian sazu an nghal bik a ni.

Mautam seh mang kum hian sazu chauh lo

pawh sava leh rannung pawh an hluar mai

thei, thlithlai ngun tur a ni. Mizote hi thil

mak lawm hnam kan ni deuh awm e,

Mautam seh mang kumah hian sazu piang

danglam leh mak buaipui lovin kan tum ber

chu buh leh thlai ven a ni a, buh chi leh thlai

chi a mang lohna turin a tam thei ang ber

thar tumin ]an i la ang u. Mi ]henkhat chuan

Mautam seh mang kum hian thlawhhma lak

loh an sawi mawi a, mahsela, theihtawpin

]an la ve phawt mai ila, thawk lo na na na

chu sawrkar pawh hian ]anpuina a pe kher

lo mai thei a nia, thlawhhma la ila, ven tum

phawt teh ang u.

Hlo thlawh chhung zawng hian sazu

leh sehfa dang chet dan leh nghal dan te chik

taka thlithlai reng tur a ni.

5. Buh chin tur : Mautam hmasaka

sazuin buh a seh dan hrang hrangah sawi

dan a inang lo hlawm. Khaw ]henkhatah

chuan ]ha taka buh seng an awm a, buh rau

rauah a tharrang (]ai) hi a seh lo deuh nia

ngai an awm a, hetihlai hian Kum 2006 khan

Puilo khaw ]ai chin chu sazuin a seh zo deuh

vek a ni. Engpawhnise, mahni khaw

thlawhhmaa chin tur chu mahni thu ni se,

buhpui ai chuan ]ai chu a him deuh zawk nia

ngai an awm.

6. Mizo thang kam : Mizo thang chi

hrang hrang : vaithang, thangchep,

mangkhawng, hnawhtawt, sahdal etc te a

tam thei ang ber kam tur a ni. Saichal khua

chuan kum 2006 khan sazu an awk hnem

hle. Kan tih theih ang ang tih ve hi kan huam

tur a ni.

Buh hi a par lai a]angin ven ngun

lehzual tur a ni. }ai a ni emaw buhpui a ni

emaw, a hmin ]an hunah chuan buhvui

hmawr a hmin chuan seng nghal tur a ni. A

awmzia chu a up hmin theih ta maw tihah

hman hmawh taka seng tur a ni. Mautam

hmasak khan mi tam tak sawi dan chuan

favang awllen (lo zawh hnu) khan lo an kan

khat deuh a, a kal chhun ten buh hmawr a

hmin ]an hnu lawkah lak tuma an

thawhchhuah meuh chuan buh la tura an

bun hmain buhvai a bo duak thu an sawi. Hei

vang hian kum 2007-ah hi chuan nghak

khawtlai lovin lo zawh hnuah chuan nitin

sazu chetla thlithlai pahin mahni lo kha kan

zut tur a ni a, a buhvui hmawr a eng (hmin)

ta tiha seng nghal vek ni se a ]ha ang.

Buh seng sa chu chil loh pawhin

thlamah a up theih a, mangkhawngin thlam

a hual tlat dawn avangin a him deuh mai thei

a ni.

- 8 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

FANG NEIA RAH CHHUAH }HIN HOTE CHIN DAN

LEH ENKAWL DAN

By H. Joela

S.O-cum-S.A

A hmasa berin, vawiina ka thusawi ngaithlatu zawng zawng te, in vain in hnathawhna-

ah tluang taka thawk turin, ka duhsakna sang ber ka hlan a che u.

Vawiina kan sawiho tura thupui

thlan chhuah hi “Fang neia rah chhuah ]hin

hote chin dan leh enkawl dan” tih a ni a. A

bawplawka kan lak dawn chuan, “Fang

neia rah chhuah lo a awm em ni?v A fang

erawh a inang lo deuh a ni mai a lawm” a

tih theih awm e. Amaherawhchu, a

thupuiin a tum tak hi chu kawm neia rah

chhuah hote a sap ]awnga Leguminous

Crops an tih hote hi an ni a. Hrui anga zam

chi te, thingkung ang chiah te hian ei theih

chi leh ei theih loh chi tam tak an awm a.

Kan rama kan hmuh tlangpui hote chu

Hruizam ang chiah chuan Bepui, Bete,

Bekang, Behlawi, Bereuh, Be kawm nei,

Bepui hmawm khat, Hruiduk, French Bean,

Chana leh kan chin chi hrang hrang te an ni

a. A kung nei a awm te chu, Zawng]ah,

Kelbe, Japan Zawng]ah, Archangkawm,

Vang rulei, Khanghu, April par leh Vang te

hi an ni a. A dang pawh sawi tur a la tam

ang. Kan chenna khawvel kan chen fe a.

Tharchhuah a tlem laiin eitu kan pung zel

lawi si. Hetiang kan nih lai hian mithiam

ten heng kawm/fang neia rah hote hlutzia

an hmuhchhuah meuh erawh chuan kan

khawvel hi hnim hringin a khuh reng

theihna tura Khuanuin hmanrua tura a dah

a lo ni reng mai tih hmuhchhuah a ni ta a.

Hemi a]ang hi chuan an ]hatna hi a ]angkai

thei ang ber hman tumna chuan mithiamte

rilru a luahkhat ta a ni. A chin dan ai mahin

a ]angkaina kan hriat hnasak phawt hi tih

makmawh a nia ka hriat avangin i lo thlir

hmasa phawt ila a ]ha awm e.

Chute chu :-

(i) }ampui mitthi laka min

chhanchhuaktu a ni. Lei chhe takah pawh a

]o theih bakah an thar hma thlai danga kan

hlawhchham chang pawha min phuhru

theitu a ni. A phurh kual velah harsatna a

awm ngai lova, ram hla takah pawh phurh

kual theih a ni.

(ii) Chaw ]ha a tling : Chakna a pai

hote hi a ]ha hle a. Mithiam hote chuan

damreina damdawi mumah an puang hial

a ni. Khawvela dam rei ber ber hnam hote -

Mongolia tlangrama cheng ]hin hote. South

America ram kilkhawra cheng, Indian hote

leh hnam fing hmasa Incas an tih hote

chuan an ching uar hle a ni tih an

hmuchhuak a. A bik takin French Bean

phei hi chu Spanish Pasal]ha ram chhuak

hoten South America a]angin Europe-a an

rawn seng luh a ni.

(iii) Man tlawm si tui bawk si a ni. A

chi atan tih lohah chuan eng hun lai pawha

chin theih a ni. A thar hma a, ei duh lo fa an

awm lova, a enkawl a awlsam bawk si.

Pangpar mawi takte leh thei tui takte leh ei

tura tui bik tak hote hi enkawl an hautak

bik ]hin a, a thar pawh a hlawk bawk hek

lo. Hetih lai karah hian Fang neia rah hote

- 9 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

hi erawh chu an tui em em laiin, a thar a

hlawk a, enkawl a awlsam bawk si.

Chunglam thilthlawn pek kan dawn zinga

ropui ber pakhat niin ka hria.

(iv) Lei]ha min petu a ni. He mi tak

mai hi an pawimawhna leh thil dang

zawng aia a buk ti rittu a ni. Thlai chaw

pawimawh bera ngaih, a ]han len tirtu ber

Nitrogen an tih hi an mamawh a tam chu

dahkhawlin an ]henawmte an theh chhuah

ve ]hin a. An hnung a lo kalte tan an

chhekkhawl zel zawk a ni. Ramchhia, lei

chhiatna hmun leh lei laih thar tih rawtui

leh nana hman nasat ber an ni. Nitrogen a

siam mai bakah an hnah leh an kung ]awih

tawhte chu thlai chaw ]ha tak a lo ni bawk

si a. Thlai mal khaiah chuan an ni tluka

]angkaina ngah sawi tur a tam lo khawp

mai. Thingkung ang chi hote hi huan

hungna tura ]ha tak an ni a. Hrui anga zam

hote lah hi khauh ]ha tak an niin awih

pangah pawh zam mahse a lawn a harsa ve

lo.

(v) Chenna ram mila chin turin

siam a awl bik. Thlai chi inthlah pawlh awl

tak mai a ni a. Hmun lum tak a]anga vawt

takah pawh hmuh tur an awm a. An chinna

ram boruak mila chin turin a chi thar a

chhuak vat ]hin. Hetiang a nih avang hian

State leh ram hrang hrangah chi hrang

hrang hmuh tur tam ber thlai a ni.

Heng hote hi a ]hat bikna langsar

bikte chauh an ni a. Anni hi awm ta lo se,

khawvel hi thlalerah a chang mai dawn a.

Chuvangin a humhalh dan kan hriat ang

angin, engti hawi zawng pawh nise, ]an lo

la ve tawh ]hin ang che.

A Chin dan: Fang neia rah hote hi

kan sawi tawh ang khan enkawl a harsat

loh bakah a chin pawh a harsa lo kan tih

tawh kha. A chinna leilung hi kan ram

angah hi chuan khur laiha chin ni se a ]ha

a. Kumhlun tur anga chin hote pawh hi a

khur laih ni se a ]ha hlei hlei. Lung te hret

hmun a]anga tlak lei sakhal ang reng takah

pawh a chin theih a. An ]hat duhna ber chu

lei sakhat vak lo, lei thur lam tehnaah

chuan 5.5 - 6.0 hmunah a ]ha duh.

Thlai chaw an mamawh dan :

Nitrogen an khawl khawm ]hin kan tih

tawh kha. A bik takin Nitrogen hi NPK

a]ang hian thlai dangte mamawh zat hmun

thuma ]hen a hmun khat tling che che

chauh an mamawh a. Hectare khat atan

hian Phosphorous (P) leh Potassium (K) te

hi Kg. 125 chauh an mamawh a. Nitrogen

chu eng ang hmunah pawh ching ila, an in

tum chawp theia ngaih a ni. Lei]ha te hi

kan pekin a kung a]anga inches 3 aia hnaia

dah loh tur. Kan hriattur pawimawh tak

erawh chu, kangvar nei vap al lakah hian a

bikin Bean hi a ]ha thei lo tih hriat tur.

A tuh hun leh a chi mamawh zat :

Kan ram angah hi chuan a hringa eitur

atan chuan eng hunah pawh a chin theih ti

ila a sual awm lo e. A chia lak tur atan

erawh chuan July - September inkara chin

leh January - February thla hi chin hun ]ha

ber a ni. Dan tlangpuiin Hectare khatah

Kg. 85-90 hi a tawk viau mai.

Bepuipawr leh Bepui hmawm khat

emaw, Behlawi te leh Fangra hote hi thui

tak tak zam chi an nih avangin a chi

mamawh hi a tlem bik hle a. Kg. 25 - 35 vel

chauh a ngai.

- 10 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

A enkawl dan : Thui tak taka zam

hote an nih deuh vek a. Thlai zam darh vak

hote hi chu an zamna siam sak tluka ]ha a

awm lo. A ngul sawh emaw, an zamna siam

sak an nih hian a lawh a awlsam a, a

thianghlim bawk a. A ]hat dan berah chuan

a rah kan lawh hi phih thlak emaw, pawh

thlak emaw ni lovin, sakawrbakcheha cheh

thlak ngei ni se a ]ha a. A dimdawih thei

ang bera lawh tur a ni. Hei hian a rah rawn

insiam mek leh par chhuah mek te kan

khawih hliam loh nana fimkhur a ngaih

vang a ni. An kung khawih hliam nasat

avang hian natna ten an bawm duh bik a,

an ]han a ]hut phah bawk.

A chi lak tura dah hran bik neih hi

chin ]hanah nei ila a ]ha khawp mai. Fang

neia rah kan chin hote hi a chanve zet hi a

hringa ei a ni a. Heng hote hi a chi atana

kan dah hran hote hi chu an rah chhuahte

chu khawih loh ni se a ]ha ber, a dang aia

chawmna pek ]hat ni se a la ]ha lehzual. An

zamna tura a ngul kan sawh phun hi a chi

atana kan ruat hote chu ban phak aia sang

daih ni se a ]ha a. Phulraw ler lam sawh

phuna zar tir hi a ]ha khawp mai.

