3. nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/ da 2014
ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr. Yazlarda sra
gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde okuyan asndan
fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah Teldandr.
hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 19. 12. 2014
Biti : 29. 12. 2014
4. NDEKLER KUTB-I CHAN MEHMET AKR EFENDNN EYH RANLI EYH HACI
MUSTAFA EFEND 11 ocukluu ve Genlii
................................................................................................................................
11 lk Hac Ziyareti ve Mridini Buluu
...........................................................................................................
11 Anadoluya Hareket
...................................................................................................................................
12 irandan oruma
.....................................................................................................................................
12 Gurbet ve
Hasret........................................................................................................................................
13 lahi Ak ve
Yakar.....................................................................................................................................
13 rat Faaliyetleri ve Halifeleri
.....................................................................................................................
14 Yaayta rnek
olmak...............................................................................................................................
15 Hattata
Sayg..............................................................................................................................................
15 Mesnevi
Sohbetleri....................................................................................................................................
16 Ruh, Nefis, lem ve Ubudiyet
....................................................................................................................
16 Bir Hac
Dn...........................................................................................................................................
17 Hdrlk
Tutkusu..........................................................................................................................................
18 orum Hdrlk Camii
..................................................................................................................................
18 Son Hacc ve
Vefat.....................................................................................................................................
18 KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L) 20
YETT MUHT VE MRDLER
.......................................................................................................
21 RAN'LI (ORUMLU) EYH HACI MUSTAFA RM EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL
L) (1838 - 1899)
............................................................................................................................................................
22 IRAD SAHASI VE
HALFELER...............................................................................................................
23 KUTB-I CHAN DEDKHASANLI AKR EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L)
(1853-1937) ...... 24 YOZGAT'A
DN.................................................................................................................................
26 KESB- KEML- HNER
EYLEMEK........................................................................................................
26
VEFATI......................................................................................................................................................
27 KLE AYAKLANMALARI 31 Kle ayaklanmalar:
...............................................................................................................................
31 TARH BOYUNCA NKLPLAR HTLLLER VE SYONZM 38 TARH
DMANLII................................................................................................................................
44 LACANIN EKCYLE PUT KIRMAK -SLAVOJ ZZEK 49 Anamorfoz (Yamuk
Bakmak)................................................................................................................
52 mge ve Bak
..........................................................................................................................................
57
Semptom..................................................................................................................................................
58 Semptom'un
Diyalektii.........................................................................................................................
59
Sinthome..................................................................................................................................................
60 Gerek
......................................................................................................................................................
61 deoloji, Sinizm, Kinizm
.........................................................................................................................
64 deolojik Fantezi
.....................................................................................................................................
66
5. Yazlar 5 deolojik
Anamorfoz...............................................................................................................................
67
Jouissance................................................................................................................................................
67 Objet Petit a (Kk teki Nesnesi ya da Arzu
Nesnesi)....................................................................
68 Byk
teki.............................................................................................................................................
70 Byk tekinin zin Verdii Sistem
hlalleri...................................................................................
71 Byk tekinin kt
Anlar.............................................................................................................
71 Matrix ve Byk
teki............................................................................................................................
72 Sonu
........................................................................................................................................................
73 AKLISELM LE DNSZLN TEMEL LKELER 74 AKADEMK HRRYET VE AKADEMK
ANAR- SDNEY HOOK 77 HRSTYAN KOMNSTK DOKTRNN BRAN KKENLER 82 Luka
ncilinde Komnist eilimler
......................................................................................................
87 KENDME- MARCUS AURELIUS ANTONIUSN DNCELER 92
NSZ..........................................................................................................................................................
92 AHLK HAYATIN
PRENSPLER............................................................................................................
94 II AHLK HAYATN CRA VE
TATBK!..............................................................................................
94 III AHLK HAYATIN TEKML
.....................................................................................................
94 MARK OREL KENDME
.......................................................................................................................
95 AHLK HAYATIN PRENSPLER BRNC KTAP
.................................................................................
95 KNC KTAP
.........................................................................................................................................
104 Ben Kendim neyim ve benim iin hakikaten faydal olan ey nedir?
............................................. 104 NC
KTAP......................................................................................................................................
111 HAYATA AT EYLER NEDlR VE BUNLARIN BENM N HAKK KIYMETLER NEDR?
................ 111 DKDNC KTAP
................................................................................................................................
118 HRRYET VE
SAFFET...........................................................................................................................
118 BENC
KTAP.......................................................................................................................................
124 ALTINCI KTAP
......................................................................................................................................
131 ALIMA VE TRAK MENAF
............................................................................................................
131 YEDNC
KTAP......................................................................................................................................
137 TDAL VE CESARET
..............................................................................................................................
137 SEKZNC
KTAP...................................................................................................................................
143 DOKUZUNCU KTAP
..............................................................................................................................
151 DOSTLUK, MSAMAHA, MERHAMET,
KEREM....................................................................................
151 HAYATIN KEML VE SELMETNN TEMN ONUNCU
KTAP........................................................... 157
FELSEFE PRENSPLERNE VE AKLA MTAVAATA
RCU...................................................................
157 ON BRNC
KTAP.................................................................................................................................
167 VCDANIN TEDKKl VE HAYATIN TANZM
........................................................................................
167 ON KNC KTAP
...................................................................................................................................
174 RUHUN LASI VE LME
HAZIRLANMASI...........................................................................................
174 AK VEYA ZYAFET 183 AK, YAHUT
ZYAFET................................................................................................................................
184 GORGAS 227 Mtercimi: Semiha Cemal, stanbul Kz Muallim Mektebi
Ruhiyat Muallimi 1936..................... 227 AK VEYA
ZYAFET................................................................................................................................
227
6. 6 Yazlar KNC
KISIM..........................................................................................................................................
227 KEVSN TABLOSU-[H A Y A T I B E E R ] 255
NSZ........................................................................................................................................................
255 HAYATI BEER 255 EFLTUN FEYLOSOF KEVSN
TABLOSU.......................................................................................................
255 ALKBYAT [EFLTUNUN KLLYATINDAN] SEMHA CEMAL 273 SOKRAT
ALKBYAT...............................................................................................................................
274 UMUM SYASET MESELELERNE GELNCE BUNLAR DORU OLANIN BLNMESNE
MTEVAKKIFTIR
...................................................................................................................................
278 ALKBYAT, DORUNUN NE OLDUUNU
BLMYOR........................................................................
280 DORU LE FAYDALININ AYNYET
...................................................................................................
286 PHE VE TELEVVN, KENDN TANIMAMAK CEHALETNDEN LER
GELR............................... 291 ALKBYATIN HAKK HASIMLARI,
SPARTANIN VE FARSN
KIRALLARI........................................ 294 NSAN TEKEMML
ETMEK N NE
YAPMALIDIR............................................................................
298 APOLOJI-METHYE VE KRTON VAZFE 316 SOCRATE IN APOLOJIS-METHYE
...........................................................................................................
316 BRNC
KISIM........................................................................................................................................
316 SOCRATEIN
MUDAAFANAMES...........................................................................................................
316 SOKRAT MUTTEHMLER K KISMA AYIRIYOR
...............................................................................
317 Eski
ittihamlar.......................................................................................................................................
317 SOKRATIN LM NEDEN
IBARETTR....................................................................................................
318 HUSUMETLER AZAR AZAR NASILTOPLANMITI
...............................................................................
320 MELETOSUN KYET
........................................................................................................................
321 SOKRATIN VAZFES
.............................................................................................................................
325 MEVZUU BAHS OLAN ATNANILILARIN MENFAATIDIR, SOKRATIN DEL
.................................... 326 SOKRAT UMUMA AT LERE
KARIMAKTAN NN HTRAZ ETMTR? .....................................
327 SOKRATIN IDDIA VE FARZ OLUNAN
MRTLER...............................................................................
328 SOKRAT TAZARRU VE STRHAMLARDA BULUNMAYA KAL OLMUYOR
........................................ 329 KNC
KISIM..........................................................................................................................................
330 SOKRATA TERETTP EDEN CEZA
......................................................................................................
330 HKM HAKKINDA
MLAHAZALAR...................................................................................................
330 VERLMES MMKN MHTELF CEZALAR HAKKINDA MNAKAA
.............................................. 331 SOKRAT UZLAMA
EKLYLE KK BR NAKD CEZA VERMY TEKLF EDYOR ...................... 332
NC
KISIM.......................................................................................................................................
332 MAHKMUN HAKMLERNE KARI KISA NUTKU
..............................................................................
332 SOKRATIN KEND DAMINA REY VEREN HAKMLERE KARI HITABES
........................................ 332 SOKRATIN ADEM
MESULYETN TECVZ EDENLERE KARI SZLER
.......................................... 333 KRTON 335 KRTONUN
AHSYET.........................................................................................................................
335
KRTON.......................................................................................................................................................
336 SOKRAT KRTON
..............................................................................................................................
336
7. Yazlar 7
BALANGI............................................................................................................................................
336 SOKRATIN
PRENSPLER......................................................................................................................
339 KANUNLARIN TECSM VE
TEHS.......................................................................................................
343 DONNE DARKO- KARANLIK YOLCULUK (2001) 348 THE PHILOSOPHY OF
TIME TRAVEL
:.................................................................................................
349 - Her canl daha nceden belirlenmi bir yolu takip eder. Eer
yolunu grebilirsen, geleceini de
grebilirsin..................................................................................................................
355 ERDEML TOPLUM VE DMANLARI- LHAN KUTLUER 359 QUO VADS: DEMN
RZGRIYLA.................................................................................................
359 DEMN TARZI: Evrim, Devrim,
Dirili.....................................................................................
362 KULAR MASALI
....................................................................................................................................
366 HAYIZLI VE NFASLININ CNS MNASEBET 368 Hayzl Kadnlarla Ailev
Mnasebetin Yasakln Bildiren Hadisler:
....................................... 368 TARHTE YAHUDLER-DMANLIK
VE
SEBEPLER...............................................................................
379 Gnahkr kimdir
?......................................................................................................................................
386 MLATTAN EVVEL LK BRAN CEMYET NE GB ESASLAR ZERNE KURULDU
?......................... 388 MLATTAN EVVEL YAHUD DMANLII
...............................................................................................
391 BABLDE, RANDA VE SAR
YERLERDE....................................................................................................
396 MLATTAN
SONRA.......................................................................................................................................
396 SPANYADA:
................................................................................................................................................
398
DNMELER...................................................................................................................................................
399
PORTEKZDE...............................................................................................................................................
399
FRANSADA...................................................................................................................................................
400
NGLTEREDE..............................................................................................................................................
401 ALMANYADA
...............................................................................................................................................
401 VENEDK TACR W. SHAKESPEARE 405 VENEDK TACR 408 BRNC PERDE
..........................................................................................................................................
408 SAHNE I.
........................................................................................................................................................
408 SAHNE
II........................................................................................................................................................
411 SAHNE
III.......................................................................................................................................................
413 KNC
PERDE...............................................................................................................................................
416 SAHNE
II........................................................................................................................................................
417 SAHNE
III.......................................................................................................................................................
421 SAHNE
IV.......................................................................................................................................................
422 SAHNE V.
.......................................................................................................................................................
423 SAHNE
VI.......................................................................................................................................................
424 SAHNE VII
.....................................................................................................................................................
425 SAHNE
VIII....................................................................................................................................................
427 SAHNE
IX.......................................................................................................................................................
428 NC PERDE
.........................................................................................................................................
430 SAHNE I.
........................................................................................................................................................
430
8. 8 Yazlar SAHNE
II........................................................................................................................................................
432 SAHNE
III.......................................................................................................................................................
437 SAHNE
IV.......................................................................................................................................................
438 S A H N E
V...................................................................................................................................................
439 DRDNC
PERDE....................................................................................................................................
441 SAHNE I.
........................................................................................................................................................
441 SAHNE
II........................................................................................................................................................
449 BENC
PERDE..........................................................................................................................................
450 SAHNE I.
........................................................................................................................................................
450 THE MERCHANT OF VENCE- VENEDK TACR (2004) 457 YAHUD SORUNU-
YAHUD DMANI- ANTSEMTN PORTRES -JEAN PAUL SARTRE 464 YAHUD SORUNU
ZERNE DNCELER
..............................................................................................
