YETENEK KEŞFETME YETENEK KEŞFETME MODELLERİMODELLERİ

Prof. Dr. Mustafa Ferit ACARProf. Dr. Mustafa Ferit ACAR* Bu metin Antalya da yapılan 6. Futbol ve Bilim Dünya * Bu metin Antalya da yapılan 6. Futbol ve Bilim Dünya Kongresindeki İngilizce sunumun özetlenmiş tercümesidir..Kongresindeki İngilizce sunumun özetlenmiş tercümesidir..

YETENEK NEDİRYETENEK NEDİRBelli bir alanda normalin üzerinde, ancak henüz tam olarak gelişmemiş özelliklere sahip olmaktır. Daha geniş olarak şöyle açıklayabiliriz; bireyin daha genç yaşlarında, spor, sanat ve çeşitli bilim dallarında kendi yaşıtları arasında ortalamanın üzerinde iyi bir performans göstermesi özelliğidir.

Yapılan bir çok araştırmada belli bir yaş grubu içinde, ortalamanın üzerinde olan kişi sayısının % 5-6 arasında olduğu saptanmıştır.

Spor bilimleri ansiklopedisine göre, yetenekli sporcu; normal ölçüleri aşarak, belirli bir yönde ilerleyen, kalıtımla gelen ve henüz tam olarak gelişmemiş özelliklere sahip bir sporcudur.

Yetenek büyük ölçüde atalardan genetik olarak alınan bir özelliktir.

Yetenek belki erken yaşlarda tam olarak saptanamayabilir fakat yetenekliliği gösteren bazı ipuçları mutlaka vardır.

Bu erken ipuçlarını yakalayabilmek yeteneğin geliştirilmesinde anahtar faktördür.

FUTBOLDA YETENEKFUTBOLDA YETENEK

Futbol gibi takım sporları doğası gereği karmaşık bir Futbol gibi takım sporları doğası gereği karmaşık bir yapıdadır;yapıdadır; antropometrik, fizyolojik, algısal ,psikolojik antropometrik, fizyolojik, algısal ,psikolojik ve teknik yeteneklerin performansa katkısı ve teknik yeteneklerin performansa katkısı bulunmaktadır. Bütün bu yeteneklerin stratejileri bulunmaktadır. Bütün bu yeteneklerin stratejileri kapsayan taktik öğelerle birleştirilmesi gerekir.kapsayan taktik öğelerle birleştirilmesi gerekir.

Genetik avantaj: Genetik yapı sporda başarı için en önemli avantajdır. Biyologlar ve davranış bilimcileri genetik yönün futbol gibi Biyologlar ve davranış bilimcileri genetik yönün futbol gibi

bir sporda performans için en önemli ayırt edici faktör bir sporda performans için en önemli ayırt edici faktör olduğunu belirtmişlerdir.olduğunu belirtmişlerdir.

Belirli göstergeler: Elit genç futbolcular akranlarına göre daha büyük biyolojik yaşa ( daha fazla fiziksel olgunluk ) sahiptirler. Bir çok antrenör bu faktöre dikkat etmektedir ancak sadece bu faktörü dikkate almak yanıltıcı olabilmektedir.

AAntropometrik Değerlerntropometrik Değerler Boy Uzunluğu Boy Uzunluğu başlı başına belirleyici bir başlı başına belirleyici bir

faktör değildir.faktör değildir. Örnek olarak ;yurt dışında oynayan bazı Örnek olarak ;yurt dışında oynayan bazı

Türk oyuncuların boyları uzun Türk oyuncuların boyları uzun değildirdeğildir( Tugay/ Blackburn Rowers,( Tugay/ Blackburn Rowers, Emre/ Emre/ Newcastle,Newcastle, Nihat / Villareal,Nihat / Villareal, Yıldıray/ Yıldıray/ StutgartStutgart , ,geçmiş yıllarda geçmiş yıllarda Okan/İnterOkan/İnter)) , , fakat bazı oyuncular da uzun boyludurlar fakat bazı oyuncular da uzun boyludurlar ((Hakan Şükür /Torino,Hakan Şükür /Torino, İnterİnter ) ) ..

