3. Yazlar 3 nternetteki sitemiz http://ismailhakkialtuntas.com/
da 2014 ylarnda okuyucularmzla paylatm yazlardan bir ksmdr.
Yazlarda sra gzetilmedi. Deiik konular pe pee yazld. Bu ekilde
okuyan asndan fazla sknt oluturmayaca dnld. Tevfik ve inayet Allah
Teldandr. hramczde smail Hakk ALTUNTA Esenler /stanbul Balang: 20.
07. 2014 Biti : 04. 08. 2014
4. 4 Yazlar indekiler HATIRLADIIM HDSELERDEN BR KISIMMAHR Z 9
SPRTZMA CELSELER 10 SR HANIM VE
SPRTZMA....................................................................................................................
12 LDKTEN SONRA EVLYNIN TASARRUFU VE TEMESSL
.......................................................... 13
ABDLAZZ MECD
EFEND........................................................................................................................
14 WALTER BENJAMN VE HAYATIN BT 18 Walter Benjamin /Tarihin Sonu
(1940)
...............................................................................................
19 DEEN BLG TABANINDAK YEN GEREKLER PETER F. DRUCKER 23 Yeni renme
Teknolojisi
.........................................................................................................................
34 BLG NEDR? 35 ZMLEMEDEN ALGILAMAYA YENDNYA GR 37 Enformasyonun
Sosyal Etkileri
.......................................................................................................................37
Biim ve
lev.............................................................................................................................................................39
SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN GNLMZE LHAMLAR 44
Takdim...............................................................................................................................................................
44 YORGUNLUK ZERNE DENEME 68 ADAIMIZ MAKYAVEL 87 Y KULLANILMI ZULM
...........................................................................................................................
93 Y LE
KT..................................................................................................................................................101
YKSEK
KULTUR.........................................................................................................................................112
Kltr..........................................................................................................................................................................
112 Kltr
Tanmlar...................................................................................................................................................
113
Uygarlk......................................................................................................................................................................
114 Kltr ile Uygarlk
...............................................................................................................................................
115 Sanatsal Anlamyla
Kltr...............................................................................................................................
115 Yksek Kltr - Kitle
Kltr........................................................................................................................
116 Sekin
Aydnlar......................................................................................................................................................
117 KTLE KLTR
..........................................................................................................................................120
YAAMDAK
R..........................................................................................................................................126
KTAP YAKMAK
YOK...............................................................................................................................129
OSMANLILIIN DI SYASETNDE: NGLTERE 137
5. Yazlar 5 OSMANLILIK
MESELELER........................................................................................................................141
Atatrk Bitlis'i kurtarrken Said'i Krdi yannda
idi.....................................................................141
OSMANLILIK
TRKLK.............................................................................................................................141
KRDSTAN (Dou)
MESELES................................................................................................................142
TEK KRTLER/ SMRGE IRAK'INDA EZDLER 143 KRT ARETLER VE EZD DN
..........................................................................................................148
SON
DURUM.............................................................................................................................................................
153 OKULA STEKSZ OCUKLAR VE OKUL FOBS 157 OKUMAYI
KOLAYLATIRMAK........................................................................................................................
166 SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN GNLMZE LHAMLAR 172 SONSUZLUUN TARH /
JORGE LUS BORGES 173 CEHENNEMN SREKLL
.....................................................................................................................173
KABBALA'NIN KURTARILAN ONURU
...................................................................................................175
SAPKIN BASILIDES'N ONURUNUN KURTARILMASI
.......................................................................178
SULTANLIK VE DNYANIN DZEN EYTAN LEDR 182 TARHTEN GNCELLE 184
SOSYALST "DENEME"
YAZMAK....................................................................................................................
185 DRAYETL DEVLET
ADAMLARI....................................................................................................................
188 TEMZ HAVA
............................................................................................................................................................
189 TEMZ" VE "SIHH"
AYRIMI..............................................................................................................................
190
KIRITMAK.................................................................................................................................................................
191 YUSUFCUK AKIN HAKKATLERN BEYAN EDEN NESRLER / SMHA AYVERD 194
FELSEFE, BATI UYGARLII VE KURANA GRE GEREK NEDR? 252 NSANIN
GEM.........................................................................................................................................252
GEREK NEDR?
...........................................................................................................................................257
Felsefeye Gre
Gerek........................................................................................................................................
257 Bilime Gre
Gerek..............................................................................................................................................
258 TANRI-TANIMAZ
EKSEN....................................................................................................................................
260 TANRI-TANIR
EKSEN...........................................................................................................................................
260 TUTUCULUK NEDR?,
.................................................................................................................................273
FELSEFESZ SANAT VE OYUNSUZ TARH, MEHMET AL KILIBAY 280 POP MZK
PATLADI!
........................................................................................................................................
280 BR CUMHURYET EFSANES: BELGN
DORUK..................................................................................281
6. 6 Yazlar FELSEF OYUN YA DA OYUNUN FELSEFES
.........................................................................................283
OYUN NSANA ZGRLK
VERYOR.....................................................................................................286
Metin AND'la Oyun zerine
Sohbet............................................................................................................
286 AVRUPA'DA TRK-SLAM ETKLERNE DAR ETLEMELER
....................................................299 VON
CLAUSEWTZ'N BLMSEL
SAVAI..............................................................................................304
KTAP MRN
TAMAMLARKEN..........................................................................................................306
ki nerme birden: Kitap ucuzluundan tr lmektedir;
.......................................................307 AY RE
YAZILARI 309 KLTR ZERNE ETLEMELER 309 LKEL, YOKSUL, VAH.. GARBAN
DLLER
.........................................................................................316
EDUCATON IN YABANCI DL: THERE ARE OK
PROBLEMS.........................................................318
TULACILAR BAINDA
.........................................................................................................................320
SZCKLER
YASAKLANMALIDIR...........................................................................................................323
BLMKURGU: ALCE HARKALAR DYARNDA
.................................................................................327
ARABESKLER VE TILSIMLAR-BATI KLTRNDE DOUNUN TARH VE YKLER 333 BTN
AVRUPA ARAPA
KONUUYOR....................................................................................................
333 SZCKLERN
G............................................................................................................................................
335 Tours ve Poitiers! BR EFSANE
M?.......................................................................................................337
SCLYALI
GUFA....................................................................................................................................................
339 20. YZYIL BYK ALMAN ARLER 341 Rainer Maria RILKE Stefan GEORGE
Gottfried BENN Oskar LOERKE Alfred MOMBERT Theodor DAEUBLER Nelly
SACHS Karl KROLOW Wilhelm LEHMANN Georg HEYM Else Lasker-SCHLER
Hans CAROSSA Georg BRITTING Paul CELAN Georg TRAKL
................. 341 Rainer Maria RILKE (1875-1926)
.........................................................................................................341
Eriemedii iin Tanrya onu yksek kiniyle sevdi
....................................................................342
RLERNDEN.........................................................................................................................................................
344 ARSTOS 357
TANRI........................................................................................................................................................................
357 MADDENN
OLUMSALLII................................................................................................................................
358 TANRITANIMAZLIK
.............................................................................................................................................
358 NSANI HONUTSUZLUKLAR
..........................................................................................................................
360
LM...........................................................................................................................................................................
360 KAYGILAR
.................................................................................................................................................................
363
RASLANTI..................................................................................................................................................................
364
7. Yazlar 7
SOSYALZM...............................................................................................................................................................
364
FAZM........................................................................................................................................................................
367
VAROLUULUK....................................................................................................................................................
368 PARA
SAPLANTISI.................................................................................................................................................
368 SERVET VE
YOKSULLUK....................................................................................................................................
369
EK......................................................................................................................................................................369
BLMSELLK ZERNE 374 BLMSELLK ve
DEOLOJ................................................................................................................................
374 BLMSELLK VE DN
...........................................................................................................................................
376 BLMSELLK VE
FELSEFE.................................................................................................................................
380 BLMSEL TEORLERN DOASI
....................................................................................................................
387 SORMASI ZOR SORUNLAR EK 391 KURUMSALLAMI SYAS KTDAR 393 DRS
KKMER HAKKINDA 408 DRS KKMER VE AMBARGO VEYA DNCENN
AYAKLARI........................................... 409 DNCENN
AYAKLARI...................................................................................................................................
410 YILLANMI BR SOHBETTEN
..........................................................................................................................
411 SAINA SARMISAK SOLUNA
SOAN............................................................................................................
414 DRS KKMER HOCANIN LM
ZERNE................................................................................
416 SBJEKTF GZLEM/ E KENDMZDEN
BALAYALIM...................................................................
416 EVRENSEL BR LKE: DORULARIN
DUYURULMASl/TEBL.......................................................
416 DRS KKMERin YETME ARTLARI VE FKRLER
ZERNE........................................ 416 KKMERLE BR KA ZEL
ANI............................................................................................................
417 DN VE DEPREM 420 DOAL FELAKETLER ALGILAMA VE AIKLAMA (YKLEME)
BMLER............................. 420 ANLAMA, BAAIKMA VE BARIIKLIK
................................................................................................
420 DOAL FELAKETLER, DN NANLAR VE
BAAIKMA....................................................................
422 TARHSEL TECRBE: DN VE
DEPREM......................................................................................................
422 HIRSTYAN
DNYA.............................................................................................................................................
423 SLM DNYASI
.....................................................................................................................................................
428 DN TEMELL ANLAM ARAYII OLARAK ATFETME/ YKLEME: KUTSAL KAVRAM VE
REFERANSLARLLA
AIKLAMA.......................................................................................................................
430 YKLEME/ATFETME SRECN BELRLEYEN BMSEL, ORTAMSAL FAKTRLER VE DN
BOYUT.........................................................................................................................................................................
432 DN NAN, TUTUM VE DAVRANILARIN BAAIKMAYA/DRENMEYE ETKLER
......... 434 SONU
.........................................................................................................................................................................
436 Can Dndarn Tziye balkl ke yazs 23 Austos 1999, Sabah
gazetesi.................... 439
TAZYE........................................................................................................................................................................
439 PRDAIM SAFYE EROL 442 Smiha Ayverdi
Hanmefendi........................................................................................................................
445 SMHA AYVERD HANIMEFENDDEN LHAMLAR 446
Takdim.............................................................................................................................................................446
8. 8 Yazlar BEYN VE LA / MEDICATION OF THE MIND 469 B E Y
N.......................................................................................................................................................................
470
UZANMA.....................................................................................................................................................................
470 BELL BALI AKIL
HASTALIKLARI...............................................................................................................
471 ZOFREN: DNYAYLA LGNN
KESLMES..........................................................................................
471 DEPRESYONLA VE FT KUTUPLU HASTALIIN N IKILARIYLA BAETMEK
............. 473 MAJR
DEPRESYON.............................................................................................................................................
474 ANKSYETE VE KOMPULSYON
(ZORLAMA)...........................................................................................
475
FOBLER.....................................................................................................................................................................
475 PANK
ATAKLAR....................................................................................................................................................
475 OBSESF-ZORLAYICI/KOMPULSF BOZUKLUK
.....................................................................................
476 POST TRAVMATK STRES
BOZUKLUU....................................................................................................