464 II
.....................................................................................................................................................................
480
III....................................................................................................................................................................
481 IV
....................................................................................................................................................................
509 Ek 1: AVRUPA SOLUNUN YAHUD
SORUNU.........................................................................................
512 Ek-2: JEAN-PAUL SARTRENN
MRASI....................................................................................................
516 HOLOKOST, SRAL HAKLI
IKARMAZ..................................................................................................
516 BALBARIN ANT-BOYKOTULUU
........................................................................................................
517 ZZEKN NATO
UMUDU..............................................................................................................................
518 SYONST
KOLONCLK..............................................................................................................................
518 Ek-3: YAHUDLERE DAR
...........................................................................................................................
519 Ek-4: ATIAN KLTRLER-Keifler anda Hristiyanlar, Mslmanlar,
Yahudiler................ 521
9. BEYYNE SURES Ahmet Tekin- Tefsir Meali 1. Kutsal kitaplarda
mjdelenen, oullar gibi tandklar dil nder Allahn Rasul Muhammed, hak
delil Kurn ile tebli grevine balayncaya kadar, ehl-i kitaptan ve
mriklerden kfrde srar edenler, grevlendirilecek hak peygambere iman
ederek tbi olacaklar konusunda verdikleri szden ve kararlarndan
vazgemi deillerdi. 2. Sonunda, Allah tarafndan grevlendirilen,
iinde irk bulunmayan tertemiz sayfalar, Kurn sayfalarn okuyan
Allahn Rasul Muhammed geldi. 3. Okuduu sayfalar iinde, ok kymetli,
hakk, zamanla deimeyen insan deerleri, tabi hukuk kurallarn ayakta
tutan, tahrife uramam kitapklar, kitapklardan blmler var. 4. te
bundan sonra, mjdelenen peygamberin, kendi ilerinden
grevlendirilmeyip, dil nder Muhammedin hak delil Kuran ile teblie
balamasndan sonra, kendilerine verilen kutsal kitaplarn hkmnce
sorumlu tutulanlar ihtilf kardlar, ayr ba ektiler, dman oldular. 5.
Halbuki onlarn da, yalnz Hakka ve tevhide ynelerek, Allahn dinini
ve dzenini itenlikle benimseyerek samimiyetle toplumlarnda
uygulayp, Allaha kulluk ve ibdet etmeleri, Onun eriatna balanmalar,
Ona boyun emeleri, namaz dbna riyet ederek, aksatmadan ikre
klmalar, vicdanlarn, servetlerini, sosyal bnyelerini arndran,
berekete vesile olan zekt vermeleri emredilmiti. te salkl bir
toplumun dini, insanl, insan deerleri ayakta tutacak hak din,
zamanla deimeyen tabi hukuk kurallarn ieren eriat, dzen, medeniyet
budur. 6. Ehl-i kitaptan ve mriklerden kfrde srar edenler
cehennemdedirler. Orada ebed kalrlar. Onlar, ite onlar, insanlarn
en ktleridir. 7. man edip, hlis niyet ve amalarla, slm esaslarn,
slm dzeni hayata geirenler, i bar iinde bilinli, planl, mkemmel,
mer, faydal, verimli alarak nimetin-rnn bollamasn salayanlar,
yerinde, hakl klar yaparak, dzelmeye, iyilie, iyiletirmeye n ayak
olanlar, cr-kalc hayrlar-slih ameller ileyenler, ite onlar da,
insanlarn en hayrl olanlardr. 8. Rableri katndaki mkfatlar,
altlarndan rmaklar akan Adn cennetlerinin konaklardr. Orada ebed
yaarlar. Allah onlardan honut olmutur. Onlar da Allahtan honut
oldular. Bu mkfatlar, Rabbine sayg gstererek korkanlar iindir.
10. ********** Kendilerine kutsal kitaplar, Tevrat, ncili
verdiklerimiz onu, Muhammedi, z oullarn bildikleri gibi,
kitaplarnda zikredilen zellikleri sebebiyle tanrlar. Byle iken
ilerinden bir ksm bile bile hakikati, onun Hak Peygamber olduunu
gizliyorlar. (146) Kesin dorular, Rabbinden gelen Kurn yetleriyle
bildirilen dorulardr. Ehl-i kitabn kutsal kitaplardaki tahrifatna
aldanarak sakn pheye denlerden olma.(147) (Ahmet Tekin- Tefsir -
Mel)
11. Yazlar 11 KUTB-I CHAN MEHMET AKR EFENDNN EYH RANLI EYH HACI
MUSTAFA EFEND Hzl: Ethem Erko ocukluu ve Genlii Mustafa Efendi,
aslen Bayburtlu bir aileye mensuptur. Ailesi 1829 ylnda Ruslar
tarafndan Bayburtun igali zerine irana g etmilerdir. Gnmzde
Gmhanenin bir ilesi olan irann Sarcalar Kynde 1254/1838 tarihinde
Mustafa Efendi dnyaya gelmitir. Annesinin ad Havva, babasnnki ise
merdir. iranda doduu iin iran, Hz. mer soyundan geldii iin Faruk-
iran diye anlmtr. Mustafa Efendi, dindar bir aileye mensuptu. Drt
yanda babasndan ilk dersleri alarak okumaya balad. On yalarnda
Trabzonda medreseye kaydoldu. Burada temel ilimlerden icazet
aldktan sonra tahsilini ilerletmek iin Tokat medreselerine gitti.
Burada drt yl kald. Zek ve kabiliyetiyle dikkat eken Mustafa
Efendi, hocalarnn da delaletiyle Uaka gnderildi. Orada iki yl kadar
kald. Birok dersten icazet ald. Dini ilimlerde belli bir dzeye
geldi. Ancak kendinde manevi bir boluk hissediyordu. Arkadalarna
Heybenin bir gzn doldurduk, br gz bo kald diyerek bunu dile
getiriyordu. Onun tasavvufa meylini bilen hocas, ona hacca
gitmesini tavsiye etti ve orada arad kiiyi bulabileceini syledi. lk
Hac Ziyareti ve Mridini Buluu Hocasnn tavsiyesi zerine Mustafa
Efendi, yirmi yalarnda iken hac farizasn yerine getirmek zere yola
kar. Uzun ve ileli bir yolculuktan sonra Mekkeye ular. Kalacak yeri
olmad iin mezarlklarda kald rivayet edilir. Mualla kabristannda
uykuya dald bir srada bir sufi onu uyandrr. O zat, Nakibendiyye
tarikatnn Halidiyye koluna mensup Abdullah Erzincaninin halifesi
Yahya Dastaniye mensupmu; Mustafa Efendiyi ona gtrr. Mustafa
Efendi, hocasnn iaret ettii zat bulmutur. Ancak Yahya Efendi,
mritlerinin okluu nedeniyle onunla ilgilenmemitir. Kim olduu,
nereden geldii bile sorulmamtr. Sonra Yemenli bir arkadann
delaletiyle Yahya Efendinin huzuruna kmtr. ntisap, bu bulumada
gereklemitir. Derhal seyr-i slk ve riyazata balamtr. Takvasnn gerei
olarak tekkedeki yemekleri bile yemeyip dalardaki otlarla karnn
doyurmutur. Buradaki nefis terbiyesi, yedi yl kadar srmtr. Manevi
mertebesi ykselmi ve kalp gz almtr. Tasavvuf terbiyesinin sonunda
iratla grevlendirilme zaman gelmitir. Yahya Efendinin derghnda mrid
seviyesine ulam Mustafa vardr. Biri iranl, biri Yemenli, dieri de
Pakistanldr.
12. 12 Yazlar Bunlardan sadece birisi Medinede kalabilecek,
dierleri gnderilecei yerlere gideceklerdir. Yahya Efendi, kendisi
bir tercihte bulunmak istememi. nn de eline birer kt verip Medineye
gndermi. arkada Medineye gelip Ravza- Mutahharaya varmlar ve bo
ktlar oraya brakp sabah beklemeye balamlar. Sabah ezanyla birlikte
Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve sellemin kabrinin bana vardklarnda
Pakistanlnn kdna Hindistan, Yemenlinin kdna Medine yazldn
grmlerdir. iranl eyh Hac Mustafa Efendinin kdnda ise Anadolu/orum
yazs bulunmaktadr. Anadoluya Hareket Mustafa Efendi, grev yeri
belli olmasna ramen bir trl Medineden ayrlmak istemez. Ama verilen
greve, gsterilen yere gitmek zorunda olduunun da bilincindedir.
Gnlerce Mescid- i Nebeviye gider, Hz. Raslullh sallallh aleyhi ve
sellemin kabri banda gzya dker. Bir gn huzuruna kabil edileceine
dair manevi iaret aldktan sonra Medineden ayrlr. stanbula gitmek
iin Cidde limanna gider. Ancak yannda yol paras yoktur. Fakir bir
dervi olarak gemiye biner. Kontrol esnasnda biletsiz olduu iin
gemiden indirilir. Kaptan limandan ayrlmak iin btn hazrlklar
tamamlamtr ama gemiyi bir trl hareket ettiremez. Makine akam elden
geirilir, bir arzaya rastlanmaz. Hikmeti aratrlrken bileti olmad
iin indirilen yolcu gelir akllarna. ehrin her yerinde o dervii
ararlar. Sonunda bir mescitte namaz klarken bulurlar. Ona yalvarp
gemiye binmeye raz ederler. Artk manevi bir engel kalmamtr. Gemi
normalden daha hzl yol alr ve beklenenden nce stanbula varr. Gemiyi
durduran Kara eyhin kerameti, ksa zamanda tm stanbulda yanklanr. Bu
olay o kadar ok mehur olur ki devrin padiahna kadar ular. Sultan
II. Abdlhamit Han, eyhlislamn bakanlnda stanbulun tannm limlerini
toplar. iranl eyh Hac Mustafa Efendinin de katld birok mesele
tartlr. Mustafa Efendi, manevi ve ilmi arlyla dikkatleri zerine
toplar. Padiah, eyh Efendiden ok etkilenir ve sarayda kalmasn
teklif eder. Ancak Mustafa Efendi, eyh Yahya Dastaninin
grevlendirdii yere gitmek arzusundadr. Bu nedenle teklifi kabul
etmez. Kendisine verilen atiyyeleri de hzineye balayarak maddi
bamllk altna girmekten kurtulur. irandan oruma stanbuldan ayrlnda
vatan hasreti ar basar. Grev mahalli olan oruma gitmeden nce irana
gider. Orada babasnn sraryla kendi kynden Gll Hanmla evlenir ve bir
sre iranda kalmaya karar verir. Orada tekke kurarak irat
faaliyetlerine balar. Ancak irann nfuzlu ailelerinden Telli
slalesine mensup Ali avu ile aras alr. Tartmalardan can sklan
Mustafa Efendi, irandan ayrlr. nce Niksara, oradan da baz mritleri
ve akrabalaryla birlikte Medinede iaret edilen oruma gelir. Mustafa
Efendi oruma gelince Mekkedeyken tant bir zengin tarafndan
kendisine Kellegz Camiinin kble tarafnda bir ev tahsis edilir. eyh
Efendi burann st katn ev olarak, alt katn da tekke olarak kullanr.
Bir ba ve bir de tarla alr. iftilikle hayatn devam ettirmeye alr.
Tekkede de manevi arlkl sohbetler yapar. oruma yerleince skilipli
Emine Hanmla evlenir.
13. Yazlar 13 Hac Mustafa Efendinin irat halkas, Tokattan
Afyona kadar uzanmtr. Tokatta zengin bir hanmla evlendii ve bu
hanmn tm servetini, onun rzasn alarak ilim ve irat hizmetlerinde
harcad rivayeti de yaygndr. iranl eyh Efendi, bir ara Kayseriye
gider. Bir Cuma gn Kayseri ulemas arasnda sekin yeri bulunan Hac
Torun Efendinin bir sohbet meclisine dinleyici olarak katlr.
Mecliste sz edilen konunun yeterince halledilmemesi zerine izin
ister ve doyurucu malumat verir. Hac Torun Efendi, onu kucaklar ve
Allah bu lkeden sizin gibilerini eksik etmesin! diye dua eder.
