KALITE GÜVENCESI VE STANDARTLARI DERS NOTLARI_2

qwertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq KALTE GVENCES wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq VE STANDARTLARI wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq DERSNOTLARI wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq [Yrd. Do. Dr. Grcan SAMTA] wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq II wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq wertyuiopgasdfghjklsizxcvbnmq2010

2 (BLM-2) 2. KALTE 2.1. Kalite Kavram Kalite artk iletmelerin varlklarn srdrebilmelerinin, byyp gelimelerinin temel koulu olarak grlmektedir. Bu anlay Bugnn kalitesi, yarnn gvencesidir. ya da "Kaliteyi tevik etmek, gelecei gvenceye almaktr. gibi zdeyilerle arpc bir ekilde ifade edilmektedir. Kalitenin bir kavram olarak ortaya kmas 19. yzyla rastlar. Ancak bu dnemden sonradr ki reticiler kalite bilinciyle, rnlerine kendi markalarn vurmaktan gurur duymaya balamlardr. 19. yzylda modern endstriyel sistem dodu. ABD'de Frederick Taylor, i planlamasn iilerin ve nezaretilerin elinden alp endstri mhendisliine vererek bilimsel ynetimin ncln yapt. 20. yzyln balarnda Henry Ford, Ford Motor irketi'nin imalat ortamnda hareketli montaj hattn kullanmaya balad. Montaj hatt retimi ile karmak operasyonlar sadeletirildi ve dk maliyette yksek kaliteli rnlerin imali gerekleti. Bu srecin bir sonucu olarak imalatn sonunda kt rnler iyi rnlerden ayrlmaya baland. retim sorumlularnn ncelii rn kalitesi deil, imal edilen rn says idi. Yneticiler rn taleplerini karlayamadklarnda ilerini kaybediliyorlar, yetersiz kaliteli retimde ise yalnzca knanyordu. letmelerin st ynetimleri bu sistemde kalitenin zarar grdnn farkna vard ve "muayene eflii" kadrosu istihdam edilmeye baland. 1920 ve 1940 yllar arasnda endstriyel teknoloji hzl bir ekilde deiti. Kalite kontroln oluturulan Muayene Mhendislii Blm yrtmeye balad. Kalite gvence terimini ilk olarak kullanan Edvvards'a gre kalite, ynetimin sorumluluunda olmaldr. Kalite iletmenin btn organizasyonel blmlerinin (tasarm, mhendislik, retim planlama, retim, satn alma, sat, personel v.b.) planl ve birbirine bal almalar ile oluur. Bu yaklam organizasyon emasnda iletmedeki dier mdrler dzeyinde bir kalite kontrol mdrnn atanmas anlamna gelir. 1924 ylnda bir matematiki olan Walter Shewhart, seri retim ortamnda kalitenin ekonomik olarak kontrol iin bir yntem olan statistiksel Kalite Kontrol (KK) kavramn gndeme getirdi. II. Dnya Sava kalite teknolojisinin gelimesini hzlandrd. rn kalitesinin iyiletirilmesi gereklilii kalite kontrol konusundaki almalarn artmasna ve bilginin daha ok paylalmasna yol at. 1946 ylnda Amerikan Kalite Kontrol Dernei oluturuldu ve Bakanlna George Edwards seildi. letmeler belgelendirme programlan balattlar. Ancak II. Dnya Sava balaynca kalite kontrolne olan ilgi yitirilmeye baland. Kurulularn ou, kalite kontrol yalnzca sava iin gerekli olarak algladklar iin, bu konuda yaplacak almalar gereksiz buluyordu. George Edvvards ile alm olan W. Edvvards DEMNG, Japon Bilim Adamlar ve Mhendisleri Birlii tarafndan nde gelen i adamlarna konferans vermek zere Japonya'ya davet edildi. adamlarnn amac sava sonras, Japonya'y yeniden imar etmek, d pazarlara girmek ve dk kaliteli rnlerin iyiletirilmesi iin yntemler gelitirebilmekti. Deming, Japonlar kendi gelitirdii yntemleri uygulamalar durumunda dnyada kalite devrimi yapabileceklerine inandrd. adamlar Deming'in retilerini uyguladlar. Bu arada Japon bilim adam Kaoru Ishikavva, srekli iyiletirmede kullanlan baz teknikleri gelitirdi. Japonlar tm bu yeni teknikleri kullanarak bir yandan da teknolojilerini gelitirerek kalitelerini, verimliliklerini ve rekabet glerini srekli olarak iyiletirdiler ve glendirdiler.

CYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M

YO

3 Srekli iyiletirmede kullanlan teknikler, gnmzde gelimi ve gelimekte olan lkelerde yaygn bir ekilde kullanlmaya balanmtr. 1951 ylnda Armand V. Feigenbaum Toplam Kalite Kontrol adl kitabn yaynlad. Feigenbaum kalite kontrol iletmenin tasarmndan sat ve sonrasna kadar olan btn fonksiyonlarna yayd. O zamana kadar kalite ile ilgili almalar nlemeye deil, dzeltici almalard. 1960'l yllarn sonlarna doru Amerika'da otellerde, bankalarda ve kamu kurulularnda Hizmet Sektrnde Kalite Gvencesi uygulamalar balatld. D rekabet 1970'li yllarda Amerikan irketlerini tehdit edilmeye baland. zellikle otomobil ve beyaz eyada Japon" kalitesi stnln kantlamt. Tketicilerin kalite ile giderek artan bir ekilde ilgilenmeleri ve d rekabet Amerikan irketlerinin kaliteye daha fazla nem vermelerine yol at. 80'li yllarn balarnda kalite, kurulularn tm fonksiyonlarna girmeye balad. letmeler sadece imalata deil, sistemin btnne odaklanmaya balad. Kurulularda yarn da hala var olabilmek iin srekli iyiletirme abalarnn gereklilii ve nemi anlalmt. 2.2. Tanmlar ve Temel Kavramlar

Kalite, zellikle evremizdeki tketim mallan asndan, mkemmeliyet derecesi anlamnda kullanlr. ou kez, lks ile arm yapan biimde anlr Bu bak ile bir rn iin kaliteli veya kalitesiz yargsna varmak kalite kavramna uymamaktadr. Halbuki aada aklanaca zere kalite bir lttr ve rnn alcnn beklentilerini ne lde cevaplad ile orantldr (Otomobil ve Yemek rnei). Herkesin genel olarak uzlaaca bir kalite tanm yaplmas neredeyse imkanszdr. Deiik kalite tanmlarnn yaplmas kalitenin ok boyutlu olmasndan kaynaklanmaktadr. Konu ile ilgili aratrmaclar ve eitli kurulular tarafndan kalite aadaki gibi farkl ekillerde tanmlanmaktadr: Bir rn veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyalar karlama kabiliyetine dayanan zelliklerinin toplamdr (TS 9005-ISO 8402) . Bir maln ya da hizmetin tketicinin isteklerine uygunluk derecesidir (Avrupa Kalite Kontrol Organizasyonu -EOQC) Kalite; bir mal ya da hizmetin belirli bir gereklilii karlayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerinin tmdr. Kalite; rn ya da hizmeti ekonomik bir yoldan reten ve tketici isteklerine yant veren bir retim sistemidir. Kalite; kullanlmakta olan bir rnn veya hizmetin mterinin beklentilerine yant verebilmesini salayan pazarlanabilir, retim ve bakm karakteristiklerinin toplamdr. Kalite; en ekonomik ve en kullanl biimde tketiciyi srekli tatmin eden kaliteli rn gelitirmek, tasarmn yapmak, retmek, kalite kontrol uygulamak ve sat sonras hizmetleri vermektir. Kalite; bir rnn gerekliliklere uygunluk derecesidir. Kalite; amaca ve kullanma uygunluktur. Kalite, kusursuzluk arayna sistemli bir yaklamdr. Kalite birok kiinin sand gibi, lks ile arm yapan bir kavram deildir. Kalite, alcya bir rn veya hizmet sonucu sunulan niteliklerin toplamdr. Kalite, tatmin edici bir retimin en dk maliyetle ve tketicilerin ihtiyalarn hemen giderebilme yeteneidir.


M

YO

4 Sonu olarak kaliteyi; stenilen artlara, ilk defasnda, zamannda ve her defasnda uymaktr. eklinde zetleyebiliriz. Tanmlardan da anlalabilecei gibi tketicilerin gereksinimlerini hem belirgin hem de gizli bir ekilde ifade etmeleri mmkndr. Bu nedenle, artk kaliteyi yakalamak, tketicilerin gizli kalm beklentilerine uygunluk salamakla mmkn olacaktr. Dolaysyla, bu tanmlara gre kaliteyi biraz daha aarsak; 1. Kalite bir nlemdir: Sorunlar ortaya kmadan nce zmlerini oluturur. rn ve hizmetlerin yapsna tasarm yoluyla stnlk ve kusursuzluk katar. Bu ekilde kusur olumadan engellenir. 2. Kalite, mterinin memnuniyetidir: rn ve hizmetlerin ne kadar iyi olduu konusundaki son karar ile ilgili memnunluktur. 3. Kalite verimliliktir: lerini yapabilmek iin gerekli eitimden geen, ihtiya duyduu ara-gere ve talimatlarla desteklenen personel almalarnn sonucudur. 4. Kalite esnekliktir: Talepleri karlamak iin deimeyi gze almak ve bu konuda istekli olmaktr. Yeni bululara ak ve onlar destekleyen ynetim, kalitenin ilk adm olmaktr. 5. Kalite etkili olmaktr: leri abuk ve doru olarak yapmaktr. Kalite bir programa uymaktr. leri zamannda yapmak, mterinin istedii zamanda ona isteklerine uygun rn sunmaktr. 6. Kalite bir sretir: Sregelen bir gelimeyi kapsar. Her zaman iyiletirme dncesinin hakim olduu ortamdr. 7. Kalite bir yatrmdr: Uzun dnemde bir ii ilk defada doru olarak yapmak, hatay sonradan dzeltmekten daha ucuzdur. 2.2.1. Kalite kavramlar

1. rn: Mterinin isteidir. 2. Proses (Sre): Girdileri ktlara dntren, birbirleriyle ilikili veya birbirini etkileyen faaliyetler. 3. art : Belirtilen ihtiya veya beklentiler. 4. Derece : rnler, sreler veya sistemler ile ilgili deiik kalite artlarna verilen snflandrmadr. 5. Mteri : Bir rn alan organizasyon veya kii. 6. Mteri Memnuniyeti: Mterinin, mteri artlarnn karlanma derecesi hakkndaki fikri. 7. Verimlilik: Kullanlan kaynak ve ulalan sonu arasndaki iliki. 8. Sistem : Birbiriyle ilikili elemanlar seti. 9. Ynetim Sistemi : Politika ve hedefleri oluturmak ve hedeflere ulamak iin sistemdir. 10. Kalite Ynetim Sistemi: Kalite ile ilgili olarak kuruluu ynlendiren ve kontrol altnda tutan ynetim sistemidir. 11. Kalite Politikas : st ynetim tarafndan kalite ile ilgili olarak belirlenen kuruluun ama ve yndr. 12. Kalite Hedefi: Kalite ile ilgili olarak ulalmak istenenlerdir. 13. Ynetim: Bir kuruluu ynlendiren ve kontrol altnda tutan faaliyetlerdir. 14. st Ynetim: Kuruluu en st dzeyde ynlendiren ve kontrol altnda tutan kii veya gruptur. 15. Kalite Ynetimi: Kuruluu kalite ile ilgili olarak ynlendirme ve kontrol iin yrtt tm faaliyetlerdir.


M

YO

5 16. Kalite Planlamas: Kalite ynetiminin, kalite hedeflerinin belirlenmesine ve bu hedeflere ulalmas iin gerekli operasyonel srelerin ve gerekli kaynaklarn saptanmasna ynelik ksmdr. 17. Kalite Kontrol: Kalite isteklerini salamak iin kullanlan uygulama teknikleri ve faaliyetleridir. 18. Kalite Gvencesi: Kalite ynetiminin, kalite artlarnn karlanaca konusunda gvence salamaya ynelik ksmdr. 19. Kalite Gelitirme: Kalite ynetiminin, kalite artlarn karlama yeteneinin artrlmasna ynelik ksmdr. 20. Srekli yiletirme: artlarn karlanma yeteneinin artrma faaliyetlerinin tekrarlann asdr. 21. Toplam Kalite Ynetimi: Mterinin mevcut ve gelecekteki beklentilerinin tam ve ekonomik olarak ve zamannda karlanmas iin alanlarn katlm ile tm faaliyetlerin srekli gelitirilmesini ve iyiletirilmesini ngren bir ynetim anlaydr. Gelien sre ierisinde yeni kalite kavramlar olumutur. Kalite kavramlarn biraz daha aarsak, birbiri arasndaki ilikinin birbirini kapsayacak ekilde aadaki tabloyu oluturduunu grrz. 2.3. Kalite Yaklamlar

2.3.1. nleyici sistem yaklam

Hatalar ortaya kmadan nlenmeye alldndan kalitede gelime ve iyileme salanmaktadr ve sonuta, pazara girme sreci daha hzl olmaktadr. Bunun iin: Mteri isteklerinin tespiti Tasarm ve gelitirme faaliyetleri Proses kontrol Pazarlama ve sat incelenmelidir. 2.3.2. Dzeltici sistem yaklam


M Mteri istekleri analizi Dzeltici faaliyet Proses kontrol Pazarlama ve sat incelenmelidir. Maliyet ve zamandan tasarruf Azalm iadeler Daha az servis bakm giderleri Kaynaklarn en uygun ekilde kullanm Pazar paynn artmas Ynetim kolayl Salkl bilgi ak

Hatay ortadan kaldrmak iin mteri ikayetinin analizi veya hatalarn yakalanmas beklendiinden daha yava tepki verir. Bunun iin:

Etkin Kalite Gvencesi Sistemi Uygulamann Yararlar unlardr:

