İklim Değişikliği ve Gıda Güvencesi

İKLİ

M D

EĞİŞ

İKLİ

Ğİ V

E G

IDA

GÜ

VEN

CES

İM

imar

ve

Müh

endi

s M

ayıs

- H

azira

n 20

14

Sayı

: 77

Sayı: 77 Mayıs - Haziran 2014

77

01

02 03

ATMOSFERDEKİ DEĞİŞİM

YER KÜREDEKİDEĞİŞİM

DENİZLERDEKİ DEĞİŞİM

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENLİĞİ

GIDALARIN IŞINLANMASI SAĞLIĞA YARARLI MI, ZARARLI MI?

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDE NÜKLEER ENERJİNİN ROLÜ

Gıda güvenliği, yaygın bir anlayışla yurt içinde bir yılda üretilen tarımsal ürün miktarının, ülke nüfusunun...

Gıda ışınlaması; bakteri, küf, böcek ve parazit gibi canlıların gıdalardan yok edilmesi ile gıdaların raf ömrünün...

Dünyamızın geçmiş yüz yıllık döneminde insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı nedeniyle küresel iklimde...

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENCESİ

Geleceğin Konteyneri

Yeni Nesil Konteyner8 Üstün Özellik

444 20 35

Genel MüdürlükOrta Mah. Keban Sok. No:4 Orhanlı-Tuzla/İSTANBULTel: (0216) 392 20 45 Faks: (0216) 304 06 86www.karmod.com • [email protected]

Daha Genişi Yok! %100 Dökme YükEbat Sınırı Yok!

En Pratik Kurulum %60 Daha Fazla Isı Yalıtımı

Defalarca Kullanım %100 Dönüşümlü %35 Daha Az Karbon Salınımı

BoyadaOtomotiv Teknolojisi

Full demonte vidalı sistemle pratik kurulum ve proje sonrası kolay paketleme.

MMG_yeni_nesil_ilan.indd 1 6/19/14 12:17 PM

EDitörDEn…

Sıcak hava dalgaları, yağış, deniz seviyesinin yükselmesi, insan sağlığını direkt etkilemektedir. Bununla birlikte,

su ve besin kalitesi, tarım, kan emilmesi ile geçen hastalıklar, ve diğer bilinen

veya bilinmeyen bazı enfeksiyon hastalıkları dolaylı olarak iklim değişikliğinden etkilenmektedir.

İKLİ

M D

EĞİŞ

İKLİ

Ğİ V

E G

IDA

GÜ

VEN

CES

İM

imar

ve

Müh

endi

s M

ayıs

- H

azira

n 20

14

Sayı

: 77

Sayı: 77 Mayıs - Haziran 2014

77

01

02 03

ATMOSFERDEKİ DEĞİŞİM

YER KÜREDEKİDEĞİŞİM

DENİZLERDEKİ DEĞİŞİM

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENLİĞİ


KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDE NÜKLEER ENERJİNİN ROLÜ

Gıda güvenliği, yaygın bir anlayışla yurt içinde bir yılda üretilen tarımsal ürün miktarının, ülke nüfusunun...

Gıda ışınlaması; bakteri, küf, böcek ve parazit gibi canlıların gıdalardan yok edilmesi ile gıdaların raf ömrünün...

Dünyamızın geçmiş yüz yıllık döneminde insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı nedeniyle küresel iklimde...

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENCESİ

İmtİyaz SahİbİMimar ve Mühendisler Grubu adına Genel Başkan Murat Özdemir

Sorumlu yazı İşlerİ müdürüMurat [email protected]

yayın KuruluMahmut Çelik, Osman Şahbaz, Ali Reyhan Esen, Ali Osman Öncel, Yavuz Sarı, Mehmet Kürşat Çapar

bu Sayıya KatKıda bulunanlarDoç. Dr. Erdal OsmanlıoğluŞehmus Yıldırım

yayın danışma KuruluAvni Çebi, Prof. Dr. Nazif Gürdoğan, Prof. Dr. İlhan KocaarslanProf. Dr. Nizamettin Aydın, Prof. Dr. Zeki Çizmecioğlu, Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk Kültür, Mehmet OsmanlıoğluYrd. Doç. Dr. Yalçın Boztoprak, Fatih Dönmez, Yrd. Doc. Dr. İbrahim Güneş, Yakup Güler

İletİşİm adreSİKuştepe Biracılar Sok. No: 7 Mecidiyeköy/İstanbulTel: 212 217 51 00Fax: 212 217 22 63Web: www.mmg.org.trE-posta: [email protected]

yayın Koordİnatörüİsmail Şaş[email protected]

edİtörFatih Göksu

GörSel yönetmenErsan Topuz reKlamSerdar [email protected]

Eski Osmanlı Sok. Cansun Apt. 5/7Mecidiyeköy/İstanbulTel: 212 273 27 50Fax: 212 273 27 51Web: www.abemedya.com

baSımBilnet Matbaacılık444 44 03

yayın türüİki ayda bir yayınlanır.Yerel Süreli YayınÜcretsizdir

Yazı ve reklamların içerik sorumluluğu sahiplerine aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

ABEMEDYA

Sıcakların ve gündemin gi-derek yoğunlaştığı şu gün-lerde bizler de büyük bir telaşla Mimar ve Mühendis Dergimizin Mayıs-Hazi-ran aylarını kapsayan 77. sayısını bitirmenin keyfini yaşamaktayız. Her zaman olduğu üzere dolu bir içerikle karşınıza çıktığımız bu sayımızda dosya konumuz olarak “İklim Değişikliği ve Gıda” başlıklarını incelemeye çalıştık. İklim değişikleri-nin hayatımıza aldığımız besinler üzerinden nasıl dahil olduğunu, bu ve buna benzer olguların henüz tam olarak insanlarımıza anlatılmadığını varsayarak deyim yerindeyse çevresel bir kaynak oluşturduk.İklim değişikliği farkı-na vardığımız üzere son yıllarda giderek artmıştır. Sıcak hava dalgaları, yağış, deniz seviyesinin yüksel-mesi, insan sağlığını direkt etkilemektedir. Bununla birlikte, su ve besin kalitesi, tarım, kan emilmesi ile geçen hastalıklar, ve diğer bilinen veya bilinmeyen bazı enfeksiyon hastalıkları dolaylı olarak iklim değişik-liğinden etkilenmekte-dir. Kırsal kesimlerden şehirlere göç, şehirleşme,

teknoloji, endüstri, toprak kullanım alışkanlıklarının değişmesi iklim değişikliği-ni hızlandırmaktadır. Çevre için önemli olduğu kadar bizim içinde ayrı bir öneme sahip olan iklim değişik-liği ve gıdalar üzerindeki etkisi mevzusunda birçok akademisyen ve uzmandan görüşler almanın haricinde konferans ve seminerleri-

mizde konuyu enine boyu-na tartışma fırsatı bulduk. Tabi ki dergimizi her sayı-mızda olduğu gibi kültür sanat bölümümüzü oluş-turan sinema, kitaplık ve gezi sayfalarıyla eğlenceli hale getirirken şehirlerimiz üzerine değerli yazılar koy-mayı da ihmal etmedik.

İyi okumalar dilerim

Mimar ve Mühendis

77KAPAK24

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ vE gıDa güvEncEsİ Her yerde ve elbette türkiye’de de: batı’da ve doğu’da kavurucu orman yangınları, karadeniz’de ve akdeniz’de ani seller, güneydoğu’da sinsi kuraklık, tüm ülkede azalan yeraltı suları... bunların Hiçbiri birer rastlantı ya da “münferit vaka” değil. iklim değişiyor ve bu, ekmeğimizden suyumuza Hayatımızın Her yönünü, Her anını derinlemesine etkiliyor...

İçindekiler

BiZDEn HABErLEr

KISA KISA

EtKinLiK

6

28 SUYU YAŞAT Kİ, SEN DE YAŞAYASIN RecepAliTopçuAdellARmATüRve vAnAFAbRikAlARıA.Ş.Yön.kuR.bŞk.

32 KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİMİ VE TÜRKİYE pRoF.dR.mikdAT kAdıoĞluiTümeTeoRoloji mühendisliĞibölümü

36 KÜRESEL ISINMA: GIDA GÜV ENLİĞİNİN TEHDİT UNSURU dR.musTAFAYıldıZbuRsATicAReT vesAnAYiodAsıGıdATARımkonseYi bAŞkAnı

40 KÜRESEL ISINMA, GIDA İHTİYACI VE BUĞDAY ÖRNEĞİ doç.dR.buRhAnkARAsüleYmAn demiRelüniveRsiTesiZiRAAT FAkülTesi,TARlAbiTkileRibölümü

46 SANAYİLEŞME VE KENTLEŞMENİNİKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE ETKİSİ pRoF.dR.doĞAnAYTolunAY isTAnbulüniveRsiTesi,oRmAn FAkülTesi,TopRAkilmive ekolojiAnAbilimdAlı

50 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜV ENLİĞİ dR.müslümbeYAZGülZiRAAT Y.mühendisi

56 GIDALARIN IŞINLANMASI SAĞLIĞA YARARLI MI, ZARARLI MI? doç.dR.AhmeTeRdAlosmAnlıoĞlu mmGYöneTimkuRuluüYesi

60 SINIR AŞAN MERİÇ NEHRİ HAVZASI VE TRAKYA BÖLGESİ SU SORUNLARI pRoF.dR.AhmeTisTAnbulluoĞlunAmık kemAlüniveRsiTesiZiRAATFAkülTesi

66 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE BALIKÇILIĞA ETKİSİ hAceRcAnAnokGeRmAn- musTAFAYıldıZisTAnbulüniveRsiTesi suüRünleRiFAkülTesi

70 KÜRESEL ISINMA VE DENİZLERİMİZE ETKİLERİ dR.musTAFATolAY TolAYeneRGY,bAkıRköY,isTAnbul

76 KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDE NÜKLEER ENERJİNİN ROLÜ doç.dR.AhmeTeRdAlosmAnlıoĞlu mmGYöneTimkuRuluüYesi

80 GUAR EKİMİ VE İLAÇLAMA mehmeTsıTkı

EMANET EDİLEN TABİATI MUHAFAZA VE İLK SİT ALANImehmeTosmAnlıoĞlumimAR

20

86

MÜLAKAT KAZANILMASI GEREKEN SAVAŞ DEĞİLDİRmAhmuTçelikmmGGenelbAŞkAnYARdımcısı

bu sene kurak bir sonbahar ve kış mevsimi geçirdik. bunun yanı sıra mevsimler arası geçişlerdeki dengesizlik ve ani hava değişiklikleri ile son yıllarda gündemde olan küresel ısınmanın iklim etkilerini yavaş yavaş görmeye başlıyor gibiyiz. iklimdeki bu ani değişikliklerin en önemli etkisi şüphesiz ki tarım sektörü üzerinde olmaktadır. o nedenle biz de mimar ve mühendis dergimizin mayıs-Haziran aylarını kapsayan 77. sayısını, iklim değişikliğine ve bunun gıda kaynaklarımız üzerine olan etkisini incelemeye ayırdık.

küresel ısınma aslında küresel bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. bilindiği gibi küresel ısınmanın en önemli sebebini başta karbondioksit olmak üzere sera gazlarının salınımı oluşturmaktadır. ülkemiz karbondioksit salınımında %1.3'lük payla dünyada 13. sırada yer almaktadır. ilk beş ülke tahmin edilebileceği gibi çin, abd, Hindistan, rusya ve Japonya'dır. bu nedenle küresel ısınmayla küresel bir mücadele gerekmektedir ki, zaten bu amaçla 16 şubat 2005 tarihinde yürürlüğe giren kyoto protokolü yapılmıştır.

biz bu sayımızda salt küresel ısınmanın mekanizmasını incelemek yerine iklim değişikliklerinin gıda kaynakları üzerine olan etkisini değerlendirdik. zira her ne olursa olsun insan yaşamının devam edebilmesi için beslenmeye ve sağlıklı gıda kaynaklarına ihtiyacı vardır. bu yıl ülkemizde tarım sektöründe oldukça kötü bir sezon yaşanmıştır. kuraklık, don, dolu fırtına ve hayvan hastalıklarının üst üste gelmesi birçok üründe üretim kaybına neden olmuştur. sonbahar ve kış aylarının kurak geçmesi ve kar yağışının olmamasıyla özellikle buğday ve diğer hububat ürünlerinde %20'ler seviyesinde üretim kaybı beklenmektedir. ayrıca ilkbaharda kısa süreli de olsa meydana gelen don nedeniyle başta fındık, kayısı, elma, üzüm olmak üzere bir çok

üründe büyük oranda üretim düşüşü meydana gelmiştir.

tarımsal üretimi etkileyen en önemli faktörlerden birisi olan iklim, her ne kadar tarafımızdan kontrol ve ıslah edilemezse de, meteorolojik hareketlerin uzmanları tarafından takip edilmesiyle yağış, don, sıcaklık, rüzgar, nem, güneşlenme süresi gibi tarımı etkileyen meteorolojik faktörlerle ilgili oldukça isabetli tahminler yapılabilmektedir. bu nedenle bir bölgede tarımsal bir faaliyette bulunmadan önce toprakların yerinde ve verimli kullanılmasının yanı sıra, o bölgenin iklim hareketleri ve değişiklikleri takip edilerek, ekim ve hasat sürecindeki olası meteorolojik değişiklikler öngörülmeye çalışılıp ürün planlaması yapılmalı ve gerekli tedbirler için önceden hazırlıklı olunmalıdır.

Her alanda olduğu gibi tarım alanında da ülkemiz sahip olduğu potansiyeli, son yıllarda yakalamış olduğu kalkınma ivmesi ile daha verimli bir şekilde değerlendirecek politikalar geliştirmelidir. Her gelişmekte olan ülke gibi nüfus artışı, yoğun şehirleşme ve sanayileşme baskısı altındaki ülkemizde tarım sektörü ihmal edilmemelidir. zira, “son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık öldüğünde; beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.” diyen kızılderili bilgenin uyarısını önemsemeli ve şimdiden gerekli tedbirleri almalıyız.

Havasıyla, suyuyla, gıdasıyla sağlıklı, insanlarıyla huzur ve barış içerisinde gelişen, büyüyen, kalkınan ve hakça paylaşan bir türkiye duasıyla…

Murat ÖZDEMİR MMG GENEL BAŞKANI

Her alanda olduğu gibi tarım alanında da ülkemiz sahip olduğu potansiyeli, son yıllarda yakalamış olduğu kalkınma ivmesi ile daha verimli bir şekilde değerlendirecek politikalar geliştirmelidir. Her gelişmekte olan ülke gibi nüfus artışı, yoğun şehirleşme ve sanayileşme baskısı altındaki ülkemizde tarım sektörü ihmal edilmemelidi

Son Irmak Kurumadan…

KISA... KISA...

Mimar ve Mühendis6

Bizbize Konuşmalar etkinliğinde 14 Mayıs Çarşamba günü

Sosyal Girişimcilik, Para Vakıfları ve Mikrofinans konuları ele alındı. Mimar ve Mühendisler Grubu’nun Genel Merkezi’nde gerçekleştirilen seminere, konuşmacı olarak İsmail Orun katıldı. Küreselleşme ile girişimcilik ve girişimcilerin çok önem kazandığını belirten Orun, genel hatlarıyla girişimci özelliklerini sıraladı. Osmanlı’dan günümüze girişimciliğin gelişimini anlattı. 1800’lü yılların ikinci yarısından sonra girişimciliğin öneminin Osmanlı tarafından farkedildiğini dile getiren Orun, Osmanlı’nın son döneminde tüm çabalara rağmen Türk mesleklerinin “askerlik ve memurluk” olduğu anlayışını ortadan kaldıramadığını söyledi.

Mimar ve Mühendisler Grubu İzmir Şubesi ve İzmir Yüksek

Teknoloji Enstitüsü (İYTE) işbirliği ile bu yıl ikincisi düzenlenen Savunma Sanayi ve Havacılık Paneli, öğrenci, akademisyen ve Türkiye’nin önde gelen firmalarının temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirildi. İYTE Girişim Topluluğu üyesi Yakup Aydın panelin amacını savunma sanayi ve havacılık alanındaki gelişmelerin yakından takip edilmesi ve edineceğimiz bilgiler ışığında geleceğimizi şekillendirmeyi hedeflemek olarak özetlerken. İYTE Kütüphane Gösteri Merkezi'nde, yapılan panelin açılışında konuşan Rektör Prof. Dr. Mustafa Güden, önümüzdeki dönemde bilgiyi elde etme ve onu faydalı bilgiye dönüştürmenin çok daha önem kazanacağına vurgu yaptı. Yapılan analizlere göre insanlık tarihi boyunca üretilen bilgi miktarından daha fazlasının son iki yılda üretildiğini belirten Prof. Dr. Güden, bu “Büyük Veri”nin (Big Data), en büyük araştırma alanlarından biri olacağına işaret etti.

Mimar ve Mühendisler Grubu tarafından organize edilen Teknik Gezi

kapsamında, 16 Nisan tarihinde, ülkemizde “Yer ve Gök” ile ilgili olarak bütünleşik izleme sisteminin ilk kurulduğu yer olarak bilimsel çalışmaların yapılmasına ve uzmanların yetişmesine katkı sağlayan Boğaziçi

Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü gezildi. Çok sayıda üyemizin katılımı ile gerçekleştirilen teknik gezide, Deprem Erken Uyarı İstasyonu, Sarsma Tablası Laboratuvarı, Afete Hazırlık Eğitim Birimi, Kandilli Bilim Müzesi ve Ulusal Deprem İzleme Merkezi ziyaret edildi.

BİZBİZE’DE SOSYAL GİRİŞİMCİLİK VE MİKRO FİNANS KONUŞULDU

İZMİR ŞUBEDEN HAVACILIK PANELİ

Mimar ve Mühendisler Grubu’nun da destekçileri arasında bulunduğu “ICCI

2014 – 20. Uluslararası Enerji ve Çevre Fuarı ve Konferansı”, 24 Nisan 2014 Perşembe günü Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın katılımlarıyla İstanbul Fuar Merkezinde Gerçekleştirildi. 24 – 26

Nisan tarihleri arasında İstanbul Fuar Merkezi’nde gerçekleştirilen fuarda Mimar ve Mühendisler Grubu olarak stant açıp, fuarı ziyaret eden katılımcılara MMG'nin yaptığı etkinlikler ile “Enerjisini Arayan Türkiye” konusunu işlediğimiz Enerji dergimizi dağıtma fırsatı yakaladık.

KONFERANS’DA YERİMİZİ ALDIK

KANDİLLİ RASATHANESİ'Nİ ZİYARET ETTİK

KISA... KISA...

Mimar ve Mühendis8

MMG Diyarbakır Şubesi, yönetim olarak Diyarba-kır Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ufuk Nurullah

BİLGİN’i makamında ziyaret etti. Ziyarette MMG’nin çalışmaları, misyonu hakkında bölge müdürüne bilgiler verilirken ‘’Çevre ve şehircilik, kentsel dönüşüm ve deği-şim, Diyarbakır’ın tarihi ve kültürel zenginliklerinin gelişti-rilmesi’’ konularında görüş alışverişinde bulunuldu. Ayrıca Kentsel dönüşüm ve değişim ile ilgili bir panel düzenleme ve teknik gezi teklifinde bulunuldu. Bundan memnunluk duyacaklarını belirten Ufuk Nurullah Bilgin panele katkıda bulunmak istediklerini belirtti.

MMG DİYARBAKIR ŞUBEDEN ZİYARETLER

Mimar ve Mühendisler Grubu Genel Merkezi’nde 16 Nisan

2014 tarihinde “Kutlu Doğum Haftası” etkinliği çerçevesinde düzenlenen “Bizbize Konuşmalar” programına Yrd. Doç. Dr. M. Sadık Hamidî (AYDIN) katılarak ‘’İslami Açıdan Mimar ve Mühendislerin Görevleri’’ konulu bir seminer verdi. Etkinliğe MMG Genel Başkanı Murat Özdemir, MMG Eski Genel Başkanlarından Avni Çebi’nin yanı sıra çok sayıda üye katıldı. Yrd. Doç.

Dr. M. Sadık Hamidî, mimarlık ve mühendisliğin önemini vurgulaya-rak başladığı konuşmasında, “Dünya var olduğundan beri nice eserler ya-pılmış, nicesi günümüze kadar gel-miştir. Tıp da çok önemli bir bilim dalı, fakat çok üstün bir ameliyat yapıldığını varsayalım, bu ameli-yat insanlığa bir eser olarak gözler önünde durmaz. Bugün ülkemizde mimar ve mühendislik alanında çok büyük işler yapılıyor ve yapılmaya da devam etmelidir” dedi.

MMG’DE KUTLU DOĞUM HAFTASI

Mimar ve Mühendisler Grubu’ndan Başkan Murat Özdemir önderliğinde-ki bir heyet, KOSGEB İkitelli Şubesi'ne ziyarette bulundu. İkitelli Şube

Müdürü Sn. Selahattin Kaya'nın makam odasında gerçekleştirilen görüşmede KOSGEB hakkında genel bilgiler verildi. İstanbul'da dört şubesi olan merkezin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile ilgili bir kuruluş olduğu, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) teknolojik yeniliklere süratle uyumlarını sağlamak, re-kabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek amacıyla faaliyetlerde bulunduğu anlatıldı. MMG çalışmalarını yakından takip ettiğini belirten KOSGEB İkitelli Şube Müdürü Selahattin KAYA, STK'ların da bu tür desteklerden yaralanması için gerekli desteği vereceklerini ifade etti.

MMG' DEN KOSGEB’E ZİYARET

Azerbaycan Cumhuriyeti Vektor Uluslararası İlimler Üniversitesi Bilimsel Genel Kurul Üyeleri ve Sena-

tosunun kararıyla, Macaristan Kayseri Fahri Konsolosu ve Mimar ve Mühendisler Grubu (MMG) Genel Başkan Yardımcısı Osman Şahbaz'a İktisat ve Siyaset Bilimi alanında "Fahri Doktor" unvanı verildi. Courtyard Marriott İstanbul International Airport Hotel Hattusa Ballroom’da düzenlenen törende Macaristan Fahri Konsolosu ve Türk Macar İşadamları Derneği(TÜMİŞAD) Başkanı Osman Şahbaz'a, Fahri Doktor’luk beratını, Vektör Kurucu Başkanı ve Rektörü Prof. Dr. Elçin İskenderzade takdim etti.

OSMAN ŞAHBAZ’A BÜYÜK ONUR

Mimar ve Mühendis10

İBB GENEL SEKRETERİ MMG ESKİ GENEL BAŞKAN YARDIMCISI DR. HAYRİ BARAçLI'YI ZİYARET ETTİK

Ziyaret esnasında, 1994 yılında TEKDER üyesi iken MMG ile

tanışıp yönetiminde yer aldığı MMG'nin önemli bir yerinin oldu-ğunu belirten Baraçlı, İETT'de görev alması ile aktif olmasa da temasla-rının devam ettiğini, MMG'yi yakın-dan takip ettiğini belirtti. MMG'nin diğer dernekler gibi olmadığını, teknik bilinirliğinin, etik kavram duruşunun önemli olduğu, elit pro-jelere imza atmasının önemini ifade etti. Doğru bildiği değerler konusun-da duruşunun değişmediği, teknik donanıma sahip üyeleri ve Şubeleri ile daha aktif görevler içinde bulun-masının faydaları değerlendirildi.İETT'de görev aldığı 2009-2014 yılları arasında özel sektör gibi çalı-şılması ile başarılı olduğunun konu-şulduğu ziyarette, İETT de başardığı bu çalışma disiplini ile kurum bilgisinin 128 dünya ülkesinden büyük olan İstanbul'un hak ettiği yere ulaşması için kullanılacağı, kamu bürokrasinden uzak dinamik bir çalışma içinde olacaklarını, lider kadro yetiştirmek için çaba sarfede-

ceklerini ifade etti.2024 (iki dönem) hedefi ile ulaşım, kentsel dönüşüm, çevre ve turizm ile ilgili önemli çalışmalar yapıla-cağı, özellikle Turizmde İstanbul'un hak ettiği yere gelmesi gerektiği ve bu çatı altında kültür, kongre, finans, sağlık ve eğitim turizmi olarak düzenlemeler yapılacağı, okumaya gelen üniversite öğren-cisine bile turist olarak bakılacak bir gözlem ile kendi şehrine dönüp orada değer üreteceği bir bilinç oluşturması çalışmaların düşünül-düğünü belirtti.İstanbul'un mıknatıs bir şehir olmaktan çıkartılması, hayatı kolaylaştıran düzenlemeler ile yerleşimi cazip kılan uygulamala-ra dikkat edilmesi, risk unsurları çerçevesinde ülke geneline nüfusun dağılması hususundaki projelere önem verilmesinin konuşulduğu ziyaret, İstanbul Beykoz Göllükö-yü Mevkiindeki Orman arazisinde Hayri Baraçlı adına 34 adet dikilen ağaç sertifikasının kendisine teslimi ile sonlandı.

MİMAR VE MÜHENDİSLER GRUBU OLARAK İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ GENEL SEKRETERLİğİ'NE ATANAN MMG ÜYEMİZ DR. HAYRİ BARAÇLI'YI MAKAMINDA ZİYARET ETTİK.

ETKİNLİK

Mayıs - Haziran 2014 11


Gübre Fabrikaları Türk Anonim Şirketi (GÜBRETAŞ)’ın Mühendislik ve Yatırım Müdürü ve MMG Gıda

ve Tarım Kom. Bşk. Nihat ISMUK’un ev sahipliğinde NPK Gübre Üretim Tesisi ve Amonyak Terminali Şantiyesi’ne ziya-rette bulunduk. Söz konusu geziye MMG Yönetim Kurulu üyesi Prof. Dr Ali Osman ÖNCEL, Genel Sekreter Murat ALPAY ve sektöre yakın MMG üyelerimiz katıldı. MMG heyetini şantiyeye gelişinde Gübretaş Yarımca Tesisleri Müdürü Necdet BAR-LAS, Üretim Müdürü Mustafa VAROL ve Mekanik Montaj ve Proses Müdürü Hilmi KÜÇÜKGÖZE karşıladı.Gübretaş yetkililerinin de hazır bulundu-ğu ziyarette öncelikle tesisin yenilenen inşaatı hakkında katılımcılara proje hak-kında sunum yapıldı. Fabrikada gerçek-leştirilen faaliyetler hakkında bilgi verildi.

GÜBRETAŞ’ın Mühendislik ve Yatırımından sorumlu Müdürü Nihat ISMUK’un sunu-munda; şirket tarihinin en büyük yatırımı-nın bu sene yapıldığı, pazarda lider firma olduklarını, satışta problem yaşamadıkla-rını, Gübretaş’ın eğitime destek verdiğini, öğrencilere burs verdiklerini ifade etti. Bu sunumdan devamla; büyük çaplı ithalatlar yapıldığı için tesisin deniz kenarında olması gerektiğini, fabrika arazisine ÇED belgesi alındıktan sonra liman yapılacağı, yapımı devam eden tesisin ise Kasım 2014’te bitmesinin beklendiğini söyledi. 34 metre yüksekliğinde 25 bin ton kapasitede yeni yapılan Amonyak Tankı’nın inşaatının Amerika'dan ithal edilen 193 adet Deprem İzolatörleri ile güçlendirildiği bir güne denk gelen Teknik Gezimiz sürecinde, Deprem Savarların (Deprem İzolatörleri) yerleşti-rildiğine tanıklık ettik. Bu kapsamda en

güvenli Amonyak Tankı Gübretaş’ta olacak.Mevcut çalışan fabrika ile yenilenen tesis binalarının iç içe bulunduğu mekanda bir aksama olmadan üretiminin devam ettirildiği, toprak analizine dayalı özel gübre üretimini ülkemizde ilk başlatması, 2005 yılında başlattıkları Toprak Haritası Oluşturma Çalışmaları ile önemli AR-GE çalışmalarına verdikleri destek, ülkemizde tarımda gübre üretimi sahasında ülkemizin 2500 noktasına yayılmış dağıtım noktala-rıyla rakipsiz bir şirketleşmeyi oturtmuş bir kurum olan Gübretaş’ın pek çok sahada li-derlik eden ve çevre dostu ortamı işçilerine sağlayarak çalışanlarının yüzünü güldüren çağdaş bir kuruluş olduğu anlaşılmıştır. Oldukça samimi bir ortamda çalışanların ve yöneticilerinin güler yüzleri ile eşlik ettikle-ri gezimiz yenilen yemek ve yapılan son bir istişare toplantısı ile sonuçlandırılmıştır.

GÜBRETAŞ’A TEKNİK GEZİ DÜZENLEDİKTÜRK ÇİFTÇİSİNİN KİMYEVİ GÜBRELERDEN YARARLANARAK YÜKSEK VERİMLİ VE KALİTELİ ÜRÜNLER ELDE ETMESİ FİKRİNDEN YOLA ÇIKILARAK TARIM SEKTÖRÜNE KİMYEVİ GÜBRE GİRDİSİ TEDARİK ETMEK AMACIYLA 1953 YILINDA KURULAN GÜBRE FABRİKALARI TÜRK ANONİM ŞİRKETİ’NİN YARIMCA’DAKİ TESİSLERİNE MİMAR VE MÜHENDİSLER GRUBU OLARAK ÜYELERİMİZİN KATILIMI İLE TEKNİK GEZİ DÜZENLEDİK.

ETKİNLİK

Süleyman Ekşi Yapı İnşaat Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.Kısıklı Mah. Alemdağ Cad. AHES İş MerkeziNo:65-A Kat:3 Üsküdar / İstanbulTel:(216) 327 88 22Fax:(216) 327 88 [email protected]

Sakarya 25.000 Seyirci Kapasiteli Stadyum İnş.

Küçükçekmece Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Yapımı

K.B.B Olimpik Yüzme Havuzu Yapimi Gazi̇osmanpaşa Sarigöl-Yenidoğan Mahalleleri Kentsel Yenileme Projesi Kapsaminda Sarigöl Mahallesi 1452 Ada 34 Ve 37 Parsellerde Konut Yap

Mimar ve Mühendis Mayıs - Haziran 201414 15Mimar ve Mühendis14

ETKİNLİK

Bursa Vali yardımcısı Feridun Cemal Özdemir, Uludağ Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. İrfan Karagöz,

Mühendislik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Nu-rettin Yavuz, İnşaat Fakültesi Yapı Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Adem Doğangün'ün de katıldığı konferansa ilgi yoğun oldu. Açılış konuşmasını yapan MMG Bursa Şube Baş-kanı Elektrik Mühendisi Ali Yılmaz Mimar Sinan'ın ülkemiz için önemli bir şahsiyet olduğunu, eserlerinin bugüne kadar ulaş-ması ve mimari dehasının hala konuşulur olması ve 300'den fazla eser bırakması-nın onun bir mimar olarak tarihimizde önemini ifade etti. Uludağ Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. İrfan Karagöz ise Mimar Sinan'ın sadece Türkiye için değil birçok ülkede bıraktığı kalıcı eserler sebebiyle önemli bir mimar olduğu, bugün dahi çarpık kentleşme ve mimari tasarım-dan uzak eserlere bakıldığında onu daha iyi anlamamız gerektiğini, ayrı güzellik ve nitelikte olan eserleri sebebiyle adının yaşatılmasının önemi vurgulayarak bu tür faaliyetlerinden dolayı MMG'ye teşekkür-lerini ifade etti. MMG Genel Başkanı Murat

Özdemir yaptığı konuşmada MMG'nin kuruluş amacı ve yaptığı faaliyetler ile Sözkonusu Konferansı niçin Bursa'da yap-mak istediklerini şöyle ifade etti;“9 Nisan Mimar Sinan'ın ölüm yıldönü-mü bu sebeple Nisan ayını onu anma ve anlamaya ayırıyoruz. MMG olarak şehir ve mimariye önem veriyoruz, söz konusu yapılanma ve uygulamaları yakından takip etmeye çalışıyor, şehirlerin insanı ölçekte herkes için yaşanır olmasının önemini vurguluyoruz. 1+1, 1+0 modelde yapılan, mahalleyi, küçük esnafı ortadan kaldıran, dev market alışveriş merkezleri, korunaklı izoleli yapılar ile, toplumu ayrıştıran, ken-tin kimliğine uygun olduğu düşünülmeden yapılan yapıların bir çok problemin ana çıkış kaynağı olduğunu düşünüyor, bu manada dergilerimizde bu konuları sıkça gündeme almaya çalışıyoruz. İstanbul'dan Diyarbakır'a, Kayseri, Kütahya, Edirne'den, Erzurum'a, Sofya'dan Kırım'a birçok yerde eser bırakan Sinan Bursa gibi önemli bir şehirde yapmamıştır. Çünkü Bursa ilk dönem Osmanlı eserleri ile bir bütünlük arz ediyor, Sinan kendi anlayışına göre bir

eser yaparsa bunun bütünlüğü bozacağını yada ahengi bozmamak adına benzer bir eser yaparsa bunun da kendine yakışma-yacağını düşünüyor. Mevcut dokuya ve kendine olan saygısından Bursa'da eser inşa etmiyor. Ancak bugün İstanbul ve Bursa olmak üzere bu tür şehir kimlikle-rini bozan bir çok proje ortaya konuyor. MMG olarak bunu gündeme getirmemizi yanlışta ısrar etmemek adına önem arz eder” dedi.Konferansta MMG Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Y. Mimar Ali Reyhan Esen başkanlığında Mimar Sinan Üniversite-sinden Prof. Dr. Suphi SAATÇİ "Yazma Kaynaklara Göre Mimar Sinan", İstanbul Teknik Üniversitesi'nden Dr. Y. Mimar Aras NEFTÇİ "Mimar Sinan'ı Görmek", Uludağ Üniversitesi'nden Doç. Dr. Özlem K. BAğBANCI ''Mimar Sinan'ın Mekan An-layışı'' ve Doç. Dr. Özgür EDİZ ise "Sayısal Teknolojilerle Sinan'ı Anlamak" konula-rında sunumlarını yaptılar. Günün anısına verilen plaket ve fotoğraf çekimleri ile konferans hayırlara vesile olması temenni-leri ile sonlandı.

YAŞAYAN MİMAR SİNAN'I ANLAMAK2012 YILINDA MMG VE MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ İLE ORTAKLAŞA YAPILAN "MİMAR SİNAN'I ANLAMAK" KONULU KONFERANSIN İKİNCİSİ OLAN "YAŞAYAN MİMAR SİNAN'I ANLAMAK 2" KONULU KONFERANS 30 NİSAN 2014 TARİHİNDE MMG BURSA ŞUBEMİZ VE ULUDAğ ÜNİVERSİTESİ'NİN KATKILARI İLE ULUDAğ ÜNİVERSİTESİ HASAN ÖZTİMUR İNŞAAT MÜHENDİSLİğİ KONFERANS SALONU'NDA GERÇEKLEŞTİRİLDİ.

Mimar ve Mühendis Mayıs - Haziran 201414 15


ETKİNLİK

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Sütlücede yer alan Yatırım ve Hiz-metleri Bilgilendirme Merkezi’nde

kabul ettiği heyetimizi öncelikle İstanbul’a yapılan yatırımların sergilendiği salon-da gezdiren Sayın Topbaş; başkanlıkları döneminde gerçekleştirdikleri projeleri resimler, maketler üzerinde tek tek ayrın-tılı bir şekilde anlattı. Söz konusu projelere ilişkin tanıtım filminin de izlendiği ziyaret oldukça samimi bir ortamda gerçekleş-tirildi. Başkan Dr. Kadir Topbaş; göreve geldikleri günden itibaren Türkiye denince ilk akla gelen şehir olan İstanbul’un marka değerini daha da artırmanın gayreti içinde olduklarını, İstanbulluların her alanda hayatını kolaylaştıracak ve yaşam kalitele-rini yükseltecek başta teknolojik yenilikler olmak üzere çok sayıda hizmeti hayata geçirdiklerini, teknolojiyi en iyi kullanan yerel yönetimlerden biri olarak İstanbul’u, dünyayı takip eden değil dünyanın takip ettiği bir kent haline getirmek için hizmet-lerine devam ettiklerini dile getirdi.Yaklaşık olarak, giriş ve çıkışları ile nüfu-sunun on yedi milyona ulaştığı İstanbul

gibi bir metropolün diğer şehirler ile bir tutulmadan ayrı bir yasa ve yönetim biçi-mi ile yönetilmesinin daha iyi olabileceği, kentsel dönüşüm kapsamında İstanbul’a yapılan yatırımlardan oluşan ranttan belediyelerinin yeterince pay alamadık-larını, bir değer artışı oluyorsa bunun kente geri dönmesi gerektiğini dile getirdi. Kentsel dönüşümün gerekliliklerinden bahseden Sayın Topbaş dünya ülkelerinin ciddi bir ekonomik kriz geçirdiği dönemde, Türkiye’nin bu krizden inşaat sektörün-deki hareketlilik sebebiyle etkilenmedi-ğini, birçok sektörü peşinden sürükleyen inşaattaki ivmenin ekonomiye hareketlilik sağladığı, bu dönem zarfında Türkiye’nin dünyadaki bu krizi sadece tekstil ve benzeri sektörlerle aşmasının mümkün olmamasından dolayı, bu manada kentsel dönüşüm için yapılan çalışmaların zarureti ve faydalarını ifade etti.İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile 19 üniversite arasında imzalanan protokoller çerçevesinde Haziran 2006 tarihinden iti-baren yürütülmesine başlanan ve "Projem İstanbul" olarak adlandırılan akademik

araştırmaların desteklenmesi projelerinin devam ettiğini ve bu kapsamda MMG’nin de yapacağı benzer çalışmaları destekle-meye hazır olduklarını belirten İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Kadir Topbaş ziyaretten duyduğu memnuni-yeti dile getirerek, MMG’nin toplumsal değerleri korumak adına gerçekleştirdikleri önemli etkinlikler ile topluma yön verdiği-ni söyledi. Kendisine sunulan Mimar ve Mühendis dergilerini inceleyen İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Kadir Topbaş MMG Yönetimini Genel Merkezinde ziyaret et-mek istediğini belirtti. Söz konusu ziyaret fotoğraf çekiminin ardından sona erdi.

MMG OLARAK, MMG ÜYESİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI DR. KADİR TOpBAŞ’I ZİYARET ETTİKMİMAR VE MÜHENDİSLER GRUBU GENEL BAŞKANI MURAT ÖZDEMİR, BAŞKAN YARDIMCILARI MAHMUT ÇELİK, OSMAN ŞAHBAZ, ALİ REYHAN ESEN, YÖNETİM KURULU ÜYELERİNDEN PROF. DR. ALİ OSMAN ÖNCEL, YAVUZ SARI VE GENEL SEKRETER MURAT ALPAY’IN KATILIMI İLE GERÇEKLEŞTİRİLEN ZİYARETE MMG ETİK KURUL ÜYESİ AVNİ ÇEBİ İLE ÜMİT ÜNAL EŞLİK ETTİ.


ETKİNLİK

KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN SOSYAL BOYUTU İSTANBUL TİCARET ODASI (İTO) İLE MİMAR VE MÜHENDİSLER GRUBU (MMG) TARAFINDAN ORTAKLAŞA DÜZENLENEN 'KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN SOSYAL BOYUTU' KONULU SEMPOZYUM, ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANI İDRİS GÜLLÜCE VE İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI KADİR TOPBAŞ’IN KATILIMIYLA İSTANBUL TİCARET ODASI’NDA (İTO) GERÇEKLEŞTİRİLDİ.

Kentsel dönüşümün medeniyet, sosyalleşme ve insan açısından ele alındığı sempozyuma Esenler

Belediye Başkanı M. Tevfik Göksu, İTO Yö-netim Kurulu Başkanı İbrahim Çağlar, İTO Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Gökhan Murat Kalsın ile Mimar ve Mühendisler Grubu Başkanı Murat Özdemir 'inde yer aldığı Sempozyuma ilgi oldukça yoğundu.

MMg Başkanı Murat Özdemir: “Herkes için huzur beldeleri"Murat Özdemir konuşmasında "MMG olarak şehirlerimizin yapılanmalarını ve

şehircilik uygulamalarını yakından takip etmeye çalışıyor ve şehirlerimizin insani ölçeklerde, herkes için huzur beldeleri olacak şekilde teşkil edilmelerinin öne-mini sürekli vurguluyoruz. Mahalleyi or-tadan kaldıran, kendi içinde bir dünyası olan, çevresinden izole adeta gettolaşan, isimlerinde Türkçenin kaybolduğu, çok katlı, korunaklı, havuzlu sitelerin, orta ve küçük ölçekli esnafı ortadan kaldıran dev market ve alışveriş merkezlerinin, çocuk, yaşlı ve engellilerin şehir içindeki var-lıklarını önemsemeyen, doğayla ve coğ-rafyayla mücadele eden bir yapılaşma

gerçeğinin genellikle göz ardı edildiğini düşünüyoruz. Şehircilikle ilgili sağlıklı, içimize sinecek, bu coğrafyanın inanç ve kültür değerlerinin ürünü diyebileceği-miz şehircilik örneklerini Maalesef ortaya koyamadık. Toplumsal barışımıza ve insanımızın huzuruna katkı sağlayacak şehirleri yeni bir idrak ile inşa ve ihya ederken, şehirlerimizi yeni bir medeniye-tin taşıyıcıları olarak geleceğe taşımalı, bugün yaptığımız şehirlerle yarınlarımızı belirlediğimizi aklımızdan çıkarmamalı-yız” gibi konular üzerinde durdu.

İTO Başkan Yardımcısı, Murat Kal-sın: “MMg’nin rolü önemli”İTO Başkan Yardımcısı, Murat Kalsın da; “Son yılların gündemi olan kentsel dönü-şümün öneminden bahisle, yapı stokları-nın eski olduğu, depreme uygun olmayan çok yapının bulunduğu, estetikten uzak çarpık yapılaşmanın olması sebebi MMG'nin bu işe gönlünü koymuş bir STK olarak bir fikir ve imar potası olarak gör-düğünü belirtti. Konunun sadece teknik değil sosyal boyutunun incelenmesini önemsiyorum” dedi.