Gurbet ve Hasret orumda irat faaliyetlerini yrtrken zaman zaman
doduu yer olan irana hasreti depreir ama ayrl sebebini unutamad iin
orumda kalmaya kararldr. Bu duygularn msralara dker. Yeter artk bu
hasretlik Ak ile olan halvetim Sana gelmektir gayretim Daha dnmem
ben iran a Burada tamam olsun mrm Vuslat olsun hem bu gnm Sultanma
gider gnlm Daha dnmem ben iran a Bu can canan arzu eder Garip kulun
niyaz eder mmet Muhammed e gider Daha dnmem ben iran a On be ktadan
oluan bu iirinde ilahi akn cazibesine kaplp iratla megul olduu iin
artk irana gitmesine gerek kalmadn apak ortaya koymaktadr. lahi Ak
ve Yakar Tasavvuf yolunu semi ve dnya sevdasndan vazgemi insanlar,
Allah ve Resulnn akyla yanp tutuur. lahi aka dalan dervi, ondan
baka bir eyden manevi haz duymaz. Maukumun gldr teni, ben glzar
neylerem Akn l makber bana, baka mezar neylerem Blbl niin verdin
gnl rengin sola bir goncaya Solmaz benim gonca glm,
14. 14 Yazlar fani bahar neylerem Tek hcreli evdir gnl, smaz
ona bin bir emel Tek dilbere verdim gnl, baka nigr neylerem Bu
iirin tamam on iki ktadr. eyh Mustafa Efendi, bu iirinde Allah ak
ve Peygamber sevgisinden baka hibir eyin gnlnde mekn tutamayacan
ifade etmektedir. Ayn temay u mnacatnda da terennm etmektedir:
Seherde klendir bu erdi arif Halleri sana malum, istemez tarif
Dertlere dermandr hls- erif Hrmetine bizi affeyle Allah m! Gnahm
oktur eyleme tazir iranl hacym, cevherim hazr Gm dkknm atm,
pirimdir Hzr Hrmetine bizi affeyle Allah m! rat Faaliyetleri ve
Halifeleri orumlu Pir diye de bilinen iranl eyh Hac Mustafa Efendi,
orumdaki derghndan hareketle skilip, Tokat, Niksar, Sivas, Alucra,
Samsun, Amasya, Darende, Afyon gibi belli bal merkezlerde irat
faaliyetlerinde bulunmutur. Bu nedenle talebe ve mritlerinin says
bilinemiyor. 366 tane halifesinin olduu syleniyor. Bayburtlu Ahmet
(Amcasnn olu), Tokatl Hac Salih Efendi, Darendeli Mahmut Efendi,
Alacal Ahmet Efendi, Tokatl Mustafa Haki, Niksarl Ahmet Efendi,
Sivasl Mustafa Taki, Baiftlikli nce mamzade Hasan Efendi,
Mesudiyeli Saralizade Ahmet Efendi, skilipli mer Efendi, Tosya
eviklili Mehmet Glen, Torullu Hac Osman, alganl Osman, Alucral Hac
Hasan, kendi olu Hac Faik Efendi
15. Yazlar 15 Dedikhasanll Mehmet akir Efendi en ok
tannanlardr. eyh Mustafa Efendinin ilk ei Gll Hanmdan iki olu bir
kz olmutur. Kz orumun mehur mderrislerinden Krt Hac Mustafa Efendi
ile evlenmitir. skilipli Emine Hanmdan Faik ve Hilmi Efendiler
dnyaya gelmitir. Faik Efendi, babasnn halifesi Niksarl Ahmet
Efendiden tasavvuf! eitimini tamamlayarak Nakibend silsilesini
devam ettirmitir. iranl Hac Mustafa Efendi, mritlerine grev
verirken usulne uygun yapmalarn ve gereken fedakrl gstermelerini
tembih edermi. Bir gn civar kazalardan ziyaretine gelen bir mridine
memleketine dnmek iin izin vermi. Ertesi gn ayn zatn arda vasta
aradn grnce.. Ya... Vesait de mi aranrm. Biz Mekke vadilerinde yaln
ayak mrid-i kmil arayp gezdiimizde ayaklarmzn yarklarna ekirgeler
gizlenirdi. imdi siz kolay buldunuz da kymetini bilmiyorsunuz
diyerek uyarm ve tasavvuf yolunun ileli olduuna iaret etmi. Bunun
zerine o zat memleketine yryerek dnmek zorunda kalm. Yaayta rnek
olmak eyh Hac Mustafa Efendi, irad sz ile deil, rnek yaayla olacana
inananlardandr. Bir baka ifadeyle irat, kl ile deil hl iledir. Onun
tasavvuf terbiyesinde skt/sessizlik hli ok nemlidir. Zira skt, dern
tefekkrdr. Bir kiinin hli, bin kinin sznden daha tesirlidir. Hem
gnlk ferdi zikirde, hem de hatme-i hacegn denilen toplu zikirde
bunu titizlikle uygular. Bir gn Mustafa Efendinin tekkesine medrese
tahsili grm bir kii geldi. eyhin halkasna oturdu. eyh Efendi, skt
halindeydi. Beklemekten skld. -Efendi, byle skt etmek yerine burada
toplanan insanlarla sohbet etseniz ve onlara slamdan bir eyler
retseniz daha iyi olmaz m? Mustafa Efendi hi cevap vermedi. Adam kp
gitti. Olay izleyen mritlerden biri: -Efendim, adam sizi azarlar
gibi konutu. Niye cevap vermediniz? Deyince Mustafa Efendi,
-Sktumuzu anlamayan szmz hi anlamaz, diyerek skt halini kavramann
nemine iaret etmitir. Hattata Sayg iranl eyh Efendi, maneviyat gl
bir insand. Allah ak ve Peygamber sevgisiyle birlikte Kuran- Kerime
byk bir saygs vard. Onu okuyan ve yazana da elbette hrmet ederdi.
Kazanczade Hac Osman Efendi iyi bir hattatt. Geimini Kuran- Kerim
yazarak salard. Yazd Kuran- Kerim says krk gemiti. 1877 Osmanl-Rus
Sava, dier adyla 93 Harbi srasnda memlekette ktlk hkm sryordu.
Osman Efendi de ailece gn a kalmlard. Osman Efendi, bir sabah
Kellegz Camiinde namaz klp aceleyle evine ynelir. Yazmakta olduu
Kuran- Kerimin kalan czn tamamlamak niyetindedir. Onu yazp teslim
edecek ve ailesinin geimini temin iin be kuru alacaktr. Fakat
ardndan kendisine seslenildiini duyar. Dnp bakar ki iranl eyh
Efendidir. Eliyle gelmesini iaret eder. Gitmeze olmaz. inden, Be
mbarek, senin yanna gelinceye kadar ben iki sayfa daha yazardm diye
geirir. eyh Efendi srarla ieri girmesini ister. Osman Efendi de ayn
eyleri iinden geirmeye devam eder. eyh Efendi, Hoca, brak u iki
sayfa derdini. Sen bunun evkiyle iki Kuran daha yazacaksn derken
kapnn arkasndaki un uvaln gsterir. Onu alp
16. 16 Yazlar gtrmesini, afiyetle yemelerini syler. Hattat Hac
Osman Efendi mr boyunca bu iyilii unutmaz. Mesnevi Sohbetleri iranl
eyh Hac Mustafa Efendi, tekkesinde manevi arlkl sohbetlerine devam
ederdi. Zaman zaman Mevlana Celalettin Ruminin Mesnevi erifini
okutur ve aklamalarda bulunurdu. Bu sayede ilim erbabndan baz
kiiler de sohbetlere katlrd. O gnlerde oruma yeni gelmi ve talebe
okutmaya balam olan Krt Hac Mustafa Efendi de bunu renmiti. eyhin
ilmi seviyesini tespit etmek amacyla bir akam tekkeye gitmiti. O
anda Mesneviden Mira bahsi okunuyordu. eyh Efendi, dinleyenlere
ynelerek Keke aramzda ilim erbabndan bir zat bulunsa da bize bu
konuyu aklasa dedi. Herkes Krt Hocay iaret etti. eyh Efendi de
Evladm, yle buyur! Bize Mirac- Nebiyi anlat! dedi. nl lim Krt Hac
Mustafa Efendi, sohbet meclisinin manevi arlndan olacak ki konuyu
bir trl toparlayp anlatamaz. Hazrlkl olmadn beyan ederek sre ister.
eyh Efendi de ona yirmi gnlk sre verir. Hoca Efendi alr, hazrlanr
ancak bir trl anlatacak cesareti kendinde bulamaz. Bir sre tekkeye
gitmeyerek konuyu geitirmek ve unutturmak ister. Fakat ryasnda
birka defa ihtar edilir. Sonunda tekkeye gitmeye karar verir. eyh
Efendi onu grnce hrmet edip yer gsterir. Konuyu sunmasn bekler. Ama
Krt Hoca bir trl konuya balayamaz. Aslnda Mira onun abuka
hazrlanabilecei ve ok iyi anlatabilecei bir konudur. Oradaki manevi
ortamda bunu bir trl toparlayp anlatamaz. zr dileyerek, Efendim,
buyurun siz anlatn biz dinleyelim demek zorunda kalr. eyh Efendi
konuyu ayrntlaryla anlatr, bir takm manevi iaretlere temas eder. Bu
esnada Krt Hoca baygnlk geirir. Sohbetin bitiminde ayld esnada
yannda sadece eyh Efendi vardr. Elini yzn ykattrr. yle bir dolaalm,
diye dar karlar. Geze geze Hdrlk mezarlna gelirler. Krt Hocann
bileinden tutar. Evladm, zaman zaman ibret almak iin buraya gelmek
istiyorum. Ama buradaki mevtaya zahmet verdiim iin utanyorum der.
Krt Hac Mustafa Efendi bu ziyareti yle anlatr: eyh Efendi bileimden
tuttuu zaman gzmn perdesi syrld. Baktm ki Kabristanda ne kadar
cenaze varsa dimdik ayakta. eyh Efendiye kar el pene divan
durmulard. Bileimi brakt zaman perde kapand. Mezar talarndan baka
bir ey gremez oldum. Aslnda iranl eyh Efendi, Krt Hocay mahcup
etmek niyetinde deildir. Onun eneden kaynaklanan gururunu krarak
ben duygusundan syrlmasn salamakt. Bu olaylar zinciri hedefine
ulat. leride Krt Hoca eyh Efendinin damad oldu. Ruh, Nefis, lem ve
Ubudiyet iranl eyh Hac Mustafa Efendi, alt yedi defa hacca
gitmitir. 1303/1886 ylndaki hac ziyaretinden dnerken meakkatli olan
yolu semitir. Niyeti am ziyaret etmektir. ama vardnda onu ulema ve
meayhtan mteekkil bir heyet karlamtr. Bu heyetin iinde A brahim
Dede de bulunmaktadr. A brahim Dede hatratnda eyh Efendi ile ilgili
izlenimlerini uzun uzun anlattktan sonra onun ruh, nefis, lem ve
ubudiyetle ilgili sohbetlerinden baz rnekler verir:
17. Yazlar 17 Ruh ikidir. Birincisi, ruh- hayattr. te bu ruh,
emr-i Rabbani olan ruhtur. Dieri, melekler lemine gidip gelen ruh-
revanidir. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? hitabnda evet diyen ruh
budur. Bu ruh, cism-i latiftir ve hakikat-i insandr. Nefis denilen
ey, bir cevher-i latiftir. Ruh ile kalp arasnda bir vastadr. Ruhtan
feyz-i Rabbaniyi alp kalbe dker. Bu nefis, hakikate kar ve Cenab-
Hakka asi deildir. Bu nefse svmek ve lanet etmek caiz deildir. Bu
nefis, daima ruh tarafna meyleder. Ancak buna nefs-i emarelik ve
sair sfat- mezmume insan tarafndan gelir ve nefse arz olur. Nefis,
daima seni Hakka ulatrmaya alr. Sen onun muhalifi olan eyleri ona
teklif etmekle onu yoldan karrsn. Nefsini tanyan, Rabbini tanr
hadis-i erifi bunu beyan eder. Sluk- afakiden ilerisi sluk-
enfisidir. te burada Cenab- Hakkn esma ve sfat- ilahiyyesine slk
vardr. Burada nefis tekmil-i meratip edip Cenab- Hakka mirat (ayna)
olur. Yani ilahi isim ve sfatlar aynaya tecelli eder. lem de
ikidir: lem-i mlk ve lem-i melekt vardr. lem-i mlk bu dnyadr, her
eyin zahiridir. lem-i melekt ise semavattr, her eyin batndr. Bu
dnya onun glgesi gibidir. Zira her ey batnyla kaimdir. Yani her
eyin zahiri olduu gibi batn da vardr. Ona, onun hakikati sabitesi
derler. Lailaheillah kelime-i tevhidindeki lam elif, yazl itibaryla
makas gibidir. Nasl makas bir eyi kesip iki para ederse lam elif de
masivallah kestii iin ona iaret olarak makas biiminde yazlmtr.