Sonuç olarak;Sonuç olarak; Yetenekli futbolcuların Yetenekli futbolcuların gelişiminde büyüme ve olgunlaşma gelişiminde büyüme ve olgunlaşma faktörlerini beraber değerlendirmek faktörlerini beraber değerlendirmek gerekmektedir.gerekmektedir.

Şek.1. Yeteneğin tanımlanmasında ve geliştirilmesinde anahtar süreçler ( Williams ve Franks’dan 1998 uyarlanmıştır).

MODELMODELLERLER

Kulüpler ekonomik yönden bakıldığında daha dar fakat daha iyi seçilmiş gruplarla çalışmak istemektedirler. Bu ciddi iş şansa bırakılma-Bu ciddi iş şansa bırakılma-malıdır.malıdır.

GENEL DURUMGENEL DURUMGenellikleGenellikle kulüpler veya deneyimli seçiciler kulüpler veya deneyimli seçiciler yeni yıldızlar keşfetmek için resmi yeni yıldızlar keşfetmek için resmi maçlarımaçları,s,sokak oyunlarını veya okak oyunlarını veya antrenmanları izlemeyi tercih ederlerantrenmanları izlemeyi tercih ederler.. Bu Bu yetenek avcılarıyetenek avcıları ( (her yaştan ve her her yaştan ve her kaliteden)kaliteden) genellikle yaşlı ve genellikle yaşlı ve deneyimlidirlerdeneyimlidirler.. Kararları doğal olarak Kararları doğal olarak subjektiftir. Öngörülerinin doğruluğu ve subjektiftir. Öngörülerinin doğruluğu ve güvenirliği her zaman tartışılabilir.güvenirliği her zaman tartışılabilir.

SUBJEKTİF MODELLERGünümüzde, profesyonel futbol kulüpleri maç izleme görevlilerinin ve antrenörlerinin sübjektif değerlendirmelerine güvenmektedirler. Sübjektif olmakla beraber dikkat edilecek ölçütleri vardır. Bu ölçütler bir çok kulüp açısından sembol slogan haline getirilmiştir. Bunlardan bazı örnekleri inceleyelim;TIPS (Teknik, Zeka, Kişilik, Sürat) ( AJAX Modeli ). TABS (Teknik,Davranış, Denge, Sürat), SUPS (Sürat, Anlama Yetisi, Kişilik, Beceri)TAPUS ( Teknik, Atletiklik, Kişilik, Anlama Yetisi ve Sürat)

OOBJEKTİFBJEKTİF VE VE S SİSTEMATİK İSTEMATİK MODELLERMODELLER

Uzun yıllardır, , bilim adamlarbilim adamlar farklı spor dalları için farklı spor dalları için yeteneği öngörü ölçütlerinde anahtar faktörleri yeteneği öngörü ölçütlerinde anahtar faktörleri tanımlamaya çalışmışlardır.tanımlamaya çalışmışlardır. ( ( Regnier Regnier et al.et al., 1993, 1993).

Futbol ve basketbolda yapılan araştırmalarda Futbol ve basketbolda yapılan araştırmalarda antropometrik ve fizyolojik faktörlerin başarıyı antropometrik ve fizyolojik faktörlerin başarıyı etkileme ölçütleri saptanmıştır. Ancak başarıyı etkileme ölçütleri saptanmıştır. Ancak başarıyı etkileyen çok daha farklı etkenler de bulunmaktadır.etkileyen çok daha farklı etkenler de bulunmaktadır.