Başkan Topbaş: “Mahalle kültü-rünü koruyan bir yapılaşmaya ihtiyaç var”Sempozyumun açılışında konuşan Başkan Kadir Topbaş, kentliliğin sosyal

SEMpOZYUM:


bir evrim, şehirlerin de bir yenileşme merkezi olduğunu belirterek, İstanbul’da oluşturulan sitelerin sosyalleşmeyi azalt-tığını ve insanlar arasındaki uçurumu arttırdığını söyledi. Yaşam alanlarını bir-biriyle ilişkili kılmak ve mahalle duygu-sunu daha çok yaygınlaştırmak zorunda oluğumuzu ifade eden Kadir Topbaş, “İn-sanlar sokağa çıktığında aidiyet duygusu gelişiyor. Yönetimleri sorgulayarak ve yönetimlere katılarak semtinin gelişme-sine katkıda bulunuyor” dedi.

"Bir gerçek var: Dünya nüfusu artmakta. 7 milyar nüfusundan yakın gelecekte 9 milyara gidecek olan bir dünyadan bahsediyoruz. Kentler hızla gelişerek dengeler bozulmaya başladı. Kent yönetiminde karar organları olarak bu dengeleri doğru kurmak ve korumak... Kentler hangi fonksiyonları, işlevleri üstlenecekler, bunların kararını vermedi-ğimiz için, bugün maalesef yöneticilerin kendi siyasi perspektifleri doğrultusunda şehirler gelişti. Her yöneticiye göre yeni, farklı adımlar atıldığını görmekteyiz. Bu da gelecek adına kaygı verici. Kurumsal planlar yapılmalı" dedi.İstanbul’un deprem riski taşıyan bir şehir olduğuna ve sanayileşme sürecin-deki yanlışların izlerini taşıdığına dikkat çeken Başkan Topbaş, şöyle konuştu; “Şehrimizde geçmişte maalesef mü-hendislik hizmetleri almadan sadece barınma ihtiyacını dikkate alan yapılar yapılmış. Bu çarpık yapılaşmayı aşmak için deprem riskini bir şansa dönüştüre-rek İstanbul’un ranta dönüşmeden ye-nilenmesini arzu etmekteyiz. Sayın Baş-bakanımızın ‘TOKİ ve KİPTAŞ kanalıyla

bakılmaması gerektiğini ifade etti. “Bu işin insani yanı, sosyolojisi, psikolojisi, birçok parametresi var. Sadece rakam-larla bakıldığı zaman, bina sayısıyla baktığımız zaman, bu bizi aldatır. Bina sayısını sayıyorsunuz, yüksekliği ölçü-yorsunuz, kilometreyi buluyorsunuz, yolun genişliğini ölçüyorsunuz, ama sosyal etkileri çok kolay ölçemiyor-sunuz, tartamıyorsunuz, belirleyemi-yorsunuz. Bunu ölçemediğiniz için de, kentsel dönüşümün etkilerini baştan iyi tartıp, biçip, konuşmak lazım. Sadece mühendis ve mimarlara bu işi bırak-mamak lazım" dedi. Bakan Güllüce, 81 ilde tespitleri yaparak binlerce binanın dönüşümüne başladıklarını hatırlata-rak, dönüşümün halkla birlikte yapıl-masına özen gösterdiklerini dile getirdi. “Olması gerekenle olabilecek olan bazen örtüşmüyor” diyen Güllüce, İstanbul’un imar sorunun Anadolu’daki göç veren şehirlerin imar ve istihdamından başla-dığını kaydetti.

kār amacı gütmeyen modern yapılar yapınız’ talimatı var. Ancak maalesef dünyada bir rant ihtirası var. Paris’te Eyfel Kulesi’nin yakınındaki gökdelen-leri görmezini arzu ederim. İstanbul’da-ki bu yüksek yapılar konusunda mimar ve mühendisler odası ile sivil toplum kuruluşlarının daha çok fikir beyan etmelerini arzu etmekteyiz.” dedi.

Bakan güllüce: “Türkiye genelin-de kentsel dönüşüm sürüyor”Sempozyumda daha sonra söz alan Çevre ve Şehircilik Bakanı İdris Güllüce de Marmara depreminde yaşanan acı-lara dikkat çekerek, İstanbul’daki riskli yapıların, insanların geleceğinden kork-madığı çağdaş yapılara dönüştürmek için kentsel dönüşümün kaçınılmaz olduğunu söyledi.Kentsel dönüşümün sosyal ve insa-ni tarafına pek dikkat edilmediğini kaydeden Güllüce, sadece mühendis ve mimar gözüyle kentsel dönüşümlere

Panel 1: MEDEnİYETLERİn ŞEHİR aLgısı vE KEnTsEL DÖnüŞüMProf. Dr. Ali Osman ÖNCEL - MMG Yö-netim Kurulu Üyesi (Oturum Başkanı)Prof. Dr. Korkut TUNA, Tarihte Şehirler ve DönüşümleriProf. Dr. Nevin GÜNGÖR ERGAN, Kent-sel Dönüşüm Politikası ve Toplumsal Katılım Prof. Dr. Kemal SAYAR, Şehir ve Ruh Sağlığı

Panel 2: KEnTsEL DÖnüŞüM’DEn sOsYaL DÖnüŞüMEAvni ÇEBİ - MMG Etik Kurulu Başkanı (Oturum Başkanı)Doç. Dr. Nail YILMAZ, Toplumsal Yapı Belediyeler ve Kentsel dönüşümYard. Doç. Dr. Berat FINDIKLI, Metro-polde Mekânsal ve Tinsel Ayrışmanın Çoğul FormlarıYard. Doç. Dr. Murat ŞENTÜRK, Kentsel Dönüşüm SosyolojisiYard. Doç. Dr Aynur CAN, Turgut Canse-ver Düşüncesinde Şehir TasavvuruHasan POSTACI, Kentsel Dönüşümde İnsan Hakları İhlalleri

Panel 3: ŞEHİRLEŞMEDE MEKÂnsaL DÖnüŞüMün TOPLUMsaL ETKİLERİY. Mimar Ali Reyhan ESEN - MMG Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı (Oturum Başkanı)Doç. Dr. Hatice AYATAÇ, Şehirleşmede Mekânsal DönüşümMimar Semih AKŞEKER, Şehir ve Kent AyrımıProf. Dr. Abdurrahman GÜNER, Kentsel Dönüşümde Mühendislik AhlakıYard. Doç. Dr. Ömer Faruk KÜLTÜR, Şehirlerin Etkisinin İyileştirilmesi (Kentsel Dönüşüm Nasıl Olmalıdır)Ali ÖNER, Mekân İnsan İlişkisinin Sos-yo-psikolojik Değerlendirilmesikonulu sunumları gerçekleştirildi.

MİMARLIK


EMANET EDİLEN TABİATI MUHAFAZA vE İLK SİT ALANI

İLK İLAN EDİLEN SİT ALANI vE

YEŞİL BİNALAR

"İbrahim ve İsmail'e: "Tavaf edenler, orada ibadet amacıyla oturanlar, rüku ve secde edenler için Evimi (Kâbe'yi) temizleyin!" diye emretmiştik" (el-Bakara, 2/135).

Şüphe yok ki Yüce Allah temizdir, temizliği sever. İkramı boldur, ikramı sever. Cömerttir, cömertliği sever. Artık evlerinizin çevresini temiz tutun.(Et-Tıbbün Nebevi s.216)

dem (a.s) dünyaya Allah’ın halifesi ola-

rak gönderildiğinden beri arzın hüsnü

muhafazasına dair yüklendiği emanet,

onun yaratıcıya kulluğu müteakip en

mühim vazifelerinden olmuştur.

Müslümanların yediği, içtiği ve giyindik-

leri kadar içinde yaşadığı çevrenin de

temizliğine riayet etmesi onların mühim

bir ahlakî sorumluluğudur.

Evlerden başlayarak sokaklar, mahal-

leler, köyler, kasabalar ve şehirler her

ölçekte temizliğe riayet edilerek hüsnü

muhafaza edilmelidir. İnsanlığa yeryü-

zünün mescit kılınmasını müjdeleyen

peygamberimiz, ona tüm arzı mescit

temizliğinde muhafaza ve idame ettir-

me vazifesini de bir kez daha esaslı

bir şekilde hatırlatmaktadır. Allah’ın

ayetlerinden olan tabiatı muhafaza;

hilkati muhafaza sadedinde anlaşıl-

malıdır. Tabiattan faydalanılırken onu

tahrip etmeden ve sonraki nesillere

ulaştırmanın mesuliyetini asla hatırdan

çıkarmayan bir anlayış ve idrak içinde

bulunmak lâzımdır. Allah (cc) "Şüphesiz

Allah çok tövbe edenleri ve pisliklerden

temizlenenleri sever" (el-Bakara, 2/222)

buyururken manevî temizliği maddî

temizlikten önce zikretmektedir.

Bu bize manevî dünyalarındaki tüm

kirlenmişliklerden arınma gayreti içinde

olanların ancak hakikî mânada maddî

dünyayı(arzı) temiz tutmak eylemi içine

girebileceğini hatırlatmaktadır. Günü-

müzde havayı, çevreyi, tabiatı ve deniz-

leri kirlettikleri hâlde, çevre ve tabiatı

muhafaza havarîleri kesilmiş kapitalist

ve emperyalist batı dünyasının ikiyüz-

lülüğü bunu daha net biçimde ifade

etmektedir.

Allah kâinatı herşeyin yerli yerinde oldu-

ğu bir denge ile yarattı ve muhafazası-

na insanları memur ederek "Yıldız, bitki

ve ağaç secde ederler. Göğü Allah yük-

seltti ve mizanı (yani dengeyi) O koydu.

Sakın bu dengeyi bozmayın" (Rahman,

55/ 6,7) ayetleriyle yol gösterip ikaz

etmektedir.

Tabiî çevrenin hüsnü muhafazası

maksadıyla İbrahim (a.s.) Mekke’yi ,

Peygamber Efendimiz (sav)’de Medîne

ve Taif şehirlerini sit alanı ilan ederek

buraları adeta dokunulmaz kılmışlardır.

Bu hususta“Allah’ım! İbrahim Mekke’yi

haram kıldı (kutsal belde ilan etti). Ben

de Medine’nin iki taşlık arasını haram

kıldım (kutsal yer/sit alanı ilan ettim).

Orada hiç kan akıtılmayacak, savaşmak

için silah taşınmayacak, hayvanları güt-

mek gayesiyle kesilenden başka hiçbir

ot ve ağaç kesilmeyecektir. Allah’ım!

Medine’mize bereket ver! Allah’ım!

AMEHMET OSMANLIOĞLU MİMAR


Sa’ımıza bereket ver! Allah’ım! Medine’mize bereket (ve bolluk) ver! Allah’ım! Medi-ne’mize bereket ver! Allah’ım! Bir bereketin yanında iki bereket ihsan et! Nefsim kudret elinde olana kasem ederim ki, Medine’nin hiçbir yolu ve geçidi yoktur ki, orasını koru-yan iki melek bulunmasın. Oraya varıncaya kadar onu korur-lar...” hadisi dikkat çeki-cidir..Yine tabiat ve çevreyi korumayı, ağaç dikimini yaygınlaştırmayı İslâmi ve insanî bir görev olarak va’z eden peygamberimiz;“Kıyâmet kopmaya baş¬ladığında, birinizin elinde bir ağaç fidanı bu¬lunsa, kıyâmet kopmadan onu dikmeye gücü ye¬terse, hemen diksin”[9] hadisiyle eşsiz bir çevre bilincini öğretmek-tedir. "Yerdekilere merhamet edin ki gökte-kiler de size merhamet etsin" (Tirmizî, "Birr", 16) buyurarak merhamet olunmak isteyen-lere tüm yeryüzündeki varlıklara merhamet

konuda şunları söylemiştir: "Bir Müslüman bir ağaç diker de bunun meyvesinden insan, evcil veya vahşi hayvan, veya bir kuş yiyecek olsa, yenen şey diken için bir sada-ka hükmüne geçer" (Müslim, "Müsakat", 10) Yeryüzü bana mescid kılındı, onun top-rağı temiz ve temizleyicidir," buyuran Hz Peygamber'in Mekke, Medine, Uhud dağı ve başka yerlere, şehir ve tabiata sevgisini dile getirmekte, gök cisimleriyle de ilgilene-rek onların doğuş ve batışlarını dua fırsatı olarak değerlendirmiştir.Çevreyi muhafaza hassasiyetinin oldukça yüksek olduğu Osmanlı’da ,Sümbül Efendi yerine vekil olarak Merkez Efendi'yi atar. Ve de, süs isteyen şeyhine kuru bir çiçek getirmesi ve sebep olarak:…İbadet halindeki yeşil çiçekleri ibadetten alıkoymak isteme-dim, cevabını verir..Osmanlı topraklarını ziyaret eden Lamar-tine;- “Osmanlı Müslümanları canlı ve cansız mahlûkatın hepsiyle iyi geçinirler. Ağaç-lara, kuşlara, köpeklere, velhasıl Allah’ın yarattığı her şeye hürmet ederler; bizim memleketlerde başıboş bırakılan veyahut eziyet edilen bu zavallı hayvan cinslerinin hepsine şefkat ve merhametlerini teşmil ederler. Bütün sokaklarda sokak köpekleri için muayyen (belirli) aralıklarla su kovaları sıralanır.” derken, “Moeurs et usages des Turcs“ adlı kaynakta “Osmanlı Devleti’nde kasaplar her gün belirli sayıda kedi ve köpek beslemekle yükümlüdürler... Şam’da hastalanan kedilerle köpeklerin tedavisi için bir hayvan hastanesi mevcuttur.” kayıtları-na rastlanmaktadır.

ÇEVRE VE TABİAT KAYNAKLARININ MUHAFAZASIİnsanlığın yeryüzünde gerçekleştirdiği en büyük organizasyon, vücuda getirebildiği en büyük eser şehirdir. Şehri kurarken onun konumu, kültürel arka planını oluşturacak geçmişi, tarihle bağı, yönlendirilmesi, su kaynaklarına mesafesi, manzarası, güneş-lenme oranı, silueti, hâkim rüzgârla ilişkisi, büyüklüğü, topoğrafyaya uyumu ve buyur-gan bir irade olmadan insanların ihtiyaçla-rıyla teşekkülü önemli parametrelerdir. Şehirler inşaa edilirken insanı, tabiatı ve kaynakları tüketmeyen, enerji bağımlılığı asgaride tutulabilecek, fazla atık üretme-

etmelerini tavsiye etmiştir.“O” Bir köpeğe su veren kadının bağış-landığını belirtirken, bir kediye eziyet edip ölümüne sebep olmanın Allah'ın gazabını çektiğini vurgulamıştır.Kendisi bir defasında beş yüz hurma ağa-cını birden dikmiş (İ Hanbel, 5:354) ve bu

ALLAH KâİNATI HERŞEYİN YERLİ YERİNDE OLDUğU BİR DENGE İLE YARATTI VE MUHAFAZASINA İNSANLARI MEMUR EDEREK "YILDIZ, BİTKİ VE AğAÇ SECDE EDERLER. GÖğÜ ALLAH YÜKSELTTİ VE MİZANI (YANİ DENGEYİ) O KOYDU. SAKIN BU DENGEYİ BOZMAYIN" (RAHMAN, 55/ 6,7) AYETLERİYLE YOL GÖSTERİP İKAZ ETMEKTEDİR.

MİMARLIK


yen, tabîi hayat konforu sağlayan, iklimlen-

dirilmelerinin kolay ve az maliyetli olacak

şekilde kurgulanmaları gerekir. Kaynakların

kullanımının önemli nispette gerçekleş-

tirildiği binaların, işyerlerinin, evlerin ve

giderek büyük ölçekteki mahalle ve şehir

tasarımının, çevre dostu ve optimum kay-

nak kullanımını öngörmesi daha da önem

kazanmaktadır.

İnsanların kendilerine emanet edilen kay-

nakları -ne kadar bol olursa olsun- israf

etmeden, sürdürülebilir ve yenilenebilir özel-

likli seçerek, az atık üreten ve geri dönüşü-

mü mümkün kılacak kaynaklara yönelerek

kullanmaları, onların geleceğe daha huzur

ve güvenle bakmalarını sağlayacaktır.

Allah(cc) mutlak dengeyi, tabiatı ve nesli

muhafazayı kur’an-ı Kerîm’de

“O Allah Göğü yükseltmiştir ve dengeyi

koymuştur”(Rahman,7-9),

" Gerçekten biz, her şeyi bir ölçüde yarat-

mışızdır." (Kamer,49),

" İnsanların ellerinin işledikleri günahlar

sebebiyle, karada ve denizde fesat meyda-

na çıktı ki(Allah)yaptıklarının bir kısmını ken-

dilerine tattırsın, olur ki, belki geri dönerler”

(Rum,41),

“İnsanlardan öylesi vardır ki, dünya hayatı

hakkındaki sözü senin hoşuna gider. Kal-

bindekine de (özü sözüne uygun olduğuna)

Allah’ı şahid tutar. Halbuki kendisi düş-

manların en yamanıdır. (Senden) ayrıldı

mı, yeryüzünde fesad çıkarmaya, ekini ve

nesli helak etmeye çalışır. Allah ise fesadı

sevmez."(Bakara, 204,205) emretmiş ve

insanların kendi elleriyle karada ve denizde

dengeyi bozduklarından ne denli büyük

felaketlerle karşı karşıya geldiklerini bildir-

mektedir.

Aynı konuda bir gün Peygamberimiz (sav),

sahabîlerden birinin abdest alırken suyu

israf ettiğini görür. “Bu israf nedir?” diye

sorar. Bunun üzerine sahabî, “Abdestte

israf olur mu?” diye karşılık verir. Peygam-

berimiz: “Evet, akan bir nehrin kenarında

bile olsan, normal bir miktarın üzerinde su

kullanman israf olur.” (Ahmed b. Hanbel,

Müsned, II) buyurarak kaynak ne kadar bol

olursa olsun, ibadet maksadıyla dahi olsa

israfın temel yanlışını –ihtiyaçtan fazla

kullanmak- olarak ifade etmiştir.

ÇEVREYE ZARARLI ETKİ OLUŞTUR-MAYAN, DAHA AZ ENERJİ KULLA-NAN (YEŞİL)BİNA YAPILABİLİR Mİ?Binaların kaynak tüketiminde başrolü

oynamakta olduğu ve tüketimin önemli bir

bölümünün binalarda gerçekleştiği bilin-

mektedir.

Yapılan araştırmalarda, elektriğin yaklaşık

yüzde % 60’ı, kullanılan içme suyunun yak-

laşık % 15’i binalarda tüketilmekte olup,

binalardan kaynaklı sera gazı üretimi ise

yaklaşık % 30 oranına ulaşmakta oldu-

ğundan, çevre hassasiyeti yüksek toplum

kesimleri %30-35 oranında daha az enerji,

daha az doğal gaz ve daha az su tüketen,

atık maliyetlerini % 50-90 oranında azal-

tan çevre dostu binaların yapımına ilişkin

taleplerini ortaya koymuşlardır.

Çevre dostu ya da yeşil binalar yapı sek-

töründe daha değerli, doğaya saygılı, eko-

lojik, konforlu ve enerji tüketimini azaltan

binalar olarak yeni bir yönelim ve sektör

ortaya çıkarmıştır. Bu yapılara özelliğini; yer seçimi, tasarım, inovasyon, binada kullanılan yapı malzemelerinin özellikleri, yapım aşamasında dikkat edilen çevresel hassasiyetler, yapım tekniği, atık malze-melerin yeniden kullanımı konularındaki seçici yaklaşımlar vermektedir. Bu binaların yatırım maliyeti standart yolla inşa edilen yapılardan % 10-20 fazla olmasına rağmen, enerji kullanımında sağlanan tasarruf sayesinde kısa sürede maliyet farklarını tolere edebilecek özellik-lere sahiptir.Enerji tasarrufunun ve doğal enerji kay-naklarının kullanımının ön planda tutuldu-ğu bu binalarda, ısıtma ve havalandırma-da kullanılan enerji yarı yarıya düşürülebil-mekte; bu tür uygulamalar ile enerji tasar-rufu, doğayı koruma, yenilebilir enerjinin kullanımı ve konforlu bir yaşam ortamı ve aynı zamanda gelecek için temiz bir çevre bırakma özlemi hedeflenmektedir. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre insanlar zamanlarının yüzde 90’ını bina içinde geçirmekte olduğundan, sağlık ve dolayısıyla verimlilikle ilgili sorunların büyük bir kısmı hava kalitesi düşük, gün ışığı ve manzarası olmayan ortamlardan kaynak-lanmaktadır. İç mekân ortam kalitesinin artırılmasının, çalışanlar üzerinde göster-miş olduğu olumlu etkiler ile verimlerinin ne kadar artırdığını hesaplamak çok zor olmakla birlikte, yapılan bir araştırmaya göre Yeşil Binalarda çalışanların, diğer binalardakilere göre yüzde16 daha az rahatsızlandıkları ve dolayısıyla yüzde 16 daha az iş kaybının olduğu tespit edilmiştir.

NETİCEİnsanlık bir yandan kendilerine emanet edilen tabiat ve çevreyi hüsnü muhafaza ederken, öte yandan kaynakların optimum kullanılarak israfın engellendiği, enerji bağımlılığının asgariye indirildiği, tabîi malzemeler kullanılarak insanları zararlı etkilerden korunan bir şehir ütopya değildir. Şehirleri dolayısıyla hayatı yaşanılır kılmak ta, bir cehenneme dönüştürmek te elimiz-de.. İnanmak ve inancın gereği yaşamak. İslâm inancı Bakara 204-205’te tabiatı, çevreyi, kara ve denizleri ve nesli korumayı emrederken israfı yasaklıyor.. Çevre bilincini başka yerde aramaya gerek yok.

MÜHENDİSLİK JEOLOJİ HARİTALARGEOTEKNİK PROJELERMADEN VE SU ARAMA

PROJELERİ

KENTLEŞME VE DEPREM PROJELERİDEPREM GÜVENLİĞİ PROJELERİÇEVRE KORUMA PROJELERİ

ULAŞIM PROJELERİ

TEMEL ARAŞTIRMA VE ZEMİN ETÜDLERİ


PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


GEOTEKNİK PROJELERDEPREM GÜVENLİĞİ PROJELERİ

ÇEVRE KORUMA PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


EKŞİOĞLU MİMARLIKMÜHENDİSLİK

İNŞAAT VE TİCARET LTD. ŞTİ.Adres : Bağdat Caddesi No: 384/8 Maltepe - İSTANBULTel: 0216 442 19 53 (pbx) Faks : 0216 442 19 55E-Posta : [email protected] Web-Site : www.ematurkey.com


PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


Firmamız yeraltı araştırmaları ile ilgili her türlü problemin çözümünde jeofizik,

jeolojik ve geoteknik yöntemlerle zemin etüdü ve sondaj projelerinde 1990 yılından itibaren yüksek teknoloji ile kaliteli hizmete

tecrübeli kadrosuyla devam etmektedir.

KENTLEŞME VE DEPREM PROJELERİMÜHENDİSLİK JEOLOJİ HARİTALAR

GEOTEKNİK PROJELERMADEN VE SU ARAMA PROJELERİ

DEPREM GÜVENLİĞİPROJELERİ

ÇEVRE KORUMA PROJELERİULAŞIM PROJELERİ


DUMANKAYA RİTİM

NUHOĞLU YEDİTEPE-KADIKÖY

EGE YAPIBATI ATAŞEHİR

TAŞ YAPI FİKİRTEPE

AĞAOĞLU MYWORLD ATAŞEHİR


PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


GEOTEKNİK PROJELERDEPREM GÜVENLİĞİ PROJELERİ

ÇEVRE KORUMA PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ



PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


EKŞİOĞLU MİMARLIKMÜHENDİSLİK

İNŞAAT VE TİCARET LTD. ŞTİ.Adres : Bağdat Caddesi No: 384/8 Maltepe - İSTANBULTel: 0216 442 19 53 (pbx) Faks : 0216 442 19 55E-Posta : [email protected] Web-Site : www.ematurkey.com


PROJELERİ


ULAŞIM PROJELERİ


Firmamız yeraltı araştırmaları ile ilgili her türlü problemin çözümünde jeofizik,

jeolojik ve geoteknik yöntemlerle zemin etüdü ve sondaj projelerinde 1990 yılından itibaren yüksek teknoloji ile kaliteli hizmete

tecrübeli kadrosuyla devam etmektedir.

KENTLEŞME VE DEPREM PROJELERİMÜHENDİSLİK JEOLOJİ HARİTALAR

GEOTEKNİK PROJELERMADEN VE SU ARAMA PROJELERİ

DEPREM GÜVENLİĞİPROJELERİ

ÇEVRE KORUMA PROJELERİULAŞIM PROJELERİ


DUMANKAYA RİTİM

NUHOĞLU YEDİTEPE-KADIKÖY

EGE YAPIBATI ATAŞEHİR

TAŞ YAPI FİKİRTEPE

AĞAOĞLU MYWORLD ATAŞEHİR

GİRİŞ • MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ DOSYA: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENCESİ


Her yerde ve elbette türkiye’de de: batı’da ve doğu’da kavurucu orman yangınları, karadeniz’de ve akdeniz’de ani seller, güneydoğu’da sinsi kuraklık, tüm ülkede azalan yeraltı suları... bunların Hiçbiri birer rastlantı ya da “münferit vaka” değil. iklim değişiyor ve bu, ekmeğimizden suyumuza Hayatımızın Her yönünü, Her anını derinlemesine etkiliyor...

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ vE GIDA GÜvENCESİ

GİRİŞ • MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ


DOSYA: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENCESİ

BİLİNDİğİ GİBİ İKLİM DEğİŞİKLİğİ ASLINDA 20.YÜZYILIN ORTASINDAN İTİBAREN ETKİLERİNİ HİSSETTİREN VE DOLAYISIYLA DİKKATLERİ ÇEKMEYE BAŞLAYAN BİR KONU. İKLİM DEğİŞİKLİğİNİN TEK ETKİSİ YALNIZCA ARTAN ORTALAMA SICAKLIKLAR DEğİL. KÜRESEL ISINMA AYNI ZAMANDA DÜNYANIN BİRÇOK BÖLGESİNDE ÇOK ŞİDDETLİ FIRTINALARA, AŞIRI YAğIŞLARA, SELLERE VE UZUN KURAKLIKLARA YOL AÇIYOR.

Temel etkiler nedeniyle yeraltı su sevi-yeleri alçalıyor, buzullar eriyor, deniz seviyesi yükseliyor ve denizlere yakın

yerlerde yer altı suları tuzlulaşıyor. Bütün bu değişikliklerin bitkisel üretim ya da yeni deyimiyle gıda güvencesi üzerinde olumsuz etkileri kadar gıda güvenliği üzerinde de çok farklı olumsuz etkileri bulunuyor. Artan ısı, yağışlardaki değişiklikler, daha fazla kuraklık ve son derece büyük hava olayları sonucun-da, buzulların erimesi ve deniz seviyesindeki artışın tümü, gelişmekte olan ülkelerin tarımı üzerinde olumsuz etki yaratacak ve gıda arzı dengesini bozacaktır. Tarımsal verim, gelişmekte olan ülkelerin çoğunda düşecektir. Su kaynaklarının ve kalitesinin azalması sonucunda beslenme bozuklukla-rında da artış olacaktır.Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yapılan öngörülere göre 2050 yılında dünya nüfu-sunun 9.1 milyar olacağı tahmin edilmek-

bilen ülkelerdir. Afrika ve Güney Asya ile Orta Amerika’nın bir kısmı iklim değişiklik-lerinden en çok etkilenecek bölgelerdir.Dünya işgücünün geçim kaynağının % 36’sını tarım oluşturmaktadır. Asya ve Afrika gibi nüfusun yoğun olduğu ülke-lerde bu oran %40-50 düzeylerinde olmaktadır. (ILO, 2007). İklim Değişimine bağlı olarak; tarımsal üretimin olumsuz etkilenmesi Asya ve Afrika gibi düşük gelir düzeyine sahip olduğu gelişmekte olan ülkelerde, milyonlarca insanın geçim kaynaklarının risk altına girmesine ve gıda

TEHLİKENİN FARKINDA MIYIZ?

tedir. Artan dünya nüfusunun beslenebil-mesi için doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanımı ile 2050 yılına kadar tarımsal üretimi ikiye katlanabilmesi gere-ği vurgulanmaktadır. Yine Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2050 yılına kadar, gelecekteki talebi karşılayabilmek için yıllık küresel buğday üretiminin 1 milyar ton artması, et üretiminin ise 200 milyon artışla 463 milyon tona ulaşması gerekiyor.(Global agriculture towards 2050)İklim değişikliğinin, gıda fiyatlarındaki artış ve kırsal çalışma ve geçinme şart-ları üzerindeki tehditi sonucunda, gıda üretimi üzerinde olumsuz etkisi olacağı düşünülmektedir. Bu durum açlık sınırında olan %10’luk nüfusun 2050 yılında %20’ye yükselmesine neden olacaktır. Gelişmek-te olan ülkeler, kaynaklarının yetersizliği nedeniyle değişikliklere en az adapte ola-


Gıda ve Tarım ÖrGüTü (FaO) verilerine göre, 2050 yılına kadar, gelecekteki talebi karşılayabilmek için yıllık küresel buğday üretiminin 1 milyar ton artması, et üretiminin ise 200 milyon artışla 463 milyon tona ulaşması gerekiyor.

İkinci konu ise küresel iklim değişikliğinin orta vadede durdurulamayacağı gerçeği karşısında buna uyum gösterme çabala-rının gerekmesidir. Yerel tohumlara önem verme, su hasadı gibi yöntemlerle bunu yapmak mümkün iken 2006 yılında çıka-rılan tohum kanunu ile yerel tohumların köylülerce satışına yasak getirildiğini görüyoruz. Hâlbuki bu alanda birçok ulus-lararası kuruluş ve araştırmacı çok uzun yıllardır agro-ekolojik yöntemlere dayanan tarım sistemi üzerinde yayınlar yapıyor ve ürettiği bilgiyi herkesle paylaşıyor.

güvensizliğinin artmasına neden olacaktır. Küresel iklim değişikliğini durdurmak için tarımda da yapılacak şeyler vardır. Endüstriyel tarım küresel ısınmada çok büyük bir paya sahiptir. Yerel üret, yerel tüket anlayışını hâkim kılabilmek için küçük ve orta tarım işletmelerinin yok olmasını önleyecek önlemler alınmalıdır. Bu işletmelerin doğrudan pazarlama veya kooperatif pazarlama sistemleri kurmala-rına yardımcı olunmalıdır. Tarımsal des-teklemeler küresel şirketlerin hegemon-yasını önleyecek tarzda tasarlanmalıdır.


SU İNSANLIğA, TÜM CANLILARA SUNULMUŞ EN BÜYÜK NİMETLERDEN, RIZKLARDAN VE LÜTUFLARDAN BİRİDİR. TÜM İNSANLIğIN ORTAK MALIDIR. CANLILARA VERİLMİŞ EN BÜYÜK HEDİYEDİR. SU İNSANA EMANETTİR VE SUYUN SORUMLULUğU YİNE İNSANA YÜKLENMİŞTİR.

SUYU YAŞAT Kİ SEN DE YAŞAYASIN

ERECEp ALİ TOpçU

vrenin her karesinde su vardır. Kur’an-ı Kerimde belirtildiği gibi canlı olan, hayat taşıyan her şey sudan yaratılmıştır. Allah’ın (cc) Hayy isminin tecellisinin en güzel görüleceği yer sudur. Su tüm canlıla-rın ortak hammaddesidir. Bir ölçüde hepimiz suyun ete, kemiğe bürün-müş haliyiz diyebiliriz. Dolayısıyla su hayattır, hayatın özüdür. Elementle-rin efendisi olarak tanımlanan su’yu hayatımızdan çıkardığımızda geriye hiç bir şey kalmayacaktır.

su yaşamın merkezinde…Doğadan evi, ekmeği, portakalı, diğer içecekleri her şeyi çıkarabilirsiniz, ancak suyu çıkardığınızda hiçbir canlılıktan bahsedilemez. İnsanlar, hayvanlar, ağaçlar susuz yaşayamaz. Varlıklar hiyerarşisinde suyun yeri bambaşkadır. Onu çıkardığınızda geriye bir şey kalmıyor. Dolayısıyla onu israf etmek, hayatı, canlılığı

israf etmek demektir. Suyla başlayan hayatımız yine suyumuzun çekilme-siyle son buluyor, başka bir boyuta geçiyoruz. Aslında hayatımız iki su parantezi arasında bir süreçtir diye-bilir. Suyla gelir, suyla gideriz. Baş-langıçta % 100 su iken, cenin haline dönüştüğümüzde bu oran yüzde 85’e, yaşlılığa ilerleyen aşamalarda ise bu oran kademeli olarak azalmakta, sıfı-ra düşmesiyle birlikte ölüm gerçek-leşmektedir. Ölmüş ağaçlar için “suyu çekilmiş” der çiftçiler. Aynen öyle de tüm canlıların suyunun çekilmesi demek ölüm demek. Susuzluk, kurak-lık aynı zamanda hayatın kuruması anlamına geliyor.

bir bardak suya mülkümün yarısını veririm…Suyun maddi anlamını şu kısa anek-dot bize ne güzel anlatmaktadır. Evliyadan İbn-i Semmak (ra) bir gün Halife Harun Reşid’in (ra) huzuruna girer. Bu esnada Harun Reşid hiz-metçilerinden su ister. Bir bardak su getirirler. Tam içmek üzere iken İbn-i Semmak (ra): “Ey Müminlerin Emiri, biraz bekleyin” der. Sonra da: “Eğer bu suyu içmekten alıkonulsaydın onu kaça satın alırdın?” diye sorar.

Halife “Mülkümün yarısını verirdim” diye cevap verir. Bunun üzerine İbn-i Semmak “Buyurun için, afiyet olsun” der. Halife suyu içince İbn-i Semmak: “içtiğiniz bu suyun vücudunuzdan çıkmaması halinde, onun dışarı çıkmasını ne ile satın alırdın?” diye sorar. Halife “Mülkümün hepsiyle satın alır-dım” diye cevap verir. Bunun üzerine İbn-i Semmak (ra) “ Kıymeti bir içim-lik su ve idrar kadar olan bir mülke rağbet etmek uygun olmaz” der. Bu sözler üzerine Harun Reşit (ra) çok ağlamıştır. Acaba bizler içtiğimiz bir bardak suyun değerinin farkında mıyız acaba? Araştırmalar, insanın yalnızca yemek yemeden yaklaşık 40 gün boyunca yaşamını sürdürebileceğini, susuzluğa ise, ancak 4 ila 10 gün dayanabileceği-ni gösteriyor. Yağmurun yeryüzünde-ki sadece insanlar için değil tüm can-lılar için ne kadar büyük bir rahmet olduğunu elbette biliriz. Bu konudaki bazı çarpıcı veriler şöyledir:

•Üzerinde yaklaşık yedi milyon kadar yaprak bulunan bir çınar ağacı tek bir mevsimde 120 ton suyu topraktan çekmektedir.

MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ DOSYA: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE GIDA GÜVENCESİ


•Bir dönümlük arazideki otlar günde 6 ton su emer.•Ekili bir tarlada 1 kilo buğday yetiş-tirmesi için 500 kilo suya gereksi-nim vardır. 10 dönümlük bir tarla ise doğru düzgün mahsul verebil-mesi için 5 milyon litre suya ihtiyaç vardır. •Bazı fasulyeler, çiçek açıncaya kadar 6 litre, çiçek açtıktan sonraları ile 5-8 litre su kullanılır. •Bataklık yosununun suya olan ihti-yacı öyle fazladır ki, mesela 150 kilo-luk bir adam cüssesine oranla batak-lık yosunu kadar su içmek istese, bu saniyede 4 litreye denk gelir.

sıradışı bir element… Hikmetli bir nimet…Uzay araştırmacıları uzaya çıktıklarında ilk baktıkları şey suyun olup olmadığı-dır. Su 4 temel elementten biridir. Su ve diğerleri… Hiçbir element suyun eline su dökemez. Suyun pek çok istisnai, mucizevi halleri vardır. Su, doğada eşi benzeri bulunmayan şaşırtıcı özel-liklere sahiptir. Suda görünenden öte değerler, hikmetler vardır. Suya 360 derece bakabilmek, suyu ebedi, dini, felsefi, metafizik, tasavvufi, mistik anlamlarıyla yorumlamak, suya hikmet gözüyle bakabilmek, sudaki hikmetleri görebilmek, ona bu gözle bakabilmek, onu anlayabilmek için gereklidir. Sudaki muhteşem sanat karşısında hayrete düş-memek mümkün değildir. Dolayısıyla bu kadar önemli bir elementi tanımamız, anlamamız, anlamlandırmamız önem

kazanmaktadır. Gelin birlikte suyun hikmetlerine, derin manalarına bakalım, yağmur üzerinden bir tefekkür pencere-si aralayalım, onu anlamaya çalışalım.Yağmur rahmettir, bize, dünyamıza akan hayattır.Su, bizlere daha çok yağmur yoluyla ikram edilmektedir. Eğer yağmur tane-leri yeryüzüne inerken fizik kurallarına uysaydı her bir tanesi kurşun gibi ine-cek ve değdiğini öldürecekti. Yağmur taneleri mermi hızına (568 km/saat) erişmesi gerekirken sadece 8-10 km/saat hızla iniyor dünyamıza. Bu limitin üstüne çıkmıyor. Daha çok denizlerden buharlaşma yoluyla bulutlara ulaşan su buharları tuzlu/acı olduğu halde orada manevi arıtmadan geçirilerek bize tatlı olarak gönderilmektedir. 1200 ile 10 000 metre yükseklikten inen yağmur-daki diğer bir hikmet ise inişi esnasında sürtünmeden dolayı ısınıp sıcak su ola-rak inmesi gerektiği halde yine canlıları düşünüyor ve soğuk su olarak iniyor. İnsanların, hayvanların, bitkilerin, ağaç-ların üzerine sanki onları okşarcasına iniyor. Dünyaya gelirken karıncaları bile düşünüyor. Onlarında üzerine de şefkatle iniyor. Hiçbir ayırım yapmıyor, hiç kimseyi incitmiyor. Herkesi seviyor

demek ki… Su, büyük bir şefkat ve mer-hamet sahibidir. Su rahmettir… Görüldüğü gibi yağmurun miktarından tutun, damlaların düşüş hızına, iniş şekli-ne, kimyasal yapısına ve sıcaklığına kadar yağmurun her şeyinde bir ölçünün oldu-ğu ve yağmur hadisesinin insan merkezli tasarlandığı asrımızdaki ilmi çalışmalar neticesinde anlaşılmıştır.Akılsız bulutlar bize nasıl yağmur vere-bilir? Acaba yağmur damlalarının kurşun gibi inmesine müsaade etmeyen rahmet sahibi kim? Elbette damlaların kendisi olamaz. Yerçekimi kanunu da olamaz, zira ikisi de bizi tanımaz ve bize acımaz. Bu işi biz de yapmadığımıza göre kim yapıyor? Tüm işaretler bizi hepsinin arkasında bizi seven, bizi bilen yaratıcı-mız Cenab-ı Allah’ı (cc) gösteriyor. Bize bu kadar şefkat gösteren suyun da ilgi

varlıklar Hiyerarşisinde suyun yeri bambaşkadır. onu çıkardığınızda geriye bir şey kalmıyor. dolayısıyla onu israf etmek, Hayatı, canlılığı israf etmek demektir.


ve şefkat görmeye hakkı yok mu sizce? Şimdi sıra “sudan ucuz” diyerek itibar-sızlaştırdığımız suya ilgi ve şefkat göste-rerek itibarını iade etmekte. Bu şefkati esirgemeyelim ondan…Suda sevgiyi, muhabbeti, farklılıkların birlikteliğini, hoşgörüyü görmek, onun ardındaki, onu vazifelendiren, yaratan Yaratıcımızın (cc) büyüklüğünü ve sana-tını görmek farkındalığımızı arttırıyor, hayatımıza anlam katıyor. Hayata, onun içindekilere, hayatımıza hayat katan-lara, çevremizdeki insanlara, ağaçlara, hayvanlara yani bir ölçüde sudan kar-deşlerimize su gibi kardeşçe, yumuşakça yaklaşmak, onlara su gibi enerji taşımak, onların gönüllerine akmak ve onların sevgilisi, dostu haline gelebilmek ne güzel değil mi?Yine maddi hayatın koşuşturması için-de göremediğimiz, net resmini çekip görüntü edemediğimiz şeylerden birisi de suyu, olayları, eşyaları mana boyutuy-la değerlendirmek. Suyun, maddi yönü kadar manevi yönünü de tanımalıyız diye düşünüyorum. Her şey ancak mana-sıyla, ruhuyla, içsel değerleriyle birlikte olunca değer kazanır. Elin üstü öpülüyor ancak asıl iş yapan yeri iç kısmı. Kalp ve sevgi medeniyetinin torunlarıyız, temsil-cileriyiz. Dikkat etmemiz gereken husus maddi ihtiyaçlarımızı gidermek değil, manevi hayatı, manevi ihtiyaçları ve bes-lenmeyi ihmal etmemektir. Ruhumuzu, kalbimizi unutmamaktır.

ilk önce sevgi, gönül tarlamızın suyu sevgiSevgi güçlendiriyor. Sevgi tarafları, eşya-ları değerli hale getiriyor. Kendi varlıkla-rımıza, suya yeni bir değer kazandırmak,

yeniden bir kimlik, yeniden bir anlam yüklemek mümkündür. Ecdadımızın suyla, eşyayla, tabiatla ilişkiler Rabbani şefkat, ilahi şefkat, merhamet eksenlidir. Su, aynen hayat gibi sevince daha güzel. Suyla iletişimimizi geliştirebilir, yeniden inşa edebiliriz. Suyla dost olmak ister misiniz? Su uzattığımız dost elimizi boş çevirmeyecek, muhakkak ses verecektir. İnsan ancak tanıdığını, bildiğini, sevdiği-ni korur. Gelin ilk önce suyumuzu seve-lim, onu bize ikram eden Yaratıcımızı, Cenab-ı Hakkı sevelim. O zaman o bizi daha çok sevecek, lütuflarını, ikramları-nı artıracaktır bize.

israfsız Hayat bize emredilmektedirYememizde, içmemizde israf haram kılınmıştır bizlere. İhtiyaçlarımızı aşırıya kaçmadan, minimum miktardaki su ile karşılamalıyız. Hz. Enes (ra) rivayet ettiği-ne göre Allah Rasûlü bir sâ' (3,3 litre) ile beş müd (4,15 litre) arasındaki su miktarı ile yıkanırdı; bir müd (0,83 litre) ile de abdest alırdı. Biz kendimize bakalım ve kendimizi sorgulayalım. Evimizde, işi-mizde, hayatımızın her karesinde tüket-tiğimiz her şey aynı zamanda su tüketimi demektir. Bir A4 kağıdı 10 litre, bir ceket 400 litre, bir kitap 200 litre su demektir. Fazladan tükettiğimiz, israf ettiğimiz her

Hayata, onun içindekilere, Hayatımıza Hayat katanlara, çevremizdeki insanlara, ağaçlara, Hayvanlara yani bir ölçüde sudan kardeşlerimize su gibi kardeşçe, yumuşakça yaklaşmak, onlara su gibi enerji taşımak, onların gönüllerine akmak ve onların sevgilisi, dostu Haline gelebilmek ne güzel değil mi?