477 KLK
BOZUKLUKLARI...................................................................................................................................
477 DKKAT EKSKL
BOZUKLUU..................................................................................................................
479 YARATICILIK VE AKIL
HASTALIKLARI......................................................................................................
479 ZHN LALARI VE
SNRLER.........................................................................................................................
480 ZIHIN
LALARI......................................................................................................................................................
483 ZOFREN TEDAVSNDE KULLANILAN
LALAR...............................................................................
483
ANTDEPRESFLER...............................................................................................................................................
485 ELEKTRO-KONVULSF
TERAP......................................................................................................................
486 ANKSYETE
DURUMU..........................................................................................................................................
487 PROZAK, FREUD'UN YERN ALABLR
M?.............................................................................................
488 LALARIN KTYE
KULLANIMI..................................................................................................................
489 ME TKSN
ENGELLEMEK..........................................................................................................................
490 BAIMLILIK
SSTEM..........................................................................................................................................
491 UZUN DNEML TERAP: EKONOM ONU (izofreni) VCDANSIZCA MAHVETT
............... 491 MEHMET AL KILIBAY YAZILARI 494 KOMIK SNEMA,
KOMIK
SEYRC..................................................................................................................
494 Komik Sinema, Komik Seyirci
.......................................................................................................................
496 TARHN
KOM...................................................................................................................................................
497 SOYLU KOMK, KOMK
SOYLU........................................................................................................................
500 SANAT TOPLUM NDR VEYA SANAT SANAT NDR. SEN YLE SAN, SANAT TANRI
NDR......................................................................................................................................................
503 SOYTARI GLMEZ,
SIRITIR..............................................................................................................................
505
SYASET..................................................................................................................................................................
507 PROFESYONEL
ERKEK........................................................................................................................................
509 BR KISIM
SPKER.................................................................................................................................................
510 YK
PROFESR...................................................................................................................................................
511 KM BU KALEML, HERKES ONDAN YANA
...............................................................................................
512 AMPYONLARI DA
KESERLER......................................................................................................................
513 KOLONYALZM (SMRGECLK) VE EDEBYAT 516 TANRI DUYGUSU 533
9. Yazlar 9 HATIRLADIIM HDSELERDEN BR KISIMMahir Z Medine-i
Mnevvere kumandan eyh'l-Harem Osman Paa idi. Birka olundan sdece
mektep arkadam olan Hamza Osman' tanrdm ki bilhare mebus da oldu.
Hicaz Valisi Rtib Paa idi. Medne-i Mnevvere'de ondokuz ay kaldk.
1908 Merutiyet nklb biz orada iken vuku buldu; enlikler yapld.
Tebdil-i saltanat vki oldu; yine donanmalar oldu. Kanun- Esasi iln
edildi; yine ehryin [enlik; byk hkimiyet ve kuvvete it sevin,
donanma. ] yapld. Hicaz demiryolu am'dan Medine'ye geldi; yine iln-
srr ve dmn edildi.. Merutiyetten sonra orada bulunan bir Hamidiye
Alay maalarn verilmemesinden dolay isyan etti. Harem-i erf'i
bastlar, kaplarn kapayp birer nbeti diktiler. Cuma gn bile
istediklerini ieri alp, istemediklerini geri evirdiler. Hatt bu
mnasebetle ulem arasnda cumann shhati hakknda mnkaalar yapld. Bir
ksm zn-i m [Herkese msaadeli olan. * Ist: Cum'a namaz klnan cami
kapsnn kaytsz artsz her mslmana ak olmas] olmad iin cuma namaz sahh
deildir. dedi; bir ksm da Bnin [isteyen; s, zlim, yoldan sapm isyan
etmi, meru idreye bakaldran. ] hareketi izn-i mm haleldar etmez.
dedi. Bu mnkaalar ben yakndan takip ettim. O zaman Medine-i
Mnevvere'de ulem arasnda en lim zt afi Mftsi Seyyid Ahmed Berzenc
Efendi idi. Mahmudiye Medresesi Mderrisi ise ileri limlerden
saylrd. Her sabah, vazife balamadan babamn etrafnda toplanarak baz
eserler okurlard. Nib Osman Efendi, [Mekke ve Medine Kads'ndan baka
Kad Muavini* mhiyetinde bir de Nib vard.] Mahmudiye Mderrisi, benim
hocam ve ismini hatrlayamadm bir zt daha Buhar-i erif ve Edebul-
Kad'yi mzakere ederlerdi. Kitab olarak en fash Arapa muhavereyi
Medine'ye pazara gelen kable eyhleri yapard; onlar birbirleriyle
konuurken zevkle dinlendim. Konumalar, Medine halknn konumasna hi
benzemezdi; insan adeta iki limin bir kitap okuduunu zannederdi.
Medine'nin hususiyetlerinden biri de, slm diyarndan gelen
mcavirlerden ounun bir i tutarak oraya yerlemi olmas, ak- Resl ile
mcvir olan baz kimselerin, sabah namazlarn haber vermek zere afi
vaktinde sokaklarda yksek sesle ent'el-hdi ent'el- hak, y Hak diye
zikretmeleridir. Bir de beni ok heyecana sevkeden ey, hacc zaman
cuma hutbeleri idi. Harem-i erifin yirmi yedi hatibi vard.
Bunlardan Skb ve Hammad Efendiler heyecanl hatiplerdi. Hele Skb
Efendi'nin, hutbelerinde Hads-i erif okuyaca zaman: dedikten sonra
parma ile Ravza-i Mutahhara'y iret ederek (BU KABRN SAHB SALLALLH
TEL ALEYH VESELLEM, O KABRNDE HAL HAZIRDA DRDR, VE BUYURDU K.."
dedii an, ine atlsa yere dmeyecek derecede kalabalk olan Harem'de
lklarla kendinden geenlerin husule getirdii heyecan, ayrca bir
zevk-i manev idi.
10. 10 Yazlar Dier zamanlarda olduu gibi, Ramazan- erifte de
Ayn- Zerka denilen buz gibi latf suyun sakalarla halka datlmas
Vakf'n en aziz bir ikrm idi. Medine-i Mnevverde hi unutamadm iki sm
afi Mftsi ile Faris hocam s Ruh Efendi merhumlardr. Biz orada iken,
ehremini Rdvan Paa vak'asndan dolay nefyedilen Bedirhnler ile byk
mcahit eyh mil'in olu Kmil Paa ilesi de orada bulunuyordu. 1937
senesinde Nianta Erkek Orta Mektebini, Marifin kiralad Kmil Paa
Konanda am ve o vesile ile kendisiyle ilk defa merref olmutum.
Sonralar mahdmu Said Bey'le de grtm. Byk hemirem Bihn Hanm da,
merhumun kerimeleri Naciye Hanm'la tanrlard. Medine-i Mnevvere'de
ondrt eit hurma saydlar. Medine'de hurma denilince yerliler
glerler; hurma kelimesi telffuzu itibariyle Arabistan'da kadn
demektir. Hurma'ya ya ise rutab, kuru ise temr demek lzmdr. En ok
houma giden, elebi hurmas dedikleri byk ve pek latif hurmayd. Bir
de ekirdeksiz zm gibi, ekirdeksiz bir hurma olurdu ki, ayr bir
nefseti ve tad vardr. Bir de dnte yolluk olarak aldmz tahin helvas
kadar lezzetli helvay baka yerde yememi olduumu hatrlarm. Harem-i
erf'te sabah namaznn hussiyeti vardr. afilerce en erken vakitte
klmak daha faziletlidir. Bu sebeple, onlar kendi mihraplarnda
cemaatle herkesten nce ed ederler, sonra Malikler, nihayet daha byk
bir cemaatle Hanefler klarlard. Ben sabah namazna gelebildiim
zamanlar her imama farza niyetle iktid ederdim ve bundan ok byk
zevk alrdm. Tabi bu namazdan ikisi nfile olurdu. Bir de Harem-i erf
an'anesi vard ki, Mescid-i Saadet'e girilince Ravza-i Mutahhara'ya
tevecchle Salt Selm getirilir, erbb- takv iki rekt
Tahiyyet'l-mescid klarlard. Bu namaz 'Cmii selmlama namaz' demekti.
kindi ile akam aras bir Msrl Hfz Bb'r-Rahmede mukabele okurdu. Bu,
vakfn vazifelisidir. Msr tilvetleri arasnda merhum eyh Rf'at
mstesn, onun kadar gzel okuyana rastlamadm. Sh: 40-42 SPRTZMA
CELSELER Birinci Cihan Harbinin son seneleriydi. O zaman Ankara'da
Hukuk Mahkemesi zsndan Avni Efendi adnda bir zt vard. Medresede
okuduktan sonra Hukuk Fakltesi'ne ve Fen Fakltesi Tabiiyye besine
de devam etmiti. Kendisi Krehir'in Mucur kazasndan olup, fevkalde
kuvvetli bir medyum idi. Her gece Vli'nin, Kad'nn ve muhtelif
kimselerin evlerinde yaplan ispritizma [Ruhun lmediine inanan,
gereinde llerin ruhlaryla iliki kurulabileceini ileri sren inan,
ruh arma:] tecrbelerinde medyum olurdu. Bir gece de biz ric ettik,
kabul etti. O gece arkadalarmzn hemen ou o toplantda bulundu. Bir
de buna hi inanmayan, yukarda kendisinden bahsettiim Msrl Abdlhakm
Fehmi Bey arkadamz o mecliste bulunuyordu ve hi inanmad iin,
herkesin parmaklarn koyduu byk ve ar bir yemek masas zerine btn
kuvvetiyle, fakat hissettirmeyerek koluyla basyordu. Medyum: Ey
ruh! Geldiysen masann ayan kaldr ve vur dedi. Masann aya kalkt, bir
defa vurdu. Abdlhakm Efendi bir kere daha vurmasn rica etti.
Medyum: Ey ruh! U kere vur dedi. Masann aya defa kalkp yere inince
Msrl arkada: Allah Allah! Efendi, y Allah! diyerek arp kald. Ben
ktiplik ediyordum. Arkadalardan felsefe hocas orumlu Abdurahman
Dursun Bey, Kabak Mustafa veya Patrona Halil gibi ihtillcileri ard.
Bu
11. Yazlar 11 Abdurrahman Bey vaktiyle medresede okumu, sonra
Yksek Muallim Mektebi'ne girmi ve felsefe ksmndan ahdetnme alm,
medresede edindii kanaatlerini deitirmi, kendisine gre bir ateist
olmutu. teki arkadalar da baz eyler sordular; hepsine cevap
vermiyordu. Ben de Nmk Keml'in rhunu istedim, dvet edildi. Eski
edebiyat ile yeni edebiyat arasndaki fark ve bu husustaki
dncelerini sordum. Sar ktl msvedde defterinin te ikisi verdii
cevapla dolmutu ve tam kendi slp ve ifadesiydi. Ne yazk ki
defterimi sonradan kaybettim; o szleri imdi buraya aynen geirmek
isterdim. Fuzl'yi aralm ve zamana uygun bir beyit sylemesini
kendisinden rica edelim dediler. Mtrekenin ilk yl idi. Hi unutmam,
nk ok tekrar ettim, aynen hatrmdadr. u beyti syledi: M'minlerin ba
yok, Dayanacak ta yok. Herkesi bir hayret istil etti. Abdlhakm
Efendi'ye anlattk, o da ard. Medyum Avni Efendi ile bir gece de ir
Molla'mn evinde toplandk. Orada Ankara erfndan Tahan sahibi Ziya
Bey ve mektebimizin Arapa hocas Trabzon Mftsi Cd Efendi de vard.