YO

6 2.4. Kalite Maliyetleri Kalite maliyetleri kalitenin lsdr. Kalite ynetiminin yerleebilmesi, uygulanabilmesi ve srekli klnabilmesi iin kalitedeki gelimelerin llmesi ve ak bir ekilde raporlanmas gerekir. Kalitedeki gelime ve deimeyi gsteren en iyi kstas, kalite maliyetleridir. Baka deyile, kuruluun kalite hedeflerine ulap ulamadnn somut lsn elde etmek iin kalite maliyetlerinin hem tutar ve hem de miktar olarak bilinmesi gerekir. letmeler iin maliyetli olan kaliteli mal ve hizmet retmek deil, kalitesiz ya da dk kaliteli mal ve hizmet retmektir. Kalite maliyetleri uygunluk kalitesi ile ilgilidir. Uygunluk kalitesi, belli bir rnn kendi tasarm zelliklerini karlama derecesidir. Tasarm kalitesi ne olursa olsun, herhangi bir rn mteri kullanmna uygun gelecek yksek bir uygunluk kalitesine sahip olmaldr. Uygunluk kalitesini salamak, uygunluk kalitesinden sapmalar nlemek, mal ve hizmetleri belirlenen standartlara uygun bir ekilde retmek amacyla yrtlen faaliyetler nedeniyle ortaya kan giderlere kalite giderleri denir. Dier bir ifade ile verimli, etkin ve tketicilerin ihtiyalarn karlayabilme zelliklerine sahip mal ve hizmetlerin retilmesini salamak veya kaliteyi retmek amacyla yaplan yatrmlar nedeniyle maruz kalnan giderler, kalite maliyetlerini oluturmaktadr. Kukusuz her ticari iletme dier amalan yannda daha fazla KAR elde etmektir. Bunun iin klasik yaklamda retici aadaki hesap ile sat fiyatn belirlemekteydi. Sat Fiyat = Maliyet + Kar

Ancak gnmzn gmrk duvarlarnn kalkt, iletiim ve ulamn ok kolaylat sk rekabet ortam ierisinde bu yaklamla piyasada var olmak mmkn deildir. Bunun yerine artk reticiler aada verilen Uluslararas Rekabet Yaklam ile var olmak zorundadrlar.


M

Kar = Pazardaki Fiyat - Maliyet

Kalite kavramnn, rne yaplan bir katk olarak deerlendirildii dnemlerde, kaliteyi artrmak iin yaplan faaliyetler gnmz anlayna gre maliyetlerde gerekten bir art unsuru idi. yle ki, r kalitesinin ykseltilmesi, kalite maliyetinin artrlmas ile mmkn olabilirdi. Oysa son yllarda kalitenin, retim sreci iinde gerekletirilebileceinin ve kalite kontrolnn de bu hedefe ulamak iin retim sistemlerinin her aamasnda srdrlen faaliyetlerin bir btn olduunun anlalmasndan sonra, kalite maliyetlerine ilikin grlerde deimitir. Yeni ekli ile kalite kontrol, retim sistemlerinin entegre bir paras olarak kalitesiz retimi nlemek grevini yerine getirmekte ve artk kaliteyi artrma maliyetlerinden deil de, kalitesizliin maliyetinden sz edilmektedir. Kalite Maliyeti; "meydana gelebilecek hatalar nlemek amacyla yrtlen faaliyetler, planl kalite muayeneleri ve mamuln retim esnasnda veya mteriye teslimden sonra grlen hatalarn sonucunda ortaya kan maliyetler" olarak tarif edilmektedir. Dier bir yaklamla kalitesizliin maliyetidir. Endstride kalitesizliin gncel maliyetini tahmin etmek ve bylece ekonomik sonularn ortaya koyarak iletme ynetimlerinin karar organlarna k tutmak amacyla sanayilemi baz lkelerde yaplan aratrmalar, iletmelerde kalitesizliin maliyetinin, bu iletmelerin net satlarnn % 8-10' u, katma deerinin ise % 15-18'i olduunu ortaya koymutur. Kalitenin neminin reticiler ve tketiciler tarafndan anlalmas, reticilere giderek artan rekabet koullan iinde pazarda stnlk salamann yan sra hammadde ve enerji kaynaklarnn daha rasyonel kullanmn salayacaktr.

YO

7 2.4.1. Kalite maliyetleri ve lme yntemleri 1. nleme deerlendirme baarszlk yntemi nleme maliyetleri: Bu maliyetler tasarm, uygulama ve toplam kalite ynetimi sisteminin devam ile ilikilidir. nleme maliyetleri gerek uygulamalardan nce planlanr ve bu maliyetlere gerek uygulamalardan nce maruz kalnr. Dier bir ifadeyle nleme maliyetleri, mal ya da hizmetlerin tketici isteklerine uygunsuzluunu nlemek iin iin banda yaplan n almalar ve tasarlanm tm faaliyetlerin giderleridir. Deerlendirme maliyetleri: stenilen kalitenin gerekletirilmesini salamak amacyla, kalite zelliklerinin lm ve kontrolleriyle ilgili giderlerdir. Yani, deerlendirme maliyetleri kalite ihtiyalarnn tasarm aamasnda yaplan kaliteye uygunluk derecesini garantiye alma amac iin mamul ncesi girdilerin kontrol, test edilmesi, muayenesi, yeniden gzden geirme ve deerleme almalar faaliyetleri iin yaplan giderleri ihtiva eder. Deerlemenin ne zaman, ne ekilde ve hangi noktada yaplaca, aksaklklarn olumasna meydan verilmemesinin salayaca kazan ile yaplan deerleme almalar nedeniyle meydana gelen giderlere baldr. En iyi ekilde lme ve deerlemenin salanamamas halinde, deerleme maliyetleri daima fazla olacaktr. baarszlk maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanan kalite standartlarna ulamak iin ile ilgili baarszlklar olutuunda meydana gelir ve mteriye ulamadan nce ortaya kar. D baarszlk maliyetleri: Bu maliyetler tasarlanan kalite standartlarna ularken, rn ya da servislerde baarszlklar olduunda ortaya kar fakat mteriye ulamadan nce ortaya kmaz. Toplam kalite maliyetini hesaplamak iin, kalite maliyet elementleri nleme, deerlendirme, i baarszlk ve d baarszlk maliyetleri kategorileri altnda tanmlanmaldr. Bu snflandrma altnda kalite maliyetleri elementlerinin bir listesi tanmlanmtr. Bu listeler kalite maliyetleme de bir klavuz olarak i grrler. ou element bir endstri veya firmaya zg iken, bu listedeki ou element zel bir endstri ile balantl deildir. Tipik baz kalite maliyeti elementleri izelge 2.1 de gsterilmektedir.


M

YO

8 izelge 2.1. Kalite maliyet elementleri Kategoriler Kalite Maliyet ElementleriKalite kontrol ve proses kontrol mhendislii Tasarm ve gelitirme kontrol ekipmanlar Kalite planlamas Kalite retim ekipmanlar bakm ve kalibrasyonu Tedariki kalite gvencesi Eitim Ynetim, denetim, gelitirme Laboratuar kabul testi Muayene ve test Prosesteki muayene (denetleyicisiz) Muayene ve test plan Muayene ve test materyalleri rn kalite denetimleri Test ve muayene verilerinin yeniden incelenmesi Yerinde performans testi sel test ve tahliye Malzeme ve yedek paralarn deerlendirilmesi Veri ileme, muayene ve test raporlar Artklar Yeniden alma ve tamir Sorun giderme ve hata analizi Yeniden denetleme ve test etme Artklar ve tekrar alma: tedariki hatalar Ruhsat ve izin deiiklii ikayetler rn hizmet, sorumluluk rnlerin iadesi ade edilen maln tamiri Garanti yenileme Mteri sadakati kayb Sat kayb

nleme

baarszlk

D baarszlk


M2. Proses maliyet yntemi 3. Faaliyet tabanl maliyetleme yntemi

nleme deerlendirme baarszlk ynteminde kalite maliyet elementlerinin tanmlanmas, keyfi bir uygulama olarak grlr. TKY deki proses iyiletirme felsefesi altnda, analizciler keyfi olarak tanmlanm kalite maliyetinden ziyade her bir prosesin maliyeti zerinde nemle durabilir, bu durumda proses maliyet yaklam nerilir. Bu, proses maliyeti lm ve tasarrufun nemini kabul eder. Proses maliyeti, zel bir proses iin uygunluk ve uygunsuzluk maliyetlerinin toplamdr. Uygunluk maliyeti gerekli standartlar iin rn ya da hizmetleri salayan gerek proses maliyetidir. Uygunsuzluk maliyeti, gerekli standartlarla ilememi bir proses ile balantl baarszlk maliyetidir. Proses maliyet yntemi, bir organizasyondaki her proses iin gelitirilebilir. Faaliyetler uygunluk ya da uygunsuzluk maliyetleri olarak ayrlr ve her bir aamadaki kalite maliyetleri hesaplanr veya tahmin edilir. Sonu olarak, srasyla uygunsuzluk maliyeti ve ar uygunluk maliyetini azaltmak iin prosesi yeniden tasarlama ve nleme faaliyetlerine yatrm yaparak, proses iyiletirme iin anahtar alanlar tanmlanr ve gelitirilir.

Faaliyet tabanl maliyetleme, endirekt giderlerin/ genel retim gderlerinin rn ve hizmetlere datlmasnda kullanlan son derece faydal, alternatif bir yntemdir. rnlerden ziyade

YO

Deerlendirme

9 faaliyetlere odakl olan faaliyet tabanl maliyetleme yntemi, geleneksel maliyetleme yntemlerinin kullanmndan kaynaklanan hatalar nlemeye yardmc olan ve daha doru bilgi salayan bir yntemdir. Faaliyet tabanl maliyetleme yntemi sisteminin temel ilkesi, bir organizasyonun faaliyetlerini tanmlamak ve her bir faaliyetin maliyetini ve sonra faaliyetlerin tketimine dayal rn maliyetlerini hesaplamaktr. Bu nedenle rn maliyetlerinin doruluu, faaliyet maliyetlerine ve maliyet etkeni miktarna baldr. Bu ilkeye bal olarak faaliyet tabanl maliyetleme yntemi sisteminin tasarm farkl admlar gerektirir. Tasarm sreci, faaliyet tabanl maliyetleme yntemi sisteminin amalarnn tanmlanmas ile balar ve uygulanmas ile son bulur. Faaliyet tabanl maliyetle yntemi iletmelere ve yneticilere rnn birim maliyetini hesaplamann tesinde birim maliyeti ortaya karan srelerle ilgili bilgileri salar. Yntemin kendisi maliyetler ile getirileri iletme sreleri ile ilikilendiren bir sretir.

1. 2. 3. 4.

Bir organizasyonda meydana gelen temel faaliyetlerin tanmlanmas Her bir faaliyet iin bir maliyet havuzu/maliyet merkezi oluturulmas Her bir ana faaliyet iin maliyet etkenlerinin belirlenmesi rnlerin faaliyet taleplerine gre, faaliyet maliyetlerinin rnlere datlmas

C1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.Yrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M2.4.2. Kalitesizlik maliyetleri

lk aama organizasyondaki temel faaliyetlerin tanmlanmasdr. Makine ile ilikili faaliyetler, direkt iilikle ilikili faaliyetler ve sipari verme, alma, malzeme tama, blmlerin idaresi, retim programlama, paketleme ve sevk etme gibi baz destek faaliyetleri, faaliyet rnekleridir. kinci aama her bir faaliyet iin bir maliyet merkezi (maliyet havuzu) oluturulmasn gerektirir. rnein btn kurmalarn toplam maliyeti, kurmaya ilikin maliyetler iin bir maliyet merkezi oluturabilir. nc aama, zel bir faaliyetin maliyetini etkileyen faktrleri tanmlamaktr. Maliyet etkeni terimi, faaliyet maliyetlerinin nemli belirleyicileri olan olaylar tasvir etmek iin kullanlr. rnein, retim planlama maliyetleri, her bir rnn oluturduu retim faaliyetleri says tarafndan belirleniyorsa, kurma yerletirme says retim planlama iin maliyet etkenini temsil edebilir.

Son rn kalitesinin %100 garantisinin mmkn olmad durumlarda ortaya kan maliyettir. Kaliteli rn veya hizmet retmek iin katlanlmas gereken kalite maliyetlerinden kandktan sonra karlalan maliyetlerdir. ok byk bir ounlukla iletmelerin yok olmalarna sebep olur. Kalitesizlik maliyetlerinin sonular unlardr; letme prestij kaybeder. Mteri memnuniyeti azalr Mteri gveni azalr Mteri ikayetleri artar letmenin pazar pay azalr letme maddi ve manevi tazminatlar demek zorunda kalabilir. letme artan maliyet ve azalan mteriler neticesinde yok olur.