A thar theih zat : Kawm neia rah

chhuak hote hi an thar hlawk thei hle mai

a. Ram zau zawng in tiatah chuan a thar

hlawk bera ngaih a ni. A hringa ei tura lak

pawh hian hralhna a hnawng ve vak ngai

lova. Hectare khata zauvah hian Quintal

50-80 zeta tam hi a narana chinin a thar

theih a. Uluk deuha enkawl phei chuan 90

Quintals thleng a chho thei. A roa seng a

nih pawhin 40 Quintals lai a tling thei

bawk.

Awle, fang neia rah chhuah hote

chanchin tlangpui chu tarlan a ni ta a.

Pathian chatuan remruata hmun

pawimawh ber changtute zing a mi an ni

tihin, an ]hatna leh an hlutna hmuchhuak

belh zel turin hma i la ang u. Hemi thu

a]anga thurawn pek tur che ka neih chu:-

“Pheichham man i duh chuan fang neia rah

chhuah hote hi ching uar rawh. Anni tluk hi

Pheichham man tur an awm chuanglo e” tih

hi a ni.

Ka lawm e..

- 11 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

THLAI RAH }HA CHHUAHTIR DAN

K. Lal]anpuia, AAI

DAO Office, Aizawl

Awle, tun ]uma kan thupui, “Thlai rah ]ha chhuahtir dan” tih hian a huam zau thei hle

awm e, kan thlai thar rah ]ha an chhuah theihna tur chuan thil ]ul tur leh leh hriat tur tam tak

an awm a. Chungte chu a tlangpuiin kan sawi dawn a ni.

1. A HMUN CHUNGCHANG: Eng thlai pawh

hian uluk taka enkawl an mamawh vek a. Chu

mai ni lovin thlai hmun te chu thlawh laia

thlawh bakah natna an vei leh vei loh en a, ei

chhetu ten an bawm leh bawm loh te en tura

zing tawka fan kual reng tur a ni a. Chutiang

atan chuan hmun awih tak chu a ]hain a rem

lo. Thlai kumhlun an ni emaw an vawikhat

damchhung chauh enkawl tur emaw pawh

nise chet velna awlsam hmunzawl emaw

hmun awih nasa lo thlan a ngai. A hmun tur

thlan laia hriattur pawimawh tak pakhat chu

kan thlai chin turte chu a raha rah chi, thei leh

chawhhmeh thlai an ni emaw, dâm lutuk chu

thlan loh tur, a kung par leh rah tur tan nisa

tam tawk an mawmawh avangin.

Chutichuan thlai thar hlawk tur leh rah

]ha chhuahtir tur chuan hmun awih nasa lo,

kal vel awlsam a ni tur a ni a. A hmuna

awmchilh loh tur a nih chuan zing zawka

tlawh theihna, In a]anga hla lo a ni tur a ni.

Tin, boruak inhawng zau leh nisa emaw ni

eng hmu ]ha a pawimawh a nih chu. Tin, kan

thlai chin tur a zira a hmun thlan thiam a

pawimawh. Kan thlai chin tur chu hmun luma

chin chi a ni nge, khaw vawta chin chi tih

ngaihtuah hnu a, a hmun thlan tur a ni.

Chutiang deuh bawk chuan, a hmun chu thlan

hmasak zawk a nih chuan, chutiang hmun mil

tur chu thlai chin tur thlan leh tur a ni.

2. LEILUNG : Thiai rah ]ha chhuahtir tur

chuan a leilung leh kan thlai chin tur chu a

inmil ngei tur a ni. Thlai hnah sei chi Buh,

Vaimim, Wheat, Fu ang rah mu phel hran

theih loh chi “Graminal chhungkua hote

chuan thil ]awih hang tamna, lei ban,

sawntlung lei emaw bellei lam chi an duh a.

Heng thlai hnah sei ho hi chuan leithur pawh

an pawisa lo mai ni lovin, leithur lam tehnaa

5.0 a]anga 55 PH chu an duh tawk a,

chawhhmeh thlai hnah bial leh hnah hlai chi

te erawh chuan leithur an duh lo em em a, a

tehnaa 6.0 PH a]anga 7.0 PH lai an duh a ni.

Chubakah, ram neisa kan nih a, kan

ram lei chu thil ]awih hang (Ramchang lei an

tih ang hi) a niha bul nei thlai Alu, Sawhthing,

Bal leh Pangbal te an ]ha duh a. Lei sakhal leh

lei ban lam chi te chu thlai chin laiin chek

phut hle mah ila ruah lo surin an ban leh mai

a, thlai bul nei chi leh chawhhmeh thlai te chu

an rah ]ha thei chuang lo.

Mahse, kan ram lei chu lei sakhal emaw

lei ban lam chi a niha, chawhmeh thlai emaw

bul nei thlai chin kan duh tlat a nih chuan lei

chu ti thawpa ti thawl turin chinai thi Slaked

lime phul zeta chutah thil ]awih hang, hnim

hnah ]awih te, bawngek lei]ha te, lei]ha

siamchawp Compost-te tam tawk telha lei

ban nen chuan leh pawlh tur a ni.

Engpawh nise, kan lo emaw huan

emaw lei chu a ban a ni emaw, a thawl a ni

emaw, thlai chaw ber, thil ]awih hang chu tam

tawk awm se a ]ha.

3. NI ENG : Thlai ten chaw an insiam theihna

leh an chaw ei vena ber pakhat chu ni eng a

ni. Chuvangin mihringten kan lo ei ]hin tawh

chi ho tam zawk chuan a tam thei ang ber ni

eng an hmuh a ngai tih hriat tur. Chuvangin,

In phenah te, thing leh Mauin ni eng an hliah

theihna hmunah chuan thlai rah ]ha beisei loh

mai tur. Kan hriat lar zingah chuan thingpui,

- 12 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Coffee, Nauban lam chi leh Palm-te chauh hi

eng mamawh tlem an ni.

Thlai chang an ni lo. Pangpar chin chi

te pawh hian ni eng an duh a. Rose phei chuan

ni chhuah a]anga a tlak thlenga ni a hmuh

theihnaah chauh a ]ha tak tak thei chauh a ni.

Thlai kung pakhatah rau rau pawh a buk

lutuk chuan ni eng hmu ]ha ve lo lai chu a rah

]ha ve thei ngai lo.

Chuvangin thlai kung buk lutuk te chu

a ]ang hlawi ]hen sak zawk tur a ni. Hei vang

hian thlai bite pawh hi eng an hmuh ]hat

]heuh dan tur ngaihtuah a, thawl tawk tura

tlar neia chin a pawimawh a ni. Chutichuan,

thlai hmun ti hlim theitu thingzar leh hnim

dangte chu paih fo tur a ni.

4. TUI: Thlaite hian mihring ang thovin tui an

mamawh ve. Tui emaw hnawng emaw tel lo

chuan, a chinna lei chu ]ha eltiang mahse

chaw an ei thei bik lo. Chuvangin, fur laia an

kung leh hnahte ruahin a nan piah lamah, an

damchhungin an zung awmna huam chin hi

(Root zone) ah chuan a tawkin hnawng a

awm reng tur a ni. Hetah hian, kan hriatreng

tur chu, lei chhunga hnawng a awm tawk

theih nan chuan lei kha a thawl tawk tur a ni

a, chumi atan chuan thlai bul vel chu thlawh

paha rih phut tur a ni.

Thlai reng reng hian hnah 3-5 an neih

hun lai leh an par dawn lai velin tui an

mamawhna a sang bik tih hriat tur a ni.

Tichuan, thlai rah ]ha thar tur chuan an

mamawh tawk tui leh hnawng an hmuh ngei a

ngai. Chuvangin, thlai hmun kan siam dawn a

nih chuan ]hal lai pawha tui awm reng theih

dan tur ngaihtuah lawk ngei tur a ni. Tui leh

hnawng tel lo chuan leia an chaw ]ha awm

pawh an ei thei chuang lo kan tih tawh kha.

Mizote chuan a tlangpuiin, ]hal laia

thlai tui kan pekin, thlai bulah kan pe deuh

ber a. An hnah emaw a buk ]anga leih thlak a

]ha ber a, chutianga leih chu tum hram a ]ha.

Kan tunlai hunah phei chuan ni a sa tial tial a,

khua a lum tial tial a, chutih rual chuan kan

thlaite tui mamawhna pawh a sang ve zel tih

hriat tur a ni.

Eizawn nana thlai ching tur chuan huan

emaw Lo emawah tuikhuah ]ha tak leh tui

lakna hmanrua neih hmasak ngei a ]ha a, tui

pekna hmanrua Sprayer emaw, Drip System

emaw, Watering can emaw leh Sprinkler-te

neih sa vek chu a duhawm hle ang.

5: ENKAWL ZUI: Awle, Thiai rah ]ha

chhuahtir theih nana thil ]ul hmasa chi 4 kan

sawi ta a. Tunah chuan a pawimawh berte

zing a mi ‘Enkawl zui’ chungchang lo sawi leh

ila.

1) Thlai ten eng nge an mamawha an

tlakchham tih hre tura fan leh tlawh ngun tur.

2) Thlaite hian an thil mamawh reng reng

te chu hunbi taka mamawh an nih avangin a

hun taka an mamawhte pek tum ngei tur.

Entir nan : Hmarcha chu a ]iah a]anga kar

hnihnaah phun sawn tur a ni a. Chutih huna

phun sawn a nih loh chuan par turin a

inbuatsaih a, phun sawnnaah ]han a la hman

tawh lova, a rah pawh a ]ha thei tawh ]hin lo.

An par dawn lai, an tui mamawh zual laia

tui pek loh chuan an par tlem a,a par chhun

rah pawh a tein a pisil bik a ni.

3) Eichhetu rannung hmuh ve leh a tih

rem hna thawh nghal tur. Natna emaw hrikin

emaw an bawh tih hriat veleh chhan nghal

tur.

4) A kung buk lutuk tur hlawi thawl te, a

zar tliak paih te, a kung eng emaw vanga awn

tih ngilte chu hna pawimawh an tling bawk.

Awle, chipchiarin kan sawi hman lova.

Engpawh nise, a tlangpui kan sawi a. A hmun

thlan uluk te, Tui pek ]hat te, ni eng

chungchang te/Leilung buatsaih leh leilung

mil thlai chin te leh enkawl uluk chungchang

te kha ngaih pawimawh ni se, thlai rah ]ha

chhuahtir kawngah hma kan sawn phah ngei

ka beisei a ni.

- 13 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

PATCHOULI CHIN LEH ENKAWL DAN

Dr. Lalmuanzovi

Asst. Project Director MIP

Hun rei vak lo a]ang khan khawvel hmun tinah ram hmul damdawi leh thlai rimtui chin

hi uar ]an a ni a. India pawh hi a boruak leh leilungin a zir bawk a, heng thlaite hi an ching nasa

in, a ]ualto pawh hmuh tur tam tak a awm. Thlai rimtui ho hriak pai hi India-ah chauh lo pawh

khawvel hmun hrang hrangah an hlutin, man man tham takin hralhna tur a awm reng a ni.

Patchouli hriak hi thil chi hrang tam tak siam nan hman a ni. Perfume ]ha leh to chi te, eitur tih

rimtui nan te, hmai leh vun hnawih chi lam te, Sahbawn leh body powder, Cream, Agarbati (Vai

hal rimtui), rannung hnawh bona (repellent) leh thil dang tam tak atan an hmang ]angkai hle a

ni.

Thlai rim nei zing a mi Patchouli hi Mizote chuan kan la hmelhriat lo hle ang. Sandal-

wood, Rose, Jasmine te ang bawkin rim bik nei. Science thiamnain a siam chhuah ve mai theih

loh a ni. Hei vang hian Patchouli leh amah ang thlaite hian tel rimtui siamna leh thil dang an

hman ]hinnaah hian hmun pawimawh tak a luah reng dawn a ni. Kum 2005 April khan Mumbai

a]angin a ]iak chin pun tur lak a ni. Thingdawla Agriculture Department enkawl Demonstration

Farm-ah tih pun mek a ni a. Tun kum July thla hian loneitute phun theih turin a ]ang phun tur

neih hman tum a ni. Patchouli hi Asia chhim chhak Phillipines, Malaysia, Indonesia, China leh

India ramah te chin uar a ni a. Khawvelin Patchouli hriak kum khata a mamawh zat hi 1,000 MT

a nih laiin India ramah chuan 70-80 MT a ni. USA ah khuan kum tin 500 MT an lalut ]hin a ni.