Ancak, La mevcud mlahazasnda Masivallah yoktur deyip keser atarsan
o zaman bu gerekleir. Burada maksat, onun yok ve Allahn var olduunu
ispat etmektir. nsan da lam elife benzer. Ban aa, ayaklarn yukar
evirdiimizde lam elif gibi olur. Bu da insann fani olduuna bir
iarettir. Bu remizler ancak ak ile kavranr. Snnet namazlarna
gelince, farzlardan nce klnr ki Cenab- Hakkn huzuruna varmadan nce
insan kendini ibadete hazrlam olur. Fatihann evvelinde Cenab- Hakka
hitap yoktur. Yalnz sana ibadet ederiz ayetine kadar kul kendini
Cenab- Hakkn huzurunda olmaya hazr eder. Yalnz sana ibaret ederiz
ayetinden itibaren kul, Mevlasnn huzurunda olduunun uuruna varr ve
ona gre namaza devam eder. A brahim Dede, iranl eyh Mustafa
Efendinin zahir ile batn birletiren derin tetkiklerini hayranlkla
dinlemitir. Hatrnda kalanlardan bazlarn bylece nakletmitir. Biz de
sadeletirerek ve zetleyerek buraya alabildik. Bir Hac Dn iranl eyh
Mustafa Efendinin o dnemin zor artlarna ramen alt- yedi defa hacca
gittiini belirtmitik. Bir defasnda mritleriyle birlikte deniz
yoluyla hacca gitmek iin stanbula uramt. Bu esnada Hac Hasan Paann
delaletiyle saraya davet edilmiti. Yemekler yendikten sonra padiah,
Hicaza gidecek yolculara surre ad altnda ba ve ihsanda bulunmutu.
Herkes bu ihsan kabul etmesine ramen eyh Efendi verilen hediyeyi
kabul etmemitir. Sebebini aklama babnda kendi kendisine Bisel-ulema
fi-babil- mera. Yani alimlerin kts emirlerin kapsnda bulunur
demitir. Yava sesle sylemesine ramen padiah bunu duymu ve eyhe
gcenmitir. Ancak eyh Efendi Hasan Paann himmetiyle saraydan
kurtulabilmitir.
18. 18 Yazlar Hdrlk Tutkusu Hoca Kamil (Yney)in anlattna gre,
eyh Hac Mustafa Efendi, Hdrlka on be gnde bir gider ziyarette
bulunurmu. Ancak adrvandan ileri gitmez ve trbelere kmazm.
Ziyaretlerini trbenin kble tarafndaki pencereden yaparm. Sebebini
soran bir mridine Mescidin giriinde iki mbarek ehit daha yatyor.
Nasl olur da ben ineyerek sahabelerin kabirlerini ziyarete
gidebilirim? diye cevap vermi. Yllar sonra cami ve trbenin bugnk
ekliyle inas iin temel kazlrken eyh Efendinin iaret ettii noktada
mumyalaarak hi bozulmadan kalabilmi ok eskiye ait iki ceset
bulunmu. O zaman eyh Hac Mustafa Efendinin kerameti anlalabilmitir.
hsan Sabuncuolu o mezarlarn gnmzdeki ifte merdivenin altnda kalm
olduunu belirtir. orum Hdrlk Camii eyh Efendi, Hdrlk eyhi namyla
tannan Abbas Efendiyi de yanma alp bir gn Suheyb-i Rumi trbesini
ziyarete gider. deti hilafna bu defa trbeye girip o mbarek sahabe
kabirlerini ziyaret eder. Trbeden ayrlmadan nce Abbas Efendiye
vasiyet niteliinde yle der: Ben alemdar- Resul Hz. Suheyb-i Rumiyi
ryamda grdm. Onun iaretiyle oruma gelip yerletim. Hicazda lmek
isterim. ayet orumda lrsem beni Suheyb-i Ruminin eiine defnedin! Bu
eyh Hac Mustafa Efendinin Hdrlka son ziyareti olmutur. Son Hacc ve
Vefat Hdrlk son kez ziyaret ettii sene yedinci haccn yapmak zere
Tokatl hanm ve drt olu ile birlikte yola kmtr. Deniz yoluyla nce
Cidde, ardndan kara yoluyla Mekkeye giderek Hac grevini
tamamladktan sonra Medineye varp Ravza- Mutahharada Hz. Muhammed
(sallallh aleyhi ve sellem)i ziyaret etmek arzusundadr. iranl eyh
Hac Mustafa Efendi, niyetini gerekletirmitir ama orda doyasya
kalamamtr. Hastal nedeniyle fazla ziyarette bulunamamtr. Ama
Hicazda kalmak ve o topraklarda vefat etmek arzusundayd. Bu niyeti
ve duas Allah indinde makbul olmu olmal ki orada vefat etmitir. Hz.
Raslullh sallallh aleyhi ve selleme komu olmak istiyordu. Arzusuna
uygun olarak Baki kabristannda Hz. Osman (radiyallh anh)n kabri
yanna defnedilmitir. Servetini eine teslim eden, irat hizmetlerinde
harcamasndan honut olan gnl zengin Tokatl ei de gn sonra Medinede
vefat etmitir. Vasiyeti zerine Baki Mezarlndaki ei iranl eyh Hac
Mustafa Efendinin yanna defnedilmitir. iranl eyh Hac Mustafa
Efendinin vefat tarihi konusunda iki farkl tarih vardr. hsan
Sabuncuolu, eyh Efendinin torunu Hakk Akyolun beyanna dayanarak
Rumi 1315/1899 tarihini vermektedir. Hamdi Ertekin de 1886 doumlu
olan olu Hac Faik Efendinin o tarihlerde 20 yanda olduuna istinaden
iranl eyh Hac Mustafa Efendinin vefat tarihinin 1906 yl olduunu
iddia etmektedir. Bunun bir yazm hatas olduunu tahmin ediyoruz.
Zira ayn eserin birinci basmnda 1899 ylnda vefat ettiini
kaydetmitir. eyh Efendinin Medinede vefatndan sonra grevi, olu Hac
Faik Efendiye intikal etmitir. O da 1925 ylnda tekkelerin
kapatlmasna kadar vazifesine devam etmitir.
19. Yazlar 19 eyh Hac Mustafa Efendi, zahiri ve Btni ilimlerde
derinlemi kmil mritlerdendir. Keif ve kerameti ak bir dervitir. ok
konumak yerine yaamyla insanlara slam anlatmay tercih etmi bir gnl
insandr. Allah rahmet eylesin! Sh: 52-65 Kaynak: Yozgat - Sorgun -
Dedikhasanll Kutb- Cihan Mehmet akir Efendi- (1853-1937) Yozgat
Yenign Gazetesi 2. BASKI KASIM 2014, YOZGAT orum Hdrlk Camii
20. 20 Yazlar KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (kaddesellh
srrahul l) Hzl: Ali akir ERGN Tarihin on birinci ve on ikinci
asrlarndan itibaren balayan Trk - slm ycelmesi ve Trk - slm
Medeniyeti'nin perde arkasnda hi phe yok ki Horasan Erenleri'nin
ruh ve gnl bayla balatt, Anadolu vellerinin/erenlerinin devam
ettirdii sosyal hareketin ok byk etkisi ve katks vardr. Bunlar, her
zaman ve meknda kendilerine deer verip muhabbetle balanan halk ve
devlet ricaliyle beraber ve mer'nn yannda, yollar aydnlatan birer
kandil olmular, Devlet'in perde arkasnda, gl manev birer destek ve
rehber grevi yapmlardr. Yine bunlar birok sefer ve fetihlere daha
balamadan, zaferle neticeleneceinin mjdelerini vermi, Hak dostu,
Raslullh sallallh aleyhi ve sellem varisi ve milletlerin geleceinin
mdi, manev nderler olmulardr. Anadolu insannn gnl dnyasnda mstesn
bir yer edinen, kalplerde derin izler brakan ve halk irad eyleyip
onlar iyiye, doruya ve gzele ynlendiren bu Allah Tel dostlar her
dnemde eitli yollarla ok byk hizmetler yapmlardr. Gnllerde taht
kuran bu bide ahsiyetler, demolunu Hazret-i nsan ve halk Hakk'a
kul, ynlar mmet-i Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) ve yurdu
vatan yapma hususunda ruhlaryla ve Anadolu topran slm mayasyla
mayalanmlardr. Beylikler ve mparatorluk dneminde bu kadar ulv ve
mukaddes bir grev if eden bu zmre, Osmanl Devleti'nin I. Cihan
Harbi'nden mttefikleriyle beraber malup kmasndan sonra Avrupa
yresinde balayp Osmanl lkesinde arz- endam eden
kavmiyetilik/milliyetilik hareketleri Osmanl mparatorluu'nu
bitirmitir. Bu dalgalanma sonunda her millet kendi devletini
kurmaya balam ve Anadolu topraklarnda da Trkiye Cumhuriyeti
kurulmutur. Avrupai dzende kurulup, lik dzene getikten sonra da
Trkiye Cumhuriyetinde din ileri devlet ilerinden ayrlm, birok
konuda inklp yaplarak yeni bir rejim uygulamaya konmutur. Zamann
siyas iktidarlar din tedrisat yasaklayp, milletin inan ve dinini
yaama konularna mdahele ederek halk bask altnda tutmak istemitir.
Osmanl Devleti dneminde milleti ayakta tutan ve halkn manev hayatnn
dinamik temsilcileri olup, rejimin baskn frtnasnda erimeden
Cumhuriyet dnemine intikal ettikleri halde kendilerine faaliyet
imkn verilmeyen Osmanl'dan kalma medrese ve tekke mensubu ulem ve
mutasavvf zmrenin son temsilcileri zerinde byk bir sorumluluk
kalmt. Bu ar ykn bir vebal olduunun idrakinde olan bu din
adamlarndan her birisi kendi balarna, grnmez birer niversite
olmulardr. Her trl ez ve cefay gze alarak hayatlar pahasna, tadklar
sorumluluun gereini ed etmek zere, bulunduklar orak blgenin
gzlerden uzak mtevaz bir noktasnda gnllere girmek ve gnlleri nebevi
bir ruhla eitmek iin gayret sarfetmilerdir. Bylece ruhsuz dnya
sakinlerinin manev eitimiyle megul olarak unutulmaz hizmetler if
etmilerdir. Ayn zamanda nice mn ehli halk ve Hak dostu vellerin
yetimesine de vesile olmulardr. Yine, hayatlar boyunca varlk lemine
muhabbet gzyle bakan, yaratlan yaratandan tr Allah Tel akyla
kucaklayan, insanlar yaratl gayesi istikametinde bir hayat
yaamaya
21. Yazlar 21 sevk eden, Peygamber k ve vrisi, kutsal gnll bu
gzel insanlar tarih boyunca mmet- i Muhammed'in gnl mimarlar
olmular ve halk Muhammedi hakikatin yla tenvir etmilerdir. Bu gzel
insanlar, deta yamur olup gnllere yamlar, gne olup karanlklarn
barna domular, yarnlara irfan baklarla nazar etmiler,
szleriyle-sohbetleriyle, teblilerini temsil eden hal ve
hareketleriyle, satrlara ve sadrlara yazdklaryla nice kmil insanlar
yetitirmilerdir. te bu altn silsilenin son dnemde yetien gnl
mimarlarndan, milletin inanc ynnden bunaltld skntl bir dnemde
insanlar Hazret-i Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem)'in yoluna
aran ve Osmanl'dan Cumhuriyete geiteki krlmalarn hasarlarn azaltma
yolunda gayretler ortaya koyanlardan biri de Yozgat't Ahmed evki
Ergin Hoca Efendi'dir. Her byk rhu ekillendiren bir veya birka
mrit, her umman besleyen bir kaynak, her kalbi yeerten ve gnlleri
doyuran manev feyz ve irad sofralar vardr. Onlar bir baka dil, bir
baka kalem, bir baka mrekkep kullanr; bylece rahle-i tedrisinden
geen gnl erlerini insan- kmil yapar ve okunmasna doyum olmayan
mrettep dvanlara dntrrler. Bu sebeple biz de, Ahmed evki Ergin Hoca
Efendi'yi anlatmaya balamadan nce, iradyla O'nun ruhunu
ekillendiren, tasavvf terbiyeyi hayatna nakeden, manev sofralarnda
onu besleyen kaynaklardan ve yetitii ortamdan bahsetmek istiyoruz.