YO

Faaliyet tabanl maliyetleme sisteminin tasarm aadaki aamalardan olumaktadr;

10 2.5. Kalite Kavramna Deiik Yaklamlar Kalite kontrolnn balangcn, endstri devriminden sonra, kk atlyelerin fabrikalar haline dnd ve pazar ekonomisinin temellerinin atld 1920'lere gtrmek mmkndr. Bu yllardan sonra kalite kontrol, sre kontrol ynnde gelimeye balam ve kalite nderleri yetimi ve bunlar zellikle Japonya'nn geliimine nemli katklar salamlardr. 2.5.1. Deming kalite yaklamJaponlarn kalite atlm konusunda etkili bir isim olan W, Edwards Deming, bir grup uzmanla birlikte Shewhart istatistik tekniklerini sava malzemesi sanayinde alan mhendislere reten Amerikal bir istatistik uzmandr. Deming, kalitenin isletmelerin tabannda deil, st dzey yetkililerin ofislerinde kararlatrldn; oysa kendisinin o ana dek yatrmlardan sorumlu st dzey yneticilere hibir ey retemediini, sadece mhendisleri eittiini fark etmitir. Deming, kaliteyi son rnn denetimi olarak alglamann hatal olduunu ileri srmtr. Yani, kalitenin muayene ile deil, kaliteli rnler retecek sistemler kurmakla salanabileceini savunmu, mteri ihtiyalarn karlayabilmek ve rekabette stnlk salayabilmek iin rn/hizmet ve srelerin srekli iyiletirilmesi gerektiini ileri srmtr. Deming ayrca, kalite ve sre denetiminin alanlar tarafndan yerine getirilmesi gerektiini ileri srm, sorunlar iin sorumlu aramann doru olmadn vurgulam ve kalitenin iyiletirilmesi sorumluluunu yneticiye yklemitir. Deming'e gre verimsizliin, hatal retimin ve dk kalitenin nedeni genellikle sistemdir; sistem zerinde iyiletirici almalar yapmak, yneticinin sorumluluundadr ve iletmede alan bir kiinin hibir ekilde retim srecinin retebilecei kalite dzeyinin zerine kabilmesi mmkn deildir. Deming bu grlerini Yedi lmcl Hastalk basl ile zetlemitir. Bunlar; 1. Amalarda sebat yetersizlii, 2. Ksa vadeli kararlara nem verme, 3. Performans deerlendirmede hner takdiri veya yllk gzden geirme, 4. Ynetim deikenlii, 5. Grlen rakamlar kullanarak ynetim, 6. Ar tedavi maliyetleri, 7. Ar taahht maliyetleri.


M

Deming'in yaklam firmalara ve yneticilere birtakm glkler getirmektedir. statistik; sreci ya da rn tanmlayan bir derleme, dzenleme ve yorumlama verisidir. Veri, aka dzensiz olan olaylarn ya da srekli srelerin analizinde kullanlmaldr. statistiksel analiz, bir srecin kontrol altnda olup olmadn ortaya karabilir. Kontrol d srelerde problemler, hammaddedeki olaan d kusurlar, makinelerin bozulmas ya da insandan kaynaklanan hatalar gibi zel nedenlerin bir sonucudur. Bu trden zel nedenler giderilirse ve sre bir istatistiksel kontrol alnsa bile baz problemler kalacaktr. Fakat bunlarn ayr ayr nedenlerden ok, srekli bir sistemden kaynaklanan yapsal deikenlikler olduklar grlecektir. Bu istatistiksel sistem anlay, problemlerin doru ekilde tehis edilmelerine ve zmlerinin bulunmasna imkan salar.

Deming kalite kontrolnn uygulamasndan ziyade, daha ok bir ynetim sistemi olarak alglanmas gerektii zerinde de durmu ve bu konu ile ilgili grlerini aada aklanan on drt maddeyle zetlemitir.

YO

11 1. Organizasyonun amalarn belirle. salamak, piyasada kalabilmek ve rekabete ayak uydurabilmek iin rn ve servis kalitesini gelitirmeye ynelik ama sreklilii salanmaldr. 2. Yeni ynetim felsefesini benimse. irket yneticileri, sorumluluklarn renmek, meydan okumak ve deiimde lider olabilmek iin uyanmal ve yeni felsefeye kendilerini adapte etmelidirler. 3. Organizasyonda geleneksel rutin denetimlere olan bamll azalt. Kaliteyi salamak iin muayeneye dayanlmasndan vazgeilmelidir. Kaliteyi, rnn bnyesine yerletirmek kontrol gereksinimini ortadan kaldrabilir. 4.Organizasyonu fiyat etiketiyle deerlendirmeyi brak. Yan sanayiye is datmnda, toplam maliyet minimize edilmelidir. Mal ve hizmeti sunarken tketici ile uzun vadeli bir ilikinin kurulmasna allmaldr. 5. Srekli gelimeyi sala. Kalite ve verimliliin artrlabilmesi iin, retim ve servis sistemi srekli olarak gelitirilmelidir. Bylece maliyetler drlebilir. 6. ba eitimlerini sala. alanlar iin i banda renme ve eitim alma imkan salanmaldr. 7. Liderliin kurumsallamasn sala. Liderlik kurumu n plana karlmaldr. alanlarn denetiminde modern yntemler uygulanmaldr. 8. alanlar zerindeki korkuya son ver. alanlarn zerindeki korku yok edilirse, daha verimli almalar salanabilir.


M2.5.2. Shewhart kalite yaklam2.5.3. Juran kalite yaklam

9. Blmler arasndaki snrlar kaldr. irket blmleri arasndaki engeller ortadan kaldrlmaldr. Aratrma, tasarm, sat, retim ve kalite blmleri rn veya retimde yaanabilecek problemleri nceden grebilmek iin takim olarak allmaldr.

10. Sloganlara son ver. Sloganlardan, teviklerden, isiler iin sfr hata ve yksek verimlilik hedeflerinden vazgeilmelidir. Bu srete herkesin sorumluluk almas ve almas salanmaldr.

Tarihi geliim iinde, ilk istatistiksel denetim hareketlerinin 1920'lerde ortaya kmtr. Gnmzde kullanlan istatistiksel kalite denetim tekniklerinin temel ilkeleri, bu yllarda Bell laboratuarlarnda alan Walter Shewhart tarafndan gelitirilmitir. Shewhart, imalatn her aamasnda deikenlerin var olduunu, fakat istatistiksel tekniklerin uygulanmasyla bu deikenlerin yap ve nedenlerinin anlalabileceini gstermi, denetlenebilir ve denetlenemez deikenleri incelemi, 1924'te denetim semalarn gelitirmitir. Bylece her grevin yerine getirilmesinde oluabilecek tesadf deikenlerin snrlarn tanmlamay baaran Shewhart, sadece bu snrlarn aslmas halinde mdahale edilmesi gerektiini savunmutur.

Juran'n kalite gr, ynetim filozofisine istatistiksel bir yaklam getirir. Kalite prosesleri; kalite planlamas, kalite kontrol ve kalite gelitirme ile mali prosesler arasnda paralellikler

YO

12 izerek ynetimin kontroln salar. Tannm bir yazar, eitimci ve danman olan Juran, her ne kadar istatistiksel analizin nemini vurgulamaktaysa da, amac yneticilerde srekli iyiletirme alkanlnn salanmasdr. Juran'n letme apnda Kalite Ynetimi olarak adlandrd yaklamnda sistemler, sorun zme yntemleri ve lmler zerinde durmutur. Hem uygun kalite dzeyinin hem de arzulanan kaliteyi yakalayan srecin gvenilirliinin salanmas asndan kalite planlamas ve rn kalitesinin srekli iyiletirilmesi konularna arlk vermitir.Jurann is gcnn kalite sorumluluuna baksnda Deminge gre fark, Jurann kalite sorumluluunu profesyonel kalitecilere vermesidir. Ona gre profesyonel yneticiler kalite programn tasarlar, uygular ve islerin ounu yaparlar. Juran, Kalite ynetim felsefesinin evrensel bir sreten ibaret olduunu ve bunun kalite planlama, kontrol ve iyiletirme olarak asamadan olutuunu belirtmitir; Srekli bir gelime ierisinde evrimsel bir gelime yerine devrimsel bir gelimeyi gerekletirmenin mmkn olabileceini ne sren Juran, yedi asamadan oluan bir atlm sreci nermektedir. 1. Organizasyonda atlm iin ilk nce ynetimin bu srecin nemini anlamas ve bu konuda kararl olmas gerekir. Ynetimin organizasyondaki problemler ile ilgili olarak verileri toplamas atlm iin ilk adm oluturur. 2. Verilerin toplanmas aamasndan sonra ikinci aamada ncelikli zmlenmesi gereken problemlerin bir analizinin yaplmas gerekir. Bu aamada Pareto Analizi kullanlarak hayati nem tayan problemlerin tespit edilmesi ve ncelikle bu problemlerin zm iin nlemler alnmas gerekir. 3. Atlm srecine balamadan nce bu sreci uygulamak iin alma gruplar oluturulmas. Atlm iin iki ayr alma grubu oluturulmaldr: Yrtme Grubu ve Tansal alma Grubu. Yrtme Grubu, atlm ile ilgili kararlar almak ve uygulamaktan sorumlu olmal; tansal alma grubu ise kalite ynetimi ile ilgili uzman kiilerden olumal ve problemlerin analizi ve zmler gelitirmesinden sorumlu olmaldr.


M2.5.4. Crosby kalite yaklam

4. Tansal alma Grubu organizasyonlardaki problemleri tehis etmeli, organizasyonda eitli srelerdeki hatalar ve eksiklikleri tespit etmeye almal ve zmler gelitirmelidir. 5. Organizasyonda deiim ve yer deitirmeye kars eilimlerle mcadele edilmesi. Tm alanlarn deiim ve reformun mantn kavrayabilmeleri iin organizasyonda bir araya gelmeleri ve konuyu birlikte tartabilmeleri nem tamaktadr.

6. Bu aamada ilk nce alanlarn eitiminin salanmas nem tamaktadr. Departmanlar arasnda ibirliinin salanmas gereklidir.

7. Kontroln yaplmas. Organizasyonda atlm programnn baars iin yaplan uygulamalarn kontrol edilmesi ve ortaya kan problemlere zmler bulunmas nem tamaktadr.

Kalite konusunda aktif bir danman ve eitimci olan Philip Crosby, yneticilerin kendilerini kalite konusuna adamalaryla, kalitenin iyiletirilmesi konusunda nemli basarlar salanabilecei grsn savunmu, kalite konusunda alanlardan beklenen katknn ynetim tarafndan ak bir ekilde kendilerine aklanmas gerektiini ileri srm; lmlerden ziyade, sistemde alanlarn kaliteye yaklamlarn deitirecek motivasyon unsurlar zerinde durmutur. Ayrca, kalitenin

YO

13iyiletirilmesinin maliyeti ile dk kaliteli retimin maliyeti arasndaki dengenin kurulmasnda, dk kaliteli retim maliyetinin hafife alndn dnmtr. Crosby; dier kalite nderleri (Deming ve Juran) gibi sistemde ortaya kan hatalarn % 80'inden fazlasnn ynetimden, % 20'ye yakn bir ksmnn da alanlardan kaynaklandn savunur. Bundan dolay da Crosby'e gre organizasyonda ilk eitilecek grup st ynetim ve mdrlerdir. Crosby'nin felsefesi 4 kenar ta ierir. Bunlar;

1. 2. 3. 4.

Kalite mkemmellik deildir, kalite ihtiyalara uygunluktur. Kalite sistemi, hatalar nlemedir. alma standard sfr hata olmaldr. Kalitenin lm, uygunsuzluklarn maliyetidir.

1. Ynetimde kararllk. Organizasyonda ynetimin kaliteye nem verdii ve bu amacnda kararl olduunu ak bir ekilde ortaya koy. 2. Kalite gelitirme gurubu. Organizasyonda her departmanda kdemli ve tecrbeli kimselerden oluacak kalite gelitirme alma gruplar kur. 3. Kalitenin llmesi. Organizasyonda kalite ile ilgili mevcut ve potansiyel problemleri tespit etmek iin sreleri kontrol et. 4. Kalite deerlendirilmesinin maliyeti. Kalite gelitirilmesinin maliyetini deerlendirir.

5. Kalite konusunda bilinlenme. Organizasyonda tm alanlarn arasnda kalitenin gelitirilmesinin nemli ve gerekli olduu bilincini yerletir.


M

6. Hatalar dzeltme. Daha nceki aamalarla ortaya kan problemleri zmek iin nlemler al.

7. Sfr hata iin bir komite kurulmas. Organizasyonda sfr hataya ulalmas iin srekli grev yapacak bir komite olutur. 8. Denetilerin eitimi. Kalite gelitirme ve kalite kontrol konusunda denetim elemanlarnn eitimini sala.

9. Sfr hata gn. Organizasyonda alanlarn konunun nemini anlayabilmeleri iin Sfr Hata Gn tayin et ve bu gn eitli etkinliklerle kutla.

10. Amalar saptama. alanlarn hem bireysel hem de altklar gurup ierisinde gelimeyi ama edinmelerine yardmc ol.

11. letiim. alanlarn karlalan problemler ile ilgili olarak ynetim ile iletiim kurabilmelerini sala.

12. alanlarn takdir edilmesi. Kalite gelitirme almalarna katlanlar tan ve takdir et. 13. Kalite Konseyi oluturulmas. Dzenli aralklarla organizasyonda kalite gelitirme almalarnn gzden geirilmesi iletiim salanmas iin bir Kalite Konseyi oluturur.

YO

Toplam kalite ynetiminin uygulanmas ve gelitirilmesi iin on drt ilkelik bir sre neren Crosby, bu ilkelerin gelime iin gerekliliini belirtmektedir. Bunlar;

1414. Yaplan almalar tekrarla. Kalite gelitirme almalarnn hibir zaman sona ermeyecei bilincinin alanlar arasnda yerlemesi iin organizasyonda yaplan almalar tekrarla.

2.5.5. Armand V. Feigenbaum kalite yaklam A.V. Feigenbaum almalarn ve grlerini ilk kez 1957'de Industrial Quality Control dergisinde bir makalesinde aklad. 1961 ylnda bir kitabini Toplam Kalite Kontrol adi ile yaynlad ve Toplam Kalite Kontrolnn babas olarak ynetim biliminde yerini ald. Feigenbauma gre, Toplam Kalite, "Bir organizasyonda deiik gruplarn kalite gelitirme, kaliteyi koruma ve iyiletirme abalarn, mteri tatminini de gz nne alarak retim ve hizmeti en ekonomik dzeyde gerekletirebilmek iin birletiren etkili bir sistemdir" Feigenbaum'un Toplam Kalite Kontrol ile ilgili grleri be balk altnda toplanabilir. 1. Toplam Kalite kontrol, teknolojik, ekonomik ve insani boyutlar tamas nedeniyle stratejik bir ynetim seeneidir. 2. Toplam Kalite Kontrol, irketlerinin bnyesinde yer alan hayalet bir kurum gibidir.