Masann etrafna toplandlar, medyum bir iki defa: Ey ruh! Geldinse
haber ver der demez, masann aya vurdu. Adn ne?, kr, Nerelisin?,
Ankaral, Hangi mahalleden?, Telce, Ne i yaparsn?, Ayakkabcym, Ne
zaman ldn?, Krkyedi sene evvel imizde Ankaral tannm bir kimse var
m?, Var, Babasnn ad ne?, Hac Sleyman dedi. Btn Ankarallar ve biz
donduk kaldk, zir Tahan sahibi Ziya Bey'in babasnn ismi Hac Sleyman
idi. Biz bilmediimiz iin mahallenin yerini sorduk. Telce mahallesi,
lisenin karsnda ve Ankara Hastahanesi'nin kar cephesindeki tepede
imi. Sorulacak baka bir ey olmad iin, bakalar arld. Herkese
seviyesine gre cevaplar verildi. O gece ben, yanmda oturan Cd
Efendi'ye kendi kanaatimi syledim. Dedim ki: Ben bu gelen kuvvetin
ruh olduuna inanmyorum; nk ruh, cesedinin yannda veya mele-i
a'ldadr. Herkesin emriyle hareket etmez ve ona rm olmaz. Akl buna
mn olduu gibi, nakilden de uygun bir hkm bulunamaz. Bu olsa olsa
cin taifesidir? Eskiden de biliriz, cinci hocalar vard. Bunlar bir
ksm cinn'i kendilerine rm etmilerdi. Yllarca herkes bu hususta
birok menkp dinlemitir. Essen cin tifesinin vcdu Kur'n ile sbittir.
Cd Efendi bu szlerimi tasdik etti ve Medyuma bir sual tevcih edelim
dedi. Malmdur ki, Hazret-i Ali'nin kabrinin nerede olduu trihen
sbit deildir, kimse bilmez, ancak makam vardr. Bunu soralm dedi,
sorduk. Gelen kimdi bilemiyorum, fakat mphem bir cevap verdi.
Cmlenin bir sfat da hatrmda deildir: nsan olan m, kmil olan m, hsl,
faziletli bir sfat kullanarak dedi ki: ... olan yerde yatmaz. Fakat
en mhim cevaplar, o zaman Ankara vlisi olan akrabamzdan Azmi
(Savut) Bey'in byk dmd Bb- Ali Evrak Mdri Hac Nri Bey'in cep
defterindeydi, herhlde evldna intikl etmitir. Bize okuduu baz
paralar vard ki, hakkaten, O byk adamlara yakr ifdelerdir. Sh:
81-82
12. 12 Yazlar ** SR HANIM VE SPRTZMA Beykoz Orta Okulu'nda
Kandilli Lisesi meznlarndan matematik yardmc retmeni bir Sr Hanm
vard. Bu, Medineli Hac Osman Efendi'ye mensp, yana gre ok arbal (20
yalarnda) bir hanm kzd. Arkadalar ile birlikte dersler bitip,
talebe daldktan sonra muallim odasnda ispritizma tecrbeleri yapard.
Sr Hanm kuvvetli bir medyum idi. Bir gn tesadfen odaya girdim.
Glmeye baladlar: Sizin her cuma akam nereye gittiinizi artk rendik.
Tozkoparan'a gidiyorsunuz. dediler. Halbuki ben Zeyrek'e Fil
Yokuuna gidiyordum. Bulamadnz dedim. Bir gn bulacaz dediler. Ve
gzmn nnde devam ettiler. Baktm bir fincan, yuvarlak bir kda harfler
yazl, fincan ortada, masa bandakiler parmaklarn fincann stne
koyuyorlar ve fincan hareket ederek harfleri dolayor ve derhal cmle
peyd oluyordu. Halbuki bizim yukarda bahsettiimiz Mucurlu Hkim
Hseyin Avni Efendi'nin idresindeki ispirtizma tecrbeleri ok zordu.
Ve saatlerce devam ediyordu. Bu o kadar kolayd ki hi zaman
kaybedilmiyordu. nk fincan hemen sr'atle harflerin zerinde dolayor,
cmleler meydana kyordu. Benim de sorularm var. dedim. Siz de
istediinizi sorun. dediler. stikll Mar'nn mbdii ve Safahat iri Akif
Bey iki ay evvel vefat etmi ve vefatn bir gn sonra snfta haber alm,
beynimden vurulmua dnmtm. Onun teessr devam etmekteydi. Mehmed Akif
Bey'in rhunu aralm dedim. Geldi. Ben de unu sordum: Aziz Ustdm!
Haber ala- madm iin son teyi' vazifesini yapamadm. Bana krlm
olmanzdan phe ediyorum. Derhal cevap verdi: phene krldm. Bu sz
zerine o kadar irkildim ki, kendimden getim. nki Akif Bey, sz hep
byle veciz bir tarzda sylerdi. Demek istiyordu ki: Ben seni tanmaz
mym, krlm olmamdan nasl phe ediyorsun? Ben darlsam, ite bu phene
darlrm. Babanzde Nim Bey'i dvet ettik. Fakat onunla yaptmz muhavere
hatrmda kalmad. Maksadm, o ilim ve fazlyla, kaynpederi Fatih Trbedr
mi Efendi'den, mm fakat Hakk'tan mevhp irfn ve kemltyla, kendisini
tanyanlarca sylenen keifleri ile bilinen o rif zttan, mnevi ynden
istifde eklini renmekti. Reisl ulem 'yndan Ayasofya krs vizi
Manastrl smil Hakk Efendi'yi dvet etmelerini istedim. Hazret geldi.
Rahat msnz, muazzep misiniz? diye sordum. Muazzebim diye cevap
verdi. Neden? dedim. Kaal ilmine bakmz, hl ilmini anlamamz. dedi.
Tasavvufa bsbtn arka eviren ulem-y lmdan olduuna hkmettim.
Mrnileyh, Ayasofya'da krsden inerken dm, aya krlmt. Meslektalar ve
muhlifleri arasnda ttihatlara boyun edii iin Allah cmide dersini
verdi. denmiti. Sh. 325-326 Manastrl, Mertiyetten evvel din
limlerinin Ulem-y Sitte dedikleri alt otoriteden biri idi. Dierleri
Tikveli Yusuf Efendi, Tokad kir Efendi, Evkaf Mfettii ve Hukuk
Fakltesi Ahkm- Araz muallimi Hseyin Hsn Efendi (bilhare eyhlislm),
Mecelle rihi ve fakltede mderris Atf Bey, Msr Kads Yahya Reid
Efendi olup, bu zevt, lmiye mesleinin benm limlerindendi.
13. Yazlar 13 LDKTEN SONRA EVLYNIN TASARRUFU VE TEMESSL eriat
erbb lmden sonra evliydan tasarrufu reddeder. Birok asrlarda lye
isnat edilerek, yi olan rivyetler merhma olan muhabbet ve rbtann
eseridir. Hayt- bkye intikal etmi olan btn canllar fn hayattan artk
el etek ekmilerdir. Mdhaleleri aklen de muhaldir. Kurn- Kerimde
Cenb- Hakk, Peygamber Efendimiz iin Sen de leceksin, onlar da
muhakkak leceklerdir melindeki yet-i kerme'de sarahaten beyan
buyurmutur. kinci hayat artk maherdedir. Fakat tevtr derecesinde
baz vak'alar iitilmi, grlm ve yazlmtr. Bunlar iin o zaman ancak akl
bir yol vardr. Varlklar Kurn- Kerim ile sbit, ecsm- latfe'den olan
cinlerin, o byk zevta olan rabtalarnn bir cilvesi dersek,
zannederim hibir zelleye dm olmayz. Cinlerin vcdu ayrca Huddm
sahipleri ve ispritizma ile sabittir. Birok sr shibi mehur mdekkik
lim smil Erturul Fenn Bey'in de ispirtizma hussunda bu fikirde
olduunu Edhem Feyzi Gzaydn Bey'in bana getirdii onun bu hususta
yazd kk bir kitaptan rendim. Bu mnsebetle syleyelim ki, tevessl de
meru deildir. Peygamberler dhil, gemi btn fazl u kemal erbb, byk
takv shipleri, keif ve kermet ehli hrmet ve tevkr ile yd edilmeye
lyktr. Haklarnda hibir hrmetsizlik gsterilmemelidir. Hayr ile yd
edilmeleri Peygamber Efendimiz'in emridir. Onlara kar yaplacak en
byk vazife ruhlarna Ftiha okumaktr. Bunun dndaki balantlar kime kar
olursa olsun irk-i hafdir. Biz ancak hayatta bulunan erbb- keml'den
istifde yolunu aramalyz. nk onlarn vazifeleri tebliden ibarettir?
Bir kere dnelim: Herkes kendi eyhine bu irtibt ldkten sonra devam
ettirirse, asrlar getike her yerde yzlerce binlerce ilhlatrlm
putlar peyda olacak, ortada ne Htem'l- Enbiy, ne de Vahdniyet-i
lhiye mefhmu kalacaktr. mnn korumak isteyenler, hirete intikal etmi
olan zevt eser brakmsa ve iindeki yazlar nasslara aykr deilse,
ancak onlar okuyup fikren istifde etmeye bakmaldrlar. Birok meyihin
eserlerini nne gelen erh etmeye kalktndan ve bunlar tasavvuf ve
usl- i fkh bilmediklerinden imn sakatlayacak hatalara dmlerdir.
Bunlar iyi niyetle yaplan erhler iin sylyorum. Yoksa Batinlerin bu
dini kknden ykmak iin uydurduklar szlerin, yazlan kitaplarn hadd
hesb yoktur. En gzel dell olarak lm ve trih bir misal verelim: Bir
gn ben bu husustaki fikirlerimi sylediim zaman Balarba'nda bize
gelmi olan Edebiyat Muallimlerinden Sdk Karababa Bey, Lugat-
Tarihiye ve Corafiye mellifi Ahmed Rif'at Bey'in eserinden
bahsetti; ricam zerine o eserden bana istinsah ederek getirdi."