Ayrca bir hususu daha zikretmemiz gerekir ki, Ahmed evki Ergin Hoca
Efendi'nin bu manev yolla alkas daha ocukluunda balam, aile
ortamndaki din iklimde ilk temelleri atlmtr. klimin de sahibi olan
'Byk eyh Efendi' olarak temayz eden Hac Ahmed Vel (kaddesellh
srrahul l) Hazretleri'nin manev himmetleri de 'ilim, hl ve amel
yolu' olan tasavvuf hayata girmesi ve sevmesinde nemli tesirleri
olmutur. Zira insan ahsiyetinin olumasnda madd ve manev eitim
temellerinin ailede atld ilmen de inkr edilemeyecek bir gerektir.
Konumuza girmeden evvel unu da ifade etmemiz gerekir ki gerek Allah
Tel dostlarnn medh sen edilmeye ihtiyalar yoktur. nk onlar Cenb-
Mevl sevmi, derecelerini l eylemi ve onlar seveni de Zt' sevmi
saymtr. Bu sebeple bizim onlar sevmemiz ve yazmamz hem Rza-y Br'ye
erimek, hem fyzt- Ilhiye'den istifade etmek ve ettirmek, hem de
tarihe not dmek sadedindedir. YETT MUHT VE MRDLER Hazreti Raslullh
sallallh aleyhi ve sellemin ashabndan iki muhterem sahabnin [Sheyb
Rm ve Ubeyd Gz (r.a.)] de makar ve makam olarak ereflendirdii orum
ehri, yine bu sahablerin himmetiyle zamanla evliy yurdu olmutur. Bu
topran barnda nice vel kullar yetimitir. Veller, ssz ve karanlk
gecelere yn veren yldzlar gibi Anadolu'nun drt bir bucanda, ky
kasaba demeden her yerde ota kurmular, yerletikleri orak arazi
evresindeki cahil halk terbiye ve tenvir ederek, bunlar arasndan
olgun/kmil insanlar yetitirmilerdir. Bunlar, Hak , Hak ve halk
dostu mmtaz ahsiyetlerdir. te Cenb- Hakk'n velsi, halkn sevgilisi,
sekin kullardan birisi de, Bozok diyarnda dnyasn deitirdikten sonra
'Kutb- Cihan' namyla anlacak olan Dedikhasanll akir Efendi
(kaddesellh srrahul l)'yi hal-hamur edip yetitiren byk vel, ranl
(orumlu) Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'dir.
22. 22 Yazlar akir Efendi (kaddesellh srrahul l) Yozgat ve
Kayseri Medreseleri'nde zamann madd ilimlerini tahsil ederek
mkemmel bir surette yetitikten sonra, Tokat, Amasya, Merzifon gibi
evre illeri dolaarak vaaz ve din iratlarda bulunur ve halkla sohbet
edip, gezdii yerlerde ilim mnazaralar yapacak limler ararm. Byle
bir seyahatten Merzifon'dan dnd srada yolu orum'a uramtr. akir
Efendi mnev ilimlerden b-behre olarak kuvvetli bir medrese tahsili
grd dnemde, tasavvufun bir ihtiya olduuna inanmamaktadr. Fakat bu
dnemde, kendisindeki stn rh cevheri kefeden iranl Mustafa Rm Efendi
(kaddesellh srrahul l) onu bir seyahat dnnde ileride tafsilatyla
anlatlaca gibi manev ekim alanna dhil eylemi ve tekkesinde
alkoymutur. Bu marur bendeyi bir seneden ksa bir srede yourup
yetitirdikten sonra 'zlcenheyn' olarak beldesine grevlendiren yce
vel ranl Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'yi rahmetle yd
etmeden ve O'nun rhaniyetinden istimdd etmeden nasl geilebilir.
http://www.dunyabulteni.net/haber/159713/corumda-uc-sahabe-mezari
RAN'LI (ORUMLU) EYH HACI MUSTAFA RM EFEND (KADDESELLH SIRRAHUL L)
(1838 -1899) Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l) 1254/1838
tarihinde iran'da dnyaya gelmitir. [eyh Hac Mustafa Rum Efendi iin
bk. E. Erko, Sahabe Evliy, Ulem Yurdu orum,(orum, 2008).] Dindar
bir aileye mensup olup drt yanda iken okumaya babasndan balam,
Trabzon, Tokat ve daha sonra da iki yl devam ettii Uak
medreselerinden din ilimlerde birok icazetler aldktan sonra,
kendisindeki kabiliyeti kefeden hocasnn tavsiyesiyle, heybesinin
din-manev ilimlerden bo kalan gzn doldurmak ve mridini bulmak zere
Hicaz'a gitmi. Mekke-i Mkerreme'de tant Abdullah Erzincan'nin
halifesi Yahya Dastn'ye intisap ederek seyr-i slke balamtr. Yedi
senenin sonunda kalp gz
23. Yazlar 23 alm kmil bir mrid olarak memleketine dnmtr.
orum'dan Afyon'a kadar uzanan sahada irad faaliyetlerini yrtmekle
beraber gnl Allah Tel ve Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem)
akyla yanp tter. Hac Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l), iradn
kl ile deil hl ile olmasna bilhassa dikkat eder, szyle yaaynn henk
iinde olmasna zel bir itina gsterirdi. Tasavvuf yoluna ba koyanlarn
nce nefislerindeki gururu atmalar gerektiini nde tutard. Dervilik
iin kendisine gelenlerin hallerine kefiyle vkf olduu iin, onlar
azarlamadan mutedil ve etkileyici misllerle hemen yumuatr,
cazibesiyle muhabbet halkasna alr ve gerekli dersini telkin ederdi.
evresinde Hz. Pir diye anlan iranl Hac Mustafa Rm Efendi
(kaddesellh srrahul l), lh ak ile iirler de yazmtr. u msralar O'nun
lh ak duygularnn gzel rneklerindendir: [E. Erko, ayn eser, s. 209.]
Ma'kumun gldr teni, ben glzr neylerem. Akn lii makber bana, baka
mezar neylerem. Blbl niin verdin gnl, rengi solan bir goncaya,
Solmaz benim gonca glm, fn bahn neylerem. Tek hcreli evdir gnl,
smaz ona bin bir emel, Tek dilbere verdim gnl, baka nigr neylerem.
IRAD SAHASI VE HALFELER orum'da yerletikten sonra artk orumlu Pr
diye de anlan iranl Pr, orum merkez olmak zere Samsun, Amasya,
Tokat, Sivas, Darende ve Afyon'a kadar uzanan sahalarda irad
faaliyetlerinde bulunmu ve pek ok taraftar ve halfe yetitirmitir.
Halfelerinin says ok olmasna ramen mehur olan birka halfesi
unlardr: Tokatl Hac Salih Efendi (kaddesellh srrahul l), Bayburtlu
Ahmed Efendi (kaddesellh srrahul l), Tokatl Mustafa Hk Efendi
(kaddesellh srrahul l), [Bu zt 1336 (1920) ylnda vefat etmi olup,
kabri Fatih Camiinin n hazresindedir.] Niksarl Ahmed Efendi
(kaddesellh srrahul l), Sivasl Mustafa Tak Efendi (kaddesellh
srrahul l), Tosya eviklili Mehmet Gilen Efendi (kaddesellh srrahul
l), Torullu Hac Osman Efendi (kaddesellh srrahul l), Alucral Hac
Haan Efendi (kaddesellh srrahul l) ve olu Hac Faik Efendi
(kaddesellh srrahul l). Halifelerinin tamam bunlardan ibaret olmayp
daha baka halifeleri de vardr. Hazret-i Pr, birden fazla evlilik
yapm ve yedi defa Hacca gitmitir. Tokatl, zengin ve cmertliiyle
mehur olan son hanm, efendisindeki lh cevheri ve Hak yolundaki
canla ve malla olan cihd akn byk bir ferasetle kefetmi olacak ki;
sadaka-i cariye olacak hayr hizmetlerinde bulunmak zere btn
servetini kocasna teslim edip kendisi de ona hizmet ve itaata kle
gibi teslim olmutur. Yedincisi olan son haccna bu hanm ve drt
oluyla beraber gitmiler, Hac grevini ifa ettikten sonra Medine-i
Mnevvere'de rahatszlanm ve bu kutlu diyarda Hakk'a yrm, ondan gn
sonra hanm da orada vefat etmitir. kisinin de kabri Bak'
(Cennet'l-Bak') kabristannda Hz. Osman (r.a.)'n kabri yanndadr. Bu
zatn vefat tarihi olarak deiik iki tarih zikredilmekle beraber, bu
konuda aratrma yapanlarca daha ok
24. 24 Yazlar Rm 1315/M-1899 tarihinin doru olduu kabul
grmektedir.1 KUTB-I CHAN DEDKHASANLILI AKR EFEND (KADDESELLH
SIRRAHUL L) (1853-1937) 'Altn Silsile'nin nrn birer halkas olan
gzel insanlar, 'slm ve iman' sevdsyla 'acy bal eylediler' ve
Anadolu'nun pek ok yerinde yaayan insanlara ufuk oldular, ksack
insan mrne nice gzellikler sdrdlar. Allah (c.c.)'m inyetiyle rahmet
olup gnllere yadlar, karanlklarn barna gne olup dodular ve herkesi
Ehl-i Snnet izgisine ve Muhammedi bir hayata ardlar. Onlar,
isimleri farkl olsa da, yaadklar mekn ve zaman deise de;
istikametleri, niyetleri, himmet ve hizmetleri ayn noktada buluan
ve 'Allah Dostlar' diye tesmiye olunan kutsal gnll insanlardr. te
bu gzel insanlardan birisi de eyhzde Ahmed Efendi (kaddesellh
srrahul l)'nin yetimesinde ok byk emei olan Dedikhasanll akir
Efendi (kaddesellh srrahul l)'dir. Dedikhasanll akir Efendi aslen,
Kayseri'nin Cami-i Kebir Mahallesi'nde yerlemi Ccezdeler
ailesindendir. Babas lmiyeye mensup Hoca Ali Efendi, annesi Aye
Hanm'dr. Hoca Ali Efendi, ailesiyle beraber, Kayseri'den gerek
Sorgun ilesinin Gedikhasanl kyne yerlemitir. Kyn ad daha sonra
Dedikhasanl olarak deimitir. akir Efendi (kaddesellh srrahul l),
Hoca Ali Efendi'nin ocuundan ortanca oludur. H. 1269/M. 1853
tarihinde Dedikhasanl kynde dnyaya gelmitir. lk din bilgilerini ve
Kur'n derslerini babasndan aldktan sonra, nce Osmanpaa daha sonra
da Kayseri medreselerinde zamann mehur limlerinden Kk Hafz Hoca
Efendi (1822-1897), Mridzde ve dier lemdan Usul, Fkh, Hadis ve
Tefsir esas olmak zere din ilimlerdeki tahsilini tamamlam,
icazetlerini aldktan sonra Yozgat'a gelmitir. Dedikhasanll akir
Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin en ok etkisinde kald ve feyz alp
hatralaryla yaad hocas Mridzde Ali Efendi (1835- 1935) olmutur.2
Medrese mezuniyetini mteakip Kayseri'de Emine Hanm'la evlenmi, bu
hanmn 1917 ylnda vefat zerine, Yozgat- Sorgun'da Atiye Hanm'la
ikinci izdivacn yapmtr. Yozgat'ta evk Efendi Medresesi'nde ve
Demirli Medrese'de daha ok tefsir arlkl baarl dersler vermeye
balam. Bir taraftan da Ramazan aylarnda ve eitli vesilelerle Tokat,
Amasya, Merzifon taraflarnda vaaz ve sohbetler yapmak zere dolamtr.