Patchouli hi perfume leh rimtui chi hrang hrang siam nana an hman nasat em avangin,

India ram hian a mamawh khawp tawk a la thar chhuak lo hle a. Chuvang chuan rimtui siamtu

Company pawh hian an mamawh tam zawk chu Indonesia ram a]ang tein an la lei reng a ni. Hei

vang hian kan thar chhuah ang apiang chu Kelkar Company, Mumbai hian min leisak thei reng

dawn a ni.

Leilung leh Boruak ngeih zawng: Leilung eng ang pawh, tui hul zung zung thei a nih

phawt chuan Patchouli hi a ]ha duh vek a. Tui tlin reng theihnaa chin chuan thlai rulhut chi khat

‘Nematode’ a awm duh, he nematode hian thlai a tihchhiat ]hin avangin tui tlin theihnaa chin

loh a ]ha. A tlangpuiin hmun lum leh hnawng deuh, ni kang ]ha tak hmun a ngeih ber a, mahse,

thlai dang nena chin pawlh pawhin ni hlim deuhah pawh a ]ha duh tho. Mizoram boruak ang

lum lutuk lo/vawt luluk lo 250C - 350C a lum hi Patchouli chin nan chuan duhthusam a ni.

Patchouli hi ran leh ramsa ten a rim nat avangin an hnaih duh lo hle a, rannung thlai eichhetu

lakah pawh a him a ni. Phun tawh chuan a kumhlun avangin enkawl vak lovin sum hailuhna ]ha

tak a ni a, ni kang ]ha a mamawh ve loh avang hian thing lam chi thlai huana chinah pawh a

remchang hle. A hnah tih ro hi hun rei tak chhung a dah ]hat theih avangin hmun kilkhawr leh

hla tak a]ang pawhin a hralhna hmun thlenpui chungchangah harsatna a awm ve lo a ni.

- 14 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Leilung buatsaih dan: Hmun zawla

chin dawn chuan phun hmain vawi 2 tal leh

phut a ]ha. Bawngek lei]ha 12 Tons hi ]in

khat hmunah telh thei ila, a hmaa sawi lan tak

thlai rulhut (Nematode) ven nan Neem cake

telh thei bawk ila a ]ha.

Phun hun: Patchouli phun hi

Mizoramah chuan kum tluanin a tih theih a,

amaherawhchu, ]hal lai tui pek tur

hnianghnar tak awm lohnaah chuan fur ]an

dawn May thla tawp emaw, June thlaah emaw

phun hian a dam ]hain, a ]han a ]ha duh ber.

Ram ]in khat hmun atan hian Patchouli ]ang

phun tur 10,000 -12,000 a tawk. A kung inhlat

zawng atan chuan 30cm hi a ]ha tawk viau.

Patchouli hi thlai buk laih, hnah bial lam pang,

hnim chi khat ‘Japan hlo’ nen hian inang tak a

ni a. A ]hang duh hle. A phun tur pawh hi a

]ang, zung tlem nei sa hi phun sawn mai tur a

ni a. Tissue culture a]anga tih ]iah pawh chin

pun nan hman a ni bawk. India hmarchhakah

hian Patchouli hi a par ve ]hin a, mahse, rah

erawh a chhuah thu report a awm lo. Hei vang

hian tih pun nan chuan a ]ang hi hman a ni;

April-September chhungin a ]ang hlawi a,

thlai natna laka venghim turin Captafin chiah

a, Nursery-a vih phun tur a ni. Ni 45-60 hnuah

phun sawn theih a ni.

Tui pek dan tur: }hal laiin kar khatah

tui vawihnih pek tur a ni a, mahse, tui tling

khawpa pek loh tur a ni. Furah chuan a

hranpaa tui pek a ngai lo.

Lei ]ha pek dan tur hi sawi mai theih a

ni lova, a phunna tur leilung a zir te, lei hang

dan tein pek tam leh tlem a hril a ni. Bawngek

lei]ha pek tur zat chu sawi lan a nih tawh kha.

Mizoram hi organic state a puan a nih

vangin lei tih ]hat nan leh thlai venhim nan

damdawi (Chemical) lam hman hi a remchang

ta lova. Amaherawhchu, Patchouli hi eitur

atana chin a nih loh avangin rannung lak

a]anga thlai venhim nan Malathion emaw

Endosulphan emaw hman a ]ha. Heng

damdawi hian Pangang leh aphid lakah thlai a

vanghim a ni. Neem cake telh hian thlai rulhut

(Nematode) mai bakah hmuar lam chi thlai

tichhe ]hin pawh a dang thei a, hman ngei tur

a ni.

Patchouli hi buaipui vak a ngai lova. A

khat tawka thlawhfai, lei]ha pek leh seng hi a

nih deuh mai avangin thlai enkawl awlsam

tak leh ]ha duh tak, tha heh lo tak a ni.

A seng leh thar theih zat : Phun

a]anga thla 6 ah chuan Patchouli hi 1 mt a

sang a ]hang thei a, chuta ]ang chuan a seng

theih tawh a ni. A hnah hi a eng/uk hma ngeia

lawh tur a ni a, zing leh tlaiah boruak hnawng

tam hun lai (ruahsur lai) a seng hian a rim a

na bik. A kung hi a ]anga chhiar ]anin a chang

6-8 na vel a]angin a hnah/a ]ang lawh tur a

ni. A ]ang tan nan hian chem hriam ]ha tak

hman tur a ni a, a changah hian a chawr leh

]hin avangin hniam lutuka tan loh tur a ni.

Hetiang hian thla 3 hnuah a seng reng theih

tawh a, kum 3 chhung chu hlawk takin a thar

tawh dawn a ni. Fur laia seng hian hmuarin a

eichhiat duh deuh avangin seng zawh veleh

hmuar damdawia kah ]hin tur a ni.

Patchouli hnah/]ang seng chu

daihlimah ni 3-5 chhap darhin dah ro tur a ni

a. Dah ro hnu hi ]in khat hmun atangin kum

khat chhungin 10 MT a thar chhuah theih a ni.

- 15 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Patchouli hi thei chi hrang hrang - Balhla, Thingfanghma, Serthlum, Theihai karah te hian

phun ila, buaipui hranpa ngai hauh lovin sum hmunna ]ha tak kan neih belh thei dawn tihna a ni

a, Mizoramah hian i chhing uar ve ang u.

A Natna leh Enkawl Dan :

1) Leaf Blight : A hnah hmawrah a uk buangin a val a, a val chu lian telh telhin a thih phah

]hin a ni. A ven nan Dithane M-45 a kah tur a ni.

2) Root Knot Nematode (ThlaiRulhut) : A tirah chuan thlai hrisel nen hriat hran a har a,

mahse, a nasat hnuah chuan a ]han a ]hu a, a vuai ]hin. A nasat chuan a darh chak em em a, thlai

a thi phuk phuk ]hin. A ven nan leilung buatsaih laiin Neem Cake emaw Fuadon emaw telh a

]ha.

PACHOULI CHIN A HLAWKNA HMUH THEIH ZAT (Rs.) per Biga (37mx37m=1bigha)

HMANNA KUM KHATNA KUM HNIHNA KUM THUMNA TOTAL 1. Leilung buatsaihna 300.00 Nil Nil 300.00 2. Lei]ha man 600.00 500.00 500.00 1,600.00 3. Pesticides 150.00 150.00 150.00 450.00 4. A ]iak man 3,600.00 Nil Nil 3,600.00 5. A phun man 350.00 Nil 350.00 700.00 6. Hlo thlawh 600.00 1,500.00 1,500.00 3,600.00 7. Seng 450.00 500.00 500.00 1,450.00 8. Pho rona hmun siamna 1,000.00 Nil Nil 1,000.00 9. Tihro, pack & store 200.00 250.00 250.00 700.00 10. Misc. Expenditure 100.00 100.00 100.00 300.00

Total Expenditure (Rs.) 7,350.00 3,000.00 3,000.00 13,350.00

PRODUCTION OF LEAF PER BIGHA (37mX37m=1bigha)

ITEM

1. Hnah hring 3,000 Kgs 4,500 Kgs 4,500 Kgs 12,000 Kgs 2. Hnah dah ro 5:1 600 Kgs 900 Kgs 2,400 Kgs 20/- Per Kg. Rs. 12,000/- Rs. 18,000/- Rs. 18,000/- Rs. 48,000/- Less Total Expenditure Rs. 7,350/- Rs. 3,000/- Rs. 3,000/- Rs. 13,350/- (Cost of culivation)

NET RETURN Rs. 4,650/- Rs. 15,000/- Rs. 15,000/- Rs. 34,650/-

NET RETURN FROM THE PATCHOULI OIL

1. 100 Kgs dah ro Rs. 25,200/- Rs. 37,800/- Rs. 37,800/- Rs. 1,00,800/- @ Rs. 1,200/- P. Kg

Less Expenses of Cultivation Rs. 7,350/- Rs. 3,000/- Rs. 3,000/- Rs. 13,350/- Less Expenses of Oil Prod. Rs. 3,150/- Rs. 4,725/- Rs. 4,725/- Rs. 12,600/- @ Rs. 150/- P. Kg of Oil

Net return from Patchouli oil Rs. 14,700/- Rs. 30,075/- Rs. 30,075/- Rs. 74,850/-

- 16 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

K.V.K. HI ENG NGE? R. Lalramhluni, A.E.O

Mizoram buai kum 1964-1966 khan Education Commission, Government of lndia chuan

kut hnathawka eizawngte in zirna/intuaitharna tur institution din a ]ul zia hmuin ngaihtuahna

an lo seng ]an a, a hming atan “Agricultural Polytechnics” an lo vuah lailawk a, mahse, a hming

chu thlak leh in Krishi Vigyan Kendra (Agricultural Science Centre) an lo din ta a.

K.V.K. thil tum tlangpuite chu:

1. Agriculture leh a kaihhnawih (Vety, Fishery, Horticulture, Home Science, Bookeeping,

Sericulture etc) hnuaia eizawngte tan zirtirna (Vocational Trainning) pek.

2. Trainning pek bakah K.V.K. Scientist-te hian an subject concerned-ah mipuiin harsatna an

tawh leh a solve dan an zir chiang tur a ni.

E.g. Trainning Associate (Home Science) chuan thingtlang mite ei leh ina an lo hmasawn

nan leh an lo hrisel zawk theih nan ei siam dan ]ha leh hrisel zawk a zawn chhuah sak tur a

ni.

3. K.V.K. a tum bulpui ber chu thingtlang rethei tak tak, kut hnathawka eizawngte an lo

changkan a, an khawsak a lo awlsam ve theih nana an eizawnnaah thiamna tak tak pek a,

zirtir a ni.

K.V.K. kalphung tlangpui :

K.V.K hi kut hnathawktute inzirna awm chhun leh an harsatna thlen ve thei institution

hnai ber a nih avangin kalphung mumal tak neia duan a ni a,

i) K.V.K ti hlawhtlingtute chu kut hnathawka eizawngtute an nih avangin, K.V.K dinna turah

chuan kut hnathawka eizawng chhungkua ]ha hnem tawk an awm tur a ni.

ii) K.V.K a hlawhtlin theih nan Scientific Advisory Committee (SAC) related department

a]anga thlan member siam tur a ni a, he SAC hian kum tin vawihnih K.V.K. kalphung a dik

theih nan an ]hukhawm tur a ni.

iii) K.V.K. hi tam tak awm mah sela, a syllabus hi a inang tlang vek tur a ni tihna a ni lo. K.V.K

awmna district-ah loneitute mamawh ang angin a syllabus hi duan mai tur a ni.

iv) K.V .K hian tunlai thiamna thar ber ber a zirtir tur a ni a. Chuvangin, Trainning Associate te

hi a bikin an intuaithar reng a ngai a ni.

v) K.V.K a hlawhtlin leh zual theih nan a related department-te nen mumal takin thawhdun

ngei tur a ni.

