Fehime YILMAZ KARATAŞPsikolojik Danışman

“Aile; anne-baba ve çocuklardan oluşan en küçük sosyal birim.”

ANNE BABA

ÇOCUK/LAR

EĞİTİMBireyin davranışlarının istenilen yönde değiştirilmesi sürecidir.

BİREY

aile

okul

toplum

İç içe geçmiş basamaklar birikimi olan eğitim içinde,

ailenin yeri ve önemi tartışılamaz bir gerçektir.

NASIL BİR AİLE?

Aile, İyi yada Kötü Tohumun Yeşerdiği Ortamdır…

Aile insan yaşamı üzerinde,

doğumundan önce başlayan ve

ömrünün sonuna dek etkisini

sürdüren bir kurumdur.

Toplumun kültür değerlerinin bir

kuşaktan diğerine aktarılması

biçimindeki temel eğitimsel işlevinin

yanında, aile özellikle okul öncesi

dönemde çocuğun yaşamında etkin

bir toplumsallaştırma kurumudur.. Okul öncesi dönemde çocuk, sosyal bir birey olmayı öğrenirken, aynı zamanda en küçük ayrıntısına kadar kopya edeceği bir modele gereksinim duyar. Kişilik gelişimi için gerekli olan bu özdeşim, aile içindeki yakın üyelerle gerçekleştirilir.

BESLENME

BAKIM

PSİKOLOJİK GELİŞİM

DUYGUSAL GELİŞİM

SEVGİ İHTİYACI

SAĞLIKLI ZEKA GELİŞİMİ

KÜLTÜREL DEĞERLERİ KAZANMA

EĞİTİM

Aile üyeleri arasındaki ilişkiler bireyin;

Kendine güvenmesini

Kendine ve diğer bireylere sevgi duymasını

Kimlik kazanmasını

Kişilik gelişiminiSosyal beceriler geliştirmesini

Topluma uyum sürecini

olanaklı hale getirir.

Anne- baba-çocuk ilişkisi

Anne-baba-çocuk ilişkisi, temelde anne ve babanın tutumlarına bağlıdır.

Anne babanın tutum ve davranışlarını oluşturan nedenler incelendiğinde tüm tavır alışlarda olduğu gibi, anne babaların çocuklarına takındıkları tavrın da bir öğrenme ürünü olduğu görülür.

Anne Babaların, Çocuklarına Karşı Tavırlarını Etkileyen Başlıca Faktörler Nelerdir?

Anne ve babanın zihinlerindeki çocuk modeli (hayali çocuk) ,

Toplumun kültürel değerleri,Anne babanın üstlendiği ebeveyn rolü ile

ilgili olarak kendisini yeterli hissedip hissetmediği,

Çocuklarının sayı, cinsiyet ve kişilik özelliklerinden memnun olup olmamaları.

Anne ve babanın kendi çocukluk yıllarındaki deneyimleri,

Aile içinde eşler arasındaki ilişkinin niteliği.

Aşı

rı O

tori

ter

ve

Reddedic

i A

ile

Aşır

ı H

oşg

örü

lü

Aile

Aşır

ı K

oru

yu

cu

Aile

Tu

tars

ız A

ile T

utu

mu

Mü

kem

meliyetç

i A

nn

e B

ab

a

Gü

ven

Veri

ci,

Deste

kle

yic

i A

ile

1. Aşırı Otoriter ve Reddedici Aile Tutumu

Çocuğa söz hakkı tanınmaz.

Uygulanan kuralların mantıklı bir açıklaması yoktur veya olsa da çocuğa açıklanmaz.

Kurala uymayanlar cezalandırılmalıdır görüşü hakimdir.

Eleştiri ve aşağılama çok sık görülür.

Sürekli çocukların yanlışları vurgulanır, olumlu hareketleri görmezden gelinir.

Çocuğa şefkat, sevgi, sıcaklık verilmez,

Aşırı Otoriter ve Reddedici Aile Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine

Etkileri

Çocukta kendine güven duygusu oluşmaz.

Pasif ve edilgen bir kişilik sergilerler.

Yaratıcılık engellenir. Hata yapanlar mutlaka

cezalandırılmalıdır görüşünü benimserler.

Rutin ve sınırları belli olan iş ve meslekleri seçerler.

En küçük bir hatada bile hoşgörüleri olmayabilir.

Okul yaşamlarında fazla başarılı olamazlar.

Anne-babalarının (veya bir otoritenin)olmadığı ortamlarda kendilerini boşlukta hissederler ve bir otorite bulma arayışı içine girerler.

2. Aşırı Hoşgörülü Aile Tutumu

Çocuğun aşırı hareket ve davranış serbestliği vardır.

Kurallar yok denecek kadar azdır.

Aile ‘yaşayarak öğrensin’ mantığını sürdürerek müdahalede bulunmaz.

Çocuğa tanınan haklar sayısız, görev ve beklentisi en az düzeydedir.

Aile kimi zaman göz dağı verip, cezalandırır. Fakat hiç bir konuda caydırıcılık söz konusu olmaz.

