Panitikan Sa Rehiyon 1-3CHERRY Y. OSTERIA

Panitikan

  galling sa salitang “pang|titik|an” – titik ay nangangahulugan Literatura mula sa salitang Latin na “Litterana”

Nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao.

Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at pangamba.

Dalubhasang Pilipino

Noong 1983, para kay Arrogante, isang talaan ng buhay ang panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa pamamagitan ng malikhain pamamaraan.

Noong 1995, inilarawan ni Salazar ang panitikan bilang isang lakas na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa niyang isa itong kasangkapang makapangyarihan na maaaring magpalaya sa isang ideyang nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang pantaong natatangi sa sangkatauhan.

Panitikan sa Rehiyon 1(ILOKANO)

H

SK

T

Kabisera• Lungsod ng Laoag

• Vigan

• San Fernando

• Lingayen

Hilagang Kanluran ng Luzon

• bulubundukin at maburol• malawak na kapatagan ang Pangasinan

Lokasyon at topograpiya

• Ang mga katangian ng mga nasa Region 1 ay ang pagiging masipag at matipid.

Ang mga mamamayan dito ay halos mga Ilocano.

• Ang mga relihiyon dito ay Romano Katoliko, Protestante at mga Iglesia ni Cristo.

Ilocano69%

Tagalog3% Pangasinense

28%

Mamayan at Katangian

1. Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay matatagpuan sa maliit na baybayin na ‘’look’’. Ang unlaping ‘’I’’ nangangahulugang ‘’mula sa’’ o ‘’ilog’’.

2. Nagmula sa ‘’loko” na ang ibig sabihin ay ‘’bayan sa kapatagan’’at dinadagdagan na lamang ng ‘’I’’. 

ILOKANO-Ang tawag sa lipi ng naninirahan sa nasabing lugar.

KURDITAN-Ang tawag sa kanilang panitikan.KURDIT-‘’sumulat’’

Tingguian / Itneg

• Itneg ay kung ano ang Tingguians ay kilala sa Samtoy (Ilokano) salita.

• Ang Tingguian ay nakuha mula sa kataga ng Tingue, na nangangahulugan na mountaineers• Tingguian, samakatuwid, ay tumutukoy sa "Ang mga tao ng bundok".

Mga Katutubo

Likas na Yamang Mineral• asbestos• ginto• apog • tanso• silica

• Bigas ang pangunahing produktong agrikultura.

• Hanapbuhay ay paggawa ng mga muebles mula sa yantok at kawayan.

Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

• Ang Pangasinan ay kilala rin sa bangus at pagawaan ng asin.

• Tabako ang pangunahing produktong komersyal.

Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

DOCTRINA CHRISTIANA Ni Cardinal Berllarmine na isinalin ni P. Francisco Lopez. Ito ang kauna-unahang libro ng mga ilokano. Naglalaman ito tungkol sa unang tulang iloko at mga bahagi na naisulat ng mga

katutubong script.A.KANTAHING BAYAN

1. Pinagbiag-ito ay awiting nagpapahayag ng kuwento ng bayani. Nahahati sa dalawang uri: ang awiting nagpapahayag ng kaisipan at saloobin.

2. Dallot-awit sa mga kasalan,binyag at ibang pang pagtitipon na sinasaliwan ng sayaw at pagbibigay ng payo sa bagong kasal.

-Isang uri ng pagtatali ng lalaki at babae sa saliw ng tulali.• TULALI- isang plawtang iloko na may 6 na butas. Halimbawa: Da mangngalap ken agsansana(ang mga mangingisda at mag-aasin) Salin ni Deogracia del Castillo-Santo3. Badeng-sang awit pag-ibig na ginagamit ng mga kalalakihang nanghaharana. Halimbawa: Manang biday ; Pamulinawen; Naraniag a bulan

4.Dung-aw-awit para sa mga patay Halimbawa: As-asug daguiti kararrua; Agtig-ab ti lubong 5. Dasal na patungkol sa mangmangkik -ang mga mangmangkik ay espiritu sa kagubatan na dinadasalan upang hindi sila magalit.6. Arinkenken-paligsahan ng mga lalaki at babae .Ang tema nlia ay tungkol sa karapatan at responsibilidad.7.Hele o duayaya- Awit na pampatulog sa mga bata8.Awit sa pagtatanim,paggapas, pangingisda, at bago tumungo sa digmaan.