şey su israfı demektir. Tasarruf ettiğimiz her şey su tasarrufu demektir. Tasarruf bilinci bireyde başlar, önce birey tasarruf edecek ki aile tasarruf etsin, aile tasarruf edecek ki ülke tasarruf etsin, ülke tasarruf edecek ki dünya yarar sağlasın. Parolamız 1 kişiyi değiştirebilmek olmalı, çünkü 1 kişiyi değiştirmek aileyi değiştirmek, aile-nin değişimi de Türkiye' nin değişimi ve gelişimi demektir...

sürdürülebilir bir yaşam, sürdürülebilir bir dünya için suyu korumak zorundayız.Sorumluluk hepimizin. Sorumluluk duy-

gusuna sahip bir insan, her hareketinin muhtemel neticelerini düşünür. Tarihe karşı sorumluluk, tarih şuurunun, çevre-ye karşı sorumluluk vatan sevgisinin ve vatandaşlık şuurunun ifadesidir. Yaşa-dığı ülkeyi gerçekten seven insan, onu korumak için azami ölçüde gayret ve dikkat gösterir. Ülkesini, vatanını seven, sorumluluğunun bilincinde olan insan, suyu, toprağı, doğal kaynakları, giye-ceklerimizi, yiyeceklerimizi israf etmez, gerektiğinde bu kaynaklara kendisin-den daha az sahip canlılarla paylaşır. Yaşarken yaşatma idealini hiçbir zaman unutmaz.

küçük adımlarla Hemen başlayalım.Küçük adımlarla başlayalım suyu, toprağı-mızı sevmeye. Önce israf etmemeye, onu anlamaya, anlamlandırmaya ve onunla ilişkimizi geliştirmeye güzel bir niyet ede-lim. Büyük sonuçlar küçük uygulamaların sonucudur. Küçük mütevazi adımların bileşkesi muhteşem iş ve hayat sonuçları-na götürür. Bütünün kalitesi bileşenlerin kalitesine bağlıdır. Hayat bütününün kali-tesi onu oluşturan detayların kalitesiyle ortaya çıkar. Suyu anlar, anlamlandırırsak onu ve sudan yaratılmış tüm insanları, canlıları korur, geliştiririz. İnsan bildiğine dost-tur, bilmediğine yabancıdır, düşmandır. Suyu tanırsak daha çok seveceğiz. Haydi suyumuzu sevmeyle başlayalım işe, sevgi içeren güzel sözler söyleyelim, su içerken bardağı öpen, dudak payına güzel sözler, ayetler yazan ecdadımız gibi biz de onu severek aziz kılalım. Haydi gelin onu sev-meyi, ona kalbimizi, gözlerimizi açmayı birlikte öğrenelim. Gönül mimarlarımız Hz. Mevlana (ks), Yunus Emre gibi büyük-lerimizin yaklaşımıyla Yaratanımızdan ötürü suyu ve sudan yaratılmışları sevdi-ğimizde önce kendimizle, sonra çevremiz-dekilerle iletişim kalitemiz yükselecek, yaşamımızın kalitesi artacaktır. Umulur ki, sevgiyi seven, nefretten nefret eden insanların yaşadığı böyle bir dünya gele-cekte huzur ve kardeşliğin yeşerdiği bir sulh adacığı haline gelir. Su bağı ile birbi-rine bağlı tüm insanlar, canlılar birbirini sever, bir dağı bölüşemeyen maddeci anlayıştakilere rağmen bir dalı paylaşan sudan kardeşler haline gelir. Sudan kar-deşliği büyütürsek, temiz ve duru su dam-laları olarak birleşip bir okyanus oluştu-rabilirsek canlıları birbirinden ayrıştıran hususlar azalacak, kardeşlik duyguları gelişecektir. Suyu yaşat ki, sen de yaşaya-bilesin. Su gibi duru, su gibi coşkulu ve su gibi aziz olunuz.

suyu anlar, anlamlandırırsak onu ve sudan yaratılmış tüm insanları, canlıları korur, geliştiririz. insan bildiğine dosttur, bilmediğine yabancıdır, düşmandır. suyu tanırsak daHa çok seveceğiz.

Mart - Nisan 2014 31



1. girişYaklaşık olarak son 150 yıldır gittikçe artan ve aşırı miktarda tüketilen petrol, kömür ve doğal gaz gibi fosil yakıtları ve arazi örtüsündeki değişimler nedeniyle, büyük miktarda zararlı gaz ve parçacıklar atmosfere salınmaktadır. Bunların sonu olarak, atmosferdeki CO2 ozon (O3)'ü seyrelten kloroflorokarbon (CFC) gazları ve karbondioksit (CO2), metan (CH4) ile diazot monoksit (N2O) gibi sera gazlarının miktarlarında önemli artışlar olmuştur. Bu artışlardan dolayı atmosferde kuvvetlenen sera işlemi de beraberinde günümüzdeki küresel iklim değişimi ve küresel ısınma problemini ortaya çıkartmıştır.Sanayi devriminden önce dünyanın orta-lama hava sıcaklığı 15°C idi. Yani yaşama uygun hava sıcaklığını atmosferin sera etkisine borçluyuz. Atmosferin sera etkisi olmasaydı dünyada ortalama hava sıcaklığı -18°C olacaktı. Yani, atmosferin sera etkisi hava sıcaklığını 33°C arttırmıştır. Sanayi devriminden sonra atmosfere salınan sera gazları nedeniyle de dünyanın ortalama hava sıcaklığı 15,6°C ye yükselmiştir. Her ne kadar insanlar hızlı bir iklim değişi-

MAALESEF İNSANLIğIN SON YÜZYIL İÇİNDE KARADA VE SUDA YAPTIğI VE HALA YAPMAKTA OLDUğU TAHRİBATIN BİR SONUCU OLARAK TOPRAK VE SU İLE BİRLİKTE HAVANIN DA BİLEŞİMİ ÖNEMLİ ÖLÇÜDE BOZULDU. ARTIK HIZLA ARTAN SANAYİ VE YERLEŞİM BÖLGELERİNDEN ÇIKAN SERA GAZLARI İLE ÇEVRE VE ATMOSFER BÜYÜK MİKTARDA KİRLENMEKTE VE KÜRESEL ÖLÇEKTE HAVANIN ISINMA EğİLİMİ DE GİDEREK ARTMAKTADIR. SONUÇ OLARAK, ARTIK İNSAN İKLİMİ, İKLİM DE İNSANI BÜYÜK ÖLÇÜDE ETKİLİYOR. BUNUN NETİCESİNDE 3. BİN YILDA İNSANLIK KÜRESEL İKLİM DEğİŞİMİ PROBLEMİYLE KARŞI KARŞIYADIR.

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİMİ vE TÜRKİYEpROF. DR. MIKDAT KADIOĞLU İTÜ METEOROLOjİ MÜHENDİSLİĞİ BöLÜMÜ


mine kendini uydurabilir ve ondan korunabilir, fakat bitkiler ve hayvanlar bu değişimlere ayak uyduramadığı için insanların besin zincirini de oluşturan tüm ekolojik sistem tehlikededir.Özetle, IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişimi Paneli) tarafından 2030 yılı için yapılan senaryolara göre artacak olan olası iklimsel tehlikeler (uç meteo-rolojik olaylar) şunlardır:

• Sıcak hava dalgaları• Orman yangınları• Tarımsal haşereler• Kuraklık, su kıtlığı ve tarımsal rekoltede düşüşler• Şiddetli yağışlar (ani sel ve şehir sellerinde artış)• Tropikal fırtınaların, yani tayfunlar sayısı ve şiddeti,• Tarım, agro-kültür, hayvancılık, tatlı su depolamasının üzerindeki etkiler,• Sıtma ve malarya gibi hastalıkları

taşıyan böceklerin normalde bulun-dukları bölgeden çıkarak yayılması.

Yiyecek gıda ve içecek su kalmadığında diğer bütün sosyo-ekonomik kaygılar anlamsız kalır. Bu nedenle sürdürülebi-lir gelişme, “gelecek nesillerin ihtiyaçla-rından fedakârlık etmemelerini sağlaya-cak şekilde günümüz ihtiyaçlarının kar-şılanması, sosyal maliyetler de dikkate alınarak zamanında önlemlerin alınması ve uyum çalışmalarının yapılması” şek-linde temel hedef olarak alınmalıdır. Bu bakış acısı ile günümüzde hükümetler tarafından acil olarak ele alınması gere-ken kuraklık risk yönetimi geliştirilmeli, çevre kirliliği önlenmeli ve doğal kay-naklar korunmalıdır.

2. türkiye’ye olası etkilerTürkiye, bugüne kadar insan kaynaklı iklim değişikliği ile ilgili çalışmaları küresel ölçekte incelemiş, bunların ülke-miz coğrafyasına etkilerinin değerlendi-

rilmesinde ise yetersiz kalmış. Hâlbuki iklim değişikliği senaryolarının küresel ölçekten bölgesel ölçeğe, iklim modelleri yoluyla indirgenmesi ve sonuçlarının incelenmesi, ülkemizin enerji, tarım ve su kaynakları yönetimi gibi alanlardaki gelecekle ilgili planlamalarını yakından ilgilendirmekte. IPCC iklim değişikliği senaryoları genellikle 2070-2100 yılları arasında, atmosferdeki karbondioksit oranlarının günümüzden en az iki kat ve daha fazla olacağı varsayımından yola çıkar. Kötü senaryolardan biri, SRES A2 olarak adlandırılır. Bu senaryoya göre model sonuçlarından üretilen sıcaklık ve yağıştaki değişimler, bugünün (1961-1990) ve geleceğin (2070-2100) iklimini temsil eden 30 yıllık periyotların farkı-nın alınmasıyla ortaya çıkar.Önol’un (2007) elde ettiği sonuçlara göre, Türkiye üzerinde, yıllık ortala-ma sıcaklıktaki artış 2,5-4°C arasında olmakla beraber, özellikle Ege Bölgesi ve Doğu Anadolu’nun önemli bir kıs-mındaki artış 4°C’ye ulaşmakta. Ege Bölgesi üzerinde yıllık ortalamadaki bu değişimin asıl nedeniyse, yaz ayların-daki Avrupa kaynaklı sıcak hava dal-gasının bu bölgemizi de etkilemesidir. Yaz aylarında sıcaklıklarda 6°C’ye varan artışlar beklenmekte (Şekil 1). Ortalama sıcaklıktaki bu düzeyde bir yükselme-nin orman yangınlarından hayvan ve bitki çeşitliliğine, oradan insan sağlığına kadar çok çeşitli alanlarda etkilerinin olacağı aşikâr. Sıcaklık artışı ayrıca mevsim geçişlerini de etkileyecek, ülke-miz üzerinde yaz mevsimi ilkbahar ve sonbahar aylarını da kapsayacak şekilde genişleyecek.Yağış açısından önemli değişiklikler yaşanacak. Özellikle kış aylarında, Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Güneydoğu

Hükümetler tarafından acil olarak ele alınması gereken kuraklık risk yönetimi geliştirilmeli, çevre kirliliği önlenmeli ve doğal kaynaklar korunmalıdır.



Anadolu’yu da kapsayan güney bölü-münde yüzde 20 ila 50 arasında azalıyor (Şekil 2). Verilere göre, bu bölgelerdeki su havzalarımız ciddi tehlike altında. Karadeniz bölgemiz ise aynı oranda olmasa da önemli ölçüde yağış artışıyla karşı karşıya. Rüzgâr patenlerindeki değişimler güney bölgelerimize nem giri-şini yavaşlatacak ve yağışın azalmasına sebep olacak. Yine yağıştaki değişimin belirgin olduğu sonbahar mevsiminde ise Güneydoğu ve Doğu Anadolu’nun bir kısmını kapsayan bölgede yüzde 50’yi aşan artışlar beklenmekte. Yukarı ve orta Fırat-Dicle havzasını da kapsayan, ülkemizin su-enerji politikaları için çok önemli olan, bu bölgesindeki sonbahar mevsimindeki yağış artışının tek başına değerlendirilmesi yanlış olabilir. Çünkü kış mevsiminden kalan yağış bütçesin-deki açık ve gelecekteki sıcaklık artışıyla paralel artacak buharlaşma göz önünde bulundurulduğunda, ortaya pek olumlu bir görüntü çıkmıyor. Türkiye yarı kurak bir ülkedir. Ayrıca kuraklık sosyo-ekonomik etkileri, kalıcılı-ğı ve çözüm bulmadaki zorluk nedeniyle dünyadaki en tehlikeli doğal afet olarak kabul edilmektedir. Kuraklık şehirlerde kullanma suyu kıtlığının yanı sıra, tarım-sal ürün ve hidro elektrik üretiminde de büyük düşüşlere yol açabilir. Bu nedenle, su havzalarının ve tarım alanlarının korunması büyük önem arz etmektedir. Ayrıca kuraklık, ülke içinde şehir sınırla-rını aşan sular ile beraber ülke sınırlarını aşan sularda da büyük sıkıntılara yol açabilecektir.Ülkemizde kuraklığın şiddetini yakın bir gelecekte bugünkünden çok daha fazla hissedebileceği açıktır. Bu nedenle, suyun artan önemi göz önünde bulundurula-rak, ilerideki yıllarda, suyun yönetimine, kuraklık planlarına, suyun yeniden kul-lanımıyla ilgili sistemlerin geliştirilmesi

ve sulama tekniklerinin iyileştirilmesi çabaları yoğunluk kazanmalıdır. Akdeniz havzası genelindeki su kaynaklarıyla ilgili bölgesel değişiklikleri belirlemek üzere, bölgesel çalışmalara gereksinim vardır.

Bu nedenle, su kaynakları yatırımlarının ve tesislerin planlanması ve işletilme-sinde iklim değişiminin söz konusu etki-lerinin de göz önünde bulundurulması zorunludur.

Şekil 1. 2100 yılında hava sıcaklıklarında beklenen değişimlerin yersel ve mevsimsel dağılımı 2071-2100 yılları ortalamasının 1961-2000 yılları ortalamasından olabilecek farklar şeklinde gösterilmektedir (Önol, 2007).

Şekil 2. 2100 yılında yağışlarda beklenen değişimlerin yersel ve mevsimsel dağılımı 2071-2100 yılları ortalamasının 1961-2000 yılları ortalamasından olabilecek farklar şeklinde gösterilmektedir (Önol, 2007).

türkiye yarı kurak bir ülkedir. ayrıca kuraklık sosyo-ekonomik etkileri, kalıcılığı ve çözüm bulmadaki zorluk nedeniyle dünyadaki en teHlikeli doğal afet olarak kabul edilmektedir.


KAYNAKLARBirleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi http://unfccc.int/2860.php IPCC, 2001: The Global Climate of the 21st Century WG I (Science) Summary for Policy-Makers, Third Assessment Report.Kadıoğlu, M. (Editör), 2001: Kuraklık Kıranı. Güncel Yayıncılık, İstanbul, 128.s.Kadıoğlu, M., 1993: Türkiye'de İklim Değişikliği ve Olası Etkileri. Çevre Koruma, 47, 34-37.Kadıoğlu, M., 1997: Trends in Surface Air Temperature Data Over Turkey. International Journal of Climatology, 17, 511-520.Kadıoğlu, M., 1998: Possible climate changes over Greater Anatolian Project (GAP), Int. Symposium on Water Supply and Tratment 25-26 May, 1998, İstanbul, pp. 65-144. Kadıoğlu, M., 2000: Regional Variability of Seasonal Precipitation in Turkey. Int. Journal of Climatology, 20, 1743-1760.Kadıoğlu, M., 2001: Küresel İklim Değişimi ve Türkiye:Bildiğiniz Havaların Sonu, Güncel Yayıncılık, 3.ü Baskı, İstanbul.Kadıoğlu, M., 2007: 99 Sayfada Küresel İklim Değişimi Söyleşi Serhan Yedig, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Önol, B., 2007: Downscaling climate change scenarios using regional climate model over Eastern Mediterranean. İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Haziran 2007, p: 87.

ülkemiz için su, enerji ve tarım açısından da son derece önemlidir. sulama ve enerji amaçlı ülkemizde çok sayıda su yapısı inşa edilmiş ve edilmektedir. bu su yapılarının amaçlarına uygun faaliyet gösterebilmesi, ancak yeterli miktarda yağışın düşmesi ile mümkündür.

Ülkemiz için su, enerji ve tarım açısın-dan da son derece önemlidir. Sulama ve enerji amaçlı ülkemizde çok sayıda su yapısı inşa edilmiş ve edilmektedir. Bu su yapılarının amaçlarına uygun faaliyet gösterebilmesi, ancak yeterli miktarda yağışın düşmesi ile mümkün-dür. Buharlaşma, küresel ısınma ile artacak ve ülkemizde daha şiddetli ve uzun süreli kuraklıklar görülecektir. Bu nedenle hem su kaynakları, hem de genelde yağışa bağlı olan kuru tarım ve hidro-elektrik enerji üretimini ciddi bir şekilde etkilenebilecektir. Ayrıca hidro-lojik döngüdeki değişimler, sulama ve su sağlama problemlerinin yanı sıra ani sel olaylarında da artışı beraberinde getire-bilecektir.

3. sonuçÖzetle, küresel iklim değişiminin ülke-mizdeki su kaynaklarına olası kötü

etkileri başlıklar halinde şu şekilde özet-lenebilir:

• Yağışta yazın büyük azalma olacak fakat buharlaşma artabilecek.• Yağışların mevsimsel dağılımı ve şiddeti değişecek. Ani sellerde artış-lar beklenmekte.• 1987’den beri zaten ortalamanın altında gerçekleşen kar örtüsü daha da azalabilecek.• Akımları sadece miktarı azalmaya-cak aynı zamanda pik zamanları da değişecektir.• Kuraklığın sıklığı ve şiddeti arta-bilecek.• “Su stresi” artacak. Şehir ve ülke sınırlarını aşan nehirlerin kullanımı dâhil birçok uluslararası, ulusal ve yerel su kaynağının paylaşımında problemler çıkabilecek.• Yüksek basınç kuşağının kuzeye kayması ile ülkemizde hâkim olabi-

lecek tropikal iklime benzer bir kuru hava, daha sık, uzun süreli kuraklık-lara, orman yangınlarına ve tropikal hastalıklarda artışlara neden olabi-lecek.• Kuş cenneti ve benzeri milli park-lar tahrip olup, kuşların göç yolları ve konaklama yerleri değişecek.

Sonuç olarak suyun kısıtlı, yağışların bazı bölgeler dışında miktar ve dağılı-mının düzensiz olduğu, büyük şehirler-de ve tarımsal üretimde suyun kısıtlı bulunduğu, içme, kullanma ve sulama suyu kalitesinin gün geçtikçe artan sana-yi ve diğer çevre kirlilikleri neticesinde düştüğü ve küresel ısınma düşünülürse, ülkemizin kuraklığın şiddetini çok yakın bir zamanda bugünkünden çok daha fazla hissedeceği açıkça görülmektedir.



ir sonuç olarak ortaya çıkan kurak-lık aslında küresel ısınma ve iklim değişiminin devamıdır. Bu nedenle konunun küresel ölçekte değerlendi-rilmesi doğru bir yaklaşım olacaktır. İnsanlık; geleceğini tehdit eden çok boyutlu ve çok taraflı karmaşık bir sorun ile karşı karşıyadır. Ancak geleceğimizi ilgilendiren bu ciddi sorunun yeterince farkında olduğu-muz söylenemez. Konu; tüm dünyada bir takım marjinal grupların farklı siyasi amaçlarına kurban edilmekte-dir. İnsanlığın ortak sorunu olan bu önemli konu marjinal gruplara bıra-kılacak kadar basit ve naif bir konu değildir. Globalleşen dünyada bir çok sorun küresel kaynaklı olduğu için bu sorunların çözümleri de ülkeler düzeyinde olduğu kadar küresel ölçekte ele alınmalıdır. İnsanlığın

kendi geleceği ile ilgili kararların alınması için oluşturduğu evrensel kurumların ( FAO, UNİDO,WHO, WMO) bu konuda bilimsel ve uygula-nabilir, somut sonuçlar elde edecek aksiyon planları geliştirmeli ve uygu-lamaya koymalıdır. Dünya da sür-dürebilir gıda güvenliği ve buna bağlı olarak sağlıklı bir yaşamın devamı en çok doğal kaynakların korunması, doğru yönetilmesi ile mümkündür. Geleceği kaybetmemek ve gıda güvenliğinin sürdürülebilir olmasını sağlamak için çevre ve iklim deği-şimlerine daha fazla duyarlı olmak bir insanlık borcudur. Bizim kurak-lık veya susuzluk olarak hissettiği-miz durum küresel bir çok etmenin ortaya çıkardığı bir sonuçtur. Bu oluşum zincirleme bir reaksiyon göstermektedir.

DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE 2013-2014 YILINDA ÖZELLİKLE KIŞ AYLARINDA BEKLENEN YAğIŞLARIN YAğMAMASI SONUCU TARIMSAL ÜRETİM ÖNEMLİ ÖLÇÜDE OLUMSUZ ETKİLENMİŞ DURUMDADIR. BU DURUM GÜNLÜK YAŞAMIMIZDA TÜKETMEKTE OLDUğUMUZ GIDA ZİNCİRİ İÇERİSİNDEKİ TÜM MADDELERİN NİTELİK VE NİCELİK OLARAK AZALMASINA FAKAT FİYATLARININ ARTMASINA NEDEN OLACAKTIR. BURADA DAHA BÜYÜK BİR TEHLİKE KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEğİŞİMİNE BAğLI OLARAK KURAKLIğIN KÜRESEL ÖLÇEKTE SÜREKLİ HALE GELMESİDİR. BUNUN YARATACAğI OLUMSUZ ETKİLERİN AZALTILMASINA DÖNÜK ÖNLEMLER ALMAK VE ÇÖZÜMLER GELİŞTİRMEK DURUMUNDAYIZ. BUNUN İÇİN BU TEHLİKELİ DURUMUN NEDEN VE SONUÇ İLİŞKİSİNİ ORTAYA KOYMAK, GÜNDEME TAŞIMAK VE KARAR VERME NOKTASINDA OLANLARIN DİKKATİNİ KONUYA ÇEKMEK, TOPLUM HAFIZASININ OLUŞMASINA KATKI YAPMAK GELECEğİMİZ ACISINDAN ÖNEM TAŞIMAKTADIR.

KÜRESEL ISINMA: GIDA GÜvENLİĞİNİN TEHDİT UNSURU DR. MUSTAFA YILDIZ BURSA TİCARET vE SANAYİ ODASI GIDA TARIM KONSEYİ BAŞKANI

B


Dünyada iklim değişimi nedeniyle ekstrem hava olayları meydana gel-mektedir. Dünya nüfusunun sürekli artması ile artan nüfusun gıda güven-liğinin sağlanması ancak bugünkü gıda üretiminden daha fazla üretim yap-makla mümkün olacaktır. Bu nedenle önümüzdeki süreçte gıda üretimi daha önemli fakat zor hale gelecektir. Gıda üretiminin küresel ısınma ve iklim değişiminden olumsuz etkilenmesinin sürdürülebilir canlı yaşamı üzerinde ciddi yaşamsal ve sosyoekonomik etkileri vardır. FAO kaynaklarına göre Dünya nüfusu 7 milyar düzeyindedir ve 1,2 milyarı insan gıda güvenliğin-den yoksun durumdadır. Çok yakın bir gelecekte bu korkutucu durum önlem alınmaz ise daha büyük boyutlara ula-şacaktır. Dünyanın bu günkü durumu gıdaya erişim konusunda sürdürülebi-lir değildir.İklim değişikliğinin gıda güvenliği üzerine etkili olduğu kadar doğrudan canlıların yaşamı ve sağlığı üzerinde de etkili olmaktadır. Bunların en önemlileri;

-Bulaşıcı hastalıkların vektörleri-

nin dağılımının değişmesi,-Allerjik polenlerin mevsimsel tür-lerinin değişmesi,-Sıtma, Akdeniz humması, kolera, ishal, -Enfeksiyon hastalıklarının art-ması,-Akut ve Kronik hastalıklarda artış,-Yüksek sıcaklık ve radyasyona bağlı hastalıkların artması.

Hızla artan fosil yakıt kullanımı ve çevre tahribatı atmosferin bileşimini değiştirmektedir. Buna bağlı olarak büyük oranda kirlenen atmosferin ısınma eğilimi gittikçe artmaktadır. İnsanların iklim değişimine entegre diğer canlılara göre daha hızlı olmak-tadır. Fakat bitkiler ve hayvanlar bu değişimlere uyum sağlayamamaktadır. Bunun sonucunda insanlığın gıda zin-cirini oluşturan eko sistem tehlikeye girmektedir ( FABBRI, 2003). Türkiye yarı kurak iklim kuşağında bir ülkedir ve kuraklık Türkiye de artık iklimin doğal bir parçası haline gelmiştir. Türkiye’de en tehlikeli doğal afetler-den biri olmasına karşın çok az bilin-mektedir. Gelip gecen bir doğa olayı

dünyada iklim değişimi nedeniyle ekstrem Hava olayları meydana gelmektedir. dünya nüfusunun sürekli artması ile artan nüfusun gıda güvenliğinin sağlanması ancak bugünkü gıda üretiminden daHa fazla üretim yapmakla mümkün olacaktır.

Küresel Isınma Kuraklık Gıda Güvenliği yokİklim Değişimi

olarak algılanmaktadır. Küresel İklim Değişiminin Belirtileri ( Fabbri, 2003; Kadıoğlu, 2008) Kurak olan bölgelerin daha kurak hale gelmesi,

• Yağış rejiminin değişmesi,• Mevsimlerin kayması ve sıra dışı doğa olayların artması,• Yağmurların büyük kısmının sağa-nak şeklinde yağması,• Buzulların erimesi,• Deniz su seviyesinin yükselmesi • Orman yangınlarında artış olması,• Sıcaklıkların artması, fırtına, sel gibi olayların sıkılığı ve şiddetinin artması,• Tarımsal üretimde verimlilik ve kalite kayıplarının artması,• Hastalık ve zararlıların çoğalması.

Türkiye’ de tarım önemli su kullanıcısı olmasına karşın; genel su kaynaklarının sınırlı olması, sulama projelerinin yeter-sizliği ve yanlış su kullanımı gibi neden-ler tarımsal üretimin istenilen hedeflere ulaşmasını engellemiştir. Türkiye’nin kullanılabilir su potansiyeli 112 milyar m3/yıl. Bunun sadece 42 milyar m3/yıl olan kısmını kullanıyoruz. Kullandığı-mız suyun 29,6 milyar m3/yıl tarımda kullanılmakta, 6,2 milyar m3/yıl içme ve kullanma suyu olarak tüketilmekte-dir. Ülkemiz 28 milyon hektar alanda tarım yapmaktadır. Bunun 16.7 milyon hektar sulamaya elverişli olmasına karşın sadece 5 milyon hektarı sulana-bilmektedir. Bu oran ekilebilir tarım alanlarımızın % 20 oluşturmaktadır (



DELAL, 2012; DSİ, 2012). Kalan tarım yapılabilir alanların %80 nin de kuru tarım yapılmaktadır. Bu göstermek-tedir ki Türkiye tarımının çok büyük bir kısmını doğal koşullara acık tarım uygulamaları ile yapmaktadır. Bu durum; büyük bir verimsizlik ve kali-te kaybına neden olmaktadır. Bilimsel çalışmalar kuru ve sulu tarım uygulamalarında verimliliğin 1/6 ora-nında olduğunu göstermektedir. Sulu tarım kuru tarıma göre altı kat daha verimli olduğu anlamına gelmektedir. Bu sonuç göstermektedir ki tarımsal üretimde kalite ve verimliliğin artırıl-ması, diğer tarımsal girdilerin etkin-liğinin sağlanmasında su en önemli faktördür. Türkiye sulamaya uygun tarımsal alanlarını etkin ve verimli bir model ile sulu tarıma uygun hale getirdiğinde bugünkü tarımsal üreti-mini 4 katına çıkaracak bir potansi-yele sahiptir. Görüldüğü gibi tarımsal üretimde verimliliğin arttırılması ve sürdürülebilir olması su ile birebir korelasyon göstermektedir. Kuru tarımda birim alandan alınan ürünün verimliliği düşük kalite olarak zayıf ürün anlamına gelmektedir. Türkiye çok yakın bir zamanda (2007 yılın-da) tarım sektöründe kuraklığa bağlı olarak %7 küçülme yaşamıştır. 2014 yılında buna yakın bir küçülmenin hububat, fındık, yağlı tohumlar ve zeytine kadar tüm tarım ürünlerini kapsayan geniş bir yelpazede olacağı tahmin edilmektedir. Küresel ısınma ve iklim değişiminin etkilerini azaltmanın, değişime uyum sağlayacak tedbirlerin alınması kadar

bu değişimi meydana getiren neden-leri ortadan kaldırmakta gereklidir. Ülke bazında kısa ve orta vade eylem planları geliştirilirken küresel ölçekte insanlığın ortak kurumları kuraklığı ve iklim değişimini önlemek için hare-kete geçirilmelidir. Türkiye özelinde alınacak önlemleri, coğrafi avantajları ve dezavantajları dikkate alarak orta ve uzun vadeli önlemleri şöyle sıralanabilir ( KADI-OĞLU, 2008; DALAL, 2012)

-Türkiye bütün kurumlarının katı-lımı ile bu konuda risk analizi yap-malı ve eylem planı hazırlamalıdır. -Eylem planı tüm iletişim kanalları kullanılarak kamuoyuna anlatılma-lı ve destek alınmalıdır.-Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim düzeyinde eğitim programlarına iklim değişimi ve kuraklık neden-lerini ve sonuçlarını içeren ders programları koymalıdır. -Su kaynaklarını etkin kullanım için gerekli yatırımlar süratle dev-reye alınmalıdır. -Sulamada etkinliğin artırılması için arazi koşullarına bağlı olarak sulama modeli geliştirilmelidir. -Kuraklığa dayanıklı yeni tohum çeşitlerinin geliştirilmesi için Ar-Ge çalışmaları yapılmalıdır.-Şehirleşme ve çevre yeni bir anla-yışla ele alınmalıdır.-Yenilenebilir enerji kaynaklarına

yatırım yapılmalıdır. -Tarımsal ürünler yakıt olarak kul-lanılmamalıdır. -Kuraklık, erken uyarı izleme alt-yapısı kurulmalıdır.

Sonuç olarak küresel ölçekte karşı-laşılan en büyük sorunlardan birisi olan küresel ısınma ve iklim değişi-mine bağlı olarak gelişen kuraklık doğal çevre, kent yaşamı, ekonomi, teknoloji, tarım, gıda, temiz su ve sağlık olmak üzere hayatımızın her aşamasını etkilemektedir. Bu nedenle İklim değişikliği geleceğin değil, bu günün sorunudur. Acilen önlem alın-malıdır. Çünkü insanlık için yiyecek gıda ve içecek su kalmadığı durumda diğer bütün sosyoekonomik kaygılar anlamsız hale gelmektedir. İnsanlık için Gıda zaman ve mekan ötesi bir olgudur. İnsanlık var oldukça önemi artarak devam edecektir.

küresel ısınma ve iklim değişiminin etkilerini azaltmanın, değişime uyum sağlayacak tedbirlerin alınması kadar bu değişimi meydana getiren nedenleri ortadan kaldırmakta gereklidir. ülke bazında kısa ve orta vade eylem planları geliştirilirken küresel ölçekte insanlığın ortak kurumları kuraklığı ve iklim değişimini önlemek için Harekete geçirilmelidir.

KAYNAKLAR1. KADIOĞLU,M: 2008;Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye. Günümüzden 2100 yılına İklim Değişimi. S, 27-462. DELAL. İ: 2012; İklim Değişikliği ve Tarım. TMMO Ziraat Müh. Odası. 3. DSİ ( Devlet Su işleri Genel Müdürlüğü): 2012; Tarımda Sulamanın Önemi.4. FABBARI, M: 2003; İklim Değişiklikleri : Tehlikede Olan Nedir.



FOSİL YAKITLARI, SANAYİ, ULAŞTIRMA, ARAZİ KULLANIM DEğİŞİKLİğİ, KATI ATIK YÖNETİMİ, HATALI TARIMSAL UYGULAMALAR, MERA VE ORMAN ALANLARININ AZALMASI NEDENİYLE ATMOSFERDE BAŞTA CO2 OLMAK ÜZERE, DİğER SERA GAZLARI (METAN-CH4, AZOT OKSİT-N2O VE FLORA CLORA KARBONLAR-CFC5, VB.) ORANININ ARTMASI SONUCU TUTULAN UZUN DALGA BOYLU IŞINLAR, YÜZEY SICAKLIKLARINI ARTIRMAKTADIR, SICAKLIKLARDA MEYDANA GELEN BU YÜKSELMEYE KÜRESEL ISINMA DENİLMEKTEDİR.

KÜRESEL ISINMA, GIDA İHTİYACI vE BUĞDAY öRNEĞİDOç. DR. BURHAN KARA

20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bilimsel çevrelerde dünya ikliminin yavaş yavaş değiştiği, bu değişmenin kara ve deniz yüzeylerindeki ortala-ma sıcaklığı artırdığı ve bazı bölgeler-de ortalama yağış miktarı azalırken, bazılarında arttığı, buzulların eridiği ve deniz seviyesinin yükselmesi şek-linde kendini göstermektedir (IPCC, 2007). Küresel ısınmaya bağlı olarak yeryüzünün bazı bölgelerinde meteo-rolojik veriler uzun yıllar otalamala-rından farklılık göstermeye başlamış-tır ve değişim devam etmektedir. Bu farklılık; genel olarak sıcak günlerin sayısının artacağı, soğuk günlerin sayısının azalacağı, dünyanın pek çok yerinde artan neme bağlı olarak şiddetli yağışların ve fırtınaların daha sık görüleceği, uzun ve sıcak geçecek olan yazların şiddetli kuraklıkları da beraberinde getireceği, kış aylarının daha ılık geçeceği, kar yağışının aza-lacağı, çölleşme ve iklime bağlı fela-ketlerin daha güçlü ve sık yaşanacağı şeklinde kendini göstereceği öngörül-mektedir (IPCC, 2001).Hükümetler arası iklim değişiklikleri panelinin (IPCC, 2007) Dördüncü Değerlendirme Raporuna göre, orta-lama yüzey sıcaklığı, 1906-2005 döneminde 0.74 °C artmıştır. 1901-


SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİvERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ, TARLA BİTKİLERİ BöLÜMÜ


son elli yılda ekstrem sıcaklıklarda yaygın ölçekli değişiklikler yaşanmış, atmosferik su buHarında gözlenen artış ve ısınma ile tutarlı olarak kuvvetli yağış olaylarının sıklıklarında artış saptanmıştır

2005 döneminde Amerika’nın doğu bölgelerinde, Avrupa’nın kuzeyi ve Asya’nın kuzeyi ile iç kesimlerinde yağışlarda önemli artışlar, Akdeniz havzası, Afrika’nın orta ve güneyi ile Asya’nın güneyinde bazı kesimlerde önemli azalmalar belirlenmiştir. Son elli yılda ekstrem sıcaklıklarda yaygın ölçekli değişiklikler yaşanmış, atmos-ferik su buharında gözlenen artış ve ısınma ile tutarlı olarak kuvvetli yağış olaylarının sıklıklarında artış saptan-mıştır (Demir ve ark., 2008).Çeşitli matematiksel iklim modelleri-nin sonuçlarına göre, iklimde başlayan değişikliklerin gelecekte de süreceğini göstermektedir. Sanayileşme, fosil yakıtlarının giderek artması, mera ve orman alanlarının azalması, tarım

alanlarının imara açılması vb. küresel ısınmayı tetikleyen, CO2 ve çeşitli zararlı gazların salınımını artıran etkinliklerinin devam etmesi hâlinde iklim değişikliklerinin yaşanacağı kaçınılmazdır. Hükümetler arası iklim değişiklikleri panelinin (IPCC) 2001 yılı raporuna göre atmosfere salınan sera gazları (CO, CH, CFCs, N ve O) sonucunda önümüzdeki yüz yıl içeri-sinde sıcaklıkların 1.4 ile 5.8 0C ara-sında artış göstereceği belirtilmiştir. Aynı raporda ortaya atılan senaryola-ra göre, küresel sıcaklıkta 2100 yılına kadar ortalama 1. 0C ile 3.5 0C’lik bir artışı olacağı bildirilmiştir. Türkiye farklı topoğrafik yapısı nede-niyle, küresel ısınmaya bağlı olarak, görülebilecek bir iklim değişikliğinden

en fazla etkilenecek ülkeler arasında-dır (Öztürk, 2002). Ülkemizde Orta Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu’nun büyük bir kısmı, Akde-niz ve Ege bölgelerinin iç kesimleri aldıkları yıllık yağış miktarı bakımın-dan yarı kurak bölgelerdir. İç Ana-dolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde de ortalama sıcaklığın yükselmesiyle kar yağışlarının azalacağı bu bölge-lerde daha büyük bir su sıkıntısının yaşanacağı tahmin edilmektedir. Kar yağışının azalması sonucu, ilkbahar yağışları uzun yıllar ortalaması düze-yinde yağsa bile toprağın su muhte-vası yeterli seviyeye ulaşamayacaktır ve bitkiler kuraklık stresi çekecektir. Gelecekte su sorununun ve toprak-ta bulunan tuz miktarının artması sonucunda İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’nun daha kurak hale gelerek çölleşeceği öngörülmektedir (Türkeş, 1998; Öztürk, 2002).Büyük oranda doğal ekolojik koşul-lara bağlı olarak yapılan tarımsal üretim; kuraklık, şiddetli yağışlar, dolu, don, çoraklık, tuzluluk, zarar-lılar, hastalıklar, yangın gibi çevre faktörlerin biri veya birkaçından her yıl sıkça olumsuz etkilenmektedir. Küresel ısınma ile değişen iklim yapısı ve doğal dengenin bozulması, söz konusu risklerin şiddetini daha da artırmaktadır. Özellikle kuraklık; tarımsal üretimin en tehlikeli ve en büyük afetidir (Öztürk, 2002). Dünya üzerindeki kullanılabilir tarım alanları, kendilerini etkileyen stres faktörlerine göre sınıflandırıldıkla-



rında kuraklık %26’lık payla en büyük paya sahiptir (Kalefetoğlu ve Ekmekçi, 2005). Ülkemizde, kullanılan su miktarı da kişi başına düşen su miktarı 575 m3’tür. Dünya ortalamasıyla karşılaş-tırıldığında ülkemizin, genel olarak bilinenin aksine, sınırlı su kaynakları-na sahip ülkeler arasındadır (Türkeş, 1999). Ülkemiz farklı coğrafi koşuların-dan dolayı iklim değişikliğinin neden olacağı kuraklık, bitkilerde verim azalması, erken uyanma, vejetasyon süresinde kısalma, ekim zamanında değişiklik, vejetasyonda değişme, yazlık bitkilerin kışlık ekim şansı ve taşıdığı riskler, su kaynaklarında azalma, kısa süreli şiddetli yağışlar, kar yağışının azalması ve don tehlikesi, bitkilerin artan su isteği, su baskınları, tuzluluk, çoraklık, erozyon, buharlaşma, toprak-taki kullanılabilir suyun miktarında ve su kaynaklarının depolanmasında azalma gibi riskler, bölgelere göre etki-si değişmekle birlikte tarımsal üretimi önemli ölçüde azaltacağı birçok araş-tırmacı tarafından öngörülmektedir (Türkeş, 1998; Türkeş, 1999; Öztürk, 2002; Kara ve ark., 2014). Ilık geçen kış mevsimlerinde badem, kaysı, erik, kiraz vb. gibi bazı bitkilerde erken çiçeklenme olasılığından dolayı bazı

yıllarda bu bitkilerin son donlardan zarar görmesine neden olacaktır. Ayrı-ca vernalizasyon ihtiyacı uzun süren ve daha düşük sıcaklık isteyen bitkiler bu ihtiyacını karşılayamama durumu ortaya çıkabilir. Bu bitkilerin tohum ve meyve tutumu olumsuz etkilenecektir. Dolayısıyla verimde azalma ve kalitede düşme ortaya çıkabilecektir.Hızla artan dünya nüfusuna paralel ola-rak gıda ihtiyacı da hızla artmaktadır. Küresel ısınma ve buna bağlı olarak baş gösteren/gösterecek kuraklık gıda ihti-yacının karşılanabilmesi yeni yüzyılın en büyük sorunu olacaktır. Bunun yanı sıra ekilebilir tarım alanlarının hızla azalması tarımsal üretimi dolayısıyla gıda ihtiyacına olan talebi daha da yük-seltecektir. Birleşmiş Milletler dünya nüfusunun 2050 yılında 11.3 milyara ulaşacağı ve artan nüfusu beslemek için mevcut gıda miktarının yüzde 70 ora-nında artması gerektiğini rapor etmiş-tir (DaMatta ve ark., 2009; UN 2009).