Talebelikteki keskin zeksyla snf arkadalaryla yapt ders tartmalarnn
alkanl, bu yalarda da devam etmitir. lmine gvenip gezdii yerlerde
lm tartmalar yapacak hocalar arayan ve her karlat hoca efendiye
soru sorup mnazara aan bir huya sahipmi. te byle bir seyahatten
dnerken, tasavvuf nevesinden bihaber klsik medrese ilmiyle mcehhez
fakat 1 E. Erko, ayn eser, s. 216 2 S. B. Kapusuzolu, akir
Efendinin hocalar arasnda Kzld Hac Kasn Efendi (d. 1843- lm.l924)yi
zikretmekte ise de ister resm kayt, ister nakl rivayet kayd esas
alnsn, aralarndaki (3-10) aras ya fark Kzkl Kasm Efendi'nin akir
Efendinin hocas olmasna uygun dmeyecei, belki medrese arkada
olabilecek muasr olmasna denk gelecei kadardr. Bu bilginin doruluu
phelidir. Bkz: B. Kapusuzolu, eyhuI-Ulema akir Efendi, Sorgun
Belediyesi Yayn 5, nc Basmevi, Ankara, 2011, s. 39.
25. Yazlar 25 batm dnyadan daarcna bir ey koymak nasip olmadn
ve mkemmel bir ruh aydnlna sahip olduunu uzaktan kefeden iranl Vel
Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l) dervilerden birini
Merzifon yoluna kararak; 'Gelen her yolcuya nereli ve adnn ne
olduunu sor. Yozgat'l akir diye bir Molla'y bulunca, eyh Efendi
sizi tekkede bekliyor, buyurun de ve al buraya getir.' emrini
verir. Dervi efendi de her gelen yolcudan sorarak akir Efendi'yi
bulmu ve eyh Efendi'nin huzuruna getirmitir. Gelirken de 'bu eyh
efendi beni nereden biliyor, acaba ne iin ard bakalm. Belki bana
soru soracak, ben de ona yle sorular sorarm' diye kafasnda birok
eyler tasarlayarak eyh Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul l)'nin
huzuruna kadar getirilir. Gelir amma, daha ilk karlamada eyh
Efendi, 'Gel bakalm ilmiyle marur molla (kr) akir' hitabyla btn
havay alt st eder. akir Efendi'nin mnazara iin tasarladklarnn hepsi
hafzasndan silinir. Bu andan itibaren mnazara yerine cidd bir
etkilenme balar. Hl hatr sorup ho beten sonra, sofra kurulur. eyh
Efendi'nin nne (biri scak et yemei, dieri souk hoaf iin iki kak
getirilir. Molla akir Efendi, eyh Efendi'nin kibirden iki kak
kullandn zannederek tenkit edecek bir husus bulduunu dnr. Her
defasnda olduu gibi eyh Efendi, bu sefer de yksek ses ve yumuak bir
ed ile sohbet eder gibi, ortaya: 'Hocalk taslyorlar, Hz. Raslullh
sallallh aleyhi ve sellemin snnetinden, sofrada yemek yemenin
dabndan haberleri yok' diye cevap verir. Molla akir, biraz dndkten
sonra, hat yaptn ve tasarlad sorunun da yersizliini idrak eder.
Huzurdaki bu hrpalama birka defa daha devam ettikten sonra eyh
Efendi, Molla akir'e dnerek: 'Molla Efendi bir ar-i erif oku da
cemaat dinlesin' der demesine de Molla akir Efendi batan-aa imdiye
kadar medresede rendikleri de dhil her eyi unutur. Hibir ey
hatrlayamaz. Hatt, Ez besmele'yi bile hatrlamaz ki okusun.
Okuyamaz. Son derece mahcup olur. eyh Efendi'nin ayaklarna kapanr,
elini per zr diler. O gnden itibaren bende olup yannda kalmak
istediini eyh Efendi'ye arz eder. Kabul gren bu talep son derece
memnuniyet vericidir. Salam bir eriat ilimleri tahsili zerine, kmil
ve mkemmil ayn zamanda muktedir bir mridin eiinde balad bu manev
eitimin merhaleleri akir Efendi iin hayatnn en zevkli ve feyizli
devresi olmutur. orum'da bulunduu srede ksa zamanda tasavvufta
kazand mevki ve dereceler vesilesiyle dier talebelerin gpta edip
imrendikleri kii olmutur. akir Efendi, cidd bir riyazetten sonra
manev olgunluk ama da ermitir. eyh Mustafa Efendi (kaddesellh
srrahul l)'nin yannda bazen ehirde dolamalar, bazen Hdrlk
Kabristan'na Sahabe kabirlerini ziyarete gitmeleri, halk nazarnda
Molla akir Efendi'nin, eyh Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul
l)'nin yannda en gzde ve nde gelen talebesi olduu kanaatini
uyandrmtr. Hocas'nn msaadesiyle, orum Merkez Camii'nde halka etkili
vaaz ve nasihatlar da etmeye balamtr. Ksa srede, tekkedeki
dervilerin de itibar ettii bir molla- dervi olur. Zaman zaman
arkadalaryla da sohbetler eder. Onun bu denli terakk etmesi baz
dervilerin kskanlklarnn artmasna da yol amtr. iranl Hoca Efendi'nin
hn-ghnda memleketin drt bir yanndan gelmi hizmet eden ve tekkenin
bir blmnde riyazet iin ayrlm mahal-i mahsusunda riyazet geiren,
srr- Rahmn'a mtk olup himmet bekleyen nice girdleri vardr. Bunlar,
her daim huzurda kendilerine buyurulacak bir iareti muntazrdrlar.
Aralarnda Molla akir Efendi gibi riyazetten gemi, kemlt ufkunu
mdrik derviler de bulunmaktadr. Bunlardan birisi de ilerde orum
Mfts olacak Dervi Mustafa Efendi'dir.
26. 26 Yazlar Dervi Mustafa Efendi, akir Efendi ile beraber
riyazette iken bir ry grr ve rysn arkada akir Efendi'ye anlatr.
Rysnda 'eyhi ve hocas iranl Mustafa Efendi (kaddesellh srrahul
l)'nin Rabbine iki kurban hediye ettiini' syler. akir Efendi o ryay
u ekilde tevil eder: Raslullh sallallh aleyhi ve sellem birisi
kendine, dieri damadna olmak zere iki kurban keserlerdi. Allahu
alem, eyh Efendi sana kzn verecek, onun damad olacaksn , diye
ileriye dnk bir mkefede bulunur. Bir zaman sonra Krt Hac Mustafa
Efendi (kaddesellh srrahul l) (1856-1946) diye nlenecek olan bu
dervi, zaman iinde hem, eyh Mustafa Rm (kaddesellh srrahul l)
Efendi'nin damad olur, hem de orum Mftl yapar. YOZGAT'A DN Tekkeye
zaten msbet ve er' ilimlerle meml ve bu haliyle de marr olarak
gelen Molla akir, iranl Vel'nin tekkesinde O'nun rhan himmet-i
kmilesiyle hl-hamur edilerek kemle ermitir. Ho- cas-eyhi iranl
Mustafa Rm Efendi (kaddesellh srrahul l), O'nun nefsindeki benlii
yok edip, rh leminin yceliklerine pervz edecek mertebeye
yetitirdikten sonra, artk bir an nce tekkeden ayrlma vaktinin
geldiini dnerek, akir Efendi'yi hizmet ve irat greviyle memleketi
Yozgat'a yetkili olarak gndermitir. akir Efendi'nin cennet-mekn,
iranl Hoca Efendi'den hilfet alp Yozgat'a dndkten sonra, orum'da
geirdii manev eitim ve kazancn u veciz cmlelerle ifade ettiini
Efendi Babam'dan dinlemitim: "Yllarca medrese tahsilinden sonra kp
da hocaym diye diyar diyar gezdiim dnemdeki bildiklerim ve ilmim,
meerse bir zarfn zerindeki adresten ibaretmi. Halbuki zarfn iindeki
asl ilim ve malmattan hi haberim yokmu. iranl Hazretleri, beni
zarfn iinden haberdar etti. Kendilerine diiny-hiret minnettarm"
buyurmulardr. Yozgat'a geldikten sonra evk Efendi Medresesi'nde ve
daha sonra da apanoullar tarafndan tesis edilmi olup devrinin ve
blgenin mehur hoca efendilerinin topland Demirli Medrese'de Tefsir
dersleri vermeye balamtr. Bu medresede, kendisi gibi nice kmil
hocalarla beraberliin hazzyla verdii dersler, akir Efendi
(kaddesellh srrahul l)'nin mneviyatn daha da ykseltmi, Kur'n
yetlerini tefsir ve izahtaki stn kudreti, kabiliyet ve lm nfzu ulem
ve medrese evresinde takdire yn bir hret bulmutur. Demirli
Medrese'deki hocal, Cumhuriyet'ten nce ve sonra da devam etmitir.
Bu arada, bir sre de Osmanpaa Medresesi'nde hocalk yaptktan sonra
medrese eitimi tamamen yasaklanmasyla birlikte kendi ky
Dedikhasanl'ya dnm, burada hem hoca, hem camide mam olarak irad ve
hizmete devam etmitir. KESB- KEML- HNER EYLEMEK akir Efendi
(kaddesellh srrahul l) merhumun apanoullar'nn ikbal dneminde
Yozgat'ta kurduklar Demirli Medrese'deki hocal, Cumhuriyet'ten nce
ve sonra olmak zere devam etmitir. Tefsir ve Hadis mderrisi (hocas)
olmu, daha sonra, bir zamanlar Osmanpaa Medresesi'nde Ulm-i Diniye
ve Arabiye okutmutur. Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul
l) 1924'te Medreselerin tamamen kapatlmasndan sonra, ya da
ilerledii iin, kaderine sitem ederek kyne ekilmitir. Zaman iinde,
hikmet ve hreti her tarafa yaylan mehur hoca sadece eyhzde
Ahmed
27. Yazlar 27 Efendi'nin deil evre ky ve kasabalarn tamamnn
dert babas, halll- mekili muhterem bir zttr. Kydeki odas, gnn her
saatinde akt. Burada, gelen ziyaretilerin kimine hoca olur, mesele
zer, kiminin aile anlamazlklarna re olur fetv verirdi. Yolsuzlara
yol tarif eder, cahillere de din retirdi. O, her daim halkn iinde,
be vakit camide cemaatin nnde, kmil bir eyh Efendi, olgun bir
mderris, fakat grnte sadece bir ky imamdr. lerleyen yama ramen,
vatandaa hizmet edip faydal olma azmiyle dnyasn deiinceye kadar,
doduu kyn imam ve hatibi olarak grev yapmtr. Medrese hocal, Osmanl
Devleti'nin kt ve Cumhuriyetin de kurum ve kurallaryla tam olarak
yerlemedii bir dneme rastlar. O yllarndaki siyas rejimin baskn
durumu bir yanda, te yanda halkn mahrumiyet ve sefalet iinde oluu,
akir Efendi (kaddesellh srrahul l)'yi tereddtlere srklemitir.