B.SALAYSAYING BAYAN1.ALAMATHalimbawa:1. Bakit umakyat sa damo ang mga suso? Ni Jose E. Tomeldan ng Binalonan, Pangasinan2. Ang kauna-unahang unggoy ni Sotero Albano ng Dingras, Ilocos Norte3. Ang alamat ng bigas4. Alamat ng pinaupong bangkay2.KUWENTONG BAYANHalimbawa:5. Ang tatlong magkakapatid na lalaki6. Ang tatlong magkakapatid na masuwerte7. Si juan tamad8. Ang gintong tuntunin

3.EPIKOHalimbawa:Biag ni lam-ang ni Pedro Bukaneg

BURBURTIA O BURTIA -ito ang katumbas ng bugtong g tagalog kung saan sinusukat nito ang kaisipan ng mga ilokano.

Halimbawa:a.no baro ket narukop no daan nalagda ,sagot( tambak)

PAGSASAO- salawikain sa tagalog.,may aral at bibigkas ng patulaHalimbawa: ti adda siniglot na isu ti adda bukraen naARASAAS- katumbas ito ng bulong sa tagalog. Halimbawa: Umaykan , dika agbatbati, Puwera dildilawV.MAIKLING KUWENTOSARITA-ang tawag ng mga ilokano sa kanilang maikling kuwento.Ito’y nanganagahulugang kuwento sa tagalog.1. Ti langit iti innamnamatayo( ang langit ang pag-asa)

Pinakadagdag ng pulyento na biag ni aida

Panitikan sa Rehiyon 2LAMBAK NG CAGAYAN

 Mga Lalawigan at Kabisera:· Batanes – Basco· Cagayan – Tuguegarao· Isabela – Ilagan· Nueva Vizcaya – bayombong· Quirino – Cabarroguis

Mga halimbawa ng ilog na matatagpuan sa rehiyon: Cagayan River – Pinagkukunang tubig para sa irigasyon. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas• Chico River• Magat River• Pinacanauan River  Halos lahat ng mga lugar sa Cagayan Valley ay napalilibutan ng bulubundukin na katatagpuan ng mga kagubatan.

Mga Katutubo sa Rehiyon II:• Ivatan sa Batanes• Gaddang at Ibanag sa Cagayan, Isabela, at

Nueva Vizcaya• Dumagat• Isneg• Ita• Igorot Mga punung-kahoy na matatagpuan sa bulubundukin ng rehiyon• Benguet Tree• Narra Tree• Ipil-ipil• Teak• MahoganyLikas na Yaman Mineral ng Rehiyon• Bakal• Pilak• Ginto• Limestone• manganese• Graba• bato 

 Mga Produkto Rehiyon• tabako• palay• mais• gulay at prutas• kape• cacao• sibuyas• halamang-ugat• table• rattan• kawayan

Mga Anyo ng Literatura sa Rehiyon II

EPIKO -.Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag anni Malana" sa lokal na dayalekto.

SALOMON- Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco” o instrumentong may limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar.

Anni i ibini wagi?(What are you sowing, brother?)

Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.(I am sowing pebbles.)

Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)

VERZO- Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at binyag.

Arri ka mavurung ta Kabaddi ku lalung, kuakKu mamayappak, kannak

Ku utun, gukak.

(Worry not my being a small cock,For when i fly to attack)

• AWIT- Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.

PAGAYAYA

      Pagayaya ay a metallugaring      I pattaradde tam ngamin,      Pagayaya I palu paggia      Pangawanan ta zigariga,      Pare nakuan tu yao nga gayam,      Makeyawa tam mulamuagang      Kegafuanan na kapawan      Na ziga nganufulotan.

      (REJOICING )

      Happiness is the end      Of our being together      Happiness is the well-being      And elimination of suffering.      May it be that this occasion,      Bring us satisfaction      Which will make us forget      Our hatred and suffering.)

• SALAWIKAIN- Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na dayalekto ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo at kinapupulutan ng aral.

I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.      (Borrowed clothes are either loose or tight.)

Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.      (Wealth is useless if character is worthless.)