Anne-baba çocuğun davranışının yanlış olduğunu görse bile ‘özgür olmalı’ anlayışı ile hareket ettiğinden müdahale etmez.

Bu tür tutumlar,genellikle orta yaşın üstünde çocuk sahibi olan ailelerde ya da tek çocuklu ailelerde görülür. Anne babaların bu aşırı hoşgörülü tutumları çocuğun onlara hükmetmesine ve çok az saygı göstermesine neden olur.

Aşırı Hoşgörülü Aile Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkileri

Anne-babasına hükmeder ve onlara çok az saygı gösterir.

Bencil ve şımarık olur.Eleştiriye açık değillerdir. Başkaldırıcı olur ve toplum dışı

davranışlar sergiler.Kuralsızlığa alışan çocuklar, okuldaki kurallarla

karşılaşınca okula ve arkadaş çevresine uyum sağlamakta zorluk çekebilirler.

Her istediklerini elde ettiklerinden bir süre sonra yaşadıkları doyumsuzluk ileride zararlı alışkanlıklar edinmelerine sebep olabilir.

3. Aşırı Koruyucu Aile Tutumu

Bu ailelerde anne-babalar çocuğa gereğinden fazla özen gösterip onu denetim altında tutarlar.

Çocuğun başına kötü şeyler gelir diye kendi başına bir şeyler yapmasına izin vermezler.

Çocuğun tüm ihtiyaçları büyükleri tarafından karşılanmaya çalışılır.

Aşırı Koruma Nasıl Olur?

Okul çantasını hazırlamak. Giysilerini seçmek ve giydirmek.Üşütür diye fazlaca giydirmek.Çocuk kendi yiyebilecek yaşta iken annenin

yedirmesi.Gereğinden fazla yemek yedirmek.Okul sevisini her kaçırdığında kendi götürmek.Düşmesine,koşmasına,gözden uzaklaşmasına

izin vermemek.Hata yapmasına izin vermemek,yanlışlarını

fazla ayıplamak.Ailenin tüm yaşamını çocuğun

etrafında,çocuk-odaklı sürdürmesi.Baba çocuk arasındaki iletişime sürekli

müdahale etmek.Aşırı kontrol etmek.

Aşırı Koruyucu Aile Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkileri

Çocuğun aşırı bağımlı,ürkek,çekingen ve güvensiz bir kişilik geliştirmesine neden olur.

Çocuğun hatalarının sonucunu yaşayarak öğrenmesine izin verilmez,sorumluluk duygusunun gelişmesi engellenir.

Çocuk ileriki yaşamında karar almakta ve uygulamakta zorluk çekeceği gibi yaşama karşı içinde bir korku oluşturur.

Çocuğun kişiliği gelişmez.İnatçı,istediğini tutturan,mantıksız kavgalar çıkaran,çabuk mutsuz olan bir çocuk ve ileride benzer niteliklere sahip bir yetişkin olur.

Çevresindeki insanlarla iletişim kurmakta güçlük çeker.

Karşılaştığı sorunlarla başa çıkamayacağına inanır ve sürekli hata yapma eğilimi içindedir.

4. Tutarsız Aile Tutumu

Bu ailelerde çocuğun yaptığı bir davranış bazen çok sert bir tepki alabilirken, bazen de çok olumlu karşılanabilmektedir.

Tutarsız anne babanın iki çocuğuna karşı farklı tutumu ya da anne babanın kendi eğitim tarzlarındaki farklı tutumları çocukları olumsuz yönde etkileyebilir.

Tutarsız Aile Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine

Etkileri

Bir davranışın kimi zaman ödüllendirilmesi kimi zaman da cezalandırılması çocuğun ne zaman, nerede, ne yapacağını bilememesine yol açar.

Çocuk hangi davranışın nerde ve ne zaman yapılmayacağını kestiremez. Ayrıca yaptığı davranışın doğru olup olmamasından daha çok “Ne zaman yaparsam cezadan kurtulabilirim “ düşüncesiyle ilgilenir.

Kendi görüş ve düşüncelerini aktaramazlar. Çocuk kendini kanıtlamak ve dikkatleri üzerine çekmek için, ürkek, yumuşak huylu,

söz dinleyen ya da kendi benliğini ve bağımsızlığını göstermek için kavgacı, sinirli bir çocuk olabilir.

Zamanla çevrelerindeki insanlara güvenmeyen, her şeyden şüphelenen, kararsız bir kişilik yapısı geliştirebilirler.

5. Mükemmeliyetçi Anne Baba Tutumu

Anne baba çocuğundan her şeyin en iyisini bekler. Kendi gerçekleştiremediği yaşantıları çocuğunun

gerçekleştirmesini ister ve çocuk olduğu gibi kabul edilmez.

Aile, bedensel ve zihinsel yönden beklentileri karşılaması için çocuğu kapasitesinin çok üstünde eğitimlere tabii tutar.

Çocuktan aşırı titizlik ve temizlik beklenir. Kurallar ve kalıplar belirlenir ve çocuğun bunlara mutlaka

uyması beklenir. Çocuğa bütün çocukça davranışlar yasaklanır. Arkadaş

seçimi de aileye aittir.