Hlsaten arzedelim: Asl beinci cildin 180-181. sahifelerinde, mehur
Tabakt sahibi Abdlvahhab a'rn, Futht- Mekkiye'yi
(Levmi'l-Envar'il-Kudsiyye) adyla hlsa etmi, daha sonra onu da
zetleyerek El-Kibrt'lAhmer unvn ile bir eser daha vcuda getirmitir.
mam a'rn der ki: Futht' ihtisar ettiim, (yni ksalttm) sralarda
Ehl-i snnet ve'l-cemaat itikadna uymayan baz yazlar grdm ve
durakladm. Kitabmdan karmak istedim. Fakat tereddtten kendimi
kurtaramadm. Nihayet bir gn Msr'n tannm limlerinden Seyyid
Eb't-Tabb'l-Meden ile karlatm ve bu teredddm syledim. Kendileri
hemen cebinden bir kitap kard. Bu eser, Konya'da Muhyiddin-i
14. 14 Yazlar Arabi'nin el yazs ile yazlm olan nshadan kopye
edilmiti. Esere baktm. Kitabmdan karmak istediim cmlelerin hibirini
orada gremedim. O vakit anladm ki, Msr'da elden ele dolaan Ftht-
Mekkiyye nshalarnn hepsi eyh Muhyiddin-i Arabi'nin ehl-i snnet
inancna muhalif olduunu gstermek ve kendisini halkn nazarndan drmek
iin yazlmtr; birtakm iftiralarla dolu nshalardr. Nasl ki
kendilerinin Fss'l-Hikem ve dier nshalarnn da byle kartrlm olduu
esefle grlmtr. tikat ve amelleri sapk olan birok kimseler, yalnz
eyh Muhyiddin-i Arab'yi deil, birok tannm tasavvuf erbbnn manzm,
mensur eserlerini de bu sretle ifst etmilerdir. Gayeleri yalnz o
ztlar halkn nazarndan drmek deil, slm akaidini bozup din ihtille
sebep olmaktr. Bu sebeple en emniyetli yol: Bir eseri bir zta isnat
edebilmek iin, matbaann icadndan evvel, eer kendi el yazs ile yazlm
veya kendi nezretinde hayatnda bakasna dikte et- tirmi ise, o eser
onundur diyebiliriz. Bu yol imna bir halel vermemekle beraber, ayn
zamanda ilm bir usl olur. Matbaann icadndan sonra ise, kendi
zamannda baslm eserler iin ayn ihtiyata bavurmak yerinde olur.
Fakat bu ihtiyat din d yazlm eserler iin lzumlu deildir. Tedkk
metotlar dahilinde yazlm eserler ilm mahiyet kazanrlar. Sh: 292-294
ABDLAZZ MECD EFEND Mecd Efendi'yi, Mesnevhan Maral Thir Efendi
anlatmt: Bir gn Bayezid'de Ftih Trbedr Ami Efendi ile karlatnda
elini peyim derken boynuna sarlp btn kuvveti ile skmaya balar; Ver
eyhim diyerek nasip almak ister. mi Efendi kurtulmak istedike, Mecd
Efendi sarlr, skar ve Vermezsen brakmam der. Nihayet Ami Efendi
Verdim, be adam diyerek kendini kurtarr.[1]1 stanbul Belediye
Mektupusu Osman Nuri Bey, Abdlaziz Mecd Efendi'ye mensuptu ve Mecd
Efendi hakknda mstakil bir eser yazmtr.2 [2] 1 [1]Ftih Trbedr mi
Efendi mazanneden [Zannolunduu yer. Zan gtren. * Ermi sanlan. ] bir
zt imi. Ben kendisine yetitim ise de gremedim. Mehur Mderris
Babanzde Nim Bey'in hem kaynpederi, hem de eyhi idi. Umm olmasna
ramen, irfnen ykseklii Nam Beyi ona bend etmiti. 2 [2]Osman Nuri
Bey ile bir gn Profesr M. Hamidullah Bey'in konferansnda bulumutuk.
Sz Mecd Efendi'ye intikal etti ve unu anlatt: Bir cuma gn Hazretin
yannda bulunuyorduk, kii idik. Ezan okunmaya balad. Misafirlerden
biri kprdamaya balad. Hazret bunu grnce Bir iiniz mi var? diye
sordu. Misafir: Hayr, ezan okundu cemaate gidilmeyecek mi? deyince,
Cuma toplant deil mi? te burada toplanm bulunuyoruz. demi olduunu
nakletti. Bunu ne maksatla sylediini ben anlamadm. Osman Nuri
Bey'in vahdet-i vcud meselesinde vahdet-i mevcud'a saptn Sahaflarda
nakledilen bir sznden anlamtm. Ahsen-i takvm'i, sokaktan geen bir
kpek ile mukayesede bulunmu, hatta kpein medfutn [Defedilip dar
karlm olanlar.] da szne kartrm. te yalnz yarm hoca insan dinden
karmyor, yarm dervi de bylece imn sarsyor.
15. Yazlar 15 Abdlaziz Mecd Efendi merhum ok kuvvetli mutasavvf
bir irdi. Kendi elyazs dvnn Prof. Dr. Sheyl nver Bey kardeimiz krk
sene kadar evvel bana ire [Emaneten vermek. ] etmiti, gz
gezdirmitim. Mecd Efendi ile dayzdem Prof. Srim Hsn elebiolu'nun
kaynpederi Slih Bey'in cenazesi mnasebetiyle Cerrehpaa'da bir
kahvede hazrla intizarda bulunurken grmtm. Abdlaziz Mecd Efendi
lim, zeki, ir, stn diryet ve firset sahibiydi; grdn tesir altnda
brakrd. Istitraden belirteyim ki, bu hl mehur eyh Ken'an Bey'de de
vard ve daha kuvvetli idi. Bir zamanlar tarkatlere lkayd kalan
Hasan Hasri Bey, Abdlaziz Mecd Efendi ile 1930 yllarnda temastan
sonra deimiti. Ben bir yaz tatilinde Edremit'ten stanbul'a dnerken
Balkesir'e uradm zaman Haan Basri Bey'i ziyaret etmitim. Bana
Abdlaziz Mecd Efendi'nin kermetinden bahsetti. yle ki, Mecd Efendi
bir gn Basri Bey'in yazhanesine gelmi, hava akm. Basri Bey, hava ok
scak, biraz yamur yasn m? demi. Basri Bey de cevaben: Nasl mnasipse
efendim dedikten bir mddet sonra hava kararp iddetli bir yamur
yamaya balam. Sanak devam edince Artk yeter mi Basri Bey? demi; o
da Siz bilirsiniz efendim deyince; Pekiyi, artk kesilsin demi ve
yamur durmu. Bu hdise Hasan Basri Bey'i Mecd Efendi'ye ok balamt.
Ben, Edremit'te Orta Mektep Mdri iken Basri Bey ile muhabere
ederdik. Kendisiyle Birinci Byk Millet Meclisi'nde Balkesir mebusu
iken tanmtk, krk yllk baba dostu idi. Bir trl iinden kamadm
Merzifonlu Cd Efendi'nin uhd manzmesindeki tasavvuf bir beytin
mnasn kendisinden sormutum: Zemne dd hakkat semya sakland Trb-
dem'in idrke intisabndan. Bu beyti nesre evirirsek dem'in topra
idrke intisap edince, yni ona akl verilince, yere dm olan hakkat
semya ykselip sakland demek olur. Bu beyti sormadm kimse kalmamt.
Kimse beni tatmn edememiti. Ferid Bey hocamz bile Adam, bunu
anlalmasn diye yazm. demiti. Basri Bey beni severdi, itimad vard.
Kendisi de anlayamad iin Mecd Efendi'ye yazm, onun cevabn bana
gnderdi. Baktm ki, tam aksini nesre evirmi, hi anlalmaz bir hl alm.
air olan Haan Basri Bey'in edeb kltrnn bunu fark etmeye yeterli
olduunu bildiim iin, Mecd Efendi'nin bu izhn nasl kabul ettiine
hayret ettim. Ve bu mesele dolaysyla tasavvuf hakknda birbirimize
alt yedi mektup tetisinde bulunduk. Bu hdiseden be sene sonra idi.
Ben Nianta Erkek Orta Mektebi Mdri iken kendisinden bir mektup
aldm. Muhterem stad Ali Himmet Berki Efendi, Mverd'nin el-Ahkm's-
Sultniye'sinin tercme edilmesini Hasan Basri Bey'den istemi
olduundan bahisle, bu kitab benim tedrik etmemi istiyordu. Bu
mnsebetle yine bir iki kere mektuplatk. Bir mektubunda,
Balkesir'den bana Edremit'e gndermi olduu mektuplarm geri istedi ve
benim ona gnderdiklerini de bana ide etti. Eski fikir ve nokta-i
nazarndan dnm olduunu bu sretle anladm. * *
16. 16 Yazlar nsan gnlk hayatnda mhim grd hdiseleri gn gnne not
etmezse ite byle benim gibi derbeder bir mecmua-y havtr olur.
Kronolojik sra ile yazlm htralar belki daha fazla tarih kymeti hiz
ve alka ekicidir. Fakat ne are ki ben eski dostlarmn ve
talebelerimin srar zerine htralarm yazmaya ilkin 15 yl nce giritim,
sonra 8 yl kadar bir fasla verip tekrar baladmsa da yine ihmle
urad. Bu sefer nc defa yazmaktaym. Bu aklamay yapmaktan maksadm u
ki, arada unutulmu hdiseleri hatrladka sral srasz yazyorum; onlar
anlatrken okuyucularm beni mzur grsnler. Asrlk mrn nc rub'unu
tamamlam bir adamn yazlarndaki bu zikzaklk, onun yryne muvzi
saylabilir. Sh: 205-207 Kaynak: Mahir Z, Yllarn zi, Kitabevi, Nisan
2000,stanbul
17. Yazlar 17
18. 18 Yazlar WALTER BENJAMN Ve HAYATIN BT 1892 Walter Benjamin
15 Temmuz'da tccar Emil Benjamin ve ei Pauline'in (kzlk soyad
Schoenflies) ocuundan ilki olarak dodu. 1902-1912
Charlottenburg'daki Kaiser-Friedrich-Schule'nin, liseye devam
edilen blmne gitti. 1905-1907 Haubinda'daki tara yatl okulunda iki
yl kald, orada Gustav VVyneken'le tant. 1912 Berlin'de lise
mezuniyet snavn verdi. 1912-1915 Freiburg i.B. ve Berlin'de felsefe
okudu. zgr niversiteliler rgtlenmesinde alt. 1912 air C. F. Heinle
ile dostluu balad. 1914 zgr niversiteliler Birlii'nin bakan oldu.
Daha sonra evlenecei Dora Sophie Pollakia tant. Birinci Dnya
Sava'nn balamasyla, C. F. Heinle ve kz arkada intihar ettiler.
Benjamin genlik hareketinden ekildi. 1915 Gerhard Scholem'le ilk
tanma 1915- 1917 niversite renimine Mnih'te devam etti. 1917 Dora
Pollak'la evlendi. Askerlikten muaf tutuldu ve svire'ye yerleti.
1917-1919 niversite renimine Bern'de devam etti. 1918 Tek olu
Stefan'n doumu. Ernst Bloch'la tanmas. 1919 Bern'de Der Begriff der
Kunstkritik in der deutschen Romantik (Alman Romantik Dneminde
Sanat Eletirisi Kavram) almasyla, "sununa cum laude" doktor unvann
ald. 1920 Berlin'e dnd. Ekonomik zorluklarla karlat 1921 . "Angelus
Novus" dergi projesi 1921-1922 Wahlverwandschaften Essay'i (Seilmi
Akrabalklar Denemesi) yazd. Florens Christian Rang'la dostluk
kurdu. 1923 Yaz yarylnda Frankfurt niversitesi'nde yakn dnem Alman
edebiyat tarihi zerine doentlik tezi hazrlad. Theodor Wiesengrund
(Adorno) ve Siegfried Kracauer ile ilk kez burada tant. 1924
Mays-Ekim: Capri'ye gitti. Tragedya Kitab'nn ilk yazl. Asja
Lacis'le aralarnda bir ak ilikisi dodu, Lacis onu Marksizmle
ilgilenmeye yneltti. 1925 Doentlik tezi kabul edilmedi. 1926
Mart-Ekim: Paris. Franz Hessel'le birlikte Proust evirmeye balad.