Benzer şekilde Dünya Kaynakları Ens-titüsü (WRI) raporuna göre, hızla artan dünya nüfusunu beslemek için bugün-künden çok daha fazla gıda kaynağına ihtiyaç duyulacaktır. Dünya gıda örgü-tünün raporlarına göre ise günümüzde dünya nüfusunun 1 milyardan fazlası-nın açlık sınırında olduğu bu rakamın giderek arttığı bildirilmiştir. Yapılan bir araştırmada dünyada tarım üretiminin 2030 yılına kadar çeşitli nedenlerle her yıl %1.5 oranında azalabileceği de ortaya konulmuştur (FAO, 2003; Munir ve ark., 2010). Buna bağlı olarak gıda temin etmede güçlükler çekilmekte ve gıda fiyatları hızla yükselmektedir. Dünya Bankası verilerine göre dünya nominal gıda fiyat indeksi; 1990-2005 yılları arasında yaklaşık ortalama 100 değerinde iken 2006-2010 yılları arasında ise yaklaşık 150 değerine ulaşmıştır. 2011 yılı verilerine göre ise dünya gıda fiyat indeksi 200 değerini geçmiştir (Erbaş ve Arslan, 2012; FAO


Hızla artan dünya nüfusuna paralel olarak gıda iHtiyacı da Hızla artmaktadır. küresel ısınma ve buna bağlı olarak baş gösteren/gösterecek kuraklık gıda iHtiyacının karşılanabilmesi yeni yüzyılın en büyük sorunu olacaktır. bunun yanı sıra ekilebilir tarım alanlarının Hızla azalması tarımsal üretimi dolayısıyla gıda iHtiyacına olan talebi daHa da yükseltecektir.


2011). Küresel ısınma ya bağlı olarak azalacak verim ve artacak gıda ihtiya-cını karşılamak için sentetik gıdalara, aşırı gübrelenmiş ve ilaçlanmış, olum-suz koşullarda depolanmış hatta son kullanma zamanı geçmiş düşük kaliteli ürünlerin tüketimi özellikle gelir düzeyi düşük olan insanlar tarafından arta-caktır. Aynı şekilde bitkisel gıdaların temininde görülecek güçlükler kadar hayvansal yem miktarındaki temininde karşılaşılacaktır. Dolayısıyla hayvansal gıdaların elde edilmesinde güçlükler yaşanacak bu durum gıda güvenliği, beslenme ve sağlık sorunlarına yol aça-caktırKüresel ısınmaya bağlı olarak kuraklık ve don zararından en fazla geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerin temel gıda besin maddeleri olan tahıllar (buğday, çeltik, mısır), yemeklik baklagiller ve yağ bitkileri vb. gibi doğal yağışlara bağlı olarak yetiştirilen tüm bitkiler olumsuz etkilenecek, verim ve kalite

önemli ölçüde düşecektir. Ülkemizde temel gıda besin maddesi olan buğday tarımı %75 oranında doğal yağışlara bağlı olarak (sulanmadan) yetiştiril-mektedir. Benzer şekilde yemeklik baklagiller (nohut, mercimek) ayçiçeği, aspir gibi yağ bitkileri tarımı büyük oranda doğal yağışlara bağlıdır. Ülke-mizde günlük kalori ihtiyacının %50’ sinden fazlasının karşılandığı buğda-yın yıllık otalama üretimi, yıllara göre değişmekle birlikte 19.0 ile 22.0 milyon ton arasında değişmektedir. 2006 ile 2008 yılları arasında görülen kısmi bir kuraklıkta üretim 17.7 milyon tona kadar düşmüştür. Bu küçük düşüş bile halk arasında gıda ihtiyacı bakımından tereddütlere yol açmıştır. Bunun yanın-da en az küresel ısınma kadar tehlikeli olan arazilerin imara açılarak tarım alanlarının azalması (TÜİK verilerine göre 1970 ve 2005 yılları arasında 9.2 ile 9.6 milyon ha arasında değişen buğday ekim alanı, 2005’den sonra düşmeye başlamış ve 2013 yılında 7.77 milyon hektara kadar düşmüştür) gele-cekte gıda ihtiyacının karşılanmasında sorunlar oluşturacaktır. Fotosentez yapan yeşil bitkiler azalacağı için kar-bondioksit oranı artacaktır. Ayrıca tarım alanları üzerine açılan yeni yerle-şim alanları üzerinde yaşam için gerekli olan barınma, beslenme, ısınma, ulaş-tırma, yol yapımı vb. gibi faaliyetlerden dolayı kömür ve petrol ürünlerinin emisyonları nedeniyle atmosferin alt

tabakasının ısınmasına neden olmak-tadır. Bu sebepten dolayı özellikle yaşam faaliyetlerinin olduğu büyük yerleşim alanlarında kış aylarında kar yağışı daha az olmakta ve yağış genel-likle yağmur şeklinde düşmektedir. Yağan kar ise erken erimektedir. Türkiye’de yılda kişi başına ortalama 225 kg buğday tüketilmektedir (Süzer, 2013). Türkiye nüfusu 2012 yılında 75.627 384 olarak sayılmıştır. Her yıl (75.627 384 x 225 kg/yıl=17.01 milyon ton/yıl) 17.01 milyon ton buğ-daya ihtiyaç vardır. Ülkemizde her yıl yaklaşık 8 milyon ha’lık buğday ekim alanına dekara 20 kg tohum ekilmek-tedir (8 milyon ha x 20 kg/da=1.6 mil-yon ton/yıl) 1.6 milyon ton tohumluk gerekmektedir. Her yıl hasat, harman, depolamada ve taşınma sırasındaki oluşan kayıplar % 3 olduğu bildiril-mektedir (Süzer, 2013). Bu her yıl 0.6 milyon ton buğday kaybı anlamına gelmektedir. Sonuç olarak her yıl, 17.01 milyon ton tüketim + 1.6 milyon ton tohumluk + 0.6 milyon ton hasat, harman kayıpları = 19.21 milyon ton buğdaya ihtiyaç vardır. Ülkemizde 2013 yılı yılında ülke tarihinde rekor kırılarak 22.05 milyon ton buğday üretilmiştir. Ancak kuraklığa ve ekim alanlarındaki azalışa bağlı buğday üretiminin düşeceği kuvvetli muh-temeldir. Hızla artan nüfus oranının yanı sıra her yıl ülkemize gelen mil-yonlarca turist sayısı da düşünülürse, gelecekte buğday ihtiyacının karşılan-masında güçlükler çekileceği düşünül-mektedir.Sonuç olarak; küresel ısınma canlı yaşamı üzerinde özellikle kuraklık tehlikesi olarak etkisini göstermeye başlamıştır. Çeşitli matematiksel iklim modelleri, iklimde başlayan değişikliklerin gelecekte de süreceğini göstermektedir. Bunun birçok olum-suz etkisi olmakla birlikte en önemli sonucu bitkisel ve hayvansal gıdaların azalması ve sağlıklı gıda temininde zorluklar olarak ortaya çıkacaktır. Özellikle tatlı su kaynaklarının azal-ması, tarımsal üretimde önemli ölçüde



KAYNAKLAR

DaMatta, F.M, Grandis, A, Arenque, B.C. Buckeridge, M.S., 2009. Impacts of climate changes on crop physiology and food quality. Food Res. International, 43:1814-1823.Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M., 2008. Bölgesel iklim modeli ile Türkiye için iklim öngörüleri. HadAMP3 SRES A2 Senaryosu, IV. Atmos-fer Bilimleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 365-373.Erbaş, M., Arslan, S., 2012. Açlığın önlenmesi ve gıda güvencesinin sağlanması. Gıda Mühendisliği Dergisi, Sayı: 36, s:50-59.FAO, 2003. World Agriculture: An food and agricultural organization perspective. Ava-ilable: http://www.fao.org/ DOCREP/005/Y4252E/y4252e00.htm.FAO, 2011. World Food Situation: FAO Food Price Index. Available: http://www.fao.org/worldfoodsituation/wfs-home/foodpricesin-dex/en/.IPCC, 2001. Birleşmiş Milletler Hükûmetler Arası İklim Değişikliği Paneli İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu. www.ekutup.dpt.gov.tr/cevre/oik548.pdf IPCC, 2007. Climate Change. The Physical Science Basis Summary for Policymakers Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergo-vernmental Panel on Climate, Paris, France.Kalefetoğlu, T., Ekmekçi, Y., 2005. The effect of drought on plants and tolerance mecha-nisms. G. U. J. of Sci., 18(4): 723-740.Kara, B., Karadoğan, T., Kara, N., 2014. İklim değişikliği ve tarımda iklimsel riskler. Harman Time Dergisi, Nisan 2014, Yıl: 2, Sayı: 14, S: 80-90.Munir, A., Hanjra, M.A., Qureshi, M.E., 2010. Global water crisis and future food security in an era of climate change. Food Policy, 35: 365-377.Öztürk, K., 2002. Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. G.Ü. Gazi Eğitim Fak. Der., 22(1): 47-65. Süzer, S. 2013. Buğday Tarımı. http://hayra-bolutb.org.tr/media/ziraat/Bugday-Tarimi.pdf Erişim: 23.12.2013.Türkeş, M., 1998. İklimsel değişebilirlik açı-sından Türkiye’de çölleşmeye eğilimli alanlar. DMİ/İTÜ II. Hidrometeoroloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, 45-57, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.Türkeş, M., 1999. Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Turk. J. of Eng. and Environ. Sci., 23:363-380.Türkeş, M., 2003. Sera gazı salınımlarının azaltılması için sürdürülebilir teknolojik ve davranışsal seçenekler. V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, Çevre Mühendisleri Odası, Ankara. UN, 2009. World population prospects: The 2008 revision. Available: http://www.un.org/esa/population/publications/popnews/Newsltr_87.pdf

verim ve kalitenin düşmesine neden olacaktır. Artan dünya nüfusu ve azalan tarım alanları buna bağlı olarak tarımsal üretimin düşmesi ve gıda ihtiyacının karşılanmaması, gelecekte gıda ve su savaşlarının çıkması, büyük göç dalga-larının olması ve bir insanlık felaketinin yaşanacağı endişesini doğurmaktadır.

küresel ısınma ve gıda iHtiyacına karşı alınabilecek önlemler1- Tarım alanlarının azaldığı ve su kay-naklarının giderek tükendiği gerçeği göz önüne alınırsa gelecekte en önemli sorunların başında gıda temini gele-cektir. Bu sorunun en önemli çözüm yolu birim alan verimini artırmaktır. Bunun için kaliteli tohumluğun yanı sıra sulama, gübreleme, ilaçlama, toprak işleme gibi kültürel uygulamalarda isra-fın önlenmesi, tarım teknolojilerinden yararlanılması ve tarım yapılabilir arazi-lerin verimli kullanılması zorunluluktur.2- Yukarıda da belirtildiği gibi gelecekte gıda temini bakımından en az küresel ısınma kadar tehlike arz eden durum tarım alanlarının azalmasıdır. Bu duru-mun önlenmesi, özellikle tarımsal arazi-lerin imara açılmasının önüne geçilmesi ve bunun yasalarla kontrol altına alın-

ması çalışmaları acilen başlatılmalıdır. TÜİK verilerine göre Türkiye’de 2000’li yıllarda toplam ekilebilir alan 27-28 milyon hektar iken, 2013 yılında 24,1 milyon hektara düşmüştür. 3- Alternatif enerji kaynakları üreterek, küresel ısınmayı tetikleyen fosil yakıt-ların tüketimi düşürülmeli, orman ve meralar korunmalı, sanayi alanlarında kontroller artırılarak zararlı gaz salınımı azaltılmalıdır.4- Doğa ve doğal kaynaklar tasarruflu kullanılmalıdır.5- İnsanlık sadece kendini değil, başka-sını ve geleceği de düşünmeli, küresel ısınmanın meydana gelmesinde en büyük neden (% 90) insandır. 6- "Dünya bize atalarımızdan miras değil, gelecek neslin emanetidir." (Ano-nim) düşüncesi benimsenmeli ve her birey üzerine düşeni yapmalıdır.7- Su hayattır. Yaşamın her aşamasın-da su tasarruflu kullanılmalı. Özellikle tarımsal sulamada vahşi sulamadan vazgeçilerek damlama sulama ve diğer tasarruflu sulama yöntem ve metotları kullanılmalıdır. Atık sular arındırılarak beslenme ve tarım dışındaki alanlarda (sanayi, oto yıkama vb.) değerlendiril-melidir.

küresel ısınmaya bağlı olarak kuraklık ve don zararından en fazla geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerin temel gıda besin maddeleri olan taHıllar (buğday, çeltik, mısır), yemeklik baklagiller ve yağ bitkileri vb. gibi doğal yağışlara bağlı olarak yetiştirilen tüm bitkiler olumsuz etkilenecek, verim ve kalite önemli ölçüde düşecektir.




ÜLKEMİZİN GÜNDEMİNDE PEK YER BULAMASA DA İKLİM DEğİŞİKLİğİ ÇOK UZUN SÜREDİR DÜNYANIN GÜNDEMİNDE İLK SIRADA YER ALIYOR. HÜKÜMETLER ARASI İKLİM DEğİŞİKLİğİ PANELİ (IPCC) TARAFINDAN 2013 YILINDA YAYINLANAN RAPORA GÖRE DÜNYAMIZIN YÜZEY SICAKLIKLARI 1880-2012 YILLARI ARASINDA 0,85 °C ARTTI VE 1983-2012 DÖNEMİ SON 1400 YILIN EN SICAK DÖNEMİ OLDU (IPCC, 2013). BU ARTIŞIN EN BÜYÜK NEDENİ SERA GAZLARI OLARAK ADLANDIRILAN, BİR KISMI ATMOSFERDE DOğAL OLARAK DAHİ BULUNMAYAN ÇEŞİTLİ GAZLARIN (KARBONDİOKSİT (CO2), METAN (CH4), N2O, HİDROFLOROKARBONLAR (HFC’LAR), PERFLOROKARBONLAR (PFC’LAR), KÜKÜRTHEKSAFLORİD (SF6)) ATMOSFERDEKİ KONSANTRASYONLARININ ARTMASI.

SANAYİLEŞME vE KENTLEŞMENİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE ETKİSİ

S

pROF. DR. DOĞANAY TOLUNAY İSTANBUL ÜNİvERSİTESİ, ORMAN FAKÜLTESİ, TOpRAK İLMİ vE EKOLOjİ ANABİLİM DALI

era gazlarının atmosferdeki konsant-rasyonunun artmasının en büyük nedeni fosil yakıtların giderek artan miktarlarda kullanılması. Ayrıca başta tropikal ormanlar olmak üzere dünya genelinde orman alanlarının azalması, tarım alanlarının ve otlak-larının yapılaşma ile kaybedilmesi, tarımsal üretimi arttırmak için daha fazla gübre kullanılması, çöplükler-den sızan CH4 da sera gazlarının atmosferde birikmesinde etkili. Anla-şılacağı üzere sera gazlarının başlıca kaynakları doğrudan insan faaliyet-leridir. Dünya tarihinde çeşitli doğal nedenlerle dünyanın sıcaklığının yükselip azaldığı dönemler olmasına rağmen, günümüzde insan etkisi ile ortaya çıkan ısınma süreci küre-

sel ısınma olarak adlandırılmakta. Küresel ısınmanın etkisi sonucunda iklimlerde gözlemlenen değişiklikler ise iklim değişikliği olarak nitelendi-riliyor. İnsanların iklim üzerindeki etkisinin tarihi çok eskilere, tarımı keşfederek yerleşik düzene geçmelerine kadar uzanıyor. İronik olarak da insanların günümüzden 10 bin yıl kadar önce tarıma başlamasının nedeni iklim değişikliğidir. Zira 10 bin yıl kadar önce son buzul çağı sona ermiş ve ısınmaya bağlı olarak iklimlerin ılımanlaşması Mezopotamya’da tarım için uygun şartların oluşmasını sağlamıştır. İnsanlık tarihinin ilk dönüm noktası olarak kabul edi-len tarıma geçiş evresinden sonra

kentleşme süreci de başlamıştır. Gıda üretiminin artması nüfusun artması-na yol açmış, artan nüfusu beslemek için de yeni tarım alanlarına ihtiyaç duyulmuştur. Bunun sonucu olarak da başta ormanlar olmak üzere çeşit-li ekosistemler tahrip edilerek tarım alanına dönüştürülmüştür. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütüne göre son 5 bin yıl içinde orman alanları 6 milyar hektardan 4 milyar hektara gerilemiştir (FAO, 2012). Ruddiman (2003)’e göre buzullardan alınan örneklere göre günümüzden 8 bin yıl kadar önce atmosferdeki konsantrasyonu 260 ppm’e kadar olan CO2’in, 1750’lerdeki konsant-rasyonun 280 ppm’e yükselmesinde orman alanlarındaki bu azalma


buHarla çalışan makinelerin keşfi ile ingiltere başta olmak üzere Hızla sanayileşme başlamıştır. buHar üretmede kömürün kullanılması ile birlikte kömür tüketimi artmış ve 19. yüzyıl başında küresel olarak 10 milyon ton olan kömür üretimi 20. yüzyıl başında 760 milyon tona ulaşmıştır

etkili olmuştur. Orman alanlarındaki azalmanın nedeni sadece tarım alanı açmak değildi. 18. yüzyılın ortalarına kadar odun dünyanın başlıca enerji kaynağıydı. Yine buzul örneklerine dayanarak sadece atmosferde CO2 değil aynı za-manda CH4 konsantrasyonlarının da insanların tarıma başlaması ile artma-ya başladığı ortaya konmuştur (Wolff ve Spahni, 2007). 5 bin yıl kadar önce 580 ppb kadar olan CH4 konsantras-yonu pirinç üretiminin yaygınlaşması ile artmaya başlamış ve 18. yüzyılın ortalarında 722 ppb’ye ulaşmıştır. Atmosferdeki sera gazı konsantras-yonları değerlendirilirken 1750 yılı baz alınmaktadır. Çünkü 18. yüzyılın ortalarında insanlık tarihinin ikin-ci dönüm noktası başladı, sanayi devrimi. Bu dönemde pek çok sosyal, kültürel ve demokratik gelişmeye ek olarak Thomas Savery tarafından Ma-denci Dostu olarak bilinen ilk buhar makinesi keşfedilmiş, daha sonra bu fikir Thomas Newcomen tarafından geliştirilerek günümüzdeki buhar makinelerine benzer ilk makine ya-pılmıştır. 1769 yılında da James Watt tarafından Newcomen Makinesi ola-rak bilinen makineden kondansatörlü buhar makinesi geliştirilmiştir (Iancu, 2013). Buharla çalışan makinelerin keşfi ile İngiltere başta olmak üzere

hızla sanayileşme başlamıştır. Buhar üretmede kömürün kullanılması ile birlikte kömür tüketimi artmış ve 19. yüzyıl başında küresel olarak 10 mil-yon ton olan kömür üretimi 20. yüzyıl başında 760 milyon tona ulaşmıştır (Ponting, 2008). Günümüzde ise 7,6 milyar ton kadar kömür üretimi yapılmaktadır (World Energy Council, 2013). 19. yüzyıl sonlarına doğru içten yanmalı motor teknolojisinin geliş-meye başlaması ile de petrol de insan hayatına girmiştir. 1890’da 10 milyon ton olan petrol üretimi (Ponting, 2008) 2011 yılında 4 milyar tona çık-mıştır (World Energy Council, 2013). Doğal gazın kullanımı ise 1970’lerden sonra yaygınlaşmaya başlamıştır. Böylece sanayi devrimi ile birlikte kas gücüne dayanan ve kısmen yenilene-bilir olarak nitelendirilen odun, su ve rüzgârdan sağlanan enerji yerine fosil yakıt ağırlıklı enerjiye geçilmiştir.Sanayileşme ile birlikte artan enerji ihtiyacının fosil yakıtlardan karşılan-masıyla birlikte hava, su, toprak ve gü-rültü kirliliği gibi sorunların yanında CO2 ve diğer gazların etkisiyle küresel ısınma sorunu da başladı. Bugün artık sera gazı konsantrasyonlarından söz edilirken 1750 öncesi ve sonrası karşılaştırılıyor. Yukarıda da değinil-diği üzere en önemli sera gazları olan CO2’in konsantrasyonu 1750 önce-

sinde 280 ppm civarında iken günümüzde 397 ppm’e kadar çıktı (NOAA, 2014). Ge-leceğe dönük senaryolarda atmosferdeki CO2 konsantrasyonun 450 ppm’in altında tutulması gerektiği üzerinde duruluyor. Zira 450 ppm CO2 konsantrasyonun yakla-şık 2 °C kadar ısınmaya neden olabileceği, daha fazla ısınmanın ise dünya tarafından tolare edilemeyeceği öngörülüyor. CH4 konsantrasyonları ise % 150 artarak 722 ppm’den 1803 ppm’e ulaştı (IPCC, 2013).Sanayi devrimi ile birlikte kentleşme süreci de başladı. Tarımın başlamasından önce 4 milyon kadar olduğu tahmin edilen nüfus 1800’lerin başında 700 milyona ulaşmıştı ve sadece % 3’ü şehirlerde yaşı-yordu (Ponting, 2008). Ancak sanayileşme ile birlikte tarımda da mekanizasyona



geçilmesi, gübre ve ilaç kullanılmaya başlaması ile verimin artması köylerdeki yaşamı zorlaştırdı ve köyden kente göç yoğunlaştı. Günümüzde 7 milyarı aşan nüfusun yarıdan fazlası kentlerde yaşı-yor. Sanayileşme sürecine benzer şekilde kentleşme de fosil yakıt tüketiminin art-masına yol açtı. Kentlerin çoğunun gıda, enerji, su gibi temel gereksinimlerinin uzak mesafelerden taşınması, kentlilerin karbon ayakizini büyüttü. 20. yüzyılda kentlerin giderek büyümesi ve metropol halini alması, tüketimin artması, kentli-lerin bir yerden diğer bir yere ulaşmada da daha fazla yol almasına yol açtı ve daha fazla fosil yakıt tüketimi ile sonuç-landı. Kentleşme süreci ayrıca verimli tarım ve orman alanlarının yapılaşması,

atmosferdeki karbonun depolandığı alanların kaybedilmesine neden olarak küresel ısınmayı tetikledi. Üstelik koyu renkli çatılar, asfalt yollar, binalar albedoyu düşürerek güneş ışınlarının daha fazla tutulmasını sağladı ve böylece kentsel ısı adası olarak adlandırılan olgu ortaya çıktı. Kentler çevrelerindeki diğer ekosistemlerden 1-2 °C daha sıcak artık. Ek olarak betonlaşan bu yüzeyler nede-niyle yağış suları toprağa ulaşamadığı için ısınma artıyor.Sanayi devriminden önce fosil yakıt kullanımının neredeyse olmaması nede-niyle sadece ormansızlaşma ile oluşan atmosferdeki sera gazı artışları, sanayi devriminden sonra hızlanarak artmış-tır. IPCC (2013) tarafından 1750-2011

yılları arasında kümülatif olarak 375 milyar ton karbonun fosil yakıt tüketimi ve çimento sanayinden kaynaklandığı hesaplanmıştır. Yine sanayi devriminden sonra ormansızlaşma ve tarım ile mera arazilerinin kaybedilmesi ile atmosfere 180 milyar kadar karbon salındığı tah-min edilmektedir. 250 yılı aşkın süredir insan faaliyetleri ile atmosfere verilen fazladan 555 milyar ton karbonun 240 milyar tonu atmosferde, 155 milyar tonu okyanuslarda ve 160 milyar tonu da karasal ekosistemlerde depolanmıştır (IPCC, 2013). 2010 yılındaki toplam sera gazı salımları ise 49 milyar CO2 eşdeğer tonu aşmış olup, bunun 17 milyar tonu enerji üretimi, 12 milyar tonu ormansız-laşma ve arazi kullanımı değişikliği, 10


KAYNAKÇA

FAO, 2012. State of World’s Forests 2012. Food and Agriculture Organization of the Uni-ted Nations, Rome.Iancu, S., 2013. Technology, ecology-interaction and climatic changes. Annals of the Academy of Romanian Scientists Series on Science and Technology of Information 6, 43-62.IPCC, 2013. Climate Change 2013: The Physi-cal Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker, T.F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P.M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 1535 pp.NOAA, 2014. Atmospheric carbon dioxide at Mauna Loa Observatory. U.S. Department of Commerce National Oceanic and Atmospheric Administration http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/Ponting, C., 2008. Dünyanın Yeşil Tarihi Çevre ve Büyük Uygarlıkların Çöküşü (Çeviri: A. Başçı) Sabancı Üniversitesi, İstanbul.Wolff, E., Spahni R., 2007. Methane and nitrous oxide in the ice core record. Royal Society Phi-losophical Transactions 365, 1775-1792.World Energy Council, 2013. World Energy Resources 2013 Survey. World Energy Council.

milyar tonu endüstriyel tesisler, 7 milyar tonu ulaştırma ve 3,2 milyar tonu bina-lardan kaynaklanmaktadır (IPCC, 2013).Ülkemizde sanayileşme ve kentleşme süreci gelişmiş ülkelere göre daha geç başlamıştır. Sera gazı salımlarımız 1990’da 188,5 milyon ton CO2 eşdeğeri iken 2012 de 439,87 milyon ton CO2 eşdeğerine yükseldi. 22 yıllık dönemde artış % 133,4 ve bu oranla dünya birin-cisiyiz. Sera gazı salımlarımızın 308,6 milyon tonu enerji üretiminden ve 62,8 milyon tonu endüstriyel proseslerden kaynaklanıyor. 32,3 milyon tonundan ise tarım ve 36,2 milyon tonundan ise atık-lar sorumlu. 1990 yılında 3,3 milyon ton CO2 olan kişi başı sera gazı salımlarımız 2012 yılında 5,9 milyon tona yükseldi.

Bu değer Amerika Birleşik Devletlerinde 19,8 ton, Kanada’da 17,4 ton, Rusya’da 11,2 ton, Avrupa Birliği ortalaması 10,2 ton ve Çin’de 6,5 ton civarındadır.Küresel ısınmanın ve iklim değişikliğinin önlenmesi için karbon temelli kalkınma-dan vazgeçilmesi gereklidir. Ancak yakın zamanda bu durum pek mümkün görün-müyor. Gelişmiş ülkelerin sanayi dev-riminden sonra atmosfere salınan 555 milyar ton karbonun, dolayısıyla küresel ısınmanın büyük bir kısmından sorumlu olması, gelişmekte olan ülkelerin ise enerji gereksinimlerini karşılamakta fo-sil yakıttan vazgeçmemeleri Kyoto son-rası görüşmeleri tıkıyor. Her yıl sonunda yapılan Taraflar Konferansları ekonomik pazarlıklar haline dönüşmüş durumda. Ülkemiz de maalesef küresel ısınma ile mücadele konusunda olumlu adımlar atmıyor. Enerjimizin % 75’ini doğal gaz ve kömürle çalışan termik santrallerden sağlıyoruz. Cumhuriyetimizin 100. Ku-ruluş yılı olan 2023’e kadarki hedefimiz kömür kaynaklarımızın tamamını devre-ye almak. 40’ın üzerinde termik santral planlanmış durumda. Üstelik yenilene-bilir enerji kaynağı olan su kaynakları üzerinde yapılan HES’ler kapasitenin çok üzerinde inşa edildiği için yenilenebilir olma özelliğini kaybetti. Ek olarak kentli nüfusumuz 30 yıldan beri köylü nüfus-tan fazla. İstanbul başta olmak üzere bir-çok kentimiz çevrelerindeki tarım, mera ve orman alanlarını yutarak büyüyor. İnşaat sektörü kalkınmanın lokomotifi haline geldi. Kalkınmadaki bu tercihler sera gazı salımlarımızı arttırıyor. Yatı-rımlarımızda iklim değişikliği projek-siyonlarını dikkate almıyoruz. Örneğin iklim değişikliğine bağlı olarak ülkemiz-

de sıcaklıkların 4-5 °C artabileceği ve yağışların ise % 40’a kadar azalabileceği öngörülürken suyun olmadığı Konya’da su yoğunluğu fazla olan şeker pancarı üretiyoruz, üstüne bir de Karapınar’da kömürle çalışan termik santral planlı-yoruz. İstanbul gibi bir metropolün su havzalarını riske atan projeleri hayata geçiriyoruz. Ülkemiz için diğer iklim değişikliği öngörülerinden biri de sellerin artacağı. Bu satırlar yazılırken bile Gaziantep’te bir vatandaşımızın ha-yatını kaybettiği, Ankara’ya deniz geldiği haberleri basında yer alıyordu. İstanbul gibi bir metropol’de 2009 yılında 31 kişi-nin hayatını kaybettiğini unuttuk bile. Artık iklim değişikliğini dikkate almanın zamanı geldi de geçiyor bile.

sanayi devriminden önce fosil yakıt kullanımının neredeyse olmaması nedeniyle sadece ormansızlaşma ile oluşan atmosferdeki sera gazı artışları, sanayi devriminden sonra Hızlanarak artmıştır.


GIDA GÜVENLİğİ, YAYGIN BİR ANLAYIŞLA YURT İÇİNDE BİR YILDA ÜRETİLEN TARIMSAL ÜRÜN MİKTARININ, ÜLKE NÜFUSUNUN BİR YILDA TÜKETTİğİ MİKTARI KARŞILAMASI OLARAK BİLİNMEKTEDİR. KISACASI, GIDA GÜVENLİğİ, ÜRETİMİN TÜKETİMİ KARŞILAMA ORANIDIR.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ vE GIDA GÜvENLİĞİDR.MÜSLÜM BEYAZGÜL ZİRAAT Y. MÜHENDİSİ

irleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Gıda Güvenliğini,“Tüm insanların aktif ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilme-leri için, sağlıklı, güvenilir, besleyicigıda-ya fiziksel ve ekonomik olarak erişimi” olarak tanımlamaktadır. Bu tanım; güve-nilir gıdayı, yani fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özellikleri itibariyle tüke-time uygun olan ve besin değerini kay-betmemiş olan gıdayı, diğer bir deyişle gıda güvenilirliğini de (food safety) için-de barındıran bir kavramdır (FAO,1996).

GIDA GÜVENLİĞİ VE KÜRESEL DURUMKüresel Gıda Güvenliği sorunu, üretim miktarından ziyade üretim ve tüke-timdeki lokal veya bölgesel dengesiz dağılımdan kaynaklanmaktadır. Dünya nüfusunun 1/7’si açlık sınırında veya yetersiz beslenmektedir (FAO,2009). Ayrıca,yaklaşık olarak 1,2 milyar insan, diğer bir ifade ile dünya nüfusunun 1/5’i temiz ve güvenilir su temininde güçlükle karşı karşıyadır. Diğer 1,6 milyar insan da ekonomik nedenlerle suya erişimde güçlük çekmektedir (Anonim,2007).

TARIMSAL ÜRETİM VE GIDA GÜVENLİĞİ Tarımın gıda güvenliği üzerine etkileri, iki başlık altında değerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi, insanların beslen-

B


mesi için gıda üretim kaynağı olması, diğeri ise yaşamlarını sürdürebilme-si için işgücü olanağı sağlamasıdır (FAO,2008). Dünya işgücünün ve dolayısıyla geçim kaynağının % 36’sını tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. Türkiye’de ise istihdam edilen 25.5 milyon kişiden 6 milyonu tarımda çalışmakta, yani toplam istihdamın %23.5’i, tarımdan kaynaklanmaktadır (TÜİK, 2013). Asya ve Afrika’nın nüfu-sun yoğun olduğu ülkelerinde bu oran, % 40-50 düzeylerindedir. Yine bu bölgelerde, düşük gelir düzeyine sahip gelişmekte olan ülkelerde, iklim deği-şimine bağlı olarak tarımsal üretim faaliyetlerinin olumsuz etkilenmesi, milyonlarca insanın geçim kaynaklarını risk altına girmesine ve gıda güven-sizliğinin artmasına neden olacaktır (FAO,2009).

GIDA GÜVENLİĞİ VE TÜRKİYETürkiye’de tarımsal üretimin tüketimi karşılama durumu incelendiğinde ülkemi-zin çoğu bitkisel üründe gıda güvencesine sahip olduğu söylenebilir. Buğday tüke-timi, kişi başı yıllık 214 kg olup, bu oran AB’de 102 kg, ABD’de 83 kg’dır. Buğday, şeker, baklagil, patates gibi ürünlerde tüketimin tamamı ya da büyük bölümü yurtiçi üretimden karşılanmaktadır. Yaş meyve ve sebzenin tümünde üretim, tüke-timden fazladır. Ancak Türkiye’de bitkisel yağlarda bir üretim açığı vardır.İklim değişikliği ile yem üretiminde olu-şabilecek üretim düşüklüğü, hayvanların yem temininde sorunlar yaratabilir.Yem hammaddelerinde üretim azlığı nedeniyle oluşabilecek fiyat yüksekliği, hayvansal üretimin daha da gerilemesine, bu da nüfusun hayvansal gıdaya ulaşımında sorunlara neden olabilir (Anonim,2012).

GIDA GÜVENLİĞİ, İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TEHDİTLERTarımın, küresel ısınmanın oluşmasında payı olmakla birlikte, küresel ısınmanın etkilerinin azaltılması yönünde çözüm-ler de sunabileceği vurgulanmaktadır. Bununla ilgili olarak iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak ve hafifletmek için uygulanabilecek stratejiler üzerinde değerlendirmeler yapılması gerekmekte-dir. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişik-liğinin sonuçları, gıda güvenliğinin dört boyutu üzerinde önemli etkilere sahip olacaktır. Bunlar;

• Gıda varlığı (üretilen, depolanan ve dağıtımı yapılan gıda miktarı ),• Gıdaya erişim (gıdaya fiziksel ve ekonomik olarak erişebilirlik),• Biyolojik kullanılabilirlik (gıdanın kalite ve güvenilirliği),• Sürdürülebilirlik veya kararlılık (FAO,2008).

İklim değişimi ile ilgili olarak gerek küresel ve bölgesel koşullarda ortaya çıkan olumsuz sonuçlar gerekse artan dünya nüfusunun beslenme ihtiyacı, tarımsal üretimin doğal kaynakların sür-dürülebilir bir şekilde kullanımı ile 2050 yılına kadar ikiye katlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre gelecekteki talebi karşılayabilmek için (2050 yılına kadar) yıllık küresel buğday üretiminin 1 milyar ton artması, et üretiminin ise 200 milyon artışla 463 milyon tona ulaşması gerekmektedir (FAO,2009).Diğer yandan, dünyada tarım artık sade-ce gıda üretimi amacıyla yapılmamakta, enerji bitkileri tarımı da giderek yay-gınlaşmaktadır. Halen 100 milyon litre olan yıllık etanol ve biyodizel üretiminin,


türkiye’de tarımsal üretimin tüketimi karşılama durumu incelendiğinde ülkemizin çoğu bitkisel üründe gıda güvencesine saHip olduğu söylenebilir.



olacağı öngörülmektedir.• Türkiye yağışlarında, azalma yönünde değişiklikler öngörülmek-tedir ve bu değişimlerde bölgesel farklılıklar söz konusudur.• Yağışlarda genel olarak Ege ve Akdeniz kıyıları boyunca azalış, Karadeniz kıyısı boyunca artış öngö-rülmektedir.• İç Anadolu’da yağış açısından çok az bir değişiklik söz konusu olacak ya da hiçbir değişiklik öngörülme-mektedir (Anonim, 2007).

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TARIMSAL ÜRETİME ETKİSİKüresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişikliği, en başta yağış ve sıcaklık olmak üzere, küresel ve bölgesel düzey-lerde bütün iklim parametrelerini doğal değişkenliğin ötesinde etkileyecek ve yeryüzünde on binlerce yıldır hüküm süren iklimi ve dolayısıyla hayatı değiş-tirecektir.İklimde meydana gelecek değişimler, tarımsal üretimi de bir çok yönden etki-

2018 yılı itibarıyla toplam 197 milyon litreye ulaşacağı tahmin edilmektedir. Biyoyakıt kullanımındaki artış çiftçilere yeni fırsatlar sunarken, artan gıda fiyat-larının bir sonucu olarak gıda güvenliği üzerinde önemli bir negatif etkisi olabi-leceği değerlendirmesi de yapılmakta-dır. 21.yy’da gıda üretimi; nüfus artışı, iklim değişikliği ve tarımsal ürünlerin biyoyakıt olarak kullanımının etkileşimi içerisinde olacaktır. Bu çerçevede, biyo-lojik yakıt kullanımının ekonomik, çev-resel ve gıda güvencesine yönelik olası etkileri üzerinde daha detaylı analizler yapılmalıdır.

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE ÜZERİNE OLASI ETKİLERİTürkiye, kuzey yarım kürede bir geçiş bölgesi olması ve karmaşık bir iklim yapısı arz etmesi nedeniyle, küresel ısınmaya bağlı bir iklim değişikliğinden en fazla etkilenen ülkelerden birisi ola-caktır. Türkiye’nin farklı bölgeleri iklim değişikliğinden farklı biçimde ve deği-şik boyutlarda etkilenecektir. Örneğin,

sıcaklık artışından daha çok çölleşme tehdidi altında bulunan Güney Doğu ve İç Anadolu gibi, kurak ve yarı kurak bölgelerle, yeterli suya sahip olmayan yarı nemli Ege ve Akdeniz bölgeleri daha fazla etkilenmiş olacaktır (Türkeş, 1994).İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi projeksiyonlarına göre;

• Ülke genelinde ortalama 2-3 °C dola-yında sıcaklık artışı öngörülmektedir. Özellikle yaz mevsiminde ülkenin batısındaki sıcaklık artışının doğusu-na nazaran 3 - 4 °C daha yüksek

iklim değişimi ile ilgili olarak gerek küresel ve bölgesel koşullarda ortaya çıkan olumsuz sonuçlar gerekse artan dünya nüfusunun beslenme iHtiyacı, tarımsal üretimin doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanımı ile 2050 yılına kadar ikiye katlanması gerektiğini ortaya koymaktadır.


leyecektir. Bunlar;• Yüksek sıcaklık, yağış miktar ve paterninde değişim,• Atmosferik CO2 konsantrasyonun-da artış,• Agro-ekolojik zonlarda kutuplara doğru kayma,• Eko sistemin bozulması ve biyolo-jik çeşitliliğin azalması,• Hastalık ve zararlılarda artış ve• Kuraklık ve su kaynaklarında azal-ma (IPCC, 2007).

Tarım büyük ölçüde doğal koşullarının etkisi altında olduğundan, iklim para-metrelerinde meydana gelecek değişim-lere karşı oldukça duyarlıdır. Sıcaklık ve CO2 artışı ile gıda üretiminde bir dereceye kadar artış beklenmesine karşın kuraklık riski, taşkın, sel ve ısı dalgalarında artış tarımsal üretim için potansiyel tehdit oluşturmaktadır. İklim değişikliğinin, doğrudan etkisi nedeniy-le en çok su kaynaklarını ve rezervlerini etkileyeceği tahmin edilmektedir. Bu sonuçlar, etkilenen bölgelerde yaşayan

insan ve diğer varlıklar için yeni riskler ortaya çıkararak, dünyanın bütün bölge-lerinde gelecekte gıda güvensizliğine yol açmakta ve geçim kaynakları için tehdit oluşturmaktadır.

TARIMSAL ALANDA ÜLKEMİZDE YAPILAN ÇALIŞMALARİklim değişikliği ve yarattığı güçlüklerle mücadele etmek ve gıda güvencesini sağlamak için öz kaynaklarımızı kulla-narak stratejiler geliştirmek ve bunları uygulama alanına koymak ülkemizin hedefleri arasında olmalıdır. Ülkemizin sahip olduğu doğal zenginlikler dikkate alındığında, iklim değişikliğinin yara-tacağı muhtemel riskleri asgari düzeye indirecek çözümleri de içerisinde barın-dırdığı anlaşılacaktır. Alınacak önlem-ler; öncelikle su, toprak ve biyoçeşitlilik gibi doğal kaynaklarımızın korunması ve sürdürülebilir kullanımına yönelik olmalıdır. Diğer yandan, iklimle uyum-lu, sürdürülebilir üretim tekniklerinin geliştirilmesi büyük bir önem taşımak-

tadır. Bu kapsamda, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca, ülkemizde politika geliştirilmesi, mevzuat, kurum-sal yapılanma ve Ar-Ge kapasitesini geliştirme konularında önemli adımlar atılmıştır. Konuyla ilgili yapılan yasal düzenlemeler ve uygulamaya alınan destekleme politikaları aşağıda veril-miştir.A.Yasal Düzenlemeler

• Mera Kanunu (28/2/1998,Kanun No. 4342)• Organik Tarım kanunu (3.12.2004, Kanun No. 5262)• Toprak Koruma ve Arazi Kulla-nım Kanun (3/07/2005, Kanun No. 5403)• Tarım Kanunu(25/4/2006,Kanun No. 5488)• Biyogüvenlik Kanunu(26/3/2010,Kanun No. 5977)• Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda DeğişiklikYapılması Hk. Kanun (30/4/2014Kanun No. 6537)B.Destekleme ve Yönlendirme Poli-tikaları• Organik Tarım veİyi TarımUygu-lamaları,• Su tasarrufu sağlayacak modern sulama sistemleri, • Toprak İşlemesiz ve az işlemeli-tarımile• Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Korunması Programı destekleme kapsamına alındı.• Türkiye Tarım Havzalarının Üre-tim ve Destekleme Modeliuygulama-ya konuldu.

ülkemizin saHip olduğu doğal zenginlikler dikkate alındığında, iklim değişikliğinin yaratacağı muHtemel riskleri asgari düzeye indirecek çözümleri de içerisinde barındırdığı anlaşılacaktır. alınacak önlemler; öncelikle su, toprak ve biyoçeşitlilik gibi doğal kaynaklarımızın korunması ve sürdürülebilir kullanımına yönelik olmalıdır.