- 17 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

NATIONAL FARMERS CONCLAVE, NEW DELHI

(2nd & 3rd December 2006) G. Ralmana

India ram Loneitu Pawl lian ber (apex body), Consortium (Confederation) of Indian

Farmers Association (CIFA) ten an buatsaih, National Farmers Conclave chu December 2 &

3, 2006 khan New Delhi-a India Agricultural Research Institute (IARI) Campus, Krishi Mela

Ground, Pusa-ah ropui taka neih a ni a. He Loneitute khawmpui lian hi Union Budget 2007-

08 buatsaih nana thil ]ul lo thlir lawkna (Pre-Budget Discussions 2007-08) atana koh a ni.

He khawmpui chhim tur hian Mizoram sawrkara Agriculture Department chuan loneitu pali

a tir a. Aizawl a]angin G. Ralmana; Lunglei District a]angin Pu P. C. Zonunsanga, Zobawk;

Kolasib a]angin Pu Jakawpa; Champhai District a]angin NI. K. Ramhmingliani Khawzawl te

kan ni. Pu J. Rothanga SMS, Aizawl in min hruai a, kal man leh ei man engkim min tum sak

vek a ni. Kan zingah nula fel tak a tel ve avang leh min hruaitu Pu J. Rothangan kan

hrehavvm hlau tak chunga, tlin taka min kaihhruaina avangin kan hlim tlang hlein ka hria.

November 28 zing dar 7-ah Aizawl

a]angin Maxi Cab-ah nuam takin Guwahati

thleng kan kal a. A tuk kan cham a,

November 30, zing dar 7-ah Guwahati

a]angin Rajdhani Express-ah kan chuang a.

December 1, dar 11: a.m. ah Delhi kan

thleng a, Mizoram House-ah kan thleng a,

tlai lamah bazar te kan va fang thuak thuak

a, House lamah a tuka Loneitu Pawl

Khawmpui hun nghak chuan kan chawl

hahdam ta a ni.

December 2, 2006 zing dar 9-ah

khawmpui neihna hmun kan thleng a.

Registration kan tihfel hnuah Pandal nuam

tak hnuaiah ]hutna kan rem a, mi 2000 aia

tlem lo ]hutna rem a ni. Min hruaitu

Pu J. Rothangan CIFA hruaitute hnenah

Mizoram a]anga aiawh kan telve thu a va

hriattir leh avang pawh a ni ang; kei chu

Platform lama ]hu turin min ko phei a, min

]huttir ve ta a ni. Hei hi ‘Thu tiam’ (Oath)

laknaa tel tura min tihna a ni ber.

Amaherawhcu, thutiamte lak a nih a, CIFA

Chairman Pu Sanat Mehta in Welcome

Speech a sawi zawh chuan State hrang

hranga Farmers Leaders-te chu thutawi

sawi tura koh an ni ta a. Kei pawh chu inrin

lâwkna awm hman lêk lo chuan min rawn

ko ve ta a. North East a]anga koh awm

chhun pawh ka ni nghe nghe awm e. He

Farmers Conclave-a kan lo telve theih

avanga lawmthu te leh Mizoram Farmers-

te pawh Indian Farmers Associations-te

nena inzawma thawhho kan duhziate ka va

sawi ta a ni. Ka hnua Tamil Nadu State

aiawha thusawitu phei chuan Tamil ]awng

ngatin a ni a sawi ni. Farmers

Representatives ten thu an sawi zawh hian

Dr. Mangal Rai, Director General ICAR-in

thu a sawi a. Hemi zawh hian CIFA

Souvenir tlangzarhna Pu Raghuvan Prasad

Singh, Union Minister of State for Rural

Development-in a nei leh a. Chumi zawh

chuan Khuallian Pu Sharad Pawar, Union

Minister of Agriculture in thusawina a nei

nghal a, Khuallian thusawi hi Vote of

thanks in a zui nghal a. Tichuan, chawhma

lam session chu zawh a ni ta a ni.

- 18 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Chawhnu lamah chuan Commodity

Group Discussions neih tur a ni a. Wheat

chingtu group te, Fu chingtu group te, Buh

chingtu group te, Sangha khawitu group te

leh group dang dang ten Hall hran hranah

sawihona neih tur a nih avangin kan tel ve

]ul lem lovah kan ngai a, House lamah kan

hahchawl ta zawk a ni. He khawmpui

neihna hmunah hian a duh apiang tan

chaw ei theih reng a ni a, thingpui pawh

duh hun huna va in tur a awm reng a ni.

Pandal sir lehlamah thlai chi ]ha bik

zawrhna leh thlai chin lam chanchin

ziahna lehkhabu ]ha tak tak zawrhna a

awm bawk.

A ni hnihna, December 3 (Sunday)-

ah chuan dar 9:30 a.m. ah session ]an a ni

a,

Sri P. Chengal Redy, Secretary CIFA in wel-

come Speech a sawi a. Nimin lama

Commodity Council hrang hrangte demand

thehluh a sawiho nghal a ni. Dar 1-2 PM ah

lunch neih a ni a, dar 2 p.m. a]angin

Valedictory Function neih a ni, CIFA

Chairman Sri Sanat Mehta in Welcome

Speech a sawi a. Hemi zawh hian M.P. pali-

Sri C. Rama Chandaiah te, Bela Gauda Patel

te, Chinda Mohan te leh Robert Kharshing

ten thu an sawi leh a ni. Minister of State

for Rural Development, Dr. R. V. Prasad

Singh leh Chief Guest Sri Saif-U-din Soz,

Minister for Water Resources in thu a sawi

a. Vote of thanks in a zui a, khawmpui chu

a ]iak ta a ni.

He khawmpui pawimawhna lam kan

sawi ve hlek loh chuan a kim hlel deuh

dawn a. Chu lam hawi thildang han

belhchhah leh hlek ila a ]ha awm e. Sawi

tawh angin Pre-Budget Discussions a ni a,

Plan 11-na nakkum a]anga ]an a ni dawn

bawk nen, loneitute hmakhua thlir ran

chunga ruahmanna siam anih theih nan

hengte hi tih tum a ni: Agriculmre Ministry

hnuaiah hian heng NABARD te,

Cooperative Banking te, Water Resources

te, Food Processing te, Environment te,

Commodity Boards te dah tura nawr a ni

bawk. Hengte bakah National Agricultural

Price Index te, Farmers hnena Commodity

Boards hlan te, Mininum Support Price chu

Remunerative Price a leh te leh Farmers

Welfare Fund siam te pawh rel a ni bawk.

Pre-Budget Discussions 2007-08 hi,

Farmers Associations-in Rajasthan-ah

October 29, 2004 khan an sawiho tawh a,

Andhra Pradesh-ah September 17, 2005

khan sawiho lehin December 6-8, 2005

khan sawiho a lo ni tawh bawk a ni.

Kum 1980-81 a]anga loneih lama

]an lakna tlahniam chho zel chuan

loneitute leh ram nei lova hna thawktute

dinhmun chu nasa takin a tihniamin,

harsatna a ti zual ta zawk a. Plan 9-na

(1997-2002) khan 2.1% in a tlahniam a,

Plan 10-na kal mekah hian 1.5% in a

tlahniam leh tawh a ni. Tichuan, heng kum

15 chhunga India ram sum leh pai

dinhmun siam ]hatna chuan Agriculture

leh thingtlang lam ngaih]hahna a rawn lan

chian tir hle a ni. Chumi awmzia chu India

ram loneitute sum lak luh leh loneitu ni lo

thildanga sum la luttute sum lak luh (GDP)

chu 1990-91 khan 32% a]angin 23% ah a

tlahniam a. Chutih rualin loneitute chu

58% an lo ni chho bawk a, an retheihna lo

zual zel ta pawh hi a mawh lo ve.

- 19 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

India ram hian buh leh thlai chin

theihna ram hactare maktaduai 193 a nei

a. Five Year Plan vawi 10 (kum 60)

chhungin hactare maktaduai 50.5 chauh

hman ]angkai a la ni. Hetianga ram neih

loh zau taka la awm avang hian mihring lo

pung zelah chhungtin ram neih theih a lo

te tial tial a. Kum 1970-71 a mi pakhat lo

zau zawng zawng average 2.3. ha. chu kum

2000-01 ah chuan 1.38 ha. chauh a lo ni ta

a ni. Hetih lai hian Economic Survey of

India 2004-a tarlan danin kum 1951-ah

loneitu maktaduai 69.9 an awm a, 2001-ah

chuan maktaduai 127.3. zet an lo tling ta a

ni. Hetih lai hian Economic Survey of India

2004-a tarlan danin kum 1951-ah loneitu

maktaduai 69.9 an awm a, 2001-ah chuan

maktaduai 127.3 zet an lo tling ta a ni.

Kum 50 chhungin a let 6-in an lo pung ta

tihna a nih chu. Ram neilo lah an pung tual

tual bawk si. Chuvangin Agriculture

hlamchhiah anih hian India mi

vaibelchhe 23 kan hlamchhiah tihna a ni.

Heti chung hian India sum leh pai dinhmun

(Economic) HIAN }HAN LAM a pan kan ti

thei ang em le?

Loneitute leh lo nei lova kawng

danga eizawngtute sum lakluh inthlauhna

hi tunah chuan 4:1 vel a ni. Khawpuia mite

leh thingtlanga mite sum dehral pawh a

inthlau nasa ngiang reng a. Ham]hatna

(social amenities) hrang hrangah lah an

inthlau tial tial bawk si. Hetiang ram

hmasawnna hna, khawpui lama a kal zawh

avang hian thingtlang mite rilru a na a ni.

Plan 11-na atana Planning Commission-in

sum leh paia hmasawnna 8-9% a hlânkai a

tumnaah pawh hian agriculture lam uar

anih loh chuan loneitute tan hlâwkna a

awm dawn lo a ni. Privitisation leh

khawvel huapzo hmasawnna te ringawt hi

chuan kan duhna min thlen zo dawn si lo.

India ram retheihna dinhmun (BPL),

NSS in a chhut dan chuan 1993-94 ah BPL

37% an awm a, 2004-05 ah 22% or 28%

an awm. Kum tin 0.8% or 1.3% in a

tlahniam tihna a ni. Kum 20 or 30 velah

chuan retheihna umbo a ni tawh ang. Hei

hi thlentir tak tak tur chuan China kan

khûm a ngai ang. China chuan retheihna

umbo tumin kum 35 zet Communist Patty

thuneihna hmangin Policy ]ha tak tak a

duang a. An loneitute GDP pawh hmân

a]angin India aiin a sang zawk fe tawh a ni.

Mahse, tun thlengin loneitute chuan

corruption chungchangah leh sawrkarin

an ram a chhuhluih sak avang tein lungawi

lohna an la lantir zel a ni.

Loneitute lungawina thlen turin

India chuan hengte hi a hriatreng a ngai

ang:

1. Rilru hah luat vanga loneitu tam

tak mahni intihlum te. Kum 1993 leh 2003

ah loneitu 1,00,248 mahni intihlum an

awm. Tuna Prime Minister Special Package

pawh hian loneitute intihhlumna a la dal

zo chuang lo a ni.

2. Sawrkarin hmanlai lo neih dan

tihbo a tumna leh WTO leh Foreign Policy

ten India loneitute rilru a tina zawk bawk.

3. Special Economic Zone (SEZ)

siam leh sumchang thlai (cash crop) lama

inleh tumna hian loneitute retheihna a

thlen a. Loneitute thawhrimnaa ram

- 20 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

intodelh nih hnuah pawh ramdang a]anga

eitur châwk luh tho tum a ]ha lo. Tam

lehzual thar chhuak tura Green Revolution

neih a hun.

4. NSS in loneitute Survey a neihah

India ram chhungkaw 48.6% loneitu an ni

a. Chhungkaw maktaduai 210 te chu leiba

nei an ni. Leiba nei tam zual State 3-te chu

Andhra Pradesh-82%,; Tamil Nadu-

74.5.%; Punjab- 65.4% te an ni.

5. Thingtlang loneitu 60% ]helh ten

Bank Account an nei lova, 21% velin Bank

Credit neih theihna an nei. Kum thuma a

leta pung thei policy hlawkpui thei an tam

lo tihna a ni. Chuvangin loneituten thawk

chhuak rei rui mahse, minimum support

price mai lo chu hlawkpuina an nei thei lo.

}anpuina dang an mamawh.

6. National Cencus 2001-in a tarlan

danin India ramah naupang kum 5-14 chin

vaibelchhe 1.26 an awm. Heng zinga tam

ber chu thingtlanga cheng, lo lama hna

thawk te an ni.

