1. SHO601 SOSYAL HZMET KURAM VE UYGULAMALARI YRD. DO. DR. FLZ DEMRZ TOPLUM DETRME MODELLER Hazrlayan: Mehmet Can AKTAN N12225097 Ankara, 2013 T.C. HACETTEPE NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SOSYAL HZMET BLM

2. Ayn nehirde iki kere ykanamazsnz... Deimeyen tek ey, deiimin kendisidir. [Heraklitos] 3. Toplumsal Deime; yerleik insan ilikileri ve davran kalplar arasndaki farkllamadr. (Lundberg, Schrang ve Larsen) TOPLUMSAL DEME EVRM GELME LERLEME ADALAMA YOZLAMA YABANCILAMA 4. Gelime: Ekonomik anlamda byme, baarma, endstrileme, ilerleme, kalknma ve zenginleme gibi pozitif anlamlar tamaktadr. Evrim: 19.yzyldaki tarih felsefesinin sosyoloji zerindeki etkilerini gl bir biimde pekitiren biyolojik evrim teorilerinden alnmtr. adalama: Politik ierikli bir kavramdr. Daha ok bamszlama, uluslama, uygarlama, laikleme, modernleme ve kentleme gibi anlamlar ima etmektedir. Yabanclama: Kuralszlama, yalnzlama, saldrganlama, ka ve anlam yitimini anlatmaktadr. Yozlama: zlme, materyalistleme, srleme ve ruhsuzlamay ifade etmektedir. 5. 1) Boyutlar toplumdan topluma farkllasa da toplumsal deime her yerde olur: Baz toplumlar hzl, bazlar ise yava deimektedir. rnein; geleneksel toplumlarn temel karakteristii deiimin yaval olmasna karlk, gnmz toplumlarnda deiim olduka hzl yaanmaktadr. 2) Toplumsal deime bazen planl, fakat ounlukla da planlanm bir ekilde olur: Endstriyel toplumlar, herhangi bir tr deimeyi aktif olarak desteklerler. rnein; ulatrma ve hayat kolaylatrmay amalayan otomobil, yaygn olarak toplumu derinden etkilemitir. 3) Toplumsal deime uyumsuzluklar yaratr: Toplumsal deime hem olumlu, hem de olumsuz sonular dourmaktadr. Kapitalistler, verimlilii ve karlar artrd iin endstri devrimini memnuniyetle karlamken, proleterler ilerini kaybedebilecekleri endiesiyle bu ilerlemeye direnmilerdir. 4) Baz deimeler dierlerinden daha nemlidir: rnein; klk kyafette yaanan deimeler geici olmasna karlk teknolojik gelimeler toplumsal deimeyi ok daha kkl bir biimde etkilemitir. 6. Fiziki evre Faktr Kltrel Faktrler Teknoloji Faktr Dier Faktrler 7. Fiziki evre Faktr: Montesquieu, insanlarn huylarn, duyarllklarn ve davranlarn iklimle aklar. rnein; dalk blgelerin insanlar arlkl olarak hayvanclk ile urarken, ovalarda yerlemi olanlar tarmsal faaliyetlerde bulunmaktadrlar. Btn uygarlklarn uygun corafi koullarda ortaya ktna ilikin bir tez mevcuttur. Fiziki koullarn insanlarn hayatlarn deitirdikleri doru olmakla birlikte, toplumsal deimeyi corafyaya indirgemek doru deildir. Kltrel faktrler: nsanlar nasl dnyorlarsa genelde yle davranrlar. Dolaysyla insanlarn ayn zamanda dnce kalplarn ifade eden kltr, toplumsal deimeyi etkileyen faktrlerden biridir. Ancak kltr toplumsal deimenin tek belirleyici unsuru olarak grmek de doru deildir. Ksaca ifade etmek gerekirse; kltr toplumsal deimeyi etkiler ancak dier unsurlar da kltr etkiler. 