C. AR-GE KAPASİTE GELİŞTİRMEGTHB’ca Konya’da Bahri Dağdaş Ulus-lararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde 2010 yılında Bitkisel Kurak-lık Test Merkezi kurulmuştur. Merkez başta ICARDA olmak üzere Uluslararası kuruluşlarla yürütülecek çalışmalara açık olduğundan Türkiye’nin bulunduğu coğrafyanın, bölgenin gıda güvenliğine katkı sağlaması beklenmektedir. 2011 yılında İç Anadolu Bölgesinde Konya’da bulunan Toprak-Su Araştırma Enstitüsü Çölleşme ile Mücadele konusunda, Trak-ya Bölgesinde Kırklareli’nde bulunan w Enstitüsü Tarımsal Meteoroloji ve İklim Değişikliği konusunda yeniden yapılandırılmış ve araştırmalarını bu alanda yoğunlaştırmıştır. Ar-Ge kapa-site geliştirme faaliyetleri kapsamında; Ankara’da Türkiye Tohum Gen Bankası ve Antalya’da Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Merkezi kurularak faaliyete geçmiştir.D. Araştırma Proje Çalışmaları Türkiye’de 2007 ve 2008 yıllarında yaşanan kuraklık hububat üretiminde

önemli ölçüde rekolte kayıplarına neden olmuştur. Bu nedenle kuraklığa tolerant çeşit geliştirme çalışmalarına hız veril-miştir. Bitki ıslahı/ çeşit geliştirme ve adaptasyonu konusunda yapılan çalış-malar; Biyotik (hastalık ve zararlılar) ve Abiyotik (kuraklık, sıcaklık ve tuzluluk gibi olumsuz çevre) stres koşullarına tolerant çeşitlerin geliştirilmesi adaptas-yonu çalışmaları Araştırma Enstitüleri-mizde devam etmektedir.Bitki Genetik Kaynaklarının korunması ile ilgili yapılan çalışmalar kapsamın-da, ülkemizde 12.000’den fazla bitki türü ile 4.000’e yakın endemik (yalnız Türkiye’de bulunan) bitki türü kayıt ve koruma altına alınmıştır. Ayrıca bugüne kadar 2.500 türe ait 68.000 örnek koru-ma altına alınmış olup ıslah çalışmala-rında kullanılmaktadır.Toprak ve Su Kaynaklarının sürdürü-lebilir kullanımı konusunda yürütülen araştırma projelerini, bitkilerin sulama programlarının belirlenmesi, su tasar-rufu sağlayan sulama yöntemleri, atık suların tarımda kullanılması, toprakta nem korunumu sağlayan kültürel ve tek-nik önlemlerin araştırılması ve su hasa-dı şeklinde özetlemek mümkündür.

SONUÇ VE ÖNERİLERGenel olarak, iklim değişiminin etkisi, ılıman bölgeler için olumlu; tropik böl-geler için olumsuz olarak öngörülmek-tedir. Buna karşın, iklim değişikliğinin bölgesel projeksiyonları ve potansiyel etkileri hala belirsizliğini korumaktadır. Bu durum, iklim değişikliğine uyum ve etkilerinin azaltılmasına yönelik çalış-malar için olumsuz bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, iklim değişikliğinin etkileri ve muhtemel riskler bölgesel düzeyde belirlenmeli ve buna uygun mücadele ve uyum stra-tejileri geliştirilmelidir. Bu kapsamda iklim değişikliğinin;

• Eko- sistemler ve biyolojik çeşit-liliğe,• Toprak ve su kaynaklarına,• Hastalık ve zararlıların gelişimine,• Tarımsal üretime etkileri bölgesel düzeyde belirlenmelidir.

KAYNAKÇA1. Anonim, 2007. İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi, T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı2. Anonim, 2007. Coping with water scar-city. Challenge of the twenty-first century. UN-Water. http://www.fao.org/nr/water/docs/escarcity.pdf3. Anonim,2012.Türkiye’de İklim Değişik-liğininTarim ve Gıda Güvencesine Etkileri, Türkiye’nin İklim Değişikliği II. Ulusal Bildi-riminin Hazırlanması Projesi Yayını,4. FAO,1996. World Food Summit,13-17 November 1996 Rome, Italy.5. FAO, 2008. Climate Change and Food Security: A Frame Document, Rome, Italy.6. FAO,2009. Climate Change And Bio-energy Challenges For Food And Agri-culture,7. IPCC, 2007. Climate Change 2007: Impacts, Adaptation, and Vulnerability8. TÜİK, 2013.İstihdam EdilenlerinYıllara Göre Iktisadi Faaliyet Kolları ve Dağılımı, 9. Türkeş, M., 1994. Artan Sera Etkisinin Türkiye Üzerindeki Etkileri. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 321, 71, Ankara

İklim değişikliği, doğrudan etkisi nede-niyle en fazla su kaynaklarını etkileye-cektir. Bu nedenle su kaynaklarımızın sürdürülebilir kullanımı büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda, Nehir Hav-zası konseptine dayalı “Entegre Havza Su Kaynakları Yönetimi” programları geliştirilmeli ve uygulamaya geçirilme-lidir.Genetik kaynakların korunması konu-sundaki Ar-Ge çalışmaları da bölgenin gıda güvenliğini esas alacak şekilde planlanmalıdır. Bu çalışmalar;

• Genetik kaynaklarının Exsitu (Doğal Habitatı İçinde) ve Insitu (Doğal Habitatı Dışında) stratejilerle korunması, tanımlanması, kayıt altı-na alınması ve ıslah çalışmalarında sürdürülebilir şekilde kullanılması;• İleri ıslah teknikleriyle kuraklığa,yüksek sıcaklığa ve tuz-luluğa tolerant yüksek verimli yeni çeşitler geliştirilmesi;• Bölge ülkeleri ile materyal deği-şimive ortak projeler yürütülmesi olarak öngörülmektedir.




GIDA IŞINLAMASI; BAKTERİ, KÜF, BÖCEK VE PARAZİT GİBİ CANLILARIN GIDALARDAN YOK EDİLMESİ İLE GIDALARIN RAF ÖMRÜNÜN UZATILMASI AMACIYLA KULLANILMAKTADIR. PATATES, SOğAN, SARIMSAK GİBİ BİTKİSEL ÜRÜNLERDE DEPOLAMA SIRASINDA ÇİMLENMENİN ÖNLENMESİ AMACIYLA KULLANILDIğI GİBİ BAHARAT VE HUBUBATTA BÖCEKLERİ ÖLDÜRMEK AMACIYLA DA KULLANILABİLMEKTEDİR. AYRICA MEYVE VE SEBZELERİN KÜFLER TARAFINDAN BOZULMALARINA KARŞI KORUNMASI AMACIYLA DA KULLANILMAKTADIR.


iyonizan radyasyonla ışınlanmış gıdaların yararları ve güvenilirliği konusunda toplumun bilgilendirilme-si amacıyla 1990 yılında uluslararası bir danışman grubu oluşturulmuştur. “Gıdaların Işınlanması Uluslararası Danışmanlık Grubu” (ICGFI) adı altında faaliyet gösteren bu grup; Bir-leşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Atom Enerji Ajansı (IAEA) tarafından alınan ortak kararla kurulmuştur. Bu danışman grubunun yayınladığı dokümanlar gıda ışınlama-nın yararlı ve güvenilir olduğuna dair bilgileri içermektedir. Diğer taraftan, gıda ışınlamanın sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini araştıran ve bu konuda taraf olan çok sayıda bilim adamı ve sivil toplum kuruluşu bulun-maktadır. Bu yazıda, henüz ülkemiz-de sınırlı olarak uygulanan ancak bazı ülkelerde oldukça yaygın olan gıda ışınlaması konusu sunulmaktadır. Dünya genelinde oldukça çok sayı-da gıda ışınlama tesisinin faaliyet göstermektedir. 2012 yılı itibariyle Avrupa Birliği’nde 22 gıda ışınlama tesisi bulunmaktadır. Avrupa Bir-liği’ndeki bu tesislerde tıbbi cihaz ve malzemeler ile kozmetik ürünler sterilize edilmekte ve bunların yanı sıra baharatlarda bulunan zararlı mik-

ro-organizmaların yok edilmesinde de kullanılmaktadır. Avrupa Birliği yasal düzenlemeleri (EC Directive 1999/2/EC) ithal edilen gıdalarda zararlıların yayılmasını engellemek üzere ışınlan-mış olmalarına her ne kadar müsaade ediyorsa olsa da, Avrupa Birliği gıda ışınlamalarını henüz meyve ve sebze üzerindeki zararlılar için kullanma-maktadır. Avrupa Birliği’nde tüm ışınlanmış gıdaların 1999/2/EC ve 1999/3/EC direktiflerine uygun olması koşulu getirilmiştir. Bu direktiflerde; gıdala-rın sadece dört amaca yönelik olarak ışınlanmasına izin verilmektedir. 1) Gıdadan kaynaklanan hastalıkları azaltmak, 2) Erken tatlanma, çim-

lenme ve filizlenmeyi azaltmak, 3) Gıdalarda madde kaybını önlemek 4) Gıdaya zarar veren organizmalardan kurtulmak. Bu amaçların herhangi birisinin varlığı durumunda, eğer sağ-lığa olumsuz bir etki yaratmayacak ve tüketiciye yarar sağlayacak bir tekno-lojik gereklilik varsa gıda ışınlanması-na müsaade edilmektedir. Avrupa Birliği, gıda ışınlamalarının ancak onaylanmış ışınlama tesislerin-de yapılması koşuluyla izin vermek-tedir. Işınlanmış gıdaların üzerine “ışınlanmıştır” veya “iyonizan rad-yasyonla işlem görmüştür” etiketinin yapıştırma şartını getirmiştir. Gıda ışınlama tesisleri her ülkenin yetkili kurumu tarafından onaylanarak

K

DOç. DR. AHMET ERDAL OSMANLIOĞLU MMG YöNETİM KURULU ÜYESİ

Gıda Işınlama Tesisi


lisanslanmaktadır. Bazıları sadece kuru baharat ve katkı malzemeleri için onay alırken bazıları (Belçika, Çek Cumhuriyeti, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya ve İngil-tere) daha geniş bir gıda çeşidi için lisans almış durumdadır. Yapılan geniş araştırmaların sonucun-da 1981 yılında, Gıda ve Tarım Örgütü, Uluslararası Atom Enerji Ajansı ve Dünya Sağlık Örgütü en fazla 10 kGy doza kadar olan ışınlamaların güvenli ve sağlıklı olduğuna karar vermiştir (WHO, 1981). Daha sonradan çıkarılan düzenlemeler de (CODEX STAN 106–1983, (Codex Alimen-tarius CAC/RCP 19–1979 (Rev.1–1983) (CODEX STAN 106 – 1983, REV.1–2003) bu ışınlama doz sınırını teyit eder nite-liktedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından gıda ışınlamanın güveli olduğu ve doğru uygulanan gıda ışınlamanın konserve, pastörizasyon ve donmuş gıda işlemlerinden daha fazla bir risk taşıma-dığı bildirilmiştir.Bilimsel olarak ışınlanmış gıdaların güvenli olduğuna karar verilmiş olsa da izin verilen dozların üzerindeki ışınla-malar gıdanın organoleptik özelliklerini etkileyebilmektedir. Pratikte ise; yüksek dozda ışınlamanın gıdanın tadında, koku-sunda, görünümünde ve hissedilmesinde bazı etkilere rastlandığına dair raporlar bulunmaktadır. Ancak, meyve ve sebze-lerdeki zararlılar çok daha düşük ışınlama dozlarında (<400 Gy) nötralize olduğun-dan yüksek dozlara çıkılmasına gerek yoktur (Hallman, 2001).

IŞINLAMA KULLANILAN ÜLKELERGünümüzde ticari gıda ışınlama yapıla-rak gıdaların raf ömrünün artırılmasına 60’dan fazla ülkede izin verilmiştir. Avru-pa Birliği dışında gıda ışınlaması yapan ülkeler; Arjantin, Avustralya, Bengaldeş, Brezilya, Çin, Hindistan, İsrail, Meksika, Filipinler, Rusya, Tayland, Ukrayna, ABD, Vietnam ve Türkiye’dir. (EFSA, 2011).Gıda ışınlamasının, verilen doza bağlı ola-rak gıdaların içerisindeki makro ve mikro besinlerde değişikliğe neden olduğuna dair çeşitli araştırmalar mevcuttur. Ancak 1 kGy’e kadar olan ışınlamalarda meyve ve sebzelerin kalitesinde önemli bir deği-

şiklik olmadığı gibi raf ömürlerinin uza-masına da katkı sağladığı belirlenmiştir. Gıda ışınlaması her ne kadar bilimsel ve teknik olarak geniş çevreler tarafından güvenilir ve sağlıklı olduğu kabul görse de, bu tür bir işlemin gıdalarda uygulan-masına karşı çıkıldığı da bir gerçektir. En temel yanılgı ise gıda ışınlaması sonra-sında ışınlanan gıdanın radyoaktif hale gelmesidir. Lisanslı bir tesiste ışınlanan gıdanın radyoaktif hale gelmesi kullanılan ışının doğası gereği mümkün değildir. Röntgen çektiren bir kişi daha sonra nasıl radyoaktif hale gelmiyorsa gıda da ışınla-ma sonrasında radyoaktif hale gelmez. Gıda ışınlamasının gıda güvenliği ve insan sağlığı açısından önemini belirtmek için, her yıl binlerce hayatın gıdadan kaynaklı hastalıklardan bu sayede kurtulması gös-terilmektedir. ABD’de gıda ışınlanmasın-dan önce özellikle et ve et ürünlerindeki Salmonella ve E.Coli nedeniyle her altı kişiden birisinin gıda zehirlenmesine maruz kaldığı ve yılda 3000 kişinin gıda-dan kaynaklanan hastalıklardan hayatını kaybettiği belirtilmiştir. İyonizan radyas-yon birçok patojen bakteri için öldürücü-

dür. Bakterilerin inaktivasyonunda hedef kromozom, DNA molekülüdür. Mikrobiyal DNA hasarı bakterinin üreme yeteneğini kaybetmesiyle sonuçlanmaktadır. Gıda ışınlaması uygulanması ile bu hayat kayıplarında önemli düşüşler sağlandığı belirtilmektedir. Ancak toplum henüz bu konuda yeterince eğitimli olmadığından radyasyonun gıdayı mutasyona uğra-tacağı veya gıdanın radyoaktif olacağı endişesini taşımaktadır. Oysa gıda ışınla-ması sonrasında gıdanın besin değerinde herhangi bir değişiklik olmadığı ve tüke-tilmesinde herhangi bir tehlike olmadığı FDA tarafından ifade edilmektedir. Gıda ışınlaması, gıdaların gama veya X-ışınıyla ışınlanması ile gerçekleşmektedir. Rad-yoaktif elementler (Co-60 veya Cs-137) gıdanın içerisine işleyen yüksek enerjili foton veya gama ışını yayarlar. Bu işlem 30 yıldır çeşitli medikal vb. malzemelerin sterilizasyonunda zaten kullanılmaktadır. Işınlama nötron ile yapılmadığından ışın-lanan malzeme radyoaktif olmamaktadır. Ancak diğer taraftan yüksek dozlarda 25-100 kGy ışınlama sonrasında besinler-de bozulmalar olduğuna dair araştırma sonuçları da mevcuttur.

GÜVENLİK KONUSUEsasında bir gıdanın ışınlanıp ışınlanma-dığını analiz yapmadan anlamak mümkün değildir. Yüksek enerjili ışınların sadece bakterileri öldürdükleri ve vitaminler ile gıdanın besin değerine zarar vermedik-lerine dair raporlar bulunmaktadır. Bu raporlara göre gıdanın tadı ve pişirme özellikleri değişmezken saklama süresi uzamaktadır. Bu nedenle, gıda ışınlaması-

Yaygın olarak gıda ışınlaması yapan ülkeler

gıda ışınlaması Her ne kadar bilimsel ve teknik olarak geniş çevreler tarafından güvenilir ve sağlıklı olduğu kabul görse de, bu tür bir işlemin gıdalarda uygulanmasına karşı çıkıldığı da bir gerçektir. en temel yanılgı ise gıda ışınlaması sonrasında ışınlanan gıdanın radyoaktif Hale gelmesidir.



Işınlanmış gıda paketlerinde bulunan “Radura” sembolü

na “soğuk pastörizasyon” adı da verilmek-tedir. Çünkü geleneksel sıcak pastörizas-yon yerine bu işlemde radyasyon kulla-nılmaktadır. ABD’de çok fazla ışınlanmış gıda tüketilmektedir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre, her yıl insanlar açlıktan hayatını kaybederken dünyadaki gıdanın %25’i zararlı ve bakte-riler tarafından kaybedilmektedir. Dünya genelinde yüz milyonlarca insan kontami-ne gıdalar yüzünden hasta olmaktadır. Bu örgütün raporlarına göre; gıda ışınlaması, gıdalarda patojenik bakterileri ve para-zitleri kontrol altına alarak gıdalarımızın daha güvenli ve daha uzun dayanmasını sağlamaktadır. Tüm bu özellikleri nede-niyle, gıda ışınlaması yöntemini kullan-mamanın ABD’nin bu yüzyıldaki en büyük sağlık felaketi olacağı savunulmaktadır. ABD’de toplumun bu teknolojiyle henüz yeterince bilgi sahibi olmaması nedeniyle, toplumda endişe ve korkuya neden olaca-ğı için “ışınlanmıştır” ibaresiyle etiketle-meye de karşı çıkılmaktadır. Uluslararası örgütlerin tüm bu açıklama-larına rağmen gıda ışınlamasının zarar-larına ilişkin değerlendirilmesi gereken temel hususlar ise; klasik ısıl işlemle azal-tılabilecek olan Clostridium Botulinum, gıda ışınlamasının üst sınırı olan 10kGy altındaki ışınlamalarda etkisiz olduğuna dair araştırmalardır. Bu durumda, ışınlan-mış gıdalarda botülizme neden olabilecek riskin bulunmasıdır. Aynı zamanda, tiamin, askorbik asit, A ve E vitaminleri ışınlamaya en duyarlı vitaminlerdir. Bu

vitaminlerin ışınlamayla kaybolduğuna dair iddialar da bu yöntemin başlıca zararları arasında gösterilmektedir. Işın-lanmış gıda paketleri üzerinde bulunması gereken “Radura” sembolünün yeterince açık olmaması ise eleştirilmekte ve ışın-lanmış olan gıdalarda “ışınlanmıştır” iba-resinin açıkça yazılı olması gerektiği ifade edilmektedir.Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler'in uzman kuruluş raporları ışınlanan gıda-ların geleneksel yöntemlerle dayanıklı hale getirilen gıdalar kadar güvenilir olduklarını ortaya koymaktadır. İyonize radyasyon enerjisi gıdaların bozulmasına neden olan ve insanlarda gıda kaynaklı hastalıklara neden olan mikroorganiz-maların sayılarının azaltılması veya yok edilmesini sağlarken duyusal ve besinsel kaliteyi de maksimum düzeyde korun-maya çalışılmaktadır. Gıda ışınlamasının güvenliği ve etkinliği FDA, USDA, WHO ve FAO gibi otoriteler tarafından bilimsel alanda geniş çalışmalarla onaylanmıştır. Fakat ışınlanmış gıdaların satışı istenilen düzeyde değildir. Tüketicilerin büyük bir bölümünün ışınlanmış gıdaları hala güve-nilir bulmadığı bir gerçektir. Bu durum tüketicin ışınlanmış gıdanın radyoaktif hale geldiği ve ışınlamayla gıdada zararlı maddelerin oluşması endişelerinden kay-naklanmaktadır. Gıdaların ışınlanması konusunda ülke-mizde ve dünyada tüketicilerin bilgi eksiklikleri ve ışınlanmış gıdaya bakış açılarının olumlu olmaması nedeniyle

pazarda ışınlanmış gıdalar yeterli ilgiyi görememiştir. Amerika’da tüketicilerin %80’i ışınlanmış gıdanın güvenliğinden emin olmadıklarını %30’u ışınlanmış gıdaların radyoaktif bir nitelik taşıdıkları-nı düşünmektedirler. Türkiye’de yapılan çalışmada, ışınlamadan haberdar olan tüketici oranı ise oldukça düşüktür. Gıda-ların ışınlama yöntemiyle muhafazası sağlık risklerini en aza indirmekle birlik-te günümüzde üzerinde halen araştırıl-maların yürütüldüğü bir alandır.

KAYNAKÇACannon, Raymond J. C.; Hallman, Guy J.; Blackburn, Carl. (2012) The Pros and Cons of Using Irradiation for Phytosanitar Tre-atments, Outlooks on Pest Management, Volume 23, Number 3, pp. 108-114(7).EFSA (2011) Statement summarising the Conclusions and Recommendations from the Opinions on the Safety of Irradiation of Food. European Food Safety Authority, Parma, Italy.WHO (1981) Wholesomeness of irradiated food. Technical Report Series No: 659. Geneva.Anon. (2004). Commission Decision of 7 October 2004 amending Decision 2002/840/EC adopting the list of app-roved facilities in third countries for the irradiation of foods. Official Journal of the European Union (2004/691/EC).Anon. (2005). Commission Decision of 4 December 2007 amending Decision 2002/840/EC as regards the list of app-roved facilities in third countries for the irradiation of foods. Official Journal of the European Union (2007/802/EC).EU (2009). List of Member States’ aut-horisations of food and food ingredients which may be treated with ionising radiation. Official Journal of the European Union C 283/5, 24.11.2009.Hallman, G.J. (2001). Irradiation as a qua-rantine treatment, pp.113–130 in, Molins, R. (ed) Food Irradiation Principles and App-lications, Wiley-Interscience, New York.




TÜM CANLILAR İÇİN GEREKLİ OLAN SU, İNSANLIğIN KURDUğU UYGARLIKLARIN DA MERKEZİ OLMUŞTUR. TARİH BOYUNCA BUNUN BÖYLE OLMASI BİR TESADÜF DEğİL AKSİNE BİLİNÇLİ BİR TERCİHTİR. İNSANLAR KENDİ İÇME VE KULLANMA İHTİYAÇLARINI SAğLAMANIN YANINDA EKİNLERİNİ DE KOLAYCA SULAYABİLECEKLERİ ALANLARA YERLEŞMİŞTİR. İNŞA ETTİKLERİ BASİT SULAMA KANALLARI İLE DAHA FAZLA BESİN ELDE ETME OLANAğI SAğLAMIŞTIR. ARTAN NÜFUS ZAMANLA DAHA ÇOK SUYA GEREKSİNİM DUYMUŞTUR. KÜÇÜK YERLEŞİM YERLERİ KENTLEŞME SÜRECİNE BAŞLAYINCA VE GELİŞEN MÜHENDİSLİK TEKNİKLERİYLE BİRLİKTE SUDAN YARARLANMA VE DENETLEME ADINA İNSANLAR SU KAYNAKLARINI SON SINIRLARINA KADAR KULLANMAYA BAŞLAMIŞTIR. BU DA BERABERİNDE ÇEŞİTLİ TOPRAK VE SU SORUNLARINA DA NEDEN OLMUŞTUR.

SINIR AŞAN MERİç NEHRİ HAvZASIvE TRAKYA BöLGESİ SU SORUNLARI

ünümüzde özellikle endüstriyel atıklar ve küresel ısınma nedeniyle temiz su kaynakları giderek azalmaktadır. Dünya bankasının tah-minlerine göre 2025 yılında dünya nüfusunun üçte ikisi temiz ve içilebilir sudan mahrum olacaktır. Türkiye de gerekli önlemleri almaz-sa, belki 2025 yılında değil ama yakın gelecek-te temiz su sorunuyla karşı karşıya kalacaktır. Türkiye, bugün su kaynakları hızla tükenen ve kirlenen bir ülkedir. Bir ülkenin veya hav-zanın su zengini sayılabilmesi için kişi başına düşen 10 bin m3’den fazla suya sahip olması gerekiyor. Oysa Türkiye’de özellikle Trakya’da kişi başına düşen su miktarı 500 m3’dür. Bu durum yalnız su kaynaklarını geliştirmekle kalmayıp, mevcut kaynakları daha akıllıca kullanabilecek çözümleri de aramayı gerektir-mektedir. Bölge yer üstü ve yeraltı su kaynak-larının sahip olduğu ekonomi potansiyelinin sürdürülebilir bir yaklaşımla, diğer bir ifade ile sürekli ve dengeli kalkınma prensipleri doğrultusunda, çevresel etkiler de dikkate alı-narak geliştirilmesi, sosyo-ekonomik kalkın-mada sürekliliğin sağlanması açısından büyük önem arz etmektedir (İstanbulluoğlu ve ark., 2006; 2007).Trakya bölgesi su kaynaklarının yetersiz oluşu ve çok sayıdaki sanayi kuruluşunun endüstriyel üretimleri için ihtiyaç duydukları suyu kullandıktan sonra yer üstü su yollarına

G

pROF.DR. AHMET İSTANBULLUOĞLU NAMIK KEMAL ÜNİvERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ


atıp kurtulmaları, yüzey ve yeraltı su kaynaklarını kirletmekte ve bölge hal-kının yeterli ve temiz içme-kullanma ve sulama suyu sağlama imkanını büyük oranda engellemektedir. Ancak, Trak-ya bölgesinin iki katı büyüklükte bir alandan, diğer bir ifade ile başta Bulga-ristan olmak üzere ve Yunanistan’dan su toplayıp Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturarak Ege Denizi'ne dökülen Meriç Nehri bölge için çok önemli bir su kaynağıdır. Nehir havzası sınır aşan bir akarsu havzası olup uluslararası sorunları da beraberinde taşımakta-dır. Bu anlamda havzanın hidrolojik ve hukuki durumunun iyi bilinmesi gerekmektedir. Bugün bu akarsuyun suları ile yaklaşık 500 km2 alanda Tür-kiye Cumhuriyeti’nde üretilen çeltiğin yarısından fazlası yetiştirilmektedir. Akarsuyun taşkın sorunu, sulama suyu

temini ve sulama uygulamalarında yaşanan güçlükler çok önemlidir. Bu çalışma ile tüm bu sorunlara bugünkü ve gelecekteki gereksinmeler nokta-sından bir bakış sağlanmıştır. Böylece halkın bilgilendirilmesi yanında, ilgili teknik elemanların, yöneticilerin ve siyaset belirleyicilerin planlamaları için bir bilgi kaynağı oluşturulmuştur.

1. Meriç Nehri havzası hidrolojik duruMuMeriç Nehri, Türkiye Cumhuriyeti’nin altı adet sınır aşan nehirlerinden Avrupa kıtasında yer alanıdır. Meriç Nehri, Bulgaristan’ın güneybatısındaki Rila Dağları üzerinde, 2925 m. rakımlı Musala Tepesi'nin kuzey yamaçların-dan doğmaktadır. Balkan ve Rodop Dağları'ndan gelen kolları da alarak büyüyen nehir, Filibe (Plovdiv)’i geçtik-

ten sonra tektonik kökenli çukurluğu izleyerek doğuya doğru akmaktadır. Dimitrovgrad’dan geçtikten sonra Sazlık Deresi kolunu da alan nehir, daha sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda akmaya başlamaktadır. Bulgaristan sınırları içerisinde yakla-şık 280 km yol kateden nehir, Mustafa Paşa (Svilengrad) ile Kapıkule arasın-da Bulgaristan-Yunanistan arasındaki doğal sınırı (yaklaşık 15 km) oluştur-duktan sonra, Edirne yakınlarında, Karaağaç istasyonunun kuzeyinde kalan Maraş köprüsünde Türkiye top-raklarına girmektedir.Meriç Nehri, Edirne yakınlarında önce Arda sonra da Tunca Nehirleri ile birleşmektedir. Arda Nehri, Bulgaris-tan’daki Rodop Dağlarından doğmak-tadır. Bulgaristan’da 173 km doğuya doğru aktıktan sonra Yunanistan’a geçip, burada da yaklaşık 30 km kat ettikten sonra, Pazarkule sınır kapısı yakınında Türkiye’ye girmektedir. Türkiye topraklarında ise yalnız 300 m. aktıktan sonra Karaağaç mevki-inde Meriç Nehri ile birleşmektedir. Tunca Nehri, Meriç Nehri’nin en büyük koludur. Bulgaristan’da Balkan Dağları’nın orta kesimlerinden doğan nehir, Karadağ’dan inen su kaynakla-rını da alarak, yönünü güneye doğru çevirip Türkiye sınırına doğru akmak-tadır. Bulgaristan sınırları içerisinde yaklaşık 230 km. yol kateden nehir, Edirne’nin kuzeyinde, Uzunbayır

trakya bölgesi su kaynaklarının yetersiz oluşu ve çok sayıdaki sanayi kuruluşunun endüstriyel üretimleri için iHtiyaç duydukları suyu kullandıktan sonra yerüstü su yollarına atıp kurtulmaları, yüzey ve yeraltı su kaynaklarını kirletmekte ve bölge Halkının yeterli ve temiz içme-kullanma ve sulama suyu sağlama imkanını büyük oranda engellemektedir.



Şekil 1. Meriç Nehri havzasını gösteren bir harita

mevkiinde Türkiye sınırına ulaşır ve yaklaşık 15 km. Bulgaristan-Türkiye sınırı boyunca doğal sınır olarak aktık-tan sonra Suakacağı köyü yakınında Türkiye topraklarına girmektedir. Tunca Nehri, Türkiye topraklarında yaklaşık 40 km. aktıktan sonra Edirne içinde Bülbül Adası mevkiinde Meriç Nehri ile birleşmektedir. Meriç Nehri, Türkiye’de Edirne’yi geçtikten sonra, Türkiye-Yunanistan arasında yaklaşık 190 km. doğal sınır teşkil ederek, Saroz körfezinde Enez yakınında Ege denizine dökülmektedir. Meriç Nehri’ne bu akışı esnasında, Edirne’nin 52 km. mansabın-dan Kızıl Nehir ve yine 109 km. man-sabından tamamı Türk topraklarında bulunan Ergene Nehri katılmaktadır. Bulgaristan’ın Rodop Dağları’ndan doğan Kızıl Nehir’in toplam uzunluğu yaklaşık 90 km. olup, bunun 57 km’si Bulgaristan ve 33 km’si Yunanistan top-raklarında yer almaktadır. Meriç Nehri havzasını gösteren bir harita Şekil 1’de verilmiştir.Ergene Nehri, Türkiye’de Yıldız Dağları’nın 312 rakımlı Taşpınar tepesi civarındaki kaynaklardan doğan ve Trakya Bölgesini ortasından kateden, 283 km. uzunlukta, önemli bir akar-sudur. Başlangıcı Ergene deresi olan nehir, İnanlı yakınlarında Çorlu dere-sinin de katılmasıyla Ergene Nehri adını almaktadır. Bilahare, başlıcaları kuzeyden Büyük dere, Şeytan deresi, Teke deresi, Süloğlu deresi ile güneyden Kurtul deresi, Hayrabolu deresi olmak üzere toplam 16 ana koldan su topla-yarak İpsala yakınlarında Adasarhanlı köyü civarında Meriç Nehri ile birleş-mektedir. Meriç Nehri havzası, 32700 km2’si (% 58.4) Bulgaristan’da, 14600 km2’si (% 26.1) Türkiye’de ve 8700 km2’si (% 15.5) Yunanistan’da olmak üzere toplam 56000 km2 alana sahiptir. Sını-raşan bu havza, memba ülkesi olan Bulgaristan’ın yüzölçümünün yaklaşık 1/3’ü kadardır. Türkiye ve Yunanistan ise havzanın mansap ülkeleri olmakta-dır. Meriç ana kol ile Arda Nehirlerinin Türkiye’ye girişteki su toplama alanları toplamı 27251 km2, Tunca Nehri ise

7928 km2’dir. Meriç nehrinin Türkiye topraklarına girişini takiben, Edirne’nin batısında yer alan Meriç köprüsü su akış gözlem istasyonu kayıtlarına göre Meriç’in uzun yıllar ortalama debisi 182 m3/s olmuştur. Ancak rasat süresince ölçülen en yüksek akış Edirne Merkez-de 1791 m3/s (14.03.2006), İpsala’da 2632 m3/s (17.03.2006) ve en düşük debi 10 m3/s ölçülmüştür. Meriç Nehri havzası için, Türkiye’den kaynakla-nan su potansiyeli Ergene’de 1.2 km3/yıl, Tunca’da 0.4 km3/yıl, Meriç doğu sahilinde 0.2 km3/yıl; Bulgaristan’dan kaynaklanan su potansiyeli Tunca’da 0.6 km3/yıl, Meriç ve Arda’da 5.1 km3/yıl; Yunanistan’dan kaynaklanan su potansiyeli 0.5 km3/yıl; dolayısıyla toplam su potansiyeli 8.0 km3/yıl civa-rındadır. Meriç Nehri, Türkiye Cumhu-riyeti yüzölçümünün yaklaşık % 3’üne tekabül eden 23700 km2 alana sahip Trakya Bölgesi içerisinde, 14600 km2 olan Meriç-Ergene havzası için çok önemli bir akarsudur. Zira bu alanın 12200 km2’si (% 83.6) sulanabilir nite-likte arazidir.Meriç Nehri havzasında karasal iklim görülmekte olup yağışların çoğu kışın düşmektedir. Bulgaristan’da 7’si büyük 3’ü küçük 10 adet baraj Meriç üzerin-de, 4 adet baraj Tunca ve 4 adet baraj Arda üzerinde toplam 21 adet baraj (3 milyon m3 kapasiteli) mevcuttur.

Yunanistan’da Arda üzerinde taşkın önleme amaçlı 1 adet baraj inşa edil-miştir. Türkiye’de ise ana akarsular üzerinde baraj inşa edilecek topoğrafik koşulların yetersizliği nedeniyle, erken ilkbaharda Meriç suyunu depolamayı da amaçlayan, havza içerisinde 7 adet baraj işletilmektedir. Kıyıdaş ülkelerin başlıca su kullanımları sulama sektö-rüdür. Bulgaristan’da hidroelektrik üretimi, içme suyu ve sanayi içinde kul-lanılmaktadır. Havzanın yaklaşık 1/3’ü ormanla kaplıdır. Kuru tarım alanla-rında hububat, sulu tarım alanlarında çeltik başlıca tarım ürünleridir.

2. Meriç Nehri havzasıNıN Trakya Bölgesi su soruNları Türkiye, Meriç Nehri havzası mansap ülkesi olması sonucu, Bulgaristan sınırından giriş yapan Tunca Nehri ile Yunanistan’la sınır oluşturan Meriç Nehri sularının ortaya çıkardığı sorun-larla karşı karşıya bulunmaktadır. Bu sorunların başlıcaları, bölgede önemli maddi kayıplara neden olan taşkın olay-ları ve yapılan sulu tarım üzerindeki sulama suyu miktar ve kirliğidir.2.1. Taşkın sorunlarıMeriç Nehri havzasında en önemli sorunların başında taşkınlar gelmekte-dir. Kuraklığın aksine taşkınlar su fazla-lığını ifade ederler. Akarsuların değişik nedenlerle yatağından taşarak, çevrede-

meriç neHri Havzasında karasal iklim görülmekte olup yağışların çoğu kışın düşmektedir. bulgaristan’da 7’si büyük 3’ü küçük 10 adet baraj meriç üzerinde, 4 adet baraj tunca ve 4 adet baraj arda üzerinde toplam 21 adet baraj (3 milyon m3 kapasiteli) mevcuttur.


ki arazileri su altında bırakan akış mik-tarları, genellikle taşkın olarak tanımla-nır. Karasal iklimin hâkim olduğu Meriç Nehri havzasında, erken ilkbaharda görülen kar erimeleri, sağanak yağışlar, mevcut barajlardan kontrolsüz su bıra-kılması ve Meriç Nehri yatak kesitinin yetersiz olması, havzanın mansap kıs-mında yer alan Türkiye’de önemli taş-kınlara neden olmaktadır. Son yıllarda meydana gelen taşkınlar, bölgede can ve mal kaybıyla birlikte tarım alanlarına da çok zarar vermektedir.Meriç Nehri havzası, genellikle siltli ve killi topraklardan oluşan, dalgalı bir topoğrafik yapıya sahiptir. Bu anlamda taşkınlar ile büyük miktarda sediment taşınmaktadır. Taşınan sedimentin 1/3’ünü teşkil eden kum, başta her iki sahili de Türkiye’ye ait olan Edirne-Karaağaç bölgesinde olmak üzere, nehir yatağında çökerek yer yer kum adacık-ları oluşturmaktadır. Bu kum adacıkları üzerinde mil birikmesi sonucunda da çeşitli çalılar ve ağaçlar yetişmektedir. Buda nehir yatağının daralmasına ve kıyı erozyonuna neden olmaktadır. Erozyon ise Meriç Nehri kıyısında verimli tarım arazilerini yok etmekte ve Türkiye-Yunanistan sınır çizgisini değiş-tirmektedir (Kocaman ve ark., 2005). Meriç Nehri havzası iki kıyıdaş man-sap ülkesi Türkiye ve Yunanistan, söz konusu taşkınların önlenmesi için, aralarında teknik işbirliği çalışmaları başlatmış ve bunları sürdürmektedir. Ancak Bulgaristan’dan gelen kontrolsüz su akışları, önemli taşkınlara neden olmaya devam etmektedir. Edirne-Merkez’de 2006 yılında gözlenen 1791 m3/s pik debi, nehrin daha mansabında yer alan İpsala’da 2632 m3/s pik debiye ulaşmıştır. Debi ve süreç olarak, 11-20 Mart 2006’da yaşanan taşkın, kayde-dilen yılların en büyük taşkını olarak tespit edilmiştir. Edirne-Merkez ve İpsala ile çok sayıda yerleşim yeri ve toplam 40 000 ha tarım arazisi sular altında kalmıştır. Meriç Nehri’nin farklı yerlerde neden olduğu taşkınlara ait görüntüler Şekil 2’de verilmiştir (Mal-karalı ve ark., 2008). Tüm bu yaşanan taşkınların önlenmesi için, Meriç Nehri

havzasında taşkın erken uyarı sistem-lerinin zorunluluğu saptanmış ve bu anlamda uzaktan algılamalı akış gözlem istasyonlarının kurulması kararlaş-tırılmıştır. Kurulacak istasyonlardan sağlanacak meteorolojik ve hidrolojik verilerin karşılıklı değişimi, alınmakta olan mühendislik çözümlerini çok daha başarılı kılacaktır.

2.2. sulaMa suyu MikTar ve kirlilik soruNları Meriç Nehri suları, Türkiye’ye giriş yap-tığı noktadan itibaren, bölgede yaygın tarımı yapılan çeltik sulamasında kulla-nılmaktadır. Zira çeltik, Meriç ve Ergene

Nehirleri boyunca uzanan irili ufaklı alüvyal ovalarda tek ve değişmez ürün durumundadır. Türkiye toplam çeltik üretiminin yarıya yakınını bu bölgeden sağlamaktadır. Sulama mevsimi içeri-sinde pompajla sağlanan su, arazide yer alan sulama suyu dağıtım sistemlerine verilmektedir. Ancak sulama mevsimi ortalarında artan su ihtiyacı ve mev-simsel olarak azalan Meriç Nehri debisi sulama suyu temininde yetersizliğe neden olmaktadır. Bunun giderilmesi için, DSİ tarafından, bölgede Altınyazı, Karasaz ve Karpuzlu (Hamzadere inşa halinde) barajları inşa edilmiştir. Bu barajlar sulama mevsimi öncesi erken

Şekil 2. Meriç Nehri’nin farklı yerlerde neden olduğu taşkınlara ait görüntüler



ilkbaharda Meriç Nehri’nden kademeli bir şekilde terfi ettirilen suyla doldurul-maktadır. Sulama mevsiminde ihtiyaç duyulan yoğun su gereksinimi bu şekil-de karşılanmaya çalışılmaktadır (DSİ, 2001). Bölgede yaklaşık 500 km2 alanda çeltik ekimi yapılmaktadır. Bunun için gerekli sulama suyu ihtiyacı 1.4 km3 kadardır. Oysa sulama suyuna yoğun ihtiyaç duyulan dönemde Meriç Nehri debisi 0.3 km3’e kadar inmektedir. Bu durum, yaşanan susuzluğun bir kanıtı olup, geç-mişte Bulgaristan’dan ücret karşılığı su alınmasına neden olmuştur. Ayrıca sula-ma suyunun sulama sahasında toprak kanallar ile dağıtılması ve birçok yerde tahliye kanallarında yer alan suların tekrar sulamada kullanılması bölgede diğer önemli toprak ve su sorunlarıdır. Havzanın yüzey sularını toplarken Bulgaristan’da yer alan çok sayıda sanayi ve yerleşim alanlarına ait atık sularıyla kirlenen Meriç Nehri, benzer koşullardaki Ergene Nehri’nin katıl-masıyla da çok daha yoğun bir şekilde kirlenmektedir. Zira Ergene Nehri tüm Trakya Bölgesi yerleşim yerleri ve sanayisinin atık su kanalı işlevini gör-mesi nedeniyle, özellikle Muratlı ilçesi çıkışında, çok kirlenmiş bir akarsu olup, çoğu zaman sulama suyu olma kriter-leri dışına çıkmaktadır (Adiloğlu ve ark., 2004). Bölgede yapılan gözlemler ve çok az sayıdaki araştırmalar çeltik sulamasında kullanılan bu suların çeltik alanlarının elden çıkmasına, çeltik veri-minin düşmesine, toprakların ve yeraltı sularının kirlenmesine neden olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. (DSİ, 2001; Başer ve ark, 2004).Ergene nehri suyu, bölgenin kuzeybatı ve batı sınırını oluşturan Meriç Nehri'ne döküldüğü noktadan aşağı kısımlarda, bu nehirle karıştıktan sonra özellikle çeltik alanlarının sulanmasında kullanıl-ması mümkün olmaktadır (Tok, 2004). Ayrıca, Ergene Nehri'nin bir kısım kolla-rı ve çok sayıdaki Karadeniz ve Marma-ra denizine dökülen küçük akarsularda sulama suyu açısından bir sorun bulun-mamaktadır.