7. Primary school teachers leh

Primary Health Centre-a thawk 50% te chu

an hna thawk lovin an awm a. State

sawrkar hnathawkte pawhin thingtlang mi

retheite an thleng phak bik lo. Chuvangin

thingtlangah retheihna, bawrhsawmna leh

ei chhiat luat vanga natna a tam a ni. India

ram BPL 26% hi thingtlanga awm an ni.

Tichuan kan Delhi zin chu December

5 a]ang khan kal lama kan chuanna Rel

nuam takah haw lehin, Ni 8 khan dam

takin Aizawl khawpui kan lut leh ta a ni.

Kan zin chhunga senso zawng zawng, kal

man, ei man, ‘sight seeing’ atana senso,

chena sawrkar min duhsaknaah lawmthu

kan sawi a. A kal hote mai ni lo, he thu ziak

chhiartu zawng zawngte pawhin hlawkna

an neih nan duhsakna kan hlan a ni. Englai

pawha min veng a, min enkawltu Pathian

hnenah lawmthu awm rawh se.

- 21 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

SOUTH INDIA LAMTLUANG H. C. Lal Thansanga,

Saiha

Pathian leh Agriculture Department duhsaknain Farmer’s Tour-ah South India panin

Saiha a]angin Dt. 14.10.06 niah kalin, Aizawl ka thleng a. Kan Guide/Leader chu Pu Rawna,

Spl. Officer, S.W. Department a ni a, Pu Lalengliana A.E.O. (Agriculture) chu Assistant Leader

a ni. Tin, kei chu farme’s aiawhin Leader-ah appointed ka ni ve a.

Aizawl a]angin Dt. 16.10.06 dar 10:00

am-ah Airport kan pan a, Dar 1:00 pm-ah

Indian Airline ah thlawkin Dar 2:10 pm (50

mins.) ah S.C. Bose Memorial Airport (Dum-

Dum Airport ]hin kha) kan thleng a. Kan

riahna tur Mizoram House (Salt Lake) ah

Mizoram ruahmanna angin kan riak ta a.

Calcutta a]angin Howrah Rail Station-

ah pheiin Dt. 17.10.06 dar 12:00 Pm-ah

Howrah to Trivandrum Train Express-ah

chuangin South India lam kan pan ta a.

Dt. 18.10.06 ni-ah India khawpui pakhat

Steel Industry, Minerals, Mica, etc. a

hmingthang tak Vishakhapatnam (Andhra

Pradesh) kan thleng ta a. A ropuiin a nuam

khawp mai. Darkar khat lek kan chawlh

avangin rilru a kokim lo hle. Dt. 19.10.06

zing dar 6:00 am-ah Chennai (Tamil Nadu

State khawpui) thlengin, hetah pawh hian

darkar khat chuah kan chawl leh a. Chennai

a]angin Mizorama mi bawrhsawm zawng

zawngten India khawpui zinga an hriat lar

ber leh Miss Mizoram lo tling tawh zawng

zawng ten an ngaihsan ber Mother Teresa

tuallenna leh Damdawi In ropui a dinna

Vellore chu kan thleng ta a.

Hla phuahtuten, “Aw kallai kan ni i

chawl loving” an tih ang deuh khan, keini,

sorkar zara zin ve farmer’s tan chuan

thlahlel viauin, chak hle mah ila Vellore

khawpui chu kham lo tak leh damchhung

pawha ka hmuh leh in beisei lo takin kan

bye... bye... ta. Kawng lakah Jolarpet,

Junction te, Salem Junction ropui takte

kaltlangin kan tum ram leh kan Training na

tur Kerela, Palakad District, Palakad chu

hlim takin tlai lam 5:00 pm-ah kan thleng ta

a. Sorkar leh kan hotute ruahmansa

Malampuzha Resort nuam leh ropui takah

kan VIP thlen/mikhual ve ta a ni.

Mizorama ni chhuah dan ang chiahin

Dt. 20.10.06’ 5:30 am-ah ni chu a chhuak ve

in a ram mawi em em mai chu a en ta kul

mai a. Kan ]hianzain kan thova, a hmun

mawi deuh deuhah te chuan thlate kan la

kual zel a. Dar 8:00-ah Breakfast kan ei a,

kan ei zawh veleh khawvela hmun mawi leh

nuam, top ten-a tel pha, Tourist ho

tuallenna in KALKATTY NELLIAMPATHY

kan thleng ta rawih a. A nuamin a hlimawm

hle. International Holiday and Resort-ah

kan phu vang leh kan fel vang ni hauh lovin

monu angin min lo lawm lut ta a ni. Ni e,

hetah ngei hian alawm kan damchhung

pawha kan hmuh ngai loh tur hmun,

mumang pawha kan man phak ngai loh

hmunah Sorkar Agriculture Department

buatsaih Coffee, Tea, Kawlthei, Anthurium,

Bean, Balhla, etc., chin dante zirin min kal tir

tak chu. Chu a chhapah a Juice siamdante, a

- 22 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

jelly siamdante , a Pickle siamdante thlengin,

a hre chakte in awm anih pawhin inhrilh hun

zawng a la her mahna. Sawrkar Department

huaihawt chauh ni lovin, mimal huan leh

ropui leh hlawhtling em em kan fangkual

bawk a. A neitu hi POABS a ni. Private

Limited Company a din a. Ranrual leh

tuikhuahte pawh a siam bawk, thlai chin te hi

Organic Farming an nih avangin khawvel ram

tam takin an bengkhawn hle a. A enga pawh

chu nise Fertilizer emaw Chemical emaw a tel

lo vek.

Le, Bible-a kan hmuh angin helaiah

Bawkte pathum khawh ila, tih ang deuhvin

awm reng chu chak hle mah ila rem hek lo.

Dt. 12.10.06, 4:00 pm-ah chuan ngai em em

chungin boruak thianghlim leh nuam, Angelte

tuallen nana itawm fahran chu kan Bye…Bye

ve leh ta a ni.

Dt. 22.10.06 chu keini Christiante tih

]hin angin kan thlenna hmunah kan Pathian

hnenah urhsun takin Devotion, Pu Rawna’n

min hovin, Pu Tlana, Synod Upain min ]in a.

Chumi hnuah sight seeing-te kan nei leh a.

Dt. 23.10.06 niah chuan Kolkatta panin

kan lo haw ta a. Dt. 24.10.06 chu market nan

hun kan hmang a. Kan zin chhungin kan ei leh

in a ]ha bawk a, ka aia tlangval deuhte phei

chu an taksa a ]hain an infit em em tawh a.

Mizoram thlena duh berte hmuh hlan an

nghakhlel em em tawh mai a. Engpawh lei

sela kan nu tan tih a ni zo vek a, an thil lei leh

ei leh in zawng zawngah pawh an nute tana

]angkai tur hlir a ni berin ka hria. Ka dem

hlawm lo, an ]halai em hlawm alawm.

Chutiang bawkin ]henawm khawvengte pawh

bengvar lo chhuah ]heuh ula. South India

chanchin hre chak hle ma hula, lo insum hram

hram ula, a tuk lamah te hriat hun a la awm

chek ang, tih hi ka han chah hmasa duh che u

a ni e.

Pathian ruatsa ang zelin Dt. 26.10.06 ni

chu Kolkatta-ah pawh a rawn inher chhuak

veleh ta a. S.C. Bose Airport panin Prepaid

Taxi-in kan kal leh ta a. Indian Airlines bawk

chuan hlau leh khur chungin khitah chhum

zinna chung daihah sirva anga thlawk del

delin, rilru leh ngaihtuahna a kalding duh hle.

Vawi sawm thlawk tawhte pawn an

zawngchhang ngai lo. Kolkatta 11:30 and

arrived Lengpui 1:30 Mins.

Lengpui Airport a]angin Aizawl tluang

takin 2:00 pm-ah kan thleng ta a ni. Kan

zinpui ]hiante zawng zawng kha kan inhmuh

leh hma zawng atan ka mang]ha a; mahni

District chhungah Tirhkoh Paula te angin kan

hmuh leh hriatte kha sawi ]heuh turin ka

chah hlawm a. Mizoram Sorkar, a bik takin

min finance tu Social Welfare Department leh

kan ]hatna tura hma min lak saktu

Agriculture Department chungah ring takin

AMFU hmingin lawmthu ka sawi e.

SIGHT SEEING a ka thil hmuh leh

manhla tak tak ]henkhat chauh ziak ta ila.

1. Sultan Lal ropui rorelna fort

ropui leh a chhunga thilte.

2. Kerela State sorkar-ina Farmers

hmakhaw ngaia tuikhuah an siam ropui tak

tak pathumte.

3. A mi chengte rinawm zia entir nan

dawr tam tak hian kawngkhar atan Silpolin

chauh an hmante.

4. Mi nuai zathum (300) aia

tamah 60% Hindu, 15% Christian,

- 23 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

15% Muslim, 10% sakhaw dangte indip dal

lova an chengho theihte.

5. Primitive 8800 hnufual lutuk

leh khaw khat kan tlawh chanchinte.

6. V.C. aiah Panchayati raj.

7. Forest Department ten an

ramngaw an preserved ]hat dan.

8. A mi chengteah rualkhatin an

thianghlim bon top. (Kuhva khawr, sahdah,

khaini, etc.) hmuam leh chhak hmuh tur

reng reng an awm lova. A zuar pawh an

awm lo. (Primitives or Tourists tih loh chu)

9. Palakad dist. chhungah 80%

velin sa an ei lo. Vegetarian deuh vek an ni.

10. Govemment Building leh office

tih loh chu chhawnghnih aia sang sak phal a

ni lo. Restricted a ni.

A tawi zawngin engkim mai hi a bu

ang thlap vek a ni. I tlawh ve atan ka it

khawp mai. Ram nuam leh ]ha hi hmu ve lo

te hnenah chuan sawi ngaihnawm a harsa a,

a ]hain a nuam em em ringawt mai a ni..... !

tih bak chu...

Notes : Kan sawi hmaih hauh lo tur

chu Pu Lalramthanga Tochhawng, IA &

AS Commissioner, Government of

Mizoram nen Kolkatta a]angin thlawhna-

ah ]hu dunin kan kalna chanchin

tlangpui ka hrilh a; amah pawh a phur

hle a. Tour dang buatsaih leh hram a tum

thu min hrilh a, a lawmawm ka ti hle.

Chutichuan, Farmer’s dangte tan chance

]ha a lo inhawng leh dawn ta a, vawiina

kan thlai chin dan ai chuan naktuka kan

chin dan chu a ziaawm zawk ngei ka

beisei tlat a ni.

Ka lawm e.

- 24 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

AGRICULTURE SUMMIT 2006 DAIRY R. Lalhmingmawia

Lunglei, Pukpui

A hmasa ber atan ‘Agriculture Summit 2006’ New Delhi-a kal tura duhsak taka min

sawmtu, Pu Lalthansiama DAO Lunglei chuangah lawmthu ka sawi a. Tin, hetiang programme

pawimawh tak mai, ngaipawimawha chak taka bawhzui ]hin tute Pu Lalramthanga Tochhawng,

Commissioner leh Director chungah pawh Summit-a kalte aiawhin lawmthu ka sawi bawk a ni.

Agriculture 2006 a kalte hi Aizawl, Champhai, Kolasib leh Lunglei a]angin mipakhat

]heuh kan ni a. Hruaitu fel tak Manuni, AEO nen kan vaiin panga (mipa 2 leh hmeichhia 3) kan

kal a ni.

Dt 16th Oct 06(Mon): Pu Thankhuma,

Deputy Director, Agriculture (Extension)

Office-ah in hmuhkhawmna kan nei a.

Pu Thankhuma hian kan kal dan tur leh a

hmuna kan awm dan turte Instruction fel tak

min pe thlap a, fuihna thu ]ha takte min hrilh

bawk a, thingpui kan in hovin nuam kan ti ]an

hle.

Dt. 17th Oct 06 (Tues): Pu H. Than-

khuma Dy. Director hian Aizawl a]anga

Lengpui Airport kalna motor min ruahman

sak thlapah chuan dar 11:00 A.m-ah kan

chhuak ta a. Lengpui Airport a]angin dar 2:30

Pm-ah kan chhuak a, dar 3:15 Pm-ah NSCBI

Airport, Kolkata kan thleng a. Dar 6:15 Pm-ah

Kolkata a]anga Delhi dar 8:00 Pm-ah kan

thleng a, Mizoram House-ah kan innghat

nghal a.