3. Kaliteye hakim olmak, hammaddelere srelere ve rnlere hakim olmak demektir.

5. Kaliteye hakim olmak iin, maliyetlerin bilinmesi ve ynetim ile teknik hususlar kapsayan bir kalite sistemi kurulmas gerekir. 6. Kalite, btn fonksiyonlarn sorumluluu altndadr. Ancak herkesin sorumluluunda olan bu konuda, hi kimsenin sorumluluk almamas gibi bir tehlikenin nne geebilmek iin, rn kalitesi ve kalite kontrolden sorumlu bir fonksiyon ile desteklenmesi gerekir.


M2.5.6. Kaoru Ishikawa kalite yaklam 2.5.7. Genichi Taguchi kalite yaklam

1960li yllarn banda Japonyada Kaoru Ishikawann Kalite emberleri ve Neden Etki Analizleri konusunda almalar da ilgi ekmitir. Deming ve Juran'n rencisi olan Ishikawa. kalite emberlerinin kurucusudur. Toplam Kalite ve onun bir paras olarak kurulan kalite emberlerini bir formasyon olarak ortaya koyan Ishikawa yaklamnn en nemli zellii, temel hedeflerin mterilerin tm ihtiyalarna cevap vermeye ynelik olmasdr. Japonya'da firma apnda Kalite Kontrol kavramna sahip kan Ishikawa, Deming, Juran ve Feigenbaum'un kalite ynetimi hakkndaki grlerini, Japon kalite grs ierisinde btnletirmitir.

Yine Japonyada Genichi Taguchinin statistiksel Deney Tasarm ve Kalite Kayp Fonksiyonu alanndaki almalar yeni ynetim felsefesinin temel unsurlarndan birisinin kalite olduunu ak bir ekilde ortaya koymutur. Taguchi, kalite mhendisliinin geliimine nclk etmitir. Taguchi metotlar daha iyi test yntemleri, gvenilirlik iyilemeleri ve rnlerin bileenlerden ve evreden gelen salnmlara olan hassasiyetlerinin azaltlmasn iermektedir.

YO

15 2.5.8. Masaaki Imai kalite yaklamImainin 1986 ylnda yaynlanan Kaizen-Japonyanin Rekabeti Baarsnn Anahtar adl bir kitabi ile birlikte Kaizen kavram yeni organizasyon ve ynetim felsefesinin nemli kavramlarndan birisi olmutur. Japonca Srekli Geliim anlamna gelen Kaizen, deiim ynetiminde temel ilkelerden birisi olarak kabul edilmitir. Imaiye gre kalite, iyiletirilebilen her eydir. Kalite, sadece rn ve hizmette deil, ayn zamanda kiilerin nasl altklar, makinelerin nasl isledikleri ve prosedrlerin nasl yrtld ile ilgilidir. Masaaki Imai, organizasyonda sinerji etkisi olan drt faktrn belirli zaman aralklar ile mutlaka kontrol edilmesini ve eksikliklerin, hata ve yanllarn nceden ortadan kaldrlmasn nermektedir. Imainin 3M ve 1 I olarak adlandrd kontrol listesi aada sunulmutur:

nsan Standartlar takip ediyor mu? alma verimlilii kabul edilebilir mi? Sorunlar karsnda duyarl m? Sorumluluk sahibi mi? (Gvenilebilir mi?) Kalifiye mi? Deneyimli mi? Doru ile grevlendirilmi mi? Gelimeye istekli mi? yi insan ilikileri kurabiliyor mu? Salkl m? Makine

CMalzemeYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

retim gereksinimlerine uygun mu? Proses yapabilirlii yeterli mi? Yalama yeterli mi? Muayene yeterli mi? Mekanik sorunlar nedeniyle operasyon sik sik duruyor mu? Makine hassasiyeti yeterli mi? Garip sesler kartyor mu? Yerleim doru mu? Ortam ve makineler yeterli mi? alma srasnda her ey olmas gerektii gibi mi?

MHacimde hata var m? Oranda hata var m? Markada hata var m? ine baka eyler karm m? Envanter seviyesi doru mu? Malzemede atik var m? Malzeme islemeye yeterli mi? alma yntemine uyulmakta m? Dzen yeterli mi? Kalite standard yeterli mi?

YO

16 Metot alma standartlar yeterli mi? alma standartlar iyiletirilmekte mi? Gvenli bir metot mu? yi rn salayan bir metot mu? Etkili bir metot mu? sralamas doru mu? dzeni doru mu? Scaklk ve nem doru mu? Havalandrma ve aydnlatma yeterli mi? nceki ve sonraki srelerde yeterli balant var m?

2.5.9. Tom Peters kalite yaklam

Tom Peters, mterilerin, yaratcln, insanlarn, liderliin ve sistemin nemini vurgulamtr. Petersin nerdii kalite devriminin 12 unsuru unlardr: 1. Ynetimin kalite konusundaki inan ve kararll: Kalite devrimi iin ynetimin kalitenin gelitirilmesine inanmas ve bu konuda kararl olmas gerekir. 2. Kalite konusundaki heyecan: Kalite konusunda bir heyecan ve arzunun olmad bir organizasyonda baarszlk sz konusu olur. 3. Kalitenin llmesi: Organizasyonda kalitenin llmesine ynelik uygulamalar yaplmaldr. 4. Kalitenin dllendirilmesi: Kalitenin dllendirilmesi daha ok almay tevik eder.


M

5. Kalite konusunda alanlarn eitimi: Kalite gelitirilmesine ynelik youn eitim programlarnn uygulanmas kaliteyi artrr. 6. oklu fonksiyonel alma gruplar oluturulmas: Organizasyon ierisinde eitli fonksiyonlara ynelik alma gruplar oluturulmaldr. 7. Bir tek adim bile baardr inancnn yaygnlatrlmas: Organizasyonda en kk bir yenilik ve deikliin bile nemli olduunun alanlar tarafndan anlalmas salanmaldr. 8. Yeniliklere ak olunmas: Kalite konusunda yeni fikir ve yaklamlarn benimsenmesi yeni baarlar beraberinde getirir.

9. Kalite gelitirmeye ynelik paralel organizasyon yapsnn oluturulmas: Organizasyon ierisinde kalitenin gelitirilmesinde baar salanmas iin glge kalite alma gruplar oluturulmaldr. 10. Kalite amacna herkesin katlmas: Kalite planlamas, tedarikileri, tketicileri ve datmclar kapsayan bir sretir.

YO

Imaie gre Makine, Malzeme, Metot ve nsan doru kullanldnda organizasyonel performansta bir srama elde edilmesi mmkndr.

17 11. Kalite ykselirse, maliyetler azalr: Maliyet azaltmann temel yollarndan birisi kalite gelitirmedir. Organizasyonda tasarm, sre ve ilemlerin basitletirilmesi basari iin itici bir gtr. 12. Kalite hibir zaman sona ermeyecek bir seyahattir: Bir maln kalitesi daima grelidir. Kalite gelitirilmesi iin daima almak gereklidir. 2.6. Muayene lk defa sanayide ortaya kan muayene kavram ile yaplan hatalar tespit etme grevini slenmilerdir. Muayene retimin her aamasnda vardr. Muayene ilemini yapan muayeneci olarak adlandrlmaktadr. Bir rn veya rn oluturan paralar iin tasarm aamasnda belirlenen kalite spesifikasyonlarn (artnameler) fiilen gerekleme derecesini tespit etmek amacyla uygulanan ilemlere muayene denir. Dier bir ifadeyle bir rn retirken istenilen niteliklere uygun olabilmesi iin uygulanan ilemlerdir. Muayene ilemlerinde baz kavramlar kullanlmaktadr. Muayenede mamul birimi; muayeneye sunulan partiyi oluturan ve muayenesi sonunda uyumsuz veya uyumlu olarak snflandrlmaktadr. Mamul biriminin kapsad kusurlarn says veya birimi, tek para ift veya takm halinde bir para uzunluk, bir alan bir hacim, bir ilem olabildii gibi, satn alnan, imal edilen veya nakledilen birimin ayn olabilir veya olmayabilir olarak ifade edilmektedir. Parti ise, kabul artlarna uygun olup olmadn belirlemek amacyla numune alnarak muayene edilen ve dier amalar (rnein, imalat, nakliye vb.) iin bir parti olarak gsterilen birimler topluluudur. Yn terimi bazen parti anlamnda kullanlmaktadr. Parti bykl, bir partideki rnek adedidir. rnekte, zerinde zelliklerin muayenesini yapmak amacyla niteliine baklmakszn partinin eitli yerinden rast gele olarak ekilip alnan bir veya daha ok saydaki mamul birimidir. rneklerin bykl mamul birimlerin adedi ile llr. Mamul, ilem veya hizmette arzu edilen normal kullanm kurallarna uymayan bir kalite zelliinden saptnda kusurlu saylr. Kullanm alanlarna gre snflandrldnda genel olarak muayenenin ana amac vardr; 1. rnlerin artnameleri salayp salamadklarnn belirlenmesi 2. artnameleri salamayan birimlerin tanmlanmas ve ayklanmas 3. Sapmalarn yorumlanmas


M

rnlerin artnameleri salayp salamadklarnn belirlenmesi ile daha nce belirlenen artname deerlerinin yeni retilen mallar tarafndan salanp salanmad kontrol edilmektedir. rnein otomotiv yan sanayisi zerine retim yapan bir imalathanede retilen paralarn belirtilen niteliklere uygun retilip retilmediinin kontrol edilmesi. retilen rnler zerinde l farkllklarnn olup olmadnn aratrlmas, retim sonras paketlemenin uygun yaplp yaplmadnn incelenmesi, varsa rn bilgilendirme formlarnn gerekli zelliklere uygun olup olmadnn aratrlmas ve bunun gibi rnle ilgili birok sorunun aratrlmasdr. Yine farkl bir rnekte eer rn gmlek ise ve gmlek izgili bir gmlekse, izgilerin birbirilerine gre farklarnn belirlenmesi, ya da kuma zerinde bir delik veya iplik kaymas gibi retimde karlalan sorunlarn aratrlmas yine retilen rnn artnameyi salayp salamadnn aratrlmasdr. Genel olarak bakldnda ise, gzle grnen farklarn belirlenmesidir. artnameyi salamayan birimlerin tanmlanmas ve ayklanmas ile rnler tespit edilip, retilen dier rnler arasndan ayrlmaktadr. Dier bir adan bakldnda, daha nceden kusurlu olduu belirlenen rnlerin, salam rnlerden

YO

18 ayrlp farkl bir ekilde deerlendirilmek zere ayr bir yere konulmasdr. Sapmalarn yorumlanmas ile rnlerin artname dnda kma sebepleri aratrlmaktadr. Muayene ilemlerini, muayeneye tabii tutulmak zere ana ktleden alnan para miktar ve sonularn kullan amalarna gre %100 muayene, rnekleme muayenesi ve retim srecinde muayene olmak zere ana kategoride snflandrmak mmkndr. 2.6.1. % 100 Muayene retilen veya belirli bir ilemden geen tm paralar muayeneye tabii tutulur. Ama %100 muayene zaman ve maliyet asndan ou durumda mmkn olmaz. Ancak, evrenin kabul edilmez nitelikte olduunu gsteren gl kantlarn bulunmas, insan hayatnn nemli olduu durumlarda, bozuk mallarn yksek maliyetlere yol amas durumlarnda %100 muayene sz konusu olabilir. rnek olarak, tbbi cihaz retimi, savunma sanayi, can gvenlii donanmlar ve bilgisayar ilemcisi retiminde %100 muayene uygulanmaktadr. %100 muayene ilemi, unsurlarn olduka kritik ve herhangi bir hatal unsurun eitli aamalarda yksek hata maliyetlerine yol aabilecei veya tedarikinin sre yeterliliinin artnameyi karlamamas durumunda kullanlr. Genellikle %100 muayenede iyi-kt ayrm yaplmakla amaca ulald varsaylr. Salam paralar ayklamann tesinde hata tipleri ve bunlarn nedenleri zerinde pek durulmaz. %100 muayenede lme ilemlerinin srekli ve ok olmas hatal karar olasln arttrr. Monotonluun yol at bkknlk yanllkla salam kabul edilmesi sonucunu dourur. %100 muayene iki amaca ynelik olabilir. 1. lemsel ayklama

lemsel ayklamada ama, iyi-kt veya salam-bozuk ayrm yapmaktr. malat teknolojisi, malzeme ve tezgah yetersizliinden kaynaklanan hatalar sonucu ortaya kan bozuk paralar ayklanarak sonraki aamalarda maliyetlerin ykselmesi nlenir.


M2.6.2. rnekleme muayenesi

2. Dzeltici ayklama

Dzeltici ayklamada ayrlan kusurlu mallar kullanlarak, oluan hataya neden olan retim elemanlarnn belirlenmesi, hata kaynann dzeltilmesidir. Dolaysyla hatal mal zerinden hatann kayna belirlenmekte, ileriye dnk retilecek olan rnlerin de hatal kmas nlenmektedir.

Seri retimle retim yapldnda, retimin ok hzl olduu, muayene ileminin parann tahribine yol amas, %100 muayenenin olanaksz, ok pahal veya ok zaman ald durumlarda uygulanr. N adet eleman ieren bir ana ktleden belirli istatistiksel yntemlere gre tespit edilen ve rastgele seilen n tane rneklemin muayene tabi tutulmasdr (ekil 2.1).