Frankfurter Zeitung ve Literarische Welt iin gazete yazlar yazmaya
balad. 1926-1927 Kasm / Ocak: Moskova gezisi. Asja Lacis'le yeniden
grmesi
19. Yazlar 19 1927 Paris'te Passagen-Arbeit'a (Pasajlar almas)
balad. Orada Scholem'le bulutu. Filistin'e gitme planlar yapt. lk
esrar ime deneylerini yapt. 1928 Rowohlt Yaynevi, Einbahnstrae (Tek
Yn) ve Ursprung des deutschen Trauerspiels (Alman Tragedyasnn
Kkeni) kitaplarn yaymlad. 1929 Bertolt Brecht'le ilk buluma. Asja
Lacis Berlin'de. Benjamin radyo almalarna balad. 1930 Dora
Pollak'tan boand. Bertolt Brecht ve Bernard von Brentano'yla
birlikte "Krise und Kritik" dergisini yaymlama plan. 1931 Rowohlt
Yaynevi iin bir denemeler kitab plan. Kraus- Essay (Kraus Denemesi)
yazd. Berliner Chronik (Berlin Gnl) zerinde alt. Temmuz'da Nizza'ya
dnd; intihar etmeyi planlad. lk vasiyetini yazd. 1933 Mart aynda
srgne kt. Nisan'dan Institut fr Sozialforschung (Sosyal Aratrmalar
Enstits) iin almaya balad. 1934-1935 Paris'te, Skovsbostrand'da
Brecht'in yannda ve San Remo'da boand einin yannda kald. Para sknts
ekti. Passagen-Arbeit' (Pasajlar almas) yeniden ele ald. 1936
Paris'te Kunstwerkaufsatz (Sanat Yapt Makalesi). Deutsche Menschen
(Alman nsanlar) adl mektup antolojisi, Detlef Holz takma adyla
Luzern'de yaymland. 1937-1938 Baudelaire kitab zerinde alt. 1938
Temmuz-Ekim: Danimarka'da Brecht'in yannda sonkez kald. Das Paris
des Second Empire bei Baudelaire (Baudelaire'de ikinci imparatorluk
Dnemi Paris'i) blmn tamamlad. Deutsche Menschen (Alman nsanlar) adl
mektup antolojisi, Detlef Holz takma adyla Luzern'de yaymland.
1937-1938 Baudelaire kitab zerinde alt. 1938 Temmuz-Ekim:
Danimarka'da Brecht'in yannda son kez kald. Das Paris des Second
Empire bei Baudelaire (Baudelaire'de ikinci imparatorluk Dnemi
Paris'i) blmn tamamlad. 1939 ber einige Motive bei Baudelaire
(Baudelaire'de Baz Motifler zerine) blm zerinde alt. Savan
balamasyla Nevers'teki Clos St. Joseph kampnda gzaltnda tutuldu.
Kasm aynda serbest brakld. 1940 Paris'e dnd. ber den Begriff der
Geschichte'y (Tarih zerine Tezler) yazd. Haziran aynda kz kardeiyle
birlikte Lourdes'a kat. Austos'ta Max Horkheime'in araclyla ABD'ye
giri vizesi ald. Eyll aynda, Pire- neler zerinden Ispanya'ya geme
denemesi baarszlkla sonuland. Walter Benjamin 26 Eyll'de spanyol
snrndaki Port- Bou'da intihar etti. Walter Benjamin /Tarihin Sonu
(1940) Benjamin, kamptan serbest brakldktan sonra, karartma iindeki
ve alarma hazr bekleyerek yaayan Paris'e geri dnd. Yaamn elinden
geldiince yeniden dzenlemeye
20. 20 Yazlar alt. Uzun sredir kendine sorun kartan kalp
yetmezlii yle ktlemiti ki, yrrken her ya da drt dakikada bir
dinlenmek iin durmak zorunda kalyordu. Yine de, yanda kalan
almasna, olanak bulabildiince yeniden balad. 11 Ocak 1940'ta
Bibliothque Nationale'deki okuma kartn bir yllna yeniletti. Birka
gn sonra Gretel Adorno'ya yazd bir mektupta, yeni bir almaya
balamakla -Rousseau'nun ve Gide'in otobiyografilerini karlatrarak
incelemeyi dnyordu- ok istedii Baudelaire almasna devam etmek
arasnda karar veremediini sylyordu: bu alma teki almalara gre
gnlmde kesinlikle daha ok yer tutuyor, ama bu alma, yazarnn yaamda
kalmasn gvencelemek amacyla bile olsa ertelemeye ya da yarda
braklmaya gelmez . Mays aynda Adorno'ya az ve z kararm
Baudelaire'den yana verdim, diye yazarken, bu kararn ne gibi
sonular dourabileceini biliyordu. te yandan, bir ka olana aramay da
srdryordu. Amerikan konsolosluu nezdinde, ABD'ye gitmesini
hzlandracak, kota d bir vize almak iin giriimlerde bulundu; ve
enstitdekilerin, Amerika'ya g etmesi zerinde srarla durmalar iin de
Horkheimer'e youn bask yapt. Benjamin, 1940 ylnn k ve ilkbahar
aylarnda, yeniden Baudelaire zerinde almaya koyulmadan nce, Tarih
Kavram zerine tezlerinde, yirmi yl koruduunu, evet koruduunu,
kendine sakladn syledii dnceleri kaleme ald. Yazmaya karar verdii
Baudelaire'in devam blmleri iin yntembilimsel bir aklama olarak,
ama ayn zamanda tarihsel zamann z ve materyalist tarihinin grevleri
hakknda ilkesel bir dn- seme olarak da planlanan bu tezler,
Benjamin'in yazd son metin olduundan, onun vasiyetini oluturuyor.
Benjamin bu metinde Hitler-Stalin paktnn yaratt oktan sonra, genel
olarak ilerleme dncesini en acmasz bir biimde yarglyor. Geri bu
srada sadece sosyal demokratlarn naif iyimserliini adyla anyor, ama
almann ne olduuna ilikin bu kaba Marksist kavram eletirirken,
komnistleri de kastediyor. Bu kavram, toplumdaki gerilemeleri deil,
doa zerinde egemenlik kurma yolundaki ilerlemeleri dikkate almak
istiyor. Daha sonra Faizm'de karmza kan teknokratik zellikler, bu
kavramda imdiden bulunuyor. Buna karlk Benjamin Tek Yn'de yazdyla
uyum ierisinde, doru devrim kavramn bir kez daha ortaya karmaya
alyor: devrim, kt srekliliin kesintiye uratlmasdr, (dnya tarihinin)
bu seferinde yolculuk eden insan soyunun imdat frenini ekmesidir,
tarihin ak gkyz altndaki diyalektik bir sramadr. Bu son metinde btn
mitsizlik ortadan kalkmtr. Benjamin, gncel olaylar hi dikkate
almadan, gzn hedefe dikiyor: Snfsz toplum kavramna gerek mesiyanik
ehresi yeniden kazandrlmaldr; elbette proletaryann devrimci
politikasnn karlar dorultusunda. Bu yeniden kurma, materyalist
tarih yazarna verilecek grev olarak dnlmektedir. Materyalist tarih
yazmnn... temelinde yapmc bir ilke vardr. Dncenin sadece devinmesi
deil, ayn zamanda durdurulmas da dnmenin bir unsurudur. Dnme,
gerilimlere doymu bir sralanta anszn durduu yerde, bu sralana bir
ok uygular, ve bu sralan bu ok sayesinde bir monad* biiminde
belirginleir. [Monad: Leibniz'in metafiziinde basit, baka bir eye
indirgenemez birim; kendi iinde, maddi tzlerden farkl olarak, gler
ieren psiik etkinlik merkezi.] Tarihsel materyalist, tarihsel bir
nesneye sadece ve sadece onu monad olarak grd yerde yaklar. Bu
yapda olup bitenin, baka bir deyile, bastrlm gemi iin verilen
mcadelede devrimci bir ansn mesiyanik bir biimde devinimsiz klnnn
iaretini ayrmsar. Bu cmlelerde dinsel ve siyasal dnce i ie gemitir.
Baka bir deyile, politika
21. Yazlar 21 eskatalojik [ykselme, pahalanma, kzma, gerginlik]
bir karaktere brnmtr; yargsn tarihsel materyalistin hazrlad dnya
tarihi iinde gerekletirdiini grr. Benjamin bunu, tezlerinin
ortasnda, bir kez daha Angelus Novus biiminde tasvir etmitir:
Klee'nin, Angelus Novus adl bir tablosu var. Bu tabloda, bakt eyden
uzaklamak zereymi gibi grnen bir melek resmedilmitir. Gzlerini, azn
ve kanatlarn amtr. Tarihin melei byle olmal. Yzn gemie evirmi.
Bizim gzmze bir olaylar zincirinin grnd yerde, durmakszn enkaz stne
enkaz yan ve bu enkaz onun ayaklarnn nne frlatan tek bir felaket
grr o. Elbette, orada kalmak, lleri uyandrmak ve paralananlar bir
araya getirmek ister. Ama cennetten esen bir frtna, melein
kanatlarna dolmutur ve yle iddetli esmektedir ki, melek kanatlarn
artk kapatamaz. Bu frtna onu hi durmakszn srtn dnd gelecee doru
iter, bu srada nndeki enkaz yn ge doru ykselmektedir. Bizim
ilerleme dediimiz ey, ite bu frtnadr. Angelus Novus, Paul Klee'nin
suluboya resmi (1920). Benjamin tarafndan 1921 ylnda satn alnd
22. 22 Yazlar Bu resim, geriye bakan tarihiyi, tarihin sonusuz
kalmasn dikkate alan ve kendisi de baarsz olan biri olarak
gsteriyor. Tarihi yine de umudunu koruyor. Benjamin'in, bu baarszln
yorumu olarak alntlad Kafka'nn cmlesi, tarihi iin de sylenebilir:
nk, Kafka'nn dedii gibi, sonsuz umut vardr, ancak bizim iin deil.