Dt. 18th Oct 06 (Wed): Hemi ni hi

Programme ]an ni tur a ni a. Zing dar 5:00

Am-ah ka ]hianpa Nghaka nen Walk kan nei a,

Dar 7:00 Am velah kan inbualfai a, tin, kan

Summit neihna hmun tur, Vigyan Bhavan,

Maulana Azad Road New Delhi chu kan kal ta

vang vang a. Kan va thlen chuan Registration

kan ti fel nghal char char a. Kan ti zo chu kan

han lut mai dawn a, an lo phal ta reng reng lo

mai a. Vai pachal leh sap pachalte pawh lut

thei bik hek suh, kan phi buai hman hle a.

Kawngkhar hran hranah luh tumin kan kual a,

tumah luh phal an awm si lova, kan bei a

dawng hman ]helh tawh a. A chhan kan han

zawt chiang chu Prime Minister lo thlen vang

lek a lo ni a. Prime Minister luh fel hnuah

chuan kan lut ve ta hram a. A chhung kan lut

chu mi sang chuang fe tur mai hi an lo ]hu

]hup tawh mai a. Hall chhung lah chu a

boruak a nuamin a vawt deuh ruih mai bawk

a. Seat kan ]hu chu microphone set nena fit

thlap maiah kan han ]hu a. Keini hmarchhak

kila Farmer tan chuan zamna rum rum tur hi

a ni.

He kan khawmpui thupui hi

‘Agriculture Summit 2006’ (Reform for

Empowering the farmer) tih a ni a. A

pawimawhin a zau hle mai a, National Level

Programme a niin, mi pawimawh chin pawh a

subject Concern ang zelin an kim hle a ni.

Inaugural Session: Inaugural Ses-

sion-ah hian Welcome Address hi Smt. Radha

Singh, Secretary, Deptt. of Agriculture & Co-

operation Ministry of Agriculture, Gov't of

India in a nei a. Theme Presentation hi Mr. PM

Sinha, Chairman FICCI Agri & Rural

Development Comtt. in a nei leh a. Special

Address chu Shri Kanti Lal Bhuria, Hon’ble

Minister of State for Agri & Consumers affairs,

- 25 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Food & Public Distribution, Gov’t of India a ni

a.

Key Note Address hi Shri Sharad

Pawar, Hon’ble Minister of Agri & Consumers

affairs in a neih zawhah Inaugural Address hi

Dr. Manmohan Singh Hon’ble Prime Minister

of India-in a nei a. Prime Minister hian India

rama Farmer-te tih chakna tur leh hmasawn

theihna dan tur te, Open market chung

changah te dan thar fel tak rintlak ngei tur

ruahman thuai a nih tur thu a puan te chuan

kalte a ti phurin kut ben thawm a nasa ngei

mai.

Prime Minister chuan kum sawm hma

hian khawvel huapah Agriculture Production

sang ber leh Quality ]ha ber ni turin kan

inbuatsaih a. Chumi thleng tur chuan

Farmers, Private Sector, Public Sector-te

challenge min pe a ni. Tichuan, Vote of

Thanks hi Mr. Soroj K. Poddor, President,

FICCI an a hmang a. Tichuan, Inaugural

Session chu zawh fel a ni ta a. Hemi zawh hian

dar 1 :05 Pm - Dar 2:30 Pm - ah Lunch Break

kan nei a ni.

2:30 Pm - 4:30 Pm : Plenary Session

1-ah hian ‘Agriculture Reform and Its

benefits’ tih thupui hmangin Chairperson

Smt Radha Singh Secy, Deptt. Of Agri & Co-

operation Ministry of Agriculture Gov’t of

India kaihhruaina hnuaiah Presentation

hrang hrang, State level Marketing Reforms

tih leh Private sector investment in marketing

Infrastructure mithiam, Dr. Nachiket,

Executive Director ICICI Bank Limited leh

Mr. Gokul Patnaik Chairman and Managing

Director, Global Agri. Systems Private Limited

tih vel ten an rawn nei chu! keini ang tan

chuan ‘A sang em a, ka phak lo a ni’ tih hla bak

sak tur kan hre ve lo. Kan state-in kan

Practice ve loh an ni tlat hlawm si a.

4:45 Pm - 6:15 Pm : Plenary Session

II- ‘Indian Grain Balance and Food security’

tih thupui hmang a, Presentation-te chu

‘Grain Balance and Food Security

International Experiences’ tih chu Dr. Prabhu

L. Pingali, Director, ESA, FAO Rome Italy-in a

neih leh meuh hnu phei chuan ka buai zo vek

mai ni berin ka hria. Hemi hnu hian Question

& Answer hun a ni a. Punjab, Haryana, Kerela

lam ten zawhna zawh sen loh an neih laiin

keini North East lam chu Tuikuk zinga nei te

ber ang a maiin kan ngawi hle hle mai a ni.

Dt. 19th Oct 06 (Thurs): Hemi ni pawh

hian hun khat takin kan hmang leh a, Plenary

Session III:- ‘Technology Development and

Delivery’ tih thupui a ni ve thung a,

Dr. Mangala Rai, Director General, ICAR &

Secy, DARE-in a kaihruai a. Key Note Address

hi Mr. Geoffrey Pyatt, Dy. Chief of Mission,

American Embassy New Delhi-in a nei a.

Presentation hrang hrang, Public Private

Partnership in R&D and Extension tih te,

Technology Access and Deliver to Farmers tih

vel kha mithiam (a ngaihna hria) ten Slight

Projector fiah takah chart mumal nen an

rawn pho chhuak ]hin chu, Pathian thu ]ha

tak tak, thusawi thiam tak ten an sawi,

]henawmpa ngaihthlak atana kan duh ang

deuh hian kan ram Minister te leh Deptt. lam

hotu deuhte hian han ngaithla ve se, tih

duhna a lian zawk mah a ni. Presentation

hrang hrang kan sawi seng dawn lova,

‘National Spot Markets and the Fanners’ tih

te, Emerging Trends in Farm Insurance’ te leh

‘Role of Crops Insurance in mitigating

Farmers Risk’ phei hi chu hotu lian te zir

chian chi ngawih ngawih a nih hmel hle mai.

3:00 Pm - 04:00 Pm: Valedictory

Session : Kan Summit hun tawp lamah kan

thleng chho ta reng mai. Welcome Address

Mr. YK Modi, Pnot President FICCI in a nei a,

- 26 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Address on Recommendations of the Summit

chu Smt Radha Singh bawkin a nei leh a. Shri

Subodh Kant Sahai, Hon’ble Minister of State

Industries-in thusawina a nei a. Valedictory

Address-ah hian ‘Indian Agriculture in a

Globalized Regions - Challenges and

Opportunities’ tih thupui hian Shri Kamal

Nath, Hon’ble Minister of Commerce &

Industries Gov't of India chuan, ‘Agriculture

Summit 2006’ ‘Reforms for Empowering The

Farmer’ tih a khar ta a ni.

Dt. 20th Oct 06 (Fri): Hemi ni hian

Delhi khawpui fankualna kan nei a. Kutub

Minar, Indian Gate, Lotus Temple leh Red

Ford te kan en a. Heng hmunah hian

Foreigners an tam thei hle a, a rammi tan luh

man mipakhat tan Rs. 10/- a nih laiin

foreigner tan $5 (Rs. 250/-) vel zel a ni te ka

han ngaihtuah a. Tourism a]anga pawisa lut

tam dan tur te han chhut hian heng building

hlui pui puite hi sum chang thlai ai mahin a

hlu zawk alawm le, te ka ti rilru a.

An pute Shahjehan te, Akbara te leh

Ashoka te Moghul lal hote sulhnu chu India

sum hnar ber pakhat a lo ni ta reng mai a.

Heng an sak leh an siam lai hian, hetiang tur a

ni tih hresa hian an lo duang em ni ang? A nih

leh, keini kan pi leh pute hian thangtharte tan

hian sulhnu eng nge an neih ve? Tih te ka

suangtuah vel mai mai a. Kan pi leh pute hian

thlan thuk pui pui a, inphum leh sai ram

chhuah vel mai mai an atchilh lai khan,

thlangkawrvai hoten hmasawnna kawng

hrang hrang leh finna an lo neih thuk tawh zia

kan thil enho chuan min hrilh chiang hlein ka

hre bawk. Chuvangin, vawiin ni a, Mizo fate hi

i harh ve tawh ang u. Kan rama thil hlu leh

Tourist attaction kan neih theih dan tur leh

nakina thangtharte tana sum lak luh vena tur

thil hlu buaipui nachang hi i hre ve teh ang u

khai.

Hlawknate : Kan sawi tawh angin

Agriculture Summit 2006 ah hian thupui chu

‘Reform for Empowering the Farmer’ tih a ni

a. A hmun hi Vigyan Bhavan, Maulana Azad

Road, New Delhi a ni. He in lian pui chhungah

hian hall tih tham tak tak paruk a awm a.

Dining hall leh inthiarna zau leh nuam tak tak

leh office leh pawimawh tam tak a awm a ni.

Hetiang hmun changkang ka han hmu hi kei

pawh hlawk ka inti hle a ni. Tin, presentation

hrang hrang a]anga mithiam, a ngaihna

hriaten an han nei chu ropui ka tiin ka

ngaisang bon tawp. Khawvel huap leh Asia leh

National Level thlenga thil an hriat hneh zia

mawlh kha! Chu chauh chu a ni hleinem,

hmachhawp leh hmalam thlirna mumal tak

(Real vision) an neih ]hat dan te, slight a]anga

chart mumal lutuk an han show velte chuan

rualawh a tina hle mai! Kan Zoram mithiam

leh Policy makers te hian hetiang ang hian an

master ve a ngem? tih chu a ni.

Tin, State dangte hlawhtlinna leh

Farmer te tihchakna hmanraw ]angkai tak

tak, Farm Insurance lam te, Nation Spot

Market lam te, Bank lam ICICI, YES Bank etc.

te nena ]an lak hona mumal tak te nen.

Technology Development-ah chak takin an

kalpui lai hian, keini State hian eng chen nge

kan thlen ve tawh tih min ngaihtuah tir bawk

a ni.

Thunawi : New Delhi meuhah chuan

thil hi a va ropui em ka ti a ni. Chung zinga

]henkhat chauh han tarlang dawn teh ang.

1. Kawngpui : Kawngpui lian pui pui

leh thlur seng sungte, Over Bridge sei pui pui

leh mawi tak tak ka hmuh ruala ka rilru rawn

tinatu chu, Indian ]heuh ]heuh, State ]heuh

]heuh kan va inang love tih hi a ni mai.

2. Thingphun : Delhi khawpui zau leh

lian tak hi thingphunin a khat ti ila, kan sawi

sual lovang. Sorkar hmun pawimawh lai phei

- 27 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

chu Ngaw karah in an sa a ni ber a lawm ka ti

deuhva. Aizawl, Lunglei, Kolasib leh

Champhai te hian heng aia tam hi kan phun ve

theih ka ring, a pawimawhna leh a ]ulna kan

hriat phawt chuan.

3. Chaw : Nikhat niah Prime Minister

hminga buatsaih Lunch (Chhunchaw) kan han

ei chu, buaithlak tak a ni. Ka ]hianpa Nghaka

phei chuan, “Hnuk a ulh ]euh zawk a lawm le”

a rawn ti a. A ni taka, thil chi hrang hrang tam

tak kha, dawhkan fai tak mai leh seipui maiah

hian a in hung phei tuarh mai a. Lak thiam

pawh har tak a ni. Kan hotunu Manuni meuh

pawh a thleng rit tawh lutuk, lak tur la

tuihmel tak tak a la tam bawk si a. Mazuali ten

an lo buaipui hial a ni awm e. Thianpa Nghaka

pawh a tahtawlin a la phei zel a, Chaw (rice)

awmna a thlen meuh chuan dah ngaihna awm

tawh hek lo, Chaw chu ka ei lo mai ang zuk

han ti a.