Gittike artan aile nfusunu cz' bir mderrislik maayla zor
geindirdiinden, hayat artlar onu ata oca olan kyne dnerek iftilik
yapmaya ynlendirmitir. Bu sayede, gnlnce slm hayat tam olarak yaam,
edep ve ahlkndan tviz vermemi olmakla beraber, yeni rejimin
uygulamalarn hep tereddtle ve endieyle karlamtr. Gelien yenilie ve
deiikliklere hi bir ekilde ayak uydurmak iin gayret de
gstermemitir. Netice olarak, kendini yalnzla brakm, kabuuna ekilmi,
kyde ne ehirli gibi yaayabilmi, ne de kendi kynde tam bir kyl
olabilmitir. Bu haliyle ak arazide yetien tek bir meyve aac gibi,
bulunduu yerde, ilmiyle-irfanyla etrafna faydal olmaya gayret
etmitir. Konyal Mehmed Vehbi Efendi'nin Hulsatul-Beyan, Kur'n
Tefsiri'nin 1928 ylnda nc basks ciltler halinde yeniden baslmaya
balaynca, Efendi Babam ilk iki cildi alp hocas akir Efendi'ye
gstermeye getirmi. Hocaefendi, bir ksm yetlerin mel ve tefsirlerini
inceledikten sonra, lehte ve aleyhte bir ey sylemeden, hayflanr
gibi, ban saa sola salladktan sonra skt gemi. Biraz sonra Efendi
Babam kendisine: 'Hocam, bu kadar ilminiz ve tecrbenizle siz neden
bir eser yazp, ilminizi yazya nakletmediniz?' diye sorduunda ise,
cevap olarak: 'Ah evldm h! Bu kadarn tahyyl edemedim, iin bu kadar
ileri gideceini, her eyin bu kadar deitirileceini, sonunda da ilim
ve ilim adam diye bir ey kalmayacan tahmin edemedim. Yaptklar
yenilikler adna onlar nasl her eyi bitirdilerse, iine kapandm bu ky
hayat da beni bylece bitirdi.' demitir. mrnn son yllarn, cahil ky
halk arasnda kendi kazancyla geinip, hlisane dncelerle geirmeye
mecbur kald bu gidiat, onu ok, pek ok skmaktadr. Buna ramen, olup
bitenlere katlanmaktan baka aresi de yoktur. te, inasi'ye ait
olduunu hatrladm u beyit, gliba onun bu hlini tarif iin sylenmi
gibidir. 'Bed-baht ona derler ki elinde chelann, Kalr olmak iin
kesb-i keml-i hner eyler.' VEFATI Vcuta shhatli olmasna ramen
Dedikhasanll akir Efendi (kaddesellh srrahul l) mrnn son yllarnda
iki gzn birden kaybetmitir. Bu haline ramen, normal zamanlarnda
olduu gibi camiye ve cemaate devam etmitir. Bundan sonraki hayatnda
kefi ve kerameti daha ok zahir olmutur. Bu sebeple de areyi Hoca'da
bulmak isteyen halkn rabeti azalmam ve ziyaretileri de eksik
olmamtr.
28. 28 Yazlar Nihayet, 1937 ylnn 5 Haziran Cuma gecesi da'vet-i
lh vk olup Hakk'a yrdnde vasiyeti zerine ky kabristanna defnedil-
mitir. Vefatndan sonra mbarek kabri de nice hasta, dertli, aresiz
mslmann ziyaret ettii urak yeri olmutur. Salnda kabrinin zerinin
kapatlmamasn vasiyet ettii iin zerine trbe yaplmamtr. akir Efendi
(kaddesellh srrahul l)'nin Kabr-i erifi Buna ramen Hoca Efendi'nin
velyet ve rhaniyetinin ykseklii ve himmetiyle ziyaretgh haline
gelen kabri ve evresi her dnemde ayr bir mar grmtr. Son dnemde, ona
kar gnl ba ve sonsuz sevgisi olan hayrsever i adam Hac Bill ahin
Bey, Hazret'in ziyaretgh olan kabri merkez olmak zere, ky dhil tm
evresini imar etmitir. Muazzam klliye eklinde ina edilen cami,
mtemilt, medrese, Kur'n Kursu ve ilve tesisleri, halka ve ziyaret
iin gelenlere devaml hizmet vermektedir. Kanaatimizce, ilim, irfan
ve marifet sahibi olan muhterem Hoca Efendi'nin ilmi ve meslek
birikimlerini deerlendirme, kendi biyografisini, gemiini, ailesi ve
soyu-sllesi hakknda birok eyleri, gelenee bal olarak, yazmamas mmkn
deildir ve mutlaka birok eyler yazmtr. Ne yazk ki, elimizde bu
konuda bir vesika bile bulunmamaktadr. Cennetmekn Hoca Efendi'nin
ailesi kalabalk bir nfusa sahip olmasna ramen, Hoca Efendi'nin
ocuklarndan/neslinden okuyan ve O'na halef olacak kimse yetimemi
olmas da bu mevktelerin bulunmamasnda ok nemli bir mil olmutur. znt
ile ifade etmek gerekir ki, ailesini temsil eden neslinin elinde
tek yaprak bile olsun bir yazl vesika yoktur. Anadolu'da eskiden kt
bir det vard. Bir yerde bir Hoca Efendi vefat etti mi, evreden
gelip cenazeye itirak eden tandklar ve zellikle okuryazar olanlar
ve hocalarn her biri, vefat eden Hocann kitaplarndan veya ona ait
eyadan bireyler alr 'Bu batn Hoca'nn hatras olsun, O'nu ok
severdim.' diyerek alp gtrrlerdi. Muhtemeldir ki akir Efendi'ye ait
birok malzeme de bu ekilde yok olmutur. Eer bunlardan da arta kalan
kitap-defter gibi bir ey varsa, harf devrimini yaayan ve bunlarn
kymetini bilemeyecek bir neslin eline dm ol- mas da yok olmalar iin
yeterli bir sebeptir. Tek parti dneminde, ky kasaba gibi tara
yerleim yerlerinde uygulanan baskl rejim sonucu, jandarma ve
karakol daya korkusuyla
29. Yazlar 29 nesillerin elinde bulunan eski yazl her trl kitap
ve vesikann yaklarak veya topraklara gmlerek imha edilmesi yaanlm
hazin bir gerektir. akir Efendi (kaddesellh srrahul l) Cennetmekn
ile ilgili bilinen ve anlatlanlarn ou O'nun Yozgat'a geldikten
sonraki ve kydeki hayatna dair yaad olaylar ve nakledilen
menkbelerden ibarettir. Bunlarn byk bir ekseriyetini ise kendisine
madden ve mnen yakn talebesi Efendi Babam'dan birinci azdan
dinlediklerimiz tekil etmektedir. Maalesef, onun ne tahsil
hayatyla, ne de mderrislik yapt yerler ve grevleriyle ilgili resm
bir kayt veya vesikaya bu gne kadar ulalamamtr. Bu konuda,
Babakanlk Cumhuriyet ve Osmanl Arivleri, Meihat Arivi, Vakflar ve
Mill Ktphane koleksiyonlar dhil, ilgili yerlerdeki aratrmalarmz
devam etmektedir. akir Efendi'ye ait 1 Temmuz 1329 tarihinde
Mstehikkn-i lmiye'den olup, Rical-i lmiye Tertibi'nden maa aldn
gsterir belge ise, Yozgat eski Mfts Mehmed Hsn Efendi'nin
(1274[1858-9]-1919) Meihat Arivi'ndeki dosyasnda grlmtr. Yozgat
Mfts Mehmed Hulsi Efendi tarafndan akir Efendi'nin mezar ta iin
yazd manzme 3 Bilb akir Efendi etmedi bu fniye rabet, Fer darn lm
kederden dopdolu mihnet. ekiliib hne-i uzlet-sary- kalbine
(kabrine) el-hk Edb tenvir dernunu Hiid'ya eyledi rabet. Erince
irci emri uup ol rh-i mardiyye, Karar etdi selmetle yerine, Ravza-i
Cennet. Kabrin bata kitabesi Ey zvvr kabrin medfnu fuzal-y kiram
akir Efendi merhm lem-i benm. Cenet'de (el) Firdevs-i a'l, olsun
makam, Fatiha ihd eyle ve Rasle Salt selm. Kabrin ayak ta kitabesi
Merhm ve Mafr'un leh fuzal-i asrdan Cennet-mekn akir Efendi Rhuna
el-Ftiha 'Fendan azm edp akir Efendi dr- ukbya 'Eridi rh-i pki bak
bu dem firdevs-i lya'4 Halk arasnda Cennetmekn akir Efendi
(kaddesellh srrahul l) hakknda, bir ksm 3 Yozgat Mfts (Byk Mft
Efendi) Mehmet Huls Efendi tarafndan yazlan bu kitabe mezar tama
yazlm ancak, mezardaki tadil dolaysyla bu kitbe artk okunamaz hle
gelmitir. 4 Yozgatl halk airi Gaml (Gaml Baba) (1883-1934)
tarafndan tarih beyti olarak sylenmi ve mezar tana yazlmtr.
30. 30 Yazlar anonim olan menkbeler anlatlmaktadr.5 Sh: 23-40
Kaynak: GONUL UFKUNDA EYH- BR EYHZDE Dr. Ali akir ERGN, 2. Bask:
Kasm 2014 Yozgat 5 Bunlar iin baknz: S. Burhaneddin Kapusuzolu,
eyhu l-UIem akir Efendi. Sorgun Belediyesi Yaynlar 5, nc Basmevi,
Ankara 2011
31. Yazlar 31 KLE AYAKLANMALARI Roma igc sknts ekiyordu ve
bunun doal sonucu olarak da bir faal kle piyasas iliyordu. Bu
klelerin kayna balca sava esirleriyle kle tacirlerinin
gelitirdikleri veya Roma ile bar halindeki blgelerden cebren
kardklar insanlard. Bu sonuncular arasnda byk ounluk Msrl ve
Suriyelilerden oluuyordu. O kadar Titus Livius (en nemli tarihiden
biri, M.. 59/64-M.S. 17) M.. 191'n Suriyeli ve Asyallarna genera
hominum servitate nata deyimini kullanmt. Zayf sllelerin idaresinde
Kilikya ve Suriye korunmaszken korsan ve kle tacirleri buralara
serbeste giriyorlard. Kle ihrac ok krl olup alabildiine kolayd: byk
Delos pazar yaknd ve bu merkezde gnde onbin kle girip
sevkedilebiliyordu. Suriye ve Kilikya'dan talya'ya varan say tam
olarak bi linmemekle birlikte M.. 135'de Sicilya'daki kle ordusunda
ounluu Suriyeli ve Kilikyal olan yaklak 60.000 adam bulunuyordu.
talya'da bunlarn ok daha kalabalk olduklarndan hi phe yok. Bu yzyln
sonlarnda talya ve eyaletlere kle ithali iini etkin Romal irketler
ele almt. Bunlar eski dou alanlarnda almaya devam etmekle birlikte
Bithynia da bunlara dahil edilmiti, o kadar ki 102'de burann kral
neredeyse btn hr halknn eyaletlerde kle olarak altndan ikyetiydi.
Bunun gibi daha baka Asya blgelerinin de bulunduu phesizdir. Kle
ayaklanmalarnn ykleri ibu kle muhaceretinin byk hacmini
teyidediyor. Kle sahiplerinin ou fazla hmanist saylmazd... Kle
ayaklanmalar: Bunlarn ilk talya'da ikinci Kartaca Sava'nn
bitiminden sonra yl Latin kentlerde yer almt. 198'de Kartacal
rehinelerin familiae (hizmetkrlarn tm)si Setia'da kendi
milliyetlerinden br klelerle birlikte hareket etmiler ve hareket
Norba ve Circeii'yi tehdit etmi; beyz kle tutuklanp cezalandrlm. ki
yl sonra Etruria'da daha tehlikeli bir ayaklanma vaki olmu olup ve
kleler ancak bir Roma lejyonunun sert mdahalesi sonunda datlabilmi.
Apulia'da kleler, ak patlamalar yerine ekiyalkla kendilerini
kurtarmaya almlar. Sonunda ekiya gruhundan 9000 kii mahkm edilmi.