YO

19

ekil 2.1. rnekleme ile rnek alma

CU= YUx100 , TA %U = UAx100 TAYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M

rnek muayenesi amacyla partilerin srekli bir serisi dnldnde, partideki muhtemel toplam uyumsuz bireylerin saysn belirten snra kabul edilebilir kalite seviyesi denmektedir. Uyumsuzluk; bir mamul, ilem veya hizmette belirlenen bir kuraln karlanamad bir zelliin artnameye uymamas halidir. Uyumsuzluklar genel olarak, A snf uyumsuzluk ve B snf uyumsuzluk olmak zere iki ekilde snflandrlmaktadr. A snf uyumsuzluk mamul veya mamul veya hizmetler iin birinci derecede nemli olan uyumsuzluktur. Numunenin kabulnde bu tr uyumsuzluklar ok kk kabul edilebilir kalite seviyesi deerleri tayin edecektir. B snf uyumsuzluk, mamul veya hizmetler iin alt derecedeki kk uyumsuzluktur. Bylece nc bir uyumsuzluk snf mevcutsa, bu uyumsuzluklar, A snfndakinden daha byk ve C snfndakinden daha kk bir kabul edilebilir kalite seviyesi deeri tayin edebilir. Mamul rnn herhangi bir miktarndaki birimlerinden her 100 birimin uyumsuzluk says, mevcut uyumsuzluklarn saysnn (mamuln herhangi bir biriminin bir veya birden fazla uyumsuzlua sahip olmas mmkndr), birimlerin toplam saysna orannn 100 katna her yz birimdeki uyumsuzluk denilmektedir. Her yz birimdeki uyumsuzluk aadaki gibi ifade edilmektedir;

Burada U uyumsuzluk adedi, YU her yz birimdeki uyumsuzluk ve TA ise, birimlerin toplam adedi olarak ifade edilmektedir. Yzde uyumsuzluk ise, mamul rn birimlerinin verilen herhangi bir miktarnn yzde uyumsuzluu, uyumsuz birimlerin mamuln toplam saysna blmnn 100 katdr. Baka bir ifade ile;

YO

20 ki tip rnekleme muayenesi bulunmaktadr. 1. Kabul rneklemesi 2. Kontrol rneklemesi1. Kabul rneklemesi

Bir irket, bir tedarikiden bir rn alr. Bu rn genellikle firma iindeki retim srecinde kullanlacak bir ham malzeme veya unsurdur. Partiden (lot, yn) rnek alnr ve rnekteki birimlerin baz kalite zellikleri muayene edilir. Bu rnekten elde edilen bilgiye dayanlarak, partinin ne ekilde deerlendirileceine karar verilir. Karar partinin kabul veya reddi eklindedir. Kabul edilen partiler, retim hattna gnderilir. Ret edilen partiler tedarikiye geri gnderilir veya parti zerinde baka bir ilem yapmak zere ayr bir yerde bekletilir. Kabul rneklemesinin girdi muayenesine ait bir faaliyet gibi grnmesinin yannda, rnekleme metotlarnn dier kullanm alanlar da mevcuttur. rnein bir retici; retimin eitli aamalarnda ska rnekleme yaparak rnn muayene yoluna gidebilir. Kabul grm partiler retimin bir sonraki aamaya gnderilirken, reddedilen partiler ya dzeltme ilemine uratlr ya da kullanm d braklr. Kabul rneklemesi ile ilgili nemli husus sz konusudur. Kabul rneklemesinin amac, parti kalitesi hakknda bir tahminde bulunmak deil, partiler hakknda bir hkm vermektir. Kabul rneklemesi planlarnn ou, tahmin amal kullanlmamaktadr. Kabul rneklemesi planlar, kalite kontroln dorudan herhangi bir eklini salamaz. Kabul rneklemesi, basite partilerin kabul veya reddedilmesi ilemidir. Tm partilerin ayn kalitede olmas durumunda bile rnekleme, baz partileri kabul baz partileri reddedecektir. Bu durumda, kabul edilmi partilerin reddedilenlerden daha iyi olduu sylenemez. Sre kontrolleri kaliteyi kontrol etmek ve sistematik bir ekilde iyiletirmek iin kullanlrken, kabul rneklemesi bu amalar iin kullanlmaz. Kabul rneklemesinin en etkin kullanm, rnn kalitesini muayene etmek ileminden farkl olarak, bir sre ktsnn gereksinimleri karlayp karlamadndan emin olmak zere tetkik arac olarak uygulanmasdr.


M

retimde ar deimelere yol aan hata kaynaklarn tespit edip, dzeltilmesinin salanmasdr. Hatann kaynana gre; malzeme, tezgah, operatr, lme aleti hakknda dzeltici nlem alnmasdr. Kabul rneklemesi;

YO

rneklemin muayenesi yapldktan sonra, ana ktlenin kabul veya reddine karar verilir. Kabul rneklemesi genellikle, iletme iinde retilmeyip dardan alnan rnlerin giriinde, paralarn bir blmden dier blme geiinde kabul rneklemesi kullanlr. Kabul rneklemesi, muayene ve rnler hakknda karar verme ilemi ile ilgili olan en eski kalite gvencesi esaslarndan biridir. 1930 ve 1940l yllarda kabul rneklemesi, statistiksel Kalite Kontrol (PK) alannda temel konulardan biriydi ve esasen girdi veya alm muayenesinde kullanlmaktayd. Son yllarda, PKnn kullanm ve tasarlanm deneylerin kullanm yoluyla reticilerin proses performansn arttrmak iin temel kalite gvencesi arac olarak kabul rneklemesine fazla baml kalnmamaktadr. Kabul rneklemesinde sre u ekilde ilemektedir;

21 1. Numunelerde hasara yol aan test ilemlerinin kullanlmas durumunda 2. %100 muayene ilemine ait maliyetin olduka yksek olmas durumunda 3. %100 muayene ileminin teknolojik olarak mmkn olmamas veya uzun zaman alarak retim akn engellemesi durumunda 4. Muayene edilecek ok fazla nite olmas ve muayene hata orannn olduka yksek olmas durumunda 5. Tedarikinin mkemmel bir kalite gemiine sahip olmas durumunda 6. rn gvenilirliine ait risk potansiyelinin bulunmas ve tedarikinin srecin yeterli olmasna ramen rnn srekli gzlemlenmesine ait bir programn mevcut olmas durumunda faydaldr. Kabul rneklemesi dier muayene eitleriyle karlatrldnda birok avantaja sahiptir. Bu avantajlar; 1. 2. 3. 4. 5. 6. Daha az muayene yaplacak olmasndan dolay daha az maliyetlidir. rnn tanmas daha az olacandan dolay hasar azaltlm olacaktr. rnde hasar oluturan muayene ilemine uygulanabilir. Muayene faaliyetlerinde daha az eleman grevlendirilebilmektedir. Muayene hatasna ait miktar, byk lde azalacaktr. Yalnzca hatal olanlarn tedarikiye teslimi yerine partilerin tmnn reddedilmesi, genellikle tedarikinin kalitesini iyiletirmesi iin gl bir motivasyonu salamaktadr.

Kabul rneklemesi avantajlarnn yannda baz dezavantajlara da sahiptir. Bunlar;

C2. Kontrol rneklemesiYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M2.6.3. retim Srecinde Muayene

1. Kt partileri kabul etme ve iyi partileri reddetme riski mevcuttur. 2. Genellikle rn hakknda ve rnn meydana getirildii sre hakknda az bilgi elde edilebilmektedir. 3. Kabul rneklemesi, kabul rnekleme prosedrne ait planlamaya ve dokmantasyona ihtiya duymasna ramen, %100 muayene de bunlara gerek yoktur.

Kabul rneklemesi, %100 rnekleme gibi hassas bir koul ile, hi rnekleme yapmamak eklindeki bir yaklamn orta noktasdr. Kabul rneklemesi plan ile bir partinin ayrlmas ileminin kalite zerinde dorudan bir kontrol olmamasna ramen, bir rnekleme plannn bir tedariki tarafndan, srekli temin edilen partilere uygulanmas ile hem partinin reticisi hem de mteri iin bir ekilde koruma temin edilmi olacaktr.

retimde ar deimelere yol aan hata kaynaklarn tespit edip, dzeltilmesinin salanmasdr. Hatann kaynana gre; malzeme, tezgh, operatr, lme aleti hakknda dzeltici nlem alnmasdr.

Muayene, retimin her aamasnda yer alan bir faaliyettir. Muayene ileminin kullanld retim aamalarna gre tantlmas. 1. Gelen Malzeme Muayenesi: retimde kullanlan hammadde, para, alt montaj- yani bir amar makinesi retilirken paralarnn birletirilmesi- ve yardmc malzeme gibi

YO

22 fiziksel girdilerin daha nceden saptanm artnamelere uygunluunu kontrol amac ile yaplr. Balang Muayenesi: retilecek olan rnn tasarlanmas aamasnda yaplan muayenedir. rnnn dizaynnda, kalite artnamelerinde, malzeme ve tezgah ayarlarnda deiiklik sz konusu olduunda uygulanr. Sre Muayenesi: retim sreci aamalarnda muayeneler rn, imalat ynetimi, tezgh gibi faktrlere bal olarak farkllk gsterirler. Sre muayenesi ara muayeneden farkl olarak dnlrse, retim aamasnn bir birleimi olarak dnldnde yaplan muayenelerdir. Devriye Muayenesi: Sipari retiminde muayeneci, belirli bir plana gre nceden saptanan herhangi bir zamanda retim istasyonuna urar ve ilenen paralar zerinde uygunluk kontrol yapar. Ara Muayeneler: Ara muayene, bir parann bir departmandan dierine geerken uygulanarak, sonraki aamalarda daha az bozuk mal sorunu ile karlama amac iin uygulanr. Departmanlar aras gei hatal mallar srayla ayklanr ve sonunda istenen hatasz rn ortaya kar. Son Muayene: rnn ambara giriinde veya dorudan tketiciye tesliminde tasarlanan kalite dzeyine uygunluunun kontrol amacn tar. Son muayenelerde daha ok kritik kalite karakteristikleri ile montaj ve performans zellikleri zerinde durulur. Eer gelen malzemeden itibaren tm retim aamalarnda muayene ilemleri gerei gibi uygulanrsa, retim sonunda son muayeneye gerek kalmaz

2. 3.

4. 5.

6.

2.7. Toplam Kalite Kontrol


M

Toplam kalite kontrolnn gerek ynetim gerekse mhendislik uygulamalar zerinde derin etkiler meydana getirmesi sonucunda 1980 ylndan itibaren kalite kontrol rgtnde toplam kalite kontrol, toplam kalite ynetimi ve yeni i stratejisi olarak kalite gibi dncelerin tesine evrimin temelleri atlmaya balanmtr. Armand V. Feigenauma gre toplam kalite kontrol; kaliteyi gelitirme, koruma ve iyiletirme abalarna firmadaki tm birimlerin katlmna ve mteri tatminini de dikkate alarak rn veya hizmetin en ekonomik dzeyde gerekletirilmesine ynelik faaliyetler sistemidir. Kukusuz, toplam kalite kontrol anlayn benimseyen ve kabul eden bir st ynetimin nderliinde btn blmlerin katlmnn kalitelinin srekli iyiletirilmesine ilikin faaliyetleri, toplam kalite ynetimi olarak tanmlamak yanl olmaz. Masaaki maiye gre toplam kalite kontrol, yneticiden iiye kadar herkesi kapsayan btn pozisyonlarda performansn iyiletirilmesine ynelik; btnlemi, dzenli ve srekli iyiletirme faaliyetleridir. Japon endstri standartlar toplam kalite kontrol; tketicilerin ihtiyalarn karlayan kaliteli rn veya hizmetleri ekonomik olarak reten bir retim yntemleri sistemi ve istatistiksel tekniklerden yararlanan modern kalite kontrol, istatistiksel kalite kontrol olarak tanmlamaktadr. Toplam Kalite Kontrol, eitli dzeylerdeki yneticilere yol gsteren, daha doru ve etkin karar vermelerine yardmc olan bir aratr. Bu aracn ie yarayacak biimde tasarmlanmas ve etkin uygulanabilmesi iin, tketici isteklerinin saptanmas ve deerlendirilmesi, gerekli teknolojik olanaklarn salanmas, iletme iinde olumlu beeri ilikilerin srdrlmesi ve kalite ile ilgili kavramlarn tm i gren tarafndan eksiksiz ve doru anlalmas gerekmektedir. Kalite kontrol, retimdeki seri ilemlerin yani montaj hattnn bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Kendi hznda alan ve diktii giysinin (ceket, pantolon vb.) her provada kontroln yapan bir terzi iin istatistiksel kalite kontrol yntemlerine gerek yoktur. nk

YO

23 yapt iste bir hata meydana geldiinde, ilk nce retimin btn aamalarn gerekletiren, kendisi fark edecektir ve istedii an mdahale ederek yanlsn, hatasn dzeltebilecektir. Oysa montaj hattndaki retim, retim srelerinin titizlikle kontrol altnda tutulmasn gerektirmektedir. Bu nedenle kalite kontrol departmanlar, montaj hattndaki i blmnn bir paras olarak retim srecine dahil olmaktadrlar. letmenin rettii rnn cinsine, istenen kalite seviyesine gre, hattn sonunda kan rnn tamamnn veya istatistiksel yntemler kullanlarak retimden seilen rneklerin kalite kontrol yaplr. Kalite Kontrol, isletmelerin retim biriminde hatalar saptamak ve trendleri grmek amac ile kullanlan teknikler ve aralardr.2.8. statistiksel Kalite Kontrol Kavram

-

-

-

-

eitli karakterlere sahip problemlere uygun zmler bulmak amacyla gelitirilmi yntemler topluluudur. Her konudaki saysal bilgiye denir. Yaplacak tahminler ve varlacak sonulardaki hata olasln Matematik olasla dayanarak ve tmevarm yolu ile deerlendirmekle, nicel veri ve bilginin toplanmas, snflandrlmas ve deerlendirilmesinde en etkin yntemlerin gelitirilme ve uygulamas sanat ve bilimidir. Tesadfi etkenlerin etkisi altnda bulunan olaylarn gzlenmesi ile bu olaylar hakknda sistematik biimde bilgilerin toplanmas ve incelenmesi sonunda belirli duyarllkta tahmin ve yorumlar yaplmasn salayan bilim daldr. retim ileminin normal koullar altnda kurulmasn ve yrtlmesini salamada ok nemli rol oynayan, bir aksaklk veya zel bir nedenle retimin kontrol dnda kmas halinde bu durumu hemen ortaya kartarak gerekli tedbirlerin zamannda alnmasn salayan metotlarn uygulanmasdr. Bir rnn en ekonomik ve yararl tarzda retilmesini salamak amacyla, istatistik prensip ve tekniklerin retimin tm aamalarnda kullanlmasdr. retimin nceden belirlenmi kalite artnamelerine uygunluunu salayan, standartlara ball hedef alan, kusurlu rn retimini en aza indirmekte kullanlan bir aratr. KK, basit bir muayene ve kontrol ilemi olmayp, amac, sadece kusurlular yakalamak deil, ayn zamanda kusurlu rn retimini engellemektir. (TAGUCHI FELSEFES) statistik, kalite kontrolde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Japon mucizesinin temelinde bu yatar.