Ka sawi tum tak zawk chu, Nghaka leh

Pi Manuni te thleng vumzia leh rihzia lam

aimahin, Mizovin chaw kan tih leh Vai chaw

chu a dang deuh tih hi a ni. Kan chaw ei

tuihnai em em mai kan ei lai a ka rilrua lo lang

chu Daniela-te ]hianzaho pawh khan heng

ang hi chu an hnar phal lovanga! Ka ti deuh

hial asin le.

Kan ruilo : Vigyan Bhavan meuh chu a lo

ropui hle mai a, a faiin a thianghlim em em

vek a ni. Sipai leh Security lam pawh an duty

uluk hle mai a. A luhna kawngkharpui te chu

darthlalang dum fim kuk mai te a ni a. Tin,

inkalpawhna atan te pawh hman vek a ni. Chu

kawngkharpui ngei maiah chuan kan han lut

ve zan mai a. Security lam ten min han

checked zawh chuan ]hianpa chuan thil

theihnghilh a nei nge, a tlan let thut mai a.

Chutah dalthlalang ri bur chu kan han hriat ve

leh kan lehhawi thuai a, ]hianpa lo pai phei

chawn chawn chu kan va hmu a. Security-ho

lah chuan thinrim chu sawi loh, ‘Sorry, sorr’

tih pah chuan an lo dawm tak ]awk ]awk

zawk a. A! darthlalang kha ]ha hle lo se chu!

Kan keh darh nual ang chu, mahse, kan rui

chu a ni hauh lo a nia. Delhi Airport-a, Ticket

bungrum khawpa kan tluk sawp dan te, kan

nula nalh hmuh te leh ]hianpain an nu

underwear a lei vel dan te chu ka sawi tawh

lo mai ang.

A tawp ber atan, kan hotunu Manuni

chungah kan lawm hle a, keini chinchang

hrelo leh experience neilo te min kaihhruai

dan a thiamin, a ]hahnemngaihna leh

management thiam avangin thlawhnaa kan

zin bakah, thlenna nuam takah te kan thleng

thei niin kan inhria a, a chungah kan lawm tak

meuh meuh a ni.

Tin, hetiang min buatsaih a, kan kalna

leh hawnna senso zawng zawng min tum sak

a, Programme ropui tak min hman tirtu

Agriculture Deptt. chungah pawh lawmthu

kan sawi bawk a. Pathian min vengtu leh min

hruaitu hnenah lawmthu awm rawh se.

- 28 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

KANGDAMDAWI vrs THINGANCHHEDAWNG Baby Lalremkimi

Senior Development Officer

Godrej Agrovet Limited Aizawl, Mizoram

Kangdamdawi, sap ]awng takin ‘Jatropha’ kan tih mai, hmanlai a ‘Palchawi’ emaw ‘Paldai’

tia hriat lar zawk chanchin hi bihchianna han nei teh ang u. A chin dan leh enkawl dan chu

zirchian vak a ]ulin ka hre lem lova. Thlai dang kan enkawl ]hin ai pawha enkawl awlsam, thlai

nung duh tak leh ]hang duang duh tak a, lei]ha nena enkawl loh pawhin duah takin a ]hang

duang thei a ni. }henkhat phei chuan hming thar vuahin ‘Samdala Thlai’ te pawh an lo ti hial a

ni. Hetianga thlai enkawl awlsam tak ni chung hian kan ramah hian Sawrkar leh Company-in

heti taka kan buaipui bawk si lai hian kan loneitute chuan kan huan hung nan emaw chauh tea

kan la hmang duh hi chu chhan leh vang ]ha tak a awm anih ka ring a. Heng a chhan leh vang nia

ka ngaih, rinhlehna leh zawhna hrang hrangte ka han chhawp chhuak a. Han ngaituah ho teh

ang u.

1. Thupuia ka hman ang khian

Kangdamdawi hi loneitu tam takte chuan kan

la ringhlel a. Tunhmaa Tung leh Teak ang

bawk khan zawi zawiin kan zuzi ral leh mai

ang tih kan hlauhthawnpui a ni. A dik a,

hlauhthawnpui tlak pawh a ni reng bawk a.

Amaherawhchu, tunhma lama thu kan kalpui

]hin ‘a chin lam hi han uar phawt ila, a

hralhna lam chu a awm chhawm mai ang’ tia

mawlmang taka kal tawh lovin ‘kan thar

chhuah ang angte min lei saktu tur awm

phawt sela, chumi hnu chuan kan ching tawh

dawn nia’ tiin Sawrkar leh Company ]angho

chuan hma a la mek tawh a ni. Sawrkar chuan

he thu nemnghehna atan hian Godrej Agrovet

Limited Company nen September Ni 14. 2005

khan Inremsiamna thuthlung, MOU chu a lo

sign pui tawh a. He MoU hi tawp thut thei thil

a ni lova, danin he MoU hi a phuar nghet tlat

a, he MoU hi a hlawhtling lo palh anih chuan

cheng vaibelchhe chuang inchawi tir theih

hial a ni a, loneitute ai chuan Godrej Agrovet

Limited-te hian he MoU hi a hlawhtling

lovang tih kan hlau zawk a ni.

2. Loneitute hian kangdamdawi hi kan

hlawkpui ve tak tak ang em? tih hi kan

rilruah a len leh em em ka ring bawk a. Han

zir chiang dawn teh ang u. Kangdamdawi hi a

]hatna tam tak a awm rual rualin a ]hat lohna

a awm ve bawk a. A ]hat lohna leh loneitute

kan hnualna ber nia ka ngaih chu MIZO PA

rilrem loh zawng takin thlai vawilehkhata

hlawk hluai chu a ni lem lo a ni. Mizo pa

chuan kan kum khat hnathawh hi a kum veka

thar nghal kan duh ]hin a, chutiang chu

Kangdamdawiah hian a hmuh theih lem loh a

ni. Kangdamdawi hi sawhthing nen han

tehkhin ta ila, sawhthing chu a rate san laia

kan hralh fu hlauh anih chuan kan hlawk

hluai a ni, amaherawhchu, a rate a fuh loh vek

vek chuan tha na tak chungin kg-ah Rs 11-

emaw Rs 3/- a kan hralh te pawh a ]ul ]hin a

ni. Kangdamdawi han thlir veleh ta ila, a

market chu a chiang sa vang mai a, I tuh

a]anga a kum 3 naah I rah tir ang a, a kum

3-na a]ang chuan a kung leh hmun ngai reng

a]angin, tuh ]hat, vah ]hat, sam fai leh thlawh

ngai tawh lovin kum 30 a]anga kum 50 thleng

I thar chhuah chu I ring thei a ni. Hnathawhna

- 29 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

ngelnghet leh sum hnar ]ha tak a ni a, mahse,

sawi tawh ang khan vawilehkhata thai hlawk

hluai ni lovin, a hlawkna chu kum telin kan

thar chhuah rei lama chhiar zawk tur a ni. Tin,

Kangdamdawi hi kan ching anih pawhin a

tlem berah hectare 1 (]in 2 𝟏 𝟐 ) hmunah chin a

ngai a, ]in chanve emaw aia tlemah kan ching

anih chuan a hlawkna hmuhchhuah a har

deuh. A tam lam erawh chu mimalin huan kan

neih zau lamah te leh enkawl kan inhuam

danah a innghat a ni.

3. Kangdamdawi hi lo Ching ta ila,

Hactare 1 (]in 2 𝟏 𝟐 ) hmun a]ang hian sum

engzat nge ka beisei ve ang? A hralhna rate

lam te hi? tih zawhna hi han ngaihtuah ho leh

ta ila. Kangdamdawi hmanga sum kan lakluh

zat tur han thlir ho ta ila. Lungthu (triangular)

anga phuna feet 6 inkar hlata phun hian

Hactare 1 (]in 2𝟏𝟐 ) hmunah kung 2500 a leng

a ni.

¥ Jatropha

6 feet 6 feet

sawhthing/

Aieng/

hmarcha etc.

Jatropha ¥ ¥ Jatropha 6 feet

Kan tuh a]anga kum 2-na thleng chu a sah

hlawi leh sihchhum nan hun kan hmang dawn

a ni. Lei a]anga feet 1-1𝟏𝟐 ah khan sah hlawi

tur a ni a, peng a lo insiam anga, kan sah

hlawi leh zel chuan peng tam tak a lo insiam

dawn a ni. Kandamdawi chu a peng tinah a

rah ]hin avangin peng 25-30 kan siam theih

chuan a rah pawh a hlawk zawk ngei ang. A

rah ]an kum khatna a]ang khan han chhut ta

ila, a tlem lamin kung khatah kg 2 a]anga kg 3

thar turin hisap ta ila. Kan hralhna rate hniam

thei ang ber Rs 5/- in chhut leh ta ila.

Example 1: Kg 2 x Kung 2500 = Kg 5000

Kg 5000 x Rs. 5/- = Rs. 10000/-

Example 2: Kg 3 x Kung 2500 = Kg 7500

Kg 7500 x Rs. 5/- = Rs 37500/-

He chhutna hi a tlem lam zela chhut a

ni a, Kangdamdawi kung pakhat, peng 25-30

nei hian a chi Kg 3 a]anga Kg 8 a pe chhuak

thei a ni. Tin, a rate hi Fix a la awm loh

avangin a rate hniam ber Rs 5/- a chhut a ni a,

Kg-ah Cheng 5/- ai chuan a man chu a

tlahniam dawn lova, a san lam erawh chu

Sawrkar leh Company leh Loneitute aiawh

]heuhte ]hukhawmina an rel tur a ni ang.

4. Kangdamdawi kan chin chuan a kum

thumnaah chauh a thar chhuah kan tel

dawn anih hmel a, kan tuh a]anga kum

khatna leh kum hnihna chhung kha eng

nge kan ei ve tak ang le? Hei hi zawhna

pawimawh tak a ni. Kan tuh a]anga kum

khatna leh kum hnihna chu sah hlawi leh

zikno sih chhum nan hun hman a ]ha a, a rah

tam tur chuan a peng kan siam hnem hmasak

a ngai a ni. A peng kan siam chhung kum hian

a karah sawhthing, aieng, hmarcha, thlasik

thlai leh buhte nen a la enkawl pawlh theih a.

Mahse, Kangdamdawi a lo awm takah chuan

kan thar chhuahte chu kum dang aiin a kiam

deuh hlek ang. Kangdamdawi karah hian

khuai pawh a enkawl pawlh theih bawk a ni.

5. A dawt leh atan chuan a tlem emaw a

tam emaw kan thar chhuah ang angte hi

Company-te chuan min lei sak ang em? tih

hi kan hlauhthawnna anih leh ngei ka ring a.

Godrej Agrovet Limited-te chuan MoU a kan

sign tawh angin, a tlem emaw a tam emaw,

Kangdamdawi chi Aizawl, Mamit leh Kolasib

District huam chhung a mi zawng zawng chu

- 30 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

Godrej Agrovet Limited Company-te hian an

lei vek dawn a ni. A tira bei tham te te kan lei

hian nakin lawkah chuan a tam zawk a hrin

chhuah kan ring ngei bawk a ni.

6. A rah kheh a harsa ang em? A zang si

a, kheh tam a va har awm ve? Kangdamdawi

hi a lo rah hian a hringa, a hmin hunah rawng

engin a rawn inthlak anga, rei lote hnuah lo

rovin, rawng ukin a lo inthlak a, a rawn khi

phek ]hin a ni. Awlsam tea hmehkeh zung

zung theih niin, a chi chu felfai takin a rawn

chhuak mai a ni. A rah pakhatah hian a chi 3 a

awm tlangpui a, a chi 1200-1500 hian kg 1 a

siam thei a ni. Kheh a harsat loh em avangin

khawl tam a awlsam a, puitling leh naupangte

pawhin awlsam tea kheh zung zung theih a ni.

7. Thlai dang tam tak aiin engvangin

nge Kangdamdawi hi ka chin ang? Tih

zawhna hi kan ngaihtuah pha lo pawh a ni

maithei a, han ngaihtuah ho leh ta ila. Kum tin

lo kan nei a, hah kul taia kumtluana kan

thawh hian kan thar chhuah nen han buk ta

ila, kumtluana kan tha sen zat nena

chawhrual chuan CHENG KHAT pawh kan

hmu mangin ka ring hauh lo a ni. A na kan ti a

ni maithei mahse, thudik ni miau hek.