3. Trakya Bölgesi’Nde yeralTı suyu poTaNsiyeliTrakya Bölgesi yeraltı suyu havzası, ince kum, silt ve gölsel kireçtaşlarından oluşan üst ve onun altında yer alan kil ve ara tabakalı çakıl, kum ve zayıf çimentolu kumtaşlarından oluşan alt akiferlerin birbirleri ile ilişkileri nede-niyle hidrolojik olarak bir tek akiferden oluşmaktadır. Doğu-batı istikametinde yer alan akiferin orta kısmında basınçlı akifer şartları gözlenmektedir. Akifer sınırları fay ve antiklinal gibi yapısal unsurlar tarafından belirlenmiş olup ortalama kalınlığı 600 m civarındadır (Kırsaç, 2003). Havzada yapılan hid-rolojik çalışmalar kapsamında 1960’lı yıllardan beri birçok araştırma kuyusu açılmış olup halen havzanın çeşitli yer-lerinde 13 adet araştırma kuyusu mev-cuttur. Bundan başka Toprak-Su Koo-peratiflerinin sulama suyu temini için açtıkları 500 işletme kuyusu ve 5000 civarında özel sondaj kuyusu bulun-maktadır. Kuyu derinlikleri 100-250 m arasında değişmektedir (Konukcu ve ark., 2004).Akifere açılan gözlem kuyuları su sevi-yeleri ile bölgeye düşen toplam yıllık yağış değerleri arasında doğrusal bir

ilişki bulunmaktadır. Toplam kullanı-labilir yeraltı suyu rezervi yaklaşık 0.4 milyar m3 kadardır. Akiferin beslenme ayları Kasım-Mayıs aylarıdır. Çekim ise tüm yıl sanayi ve içme suyu tahsisleri ile Nisan-Eylül sulama mevsimidir. Su havzasının orta kasımda özellikle Çer-kezköy, Çorlu ve Lüleburgaz civarında açılan çok sayıdaki kuyu incelendiğinde; su seviyesinin 1970’li yıllarda değişme-diği, 1980’li yıllarda çok az düştüğü ve 1990’lı yıllardan sonra ise çok hızlı düş-tüğü saptanmıştır. Hatta bir kısım kuyu-larda sahasal düşmeler gözlenmiştir. Bu yörelerde Çorlu, Karıştıran, Ergene ve Kaynarca derelerinin petrokimyasal atıkların dışında diğer endüstriyel ve evsel atıklarla yoğun bir şekilde kirlen-me sorunu vardır. Ayrıca bu derelerin yağış havzalarındaki tarımsal faaliyetler nedeniyle zirai ilaç ve gübre kullanımı da kirliliğe katkıda bulunmaktadır. Son yıllarda doğal gaz üretim sahalarına yakın kısımlarda açılmış olan içme ve sulama suyu kuyularında tuzluluk ve ağır metal konsantrasyonlarında artışlar görülmüştür. Akiferin ekonomik kömür yatakları ve doğal gaz rezervleri içerme-si nedeniyle kuyu derinlikleri arttıkça sodyum bikarbonat, bor, muhtelif iyon

Şekil 3. Bölgede yapıla gelen çeltik sulama uygulamalarına ait görüntüler


konsantrasyonu, EC ve metan gazı artış-ları saptanmıştır (Kırsaç, 2003).Trakya Bölgesini bir baştan bir başa kat eden Ergene nehri ve kollarının kirlen-mesi ve bölgedeki yeraltı suyu akife-rinin mevcut durumu bölge için ivedi bir çözümü zorunlu kılan büyük bir tehlike arz etmektedir. Zira başta Tekir-dağ, Çorlu ve Lüleburgaz olmak üzere çok sayıda belediye içme ve kullanma suyunu bu yeraltı suyu kaynaklarından temin etmektedir. Bu da bölge insan sağlığı ve çevre açısından çok önemlidir.

4. Trakya Bölgesi’Nde aTık suyuN değerleNdirilMesiTrakya Bölgesinde çoğu sanayi kurulu-şu, endüstriyel üretimleri için ihtiyaç duydukları suyu teminden ve kullan-dıktan sonra atıp kurtulmaktadır. Belki tekrar kendisi veya bir başkasının kul-lanacağı bir kaynak olarak değil, atıp kurtulmayı daha uygun görmektedir. Oysa çoğu sanayi kuruluşu, tarımda kul-lanılan suyun tersine, harcadığı suyun çok az bir miktarını gerçek anlamıyla tüketmektedir. Suyun büyük bir bölümü soğutma, işleme ve suyu ısıtan yada kir-leten ama tamamen tüketmeyen diğer işlemlerde kullanmaktadır. Bu da suyun

geri dönüşmesini, tekrar kullanılmasını olanaklı kılmaktadır. Bunun için kuru-luşların tek başlarına veya birkaç kuru-luşun bir araya gelerek su arıtma tesis-leri inşa etmeleri ile mümkün olmak-tadır. Bu yasalar gereğince de zorunlu bir durum olmasına karşın başta su kaynakları olmak üzere çevreyi kirleten çok sayıda fabrika yasalara direnmek-tedir. Arıtma tesisi olmayan, olup da çalıştırmayan fabrikaların kapatılaca-ğına dair merkezi ve yerel yetkililerin uyarı ve kapatma cezalarına rağmen bu konuda kanunsuz uygulamalar sürmek-tedir. Oysa arıtma tesislerinden çıkan suların çevreyi kirletmeleri önleneceği gibi özellikle tarım alanlarında ihtiyaç duyulan su kıtlığını çözme yolunda, yeni su kaynakları geliştirme bakımından çok daha ekonomik olmaktadır.

5. Trakya Bölgesi’Nde su TeMiNi ve TasarrufuTrakya Bölgesi'nin su kaynaklarının yetersiz oluşu ve özellikle önemli akar-suyu olan Ergene Nehri'nin hızla kirlen-mesi bölge halkının yeni su kaynakları geliştirmesini zorunlu kılmaktadır. Bu da bölgeye düşen yağışların düştüğü havzada biriktirilmesini sağlayan küçük

toprak barajların yani göletlerin inşası-dır. Göletler kısa sürede ve küçük mali-yetlerle inşa edilecek su depolama yapı-larıdır. Hatta barajlar için vazgeçilmez olan derin vadili ve büyük debili akar-sular bu tip küçük su depolama yapıları için gerekli değildir. Trakya Bölgesi, her bir belde için bir bazen birkaç gölet yapımına uygun topografik koşullara sahip bulunmaktadır (İstanbulluoğlu ve ark., 2004a; 2004b). Göletlerin yay-gınlaştırılması ile tüm bölgenin içme ve kullanma ile sanayi ve tarım faaliyetleri için gerekli olan su ihtiyacı çok büyük oranda karşılanabilir. Ayrıca göletlerde biriktirilen su kurak dönemler için de bir güvence olabilir. Yapılan arazi çalış-maları sonucu inşa edilebilecek küçük toprak baraj sayısı 1500 civarındadır (Konukcu ve ark., 2004).Ayrıca çok su tüketen sulu tarımda su dağıtım sistemlerinin boru içerisine alınması ve tarla içinde su uygulama randımanı yüksek yöntemlerin kul-lanılması gerekmektedir. Bölge sulu tarımında sulama randımanının % 30 civarlarında olması; su tasarrufu ve ekonomisi açısından çok önemlidir. Bunun böyle sürüp gitmesine kayıtsız kalınmamalıdır.

trakya bölgesini bir baştan bir başa kat eden ergene neHri ve kollarının kirlenmesi ve bölgedeki yeraltı suyu akiferinin mevcut durumu bölge için ivedi bir çözümü zorunlu kılan büyük bir teHlike arzetmektedir.



EKOSİSTEMLER VE CANLI TÜRLERİ (BİTKİLER – HAYVANLAR) GEÇMİŞ DÖNEMLERDE GÖRÜLEN BU DEğİŞİKLİKLERE BAğLI OLARAK YAŞAM MÜCADELESİ VERMİŞLER, SONUÇTA BUGÜNKÜ BİYOLOjİK ÇEŞİTLİLİğİN DE ORTAYA ÇIKMASINI SAğLAMIŞLARDIR. BU AÇIDAN DEğERLENDİRİLDİğİN DE GELECEK İKLİM DEğİŞİKLİKLERİ, BU DEğİŞİKLİKLERİN ORANI VE EKOSİSTEMLER İLE İNSAN YAŞAMI ÜZERİNDEKİ POTANSİYEL ETKİLERİ TÜMÜ jEOLOjİK TARİH BOYUNCA DA YAŞANMIŞTIR (www.TURCEK.ORG.TR).

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ vE BALIKçILIĞA ETKİSİ

klim değişiklikleri özellikle küresel ısınma-ya yol açan sera gazlarından, fosil yakıt-ların yakılması (enerji ve çevrim), sanayi (enerji ilişkili; kimyasal süreçler ve çimen-to üretimi, vb. enerji dışı), ulaştırma, arazi kullanımı değişikliği, katı atık yönetimi ve tarımsal (enerji ilişkili; anız yakma, çeltik üretimi, hayvancılık ve gübreleme vb. ener-ji dışı) etkinliklerden kaynaklanmaktadır (Türkeş, 2003). CO2’in küresel ısınmaya neden olan sera gazları içerisindeki payı-nın yüzde 70 olduğu kabul edilmektedir. Atmosferdeki ömrü ise 200 yıla kadar çık-maktadır. Önemli sera gazlarından biri olan Metan (CH4), gerçekte atmosfer içerisinde daha etkili bir gazdır. Aynı miktardaki kar-bondioksite oranla en az 23 kat daha fazla ısıyı tutabilmektedir. Bataklık alanlarından doğal yollarla atmosfere karışımın dışında fosil yakıtlar nedeniyle veya atıkların ayrış-masından, pirinç üretiminden kaynaklan-maktadır. Atmosferdeki ömrü ise 12 yıldır. Diazot monoksit (N2O), ormansızlaşma, kimya endüstrisi ve tarımda aşırı gübre kullanımı gibi nedenlerle atmosferdeki birikimi artmaktadır. Sera etkisi CO2’e oranla 215 kat daha fazladır. Atmosferdeki ömrü 120 yıldır. Sera etkisi yaratan diğer bir etken ise

İ

HACER CANAN OKGERMANMUSTAFA YILDIZ

İSTANBUL ÜNİvERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİİSTANBUL ÜNİvERSİTESİ SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ


aerosollerdir. Aerosoller doğal veya antropojenik yollarla atmosfere karışan, çok küçük tanecikli ve havada asılı duran katı veya sıvı parçacıklardır. Bunlar aynı zamanda birer yoğunlaşma çekirdeği olarak yoğunlaşma ve bulut oluşumunu artırmaktadır. Bilindiği üzere bulutlan-ma alınan güneş miktarını etkilemenin yanında efektif arz radyasyonunu tutmak suretiyle ısınmayı artırmaktadır. Son ola-rak, sera etkisi yaratan gazlar içerisinde en önemlilerinden biri olan su buharı üzerinde durmak gerekir. Su buharlaşa-rak atmosfere ısı taşımaktadır. Daha fazla buharlaşma, atmosfere daha fazlasının taşınması demektir. Böylece atmosferin sera etkisi ağırlaşmış olur. Bunun yanın-da artan su buharının meydana getirdiği bulut oluşumu neticesinde yüzeye daha az enerjinin ulaşması da söz konusu olacaktır. Bu durumda su buharının neden olduğu sera etkisi bir ölçüde den-gelenmiş olacaktır. Böylece su buharı bir

yandan pozitif geri besleme neticesinde sera etkisini arttırırken, oluşan bulutlar da güneş enerjisini keserek soğuma mekanizmalarını devreye sokmaktadır. Bu açıdan su buharı küresel ısınma konu-sunda dikkatle ele alınması gereken bir konudur.

küresel ısıNMaNıN Balıkçılığa eTkileriKüresel ısınmanın en belirgin etkileri kutuplarda görülmektedir. 1950-1990’lı yıllar arasında 67 buzul üzerinde yapılan çalışmalarda, buzulların her yıl ortalama 48 cm inceldiği belirlenmiştir (Sağlam ve diğ., 2008). Bu azalma, buz örtüsüne bağlı olarak yaşamlarını sürdüren su altı diatomları, ayı balıkları, kutup ayıları ve mors gibi canlılar için sorun yaratacaktır (Brass 2002, Kerr 2002). Avustralya’da yapılan çalışmalarda sıcak-lık, tuzluluk, rüzgar, deniz kimyası, dön-güler ve deniz seviyesindeki öngörülen değişimler için 13 tür grubunda beklenen

reaksiyonları araştırmışlar, tür değişim-lerindeki gözlem yetersizlikleri nedeniyle söz konusu reaksiyonları 4 ana grupta ortaya koymuşlardır. Bu gruplar:

•Dağılımlar ve stoklar üzerindeki etkiler: Isınma ile birlikte türler genellikle ısınan bölgelere doğru hareket edecekler, pteropodlar gibi kabuk yapan türlerin bolluğunda azalmalar meydana gelecektir.•Hayat döngüsüne ilişkin olayla-rın zamanlaması üzerine etkiler: Plankton patlamalarının zamanı ve göçlerin, ısınma ile birlikte daha erken gerçekleşeceği beklenmektedir.•Fizyoloji ve davranış üzerine etkiler: Çevresel değişiklikler, meta-bolizma, üreme, gelişme, fotosentez ve solunum hızlarını doğrudan etkile-yecektir.•Topluluklar ve verimlilik üzerine etkiler: Bu daha çok ekosistem fonk-siyonlarına bağlı olarak türleri etki-leyecektir. Örneğin bir türün besin zincirindeki yeri gibi.

Okyanus ve denizlerin önemli habitat-larında olan tropik mercan kayalıkları, mercan resiflerinin kalsiyum karbonat iskeletinin oluşmasında mercan polipleri için besin sağlamasına yardımcı olan mikroskobik alg ihtiva eden mercanlar-dan oluşur. Bu tür alanlar, çok sayıda türle ifade edilen mercan, yumuşakça ve balık türleri gibi faunal ve floralbioçeşitli-lik için kritik habitatlardır. Ayrıca kıyısal korunma ve genetik materyal deposu olarak görev yaparlar. Su kalitesi, mercan kayalıkları için primer bir kısa dönem tehdidi olup günümüzde iklim değişikliği kaynaklı büyüyen riskler altındadırlar. Bu hassas alanlar sera emisyonlarının yükselmesi ve okyanuslarda asidifikas-yon nedeniyle tehdit altındadır. Tropik fırtınalardaki değişmeler, deniz suyu seviyelerinin yükselmesi ve kıyısal akışlar su sıcaklıklarının yükselmesi ve asitleşme etkisiyle birleşerek mercan-ların hayatiyetini azaltmaktadır. İklim değişikliği nedeniyle etkilenen diğer bir canlı grubu da deniz kaplumbağa-larıdır. Su sıcaklığındaki değişmeler bu canlıların büyüme hızlarını ve embri-



yolarındaki cinsiyet oluşumunu etki-lemektedir. Dalga enerjisinde, fırtına sayı ve kuvvetlerindeki artışlar yuva-landıkları kumsalları tahrip etmekte ve yumurtaların yaşama oranlarını azalt-maktadır (Sağlam ve diğ., 2008).Bilim adamları küresel ısınmanın 3 farklı balıkçılık tipinde yaratacağı etkileri şu şekilde irdelemişlerdir (Mcculloch, 2006)

1.Gel-git etkisinin olmadığı nehirler, göller ve kaynaklardaki iç su balıkçılı-ğı: Yüksek su sıcaklıkları iç su balıkçılığı için en önemli etkiye sahip olabilir. Bit-kiler ve kuşlarda olduğu gibi birçok balık türü çeşitli derecelerde kış soğuğu ve yaz sıcaklarına ihtiyaç duyar. Bununla bir-likte balıkların çoğu daha uygun ortam sıcaklıklarının bulunduğu ortamlara göç etmeden veya ölmeden önceki evrelerde tolerans gösterebilecekleri sıcak veya soğuk su yaşam limitlerine sahiptir. Su sıcaklığı arttıkça birçok balık türü daha soğuk sulara çekilir. Genel olarak kayna-ğa doğru yüzmek veya daha derin sulara çekilmek suretiyle soğuk sulara ulaşırlar. Fakat küçük nehir ve göllerde bu nite-

likteki uygun sahaları bulmak mümkün değildir. Sonuç olarak, yükselen sıcaklık-lar bazı balıklar için bu tip su alanlarını yaşanılmaz hale getirebilir. Salmon ve bazı diğer balık türleri iç sularla, kuzeye akan nehirler yoluyla okyanuslara göç edebilir. Ancak iç su balıklarının birçoğu tuzluluğa karşı toleransları olmadığı için bu göç döngüsünü kendiliklerinden tamamlayamaz. Bu nedenle insanların bu balıkları uygun sıcaklıklara nak-letmeleri kaçınılmaz bir zorunluluk haline gelmiştir. Bilim adamları henüz bu sularda avcılığın genel anlamda azalacağı veya artacağından emin değil-dir. Çünkü daha yüksek su sıcaklıkları genelde biyolojik aktiviteyi teşvik eder ve bilim adamları büyük göllerdeki sıcak su balıklarındaki artışın, soğuk su balıklarının azalma miktarından daha fazla olacağına inanmaktadır. Fakat bu fazlalık tek başına önem taşımamak-tadır.Yükselen sıcaklıklarla birlikte oksijen düzeyindeki azalma da birçok balık türünün yaşamını etkileyebilir. Son olarak balık populasyonlarının, artan sıcaklıkla birlikte su kirliliğinin de

artmasıyla olumsuz yönde etkileneceği söylenebilir.

2.Gel-git sahalarındaki tatlı su nehir-leri, koyları ve okyanus kıyısal sula-rını da kapsayan kıyı balıkçılığı: Sulak alan kayıpları, tuzluluk değişimleri ve yüksek sıcaklıklar, kıyısal zondaki balık-ları ve kabuklu canlıları etkileyecektir. Bu konuda etkilenecek en hassas türler, kıyısal sulak alanlarda ya üreyen ya hayatını tümüyle koy içinde geçirenler veya her iki durumu yaşayan türlerdir.Kıyılardaki lagün ve bataklıklar, yengeç, karides ve birçok önemli balık türünün büyüme alanlarıdır. Üreme faaliyetle-rinin çoğu bu tip sahaların açığındaki 15-30 m derinliklerde gerçekleşir. Deniz suyunun yükselmesi ile birlikte lagün ve sulak alan girişlerinin sayısı artacak, balık girişlerine açık hale gelecektir. Suyun daha fazla yükselmesi halinde bu ortamlar özelliklerini kaybedecek ve bulundurdukları su, deniz suyu ile yer değiştirecektir. Bu nedenle, uzun vadede denizsuyu seviyesindeki yükselmeler bu ortamlarda yaşayan türlerin üretimin-de azalmalara neden olacaktır. Ticari balıkçılık açısından önemli olmayan bazı deniz türleri de kıyısal habitatın taşkınlar ve erozyonu nedeniyle zarar görecektir. Kumsala yumurta bırakan bazı yengeç türleri ile bu yumurtalarla beslenen kuş türleri tehdit altındadır.Kıyısal alanlarda yerleşik bulunan midye ve istiridye gibi sesil organizmalar su yükselmesi ile bir-likte daha fazla predatör baskısı altına gireceklerdir. Yükselen su seviyesi ile bir-likte artan su sıcaklığı ve azalan oksijen düzeyi koylarda balık ölümlerine neden olacaktır. Koylarda yaşayan türlere ek olarak kıta sahanlığında bulunan lüfer, orkinos, uskumru vb. diğer türler muhte-melen daha uygun yaşam alanlarına göç edeceklerdir.

3.Okyanus balıkçılığı: Bilim adamla-rı derin denizlerdeki balıkların diğer ortamlardaki balıklara göre iklim deği-şikliğinden daha az oranda etkileneceğini tahmin etmektedir. İklimdeki yıldan yıla olan değişimlerin sera gazlarının

su kalitesi, mercan kayalıkları için primer bir kısa dönem teHdidi olup günümüzde iklim değişikliği kaynaklı büyüyen riskler altındadır. bu Hassas alanlar sera emisyonlarının yükselmesi ve okyanuslarda asidifikasyon nedeniyle teHdit altındadır.


tedir (Anon. 2007c). Su sıcaklığına bağlı olarak sürü oluşturan hamsi balıklarının kar yağışının olmayışı ve su sıcaklığının 16-17 0C’lere düşmemesi nedeniyle kıyı-larımıza gelişi gecikmiş veya sürü oluş-turamamışlardır. Bu da gırgır yöntemiyle avlanan hamsi üretimini olumsuz yönde etkilemiştir. Su sıcaklığının yükselmesi ile birlikte hamsinin göç davranışı ve yollarında değişmeler beklenmelidir. Beslenmek üzere kıyılarımıza gelen hamsi sürüleri, kuzey Karadeniz sularının ısınması ve besin üretiminin artması ile birlikte daha ısınmış güney Karadeniz yerine kuzey sularında kalmayı tercih edebileceklerdir. Bu da balık üretiminin % 80’ini sağlayan kaynağın ortadan kalkacağı, balıkçıların işlerini kaybede-cekleri anlamına gelmektedir (Sağlam ve diğ., 2008).Sonuç olarak denizel ve içsu kaynakları ekosistemlerini etkileyen iklim değişik-liğine karşı sürdürülebilir ve gerçekçi önlemlerin alınması gerekmektedir. Bunun için vakit geçirmeden ülke bazın-da çalışmalar başlatılarak her yerin daima yeşil kalabilen ve hızlı yetişen, az su isteyen ve yangına dayanıklı ağaçlarla ağaçlandırılması gerekir. Çünkü orman-lar güneşten gelen kısa dalga boylu radyasyonun büyük kısmını absorbe ettiğinden atmosferin aşırı ısınmasını engeller, yağışın oluşmasına önemli katkı sağlar, en önemli CO2 yutağı ve oksijen kaynağıdır. Mavi karbon tüm

su kaynaklarındaki bitkiler tarafından tutulan karbondur ve yeşil karbondan % 55 daha fazladır. Denizler ve iç su kay-naklarındaki bitkiler bu karbon atom-larının tutulmasını sağlarlar. Bitkilerin azalması, tabakalaşma ile sirkülasyonun düşerek karışımın gerçekleşmemesi ve asitliğin artması gibi nedenler su kay-naklarının CO2 emilimini azaltmaktadır. Uluslararası Kyoto iklim sözleşmesine büyük sanayilere sahip ülkelerin imza atması ve ekosistemlerin geleceğinin korunması için her türlü önlemleri alması büyük önem taşımaktadır.

etkisiyle içinde bulunduğumuz yüzyıl içe-risinde daha sık görüleceği beklentisini yaratmaktadır. Bununla birlikte okyanus bilimcileri küresel ısınmanın balıkçılıkta dalgalanmalar yaratan El Nino vb. neden-leri destekleyeceği konusunda emin olamamaktadır. Yüksek sıcaklıkların birçok alanda balıkçılığı zenginleştireceği muhtemeldir. Genel biyolojik aktivite yüksek sıcaklıklarda daha fazladır. Bu nedenle de, ortam yüksek miktarda besin ihtiva ettiği için balıkların büyümesi hızlı olacaktır. Ayrıca daha erken yaşlarda eşeysel olgunluğa ulaşmaları da bekle-mektedir. Ancak beklenen bu artışlar kısmen derin okyanus suyunun yüzeye yükselmesi ile ifade edilen “upwelling” nedeniyle azalmak suretiyle kısmen den-gelenecektir. Derinlerden yükselen sular okyanusların üst katmanlarına besin maddelerini taşıyacak, bu da denizel besin zincirinde ana unsurlardan birisini teşkil eden fitoplanktonların gelişimini teşvik edecektir.

küresel ısıNMaNıN Türkiye BalıkçılığıNa eTkisiBaşlangıçta tanımlanmamış olsa da 1940’lı yıllardan itibaren küresel ısınma-nın etkisi Türkiye denizlerinde kendisini göstermeye başlamıştır. Bunun en önem-li kanıtı Hint Okyanusu ve Kızıl Deniz kökenli canlıların Süveyş Kanalı yoluyla denizlerimize ulaşmalarıdır. Akdeniz’de bulunduğu bilinen 650 balık türünden 90 adedinin endemik türler olmadığı, bunların 59 adedinin Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz’e girdiği ifade edilmek-

KAYNAKÇAAnon 2007c. Global warmingandreporta-boutTurkishseas, (in Turkish). http://www.tudav.org/kureselis.htm.Brass, G.W. 2002. Arctic Ocean Clima-teChange. US ArcticResearchCommission Special Publication No. 02-1, Arlington, VA, 14p.http://www.turcek.org.trKerr, R.A. 2002. A warmerArcticmeans-changeforall. Polar Science297 : 1490-1492.Mcculloch, S. 2006. Global warmingthre-atensfisheries. Times. December 2006.Sağlam Erdoğan N.,Düzgüneş E., Balık İ. 2008. Küresel Isınma ve İklim Değişikliği. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi. Cilt: 25 Sayı: (1): 89-94. ISSN 1300-1590. http://jfas.ege.edu.tr/Türkeş, M. 2003. Sera Gazı Salınımlarının Azaltılması İçin Sürdürülebilir Teknolojik Ve Davranışsal Seçenekler, V. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, Çevre Mühendisleri Odası, Ankara.

su sıcaklığı arttıkça birçok balık türü daHa soğuk sulara çekilirler. genel olarak kaynağa doğru yüzmek veya daHa derin sulara çekilmek suretiyle soğuk sulara ulaşırlar. fakat küçük neHir ve göllerde bu nitelikteki uygun saHaları bulmak mümkün değildir. sonuç olarak, yükselen sıcaklıklar bazı balıklar için bu tip su alanlarını yaşanılmaz Hale getirebilir.



İNSANLIğIN YERLEŞİK YAŞAMA GEÇİŞİNİN TARİHİ 10 BİN YIL OLARAK BİLİNMEKTEDİR. GEÇEN BU SÜRE ZARFINDA İNSANLIğIN YARATMIŞ OLDUğU MEDENİYETLERİN YANI SIRA OLUŞTURDUğU ÇEVRE KİRLİLİğİ GÜNÜMÜZÜN EN ÖNEMLİ PROBLEMİ OLARAK KARŞIMIZA ÇIKMAKTADIR. DÜNYANIN 4.6 MİLYAR YILLIK YAŞI GÖZ ÖNÜNE ALINDIğINDA ÇOK KISA GİBİ GÖZÜKEN 10 BİN YILDA DÜNYAMIZ ÖNEMLİ BİR TEHLİKE İLE KARŞI KARŞIYADIR; “KÜRESEL ISINMA”.

KÜRESEL ISINMA vE DENİZLERİMİZE ETKİLERİ

D

DR. MUSTAFA TOLAY

ünya iklimi insanlığın doğuşundan beri sanki hiç değişmeyecekmiş gibi olarak görülmekteydi. Son yüzyılda ise iklimimizde büyük değişiklikler gözlenmektedir. Dünya ikliminde zaman zaman görülen değişimler son yüzyılda doğrudan insanoğlu-nun faaliyetleri ile oluşmaktadır. Küresel ısınma sadece iklim değişik-liği değil doğal olarak tüm canlıların yaşamını etkilemektedir. Denizleri-mizde mevcut olan ekolojik denge geçtiğimiz kırk-elli sene içerisinde inanılmaz boyutta etkilenmiş ve kirlilik özellikle Akdeniz’de önemli sorunlar yaşanmasına yol açmıştır. İnsanlık tarihi için çok önemli bir yaşam ortamı olarak kabul edilen ve medeniyetlerin oluşmasında çok büyük rol oynayan Akdeniz günümüzde çok önemli kirlilik

problemleri yaşamaktadır. Mevcut kirlilik kaynaklarına ilaveten küresel ısınmanın getirmekte olduğu yaşam değişimi de biyo-çeşitlilik açısından önemli değişiklikler yaratmaktadır.Sürdürülen tüm çevre koruma çabalarına rağmen başta denizle-rimiz olmak üzere, hava, toprak ve iç sularımız hatta yeraltı sularımız maalesef çevre standartları bakı-mından kötü durumdadır. Dünya denizlerinde görülen çevre kirliliği önemli boyutlara ulaşmıştır ve deniz canlıları için büyük tehlike oluştur-maktadır. Üç tarafı denizlerle çevrili olan Türkiye gerçek bir deniz ülke-sidir ve yaklaşık 8350 km’ye varan mükemmel bir kıyı şeridine sahiptir. Ülkemizden örnek vermek gerekir-se, ülkemizi çevreleyen denizlerde balık yaşamının gittikçe azalması

çevre kirliliğinin belirgin kanıtıdır. Evsel, endüstriyel ve tarımsal kirlilik başta Marmara Denizi, Karadeniz, İzmit Körfezi olmak üzere tüm denizlerimizi ve iç sularımızı etki-lemektedir. Kırk yıl öncesine kadar Akdeniz’de, Karadeniz'de ve Marma-ra Denizi’nde bol miktarda değişik cinste balık mevcut iken, geçen otuz yıllık süre içerisinde ekolojik denge bozulmuş ve bu denizlerin zenginliği hızla yok olmaya başlamıştır. Örne-ğin, Karadeniz'de 1965’lı yıllarda 23 cins ticari balık avlanırken, şu anda yalnızca beş-altı cins balık kalmış-tır. Petrol kökenli kirliliklerin, ağır metallerin, herbisit ve pestisitlerin deniz canlılarında oluşturduğu kar-senojenik, mutojenik değişimler ve farklı organizmaların çeşitli etkile-riyle karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca


deniz canlılarını etkileyen kirliliklerin, aşırı ve yanlış balık avcılığının önlenme-sine yönelik gerekli tedbirler gündeme gelmiştir. Ülkemiz denizlerinde deniz araçlarından salınan yağ ve yakıtların yanı sıra yıkama suları, petrol ve kimya tesislerinden deşarj edilen petrol türevi kimyasal maddeler petrol kirliliğine neden olmaktadır.Tüm bu kirliliklere sebep olan unsur elbette ki insanoğlu. Sadece geçtiğimiz kırk yıl içerisinde ülkemizin en verim-li, en güzel doğa parçalarını yukarıda anlatmaya çalıştığımız gibi çok kötü bir şekilde, geri dönülmez, önlenemez bir kirlilikle kirletmiş durumdayız. Yukarıda anlatmaya çalıştığımız böl-gesel çevre kirliliğinin küresel boyut-taki yeni oluşumu ise insanlığı daha fazla korkutmaktadır. Tüm insanlık için çevre kirliliğinin artık bölgesel

değil küresel boyutlarda hissedilmeye başlandığı günümüzde küresel ısınma-nın önemi ve vahameti gün geçtikçe artmaktadır. Dünyanın sadece bir böl-gesini değil tüm okyanus ve denizleri ilgilendiren çok önemli iklim değişik-likleri ile karşı karşıya bulunmaktayız. Küresel ısınmanın dünya üzerindeki önemli etkileri denizlerde oluşmakta-dır. Küresel ısınmanın etkisi ile okya-nus ve denizlerde görülmeye başlanan deniz suyu sıcaklığı yükselmeleri deniz canlılarının ekolojik dengesini etkile-mekte ve denizlerdeki biyo-çeşitlilik

değişmektedir.İnsan yaşamının bir parçası olan deniz taşımacılığı ile farklı denizlere taşınan tropik deniz canlıları küresel ısınma-nın etkisi ile de taşındıkları denizlerde yaşam ortamlarına kavuştuklarında o bölgenin biyo-çeşitliliği etkilenmek-tedir. Farklı türden sıcak bölge deniz canlılarının yeni denizel ortamlara kavuşmaları ile canlı çeşitliliği değiş-mektedir. Bu konuları araştırmak üzere bilim insanları inanılmaz çabalar sarf etmektedir. Küresel ısınma ve denizlere olan etkileri birçok bilim araştırma merkezinde ve üniversiteler-de yoğun bir şekilde araştırılmakta ve etkileri üzerine çalışmalar yapılmakta-dır. Dünya üzerinde hızla devam eden küresel ısınma etkileri dünya üzerin-deki tüm canlıların geleceğini kötü yönde etkileyecek boyuttadır.

deniz suyu sıcaklığındaki ve seviyesindeki artışlar endişe vericidir. deniz sularının yükselmesinin esas nedeni genel sıcaklıktaki artış olarak gözlenmektedir.



arTıŞlar eNdiŞe veriCiDenizlerdeki gerek sıcaklık gerekse seviye değişimleri bilim insanları tarafından ölçülmektedir. Deniz suyu sıcaklığındaki ve seviyesindeki artışlar endişe vericidir. Deniz sularının yüksel-mesinin esas nedeni genel sıcaklıktaki artış olarak gözlenmektedir. Isınma, ısınan su katmanının kalınlığı oranında önem kazanan bir genleşme ile ken-dini göstermektedir. Deniz suyunun ısınması ise termik durgunluğun oluş-masının temel nedenlerinden birisidir. Deniz bilimciler denizlerin yüzeyinin 1890’lardan beri 0.5-0.6 derece yüksel-diğini ileri sürebiliyor. Son yüzyılda ise, dünyadaki ortalama okyanus seviyesi bölgelere göre 10 ila 20 cm arasında yükseldiği ve önümüzdeki yüzyılda da 40-60 cm yükseleceği öngörülmektedir. Bu artışın 1950’lerin başından beri hızlandığı gözleniyor. Küresel ısınmaya bağlı olarak yüzeydeki su sıcaklığının artması suyun genleşmesine yol açıyor ve su havzası yatay düzlemde kıtaların şekliyle engellendiği için sular “yükse-liyor”. Şimdiden okyanus ortasındaki Maldiv gibi ada ülkeleri küresel ısın-manın kurbanıdır ve bu ve benzer ada ülkelerinin toprakları büyük tehdit altındadır. Benzer şekilde denizle iç içe olan Bangladeş, Endonezya, Malezya, Tayland gibi ülkeler sadece deniz sevi-yesi yükselmesi ve toprak kaybetmek tehlikesi ile değil denizlerindeki mer-canların su ısınması ile ölümlerini de gözlemektedir. Deniz suyu sıcaklığının 2 artması Karayipler’de son 20 yıl için-de mercanların kitlesel ölümüne neden olmuştur. Dünya okyanus ve denizle-rinde küresel ısınmanın keskin etkileri, iklim değişikliği, su seviye yükselmesi, su sıcaklığının artması, termik durgun-luğun başlaması, biyolojik çeşitliliğinin azalması gibi kötü etkenlerle karşımıza çıkmaktadır. Küresel ısınmanın iklim değişikliklerine neden olması tüm insanlığın geleceğini tehdit etmekte, kuraklık ve susuzluk tehlikeleri oluş-maktadır. Gıda temininde görülecek olan aksamalar sadece insanlığı değil tüm canlıları etkileyecektir. Genel

olarak, deniz seviyesinin yükselmesi ve yüzeyindeki ısı artışı, deniz buzulla-rının küçülmesi ile tuzluluk oranında, dalga rejimlerinde ve okyanus dolaşı-mındaki değişimler denizlerdeki eko-lojik yapıları değiştirecektir. Küresel ısınma ile atmosferde oluşan değişim-ler atmosfer okyanus ikilisi arasındaki enerji düzeylerinizdeki değişimleri de etkilemekte ve kasırgalar daha da şid-detli hissedilmeye başlanmaktadır. Son yıllarda tüm okyanus kıyılarında görü-len El Nino ve El Nina gibi şiddetli tay-

fun olayları küresel ısınmanın sonuçları olabilir.Ülkemizde ise küresel ısınmanın özel-likle denizlerimiz üzerindeki etkileri henüz detaylı olarak incelenmemiştir. Özellikle TÜDAV (Türk Deniz Araştır-maları Vakfı) tarafından hazırlanan “Küresel Isınma ve Türkiye Denizleri” başlıklı kapsamlı rapor bu çalışmala-rın ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. ''Küresel Isınma ve Tür-kiye Denizleri'' konulu rapor, küresel ısınmanın Türkiye denizleri üzerinde

akdeniz’e giriş yaparak yayılan türlerin bir kısmının insan aktiviteleriyle bağlantılı olduğu bilinmektedir. insanoğlunun en çok kullandığı denizlerin başında gelen akdeniz’in canlıları çeşitli insan faaliyetlerinden etkilenmektedir.


oluşturduğu ve ileride oluşturması beklenen etkiler ile denizleri bekleyen tehlikeleri ortaya koymaktadır. Dünya denizleri ve okyanuslarında önem-li değişimlerin yaşandığı belirtilen raporda, "Küresel ısınma ve deniz suyu seviyesindeki değişimler ülkemizi acaba nasıl etkileyecektir, sorusuna cevap aramaktadır. Raporda, küresel ısınmanın Karadeniz'de hamsi göçlerini etkileye-ceği, bunun da Türkiye'de milyonlarca YTL'lik zarara ve birçok balıkçı ailenin işsiz kalmasına yol açacağı vurgulan-maktadır. Küresel ısınma ile denizleri-mizdeki su sıcaklığının artması ve deniz seviyesinin yükselmesi ile;

ulaŞıM aksayaCakBozulan atmosferik ritim ile denizleri-mizde daha farklı bir rüzgar ve akıntı sistemi ortaya çıkacak, bazı limanları-mızda ulaşım aksayacak, balıkçı filola-rımızın ve her türlü deniz araçlarının seyri zorlaşacak, balık çiftlikleri şiddetli dalgalara maruz kalacak, adalara ulaşım aksayacak, deniz ortamı kara alanından daha riskli bir hal alacaktır. Böylesi bir duruma hazırlıklı olanlar denizlerde bayrak gösterirken, hazırlıksız yakala-nanlar ya ciddi acılar yaşayacak ya da karaya hapsolarak denizi seyretmek zorunda kalacaktır.''

deNize kıyısı olaN iller zarar göreCek27 ilin deniz kıyısında olması nedeniy-le, bu illerdeki kıyı yapıları, balıkçılık, turizm gibi ticari faaliyetlerin ciddi zarar göreceği de ifade edilen raporda, nüfus artışının yüzde 2.1 olduğu Türkiye'de denizler hala bir protein deposu iken, küresel ısınma ile ortaya çıkacak sorunların, geleneksel balık avcılığına, av türlerine ve yöntemlerine ciddi bir darbe vuracağı vurgulanmıştır. Raporda, ''Doğanın nasıl bir reaksiyon gösterece-ğini, değişimlerin hangi bölgelerde nasıl olacağını saptamanın zor olduğu, bunu önceden kestirmenin tek yolu denizleri-miz üzerine yaptığımız izlemeleri daha geniş bir alana yaymak ve izlenilen para-metreleri de artırmaktır'' denilmiştir.

ulusal poliTika oluŞTurulMalı, yoksa MuhTaç kalırızRaporda, değişimleri takip edip ulusal politikalarını oluşturacakların karlı çıkacağı, takip etmeyenlerin diğerlerine muhtaç kalacağı, küresel ısınmanın ülke denizlerini farklı sorunlarla karşı karşı-ya bırakacağı kaydedildi. yeNi CaNlı TürleriHalen 300 civarında Kızıldeniz kökenli denizel türün Akdeniz'de yaşadığı kay-dedilmiştir. Ülkemiz sularında tespit edilen Hint Okyanusu kökenli balıkların sayısı şimdiden 30'un üzerindedir ve bunların arasında ticari değere sahip olanlar balıkçılarımızca avlanmaktadır. Balon balığı, papağan balığı ve benzer türlerin Doğu Akdeniz'e girmesi ve koloni oluşturup yerli türlerle alan rekabetine girmesinin ana nedenlerin-den biri Akdeniz'deki su sıcaklığının artışıdır. Akdeniz'de artık tropikalleş-me yaşanmaktadır ve bu tüm havzayı etkilemektedir. Sadece İskenderun Körfezi’nde avlanan ticari türler top-lam avın % 20’sini oluştururken bu oranın yakın zamanda artması beklen-mektedir. Yani, yeni balık türlerinin Akdeniz’e girmeleri zamanla balık avcı-lığında değişimlere neden olmuştur. Çünkü avın kompozisyonu değişmiş, Hint okyanusu kökenli, çok renkli birçok yeni ve ticari değeri olan tür avlanır hale gelmiştir. Doğu Akdeniz’de görülen bu balık türlerindeki değişme ve yeni gelen türlerin tüketici açısından önemi ise lezzetteki farklılıktır. Birçok tatil köyünde yenilen bu renkli balıklar geleneksel tatları aratmakta, çoğu kez kimse yediği balığın Hint okyanusunun sıcak sularından geldiğini ve ne olduğu-nu bilmemektedir.Akdeniz’e giriş yaparak yayılan türle-rin bir kısmının insan aktiviteleriyle bağlantılı olduğu bilinmektedir. İnsa-noğlunun en çok kullandığı denizlerin başında gelen Akdeniz’in denizel can-lıları çeşitli insan faaliyetlerinden etki-lenmektedir. Örneğin; 1800’lü yılların sonuna doğru Süveyş Kanalı’nın açılma-sını takiben pek çok sıcak deniz kökenli

canlı türü Hint Okyanusu ve Kızıl Deniz üzerinden Akdeniz’e girerek dağılım alanlarını genişletmeye başlamışlar ve bu nedenle ekosistem yapısı etkilenmiş-tir. Bilimsel verilere göre günümüzde Akdeniz’e Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla birlikte giren ve “Lesepsiyen Göçmen” olarak adlandırılan türlerin sayısı 300’ü aşmıştır. Özellikle Akdeniz diğer denizlere göre insan aktivitelerinin ve dolayısıyla gemi trafiğinin çok daha fazla olması sebebi ile diğer denizlerden daha çok miktarda tür girişi olmaktadır. Akdeniz’e giriş yapan Hint Okyanusu ve Kızıldeniz kökenli türlerin girişi direk veya indirekt olarak insan aktiviteleriy-le bağlantılıdır. Bu türler insan aktivi-telerinin oluşturduğu çeşitli mekaniz-malarla gelmekte, yerleşmekte ve yayı-lımlarına devam etmektedir. Bu kadar canlı türü Akdeniz’in kendi canlı türü sayısının % 4-5’ini oluşturmaktadır. Bu kadar çok canlı türünün giriş yapması Akdeniz’e diğer denizlerden daha çok miktarda tür girişinin olduğunu gös-termektedir. Bu türlerin rotası ve olası biyolojik çeşitlilik üzerine etkileri önem taşımaktadır. Akdeniz’e giriş yapan tür-lerin % 67’si Lesepsiyen göçmenlerdir (Kızıl Deniz’den Süveyş Kanalı yolu ile gelen türler). İkinci geliş yolu aquakül-tür yolu ile gelenlerdir. Bu geliş yolu genelde aquakültür yoluyla yetiştirilen türlerin kaza sonucu Akdeniz’e kaçma-ları ile olmaktadır. Diğer bir geliş yolları ise tekne ve gemilerin karinalarına yapışarak gelen türleri, balast suları ile taşınan türler ve son olarak akvaryum

Şekil 1. Caulerpataxifolia deniz yosunu



ticareti için getirilerek Akdeniz’e kaçan türler olarak düşünülmektedir. Yabancı türlerin girişi eksponensiyel olarak artmaktadır. Akdeniz’de geçen yüzyıl başında yeni deniz yollarının açılması, ticaretin hızla artmaya başlamasından sonra Akdeniz’e giriş yapan yabancı tür sayısında her 20 yılda bir iki katı artış gözlenmiştir. Akdeniz’e giriş yapan türler Akdeniz’in bazı bölgelerinde daha fazla artış göstermektedir. Örne-ğin Levanten kıyılar diye bilinen Doğu Akdeniz kıyıları, Fransa kıyıları veya lagünler yabancı tür sayılarının daha fazla artış gösterdiği bölgelerdir. Giriş yapan yabancı türlerin yayılım kinetiği (geolojik ve ekolojik olarak) türün giri-şini, bölgeye adapte oluşunu, yayılmaya başlamasını ve yöreye kesin adapte

olarak yerleşmesini kapsamaktadır. Giriş yapan türün yeni ortama alışması, ekosistemdeki değişime adaptasyonu, yerleşik türlerle mücadelesini, ekosiste-min etkileri ile modifikasyona uğraması ve yeni bir ekosistem yaratması belirli bir zaman bütününü kapsamaktadır. Gerek insan aktiviteleri gerekse küre-sel ısınmanın etkisi ile giriş yaparak yerleşen yabancı türlerin Akdeniz’e yerleşmesi başta turizm olmak üzere, sualtı dalış aktivitelerini, balıkçılık ve su ürünleri endüstrisini negatif olarak etkileyebilmektedir. Yeni türlerin ekolo-jik sisteme girmesi ile beraber biyolojik sistem değişimi söz konusu olduğundan ve çeşitli negatif etkiler ortaya çıktı-ğından, yabancı türlerin girişi mutlaka takip edilmeli ve olumsuz etkiler ortaya

konularak gerekli tedbirler alınmalıdır. Akdeniz’e giriş yapan türler kesinlikle sınır tanımamakta ve bu tür canlıların bilinmeyen olumsuz etkileri sadece bir ülkeyi değil tüm Akdeniz ülkelerini etkisi altına almaktadır. Bu nedenle sorunlar sadece ulusal değil uluslara-rası boyutta ortaya çıktığından başta Akdeniz ülkeleri olmak üzere Birleşmiş Milletler üyeleri konu ile ilgili olarak acil bir şekilde gerekli çalışmaları yap-mak ve önlemleri almak zorundadır. Daha şimdiden, tropikal yosun türlerin-den olan ve 'katil yosun' olarak bilinen 'Caulerpataxifolia' türü yosun (Şekil 1), “terörist yosun” olarak bilinen “Cau-lerparacemosa” ile havzada başarılı bir şekilde gelişmekte, hatta alan kazan-maktadır. Batı Akdeniz'de son 10 yılda yüzey suyu sıcaklığı 0.2 derece art-mıştır. Bu artış 13 derece gibi sabit bir sıcaklıkta yaşamaya alışan derin deniz balıkları için tehdit oluşturmaktadır.'' Yüzey suyu sıcaklığındaki artışBatı Akdeniz'de dip sularındaki sıcaklı-ğın 1960'dan beri 0.12 derece yükseldi-ği, buna karşın Doğu Akdeniz'deki deniz suyu yükselmesinin 1992'den beri orta-lama 12 santimetre olduğu ifade edilen raporda, Akdeniz'deki bu sıcaklık artış-larının sadece balıklar ve omurgasız türleri değil, birçok göçmen tür için de tehlike olduğu vurgulanmaktadır.Deniz seviyesinin yükselme etkileriDeniz suyu seviyesindeki değişimler Akdeniz’deki uzun ve geniş plajların supralitoral veya serpinti zonu ile medcezir bölgesindeki (Mediolitoral) türleri daha fazla etkileyecektir. Bu can-lıların arasında kumsalları üreme alanı olarak kullanan veya yumurta bırakan deniz kaplumbağası gibi türlerin üreme alanları plajların yüzey alanlarının azalmasıyla tehlike altına girecektir. Akdeniz’de deniz suyu seviyesindeki yükselmeler sesil ve sedenter türleri hareket edemediklerinden dolayı daha fazla etkilerken balık gibi aktif yüzücü türleri adaptasyon yeteneği nedeniyle daha az etkileyecektir.Marmara ve Karadeniz'de durum"Akdeniz'de yaşayan, Karadeniz ve Marmara'da 20 yıl önce nadir görülen sardalya, kupes ve salpa gibi balık-ların bu denizlerde sıkça görülmeye

marmara’da 20 yıl önce nadir görülen sardalya, kupes ve salpa gibi balıkların bu denizlerde sıkça görülmeye başlanması Hatta iğneada gibi batı karadeniz’de avcılığına başlanması deniz suyu sıcaklığının artışıyla ilişkilendirilmektedir.