M

Sonu olarak statistiksel Kalite Kontrol; rn kalitesi ile ilgili olarak karmza kacak btn sorulara cevap veren istatistik metotlar yardm ile rn kalitesini yksek tutmaya hedef alan

YO

statistiksel yntemlerin kalite teknolojisindeki sistematik uygulan, bu yzyln 20li yllarnda balamtr. Britanyada ngiliz Okulu statistikileri istatistiksel kalite kontrol tekniklerinin bal olduu matematiksel istatistiin temellerini atmaya balamlardr. almalar Pearson (19391965), McMullen (1939) ve Kendall (1963) tarafndan organize edilmitir. Daha sonra Atlantiin her iki tarafnda istatistikiler statistiksel Kalite Kontrol (SQC) ile ilgili kavram ve fikirleri deitirmilerdir. statistiksel kalite kontrol, rnekleme teorisine dayanan ve periyodik lmelerle kalitenin devaml olarak izlenmesine dayanan bir yntemdir. Ynn tm zerinde kontrol yapmann olanaksz ya da ok pahal olduu hallerde, geni zaman aralklar iinde kk rnekler zerinde yaplan lmelerle, kalite ile ilgili bilgilerin srekli biimde toplanmas, kalitedeki bozulmalarn saptanarak incelenmelerin yaplmas ve nlemlerin alnmas iin rapor edilmesi biiminde uygulanr. statistiksel Kalite kontrol ile ilgili farkl tanmlamalar yaplabilmektedir;

24 btn lme ve kontrol ilemlerinin, srekli bir Bilgi alma, deerlendirme, karar alma/verme, mdahale Programna gre, sistem iinde yrtlmesini salayan bir faaliyettir. statistiksel kalite kontrol teknikleri uygulama zorunluluu srasna gre grupta snflandrlabilir. 1. Temel statistiksel Teknikler Frekans Dalm Histogram Pareto zmlemesi ve Pareto Diyagram Neden-Sonu zmlemesi Gruplandrma Serpilme Diyagram Kontrol Grafii

2. Orta Dzeydeki statistiksel Teknikler -

rneklem Aratrmas statistiksel rnekleme Muayenesi statistiksel Tahmin ve Testlere likin Teknikler Duyarllk Testlerine likin Teknikler Deney Planlamas Teknikleri

3. leri Dzeydeki statistiksel Teknikler -

C2.8.1. rnek almaYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M1. 2. 3. 4. 5. 6.

leri Dzeydeki Deneysel Planlamas Teknikleri oklu Deikenli zmleme eitli Yneylem Aratrmas Teknikleri

statistiksel kalite kontroln yararlar da u ekilde sralanabilir; Yksek dzeyde daha dzgn kalite, Tamir ve hatal rnlerdeki azalmalar nedeniyle kayplarn minimize edilmesi Daha iyi planlama ve denetim nedeniyle daha etkili muayene, i ve makine saat bana artan retim hz, Tasarm toleranslarnda iyileme, Faaliyetler arasnda egdm salanmas nedeniyle daha ahenkli insan ilikileri.

Yanl ya da gereklerle badamayan veriler, yetersiz veri toplama yntemleri, veri iletiminden doan hatalar ve hatal matematiksel ilemler, anormal deerlerin kullanlp, kullanlmamas, uygun istatistiksel yntemlerin belirlenememesi ve deneyimsiz kiilerin yaptklar yanl uygulamalar istatistiksel verilerin kullanmna ait sorunlar tekil etmektedir.

rnek alma, bir defada alnacak rnek says ve rnek alma aralnn veya sklnn tespit edilmesi olarak ifade edilmektedir. Bu konuya yaklam llebilen karakteristikler ve saylabilen karakteristiklerde birbirinden olduka farkldr.

YO

25 llebilen karakteristiklerde bir defada alnan rnek says 1 ila 25 arasnda deien bir rakamdr. Bu say ne kadar artarsa limitler o kadar daralr (rnek saysnn kare kk ile orantl olarak) ve kontrol izelgesi daha duyarl hale gelir. Dier taraftan rnek grubu alnd srada sreci sadece genel nedenlerin etkilemesi arzu edilir. Bu bakmdan rnekler ne kadar ksa srede alnrsa, sreci zel nedenlerin etkilemesi riski o derecede az olur. Optimum bir zm olarak en ok kullanlan say 4 ve 5 tir. ok sratli imalatlarda kontrol izelgesi iin bilgisayar kullanld zaman bu say 15 ve hatta 25 e kabilir. Saylabilen karakteristiklerin kontrol izelgelerinde rnek says olduka fazladr. Genel kural olarak alnan rneklerin en az 1 ila 5 hatal rn iermesi istenir. rnein ortalama hatal oran %1 olan bir sreten alnacak rnek says 100 ila 500 arasnda olur.

2.8.2. Veri toplama teknikleri


M

ncelenen konuya aklk getirmek amacyla toplanan bilgilere, belgelere, lmlere veri denir. Veriler bilginin hammaddesidir. Veriler, doru veya yanl olabilen grler, rakamlar, grafikler ve resimlerdir. Bilgi ise verilerin karar vericinin kullanabilecei hale getirilmi veya dntrlm eklidir. Kalite sorunu ile ilgili olarak istatistiksel tekniklerin kullanlmadan nce verilerin doru olarak toplanmas gerekmektedir. Gerek verilere dayanmayan fikirler ve kiisel grler kalitenin gelitirilmesinde bir balang noktas olarak kullanlamazlar. Bir karar aamas ncesinde verilerin toplanmas gerekmektedir. Veri toplama teknikleri aadaki gibi gruplandrlabilir; Grup Grmesi Telefon Grmesi Anket Uygulamas Al-Veri Grmesi Form Doldurtmak Gzlem Yapmak rnekleme Yapmak

Gzlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluan davran ayrntl olarak tanmlamak amacyla kullanlan bir yntemdir. Grme ise; beceri, duyarlk, younlama, bireyler aras anlay, ngr, zihinsel uyanklk ve disiplin gibi pek ok boyutu kapsamas asndan hem sanat hem de bilimdir. Grme; esneklik, yant oran, szel olamayan davran, grmeyi yapann ortam zerindeki kontrol, soru sras, anlk tepkiler, veri kaynann teyit edilmesi, tamlk ve derinlemesine elde edilen bilgiler ynnden gl bir yapya sahiptir. Ancak grme; maliyet, zaman, olas yanllk, kaytl veya yazl bilgileri kullanamama, zaman ayrma gl, gizliliin ortadan kalkmas, soru standardnn olmay ve bireylere ulama gl ynnden de dezavantajlara sahiptir. Grme srelerinin daha etkili ve verimli hale

YO

rnek alma sklnn tespiti genellikle ekonomik bir konu olmaktadr. nk alnan her rnek bir zaman ve emek sonuta bir maliyet gerektirir. Bu bakmdan rnek alma aralnn geni tutulmas, bu maliyeti azaltr. Ancak zel nedenlerin zamannda yakalanmas olasl da azalr. Bu bakmdan optimum bir sklk deneyimlere gre tespit edilmelidir. Kural olarak limitlerin ilk tespiti aamasnda rnek alma aral ok dar tutulur. Limitler tespit edildikten sonra aralk giderek geniletilir. Stabil bir sreten rnek alma aral genitir. Takm tezghlar kullanlan srelerde rnek alma skl saatte 1 ile vardiyada veya gnde 1 arasnda deimektedir.

26 getirilmesi iin grme sorularn sorarken aka gre gerekli deiiklikleri yapabilmek nemlidir. Sorular konuma tarznda sormak, tevik edici olmak ve geri bildirimde bulunmak ta nemli etmenlerdendir. Ayrca grme srasnda yansz ve empatik olmak da grme yaplan kiiyi rahatlatacaktr. Aratrma sonularnn geerli, gvenilir ve kullanlabilir olmas iin verilerin topland kaynan zellii ok nemlidir. En doru sonu aranan bilginin elde edilecei kaynan tmnden elde edilen sonutur. Ancak her zaman bu olanakl deildir. zellikle kaynak ok byk ve yaygn olduunda bunu yapmak son derece zordur. Bunun iin aratrmaclar kaynan tmn incelemek yerine belirli bir rnek zerinde almak zorundadrlar. Bir btnden ya da evrenden rnek alma ilemi hayat baladndan bu yana yapla gelmektedir. Bir tencereden tadna ya da tuzuna bakmak iin alnan bir kak yemek, bir aratrmacnn toplumdaki baz kiilere bir konuda gr sormas, laboratuar teknisyeninin, bir kiinin vcudundaki kandan bir damla alarak kann baz niteliklerini incelemesi, peynir alrken bir para alp tadna baklmas, birer evren- rneklem ilikisidir. Al-veri grmesi, bir konuda karlkl bilgi iletiimi salanarak oluturulan ortak bilgi paylam ile elde edilen verilerdir. Gnmzde internet teknolojilerinin gelimesi anket doldurtma, yz yze internet zerinde grme ya da elektronik posta kullanm sayesinde veri toplama olduka kolaylamtr. Veri toplama genel olarak; lerek, sayarak, sralayarak ve okuyarak yaplmaktadr. Veri toplarken Nitel ve Nicel olmak zere iki aratrma yntem bilim kullanlmaktadr. Biyoloji, kimya, fizik, mhendislik gibi doa bilimleri alanlarnda aratrmalar gzlem ve lmeye dayanr. Gzlem ve lmelerin tekrarlanabildii ve objektif yapld aratrmalara niceliksel (saysal-quantitative) aratrma denir. Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eitim gibi sosyal bilim alanlarnda insan ve toplum davranlar incelenmektedir. Bu davranlar saylarla aklamak zordur. Bu nedenle bu aratrmalara da niteliksel (szel-qualitative) aratrma denmektedir. Mesele iletmede alan insanlarn ya, ve eitim dzeylerini ele aldmzda, ya verileri nicel ve eitim durumlar ise nitel veri olacaktr. Veri toplama iki ama dorultusunda uygulanr;

C

Yrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

MNe toplanacak ?

Birincisi; srete meydana gelebilecek sorunlar, hatalar olumadan nlemek, kincisi; srete meydana gelen sorunlarn analizini yapmaktr.

Veri toplamada baz hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu hususlar; Veri toplamaktan ama; fazla veri toplamak deil, anlaml veri toplamak olmaldr. Verinin iyi seilmi ve izlenmi olmas, her olaydan ya da paradan doru ve geliigzel alnm olmas gereklidir. Verileri toplama amacna ynelik olarak zel bir form gelitirilmelidir. Verilerin kim veya kimler tarafndan, hangi tarihte, nasl ve hangi birimlerde topland gelitirilen formlara kaydedilmelidir. Verilerin istenilen hassasiyette ve doru olarak toplanabilmesi iin l aletlerinin uygunluu ve gvenilirlii salanmaldr

Veri toplamaya balamadan nce 5N+1K yntemi uygulanarak aadaki sorular yantlanr.

YO

27

Nerede toplanacak ? Nasl toplanacak ? Ne zaman toplanacak ? Niin toplanacak ? Kim toplayacak ?

Bu deerlendirmenin ardndan veri toplama planlamas yaplr ve toplanan verilerin kayt yntemi belirlenir. Veri toplama surecinde en az caba ve dk maliyet yaklam seilmelidir. Doru bilgiyi elde edebilmek iin verileri toplama srasnda baz hatalar yaanmaktadr.

2.8.3. Kontrol diyagramlar


MKontrol diyagramlarnn kullanm amalar; Kontrol diyagramlarnn faydalar;

Kontrol diyagram kavram ilk defa 1924te W.A.Shewhart tarafndan gelitirilmitir. Kontrol diyagramnn amac, genel deikenlik faktrlerini zel deikenlik faktrlerinden ayrarak sreteki anormal deiimin nne gemektir. Kontrol diyagramlar sre deiikliklerinin analizinde kullanlr. Sre yeterliliinin tespit edilmesi ve bu deikenlerin mteri gereksinimleri ile sre performans arasndaki farkn izlenmesi kullanlan istatistiksel aralardr. Olumu hatalar ayklamaktan ziyade, hatalarn olumasn nlemeyi ve sreci kontrol altna almay hedefler.

1. Mevcut bir srecin kontrol edilebilirliinin (yeterlilii) hangi snrlar iinde olduunu belirlemek 2. Sre deiikliklerinin analizini yapmak 3. Bir srecin istatistiksel olarak kontrol altna alnp alnamayacann kontrol 4. Sre yeterliliinin tespit edilmesi ve bu deikenlerin mteri gereksinimleri ile sre performans arasndaki farkn izlenmesi 5. Kararl olmayan sreci gzlemek ya da srete bir deiiklik olduunda, erken uyar salamak amacyla kullanlr.