nsani olann bu olumsuzlanmasnda, Benjamin'in dncesinin mesiyanik
ura kkenini ve hedefini bulur. nsanlar hakknda ve insanlar iin bir
umudu olmayan diyalektik materyalist, eskatolojik felakete balad
umuda gvenmek zorundadr; bu felaket, dnyay bir anda yerli yerine
oturtacak ve materyalist tarihinin kurtarc "anmsamas"nda, geici
olarak ie koyulacaktr. Bu felaket, daha en bandan beri, Benjamin'in
ok ynl baarszlnn ortasnda gsterdii soukkanlln gerekesiydi. Yahudi
geleneinin en balangtaki tipi olan peygamber, bylelikle Benjamin'de
geri dnmtr. Nasl ki peygamberler halklarnn tarihsel felaketinin
ifte isabetsizliinde ve siyasal kehanetlerinin tutmay karsnda,
bunlarn dinsel kurtulu tarihi iinde gerekleeceinden daha bir emin
oluyorlarsa; Benjamin de siyasal bir dnyevi olarak sadece, dnyasnn
-Avrupa'nn dnyasdr bu- kurtuluuna besledii umuda daha da ok kaplmak
iin baarszla uramtr. 1940 Mays'nda, Bat cephesindeki "oturma sava"
sona ermiti; Hitler'in birlikleri Hollanda'ya, Belika'ya ve
Fransa'ya girmiti. Haziran'n ortasnda, ilk Alman birliklerinin
Paris'i igal etmelerinden hemen nce, Benjamin kz kardeiyle birlikte
gneye kat. Gaz maskesi ve zel eyalar dnda baka hibir eyi yanma alma
frsat bulamamt. Elyazmalar ve dier ufak tefek eyalar Paris'te
kalmt. Pasajlar almasna ilikin malzemelerini ve nalmalarn Georges
Bataille'a vermiti; Bataille da bu malzemeyi Bibliothque
Nationale'de koruyarak kurtarmt. Benjamin, Haziran ortasndan,
Austos sonuna dek Lourdes'da kald ve Horkheimer ve Adorno'nun,
kendisine ABD iin bir giri vizesi salamay baarabilip
baaramayacaklarnn belirsizliinden byk sknt duydu. Sonunda vizeyi
Austos'un son gnlerinde, Marsilya'daki Amerikan konsolosluundan
alabildikten sonra, bir grup mlteciyle birlikte Pireneler'den
gizlice spanyaya gemek zere yola koyuldu. Fransa'dan k vizeleri
olmad iin, spanyol snrndan geri evrildiler. Bunun zerine Benjamin,
1940 ylnn 26 Eyll'n 27'sine balayan gecede, snr ky Port- Bou'da ar
dozda morfin hap ierek yaamna son verdi. Bu kk yerleimin mezarlnda,
Benjamin'in mezarnn hangisi olduu artk belli deildir. Sh:161-166
Kaynak: Walter Benjamin / Bernd Witte zgn ad: Walter Benjamin
Almancadan eviren: Mustafa Tzel, 1. Bask: Ocak 2002, stanbul
23. Yazlar 23 DEEN BLG TABANINDAK Yeni Gerekler Peter F.
DRUCKER nmzdeki on yllarda eitim alannda meydana gelecek
deiiklikler modern okulun, yzyl akn bir sre nce kitaplarn
baslmasyla ortaya kndan bu yana grlen deiikliklerden daha byk
olacaktr. Bilginin gerek sermaye ve zenginlik yaratan balca kaynak
haline gelmekte olduu bir ekonomi, eitim performans ve eitim
sorumluluu asndan okullara yeni ve zorlu talepler yneltmektedir.
Bilgi iilerinin egemen olduu bir toplum ise, sosyal performans ve
sosyal sorumluluk asndan daha da yeni -ve daha da zorlu taleplerde
bulunur. Eitimli insann nasl bir kimse olduu zerinde bir kez daha
durup dnmek zorunda kalacaz. Ayn zamanda, renme ve retme
biimlerimiz de ok kesin ve hzl bir biimde deimektedir -bu ksmen
renme srecine ilikin yeni kuramsal anlayn, ksmen de yeni
teknolojinin sonucudur. Son bir nokta da, okullardaki pek ok
geleneksel disiplinin ksr, belki de eskimi hale dmesidir. Bylece ne
rendiimiz ve rettiimiz, hatta bilgi derken neyi kastettiimiz
konusunda da birtakm deiikliklerle kar karya bulunmaktayz. Eitime
likin Sorumluluklar Okulda kazanlan renim ve okuldan alnan
diplomalar, bilgi toplumundaki i, geim ve meslek kaplarnn almasnda
giderek daha etkili olduuna gre, toplumun btn yelerinin okuryazar
olmas gerekir. Ve bu yalnzca "okuma, yazma ve aritmetik" le snrl
olmamaldr. Okuryazarlk artk temel bilgisayar becerilerini de
kapsamaktadr. Teknolojiden, teknolojinin boyutlarndan,
zelliklerinden, ritimlerinden epey bir eyler anlamak demektir - bu
ise, bugn btn lkelerde hemen hi olmayan bir eydir. Okuryazarlk,
kent, ulus ve lke snrlarnn insan ufuklarn artk kstlamad karmak bir
dnya hakknda epey bilgili olmay gerektirir. Bu nedenle, insann
kendi kkleri ve topluluuna ilikin bilgisi de ayrca byk nem
kazanmaktadr. Bu yeni tr okuryazarlk, yeni kitle iletiim aralar
yoluyla epey salanabilmektedir. Televizyon ve video cihazlarnn
bugnn kk ocuklar iin, okulda edindikleri kadar enformasyon salayan
bir kaynak olduklar kukusuzdur-hatta daha fazlasn verdikleri bile
sylenebilir. Ancak bu enformasyon yalnzca okul yoluyla - dzenlenmi,
sistemli, amal renme yoluyla kiinin mal ve kullanabilecei bir ara
haline dnebilir. Bilgi toplumunun bir gerei de bu toplum iindeki
btn yelerin renmeyi renmeleridir. Hzla deimek, bilginin kendi
doasndan kaynaklanan bir eydir. El becerileri ok yava deiirler. Ta
ustas Sokrates -geimini bu yolla salyordu-kendisini gnmz ta
ustalarnn alma yerlerinde bulsa yabanclk ekmezdi. Oysa dnr Sokrates
modern felsefenin sembolik mantk ve dilbilimi gibi anahtar
disiplinlerinin hem ilgi alanlar, hem kullandklar aralar karsnda
tam anlamyla afallayp kalrd. Mezuniyetlerinin zerinden on yl gemi
olan mhendisler, eer bilgilerini bu sre iinde tekrar tekrar
tazelemem ilerse, "eskimi" duruma dmlerdir bile. Ayn ey hekimler,
hukukular, retmenler, jeologlar, yneticiler ve bilgisayar
programclar iin de geerlidir. stelik, insann seebilecei bilgiye
dayal meslekler snrszdr. En uzun renimi salayan en iyi okul
sisteminin bile rencileri bu seim yollarnn hepsi iin
hazrlayabilmesi mmkn deildir. Byle bir sistemin btn yapabilecei,
rencileri renmeye hazrlamaktan ibarettir. Ticaret sonras bilgi
toplumu, renmenin srekli olduu ve insanlarn ikinci meslekler
edindii toplum demektir.
24. 24 Yazlar Amerikan Okullar ve Bu Okullarn ncelikleri Dnyann
eitli blgelerindeki pek ok okul sistemi, herkese okuryazar olma
imkn vermektedir (ancak bu imkan imdilik geleneksel anlamyla
snrldr): Kuzey ve Bat Avrupa'nn her yerinde, Japonya'da. Kore'de.
Pek eski olmayan bir tarihte -1960'a kadar Amerikan okullar da ayn
imkn salyordu. Artk durum byle deildir. Amerikan okullar u ya da bu
nedenle -bir eyler retme misyonlarn sosyal adan gerekli baka
hedefler karsnda geri plana itmi olmalar kukusuz bunun nemli bir
nedenidir eitim sorumluluklarna sadk kalmadlar. Amerikan okullarnn
herkesi okuryazar hale getirme konusundaki baarszl Amerika iin
gerek bir "Pasl Blge dir. Tketici rnlerindeki yksek maliyet ve
bozuk kaliteden ok daha byk bir zayflktr bu. Bilgi toplumunda
ekonomiye temel oluturan ey bilgi tabandr. Otuz yl ncesi, kinci
Dnya Savan izleyen yllarda, Amerikan okullar nc durumdaydlar. Baka
lkelerdeki "en iyi okullarn bazlar, 1960 ylnn Amerikasndaki "en
iyi" okullardan belki daha iyiydiler. Ama o zamanlar hibir lkede
genel dzey Amerika'daki kadar yksek deildi. Ancak, Amerika'nn
sanayi alanndaki ncl, Amerikal imalatlar nasl kendini beenmi hale
getirmise, Amerika'nn otuz yl nceki eitim ncl de Amerikal
eitimcileri ayn ekilde kendini beenmi bir duruma getirmitir. O
halde. Amerikan okullarna herkes iin st dzeyde ilkokul dzeyinin
epey zerinde okuryazarlk salama kapasitesinin yeniden kazandrlmas
birinci ncelik olmak zorundadr. Okul ve eitim konular, ileriki
yllarda Amerikan toplum hayatnda ve politikasnda ok nemli bir yer
tutacaklardr. Aslnda neyin gerekli olduunu olduka iyi biliyoruz.
Yaplacak i yle pek de zor bir ey deildir. Ancak siyas yn hayli
fazladr. Gerekli olan ey, okullardaki standartlar ykseltmek ve
olduka sk bir disiplin salamaktr. Byle olmasn, eilim dzeyleri
olduka yksek ve bir eyler renmeye hazr ocuklar bulunan ana babalarn
kendileri talep edeceklerdir (bu tr talepler daha imdiden vardr).
Ama yksek standartlara ve disipline en ok ihtiyac olan baz ocuklarn
ana babalar, bu konuya kar direnmektedirler -zellikle de baz yoksul
aznlk gruplarndaki ocuklarn ana babalan. Bu kimseler sz konusu
taleplerde "rklk " ve "ayrmclk" grmektedirler. Bu, yalnzca Birleik
Devletlerde deil. Bat Almanya'da Yeni Solun altml yllarda g kazand
blgelerdeki niversitelerde de olan bir eydir (szgelimi, Bremende),
iveren durumunda olabilecek kimseler, Amerika'daki "sorumlu
okullarn mezunlarndan kendilerini nasl saknyorlarsa, Almanyadakiler
de "sorunlu niversiteler"in mezunlarndan yle saknmaktadrlar.
Amerika, okul sistemi iinde rekabetin bulunmad tek nemli gelimi lke
durumundadr. Fransa'da, ilkokul dzeyinin zerinde birbirine paralel
iki sistem vardr; giderlerin her ikisinde de devlete karland devlet
okullar ve Katolik okullar. Bu, talya'da da byledir. Almanya'da ise
olduka kk bir sekin grubu niversiteye hazrlamaya ynelik bir okul
olan Gymacsium vardr. Gymnasium: Antik Yunanistan'da halka ak
yarmalara katlan atletlerin beden eitimi iin dzenlenmi, evresinde
revakl avlular bulunan byk bina. Bu yer ayn zamanda sosyalleme ve
ho entellektel uralar iin de kullanlrd. Kelime, Yunanca "plak"
anlamna gelen gymnos szcnden tretilmitir.