8. Teknoloji Faktr: Teknolojinin toplumsal deime zerinde olaanst bir etkisi sz konusudur. zellikle kltrel ve ekonomik ynden pre-endstriyel uygarlk aamasnda bulunan kltrler, teknoloji sayesinde en ileri uygarlklarn deerlerinin adeta istilas altnda kalmtr. zellikle Tvnin yaygnlamas, geni kitlelerin duyu, dn ve davran biimlerini byk lde etkilemitir. Gnmz dnyasnda bireyler artk dnyay, teknolojinin sunduu pencereden grr hale gelmilerdir. Dier Faktrler: Baz sosyologlar toplumsal deime zerinde dururken bazlar da siyasal rgtlenme zerinde durmutur. rnein; Cumhuriyet dneminde Trkiyedeki politik rgtlenme, nemli lde toplumsal deiimin ynn etkilemitir. Buna karlk biyolojik faktrleri savunanlara gre ise, rklarn genetik zellikleri toplumlarn deiim srecini etkilemektedir. 9. A. BYK BOY MODELLER I. Organizmac Modeller II. Evrimci Modeller III. Diyalektik Modeller B. ORTA BOY MODELLER I. Yapsal-Fonksiyonel Modeller II. atma Modelleri C. KK BOY MODELLER I. Grupsal Modeller II. Bireyci Modeller 10. A. BYK BOY MODELLER I. Organizmac Modeller: a) bn Haldun ve Asabiyyet b) Danilevsky ve Tarihsel-Kltrel Varlklar c) Oswald Spengler ve Kltr Organizmalar d) Alfred Kroeber ve Kltr Kalplar e) Arnold Toynbee ve Meydan Okuma-Kar Koyma 11. a) bn Haldun ve Asabiyyet: (1332-1406) bn Haldun Sosyolojinin kurucusudur. (A.Comtedan da nce) lm-i Tabiat- Umran [Tabiat na Bilimi] Umran: nsanlarn, yeryznn yaama elverili yerlerinde, cemiyetler halinde bir araya toplanarak dnyay imar etmeleri. bn Haldun, devletlerin lmn kanlmaz grr. (bu adan tam bir organizmacdr) nsan toplumlarnn deimesinde corafya koullarnn nemini vurgulayan corafyac okulun tohumlarn atmtr. (Montesquieu olarak bilinir) Mukaddime adl kitabnda iklimlerin niin insan yaamna engel olduunu, lman iklimlerde uygarln nasl olutuunu anlatr. Marxn nl emek-deer kuramnn temellerini atmtr. Darwinin biyolojik evrim kuramnn da temellerini atmtr. 12. bn Haldun ayrca smrgecilik sonunda ortaya kan kltrel yaylmaya da k tutmutur. A.Comteda grlen bilimlerin snflandrlmas, bn Haldunda daha ziyade slama dayal bir snf niteliindedir. Asabiyyet Kavram: Birlik ruhuna dayal kuvvet anlamna gelmektedir. Kaynan akrabalk ve nesil kavramlarndan alm olup dayanma ve g sahibi olmay ierir. nsanolunun Evrimi: Gebelik Yerleiklik Kentlilik bn Halduna gre toplumlar doal bir evrim izgisini zorunlu olarak izlerler. bn Haldundaki evrim dncesi; doallktan uzaklaan, uygarlat oranda bozulup yozlaan ve kendi kendini yineleyen bir sretir. 13. b) Danilevsky ve Tarihsel-Kltrel Varlklar: (1882-1885) Danilevsky, 1869da Zaira adl Rus dergisinde yaynlanan Rusya ve Avrupa adl eseriyle kuramn ortaya koymutur. Danilevskye gre tarih, tarihsel-kltrel varlklarn dinamii ile belirlenir. Her uygarlk doar, kendi morfolojik ekillerini ve deerlerini gelitirir, bylece btn insanla katklarda bulunduktan sonra kendine zg temel zellikleri baka uygarlklarca izlenemden kaybolur. Danilevsky, insanlk tarihindeki gruplar 3e ayrmtr: 1) Tarihin olumlu insanlar ki bunlar tarihsel-kltrel tipleri ya da uygarlklar yaratrlar. Msr, Asur, Babil, Fenike, in, Hint vb. 2) Tarihin olumsuz insanlar ki bunlar yalanm ve lmekte olan uygarllar ortadan kaldrr ve gene hilie dnerler: Hunlar, Trkler, Moollar... 3) Herhangi bir neden ile gelimenin ilk aamalarnda duraklam ve ne yapc ne de ykc olabilmi insanlardr. 