1. Operatrn operasyonun gidiatn izlemesini salar. 2. Operasyonun kalite ve maliyet asndan sabit ve hatas nceden tespit edilebilir olmasn salar. 3. Operasyonun performans zerinde ayn dilin konuulmasn salar. 4. retim srecinin gelitirilmesinde etkindir. 5. Kontrol grafikleri verimliliin arttrlmas iin kantlanm bir tekniktir. 6. Hatann nlenmesinde etkindir.

YO

Problemli sre veya rnle ilgili baz unsurlar veya deikenleri iermemesi Veri toplayclarn deiik alglamalarndan dolay ortaya kan hatalar Veri toplamann planland ekilde yaplmamas Toplanamayan veya eksik veriler Verilerin istatistiklere dntrlmesi srasnda kullanlan forml ve algoritmalardaki hatalar bunlardan birkadr. Veriler toplandktan sonra, problemin belirtileri ile ilgili bilgilerin salanmas iin, ilave olarak baz veri analiz tekniklerinin kullanlmas gerekebilecektir.

28 7. Gereksiz sre dzeltmelerini engeller. 8. Anlalabilir bilgi salar. 9. Sre yeterliliine ilikin bilgi verir. Kontrol izelgelerinin izimi iin;

Bir veya daha fazla noktann kontrol limitleri dna kmas durumunda ekil 2.2deki durum meydana gelmektedir.


Mekil 2.2. Kontrol limitleri dnda Ard arda 7 noktann hepsinin merkez izginin altnda ya da stnde kalmas durumunda ise ekil 2.3deki durum olumaktadr.

YO

ncelenecek olan kalite zellii belirlenir. rnekleme yntemlerinden uygun olan bir tanesinden yararlanarak yeterli sayda birimden oluan rnekler alnarak lm deeri kaydedilir. Kontrol izelgesi tipi belirlenir. Belirlenen izelge tipine gre kontrol alt ve st limitleri hesaplanr. st ve alt kontrol limitlerinin doruluu ve yeterlilii belirlendikten sonra zamana gre, retimle ilgili noktalar iaretlenerek kontrol grafikleri izilir. Kontrol izelgelerinde limitlerin dnda kalan noktalar belirlenip sebepleri aratrlr ve bu duruma uygun nlemler alnr.

29

ekil 2.3. Kontrol limiti altnda

Ard arda 7 noktann artan veya azalan eilim gstermesi durumunda ekil 2.4deki durum oluur.


Mekil 2.4. Kontrol limiti altnda ve stnde 3 izgisi yaknndaki her 3 noktadan 2 sinin 2 izgisi dna tamas durumunda ekil 2.5 oluur.

YO

30

ekil 2.5. Kontrol izgisi tamalar

Noktalarn periyodik olarak deiim gstermesi durumunda ekil 2.6daki durum oluur.


Mekil 2.6. Periyodik deiim Noktalarn byk ounluunun 1,5 aral iinde kalmas, Bu durum istenen bir durummu gibi grnse de aslnda dalmn normal olmadn belirtir, ya limitler yanl seilmitir ya da rneklem yanl elde edilmitir. Srecin kontrol dna kmas ya ortalama deerin aa/yukar kaymasndan ya da dalmn bymesinden kaynaklanmaktadr.

YO

31 Kontrol izelgeleri;

Srecin gidiatnn izlenmesini, Srecin kalite ve maliyet asndan sabit olmasn ve hatasnn nceden tespit edilebilir olmasn Performansn devamn zel ve ortak sebeplerin birbirinden ayrlmalarn salar.

Kontrol izelgelerinin kullanm sayesinde rndeki deiimin azalmas nedeniyle maliyet azalr ve etken kapasite ykselir.2.8.4. Normal dalm erisi (Gaussian dalm)

Cekil 2.7. Normal dalm erisiYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M

Doa ve davran bilimleri iinde bulunan birok niceliksel model yaplmasnda, normal dalmn kullanlmasna neden merkezsel limit teoreminin uygulamas vardr. Birok psikolojik lmler ve normal dalm kullanlarak ok iyi yaklak olarak aklanmaktadr. Bu deerlendirmeler altnda yatan mekanizmalar ou zaman bilinmemekte fakat normal dalm modelinin aklamasnda kullanlmaktadr. Bu yaklamn teorik olarak savunmas ise her bir reel gzlemin olumas iin geri planda ok sayda birbirinden bamsz etkilerin ayr ayr toplam olarak katkda bulunduklardr.

YO

Normal dalm, ayn zamanda Gauss tipi dalm olarak isimlendirilen birok alanda pratik uygulamas olan ok nemli bir srekli olaslk dalm ailesinden biridir. Bu dalm ailesinin her bir yesi sadece iki parametre ile, tam olarak tanmlanabilir: Bunlar konum gsteren ortalama ( aritmetik ortalama) ve lek gsteren varyans (2 yaylm) dr. Standart normal dalm ortalama deeri 0 ve varyans deeri 1 olan normal dalm ailesinin tek bir elemandr. Carl Friedrich Gauss bu dalmlar grubu ile, astronomik verileri analiz etmekte iken, ilgilenmi ve bu dalm iin olaslk younluk fonksiyonunu ilk defa tanmlamtr. Bu olaslk fonksiyonunun grafik ekli bir an gibi grnt verdii iin ou kez an erisi olarak da anlr (ekil 2.7).

32 Normal dalm istatistik biliminin birok alannda kullanlmaktadr. rnein rneklem ortalamas iin rnek dalm, kayna olan ana ktle iin dalmn normal olmad gayet ak olsa bile, yaklak olarak normal dalm gstermektedir. rnek ortalamas ve varyans ile zetlenen her veri iin bilinmeyen kaynak dalm olarak normal dalm kullanmak ok uygun bir davrantr. statistikte kullanlan dalm aileleri arasnda normal dalm pratikte en ok kullanlandr ve birok istatistiksel test, normal dalmn var olduu varsaymna dayanlarak gelitirilerek kullanlmaktadr. Srekli bir X rasgele deikeni iin olaslk younluk fonksiyonu;

f ( x) =

1

E (x) = ,

V ( x) = 2

ise X normal dalma sahiptir denir.

= Normal dalm ortalamas = Normal dalmn standart sapmas

= 3.14159

e = 2.71828

Cekil 2.8. Parametre deiikliklerinin normal dalma etkisi Normal dalm ortalama ve standart sapma parametrelerinin deiimi sonucu birbirinden farkl yaplar gsterir. Her dalm iin olaslk, younluk fonksiyonu kullanarak olaslk deerlerini ieren tablolar kullanma zorunluluu ortaya karmtr. Birbirinden farkl sonsuzYrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M

Yukardaki normal dalm, ortalamas ve varyans 2 olan x ~ N ( , 2 ) ile gsterilmektedir. Dalmda parametre deiiklikleri, dalmn eklini ekil 2.8de olduu gibi deitirmektedir.

YO

2

e

1 x 2

2

, < x < , < < , 2 > 0

33 sayda normal dal olabilecei iin olaslk hesaplamasnda kullanmak zere sonsuz sayda tablo gereklidir.Standart Normal Dalm

Olaslk hesaplamasndaki zorluktan dolay normal dal gsteren ans deikeni standart normal dalma dntrlmektedir. Bu sayede tek bir olaslk tablosu kullanlarak normal dalm ile ilgili olaslk hesaplamalar yaplm olur. Standart normal dalmda ortalama 0, varyans ise 1 deerini alr (ekil 2.9). Standart dalmda standart normal deiken z ile gsterilir ve tablodan bulunur.

ekil 2.9. Standart normal dalm


MP ( X < 8 .9 = ?

Mesela bir iletmede retilen vidalarn aplarnn uzunluunun ortalamas 10 mm ve standart sapmas 2 mmdir. Deerler normal dalma uygun olduuna gre rast gele seilen bir vidann uzunluunun 8.9 mmden az olma olasln hesaplarsak;

x ~ N ( , 2 ) ise x ~ N (10,4)

x 8.9 10 P( X < 8.9 = p < = P( z < 0.55) 2

P ( z < 0.55) = 0.5 0.2088 = 0.2912

kan sonucumuza gre normal dalm erimiz ekil 2.10daki gibi olacaktr.

YO

34

ekil 2.10. Normal dalm erisi


M

YO

353. TOPLAM KALTE YNETM


Japon bilim adamlar da toplam kalite felsefesinin geliimine nemli katklarda bulunmulardr. 1960li yllarn balarnda Kaoru Ishikawann Kalite emberleri ve Neden-Etki Analizleri konusundaki almalar, kalite mhendisliinin geliimine nemli katks olan Genichi Taguchinin statistiksel Deney Tasarm ve Kalite Kayip Fonksiyonu, kalite konusundaki almalar daha da hzlandrmtr. Bu arada Japon Taaichi Ohnanin Tam Zamannda retim modeli de geleneksel Taylorizm ve Fordizmdeki kitle retimi anlaynn yklmasna neden olmutur. Japon Masaaki Imainin Kaizen (Srekli Gelime) felsefesi ise Toplam Kalite Ynetiminin gelime basamaklarndan birisidir. Harward niversitesi profesrlerinden Michael E. Porterin rekabet stratejisi alanndaki almalar ile Stratejik Ynetim, yeni ynetim felsefesinin nemli bir boyutunu oluturmutur. 1980li yllarn bir baka nemli gelimesi de En Iyi Uygulamalarn Adaptasyonu (Benchmarking) adi verilen ynetim tekniinin organizasyonlarda uygulanmasdr. ABDde Xerox irketi bu konuda ilk almay yapm ve bu dier irketler iin de rnek oluturmutur. Balangta sadece kalite gelitirme, planlama ve kontrol konularnda yaplan aratrmalar daha da genileyerek Toplam Kalite ad verilen yeni bir ynetim yaklamnn dousunu hazrlamtr. 1980den sonra yaplan almalarda, iletme apnda kalite ynetimini hedefleyen ynetim ve mhendislik nitelikleri bilimsel olarak uygulanmtr. Bu dnemde grlen rekabet basks, iletmelerde daha az hiyerari ve departmanlar aras daha fazla ibirliini salayarak iletmeleri daha esnek yapya kavuturmu, ofisi ileri daha sonusal veya ynetimine dayal olmutur. Toplam Kalite Ynetimi; mteriye (kullancya) kaliteli mal ve hizmet sunma rekabetine ynelen isletmelerin, yapacaklar faaliyetlerde (tasarm planlama, retim, tedarik, datm, vb.) kaliteyi st dzeye karma, kaliteyi yasayan bir unsura dntrme kapsamnda, tm alanlarn katlmn da salayarak, ama btnl iinde birletiren, bir ynetim sistemi olarak ortaya kmaktadr.

M

YO

1950li yllardan itibaren ynetim alannda ortaya kan yeni grler sonucunda isletme ynetiminde Taylorizm ve Fordizm giderek nemini kaybetmeye balamtr. zellikle 1950 ve sonrasnda yllarda Amerikal ve Japon bilim adamlarnn katklar ile kalite temelli yeni bir ynetim felsefesi domutur. Bu felsefe, zel sektr iin gelitirilmi bir ynetim anlayysa da, daha sonralar mikro ya da makro lekte tm organizasyonlar iin uygulanabilecei savunulmutur. Bu felsefeye gre kalite ve verimliliin artrlmas iin alanlarn memnuniyeti, motivasyonu ve dllendirilmesi, performans deerlendirme ve lme yntemlerinin kullanlmas, organizasyondaki hatalarn ve yanllarn ortadan kaldrlmas, ekip almasna arlk verilmesi, basarili organizasyonlarn tecrbelerinden yararlanlmas (benchmarking), stratejik planlamann yaplmas hedeflenmektedir. Kalite konusundaki ilk almalar 1930lu yillarda ABDde balamtr. Bell Telephone irketinde istatistiki olarak grev yapan Walter A. Shewhart, statistiksel Kalite Kontrol alannda nemli almalar yapmtr. retimde istatistiksel yntemleri uygulamtr. Shewhartin kalite konusundaki almalarn ABDde W. Edwards Deming ve Joseph M. Juranin almalar izlemitir. Bu iki bilim adam Japonyaya davet edilmi ve Japon mhendislere kalite gelitirme, kalite planlama ve kalite kontrol konularnda seminerler vermilerdir. Gnmzde pek ok aratrmac Demingi toplam kalite ynetiminin kurucusu olarak kabul etmektedir. Ancak Deming kadar, Juranin da toplam kalite felsefesine nemli katklar olduunu belirtmekte fayda vardr. 1950li yllarn sonlarna doru Toplam Kalite Kontrol alannda kayda deer almalar yapan bir dier Amerikal ynetim uzman Armond V. Feigenbaumdur. Amerikal Philip Crosby ise toplam kalite ynetiminde ok nemli bir kavram olan Sfr Hata (Zero Defect) akiminin nclerinden biri olarak kabul edilmektedir.