Khawvel a inher danglam zel a, thil man te

pawhin san lam a pan ve tial tial zel a, kan lo

neih dan pawh kan thlak danglam a hun ve

bawk a ni. Kum tin ‘tlang’ lo neiha vah thar

‘Shifting cultivation’ bansanin lo ngelnghet

‘permanent cultivation’ lam hawi te pawh hi a

hun tawh a, kan ram leh tha pawhin min daih

zozai tawh lo a ni. Bengali sumdawng ang

deuhin lo kan neih pawhin a hralhna chiang

sa tur thlai enkawl hi a fuh tawh ber a. Thlai

kan chin/enkawlte pawh hi a thar chhuah a

tam leh a ]awih a tam mai mai lo ang maw tih

zawhna hi in zawt let ta vek ila a ]ha awm e.

8. Anih leh Godrej Agrovet Limited

Company hmalakna mek leh ruahmanna

zelte hi.... kan hriat chak tur leh hriat ]ul em

em a ni a. Godrej Agrovet Limited chuan

Office ngelnghet Khatla, Circuit Road, Tawrh

Bawm Office chungah a nei a. Thawktu pawh

Mizo vek lain, Agriculture lama mithiam tak

tak ten an ]hutchilh reng a ni. 2006 a]ang

khan Kangdamdawi bikah pawh Awareness

Campaign-te neiin, January ‘07 thleng khan

Awareness Campaign vawi 58 lai a lo

huaihawt tawh a. Khaw tinah VC te

hriatpuinain Jatropha Growers Society te din

puiin, Kangdamdawi ching ]hate tan Bank

Loan-te pawh lak theih turin ruahmanna a

siam mek a ni. Khaw tinah Kangdamdawi an

chin dante ngun takin a enpui zel a, a ching

]ha leh ching tam khuaah te chuan Collection

centre, hmun leh hmuna an hralh theihna

turin hmalak chhoh zel a tum a ni. A ching an

tam tawk a, a chi lei tur tam tham a awm hun

hunah a herna khawl pawh MoU a an sign

angin bun ngei a tum bawk a ni.

Zawhna kan tarlan tak leh theih ang

anga ka experience a]anga kan chhan ve tak

te hian Kangdamdawi Vrs Thinganchhedawng

tih thupui ka hman nachhan leh a chak zawk

nia ka puan chu inhriatthiam theih ngei ka

beisei a ni.

- 31 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

KEIMAHNI

‘A’ PROMOTION :

Heng SDAO te hi i/c DAO atan dah an ni.

1. Pu R. Lalnunzira, SDAO, Serchhip - i/c DAO, Serchhip.

2. Pu Lalengzauva, SDAO, Lawngtlai - i/c DAO, Lawngtlai.

‘B’ APPOINTMENT :

Heng mite hi NWDPRA Project hnuaiah Co-Organiser & Functionaries atan Contract Basis-a

appointment pek an ni.

1. John Vanrammawia, Co-Organiser.

2. Lal]hakima, Project Functionaries.

3. Vanrovi, Project Functionaries.

‘C’ TRANSFER & POSTING :

Sl. Name of Officers Present place of posting New place of posting

No. & Designation

1. J. K. Sawihmingthanga J.E., SDAO Office, Saiha DAE Office, Lunglei.

2. K. Lalbiakzuala J.E., DAE Office, Lunglei SDAE Office, Saiha.

‘D’ SUNNA :

Heng kan thawhpuite hian min boralsan a, pawi kan tiin an chhungte kan tuarpui em em a

ni.

1. Pi M. Saikaptluangi, Peon, Directorate of Agriculture, Aizawl - 11.11.06

2. Pu Lal]huamliana, G/S, DAO Office, Aizawl - 14.11.06

3. Pu Hrangsiama, Group ‘D’, DAO Office, Lunglei - 25.12.06

4. Pu Lalsina, Group ‘D’, DAE Office, Aizawl - 30.12.06

‘E’ PAWIMAWH DANG :

1. NI 15.12.2006 LAWNGTLAI D.A.O OFFICE THAR HAWN A NI :

Ni 15.12.2006 khan Pu H. Rammawi, Hon’ble Agriculture Minister chuan Lawngtlai DAO

Office thar a hawng a. Zoram ei leh bar intodelhna atan hmanraw ]ha tak anih dawn avangin,

Agriculture Department hnuaia hnathawktu zawng zawngte chu an thiamna leh an finna te Kut

hnathawktute tana hmang ]angkai zel turin a fuih a, kut hnathawktute pawhin taima tak leh

- 32 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

rinawm taka hna thawk a, thawktute ]awiawm thiam turin a fuih bawk.

Pu H. Rammawi, Hon’ble Minister hi Officer eng emaw zatin an ]awiawmin a hnung an zui a ni.

2. AGRICULTURE DEPARTMENT-A THAWK ZAWNG ZAWNGTE KUMTHAR INHLAN THARNA

LEH INFUIH THARNA NEIH A NI.

Vawiin - 19.1.2007 (11:00 A.M) hian Agriculture Department-a thawktu zawng zawngte

Kumthar inhlan tharna leh infuih tharna programme hlimawm tak Agriculture Conference Hall,

Aizawlah neih a ni a.

He kumthar inhlan tharna leh infuih tharna programme hman puitu Pu Lalramthanga

Tochhawng, Commissioner-cum-Director of Agriculture & Chairman, AGOSA chuan fuihna thu

]ha tak tak a sawi a. Agriculture-in hma kan lak dan pangngai rengte hi changkang leh hmasawn

zawnga kalpui thar a ]ul em em a, chumi atan chuan mithiam tak tak awmna Department a nih

avangin mithiam ten kan thiamna hmang ]angkai ila, Agriculture Department hmang hian

Zoramah ei leh bar kan lo intodelh ngei theihna tur hian ]an lak a ]ul zual a ni tiin a fuih.

Agriculture Department hi Technical Department a ni a, Doctor pawimawh ang thovin Technical

mithiamte hi in pawimawh a, in nihna hi Zoram tan in lek lam ngam tur a ni tiin a fuih bawk.

Agriculture Department hian kan mi pawimawh ber kan target group farmers (Zoram

mipui 70% vel) te hi kan ngai pawimawh tur a ni a, an tan kan thiamna zawng zawng hi kan

hmang tur a ni a ti. Agriculture-a mithiamte hian Zoram chhungah leh Agriculture Department-ah

chauh ni lovin, an thiamna hmang ]angkai turin tawlh chhuak ngam ila, private-a ding ngam turin

hmun zau zawk leh hna dang ]ha zawk kan zawng tur a ni tiin a fuih. Thawktu zawng zawngte

hian Zoram ei leh bara a lo intodelh theihna tur hian tih tur kan nei ]heuh a, tumah kan awl thei

lova, kan vaiin kan ]ang tlang anga, kan pawimawhna ]heuhte hriain kan thawk tlang dial dial a

ni tiin a fuih bawk.

He inhlan tharna leh infuih tharna inkhawm hi Dr. H. Saithantluanga, Deputy Director

(Planning)-cum-Vice Chairman, AGOSA-in a kaihruai a, Pu R. K. Nithanga, ASSO, Secretary i/c

Organisation & Fund Collection, AGOSA-in hunserh leh inhlan tharna ]awngtaina a hmang a,

Pu K. Lianzova, Deputy Director (Admn.), ECM, AGOSA-in Office inrelbawlna chungchang thu a

sawi a, Pu R. Zoramthanga, Asst. Agril. Information Officer, Secretary i/c Publicity, AGOSA-in

office awmdan mawi tih a sawi bawk a. Pi R. Lalhmingliani, Stenographer-in Pathian thua infuih

tharna a sawi bawk. Officer-te leh Staff ten Agriculture hmasawnna tur chi hrang hrang leh

inrelbawlna ]ha kan zawm turte an sawi bawk a ni.

He Programme hlimawm tak an hman hi Agriculture Department-a thawktu zawng zawng

ten nuam an tiin, zawngchhang thlak an ti hle a. Officer leh Staff pawh an kal ]hahnem hle a ni.

- 33 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

3. MAUTAM LO THLENG MEK HMACHHAWN TURIN, KUT HNATHAWKTUTE

HAM}HATNA ATAN MIZORAM SAWRKARIN AIENG CHIN BEIHPUI THLAK A TUM:

Mautam lo thleng mek hmachhawn turin leh kuthnathawktute ham]hatna turin Mizoram

sorkar chuan Aieng chin beihpui thlak a tum a. He programme hi a hlawhtlinna tur chuan

Mizoram tlawmngai pawl hrang hrangte ]awiawmna nena thawhho a ngai a. Chuvangin Mizoram

hmun hrang hranga Aieng chi leina tur a sem chhuahna tur thlan chhuah khuaah te hian Mizoram

Sorkar chuan Village Council, YMA, MUP leh AMFU-te thawhpuina a ngen a ni.

March ni 5-10, 2007 chhung hian a hnuaia Aieng chi leina tur khua 71 ruatah te hian lei

zawh vek tum a ni a, hemi hnu lamah chuan lei a ni tawh lovang. Aieng chi leikhawm sate hi

March ni 12-17, 2007 chhungin a chingtu turte hnenah sem chhuah nghal tum a ni. Aieng chi lei

khawmna tur khuate chu-

I. Khawzawl Horticulture Division -

1. Khawzawl 2. Khawhai 3. Ngopa 4. Champhai 5. Dungtlang

II. Lunglei Horticulture Division -

1. Lunglei 2. Hnahthial 3. }awipui N-II 4. Haulawng 5. Tlabung

6. Lungsen 7. Kauchhuah 8. S. Vanlaiphai 9. Thingfal

III. Serchhip Horticulture Division -

1. Serchhip 2. Thenzawl 3. East Lungdar 4. Khawlailung

5. N. Vanlaiphai

IV. Tuidam Horticulture Division -

1. Reiek 2. Darlung 3. Rawpuichhip 4. Lengpui

5. W. Phaileng 6. Mamit 7. Phuldungsei 8. Kawrthah

9. Zawlnuam

V. Lawngtlai Horticulture Division -

1. Sangau 2. Siachangkawn 3. Chhawntlangpui 4. Lawngtlai

5. Mampui 6. Diltlang 7. Bungtlang ‘S’ 8. Nghalimlui

9. Vaseikai 10. Devosora ‘N’ 11. Chawngte ‘P’ 12. Kamalanagar

13. Borapansury

VI. Saiha Horticulture Division -

1. Tuipang 2. Saiha 3. Niawhtlang

VII. Kolasib Horticulture Division -

1. Kolasib 2. Thingdawl 3. Kawnpui 4. Hortoki 5. Khamrang

6. Mualkhang 7. Bilkhawthlir 8. Vairengte 9. Lungdai 10. Serkawn

11. Nisapui 12. Lungmuat 13. N. Chaltlang 14. N. Hlimen

15. Bukpui 16. Thingthelh 17. Saipum 18. Zanlawn

- 34 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006

VIII. Aizawl Horticulture Division -

1. Aizawl South (Wholesale Market Ngaizel)

2. Aizawl North (Wholesale Market Hunthar)

3. Darlawn

4. Khanpui

5. Thingsulthliah

6. Suangpuilawn

7. Aibawk

8. Saitual

9. Ratu

Heng Aieng chi lei khawmna khua a]angte hian a tuam chin tur khuaah te semchhuah leh a

ni anga, Mizoram puma khaw 400 vel chu he Programme hnuaiah hian tuam chhuah tum niin

chhungkaw 21,000 vel chuan an hlawkpui thei dawn a ni.

Aieng chi hi Kg 1 Rs. 8.50 in a leikhawmna tur khuaah lei tur a ni a, Aieng chi chu a hriselin

a fai ]ha tur a ni. Aieng chi hralh tur chuan Buara him leh phui ]haah khungin a leina tur khua

hnai berah hun tiam chhungin a pe thei ang. Buara ipah chuan a hralhtu hming tarlan zel tur a ni

a, Aieng ni lo, thildang khung a nih chuan a leina pawisa pek an ni lovang. Buara ip hi a chi

hralhtu tum tur a ni a, Aieng chi man chu a hralhna hmunah pek nghal zel a ni ang.

Aieng hi a chingtu tur chhungkaw khat zelah 5 qtls zela sem tum a ni.

- 35 -

AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006