GerçekteGerçekte ; ; Önemli genetik faktörleri Önemli genetik faktörleri belirlemek ve yetenek potansiyelinin erken belirlemek ve yetenek potansiyelinin erken ipuçlarını görebilmek karar vermede kesin ipuçlarını görebilmek karar vermede kesin sonuçlar vermez.sonuçlar vermez.

Erken yaşlarda başarıyı öngerecek Erken yaşlarda başarıyı öngerecek performans göstergeleri veya belirli bir gen performans göstergeleri veya belirli bir gen yoktur.yoktur.

Geçmişte:Geçmişte: Eski Sovyetler BirliğiEski Sovyetler Birliği, , Eski Doğu Eski Doğu Almanya,Almanya, Bulgaristan ve Romanya gibi eski Bulgaristan ve Romanya gibi eski Doğu Bloku ülkeleriDoğu Bloku ülkeleri , obj , objektif test bataryalarını ektif test bataryalarını kullanan sistematik yetenek keşfetme kullanan sistematik yetenek keşfetme programlarını uyguladılarprogramlarını uyguladılar , olimpiyatlar ve , olimpiyatlar ve dünya şampiyonaları düzeyinde uzun süre dünya şampiyonaları düzeyinde uzun süre başarılı oldular.başarılı oldular.

TÜRKİYEDEN ÖRNEK BİR PROJETÜRKİYEDEN ÖRNEK BİR PROJEBJK + UNIVBJK + UNIVERSİTEERSİTE++SPOR SPOR

BİLİMLERİ DERNEĞİBİLİMLERİ DERNEĞİ

Bundan birkaç yıl önce Bundan birkaç yıl önce ( ( Geleceğin YıldızlarıGeleceğin Yıldızları ) )

adlı bir projede adlı bir projede BeşiktaşBeşiktaş Kulübü, Marmara Kulübü, Marmara Üniversitesi ve Türkiye Spor Bilimleri DerneğiÜniversitesi ve Türkiye Spor Bilimleri Derneği belli ölçütler geliştirdikten sonra işbirliği belli ölçütler geliştirdikten sonra işbirliği yaparak yetenekli sporcuları saptamada yaparak yetenekli sporcuları saptamada önemli bir model oluşturdular.önemli bir model oluşturdular.

Yaygın olarak kullanılan testlerYaygın olarak kullanılan testler

Sürat ve çabukluk testleriSürat ve çabukluk testleri,, Patlayıcı kuvvet testleriPatlayıcı kuvvet testleri,, Koordinasyon testleri,Koordinasyon testleri, TTeknik testler,eknik testler, Kişilik testleri,Kişilik testleri, Karar verme testleri,Karar verme testleri, Yaratıcılık testleri,Yaratıcılık testleri,

BİRLEŞİK YAKLAŞIMBİRLEŞİK YAKLAŞIM Koçların ve yetenek tarama elemanlarının

bazı doğru saptamalarının yanında, bilimsel olmayan değerlendirmelere de rastlanılmıştır (bakınız Thomas ve Thomas, 1999). Bu konuda tüm objektif testlerin sonuçlarını ve koçların uzun yılları kapsayan deneyimleri sonucu vardıkları kararlarını birleştirmek en doğru yol olarak gözükmektedir.

SONUÇSONUÇ

Spor Bilimleri yetenekli sporcuların Spor Bilimleri yetenekli sporcuların tanımlanması, keşfedilmesi, yeteneklerinin tanımlanması, keşfedilmesi, yeteneklerinin geliştirilmesi ve izlenmesi sürecinde önemli geliştirilmesi ve izlenmesi sürecinde önemli bir role sahiptir. Başarıyı hedefleyen bir çok bir role sahiptir. Başarıyı hedefleyen bir çok kulübün ve antrenörün bu konuda işbirliğine kulübün ve antrenörün bu konuda işbirliğine açık olması kendi başarılarına da büyük açık olması kendi başarılarına da büyük katkılar sağlayacaktır.katkılar sağlayacaktır.