• BUGTONG- Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga Ibanag bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na pang-relaks kung pagod

Pira y levu naVulauan y unag na - Illuk

(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)

Panitikan sa rehiyon 3GITNANG LUZON

Lalawigan• Pampanga • Bulacan • Bataan• Nueva Ecija• Tarlac • Zambales

Etno-linggwistoko• Tagalog• Ilokano• Kapampanga

n• Pangasinense

• Pangingisda, panghahayupan, pagsasaka, pagmimina, pagtrotroso, at paggawa ng asukal at produktong yari sa rattan. Idagdag pa ang paggawa ng parol na may pandaigdigang kalidad• Kilala rin ang lugar sa mga

pangunahing produkto katulad ng bigas, mais, isda, kawaya at mga mineral tulad ng ginto, tanso, platinum, at iba pa.

AWITING BAYAN• Basulto – ito’y naglalaman ng mga matatakinghagang salita na

pankaraniwang ginagamit sa pagpastol ng mga kambing, baka, kalabaw, at iba pang mga hayop

• Goso – tumutungkol sa moralistikong aspekto ng kanilang kalinangan. Ito ay may tiyak na aral at inaawit sa saliw sa gitara, biyolin, at tamburin tuwing Araw ng mga Patay

• Pamuri – nag-ugat sa salitang “puri” at inihahanay sa isang uri ng awit ng pag-ibig ng mga Kapampangan

• Pang-obra – nagpapakita ng pagpapahalaga sa mga gawaing ng mga kapampangan

PANITIKAN NG KAPAMPANGAN

• Paninta – awit bilang pagpaparangal ng mga Kapampangan sa isang hayop, bagay, lugar o tao na kanilang labis na pinahalagahan. Ipinalalagay din itong isang awit ng pag-ibig

• Sapataya – awiting nag-uugnay sa mga kapampangan sa kanilang paniniwalang politikal. May himig ito ng pangangatwiran o pagtatalo habang sinasaliwan ng isang sayaw sa saliw ng kastanyente.

• Diparan – naglalaman ng mga salawikain at kasabihan ng mga kapangpangan. Ang kanilang paksa ay hango sa katotohanan na kanilang naranasan sa buhay.

D U L A• Karagatan – inihahayag sa paraang patula ang pagsasadula ng kanilang karagatan. Ito ay

nag-ugat sa isang kasaysayan ng isang prinsesa na sadyang naghulog ng singsing sa dagat upang mapakasal sa katipang mahirap na maninisid ng perlas.

• Duplo – ito’y nilalaro rin sa lamayan ng mga patay kung saan nagpapaligsahan ang mga kalahok sa laro sa kanilang husay sa pagtula

• Kumidya – laging hango sa pag-iibigan ng isang prinsipe at prinsesa. Ang lanbanan ng mga Kristiyano at muslimang binibigyan ng mahahalgang bigat dito at laging nagtatapos sa pagtatagumpay ng mga Kristiyano at pagbibinyag ng mga Muslim sa Kristiyanismo.

• Zarzuela – mula sa zarzuela ng mga Kastila na nag-ugat sa lugar kung saan ito ang unang itinanghal sa Espanya, ang Zurzuela de la Provincia de Guenco.

• Ang “Alang Dios” na sinulat ni Juan Crisostomo Sotto ang pinakapaboritong panoorin ng mga Kapampangan.

LALAWIGAN NG NUEVA ECIJA

• Ito a may pinakamalawak na lupain sa rehiyon 3• Tinaguriang palabigasan ng Pilipinas na nasa hilagang-silangang bahagi ng gitnang Luzon• Ito ay may kabuuang sukat na 560,220 kilometro parisukat• 1705 – pinangalanang Nueva Ecija ang lalawigan ng isang kastila nangangalang Cruzan alinsunod sa

ngalan ng kanyang bayan sa Espanya, ang Ecija, Seville

AKDANG PANRELIHIYONPASION

Isang akdang panrelihiyon na naglalaman ng buhay at pagpapakasakit ni HesukristoCENAKULO

Isa pang paraan ng pagpapahayg ng akdang ito Pagsasabuhay ng paghihirap ni Kristo hanggang sa

kanyang kamatayan