36 Uygunsuz rn maliyetini azaltabilmenin sadece kontrol ile mmkn olmadn fark eden bilim adamlar, hatasz retim salama abalarna younluk vermilerdir. Hatasz retim ve kalitenin artrlmasnn, retim sreleri ve kullanlan malzeme ile snrl olmad, ynetimden alanna kadar iletmedeki her unsurun, kalite zerine odaklanmasnn gerei zerine durulmaya balanmtr. Yeni anlay, kalite iin herkesin zerine den grevi en iyi biimde yapmasn art komaktadr. Tabi bu anlayn kabul tek bana yeterli deildir. Bu anlayn yerleebilmesi ve uygulanabilmesi iin gerekli artlarn oluturulmas gerekmektedir. Bu gereklilikten hareketle oluturulan mteri memnuniyeti, i mteri, srekli iyiletirme, srekli eitim, kalite emberleri ve benzeri kavram ve uygulamalar sonuta iletmeleri Toplam Kalite Ynetimi felsefesini gelitirip benimsemeye sevk etmitir.3.1. Kalite Ynetimi

3.2. Toplam Kalite Ynetimi Kavram


Toplam Kalite Ynetimi (TKY), bir teknik veya yntem olmann tesinde eitli tekniklerin ve aralarn kullanld, srekli gelime izgisi iinde yksek kalite ve en dk maliyetin elde edilmesine ynelik; bunun yan sra iletmelerin i ve d evrelerinin tm gereksinimlerini karlamay amalayan bir ynetim anlaydr. Kalite anlay insann yaamn daha iyi klma aray ile ortaya kan bir sretir. ...Yaamn daha iyi klma zgrl, insanin temel zgrldr. Kltr geliebilmesi, bu zgrle baldr ve yaamn daha iyi klma zgrl zerine konuulmazsa zgrlkle kltr zerine sz etmenin anlam yoktur... Kalitenin ne olduu hissedilmekle birlikte tam olarak tanmnn yaplmas gtr. nk kalite soyut ve znel bir kavramdr. Bu erevede Toplam Kalitenin tanm konusunda da tam bir uzlaya varld sylenemez. Toplam Kalite Ynetimini genel olarak deerlendirdiimizde kelime kelime farkl bir ekilde de tanmlayabiliriz. T'si, toplam; tm alanlarn katlmn, yaplan ilerin tm ynlerini, mterilerin ve retilen rn ile hizmetlerin tmn kapsamaktadr. K's kaliteyi; yani mterinin bugnk beklenti ve ihtiyalarn tam ve zamannda karlayp onlara gelecekteki beklentilerini aan rn ve hizmetler sunmay ifade etmektedir. Y'si ise; ynetimin her konuda alanlara liderlik yapmas, alanlara rnek model oluturmas ve irket apnda katlmc ynetimin salanmas anlamna gelmektedir. Toplam Kalite, rgt fonksiyonlar ve sonular yerine sreler zerinde odaklaan, tm alanlarn niteliklerinin artrlmas ile ynetim kararlarn salkl bilgi ve veri toplanmas analizine ve tm kaynaklarn btnlk iinde ele alan bir yaklamdr. Imaiye gre ise, Toplam Kalite, bir rgtte her dzeyde performansn iyiletirilmesine ynelik, tamamyla, btnlemi abalarla, yneticiden iiye kadar tm alanlar kapsayan dzenli faaliyetler dizisidir

M

YO

Kalite ynetimi; Stratejik planlama, kaynaklarn tahsisi ve kalite planlamas, iletilmesi ve deerlendirilmesi gibi kalite iin yaplan faaliyetleri kapsamaktadr. Genel ynetim fonksiyonunun kalite politikasn tespit eden ve uygulayan blmdr. Bu tanmda ki; mteri artlarnn girdi olarak alglanmas, rn veya hizmetin gerekletirilmesi srasnda srekli lme, analiz ve iyiletirmelerin, ynetim sorumluluu bilinci ve kaynaklarn ynetimi bir ember olarak dnldnde, mteri memnuniyetine uyan rn ya da hizmet kts kaliteyi tanmlamakta ve kalitede snr bulunmamaktadr. Kalite ynetimi, isletme tarafndan belirlenmi ve tm birimlerce kabul gren bir kalite politikasnn oluturulmas ve bu politikann uygulanmas amacyla gerekli faaliyetlerin gerekletirilmesidir. Buna gre ncelikle bir iletmenin kendi kalite politikasn belirleyerek, hangi kalitede rnler reteceini, nasl bir isletme olarak anlmak isteyeceini belirlemesi gerekmektedir.

37

Toplam Kalite Ynetimi'nde kalite, kontrol ile deil, retim ile elde edilmektedir. Hatallarn kontrol ile ayklanmas yerine ilk seferinde doru yap temel ilkesi ve hatalarn kmadan nlenmesi yaklam benimsenmektedir. TKY'nin banda insan faktr yatmaktadr. TKY de yer alan srekli iyileme, sorunlarn analizi ve zm, ekip oluturma, hedefleri belirleme ve kalite salama gibi grevlerin kurum apnda yaylmnn salanmas, ancak tm alanlarn katlmyla gerekletirilebilir. Toplam Kalite Ynetimi, kaliteli mal pahal olur grn deitiren ve yksek kalitenin dk maliyetlerle salanabileceini ngren bir felsefedir. Toplam Kalite Ynetimi, organizasyonun etkinliindeki, verimliliindeki ve srelerindeki devaml gelime ile mteri tarafndan ynlendirilen renmeyi salayan ve kendisini mteri tatminine adayan organizasyonlar kuran bir ynetim felsefesidir. ToplamKalite Ynetimi, bir kuruluta retilen mal hizmetlerin, iletme srelerinin ve personelin srekli iyiletirilmesi ve gelitirilmesi yolu ile en optimum maliyet dzeyinde nceden belirlenmi olan mteri gereksinimlerinin tm alanlarn katlm ile karlanarak, iletme performansnn

iyiletirilmesi stratejisini gelitirmek ve bunun iin hazrlanacak planlarn uygulamaya konulmasn salamaktr. Kalite denildiinde genellikle mal ve hizmet kalitesi ya da rn kalitesi anlalmaktadr. Oysa rn kalitesi aslnda sonutur; bu sonucu belirleyen baslca kalite unsurlar da; liderlik kalitesi, ynetim kalitesi, insan kalitesi, sistem kalitesi, sre kalitesi ve donanm kalitesidir. TKY, 1994 tarihli ISO 8402de Bir kurulu iinde kaliteyi odak alan, kuruluun btn yelerinin katlmna dayanan, mteri memnuniyeti yoluyla uzun vadeli baary amalayan ve kuruluun btn yelerine ve topluma yarar salayan ynetim yaklamdr. eklinde tanmlanmaktadr. Amerikan Kalite Ensitsnn TKY formlasyonuna gre Mteri ihtiya ve beklentilerinin karlanmas iin tm yneticilerin ve alanlarn katlmyla, bir organizasyonun srelerinin hizmet ve rnlerinin niceliksel yntemler kullanlarak srekli iyiletirilmesini ieren btnsel bir rgt yaklamdr.

C Yrd. Do. Dr. Grcan SAMTA

M

Japon TKY sisteminde, mteri tatmininin hedeflendii, bu hedefi gerekletirmek iin; kalite, verimlilik, srekli iyiletirmeyi temel strateji olarak benimsendii belirtilmektedir. Sistemin unsurlar ise mteri odakll, toplam katlmclk, sistematik sre analizi ve iyiletirme ile istatistiksel kalite kontrol oluturduu ifade edilmektedir. TKY, zel veya kamu kurum ve kurulularnn, mterilerini memnun etmek amacyla bir dizi ynetsel ilke, yntem ve teknikle rgtsel sre, kaynak etkinlik ve ilikileri, alanlarn da tam ve gnll katlmyla srekli iyiletirerek sunduklar mal ve hizmetlerde kalite, verim ve etkinlie ulamalarn salayan bir ynetim modeli yaklam ve felsefesidir. Kalite, bir rn ya da hizmet hakknda mteri ya da kullanclarn yargs ve beklentilerle ihtiyalarn karlanmasna olan inanlarn lsdr. Toplam kalite mterinin en dk maliyetle en yksek tatmin salad iletmenin yaratlmas ve global stratejinin organize edildii yntem ve ilkeler btndr.

YO

38 Ishikawa kaliteyi tasarm kalitesi ve uygunluk kalitesi olmak zere ikiye ayrmaktadr. Tasarm kalitesi genellikle hedeflendirilmi kalite olarak adlandrlr. Bir sanayi, bir rn belli bir kalite dzeyiyle yani hedeflenmi kaliteyle yaratmak ister... Uygunluk kalitesi ayni zamanda uygun kalite olarak da adlandrlr, nk gerek rnlerin, tasarm kalitesine ne kadar uyduunun bir gstergesidir. Uygunluk kalitesi ykseldii zaman maliyet der. Feigenbauma gre, Toplam Kalite, Bir organizasyonda deiik gruplarn kalite gelitirme, kaliteyi koruma ve iyiletirme abalarn, mteri tatminini de gz nne alarak retim ve hizmeti en ekonomik dzeyde gerekletirebilmek iin birletiren etkili bir sistemdir.


M

TKY, doru retimi, ilk defasnda yapmay ve bunu her defasnda tekrarlamay hedeflemekte, rgtn bir btn olarak etkinliini salamay, esneklie ulamasn ve rekabet gcn artrmasn hedeflemektedir. Toplam Kalite Ynetimi, mteri ihtiyalarn karlayacak, hatta bu beklentilerin tesinde hizmetler salayabilecek entegre bir sistem oluturmaya alr. Kalite ynetimi bir isletmede balangta belirlenen kalite hedeflerine ulama yolunda srdrlen planl ve sistematik abalarn btndr. Bunun anlam kalite ynetimi, yalnzca is srelerindeki test, muayene ve lme ilemlerinin tesinde rn kalitesini ilgilendiren tm sreleri de iine almaktadr. Kalite ynetimi nceden tanmlanm mteri talep ve ihtiyalar ile uyumlu olan kalite dzeyine ulalmas bu dzeyin korunmas, gelitirilmesi ve isletmenin genel ynetim politikasnn bir paras olarak gelitirilir. TKY, bir kuruluta retilen mal veya hizmetlerin, isletme srelerinin ve personelin srekli iyiletirilmesi ve gelitirilmesi yolu ile en dk toplam maliyet dzeyinde, nceden belirlenmi olan mteri ihtiya ve beklentilerinin, tm alanlarn kendi ilerinden beklenen ykmllkleri yerine getirmeleri ile tahmin edilerek isletme performansnn iyiletirme stratejisi olarak da tanmlanmaktadr. Toplam kalite ynetimi bir rgtte verimlilii maksimum dzeye karmak, sfr hataya yaklamak ve % 100 mteri tatminini salamak iin benimsenmesi gereken ve irket ii tam katilim saland bir ynetim anlaydr. Btn bu tanmlar nda grlmektedir ki, kaliteye bu kavramn yaratclar ve uygulayclar farkl anlam yklemilerdir. Kalite, kimi zaman sfr hata, kimi zaman verimlilii artrma, kimi zaman ilem zamanlarn ksaltma, kimi zaman maliyeti drme, srekli iyiletirme kimi zaman katilim, kimi zaman performansa bal olarak tanmlanmtr.TKY nemini ynetim, liderlik, motivasyon, iletiim tasarm, gelime ve ilerlemelerin gereklilii sreciyle, yeniden ncl ve birincil biimde ortaya koymaktadr. Bu yn ile TKY'nin getirdii modern ynetim tarz ile klasik anlamdaki ynetim tarzlar arasnda pek ok nemli farkllklar bulunmaktadr. Toplam Kalitenin temelinde Bireysel baarnn harekete geirilmesiyle, rgtsel baarnn salanabilecei ve srekli iyiletirmenin yaplabilecei dncesi bulunmaktadr. Klsik ynetim anlay (Taylor Modeli) ile Toplam Kalite Ynetiminin farklarn syle sralamak mmkndr;

1. Klasik ynetim anlaynda iletmenin hedefi mali dnem iin belirlenmi olan kar elde etmektir. Toplam kalite ynetiminde hedef, krll garanti altna alacak ve arttracak sistemleri kurmak ve sreleri gelitirmektir. 2. Klasik ynetim anlaynda kr'n hangi faaliyetlerde ve nasl salanacan yneticiler belirler. Toplam kalite ynetiminde faaliyetlerin nasl dzenleneceini ve krn nasl salanabileceini alanlar nerir, ynetim onaylar. 3. Klasik ynetim anlaynda ynetim faaliyetleri planland gibi sonucu almay salayacak sistemleri de kurar. Toplam kalite ynetiminde sistemleri ve sreleri, o

YO

39 ileri yapanlar gelitirir. Yneticilerin grevi, alanlar tevik etmek ve onlara imkn salamaktr. 4. Klasik ynetim anlaynda temel ilke e gre adam dr. Yaplacak islerin mahiyeti ayrntl olarak belirlenir. tarifleri yazlr; iler glklerine ve zelliklerine gre kademelendirilir; grevlendirilecek kiilerde de belirlenen zellikler aranr. Kiiler de cretlerini tayin edildikleri iin kademesine gre alrlar. Toplam kalite ynetiminde temel ama, iletmenin hedeflerine ulamasdr. Yneticiler ve alalar bu hedefleri ortaya koyarlar ve hedeflerin gerektirdii planlar yaparlar. Yaplacak iler de bylece tarif edilmi olur. 5. Klasik ynetim anlaynda iin gerektirdiinden stn nitelikli insanlar ie almak yanltr; nk bu tr insanlar ilerini basit bulurlar ve kmserler. ini kmseyen kii iini iyi yapmaz; ii beenmez; hatta dier alanlar da demotive edecek davranlara girer. Toplam kalite ynetiminde iin mahiyeti, hedefler, plnlar, v.b. gibi ne olursa olsun, en yksek seviyeli elemanlarn iletmeye kazandrlmas amalanr. Srekli eitim, ksa srede rotasyon ve kariyer planlama sayesinde herkesin iini sevmesi ve isletmeye balanmas salanr. 6. Klasik ynetim anlaynda sanayi kurulularnda retimi makineler yapar. nsanlarn temel grevi ise, bu makineleri alr durumda tutmaktan ibarettir. Makineden yeterli verim alnamyorsa veya sk sk imalt kesintileri oluyorsa, bunun sorumlusu o makineyi iletendir. Toplam kalite ynetiminde her eyi insan gerekletirir. Makineler sadece insanlarn yardmclardr. nsanlar da makineleri srekli olarak gelitirmek sureliyle ilerin daha yksek verimle yaparlar. 7. Klasik ynetim anlaynda sanayicinin amac son teknolojiyi temin etmektir. Genellikle yem teknoloji birok alanda (elektronik, kontrol sistemleri, l sistemleri, v.b. gibi) sramay

Documents

KALITE GÜVENCESI VE STANDARTLARI DERS NOTLARI_2