Sosyal tarih asndan fazla nemli olmamakla birlikte bu ilk hareket,
ok daha ciddilerine yol aacakt. brlerine gemeden nce Roma'da
kleliin tarihinde iki belirgin olguya iaret edelim. Bunlardan ilki
azad etme (olma) nn kolayl idi; br de azad edilmi klelerin
yurttalar snfna geme kolayl oluyordu. Her ne kadar bunlar ou kez
proletarya iinde sayldklarndan proletaryay saran oy verme
snrlamasna dahil olmularsa da uzun sre zel siyas snrlama
ekmemilerdi. Bunun sonucunda, liberti'Ier, snf olarak zel siyas
snrlamalara sokulmalar, kendilerini hissettirecek ve korkutabilecek
derecede artm olmalar nedeniyle idi. Asl byk kle hareketleri Byk ap
ve kapsaml ihtilalci sarsntlarn ilki Sicilya'da. M.. yaklak bir
buuk
32. 32 Yazlar asr nce vaki olmutu. Kle Sava ad altnda tarihe
geerek gerekte ezilenlerin, onlar ezenlere kar bu ilk cidd
hareketinde snf duygusu az ok mnhasran egemen olmu ve bayra altnda,
birleik ve korkutucu kitleler halinde, hibir bamllk ve milliyet
tefriki yapmadan, hr proleter ve kleleri, kent adam ve krsal kesim
sakinlerini toplamay bilmiti. Her eyden nce ibu nl destann
evveliyatn ortaya karp onun, ilk alardan itibaren Grek ve Latin
etkilerinin kesitikleri, ruhun Helen idealine doru ok ak bir
eilimini her zaman muhafaza ettii ve madd yaamn Latin dehasnn
damgasn yedii bir adann topranda vaki olmasna yardm eden nedenleri
saptamak gerekir. Sicilya'da ilk Grek kolonileri, metropoln
sitelerinin rgtlenmesini az ok aynen tatbik etmilerdi. Ayn nedenler
ayn sonulara burada da gtryordu ve Grek kentlerini aralksz sarsan
sosyal atmalar, kanlmaz ekilde ve ilke vehelerini muhafaza ederek
yeni meknlarda yeniden meydana geliyordu. Bylece de Roma
Devleti'nin kaplarnda Sicilya'ya, hakl olarak, "Romann bir d
mahallesi" ad verilmiti klar Romulus'un kentinde farkl ekilde
Romallarn gnlne yansyan ve adann fethinden ok nce eitli yorumlar
inta eden snmez bir bakaldr oda yaratlmt. Sirakuza'da kuruluundan
yaklak bir yzyl nce bir sosyal ihtill kaydediliyor. Ayrntlarna
girmeyeceimiz bu harekette halk ve kleler birleerek varlkllar def
ediyorlar, kentin idaresine el koyup srgnlerin mlklerini aralarnda
paylayorlar. Bu halkn hkmeti ancak alt yl srecek ve Uranlkta son
bulacakt. Grek sitelerinde mutad olduu vehile. ok kanl olaylara
sahne olmutu ada. bu arada. Bu koullarda Romallarn geliinin adann
varlkl snf tarafndan kabul edilii kolaylkla anlalr; yerli byk mlk
sahipleriyle ada topranda byk iler kurmu olan zengin Romallar
arasnda en candan anlama hzla yerlemiti ama hi kimse, atlm olan
tohumlarn bir gn yeerebileceini dnmyordu. Ksa sre sonra Ada halknn
genel vehesi kknden deiecekti. Nispeten ok kk Cumhuriyet memuru ve
Sicilyal ve Romal byk mlk sahibi saysna karn, dnyann her kesinden
getirilmi, en deiik dilleri konuan, en eitli tanrlara tapan
yzbinlerce kle bulunuyordu. Bu ilk , ikinci Kartaca Sava'nn sonuna
tekabl eder. Kle olarak satlan hesab edilemeyecek kadar kalabalk
esir ynlar galiplerden kle tacirlerine, bunlardan da daima igcn
artrmay dnen byk toprak sahiplerine gemiti. Bu sadece iin bayd. Bir
yirmi yl kadar sonra. Kuzey Yunanistan ve Epirin fethedilmesiyle
yeni kle kitleleri piyasaya srlecekti. Sadece bu sonuncu blgede
150.000 esir alnmt ve bu, Roma kapitalizminin emrine o kadar kle
demekti. Ama btn bunlar, Kartaca'nn niha ve kat tahribiyle geride
kalacakt. te o zaman bir kle el emeinin gerek bir g vaki olmutu. Bu
byk Afrika sitesini ykarak Romallar, mkemmelen rgtlenmi ve eitilmi,
Kartacal byk mlk sahiplerine ait olmu ve ie ok iyi altrlm geni ii
kollaryla karlamlard. Bu blklerin ou Sicilya'ya yneltilmi ve
tarmsal ilerde istihdam edilmilerdi. Bunlarn arasnda Sami unsur
ounluktayd. Aralarnda Grekler ve bylece hi
33. Yazlar 33 beklemedikleri ekilde vatanlarna iade edilmi olan
Sicilyallar da bulunuyordu. Bu insan srsnde bir imtiyazl kategori
tefrik ediliyordu: gen, grbz, gz pek erkekler arasndan seilen sr
obanlar. Arkadalarnn mahrum olduklar baz kayrmalardan
faydalanyorlard. leri gerei olan yer deitirebilme kabiliyetinin
yansra bunlara silh talimleri yaptrlyor ve srlerini ekiyaya kar
korumak zere ellerine silh bile veriliyordu. Ama bu hrriyet
kuruntusuna karn efendileri, bunlarn varlklarnn koullaryla hibir
surette ilgilenmiyorlard. Yiyeceklerini, giyeceklerini, yatacak
yerlerini kendileri bulacaklard. Bu itibarla byk yollar zerinde
rastladklar, ellerinde efendinin verdii "pasaport" bulunmayan
yolcular buna yardmc klmalar doal oluyordu... Ve irili ufakl
ayaklanma silsileleri. Kimi kap maaralar snd, yeni bir hareketi
bekledi, kimi daha bandan armhta can verdi. Bu hareketlerin ^rihte
kalc iz brakm ilkinde, kle Devlet'inin mstakbel hkmdar, "peygamber
Eunus", barol oynamt. Bu Suriyeli klenin yks, serven romanlarnn en
uydurma trlerini andrr. M.. II. yy'n sonlarna dou Filistin bir
Mehdi bekliyordu. Eunusun sahneye girii de, sa vaaznn balanglaryla
ok fazla benzerlik de arzediyor-.. Bu hususlarda ihtiyatl olunmas
gereinin yansra kitlelerin ona, doast bir varlk, tanrnn vahiylerini
alan bir keif ve dolaysyla da esrarengiz bir g sahibi gzyle bakm
olduklar bir vakadr. Ksaca Eunus, ihtillci hareketlerin tarihinde
byk vahiy veya tanr ilhamna mazhar kiilerin yolunu amt. Bu
karismatik kiilere kitleler, niha, kesin sanlan mutluluklarn fethi
bahis konusu olduunda, daima kaderlerini emanet etmeyi yelerler.
Btn Ortaa boyunca Eunus'un saysz taklitisi kacak olup Reform anda
da btn bir mmtaz harekete geiriciler takm, ve bunlar arasnda Thomas
Mnzer, birok fiillerinde Sicilyal klelerin nderiyle artc bir
benzerlik arzedeceklerdir. M.. 135-132 arasnda Sicilya'da Romallara
kar patlak veren kle ayaklanmasnn bu lideri karismatik Eunus,
Suriye doumlu olup Sicilya'nn Enna kentinde kleydi. Yaklak yetmibin
kleyi rgtleyerek 135'te kenti ele geirmiti. Antiokhos adyla kendini
kral iln etmi, ksa sre iinde Sicilya'nn orta ve dou kesimlerinin
byk blmnn denetimi altna almay baarmt. stne gnderilen ordular ar
bir yenilgiye uratmsa da Konsl Lucius Calpurnius Fiso 133'te
Enna'ya ulamt. Onun halefi Publius Rupilius ertesi yl ayaklanmay
btnyle bastracak, yakalanan Eunus, zindanda lecekti. * * * Bu ayn
ada, antik kleliin btn byk merkezlerinde, milyonlarca insan sanki
ayn dnce ile alkanyor gibiydi: zincirlerini krmak ve kaybolmu
hrriyetlerine kavumak. Sanki esrarengiz yeralt mecralaryla
aralarnda balant kuruyorlar ve birbirlerine, isyann seyrine dair
bilgileri aktaryorlard. Sicilya'da kardelerinin elde ettikleri
baarnn ilk ayiasnda Yunanistan ve Kk Asya kylar klelerinin
bakaldrmalar basite rastlantnn ii olamazd. Bunun nceden, uzun
uzadya
34. 34 Yazlar tasarlanp dnlm ve tezahr etmek iin kararlatrlm
iareti bekleyen bir anlamann sonucu olduu hissini veriyor. Mamafih
btn bu giriimler bir yere varamyor ve mahall idareler, efendilerin
yardmyla ii derhal bouyorlard. Bunu yapabilmeleri de hareketin
banda, silerin eylemini rgtleyip bunu ynetme kabiliyetinden yoksun
eflerin bulunmasyd. Bu arada Akdeniz blgesinde aralklarla patlayan
nice eyleme benzer basit bir kaak kle ayaklanmas, bastrlabilmesi
iin btn bir komu Devlet'ler koalisyonunu ve Roma gcnn ok sert
mdahalesini gerektirecek kadar geni apta bir ihtill giriimine dnmt.
Keyfiyet, balarda si klelerin yaknma ve zlemleriyle hi alkas
olmayan basit bir rast lama sayesinde vaki olmutu. M.. 133'n
yaznda, Bergama kral III. Attales, cinayet ve ahlk d davranlarla
dolu bir yaamdan sonra lyor ve muazzam serveti ve Devlet'ini bir
vasiyetname ile Roma halkna brakyor. Ama ortaya, babas Eumenes'in
bir kle harpist kadndan olma bir gayrimeru kardei kveriyor. Gen
Aristonikos, Attales'in aile erknna uygulad kibetten korkarak,
saraydan uzak bir gizli yaam srdrmt. Etrafna yandalar salamay baarm
Aristonikos, kendini tahta vris iln edip halkn Romallara brakan
vasiyetnameyi iptal edeceini bildiriyor. Herhalde yurttalarnn
milliyeti duygularna gveniyordu ve lkesinin yabancya kar bamszln
savunmay stleniyordu. Baz ikinci derecede nahiyeleri kendisine
balamay baaryorsa da byk siteler, gelecei mehul bir talip iin
Romallarla bozumay gze alamyorlar ve hatta Ephesos, bu
sonunculardan bu ii kknden tasfiye etme talimatn alyor. Balarda
Aristonikos ard arda malb oluyor ama aklna "dhiyane" bir fikir
geliyor: blgede dzensiz ekiyalk hareketlerine tevessl eden kaak k-
lelere sesleniyor ve bunlara sadece hrriyeti deil, ama asl iinde ne
efendi ne kle, ne fakir ne zenginin bulunmayaca, herkesin eit olaca
ve "Gnein Sitesi" adn alacak bir Devlet'i de vaadediyor. Onunla
birleecek olanlarn hepsi bu mstakbel devlete dahil olacak ve gne'in
yurtta tesmiye edilecek. Bunda herhalde, si klelerin balca
kitlesini oluturan Suriyeliler arasnda ok yaygn gne kltnn hesab da
yatyordu. Nitekim Sicilya'nn Suriyeli kleleri hereyden nce
teebbslerini tanrlarnn himayesine tevdi etmilerdi... Bu hile son
derece baarl olmu, kralln her kesinde kleler, bask altnda olanlar,
her perdeden gayrimemnunlar ona doru akn etmiler. Bir anda malb
taht davacs korkun bir hasma dnmt ve birok kenti ele geirivermiti.
Heryerde fakirler ona kouyor, zenginler talan edilip servetlerine
el konuyor ve bylece de bir kamu hzinesi oluuyor. O denli
zenginleiliyor ki Trakyal paral askerlerle birlikler takviye
ediliyor. Ama Aristonikos'u zellikle cezbeden, Attales'in brakt
muazzam servet olup balca hedefi, Bergama zerine yrmek oluyor.
Kentin erkn bundan hayli kayglanyor ve onun taktiinden esinlenerek,
o gne kadar ihmal edilip aalanm yurttalarna meden haklarn tamamn
vaadediyor. Krala ait ve kamu klelerini de kendilerine balamak iin
(hereye ramen, kendilerinkinden vazgemek istemiyorlard) bunlar
siyas haklar olmayan yerleik yabanc snfna ykseltiyorlar. Attales'in
kulland ve bunun lmyle isiz kalan yabanc paral askerleri orada
tutmak iin, yurttalk hakkyla donatyorlar. Btn bunlara tehditleri de
eklemeyi ihmal etmiyorlar.
35. Yazlar 35 Bu arada Aristonikos terakki etmeye devam ediyor
ve birbiri ardna kentleri ele geiriyor. Bir nev dnya apnda ne
kavuuyor ve Romann baz entektel evrelerinde teebbsnport/notif1