25. Yazlar 25 Japonya'daki okullar rencilerin niversiteye giri
snavlarndaki performanslarna gre snflandrlmaktadr. st sralarda yer
alan okullarn retmenleri, bu durumlarna uygun olarak takdir
edilmekte, ykseltilmekte ve para al- maktadrlar. Buna kar,
Amerika'daki parasz resm okullar neredeyse tam bir eitim tekeline
sahiptirler -performans standartlar yoktur- ve sistemin kendi iinde
de dardan da pek bir rekabet sz konusu deildir. Bu durum imdiden
deimektedir. Ana babalar -sosyal yenilikler alannda - nc durumda
olan Minnesotada, artk ocuklarn eyalet snrlar iindeki herhangi bir
okula yerletirebilmekte, eyalet ynetimi de dardan kabul ettii her
ocuk iin harcad paray o okul blgesine geri demektedir. Bu, eyalet
ynetiminin ocuk ve ailesinin setii, standartlara uygunluu onanm
herhangi bir okula, ocuun renim giderleri iin gsterilen gider
belgeleri karlnda deme yapt bir sisteme doru atlm ilk admdr. Parasz
resm okullar lobisi bu gre iddetle direnmektedir. Ama ne kadar
sreyle etkili olabilecektir bu lobi? Ortak kanya gre, Chicago'daki
parasz resm okullar lkedeki en kt okullar arasndadr. Onlarn yan
banda ise, Chicago'daki en berbat gecekondu blgelerinden gelen
siyah ocuklarn bir eyler renmeyi gerekten baardklar Chicago Katolik
Piskoposluk Blgesine ait zel okullar bulunmaktadr. Bu baarl okullar
mal ynden srekli tehlikededirler. Ancak, Chicago'nun kent
ilerindeki yoksul blgelerinde yaayan siyah aileler iin, bu okullarn
talep ettii son derece dk cretler bile gerek bir zveri gerektirir.
Chicago'nun nnde yalnzca iki seim yolu vardr: Ya karlnda deme
yaplan gider belgeleri kararak Chicagolu siyahlarn ocuklarn bir
eyler rendikleri okullara gndermesini salayacak ya da Chicago'lu
siyahlarn (bu, kentteki en geni semen kesimi demektir) renim
vergilerine gsterdikleri direnme -daha imdiden olduu gibi kentin
parasz resm okullarm yava yava kapanmaya mahkum edecektir. Zengin
ya da yoksul, Chicago'lu beyazlar kentteki resm okullar oktan terk
etmi durumdadrlar. Ya kentin doru drst okullar olan varolarna
tanmlar, ya da ocuklarn standartlar, disiplini olan, retim
yapabilen zel okullara yerletirmilerdir. Amerikan retmenler
Federasyonu. 1984 ylnda New York eyaletindeki Rochester'da kent
ynetimiyle yeni bir szleme yapt. Bu szlemeye gre, cretler
artmakta,, ama sz konusu arttan yalnzca performans standartlar
yksek olan ve ykselmeye devam eden ret- menler yararlanmaktadr.
Szleme, performans standartlarna uymayan retmenler iin iten karma
uygulamasn da getirmektedir. Disiplini, performans standartlarn ve
rekabeti, okulun temel nitelikleri -haline getirdiimiz her yerde
sonu almzdr -kukusuz, bu okullar mucize yaratm deildirler, ama
herkese okuryazarlk kazandrma konusunda kabul edilebilir, nitelikli
bir i yapmaktadrlar. renmeyi renmek Okuryazarlk kazandrmak -bir
bilgi toplumuna yakan- yksek dzeyli niteliiyle bile rencilere,
renmeye devam etmek ve bunu istemek iin gerekli kapasite ve bilgiyi
salamaktan daha kolay bir i olacaktr. Henz hibir okul sistemi bu
konuya bir zm bulmu deildir. Latincede eski bir sz vardr: Non
schola sed vita discimus (Okul iin deil, hayat iin reniriz). Ancak
ne retmenlerin ne rencilerin bu sz ciddiye aldklar grlm deildir.
Aslnda, bildiim kadaryla, meslek okullar tp, hukuk, mhendislik,
ticaret okullar- dnda hibir okul rencilerinin neler rendiini
anlamaya
26. 26 Yazlar bile almamtr. rencilerin snav sonularna ilikin
olarak tuttuumuz kaytlar ciltler dolusudur. Ama mezunlarnn o harika
notlar aldklar derslerden -konu ister matematik, ister yabanc bir
dil, ister tarih olsun-bir on yl sonra hl neler bildiklerini snayan
bir okul bilmiyorum ben. Ama, insanlarn renmeyi nasl rendiklerini
biliyoruz. Aslnda, bunu iki bin yldr bilmekteyiz. Kk ocuklarn
yetitirilmesi konusundaki grlerini kaleme alan ilk ve en bilge
yazar, byk Yunan biyografi yazan ve tarihisi Plutarch, bunu,
Hristiyanlk dneminin ilk yzylnda Paidec (Raising ChiIdren) balkl
etkileyici kk kitabnda dile getirmiti. Gerekli olan renenlerin sonu
almalarn salamaktan ibarettir. Gerekli olan, iyi yapabildikleri her
ne ise, renenler o alanda kusursuzlua ulaabilsinler diye, onlarn gl
ynleri ve yetenekleri zerinde durmaktan ibarettir. Gen sanatlara -
mzisyenlere, oyunculara, ressamlara- retmenlik yapan herkes bunu
bilir. Gen atletlere retmenlik yapan herkes de. Ama okullar bunu
yapmamaktadrlar. zerinde durduklar ey, bu deil, renenlerin zayf
ynleridir. retmenler on yandaki bir ocuun ana babasn grmeye
ardklarnda, genellikle yle derler: "Olunuz Jimmy'in arpm tablosu
zerinde almas gerekiyor. ok geri durumda." unu syledikleri pek
olmaz: "Kznz Mary, zaten iyi yapt bir eyi daha iyi yapabilmek iin,
yaz yazma konusuna ok daha fazla arlk vermeli. retmenler bu, ta
niversite sralarna kadar byle gitmektedir- rencilerin zayf ynleri
zerinde durmaktadrlar ve bunda da hakldrlar: Hi kimse on yandaki
bir ocuun on ya da on be yl sonra ne yapacan nceden kestiremez,
insann bu aamada eleyebilecei seenekler bile fazla deildir. Okulun,
ilerde ynelecekleri taraf ne olursa olsun, rencilerin gene de
ihtiya duyduktan temel becerileri onlara vermesi gerekir. renciler
i grecek duruma gelmelidirler. Ama insan, performans zayflklar
zerine kuramaz, hatta bunlar dzeltilseler bile: performans ancak gl
ynleri temel alabilir. Okullar ise bunlar teden beri gz ard
etmekte, hatta neredeyse nemsiz saymaktadr. Gl ynler sorun karmaz
-okullar da- sorunlar zerinde odaklarlar. Bilgi toplumunda
retmenler yle demeyi renmek zorunda kalacaklardr: "Olunuz Jimmy ya
da kznz Mary' ve ok daha fazla yaz altrmas yaptracam. ocuun yetenei
var ve bu yetenein gelitirilip ilerletilmesi gerekir." Birazdan
tartlaca gibi, yeni retme teknolojisi bunu mmkn klacaktr; hatta, bu
teknoloji, ou zaman. rencilerin gl ynleri zerinde durulmas iin
neredeyse zorlayc olacaktr. Ancak ihtiyacmz olan eitim sistemi
bilginin sorumluluunu vurgulamak durumunda da kalacaktr. "Bilgi,
kudrettir" diye eski bir atasz vardr -bu atasznde- ilk kez bir
gerek pay buluyoruz. Bilgi iileri oluturduklar btnlk iinde
"ynetenler" durumuna geleceklerdir. "Lider" olmalar da
gerekecektir. Bunun iin de. bir etos, birtakm deerler ve ahlak
gerekir. "Ahlak eitim" bugn tartlr duruma dmtr. Bu tr eitimin
dnmeyi, tartmay ve gr ayrlklarn bastrmak ve otoriteye kr krne boyun
emeyi alamak iin kullanld ok olmutur. Aslnda ou kez "ahlaka aykr
eitim" halini almtr. Ama eitimin kurucular olan ve aada tartlan
kimselerin hepsi de -Konfysten Arnold of Rugby'ye kadar moral
deerler olmadan
27. Yazlar 27 eitimin de olamayacan biliyordu. Modem eitimin
nerdii biimde, moral deerlerin bir kenara braklmas, eitimin yanl
deerleri vermesinden baka bir ey deildir. Byle bir ey, kaytszlk,
sorumsuzluk, kinizm alar. Bilgi toplumunda, eitimin moral
deerlerinin tam olarak ne tr deerler olaca ateli tartmalara yol
aacaktr. Ama moral deerlerle eitim ve moral deerlere ballk byk nem
tayacaktr. Bilgi insanlar sorumluluk almay renmek durumundadrlar.
Eitimin Sosyal Ama Nitelii Bugnlerde hem gelimi hem gelimekte olan
lkelerdeki pek ok okulda ayn konular retilmektedir. Genelde, retim
yntemleri yzyllarn gemesiyle deimez. Ancak, okullar birbirlerine ok
benzemekle birlikte, eitimin sosyal amac -eitimin oluturmaya alt
toplum tr ve biimlendirmeyi hedefledii ynetici ve lider tipleri -
byk bir farkllk gsterir. En ak sosyal amal eitim kavram ayn zamanda
en eski olandr: inlilerin hkmdar Konfys bilim adam ve beyefendi
olarak grme ideali. Hristiyan dnemden epey nce belirlenen ve bir
sisteme balanmas ancak M.S. yedinci yzyldaki T'ang Hanedan dnemini
bulan bu ideal yakn zamanlara kadar deimeden kalmtr. Bugn Komnist
in'de grdmz eitim ierii asndan artk Konfys bir nitelik tamasa bile,
yaps ve temel deerleriyle Konfys zelliini hl fazlasyla korumaktadr.
Batda benzer bir dzenleme giriimi on altnc yzyl sonlarna ve on
yedinci yzyl balarna kadar grlmedi. Bu tarihlerde ilk olarak
Cizvitler matbaada baslan kitaplarn ileri dzeyde eitim zerinde
kurulacak tekel yoluyla, kendilerine toplum zerinde siyas ve sosyal
denetim imkan salayacan grdler. Soylular ve eitim grmler zerinde
egemenlik kurabilmek iin, ilk modem okulun tasarmn gerekletirdiler.