14. c) Spengler ve Kltr Organizmalar: (1880-1936) Spengler, kltrleri organizmalar olarak grr. Tarih bu organizmalarn ortak biyografisidir demektedir. Her kltrn ocukluu, genlii, ergenlii ve yall vardr. Her kltr kendi uygarln yaratr. Uygarlk ise kltrel organizmalarn son aamada ortaya koyduklar bir olgudur. Spengler, tarih boyunca 8 kltr saymtr: Msr, Babil, Hint, in, Klasik (Greko-Romen), Arap, Meksika ve Bat kltrleri. Spenglera gre, her kltr bir ana sembol ya da ana ilke ile belirlenir. Her kltrn bilim ve felsefesi, dnce ekli, sanat ve inanlar, davran ve yaay bu temel sembollerin niteliklerini tar. Bu yzden Spengler, tek ve evrensel bir matematiin, dinin ya da felsefenin varln kabul etmemektedir. Spengler, kltrlerin birbiri ardndan devirsel (cyclical) bir ekilde ortaya ktn ve birbirine ok benzeyen organizma nitelikleri tadn ifade etmektedir. 15. d) Kroeber ve Kltr Kalplar: (1876-1960) Kroeber, yksek kltrler dedii kltrlerdeki deime sorunlarn ve bu kltrlerin bilim, felsefe sanat gibi sistemlerini incelemitir. Kroeberin kulland ana yntem, her kltrdeki yaratc deha sahibi olan kiileri inceleyerek o kltrn deimesini lmek olmutur. Kroebere gre bir etkinlik balar, geliir, zirveye eriir, gerilemeye balar ve orada durur. Ondan sonra tekrarlanarak, taklit edilerek ya da azalarak sonsuza kadar devam edebilir. Kroeber, ele ald kltrleri bu geliim izgisine gre incelemi ve birtakm sonular elde etmitir. Bu sonular arasnda; her kltrn birden fazla gelime devresi olabilecei, sanat, bilim ve felsefedeki gelimelerin siyasal ve ekonomik gelimelere paralel olabildii fakat bu paralelliin her zaman grlmesinin zorunluu olmad gibi noktalar bulunmaktadr. 16. e) Toynbee veMeydan Okuma-Kar Koyma (1889-1975) Toynbeeye gre toplumlar fiziksel organizmalar gibi byrler, glenirler ve verimli hale gelirler. Fakat bu olgunlama srasnda rgtsel katlk, toplum herhangi bir meydan okuma ile karlaana dek devam eder. Toplum bu meydan okumaya boyun eerse yok olur. Kar gelerek bir cevap verir ise yeni bir dinamizm kazanr ve gelimeye devam eder. Toynbee, uygarlklar btnlemi toplumlarn bir sonucu olarak grr. Toynbeeye gre tarihsel bir inceleme, zaman ve mekan bakmndan birbirini izleyen tek tek olaylar konu olarak almamaldr. Tarihsel incelemenin konusu toplumlardr. Toplumlar, ulusal devletlerden daha yaygn olan varlklardr. 17. II. Evrimci Modeller: a) Gordon Childe ve Kltrel Evrim b) Herbert Spencer ve Mdahalesiz Evrim c) Auguste Comte ve Hal Kanunu d) Max Weber ve Karizma e) Emile Durkheim ve blm ile Farkllama 18. a) Gordon Childe ve Kltrel Evrim: (1892-1957) nsann hikayesini tarihin eski devirlerinden alarak inceleyen Childee gre; tarihinin ilerleme kavram, zoologlarn evrim kuram ile ayndr. Organik evrim ile kltrel evrim arasnda nemli benzerlikler bulunmaktadr. Kltrel ilerleme, hcrelerle ve kaltm yoluyla gemedii iin organik evrimden ayrlr. Kltr ve geleneklerdeki deimeler, bilinli kiiler tarafndan hzlandrlabilir ya da yavalatlabilir. nsan evrim izgisinde ilerledike hayatta kalma ans artar. nk ara-gere gelitirmekte ve bunlar doaya kar kullanmay renmektedir. nsan evrimindeki nitelikler, sonradan kazanlm niteliklerdir. Bu niteliklerin sonradan kazanlm olmas, onlar kaltm yolu ile kazanlan evrimin niteliklerinden ayrmaktadr. Ancak Childe, her toplumun ayn evresel koullara ayn ekilde tepkiler gstererek , ayn gelime izgisini izlediini kabul etmemektedir. Childe gre, her toplum gelitirmi olduu davran biimlerine gre, evreye, kendisine zg tepkiler gstermektedir. 