Mükemmeliyetçi Anne Baba Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkileri

Aşırı titiz yada tam tersi dağınık çocuklardır.

Kendilerine güvenleri yoktur.Başarısızlığa uğradıklarında kolayca hayal

kırıklığı yaşarlar. Yanlış yapmaktan korkarlar. Okuldaki sıraları hep derli toplu,ders

aralarında ödev yapan, grup çalışması yapmak gerektiğinde şikayet eden,bir işi tam yapmak için günler öncesinden çalışmaya başlayan çocuklardır.

6. Güven Verici ve Destekleyici Aile Tutumu

Sevgi, saygı, huzur, güven ve şeffaflık olan ailede çocuk tüm yönleriyle kabul edilir.

Anne baba davranışları ile çocuğa uygun birer modeldir, alacağı kararlar konusunda serbest bırakır.

Aile içinde kurallar ve sınırlar herkes için ve hep birlikte belirlenir ve bu sınırlar içinde çocuk özgürdür.

6. Güven Verici ve Destekleyici Aile Tutumu

Kuralların mantıklı açıklaması yapılır. Aile fertlerinin hepsinin eşit söz ve oy hakkı

vardır. Aileyi ilgilendiren kararlar birlikte alınır. Her

konuda çocuğun düşünce ve fikirleri dinlenir. Anne baba birbirlerine ve çocuklarına karşı

olan duygularında net ve açıktır.

Güven Verici ve Destekleyici Anne Baba Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine

Etkileri

Sosyalleşmiş, işbirliğine yatkın çocuklardır.

Arkadaş canlısı ve duygusaldırlar.

Sosyal açıdan dengeli ve mutlu bireylerdir.

Özgüvenleri yüksektir, sorumluluk sahibidirler,

Kendine ve başkalarına güvenir.

Yaratıcı ve bağımsızdır,

Kurallara ve otoriteye saygı duyar.

Aile çocuğun doğuştan üyesi olduğu en küçük toplumsal kurumdur. Çocuk ilk toplumsal davranışları, aile üyeleri ile etkileşim kurarak ve onları taklit ederek öğrenir. Aile yaşamının çocuk üzerinde en fazla etkiye sahip yaşantılardan oluştuğunu kabul edersek, aile içi ilişkilerin, çocuk yetiştirme sürecindeki ebeveyn tutum ve yaklaşımlarının, bireyin kişiliğini de nasıl etkileyebileceğini görürüz

Anne ve baba arasında iyi bir ilişkinin olması ailedeki eğitimi etkileyen en önemli sebeplerdendir. Yani;“Çocuğun kendi kendini yöneten, yüksek benlik saygısına sahip, doyumlu bir birey olarak gelişmesi, büyük ölçüde ona sağlanan fırsatlara ve anne-babanın yaklaşımına bağlıdır” (YAVUZER, 1999, s:56).

  Anne-baba çocuk ilişkileri ,içinde yaşanılan toplumun etkisi ile şekillenir.Türk aile yapısına bakıldığında genelde otoriter kısıtlayıcı ,aşırı koruyucu ve kontrol edici bir yapının öne çıktığı ve bu yapı içerisinde kurallara uygun davranışların kabul görüp ödüllendirildiği, aktif, sorgulayıcı, atılgan davranışların cezalandırıldığı görülmektedir. Böylelikle toplumumuzda çoğunlukla pasif ve söz dinleyen çocuklar anne-babayla olumlu ilişkiler içerisine girmekte, kendi görüşlerini ifade edebilen aktif ve girişken çocuklar ise çatışma kaynağı olmaktadır. Bu çatışma sonucunda bazen ebeveynler baskın çıkar, çocuk kaybeder, ya da çocuk baskın çıkarak anne babasına kaybettirir. Burada en güzel ve sağlıklı çözüm ,içinde -kaybeden tarafın olmadığı-bir yöntem üretebilmektir.İhtiyaçlar karşılıklı dile yetirilmeli ve sorun iki tarafın kabul edebileceği şekilde çözümlenmelidir.

Önemli olan mükemmel bir anne baba olmak değildir. Bu konuda kendini geliştirme isteğini duyan ve çaba harcayan; yaptığı hataları gördüğünde bunda ısrar etmeyerek, hatadan dönme olgunluğunu gösterebilen ana-baba olabilmektir.

Kaynaklar:1. Çocuk Ve Suç / Doç. Dr. Haluk Yavuzer 2. Bebeklikten Yetişkinliğe Çocuğun Duygusal Sorunları /

Dr. Lee Salk3. ilgaz.meb.gov.tr/rehberlik/113_Aile_ve_Toplum.htm -

28k 4. orgm.meb.gov.tr/Rehberlik/RAM2006/

RAMlardanGELENLER/6bAILE_MODELLERI.ppt –5. www.rehberliknet.net/index.php?pid=182 - 232k – 6. sivasram.googlepages.com/annebabaocukiletiimi.pdf7. web.iyte.edu.tr/sks/Sosyal_Hizmetler/

anne_baba_tutumlari.pps –8. www.psikoloji.gen.tr/ogrenme/index_dosyalar/

egitim.htm - 69k -