KAYNAKÇA-UNEP, “Proceedings of theworkshop on invasi-veCaulerpaspecies in theMediterranean”, Herak-lion, Crete, Greece, 18-20 March, 1998, MAP Tech. Reports Series, No: 125, Athena, 1999.-Ribero,M.A.,Boudouresque,C.F., “Introduced-marineplants, withspecialreferencetomacro-algae: mechanismsandimpact”, Progress in PhycologicalResearch, Vol; 11 (Eds: F.D.Round, D.J.Chapman) Biopress Ltd, 1995.-Boudouresque,C.F., “TheRedSea-Mediterranean Link: unwantedeffects of canals”, Proceedings of theNorway/UN Conference on AlienSpecies, Trondheim, 1-5 July 1996, Eds: O.T.Sandlund, P.J.Schei, A.Viken, Throndheim, 1996.-Cirik,Ş.,Öztürk,B, (1991), “Notes sur la présence d’uneformerareduCaulerparacemosa, en Méditerranée orientale”, Flora Mediterranea, 1, pp:217-219.-Meinesz,A.,Cottalorda,J.M., Chiaverini,D., Braun,M., Carvalho,N.,Febvre,M., Ierardi,S., Mangialajo,L., Passeron-Seitre,G., Thibaut,T., Vaugelas,J., (1997), “Suivi de l’invasion de l’alguetropicalecaulerpataxifoliadevantles côtesfrançaises de la Méditerranée: Situationau 31 décembre 1996“ Ed.LaboratoireEnvironnementMarinLittoral, Université de Nice-SophiaAn-tipolis, Nice.-Piazzi,L.,Balestri,E., Cinelli,F., (1994), “Presence of Caulerparacemosa in the North-Western Mediterranean”, Cryptogamie, Algol., 15(3) pp:183-189.-Tolay, M.,Cottalorda, J.M., de Vaugelas, J., 1998, “EcolojicalEffects of TheSpreading of TheInva-siveSeaweedCaulerpataxifolia in TheMediterra-nean”, SECOTOX 98 International Conference

on EcotoxicologyandEnvironmentalSafety, 19-21 October, Antalya.-Tolun;L.G.,Okay,O.S., Gaines,A.F., Tolay,M., Tüfekçi,H., Kıratlı,N., “Thepollutionstatusandthe-toxicity of surfacesediments in İzmit Bay (Mar-mara Sea), Turkey”, Environment International, 26 (2000), 1-2.-Meinesz, A., , “Killer Algae”, Daniel Simberloff (Translator), Univ. of Chicago Press, Chicago,(November 1999).-Bethoux , J.P. Gentili ,B. Raunet , J. Taillez ,D. 1990. Warming trend in the Western Mediterra-neandeepwater .Nature , 347 , 660-662.-Bouduresque ,C.F. 1999. TheRedSea – Medi-terranean Link : Unwantedeffects of canals . InvasivespeciesandBiodiversitymanagement , 213-228. KluwerAcademicPub.Nedherland. -Francour , P. Bouduresque , J. Harmelin , J.G. Harmelin , V. M,.L.Quignard. J.P. 1994 .Arethe-Mediterraneanwatersbecomingwarmer ? Infor-mation fromBiologicalIndicators .Mar.Poll.Bull. Vol.28. No: 9, pp.523-526 .Elsevierscience. Ltd. Gesamp, 1997 . Marine biodiversity : patterns , threatsandconservationneeds.ReportsandStudi-esNo .62 . London. -Golani , D. 2002 . LessepsianFishmigrationc-haracterisationandimpact on theeasternMedi-terranean . Workshop on Lessepsianmigration , Gökçeada . p 1- 9. Tüdav yayınları no . 9. İstanbul.-Kadıoğlu, M. 2001. Bildiğiniz havaların sonu , Küresel iklim değişimi ve Türkiye . Güncel yayın-cılık. 110. 368 s. İstanbul.-www.globalwarming.org-www.kuresel-isinma.org-www.tudav.org

başlanması, hatta İğneada gibi Batı Karadeniz'de avcılığına başlanması deniz suyu sıcaklığının artışıyla iliş-kilendirilmektedir. Yine, günbalığı türünün artık Marmara Denizi'nde de görülebilmesi, dağılımın Akdeniz'in güneyinden daha kuzeye çıkması küre-sel ısınmanın etkileriyle açıklanmakta-dır. ''Küresel ısınmanın Karadeniz'de hamsi göçlerini etkileyeceği, bunun da Türkiye'de milyonlarca YTL'lik zarara ve birçok balıkçı ailenin işsiz kalmasına yol açacağı vurgulanmaktadır.Denizlerde yaşayan canlılar özellikle de belli indikatör türler küresel ısınmada belirteç görevi görür. Balık toplulukları oşinografik ve çevresel değişiklikleri göstermede önemli bir işlev görür. Su sıcaklığı balık türleri için yaşam alanı ve üreme gibi temel etkenleri belirleyen bir faktördür. Balıklar larva ve juvenil denilen ergin öncesi safhalarında su sıcaklığının değişmesine karşı oldukça duyarlıdır. Bu nedenle deniz ve nehir arasında göç eden balıkların bu olum-suzluktan etkilenmeleri kaçınılmazdır. Akdeniz’de yaşayan ve Karadeniz ve Marmara’da 20 yıl önce nadir görülen Sardalya, Kupes ve Salpa gibi balık-ların bu denizlerde sıkça görülmeye başlanması hatta İğneada gibi Batı Karadeniz’de avcılığına başlanması deniz suyu sıcaklığının artışıyla ilişki-lendirilmektedir. Yine, Thallossoma-pavo (Gün balığı) türü balıkların artık Marmara Denizi’nde de görülebilmesi, dağılımının Akdeniz’in güneyinden daha kuzeye çıkması küresel ısınmasın etki-leriyle açıklanmaktadır.

eski ile yeNi Türler arasıNda MüCadele"Sulak alanlardaki su seviyesi yüksel-meleri yeni türlerin bu alanlara gir-mesine, eski ile yeni türler arasındaki mücadeleye de sahne olacaktır. Nihayet, deniz suyunun ısınması sonucunda yüksek sıcaklıkta yaşayan bakterilerin artması ve bunların hastalık oluşturma kapasiteleri daha da artacaktır. Bunun küresel boyutta olması da mümkündür. Küresel ısınma denizlerde yapılan balık yetiştiriciliği için tehlikedir."

sadeCe CaNlı yaŞaM eTkileNMeyeCekRaporda, küresel ısınmanın sadece canlı yaşamını direktolarak etkilemeyeceği

ve habitat yıkımlarına da yol açacağı dile getirilmektedir.

kuruMlararası iŞBirliğiBM Çevre Programı (UNEP-IOC) ile UNES-CO tarafından yürütülen deniz suyu yük-selmeleri izleme ağı çalışmalarını takip edilmesi, ülkede kurulacak birden çok interdisipliner çalışma grubu ile denizle-rin vakit geçirilmeden izleme çalışmala-rına başlanması gerektiği ve bu konuda devletin yetkili organlarının harekete geçmesi gerektiği vurgulanmaktadır.Geniş olanaklara sahip Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na bağlı Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi ile üniversiteler ara-sında, uzun süreli araştırma projeleri başlatılmasının önemi anlatılan rapor-da, izlenmeden değişimleri anlamanın mümkün olamayacağı belirtilmektedir.

Gerek TÜDAV tarafından hazırlanan “Küresel Isınma ve Türkiye Denizleri” raporu ve gerekse diğer bilimsel kuru-luşlar tarafından öne sürülen görüşler uyarınca ayrıca, ''Sadece kar hedefleyen üretim anlayışının dünyayı ve insan-lığı bir kaosa götürdüğü bir gerçektir. Mevcut üretim ilişkisiyle gezegenimizde tüm canlıların geleceği tehlike altına girmiştir. Küresel iklim değişikliği, yak-laşık 200 yıllık sanayi devrimi ve bunu izleyen üretim süreçlerinin bir sonucu olduğuna göre, bu süreçlerin yeniden değerlendirilmesi, tüm canlıların mut-luluk ve refahına göre dizayn edilmesi gerekir. Aksi takdirde, suyu ısınan, okyanuslar, denizler veya dünya değil, buna neden olan biz insanlar ve hiçbir suçu olmayan diğer canlılar olacaktır'' görüşüne yer verilmektedir.

"sulak alanlardaki su seviyesi yükselmeleri yeni türlerin bu alanlara girmesine, eski ile yeni türler arasındaki mücadeleye de saHne olacaktır.


DÜNYAMIZIN GEÇMİŞ YÜZ YILLIK DÖNEMİNDE İNSAN FAALİYETLERİNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI NEDENİYLE KÜRESEL İKLİMDE 0,5°C SICAKLIK ARTIŞI MEYDANA GELMİŞTİR. KÜRESEL İKLİM DEğİŞİKLİğİ MODELLERİ ÜZERİNDE YAPILAN ARAŞTIRMALAR SONUCUNDA; BUGÜN ÖNLEM ALINIRSA BU SICAKLIK ARTIŞININ 0,5 - 1°C OLARAK DEVAM EDECEğİ, ANCAK EğER ÖNLEM ALINMAZ İSE BU DEFA SICAKLIğIN 1,4° - 5,8°C ARASINDA ARTARAK DEVAM EDECEğİ ANLAŞILMAKTADIR. BU DÜZEYDE BİR SICAKLIK ARTIŞI KÜRESEL HİDROLOjİK ÇEVRİMDE ÖNEMLİ DEğİŞİKLERE NEDEN OLACAKTIR.

KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDE NÜKLEER ENERjİNİN ROLÜ

ünümüzde, dünyamızın karşılaştığı bu sıcaklık artışının önümüzdeki yüzyılda önemli iklim değişikliklerine neden olacağı artık bilim çevreleri tarafından kabul edilmiş olan bir ger-çektir. İklim değişikliğinin bu olum-suz etkisiyle küresel su seviyelerinde ve su akımında değişiklikler ortaya çıkacak ve ekosistemi doğrudan etkileyen bu değişiklikler gıda kay-naklarını, tarımsal faaliyetleri, insan ve hayvan sağlığını dolayısıyla tüm endüstriyel sektörleri etkileyecektir. Bunun neticesinde yoğun nüfus alan-ları başta olmak üzere sosyal ve eko-nomik problemler otaya çıkacaktır.Gerek bölgesel olarak ve gerekse ülke düzeyinde sera gazlarına neden olan faaliyetlerin etkili ve birbiriyle uyumlu olarak yönetilmesi gerekir. Ülkelerarası İklim Değişikliği (IPCC)

raporlarına göre; Akdeniz coğraf-yasında 1°C - 2°C sıcaklık artışının geniş ölçekte kuraklığa ve oluşan ısı dalgalarıyla iç bölgelerde etkili sıcak havaya neden olacağı bildirilmek-tedir. Ülkemiz için ise küresel iklim değişikliğinden kaynaklanan sıcaklık artışının iç bölgelerimizde 5°C artışa neden olacağı tahmin edilmektedir. Bilimsel modellemeler yakın gelecek-te ülkemizin daha sıcak, daha kurak ve dengesiz yağış alan bir ülke haline geleceğini göstermektedir. Bunun sonucunda yazın sıcaklıklar artacak, kar yağışı azalacak, yüzey sularımız kaybolacak, toprak kayıpları ve eroz-yonlar yaşanacaktır. Küresel iklim değişikliğinin bu olumsuz senaryolara doğru gidişini önlemek için öncelikle bu değişikliğe neden olan olumsuzlukları ortadan

kaldırmaya yönelik tedbirlerin bir an önce devreye alınmasına ihtiyaç vardır. Yapılan projeksiyonlarda bugün önlem alınsa dahi iklim deği-şikliğine neden olan sera gazlarının atmosferimizdeki azalma etkilerinin ancak 50 yıl sonra görülebileceği-ni göstermektedir. Bu nedenle bu süre içerisinde ekosistemin değişen iklim koşullarına uyabilecek şekilde korunması hayati önemdedir. Su ve toprak kaynaklarımızın bu şekilde etkilenmesi gıda kaynaklarımızın ve gıda güvencemizi de doğrudan etki-leyecektir. Bu koşullar altında, ulusal iklim değişikliği stratejisi ve eylem planının uygulamaya konulmasına ihtiyaç doğmuştur. Bu plan, bir taraf-tan iklim değişikliğine neden olan etkilerin bir an önce azaltılarak ve nihayetinde tamamen ortadan kaldı-

G

DOç. DR. AHMET ERDAL OSMANLIOĞLU MMG YöNETİM KURULU ÜYESİ

Küresel Karbondioksit salınımının sektörel dağılımı Enerji kaynaklarının sera gazı salınımları (WNA,2011)

Manifacturing/ Constriction (18.2%)

Other (15.3%)

Road (21.3%)

International Aviation (1.9%)

Domestic Shipping/ Fishing (0.6%)

Electricity/HeatProduction (35.0%)

GLOBAL CO2 EMISSION BY SECTOR

Other EnergyIndustries (4.6%)

International Shipping (2.7%)

0

200

400

600

800

1000

1200

14001600

GREENHOuSE GAS EMISSIONS

Lignite Coa

l Oil

Natura

l Gas

Solar P

vBio

massNuc

lear

Hydroe

lectric

Wind


rılmasına yönelik olmalı, diğer taraftan da, mevcut su, tarım, orman ve gıda kaynaklarımız ile ekosistem, biyolojik ve bitkisel çeşitliliğimizi korumaya yönelik olmalıdır. Ülkemiz 2009 tarihi itibariyle Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçe-ve Sözleşmesi kapsamında Kyoto Proto-kolünü onaylamıştır. Sözleşmenin temel amacı; atmosferdeki sera gazı birikimini tehlikeli etki yapmayacak seviyelerde tutmak için insanın iklim üzerindeki olumsuz etkilerini durdurmaktır Kyoto Protokolü gelişmiş ülkelerin sera gazı salınımlarını 1990 yılına göre %5,2 azalt-malarına yönelik bir anlaşmadır. Amaç, altı adet sera gazının (karbon dioksit, metan, nitröz oksit, kükürt heksaflorür, HFC,PFC) yıllık salınım değerlerini azalt-maktır. Küresel iklim değişikliğine neden olan bu gazlar büyük oranda fosil yakıtla-rın yanması sonrası ortaya çıkmaktadır. Yoğun olarak kullanılan fosil yakıtlar ise petrol, doğalgaz ve kömür türleridir. Bu yakıtların en fazla kullanıldığı sektör ise

enerji sektörüdür.

NÜKLEER ENERJİNİN ROLÜBu yazıda iklim değişikliğine neden olan etkiler arasında en önemlisi olan kar-bondioksit emisyonunu azaltılmasında yine en fazla etkileyen enerji sektörü açısından değerlendirilerek, nükleer enerjinin üstlendiği rol incelenmekte-dir. Başta karbondioksit olmak üzere atmosfere verilen sera gazları küresel ısınmaya neden olmaktadır. Nükleer enerji, karbondioksit emisyonuna neden olmadığından iklim değişikliğine sebep olan atmosferdeki sera gazı konsantras-yonunun azaltılmasına doğrudan olumlu katkı sağlamaktadır.Nükleer enerji üretim zinciri, tümüyle ele alındığında sera gazı salımı konu-sunda en temiz seçenektir. Fosil yakıt-ların yanmasıyla açığa çıkan karbon monoksit, karbon dioksit, sülfür dioksit ve azot dioksit gibi sera gazı oluşumuna sebep olan zararlı gazlar, nükleer sant-

raller çalışırken atmosfere salınmaz. Bu nedenle nükleer enerjinin iklim deği-şikliğine sebep olan atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun azaltılmasında büyük rolü vardır (Osmanlıoğlu, 2012). Günümüzde nükleer santraller, elektrik sektöründen kaynaklanan sera gazı salı-mında yıllık olarak yaklaşık %17 azal-maya sebep olmaktadır (ETKB, 2013). Günümüzde işletmede olan nükleer santraller sayesinde fosil kaynaklı elekt-rik üretiminden kaynaklanacak olan yıllık karbondioksit salınımında 1 Milyar tondan fazla düşüş sağlanmaktadır. Bu nedenle, Kyoto protokolü kapsamındaki yükümlülüklerin karşılanabilmesi için diğer faktörlerin yanı sıra nükleer ener-jinin katkısına ihtiyaç duyulmaktadır. Enerji kaynakları arasından nükleer enerji tamamen çıkarılırsa ne olur? Bunun en yakın örneği Almanya’dır. Almanya nükleer reaktörlerden vazgeç-mesi üzerine enerji açığını linyitten kar-şılamaya başlamıştır. Bunun sonucunda kömürden elektrik üretim miktarı geçen yıl %45 oranında artmıştır. Nükleer kay-nak yerine kömür bazlı enerjiye olan bu geçiş Almanya’nın karbon emisyonunu 25 milyon ton artırmıştır. Bu düzeydeki bir karbon emisyonu 4,4 milyon aracın daha yollara çıkmasına eşdeğerdir. Küresel iklim değişikliği dikkate alına-rak dünya elektrik üretimindeki enerji kaynaklarının payını öngören projeksi-yonlara göre 2050 yılında yenilenebilir enerji kaynakları ile nükleer enerjinin payının önemli ölçüde artması beklen-mektedir. Karbon emisyonları dikkate alınarak 2020 yılı, 2020-2035 yılları arası ve 450


Temiz enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki payları2050 yılı Enerji Üretim Payları Projeksiyonu.

Share

s in e

lektric

ity ge

nerat

ion (%

)

0102030405060708090100

2009 6DS, 2050 2DS, 2050 2DS-hi Nuc2050

Renewables

Natural gas wits CCS

Coal

Oil

Coal with CCS

Natural gas

Nuclear

Elecri

city g

enera

tion (

TW-h)

010002000

3000

4000500060007000

8000

Nuclear Hydro Wind Bioenergy Solar PV Other CCS

4-for-20C scenario450 ppm CO

2-eqscenario

2020: 4-for-20C

Incrament over periot 2020-2035



ppm Karbondioksit Eşdeğeri hedefine göre yapılan projeksiyonlarda, temiz enerji kaynakları arasında nükleer ener-jinin önemli bir kaynak olarak yerini alacağı görülmektedir.Nükleer enerji, elektrik üretiminde sahip olduğu 1.88 Gt karbondioksit eşdeğeri ile sera gazlarının azaltılma-sında en büyük potansiyele sahip olan enerji türüdür. 2050 yılında küresel toplam sera gazı düşüşünün 15%’ini nükleer enerji sağlamış olacaktır (IAEA,2013). Dünyada yaşanan nük-leer kazalar ve son olarak Fukushima nükleer kazası sonrasında, çok daha güvenli ve atık sorunu olmayan küçük modüler reaktör teknolojilerine ağırlık verilmiştir. Bu reaktörler her açıdan elektrik üretimine temiz enerji olarak doğrudan katkı sağlarken büyük güç reaktörlerinin yerine lokal enerji ihti-yaçlarını karşılamakta çok daha güvenli ve etkilidir. Lokal enerji ihtiyaçlarına kısa sürede çözüm olan bu reaktörler aynı zamanda uzaklara elektrik ile-tim ihtiyacını azaltacağından şebeke kayıplarını da büyük oranda ortadan kaldırmaktadır (Osmanlıoğlu, 2014). Günümüzde yaklaşık 17 ülke, şebeke stabilitesi ve işletme koşulları nedeniyle termik santraller yerine Küçük Modüler Reaktörleri (KMR) devreye almak üzere çalışmalar yürütmektedir. Yakın gele-cekte KMR’ler en güvenli ve temiz enerji

kaynağı olarak nükleer sektörde önemli rol oynayacaktır.

TORYUM Nükleer enerjinin uzun dönemde iklim değişikline yapacağı potansiyel katkıyı değerlendirirken nükleer teknolojiye esas olan hammadde kaynaklarının da değerlendirilmesi gerekir. Günümüzde, uranyum yakıt çevrimi teknolojileri konusunda yeterince tecrübe mevcut-tur. Ancak daha verimli yakıtlarla ve daha az yüksek düzeyli atık çıkaran yeni nesil yakıtlar üzerinde çalışmalar yürütülmektedir. Uranyumun en ger-çekçi alternatifi toryumdur. Toryum, dünyamızda uranyumdan üç kat daha fazla bulunmaktadır (IAEA, 2012). Toryumun nükleer yakıt olarak kullanıl-ması 1947 yıllarında ABD’de başlamış ve 1960’larda az sayıda toryum yakıtlı reaktörler işletilmiştir. 2013 yılında Norveç’te, Halden araştırma reaktörün-de toryum yakıt deneyleri yapılmıştır. Toryum fiziksel özellikleri nedeniyle uranyum bazlı yakıtlara nazaran daha güvenlidir. Kurchatov Enstitüsü (Rusya Federasyonu) ve Thorium Power Corpo-ration (ABD) tarafından yürütülen çalış-malarda toryum bazlı nükleer yakıtın maliyetinin en az 20% daha düşük oldu-ğu belirtilmiştir (Shropshire vd., 2007).En fazla toryum rezervlerine sahip olan ülkeler aynı zamanda en fazla enerji

tüketen ülkelerdir (Brezilya, Hindistan, ABD). Bu nedenle, bu ülkelerin 25nci yüzyılda toryum yakıtlı reaktörleri işletmeye almaları beklenmektedir. Hindistan uranyum ithalatı yerine kendi toryum kaynaklarını kullanabileceği reaktörler üzerinde yoğun çalışmalar yürütmektedir. Enerji ithalatı yoğun olan ülkemizin de, kendi geleceği için bu ülkelerden belki de çok daha fazla bu kaynağı değerlendirmeye ihtiyacı vardır. Ülkemiz, 1995 yılında kapatılan ancak 2010-2013 yılları arasında yürütülen yoğun çalışmalar sonucunda bugün tek-rar ve daha güçlü olarak işletmeye alın-mayı bekleyen bir araştırma reaktörüne sahiptir. Diğer taraftan, oldukça önemli miktarda toryum rezervlerimiz bulun-maktadır. Dünyada nükleer endüstri daha güvenli ve karbon emisyonu olma-yan küçük modüler reaktörlere doğru hızla gelişmektedir. Gerek küresel iklim değişikliğine katkısı açısından ve gerek-se enerji arz güvenliğimizi sağlamak için ülkemizin kalkınmasında yapacağımız en önemli hamle, yerli toryum yakıt-larının araştırılacağı ve teknolojisinin geliştirileceği araştırma reaktörümüzü en kısa sürede devreye alarak, küçük modüler toryum yakıtlı milli reaktörleri geliştirmek olmalıdır.

Ülkelerin Toryum Rezervleri

KAYNAKÇAETKB, 2013. Nükleer Santraller ve Ülke-mizde Kurulacak Nükleer Santrale İlişkin Bilgiler. Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Başkanlığı. Yayın No:1. Ankara.IAEA, 2013. Climate Change and Nucle-ar Power. International Atomic Energy Agency. p.114, Vienna, Austria.IAEA, 2012. Experiences and Trends of Manufacturing Technology of Advanced Nuclear Fuels, IAEA-TECDOC-1686, IAEA, Vienna, Austria.Osmanlıoğlu A.E. 2012. “Küresel Enerji Projeksiyonu” MMG Dergisi No:67 s 54-55. İstanbul.Osmanlıoğlu, A.E.2014. “Nükleer Enerjide Yeni Rota” MMG Dergisi No: 75, s. 84-88. İstanbul.PBL, 2014. Netherlands Environmental Assessment Agency Report. Trends in Global Carbon Emissions. The Hague, Netherlands.Shropshire, D.E., et al.2007. Advanced Fuel Cycle Cost Basis, INL/EXT-07-12107, Idaho Natl Lab, ID, USA. WNA, 2011. Report:Comparison of Lifecycle Greenhouse Gas Emissions of Various Electricity Generation Sources. London, UK.

Venezuela 11%

Norway 5%

Egypy 4%

uSA 15%

Turkey 13%

India 12%

Brazil 12%

Russian Federation 3%

Greenland 2%

Canada 2%

South Africa 1%Other countries 1%

Australia 19%




ÜLKEMİZİN SON DÖNEMDE KEŞFEDİLEN VE YEM ALANINDA KULLANILAN BİTKİSİ GUAR’IN EKİMİ VE BAKIMI İLE İLGİLİ BİLGİLERİ BU MAKALEMDE PAYLAŞMAKTAYIM.

GUAR EKİMİ vE İLAçLAMAMEHMET SITKI

dikiM öNCesi kararlarNerede ekim yapılmalı?Yağış ve dağılımı verimliliğine çok etkilidir. Büyüme döneminde daha yüksek verimlilik için 400-500 mm dağılmış yağış çok önemlidir. Yetersiz yağmur sonucu bitkide erken yaşlan-ma görülür ki bu da yaprak ve az tane olarak sonuçlanır. Aşırı yağmurlarda daha fazla vegetatif büyüme olmasına rağmen barınma ve verimde yeter-sizlik oluşturur. Çiçeklenme ve bakla oluşum aşamasında toprağın nemi iyi ve yüksek verim sağlar. Hasad ya da harmandaki yağış karamış ve çürü-müş tohum kalitesine zarar vericidir. CB toprak ve çevre şartlarına oldukça duyarlıdır. Bitki iyi sürülmüş, kumlu (kumlu bitki artıklı, çürümüş yaprak karışık) topraklarda yetişir. Bununla birlikte bitki aydınlık topraklarda da iyi yetişir. Susuzluluğa ve buna bağlı olarak tuzluluğa hassastır. Bitki ekimi için yer ve alan seçerken tüm bu hususlara dikkat edilmesi gerekir.

Kırpma ne kadar sıklıkla olmalıdır?CB hem yaz mevsiminde hem de kharif mevsiminde çeşitli sebze programları, tahıl, yem maddesi ve endüstriyel amaçlı yetiştirilebilir. Bitki hem tek ürün hem de karı-şık olarak iyi büyür. Buğday, arpa, hardal, pamuk, darı ve sorgum ile rotasyonu çok faydalı olduğu tespit edilmiştir. Ancak CB-darı rotasyonla-rı toplam verim açısından birim alan başına daha etkilidir. CB sulu koşul-lar altında iki kez üst üste sisteminde buğday başarı ile yetiştirilebilir. Har-dal yetiştirilecek olursa orta derece-de verim alınabilir.

Hangi tohum ekelim?CB’nin 90 ve 110 günde olgunlaşan iki türü vardır. Kurak alanlarda “Asgari Büyüme Dönemi” için birçok tuhaflık-ları vardır. Bazı alanlarda 90 günden daha az bazı alanlarda ise 120 günü aşan sürelerdedir. Böyle çeşitli tür seçiminde üç görüş; 1) mevcut asgari büyüme dönemi, 2) yem amaçlı olup endüstriyel ya da diğer amaçlı ve 3) mevcut kaynakların arazi kırpma zama-nı geldiğinde vb. Örneğin, eğer asgari büyüme dönemi 120 gün ise amaç yem ve ülke ise uzun süreli çeşitler kullanılabilir. Ancak arazi sezon sonu amaçlı kullanılacaksa tahıl/endüstriyel amacı ile kullanılacaksa erken yetişen çeşitler yetiştirilebilir. Galaktomannan (CBsakızı) yüksek molekül ağırlıklı karbon hidrat polimer endüstrisinde çok yararlıdır. Ürünün galaktomannan içeriği ve kalitesi son derece genel ve özellikle yağış ve hava durumuna göre değişkendir. Hem içerik hem de kalite yağmurlarla azaltılır. Bu nedenle erken çeşitlerin ekimi yağmurların olduğu dönemde tercih edilmemelidir. Aksine yağmurların sınırlı olduğu ve erken biten yerlerde kısa süreli yetişen çeşit-leri daha iyi yetişir. Yerel çeşitlerin genel olgunluk geç ve yıkım gibi biyotik basınca duyarlı sonuçta hem kharif sezon (Haziran ortasından Temmuz ortasına) sulama tesislerinin mevcut, yağmur yağış ve başlangıç saati bağlı olarak bulunmaktadır. Yeşil gübreleme için ortalama ürün muson yağmurları-nın başlangıcı ile erken dikim olabilir.

ekiM sırasıNda kararlarNasıl Ekelim?Ekim yöntemi ve boşluk büyük ölçü-

de çeşitlere bağlıdır ve biçim amacı genişletilmiştir. Tohum biçimi dalsız ve erken olgunlaşan türlerde 30 cm sıra aralığı olarak ekimi yapılmalıdır, dallı ve orta süreli çeşitlerde ise PORA yön-temi ile 45 cm boşluk olması gerekir. Yem bitkileri için satırlar arasında ara-lık 30 cm e azaltılırken bitkiden bitkiye 15-20 cm ile 45 cm’e kadar artırılma-lıdır. Yeşil gübreleme için PORA yön-temiyle ya da bir örnek tohum yayma yoluyla sık ekim olabilir.Ne kadar ekim yapılmalı?Hektar başına ekilecek ürün için 1520/ha tohum bitki türüne, ekim zamanına, alan büyüklüğü, toprak tipi ve nem durumuna bağlı olarak kullanılabilir. Biçim arası tohum oranı ana ürün ile orantılı olarak ayarlanabilir. Yem ve yeşil gübreleme için optimum tohum oranı 40-45/ha’dır. Bu oran sebze amaçlı ise 15 kg/ha tutulmalıdır. Çoğunlukla sert iklim durumları dik-kate alındığında açık bir şekilde görül-mektedir ki CB’nin nerede yetiştirile-


ceği ürün garantisi için darı, mungbean ve mothbean çeşitleri ile değişik oran-larda karıştırılarak kullanılabilir. Ancak bu durum daha iyi ve geliştirilmiş çeşitlerin durumu ile değişmiştir. Şimdi ağırlıklı olarak daha yüksek kazanç sağ-lamak için tek ürün hatları yetiştirilir. Ancak burada kötü hava şartlarında CB’nin yetiştirilmesinin başarısızlık şansı daha yüksektir, darı ile 3:1 ora-nında karıştırıldığında hatalara karşı risk azaltılacaktır. CB darı veya sorgum ile 1:2 oranında karıştırılırsa yemin beslenme düzeyini artırır.

Ne kadar beslenme?Baklagil olarak bu tür iyi bir başlangıç-ta 15-20 kg N/ha dozda hariç azotlu gübre gerektirmez. Ortaya yakın düşük değerdeki fosforlu topraklarda 30-40 kg/ha düzeyindeki P2O5 uygulamaları tam yarar sağlar. Ekimden önce en iyi sonuç için Fosfatik gübre serpilebilir. Ekim sırasında her hektar başına 5 kg çinko ve 20 kg sülfür uygulaması bu

besin maddelerinden yetersiz toprak-larda faydalıdır. Çinko sülfatın bazal uygulamasının yokluğunda ekimden 4 ila 6 hafta sonrasında % 5 çinko sülfat yapraklara sprey olarak uygulanabilir. Yem için yetiştirilen ürün, 25 kg N ve 50 kg P2O5/ha, sebze için ise 25 kg N ve 40-50 kg P2O5/ha ihtiyaç duyar. Ekim öncesinde tüm uygulamalar yapıl-mış olmalıdır.

ekiM soNrasıNda kararlar Yabani ot kontrolüMuson sezonunda özellikle bu ürünün en yıkıcı düşmanları yabani otlardır. Yabani otlarla mücadele nem, besin maddeleri, ışık ve süreyi etkileyece-ğinden verimi de büyük ölçüde etkiler. Periyodik yabani ot mücadelesi ve çapalama yabani otları kontrol altında tutmaya yardımcı olur. İlk çapalama ekimden sonra 25-30. günlerde ikinci çapalama gerekirse ekimden sonra 40-45. günlerde yapılabilir. Seyrek ya da yoğun çaba harcanacak alanlarda

toHum biçimi dalsız ve erken olgunlaşan türlerde 30 cm sıra aralığı olarak ekimi yapılmalıdır, dallı ve orta süreli çeşitlerde ise pora yöntemi ile 45 cm boşluk olması gerekir. yem bitkileri için satırlar arasında aralık 30 cm e azaltılırken bitkiden bitkiye 15-20 cm ile 45 cm’e kadar artırılmalıdır. yeşil gübreleme için pora yöntemiyle ya da bir örnek toHum yayma yoluyla sık ekim olabilir.

herbisitlerle yabani otlar kontrol altına alınabilir. Treflan ya da basalin karı-şımları uygulanabilir. Hafif topraklara 1 kg a.i./ha ve orta dokulu topraklara 1,5 a.i./ha oranında uygulama CB içindeki yabani otları kontrol altına almak için etkilidir.

SulamaDerin kök salmış bağlı sistemde çok rasyonel nem kullanan CB böylece daha az sulama gerektirir. Normalde, yağış durumu elverişli ise herhangi bir sulama gerektirmez. Erken vejetatif dönemde sulamadan kaçınılmalıdır. Musonların erken olması durumunda pod oluşum aşamasında koruyucu bir sulama uygulanmalıdır. CB yem amaçlı 2-3 sulama gerektirir, yaz aylarında sebze amaçlı ise 4-5 sulama uygulana-bilir.

Hasat ve HarmanCB’nin hasadı bitki yapısı ve kök siste-mi nedeniyle zordur.

SÖYLEŞİ


“MİNYATÜR, HAYAL OLAMAYACAK KADAR GERÇEK, GERÇEK OLAMAYACAK KADAR

BÜYÜLÜ BİR SANATTIR”

Özcan Bey, minyatüre ne zaman ve nerede başladınız?Minyatüre 1986 yılında başladım. O zaman bir atölye vardı. Abim,

ablam, onların hepsi geleneksel bölümde okuyorlar. İlk defa da bir

atölye açmışlar. 16 yaşlarındaydım. İşte biri hat yapıyor biri tezhip

yapıyor falan. Sen de minyatür yap dediler. Sonra dedim işte minyatür

nedir diye, bu dediler bana. Sonra Süheyl Ümye’nin Tıp Tarihi Enstitü-

sü vardı, oraya gittim, geleneksel sanatlarla ilgili çalışılıyordu. Orada

minyatür dersi veriyorlardı. Minyatür demeyeyim de geleneksel sanat-

lara giriş dersi gibi. Süheyl Bey’in son dönemiydi, sonra karşılaşamadık

onla rahmetli oldu. İşte Hanzade Hanım, Ülker Hanım vardı. Oraya

gittiğimde bana bir çiçek verdiler, bunu yap dediler. Ben de aldım,

yaptım, götürdüm, hayretler içerisinde kalmışlardı. Böyle başladık. O

zamanlar hani şey vardır, değer bulma diye bir olay vardır, minyatür

piyasası da yok o zaman. Üniversite hayatım boyunca da devam

ettim, o zaman değişik olan şeyleri yaptım. Ondan sonra bir taraftan

para kazandık bir taraftan okuduk ve o gün, bu gün minyatür yapıyo-

ruz ama kimse bana bir şeyi öğretmedi, bildiğim bir şeyi yapıyordum

ben. Ama o zaman da minyatürü kimse tanımıyor. Bugünün bakış

açısıyla minyatür yapmak çok daha farklı bir şeydi. Ben kendi desenle-

rimi yapmaya başladım, ondan sonra olmayan şeylerdi bunlar. Bunlar

daha çok tutulmaya başladı, daha modern, daha günümüze yakın şey-

ler olduğu için. Bunlar tutulunca o gün bu gündür minyatür yapıyorum.

Sizce minyatür ne demek? Osmanlı ve İran minyatürü arasındaki farklar nelerdir?Minyatür, Miniare’den, minirum’dan gelen kırmızıya boyamak kökün-

den gelen küçük resimlere verilen isim olarak anlatılıyordu. Mesela

Adem kelimesinin İbranice ve Sümerce kırmızıya boyanan anlamında

olduğunu hatta Sümerce iki anlam taşıdığını diğer anlamınında

kandan yapılan anlamına geldiğini gördüm. Yani minyatür kırmızıyla

alakalı, insanla alakalı. Sonra Aide Hanımın “Sakalar, Türkidiler” diye

bir kitabı var, burada kelime kökenlerine kadar açmış. Tanrıça Miner-

va var mesela İtalya’da. Onun yüzü kırmızıya boyanıyormuş. Minyatür

aslında insanın ortaya koyduğu bir şeyler, çizimler anlamına geliyor.

Bense minyatüre şartlanmamış insan doğasının resmi derim. Çünkü

resme girdiğiniz zaman resim sizi şartlıyor.

Minyatür daha doğal, içinizden geldiği gibi çizimin diğer adı. Bu

yönüyle de şunu söyleyebiliyoruz aslında, hani şimdi diyorlar perspek-

tif yok, ışık, gölge yok. Ben ışığı, gölgeyi kullanıyorum ama benim

için ışığın oradan buradan gelmesi önemli değildir, Rembrant’ı bilir

misiniz,onun resimleri vardır mesela batıda. Kendinden ışıklı resimler-

dir onlar. Baktığınız zaman karanlıkta bir obje parlar, ışığın nereden

geldiğini göremezsiniz. Işık vardır ama kendinden ışık varmış gibi.

Minyatür de böyledir. Benim için nasıl güzel durduğu önemli. Biraz

hacim girdiğinizde minyatür farklı olabiliyor . İlk deneyenlere bakıyo-

rum, Behzat denen bir adam var minyatür tarihinde. Aslında Herat

Okulu’nun kurucusudur Behzat. Afganistan’da o döneme bakarsanız

Türkler var. Zaten o okulların hemen hemen tamamı Türk Okuludur,

Bağdat Okulu, Şiraz Okulu. O dönemde devlet Selçuklu biliyorsunuz.

Selçuklu’nun mirası da diyebiliriz aslında. Ya hep Türk Devleti olarak

kalmış son yüz seneye kadar İran’a da mesela Türk egemenliğinde

olduğu için İran demek ne kadar doğrudur o da tartışılır yani. Çünkü

onların biçimsel olarak değişimleri Cumhuriyet’ten sonra 1900’lerden

sonra İran’da bir şeyler başlıyor. Devinim başlıyor sanat üzerinde.