19. b) Herbert Spencer ve Mdahalesiz Evrim: (1820-1903) Spencer, toplumu orta boy dzeyde bir organizma olarak grr. Bu organizmann (toplumun) gelimesi, byk boy dzeyde belli bir evrimdir. Toplum bu evrim srasnda gittike karmaklar, bnyesindeki ve paralarnn fonsiyonlarndaki farkllama artar. Bu farkllama sonunda, farkllaan paralar arasndaki karlkl bamllk da artar. Evrim sonunda ise toplum endstriyel bir dzene kavuur. Spencerin evrimi devaml bir sretir. Bu sre yalnzca gitgide artan bir eitlilik ve farkllamaya deil, ayn zamanda henz ulalmam bulunan bir mkemmellemeye doru da bir giditir. Organizma ve evrim kavramlarn toplumsal deime ve gelimeye uyarlayan Spencere gre; toplumlarn geirdikleri aamalar, belirsiz dzenlerden belirli dzenlere doru giden bir ilerlemeyi aka belirler. 20. c) Auguste Comte ve Hal Kanunu: (1798-1857) Comtea gre toplum, orta boy dzeydeki bir anlaya gre bir organizmadr. Toplumlarn incelenmesinde de ampirik bilimlerin pozitif yntemleri kullanlmaldr. Comtea gre toplum, birey ve aileden meydana gelmekte olup en kk birim birey deil, ailedir. Comte, aileyi birey ile toplum arasndaki kpr olarak grmektedir. Comtea gre toplumsal deime, birbiri ardna gelen aamadan meydana gelmektedir: Teolojik devre, Metafizik devre ve Pozitivist devre. Bu aamalar bir evrim eklindedir. Bilimlerde olduu gibi toplumlar da teolojik ve metafizik devrelerden geerek pozitif devreye ularlar. Comtea gre bu aama arasnda tam bir neden-sonu ilikisi bulunmaktadr. Her aama, kendinden nceki aamann zorunlu bir sonucu olduu gibi, kendinden sonraki aamann da hazrlaycsdr. 21. d) Max Weber ve Karizma: (1864-1920) Weber, karizma terimini; bireyi normal insanlardan ayran ve doa st, insan st ya da hi olmazsa istisnai birtakm kudretleri belirten kiisel bir zellik olarak tanmlamtr. Toplumsal deimeyi de bu zellie sahip kiilerin ortaya klar ile ilgilendirmektedir. Weber, toplumsal deimeyi kltrel ve toplumsal olarak 2ye ayrmaktadr. Toplumun kltrel deiimi, dorusal bir ynde, gitgide rasyonellie doru yol almaktadr. Byden bilime, oktanrclktan tektanrcla geiler, bunun rnekleridir. Weberin sosyolojisinde esas olan e, toplumsal eylemdir. Toplumsal eylemin anlaml olabilmesi iin de bu eylemin bakalarnn davranlar ile ilikili olmas gereklidir. 22. e) Emile Durkheim ve blm ile Farkllama: (1858- 1917) Mekanik ve Organik Dayanma: Durkheima gre toplumsal hayatn iki kayna vardr. Birinci kaynak; bilinlerin birbirine benzerlii, ikinci kaynak ise toplumsal iblmdr. Durkheim, toplumsal dayanmann gerek bir lye ve gzleme uygun olmayan manevi bir olgu nitelii tadn sylemektedir. Bu nedenle, dayanmay lmek iin baka ltler kullanma gerekliliini ortaya koyar ve hukuk kurallarnn byle bir gsterge tadn belirtir. 23. Toplumsal Deime: Durkheim temelde, toplumsal farkllamay ve dolaysyla deimeyi, iblmnn geimesine balamaktadr. blmn gelimesi ise nfus art ile doru orantldr. Durkheim toplumsal deimenin temelinde iblmn, dolaysyla teknolojiyi esas neden olarak grr. Durkheim btn toplumsal olgularn nedenini baka toplumsal olgularda arar. Ona gre,