Ondan önceyse tamamen Osmanlı’nın kontrolü altında. O yüzden de

Osmanlı tarzı çalışıyorlar. 120 sene önceye gidelim, İran diye bir şey

var mı acaba? Onunda öncesinde Selçuklu Afganistan’a kadar bir

Selçuklu var, oyüzden de zaten tam bir ayrım yapmak mümkün değil.

Minyatürün tarihçesi nereye kadar uzanıyor?Bizde hep şöyle bir yanılgı var. Batıda şu söylenir, minyatür dendiği

zaman Türklerle ilgili sekizinci yüzyılda Uygur Türkleriyle başlamış

MİMAR VE MÜHENDİS DERGİMİZ İÇİN TÜRKİYE’NİN MİNYATÜR SANATI ALANINDA YETİŞTİRDİğİ EN BÜYÜK DEğERLERDEN BİRİSİ SAYIN ÖZCAN ÖZCAN BEY İLE SANATI VE HAYATI ÜZERİNE SON DERECE

FAYDALI BİR SÖYLEŞİ GERÇEKLEŞTİRDİK.

öZCAN öZCAN

SöYLEŞİ

MİNYATÜR SANATçISI

GÜLESER EKŞİ

güleser ekşi: yaklaşık 2 senedir özcan bey’in atölyesine devam ediyorum, minyatür, çok renkli ve çok yönlü bir sanat dalı… Hem aktüel, Hem tariHle Hem de resimle içice…


derler, Karaoça harabelerinde bulunduğu falan söylenir. Ama dünya

sanat tarihine girdiğiniz zaman ikinci yüzyılda Çinlilerin yapmış

olduğu profesyonel minyatürler var. Hatta o kadar profesyoneldir

ki ondan sonra gelen hocalarını geçemeyeceklerini tahmin ettikleri

için bir dönemi tamamen taklit olarak geçirmişler. Mesela bizde

de öyle bir sorun var her şey aynılaşmaya başladı. Minyatürün

bende bir sürü tanımı var. Hayal olamayacak kadar gerçek, gerçek

olamayacak kadar büyülü bir sanat dalıdır. Bunu da Derviş Bey’in

“Güneşi Beklerken” filmine minyatürler yapmıştım o dönemde.

O film de çok güzel bir filmdi aslında. Ama orda Eflatun diye bir

karakter vardı onun hayatı anlatılıyordu Velaskesin“Nedimeler” tab-

losu. O tablo okadar önemli bir tablodur ki hatta bir ressam gelip

bakmış tabloya ve şöyle bağırmış “resim tarihinin ilahiyatı budur”.

Düşünebiliyor musun? Çünkü o dönemlerde bütün dinleri kapsadığı

düşünülüyor. İlahiyat en zengin bilim dalı olarak görülürken bir

resme bakıp işte resim sanatının ilahiyatı yani bilim dalı tarafı, işte

en büyük tarafı bu demek oluyor.

Osmanlı minyatürlerini, İran minyatürlerinden ayıran nedir?İran minyatürü için son yüz senesine, İran’ın, İran olduktan son-

raki durumuna bakmak lazım. İran’dan Mahmut Farşiyan diye bir

adam çıktı. İlk durağı İstanbul, buradan Avrupa’ya geçiyor, oradan

da Amerika. Batının teknikleri ile minyatürün Batı resim teknikleri

doğu oryantalizmini birleştirerek yeni bir tarz ortaya koyuyor. Bu

da İran’ın deviniminde çok büyük bir rol oynuyor ama ondan önce

mesela Hüseyin Behzat var. Hüseyin Behzat yaptığı bir takım

değişiklerle, bu ışık falan çizgisel manada, bir şey sağlıyor yani. En

büyük üstatlardan biri zaten, konular çalışılarak gidiliyor. Mesela

biz Osmanlının devamı olarak baktığımızda şunu söyleyebiliriz,

karmaşıklık yok, net bir minyatür. Çünkü net bir kültürseniz egemen

bir kültürseniz net olmak zorundasınız. Fırça kurallıdır; inceden

kalına, kalından inceye gider. İran’da bu yok mu, onlarda da var

ama bizdeki gibi değil, bilekten çıkartırlar, koldan çıkartırlar onu ve

daha çok çizgi nasıl çıkıyorsa öyle gider. O çizgiye yön vermez, çok

doğal olarak gider. Bizde ise kural önemlidir, Haliyle çizginizi de

kurallı yapmak zorundasınız.

Mesela Osmanlı “Kontras” kullanıyor. Kırmızının yanında maviyi

kullanıyor. Beyazın yanında siyahı kullanıyor diyeyim, daha net

olacak. Kontras kullandığı için zaten vermesi gerekeni veriyor ama

orada renkler iç içe giriyor. Aslında Osmanlı satranç oynuyor, her

hamlesini kendi belirliyor, İran’da ise daha çok kaderci çıkıyor.

Konulara baktığımızda ise aşırı olarak bir hüzün havası görürüz.

Osmanlının o neşesi falan yoktur genelde. Çünkü o bölgenin o

bunalımını görmeniz gerekiyor çünkü ora tüm peygamberlerin gel-

diği bir coğrafyadır aslında.

İkinci yüzyılda ise, Çinlilerin yaptığı müthiş minyatürleri görürsünüz.

Bize sekizinci yüzyılda deyip ağzımıza bal çalıyorlar. Ama dünya

sanat tarihinde yerimiz yok. Bende o zaman diyorum ki madem

Türklerde başladı diyorsunuz o zaman o yapılanlarında Türk olduğu-

nu söyleyin. Ya da Mısır’daki piramitlerin içerisine çizilmiş resimler

var. Bu resimler minyatür aslında. Minyatürle bire bir özdeşleşenleri

de var. O zaman deyin ki; Mısır’da o zaman Türk deyin. Ama ne

zaman başlamıştır minyatür, rüyayla derim, ilk insana kadar gide-

rim. Mağara dönemi vardır ya o döneme kadar giderim. Rüyalarınız

olmadan inancınız olmazdı ve hayvanlar gibi olurduk biz. O yüzden

sanatın tarifini yaparken sanat ruhun matematiksel ifadesidir derim.

Renklerin minyatürde anlamı nedir sizce? Renklerin minyatürde çok anlamı yok aslında ama inanç olarak

baktığınız zaman bu renklerin anlamını görebilirsiniz. Özellikle din-

lerin getirmiş olduğu renkler vardır. Mesela Tevrat’ı okuduğunuz

zaman şu anlatılır; atlılar, cennetin atlıları, yola çıkar bu atlılar ve

aslında rüzgardır bunlar. Bir kısmı siyah, bir kısmı beyaz, bir kısmı

da kırmızı atlarla gider. Bu renklerin yönlerini görürsünüz. Bunu

Piri Reis’te de görebilirsiniz. Bizde biraz farklıdır. Mesela Karade-

niz diyoruz. Kara, kuzey demektir. Ak diyoruz, ak güney… Mesela mavi, beyaz doğu oluyor ama kırmızı batı değildir, orada bir

değişim var. Tevrat’takinden farklı bir değişim var. Yanılmıyorsam

al, güney oluyor, ak da batı oluyor. Bizde böyle bir fark var. Kara ve mavi beyaz değişmiyor, al ve ak değişiyor. Ama yinede kültü-rün içine baktığımızda benim hep şu kafama takılmıştır; bence

bunun da araştırılması gerekiyor,mesela bizde bir kızıl elma vardır,

batı bizim için bir kızıl elmadır değil mi. İstanbul bir kızıl elmadır mesela,ondan alınması gerekmektedir. Şöyle bir şey söyleyebilirim; batıda akımlar arasında bazen bazı

şeyleri farklı kullanmak vardır, o akım doğsun, minyatürde de böyle

bir şey var Tebriz ve Herat, Şiraz bu okullardan bahsederken bu okulları birbirinden ayıran renklerdir. Yeni bir renk bulunması bir heyecan yaratır mesela, bu turkuaz mavi renkler vardır o, o dönem-

lerde bulunmuştur. Renklerin çok büyük ayrımları vardır. Boyaların

nasıl elde edildiğiyle alakalı şeyler vardır. Bugün çok fazla boya geliştirme teknolojisi var ama o renkleri yakalamak çok zor. Mesela çivit mavi derler Hindistan’dan gelir, turkuaz Türklerden gelir.

SÖYLEŞİ


Minyatürün günümüzde geldiği nokta nedir sizce?Minyatür günümüzde iyi bir noktaya geldi diye gösterebiliriz, daha

doğrusu çoklaştırıldı diyebiliriz. Türkiye’de sanatla işçilik karıştırıl-

makta, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde bir şeyler yapılmaya çalı-

şılmış ama bugüne gelememiş. O zamanlar çok büyük kayıplarla

bir devlet kuruldu. Bir kültür oluşturma kaygınız var, bir takım

şeylerin çevirileri yapılıyor, yeniden ortaya konmaya çalışıyor.

Osmanlıda sanatçıya ciddi bir önem verilmiş ama bu dönemde

tüm bilgisizliğe rağmen bizim sanatlarımızca ciddi bir adamcılık

var, ona rağmen minyatürle uğraşan çok insan var ama minya-

türü hakkıyla yapan kişi sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Bu

sanatı yapan kaç kişi var ki?

Türkiye’nin en büyük sorunu bir taklit, iki kültür ve sanat alanın-

daki eksiktir. Kültür ayrı telden, sanat ayrı telden çalıyor. İkisinin

beraber yürümesi lazım. Bu ülkede dekoratif bir anlayışı sanat

anlayışı vardır. Dekoratif sanat kalıcı değildir, sadece dönemine

aittir, gözünüze hoş gelen şeydir. Bunların içinde minyatür ayrılır.

Minyatür dekoratif olarak mı kabul edilmelidir ya da kültür ve

sanat anlamında hizmet mi etmeli. Bir şeyler anlatmamız lazım.

Gidiyorsunuz kız kulesi, vapur, deniz görüyorsunuz, ne anlatıyor

bize; hiçbir şey. Peki, sanat nedir? Bir şeyi iyi yapmak mı, bir

toplumu peşinden sürükleyen bir akım oluşturmak mı? Mesela

batı akımlarına girdiğiniz zaman şunu görürsünüz; batıda bilim

din çatışmasıdır sanat. Çünkü kilise egemendir, hep klasik ikon-

ların yapıldığı yer. Bir gün ne olur bu Mısır’daki Yusuf’un kıtlık

tabletinin sahte olduğu ortaya çıkar, Konstantin’in mektupları

ortaya çıkar ve insanlar kiliseye karşı çıkar, siz bize yalan söy-

lediniz derler ve manihizm akımı başlar,manihizm kiliseye karşı

bir harekettir. Mesela meyve tabaklarından kral portresi falan

görürsünüz, saçma sapan şeylerdir. Ne olur, ahlak çöküntüye

uğrar ve kilise yeniden devreye girer ve yine bir barok akım orta-

ya çıkar. Din, bilim çatışmasıdır.

Resim yaparken malzeme olarak neleri kullanıyorsunuz?Minyatürde çok fazla şey kullanılıyor. Mesela sulu boya teknikle-

rinde ne kullanılıyorsa minyatürde de kullanılıyor. Sadece klasiği

çalışarak hayatınızı kazanamazsınız, ben tual üzerine bile çalışı-

yorum. Mesela bizde ısrarcılık var, bazıları klasik boyaların daha

sağlam olduğunu ve klasik boyalarla çalışılması gerektiğini düşü-

nür, saygı duyarım ama bugün kimyasalları güçlü boyalar. Bugün

bunlar varken ben hala klasik yapacağım demek bana yanlış geli-

yor. Hani bir tabir var Amerika’yı yeniden mi keşfedeceksiniz diye

kalıcılık istiyorsanız, bunlar daha kalıcı. Klasiği tercih edenler var

ama ben her tür boya ve fırçayı kullanırım. Önceden kedi tüyü kul-

lanılırmış. Kedi tüyü, kullanması çok zor bir malzeme. En yumuşak

tüy odur. Bizim dönemimizde her çeşit fırça var. Ne ile yapmanız

gerektiğini bilmeniz gerekiyor. Mesela bir metal yapıyorsunuz,

eğer bu metali kedi tüyü ile yaparsanız olmaz. Metal sert bir şey

ise bunu sert sentetik fırçalar ile yapmanız gerekir. Objeye göre

fırça tipleri değişebilir. Ben böyle kullanıyorum ama farklı çalışan-

lar da var. Bir milimetrelik mesafeler sizin karakterinizi belli eder.

Altın mesela artık eziliyor, malzeme olarak kullanılır altın boyana-

cak yerlerde. Onu da Arap zamkı ile ezersiniz. Ben Türkiye’de hala

parmak ile ezildiğini gördüm ama İran’da tokmak ile eziliyor.

Gençlere önerileriniz nelerdir?Bu iş böyle bir iş sevgi isteyen, gönül isteyen bir iştir. Malzeme isten-

mediği kadar çok var. Her şey var. Sadece malzemeleri tanımanız

gerek, başlangıç olarak sulu boya olabilir. Çok profesyonel bir makine-yi, acemi yeni başlayan birine vermek nasıl uygun olmazsa minyatür için de öyledir. Artık kültür-sanat reformu yapılmalı. Görsel olarak

öğrenilenler unutulmuyor ama yazılı öğrenilenler unutuluyor. Görsellik

her zaman yazının önüne geçiyor. Yazıyı okuduğunuz zaman o görsel-lik karşısında bulunursa tam bir bütünlük oluşturur. Benim yapmaya çalıştığım şey bu. Özellikle çocuklardan başlayarak bizi biz yapan

sanatları kullanmamız gerekiyor. Talebelerimle beraber ilk örneklerine

başladık, bunları kitap haline getirerek bir konsept üzerine çalışmalar yapılmalı. Görsellik vicdanı geliştiren bir kavramdır. İnsan iyi ile kötüyü, güzel ile çirkini gözü ile algılar. Sanat eserleri arasında büyüyen birisi-

nin kaba olması mümkün müdür. Yazı olmadan zaten olmaz, bir ede-

biyat olmalı ama edebiyatı yalnız verirseniz bir şey elde edemezsiniz, onu tamamlaması gereken resimdir, minyatürdür.


MAKALE


İŞ HAYATINA BAŞARILI BİR GİRİŞ YAPMAK İÇİN İŞ GÖRÜŞMELERİ VE BURADAKİ DAVRANIŞLARINIZ BÜYÜK ROL OYNAMAKTADIR. HAYATIN İLK MERDİVENLERİNİ ÇIKACAKKEN DUVARA TOSLAMAK İSTEMİYORSANIZ İŞ GÖRÜŞMELERİNİZE GİTMEDEN ÖNCE YETERİ KADAR HAZIRLIK YAPMALISINIZ.

MÜLAKATKAZANILMASI GEREKEN SAVAŞ DEĞİLDİR

ünümüzde çok fazla adayın iş başvurusu yap-tığını biliyoruz, o zaman çok başvuru arasında etkili bir CV ile bir adım öne çıkarak daha son-raki aşamalara kalabilmek sizin elinizde; etkili bir CV’nin sizin işe giriş biletiniz olduğunu tekrar hatırlayalım istedim. İlk adım olarak mülakatta dikkat edilmesi uygun görülen bazı hususları

sizinle paylaşalım. Bu hususlara dikkat etmek sizin hayata bir adım önde başlamanıza vesile olacaktır.

1- Başvuru yaptığınız şirket sizinle ilk görüşmesini yoğunluk nedeniyle telefonla yapmak isteyebilir. O anda dikkat edilecek en önemli husus; asla bu görüş-meyi cep telefonu ile yapmamaktır. Müsait olmadı-ğınızı ve daha sonra sizin onları arayacağınızı beyan ederek sabit telefon ile bu görüşmeyi yapmak daha doğru olacaktır.2- Mülakat saatine asla geç kalmayın. Görüşme için bulunacağınız bina veya iş yerine başvuru yaptığınız pozisyonun niteliğine göre 15-30 dakika önce gidiniz. Yönetici pozisyonları için 30 dakika erken gitmek sizinle görüşme yapacak kişinin sekretaryası ile diyalog kurmanıza vesile olacak ve şirket ile ilgili bilgi sahibi olmanızı sağlayabilecektir.3- Telefon görüşmesinde ve binaya girdiğiniz andan görüşme yapacağınız mekana ulaşana kadar kapıdaki güvenlikten başlamak kaydıyla tüm şirket çalışanları-na güler yüzlü ve kibar davranmayı ihmal etmeyin. 4- Başvuru yaptığınız şirket ve pozisyon hakkında araştırma yapmadan asla görüşmeye gitmeyin.5- Sakın eski iş yerinizle alakalı kötü cümleler sarf etmeyin. Çünkü burada eski şirketiniz hakkında sarf edeceğiniz olumsuz görüşler, iş başvurusu yaptığınız şirkette işe alınıp daha sonra ayrıldığınızda aynı tip davranışta olabileceğinizi akla getirir ve mülakat baş-lamadan biter. Eski şirketinizden ayrılma nedenlerinizi sıralarken farklı bir sektörde çalışma arzusu, yeni iş yeni heyecan ve daha fazla sorumluluk alma arzusu gibi konulardan bahsetmek daha doğru olacaktır.6- Cep telefonunuzu açık unutmayın.7- CV’nizde asla boşluk bırakmayın, bu boşluklar mülakatta zorlanacağınız sorularla karşılaşmanıza sebep olacaktır. Eğer uzun süre işsiz kaldıysanız mülakatta o sürede kendiniz geliştirecek kurs ve seminerlere katıldığınızı ifade ediniz ve tabi ki bu kurs ve seminerlere katılınız .8- Kıyafetinizin iş görüşmesine uygun ve temiz olma-sına dikkat ediniz.9- Sorulan sorulara net ve anlaşılır cevaplar verin, sakın konuyu değiştirerek görüşmeciyi aldatmaya çalışmayın10- Sosyal medya sayfalarınızda işiniz ve özel haya-tınızla alakalı uygunsuz paylaşımlarınız olmasın.11- Referanslarınız başvuru yaptığınız iş ve sektörle

GMAHMUT ÇELİKMAKİNE YüKSEK MüH. MMG GENEL BAŞKAN YARDIMCISI

MAKALE


alakalı olsun. Aile üyelerini ve yüksek mev-kide kişileri tehdit gibi referans göstermek samimi olmayacak ve yeterli etkiyi yapma-yacaktır. Eğer yüksek mevkide tanıdıklarınız varsa bu işe ne ihtiyacınız var?12-Ağız ve diş sağlığınız görüşmeyi başla-madan bitirebilir aman dikkat !!!!

Mülakatta bazı anlar vardır ki tuzağa düşmek için en uygun yerlerdir. İşte tam mülakat bite-cekken görüşmeyi yapan kişi ‘şirketimiz ve başvuru yaptığınız pozisyon hakkında sizinde öğrenmek istediğiniz herhangi bir husus var mı’, sorusunu sorduğunda sizin için korku dolu dakikalar tekrar başlamış olabilir çünkü o andan itibaren harika geçen bir görüşmeyi berbat edebilirsiniz. İşte görüşme sonunda size böyle bir soru sorma fırsatı verildiğinde asla sorma-manız gereken sorulardan bir kaçı

-Sigara molası var mı? Ne kadar?-Mesai saat kaçta bitecek?-Hafta sonu çalışma var mı?-Öğle yemeği molası var mı, saat kaçta?

-Şirket arabası marka ve modeli?-Maaş zammı yılda kaç kez yapılmaktadır?-Makyaj serbest mi?-Kot pantolon giyebilir miyim?Veya fırsat dakikaları başlamış olabilir, kötü geçmiş bir görüşmeyi tekrar topar-layabileceğiniz bazı sorular ise aşağıda belirtilmiştir.-Şirketin hedefleri -Departmanda çalışacak arkadaşlara ait sorular-Çalışma prensipleri vb.

Sizi bu kadar zorlayacak, mülakatta çıkabilecek garanti sorular hakkında da kopya verelim de sürpriz goller yemenize mani olmuş olalım.

-Ne kadar süre içerisinde şirketimize katkı-nız olacaktır?-Bize diğer adaylarda farklı ne sunabilir-siniz?-Kendinizi bize anlatır mısınız?-Uzun dönemli bir kariyer planınız var mı?-Başvuru yaptığınız iş için ne çeşit farklı

metotlar düşünüyorsunuz?

-Başvuru yaptığınız pozisyonu bize tarif

eder misiniz, beklentileriniz nedir?

-Bizimle ne kadar çalışmayı hedefliyor-

sunuz?

-Ücret ve sosyal haklar beklentiniz ne

kadardır?

-Neden sizi işe alalım?

-Niçin bizim firmamız?

-Neden bu sektöre başvuru yaptınız?

Bu zorlu maratonu başarıyla bitirdiğinizde size

sunulan şartlar ne olursa olsun kabul etmeden

önce kendinize sormanız gereken bazı sorular

olduğunu da unutmayın. Hayata yeni atıldığınız

ve cebinizde yeteri kadar paranız dahi olmadığı

anda doğru ve mantıklı kararlar alabilmek zor-

dur. Ancak işte burada yapılacak doğru bir baş-

langıç, varacağınız hedefe daha kolay ve daha

kızlı ulaşmanızı sağlayabilecektir.

Başlangıçta ideallerinizi ve işin size yarınlar

adına katabileceklerini paradan önde düşünmek

zordur ancak gereklidir.

- İş yerinizle eviniz arasındaki mesafe?

- Şirket kültürü dünya görüşünüze uyu-

yor mu?

- Katkım fark edilebilecek mi?

- Teklif edilen görevin gereklerini tam

olarak yerine getirebilecek miyim?

- Bu şirketle anılmak yarınlar için benim

kariyerimde sıkıntı olabilir mi?

- Direkt bağlı çalışacağım amirim bana

yeni yetiler kazandırabilecek mi?

- Yeni işim zihinsel gelişimime katkı sağ-

layacak mı?

- Bu iş yerinde gelecek adına fırsatlar

var mı?

- Şirket çalışma tarzı benim iş yapma

tarzıma uyuyor mu?

- Kabul edeceğim pozisyon için yeterli

kaynakları alabilecek miyim?

- Eğer uzun soluklu olmayacak bir görev-

se kabul etmek için nedenim nedir?

- İşi kabul ettikten sonra potansiyel

sorunlar nelerdir?

Gördüğümüz gibi işe başvurmak, kabul süreçleri

atlatmak, sonunda yeni işimizi kabul etme aşa-

masında dahi sürekli sorgulayan bir yaklaşımda

olmak bize hayatın başlangıcında büyük bir

fırsattır. Zaman içerisinde hayat şartları ve ihti-

yaçlar bizi sorgulamadan bazı kararlar almak

zorunda bırakabilir. İyi bir başlangıç, başarılı yol

almaya ve hedefe varmaya araçtır.


SİNEMA AMORES PERROS

Hayatların, geçmiş ve geleceğin sentezinde, umutların, beklentilerin, cesaretin, çaresizliğin,

hataların, pişmanlıkların aşkı ve köpeği-dir bu film. Öyle bir filmdir ki bu film, değişik hayatlara, kendi çerçevelerinde büyüteç tutarak, bu hayatların birbirin-den bu kadar uzak olmasına rağmen bir o kadar da yakın olduğunu, empati ile harmanlayarak sunuyor bize. Yönetmen koltuğunda, dram konulu filmlerin usta-larından, Meksikalı yönetmen Alejandro González Inarritu oturuyor. Amores Perros aynı zamanda yönetmenin ilk uzun metraj filmi. Amores Perros’tan sonra 21 Grams (2003), Babel (2006) ve Biutiful (2010) gibi özgün ve sanatsal filmlere imza atmış olan yönetmenin, Meksika sinemasına katkısı büyük. Filmde Meksika’nın çeşitli sosyal statüle-rine sahip üç insanın kesişen hayatlarını izliyoruz. Yönetmen İnnaritu dramın gerçek yüzünü, insan hayatını ele ala-

rak sunuyor. Çok uzağa bakmamamızı, aksine, kendimizi sorgulamamızı istemiş olmalı. Bu yüzden El Chivo, Octavio, Valeria, Daniel, Susana ve Ramiro’nun gelişen olaylar çerçevesinde, kesişen yol-larında, kendimizi sadece izleyici olarak görmemiz çok zor. Olay örgüsünün çok başarılı işlendiği, tek bir dakikasında bile kopmadığımız, kopamadığımız bu filmde, tek bir unsurun çıkarılması bütün bu kesişen yolları apayrı bir kul-vara çekebilirdi. İnsana özgü tutkuların vücut bulduğu bu filmde, Octavio’nun hırsının ve aşkının ona yaptırdıklarını kimi zaman haklı, kimi zaman düşman-ca karşılıyoruz. El Chivo’nun gelecekte yapacaklarını merak edince, geçmişini bilmek istiyoruz. Fakat bu geçmiş tah-min ettiğimizden çok farklı çıkabilir. Susana’nın çaresizliğine üzülmeli miyiz, yoksa hatalarından ders çıkarmamasına sitem mi etmeliyiz? Peki ya Ramiro, o sıradan hayatının asil yoksulluğunda, ailesiyle beraber yaşayarak ölmektense,

TÜRKÇE İSMİ İLE “PARAMPARÇA AŞKLAR VE KÖPEKLER” ÜÇ ANA HİKAYEDEN OLUŞAN BİR DRAM FİLMİ. DOLAYISIYLA SEYİRCİYİ SIK-MADAN İZLENİLEBİLEN FİLMDE KENDİNİZ-DEN BİR ŞEYLER BULMAMANIZ DA ÇOK ZOR.

PERROS

gerçek bir ölümü hak etmemiş midir? Filmin genelinde kullanılan omuz kame-rası, izleyiciyi olayların içine çekerek, filmi daha realist bir çerçeveden izleme-mizi sağlıyor. Filmde dış ve iç çekimler eşit oranda kullanmış. Dış çekimlerde gün ışığının kullanılması gerçekçiliği art-tıran bir etken olmuş. Gerçek mekânlar, apartman daireleri ve dış çekimlerde de

AMORES

Çünkü bizler aslında kaybettiklerimiziz…


İnsana özgü tutkuların vücut bulduğu bu filmde, Octavio’nun hırsının ve aşkının ona yaptırdıklarını kimi zaman haklı, kimi zaman düşmanca karşılıyoruz.

sokaklar çok iyi kullanılmış. 2001 yılında 53 ödül toplayarak ödül rekortmeni olan dalında aday gösterildiği akademi ödülü-nü kazanamadı. Yönetmenimiz gelecekte

yapacağı başarılı filmlerin sinyallerini Amores Perros ile veriyor. Aşkların ve köpeklerin sonunun benzer olduğu bu film en güzel repliğiyle kendini açıklıyor:

KÜLTÜR SANAT


İstanbul'daki Ramazan etkinliklerinin başında gelen ve bu yıl 33'üncüsü gerçekleştirilecek

Türkiye Kitap ve Kültür Fuarı'na 180 yayınevi katılacak. Fuar, okur-yazar buluşmaları ve "Beyazıt Ramazan Sohbetleri" ile zenginleşecek. Vakıf Fuarcılık'tan yapılan açıklamaya göre, Kültür AŞ ve Türkiye Diyanet Vakfı işbirliğiyle düzenlenen fuar, 2010'dan bu yana Beyazıt Meydanı'nı mesken ediniyor. Meydana yayılan birimleriyle Ramazan boyunca İstanbul'un kültür hayatını zenginleştirecek fuar, 11.00 ile 24.00 saatleri arasında ziyaretçilere açık olacak.

İstanbul Beyazıt Meydanı'ndaki çadırda 173 stantta 180 yayınevinin katılımıyla gerçekleş-tirilecek fuarın Ankara ayağında ise Kocatepe Camisi avlusunda 56 stantta 85 yayınevinin kitapları sergilenecek. Sevilen yazarlarla okuyu-cusunu buluşturan birçok imza etkinliğinin yapı-lacağı fuar süresince Edebiyat Sanat ve Kültür Araştırmaları Derneği'nin katkılarıyla organize edilen "Beyazıt Ramazan Sohbetleri", Beyazıt Devlet Kütüphanesi Konferans Salonu'nda ziyaretçilere her gün sohbet dinleme imkanı sağlayacak.

Yeni bir araştırma, çok fazla televizyon izleyen yetişkinlerin erken yaşta ölme

riskinin daha fazla olduğunu gösterdi. Araş-tırmanın katılımcıları üniversiteden mezun olmuş ve 37 yaşlarında olan 13 bin 200 kişiden oluşuyordu. Katılımcılar sekiz yıl boyunca takip edildi ve 97 ölüm kaydedildi. Araştırma, günde 3 saat ve daha fazla televizyon izleyen yetişkinlerin ölüm riskinin, günde 1 saatten az izleyen yetişkinlere göre daha fazla olduğunu kaydetti. Buna ek olarak, araştırmacılar katılımcıların oturarak geçirdikleri zamanın –televizyon izlemek, bil-gisayar kullanmak, araba sürmek gibi- ölüm riskini arttırdığını belirtti

Sosyal paylaşım sitesi Twitter’ın kuru-cularından Biz Stone, Facebook’un

sahibi Mark Zuckerberg’in “birkaç yıl önce” Twitter’ı satın almak için 500 mil-yon dolar önerdiğini açıkladı. Sky News kanalına konuşan Stone, Evan William ile Twitter’ı kurdukları zaman siteyi satma fikirlerinin bulunmadığını söyledi. Facebook’un sahibi Mark Zuckerberg ile arasının pek iyi olmadığını belirten Stone “Henüz işe yeni başladıkları için” teklifi reddettiklerinin altını çizdi. Zuckerberg’ın çok ciddi biri olduğunu da ifade eden Stone “Şaka yapmayı seven biriyim. Zuc-kerberg ile görüşmemizde yaptığım esp-rilerde Facebook ekibinden kimsenin yüzü gülümsemiyordu” dedi.

BEYAZIT KİTAp FUARI BAŞLIYOR

çOK Tv İZLEMEK öLÜM SEBEBİ

FACEBOOK’TAN TwİTTER'A 500 MİLYON DOLAR

Balıkesir'in Erdek ilçesinde, Roma döne-mine ait lahit bulundu. Kyzikos Antik

Kenti'ne yakın bir bölgede çevresi kazılmış şekilde toprak altında bulunan lahit, vinç yardımıyla çıkarıldı. Roma dönemine ait yaklaşık 2 bin yıllık olduğu belirlenen lahit, Bandırma Müze Müdürlüğü ekiplerinin ince-lemesinin ardından Bandırma Müzesi bah-çesine getirildi. Müze çalışanlarınca temiz-lenen lahitin içinden, gözyaşı şişesi, seramik parçaları ve iskelet de çıktığı öğrenildi.

2000 YILLIK LAHİT BULUNDU


Kars'ta 1823 yılında yapılan ve kısa bir süre bitecek restorasyonun çalışmasının

ardından bölgenin ilk Harp Müzesi olarak hiz-met verecek Büyük Tabya'da çalışmalarda sona gelindi.Kültür ve Turizm Müdürü Hakan Doğanay, gazetecilere yaptığı açıklamada, savaş tab-yalarıyla ünlü bir kent olan Kars'ta 46 tabya bulunduğunu, Türkiye'de sayı bakımından ilk

sırada yer aldıklarını belirtti. Tabyaların şehrin savunması için yapılan askeri sığınma yerleri olduğunu ifade eden Doğanay, "Bu tabyalardan en büyüğü Büyük Tabya. Bu tabyaya yapılan kanlı savaşlar dolayısıyla da halk arasında 'Kanlı Tabya' da deniliyor. Burası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdür-lüğü tarafından Kars Harp Tarihi Müzesi olarak restore edilmeye başlandı" dedi

ABD’nin saygın dergisi TIME’ın Haziran bas-kısında ABD’de son 40 yıldır kronik boyutla-

ra varan kilo problemlerini düşük yağlı diyetlerin artırdığı ve yağ tüketiminin azalmasına bağlı olarak birçok sağlık probleminin de çoğaldığı belirtiliyor. Makaleye göre, doymuş yağ tüketimi-nin azaltıldığı 1980 ila 2012 yılları arasında Tip 2 diyabet vakaları ülkede yüzde 166 oranında arttı. Doymuş yağ oranı düşürülen ürünlerin çoğu bugün ciddi boyutlara ulaşan obezite ve diğer hastalıkların tetikleyicisi tatlandırıcılar, yağlar ve

bir takım kimyasallar gibi zararlı katkı maddeler içeriyor. Yine doymuş yağ tüketiminin azaltıl-masıyla ruh hastalıkları da tesadüf olmayacak ölçüde sık rastlanır oldu. Yağlanmada, karbonhid-ratların yağdan daha çok rol oynadığına dikkat çekiliyor. Zira vücuda girdikten sonra glikoza dönüşen karbonhidratlar kanda yükselen şeker oranının dengelenmesi için pankreasın daha çok çalışmasına yol açıyor. Bu da glikozun yağ olarak depolanmasına yol açıyor. Aşırı çalışan pankreas birçok hastalıkta rol oynuyor.

Toronto Üniversitesi’nde görevli bilim insanları, beynin sanattan zevk almak

için uygun olduğunu kanıtlayan bilimsel bir araştırma yaptı. Brain and Cognition der-gisinde yayımlanan makaleye göre sanat eserlerini izlemek, beynin çeşitli bölgelerini harekete geçiriyor. 2004 ile 2012 arasında, yedi ülkede yürütülen çalışmalara göre bey-nin zevk alma kısımlarını etkin hâle getiren sanat için uzmanlar şu ifadeyi kullanıyor: “İnsan beyni sanatı takdir etmek için çok uygun.” Yaşları 18 ile 59 arasında değişen 330 katılımcı üzerinde yapılan araştırmalar-da, katılımcılara daha önce görmedikleri tab-lolar gösterilmiş. Katılımcılar tabloları izler-ken, MRI çekimleriyle beyin olan aktivitelerini gözlemleyen bilim insanları, katılımcılardan gördükleri eserleri yorumlamalarını istedi. Tüm bu süreci gözlemleyen bilim insanları, insanların tabloları izlerken ve onlar hakkında yorum yaparken beynin performansının arttı-ğını ve aynı zamanda zevk aldığını gösteren hormonlar salgıladığını saptadı.

NASA tarafından geliştirilen New Horizons adlı yüksek çözünürlüklü gözlem kamerası,

Plüton’un en büyük uydusu olan Charon’daki okyanus kalıntılarını incelemeye hazırlanıyor. Kamera, uydu üzerindeki çatlakları inceleyerek Charon’da bir zamanlar yüzeyaltı bir okyanu-sun var olup olmadığı sorusuna ışık tutacak. -380 derece yüzey sıcaklığına sahip Plüton ve uyduları böyle bir keşfi kısmen imkansız kılsa

da biliminsanları Charon’da bir zamanlar deni-zin olmasının teorik olarak mümkün olduğunu belirtiyor.Uzmanlar diğer gezegen uyduları için de böyle bir ihtimalin olabileceğine işaret ediyor. Donmuş yüzeylere sahip Jüpiter’in Europa ve Satürn’ün Enceladus adlı uydularının da gelgit hareketlerine bağlı olarak önceden sıvı su bulundurmuş olabileceğine dikkat çekiliyor.

HARp TARİHİ MÜZESİ AçILIYOR

TIME DERGİSİNDEN TEREYAĞ öNERİSİ

SANAT MUTLU EDİYOR

pLÜTON UYDUSUNDA OKYANUS KALINTILARI BULUNDU


AKIL vE ERDEM

YAZARİBRAHİM KALINYAYINEVİKÜRE YAYINLARI

Bir tarafta sağlam ve derin kökleri olan ve böylece dünyada bir var-olma noktası ("merkezi") bulunan, diğer tarafta açık ufuk perspektifiyle dünyaya bakan ve yeni imkanlara kapı aralayan bir özne olmak müm-kün müdür? Bu soru, elinizdeki çalışmanın temel sorunsallarından birini oluşturuyor. Akıl ve Erdem, modernitenin ve aydınlanmanın temel iddialarını sorgularken, bunların Türkiye tecrübe-sinde tekabül ettiği yeri tespit etmeye çalışıyor ve mevcut ikilemlerin yerine "biz ve onlar" gibi yeni di-kotomiler inşa etmekten-se, moderniteyi de aşan bir varolma ve düşünüş biçiminin imkanlarını araştırıyor.

GIDA GÜvENLİĞİ YAZARSÜLEYMAN ERDOĞANYAYINEVİHAYAT YAYINLARI

İnsanların yaşamak, fiziki ve ruhi gelişimlerini sağla-mak için yeterli miktarda gıdayı alabilmeleri ve bu gıdaların sağlık yönünden güvenli olması insan hakla-rının esasını oluşturmakta-dır. Devlet vatandaşımızın can güvenliğini sağlamak-tan sorumludur. Yiyecek kirliliği, bozuk gıdalar, gıda zehirlenmeleri can gü-venliğini tehdit etmektedir. Bu kitap bu ve buna benzer birçok konunun üzerinde durmaya çalışmaktayız.

çALINMIŞ HASAT - KÜRESEL GIDA SOYGUNU-

YAZARVANDANA SHIVAYAYINEVİBGST

Dünyaca ünlü ekolojist, araştırmacı ve aktivist Van-dana Shiva, Dünya Ticaret Örgütü ve uluslararası tekellerin dünya tarımına egemen olmaya çalıştığı günümüzde, dünya nüfu-sunun yüzde 70’ini teşkil eden küçük çiftçi ve yerel cemaatlerin yaşamsal so-runlarını, endüstriyel tarım uygulamaları nedeniyle uğ-radıkları muazzam kayıpla-rı kendi ülkesi Hindistan ve Asya tarımına ait örneklerle anlatıyor. Genetiği değişti-rilmiş organizmalar, yaşam üzerindeki patentler, deli danalar ve endüstriyel su kültürleri üzerine çeşitli bölümler içeren bu kitap, gen mühendisliği ve ticari tarım hakkındaki tartışma-lar için geniş bir perspektif sağlayan zengin ve özenle seçilmiş veriler içeriyor.

KİTAPLIK

TÜRKİYE’NİN ANTİK KENTLERİ

YAZARYAŞAR YILMAZYAYINEVİYEM YAYINLARI

Anadolu MÖ 9600 yılına tarihlenen, dünyada keş-fedilmiş en eski yapıyı Gö-bekli Tepe'de, Hattilere ve Hititlere ait MÖ 2000'ler-den kalma antik kentleri Orta Anadolu'da, ilkçağın ünlü antik kentlerini de Ege sahillerinde barındırır. Tarihi kişiliklerine, sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi vb. temel özelliklerine değiniliyor. Antik kentler, kısa süreli yolculuklarla birbirine bağlanabilecek bir ulaşım düzenine ve topoğrafyaya uyarak, sekiz bölgede alfabetik olarak sıralanıyor. "Marmara" bölgesi ile başlayan kitapta, Ege bölgesi "Ege", "İç Ege", "Güneybatı Ege"; Akdeniz bölgesi ise "Batı Akdeniz", "Orta Akdeniz", "Doğu Ak-deniz" olarak üçer bölüme ayrılırken, "İç Anadolu-Batı Karadeniz" ise sekizinci bölgeyi oluşturuyor.


FOTOğRAF: OSMAN ARI

DamavEnD DaĞI / İRanOBJEKTİFİN GÖZÜNDEN MÜHENDİSİN GÖRDÜĞÜ


AJANDA

TARIMTECH 2014Tarım ve Sulama Teknolojileri FuarıSektör: TarımŞehir: Çorlu, Orion AVMFuar Tarihleri: 06.08.2014 – 10.08.2014Web: www.renklyfuar.com EXpO TUNNEL TURKEY Tünel Yapım Teknolojileri FuarıSektör: Yapı, İnşaatŞehir: İFM YeşilköyFuar Tarihleri: 28.08.2014 – 31.08.2014Web: www.demosfuar.com.tr

NO DIG EXpO TURKEY Altyapı Teknolojileri FuarıSektör: Yapı, İnşaatŞehir: İFM YeşilköyFuar Tarihleri: 28.08.2014 – 31.08.2014Web: www.demosfuar.com.tr

CNR GIDA 2014 Gıda, Ekipman ve Makine FuarıSektör: GıdaŞehir: İFM YeşilköyFuar Tarihleri: 04.09.2014 – 07.09.2014Web: www.cnrgidafuari.com

CeBIT Bilgi ve İletişim Teknolojileri FuarıSektör: BilgisayarŞehir: İFM YeşilköyFuar Tarihleri: 11.09.2014 – 14.09.2014Web: www.cebitbilisim.com

GIDA - TEK 2014 Gıda ve İçecek FuarıSektör: GıdaŞehir: TUYAP- İstanbulFuar Tarihleri: 18.09.2014 – 21.09.2014Web: www.tuyap.com.tr

AIREX Sivil Havacılık ve Havacılık Ekipmanları FuarıSektör: HavacılıkŞehir: Atatürk HavalimanıFuar Tarihleri: 25.09.2014 – 28.09.2014Web: www.istanbulairshow.com

INTERMOB 2014Ahşap Malzemeler ve Aksesuarlar FuarıSektör: MobilyaŞehir: TUYAP, İstanbulFuar Tarihleri: 27.09.2014 – 01.10.2014Web: www.tuyap.com.tr

çORL

U TA

RIMTE

CH, T

ARIM

vE SU

LAMA

TEKN

OLOj

İLERİ

FUAR

I


ÇİZGİ YORUM YAKUP GÜLER

Geleceğin Konteyneri

Yeni Nesil Konteyner8 Üstün Özellik

444 20 35

Genel MüdürlükOrta Mah. Keban Sok. No:4 Orhanlı-Tuzla/İSTANBULTel: (0216) 392 20 45 Faks: (0216) 304 06 86www.karmod.com • [email protected]

Daha Genişi Yok! %100 Dökme YükEbat Sınırı Yok!

En Pratik Kurulum %60 Daha Fazla Isı Yalıtımı

Defalarca Kullanım %100 Dönüşümlü %35 Daha Az Karbon Salınımı

BoyadaOtomotiv Teknolojisi

Full demonte vidalı sistemle pratik kurulum ve proje sonrası kolay paketleme.

MMG_yeni_nesil_ilan.indd 1 6/19/14 12:17 PM

Education

İklim Değişikliği ve Gıda Güvencesi