Bundan ksa bir sre sonra ise, John Amos Comenius adnda bir ek
-herkesin okuryazar olmasn savunan ilk kiidir- ilk ders kitabn ve
okuma kitabn gelitirdi. Comenius, ateli Katolikler olan
Habsburglarn siyas egemenliine ramen, yurttalarnn bu yolla
Protestan kalabileceklerini umuyordu. Comenius, okuryazar olmann
insanlara ncili kendi evlerinde okuma imkn vereceini savundu.
ekoslovakya'da bulunan olduka byk bir aznlk gerekten de gnmze kadar
Protestan olarak kalmtr. On sekizinci yzylda btn Bat, eitimin ve
okullarn nemli sosyal gler olduunu kabul etti. Amerika'nn smrge
olduu dnemlerde, Comenius'un gl etkisiyle, okullar batan itibaren
insanlara yurtta kimlii verecek biimde tasarmland. Thomas
Jefferson'un Virginia iin dnd eitim kalb -in'deki Konfyslerden
sonra, eitim alanndaki en kapsaml stratejidir- herkes iin, snf fark
gzetmeyen bir nitelikteydi ama gene de, demokrat bir sekinler grubu
yaratmaya ynelikti. Amerika'ya olan gn bir sel haline dnt on
dokuzuncu yzylda. Amerikan Okulu yeni gelenleri Amerikallatrmak iin
bir ara ve Amerikan inancn reten bir kurum nitelii kazand. Okulun
oynad bu rolde salad baar, bundan yzyl sonra rklarn btnletirilmesi
iin bir ara olarak gene okulu sememizde baka btn etkenlerden daha
nemli olmutur. Amerika'daki smrgecilerin herkesi eitmeye ynelik
kendi sistemlerini oluturmalaryla aa yukar ayn zamanda, Avrupa'da
da benzer bir sistemin tasarm gerekletirildi -bunu yapan da on
sekizinci yzylda yaayan Avusturyal mparator II. Joseph'di. II.
Joseph sosyal
28. 28 Yazlar politikasnn ok nemli bir paras olarak ileri
dzeydeki eitim -"gymnasium" - zerinde durdu. Bu okulda Cizvit
okullarnda ya da Amerika'daki smrgecilerin kurduklar okullarda
retilenlerle ayn konular retilmekteydi. Ancak amalan farklyd.
Joseph'in hareket noktas, eitim zerindeki denetimi Katolik
Kilisesinin elinden skp almak: eitim gren kimselerin eilimleri
asndan laik olmalarn ve din adamlarnn siyas gcne kar kmalarn
salamak ve halktan gelme yetenekli genlere sosyal snflarn
deitirebilme imkan tanmakt. Avusturya'daki gymnasium eitimin sosyal
ara olarak kazand baary gsteren en iyi rneklerden biridir. Bu okul
giderek younlaan milliyeti atmalara ve gerginliklere ramen, yz elli
yl boyunca Avusturya'nn birlik iinde kalmasn salad. Mezunlar,
renimlerini imparatorluk snrlan iinde konuulan pek ok farkl dilde
yapm olsalar da, ayn deerlere sarlyor, ayn etosu paylayorlard. Bu
kimseler imparatorluun 1918dc yklmasna kadar, dil ve ulusal kken
snrlarn aarak bir arada alan eitimli bir ynetenler snf oluturdular.
Aa yukar ayn sralarda -on sekizinci yzyl ortalarnda ok uzaklarda
yer alan Japonya'daki Bunjin (yani "aydnlar snf" ya da hmanistler)
eitimi gelecee ynelik yeni bir gr ve yeni bir sosyal snf yaratmak
iin kullandlar. Bu kiiler, klla dven savalar (samurai), kyller ve
kentliler diye ayrlan kaltsal snfyla aile temeline dayanan resm
hiyerariyi reddederek, bunun yerine, bilim adam, hattat ve sanat
olarak gsterilen performans dnda baka hibir eyin nem tamad bir
meritokrasi [Meritokrasi : Dnsel ynden stn nitelikli bir sekinler
grubu ve bu grubun lke ynetimi iinde nemli konumlara geldii sistem
(evirenin notu).] oluturdular. Bylece modern Japonya'nn temellerini
attlar. Bundan yz yl sonra 1867'de, Tokugawa ogununun feodal rejimi
yklp Meiji Restorasyonu baladnda, yeni liderlerin hepsi de, yetmi
yl nce hattat-ressamlar Nukina Kaioku ve Rai Sanyo gibi sekin
Bunjinin kurduklar bir akademinin mezunlarydlar. I. Napolyon, eitim
kurumlann yeni ve farkl bir Fransa yaratmak zere amal olarak
biimlendirdi. Grandes ecoles' yeni bir sekinler grubu hedefleyen
okullar olarak kurduu zaman daha imparator bile deildi. retmen
yetitirmek zere kurulan Ecole Normale ile, mhendis yetitirmek iin
kumlan Polytechnique'in amac, Fransann Devrim ncesindeki toplum ve
ynetim biimine bir daha geri dnmemesini salamakt. Bu okullar
Fransa'ya stn yetenekleri olan bir ynetenler snf kazandracakt
-soylu olmayan, din adamlarnn siyas gcne kar kan ve milliyeti bir
ynetenler snf- Grandes ecoles gnmzde de Fransa'daki ynetici sekin
grubu ve onlarla birlikte Fransz ynetiminin ve Fransz toplumunun
temel deer ve grlerini biimlendirmektedir. Birka yl sonrasnda, ama
Napolyon savalarnn hl srd bir srada -Prusyal devlet adam ve modem
dilbiliminin ncln yapan byk bilim adamWilhelm von Humboldt, 1809'da
ilk modem niversiteyi kurdu. Humboldt'un Napolyon'a verilen bir
karlk olarak tasarmlanan Berlin niversitesi, Napolyon'un grandes
ecoles u gibi, halktan gelme kiilerin oluturduu bir sekinler
grubunu eitecekti. Ancak ama. Ancien Regime'e dn engellemek deil,
byle bir rejimin Devrim sonras toplumuna egemen olmasn salamakt.
Humboldt'un kurduu niversitenin grevi, topluma bir dnsel zgrlk alan
vermekti. Bir baka zgrlk alan daha olacakt, pazar ekonomisi. kisi
bir arada mutlak bir monariye destek verecek ve onun ayakta kalmasn
salayacaklard. Bu Rechtsstaat, yani ynetenin "halk" yerine "Yasal
Kral" olduu siyas sistemdi. Bu sistem, Almanya'da u ya da bu
biimde. 1918'e kadar ayakta kald. Hatta 1933 ylnda Nazilerin
geliine kadar tam anlamyla ortadan
29. Yazlar 29 kalkm deildi. Modern ileri dzey eitime biim veren
son kii, Dr. Thomas Arnold, nl "Arnold of Rugby" dir. Arnold'dan
nceki ileri eitim sistemlerinden hepsi de -in'de, Amerika'da,
Avusturyada Japonya'da, Fransa'da, Almanya'da okulu sosyal snflar
arasnda yer deitirme imkn veren ve bu yolla yetenekli ve baarl
kimselerin "alt snflardan kibar snflar arasna ve sosyal bir konuma
doru ykselmelerini salayan bir ara olarak gryordu. Oysa Arnold'un
gelitirdii zel okulun amac snf sistemini srekli klmakt.
"Beyefendiler"i eitecek bir okuldu bu "beyefendiler" ise bu
nitelikleriyle doar, renim yoluyla beyefendi olmazlar. Arnold, zel
okullar iyi ailelerin ocuklar iin yatl okullar yaparak,
ngilteredeki okul sistemini sosyal snflar arasndaki hareketlilii
engeller duruma getirmitir. On dokuzuncu yzyl ngilteresinde sosyal
snflar arasndaki hareketliliin, her bakmdan. Birleik Devletler
dndaki br Batl lkelerden daha fazla olduu ok sylenmitir. Oysa
ngiltere'de bugn bile ar bir snf bilinci ve snf duygusunun sknts
ekilmektedir. nk ileri eitim sistemleri arasnda, bir tek
ngiltere'deki okul sistemi, alt snflardan gelme yetenekli ve baarl
genleri lider gruplar arasna girme ya da en azndan sosyal saygnlk
kazanma yolunda ilerlemeye davet etmek bir yana, onlara bu imkn
vermemitir bile. (Buna kar, sko okullar ve niversitesi on sekizinci
yzylda sosyal snflar arasnda hareketlilik salayacak gl aralar
olarak gelitirildi.) Yeni Gereklilikler Eitimin yeni bilgi toplumu
gereklii karsndaki sosyal amac ve sorumluluu ciddi bir biimde
tartlacaktr -bu tr tartmalar olmaldr da. Alnacak karar oybirliiyle
alnamayacak kadar nemlidir- ya da olduu gibi braklamayacak kadar.
Anahtar niteliindeki birka gereklilik imdiden ak hale gelmitir:
Bilgi toplumu iinde ve bilgi toplumu iin yaplan eitimin sosyal bir
amac olacaktr. Deerlerden yoksun bir eitim olmayacaktr; hibir eitim
sistemi byle deildir. Gerekli olan eitim sistemi ak bir sistem
olmaldr. renimi ileri dzeyde olanlarla "br yar" arasndaki izgiyi
geilmesi mmkn olmayan bir engel haline getirmemelidir. Kkenleri,
varlk durumlar ya da nceki renimleri ne olursa olsun, yeterli ve
baarl kimseler iin eitim yolu ve eitim aracyla toplum iinde ykselme
yolu ak olmaldr. Bu konuda birtakm belirtiler vardr. Szgelimi
Japonya'daki retmenlerden snflarnda gelecek vaat eden ocuklara
dikkat etmeleri ve bu ocuklar akademik ynden yeterli biimde
yetitirerek, onlarn ilkokuldan ortaokula, ortaokuldan liseye ve
liseden de niversiteye gemelerini salamalar istenir. Japonya'daki
retmenler dershanede retmenlik yaptklar kadar, renciye ve rencinin
ailesine danmanlk da yapmaktadrlar. Bat Almanyada ise, geleneksel
raklk eilimi akademik ilerleme iin paralel ykselme basamaklar
olarak kullanlmaktadr. Bu basamaklardan biri akademik yn ar basan
ortarenimden -geleneksel Gymnasium- dan niversiteye doru
uzanmaktadr. br ise, gen erkek ya da kadnlarn haftada gn alp, gn
okula giderek, bu yolla hem pratik hem de kuramsal temel kazandklar
raklk program ile balar. Bu temel onlara, daha sonra
Fachhochschule'ye devam etme ve kendilerine zellikle ticaret
hayatnda ilerleme kaplar aacak bir akademik diplomaya sahip olma
imkan tanmaktadr. Fachhochschule
30. 30 Yazlar A (FH) (plural: Fachhochschulen) or University of
Applied Sciences (UAS) is a German type of tertiary education
institution, sometimes specialized in certain topical areas (e.g.
engineering, technology or business). Fachhochschulen were founded
in Germany and later adopted by Austria, Liechtenstein, Switzerland
and Greece. An increasing number of Fachhochschulen are abbreviated
as Hochschule, which is also the generic term in Germany for all
institutions awarding academic degrees in higher education, or
expanded as Hochschule fr angewandte Wissenschaften (HAW). Due to
the Bologna process, Universitten and Fachhochschulen award legally
equivalent academic Bachelor's and Master's degrees.
Fachhochschulen do not award doctoral degrees themselves. This and
the rule to call professors with a professional career of at least
three years outside the university system remain their major
difference from traditional universities. Ama bunlar arasnda en ok
gelecek vaat eden yaklam, imdiki halde Amerika'da vardr. br eitim
sistemlerinin hepsinde renci belli bir aamaya zg diplomay, bu aama
iin uygun olan yata almak durumundadr -bu, ortaokul, lise ya da
kolej iin hep byledir. Almanyadaki renciler niversitede yedi ya da
on yl sreyle kalabilirler ya da sresiz olarak kalrlar. Ancak 0-11,
dokuz ya da yirmi yalarnda balamamlarsa, niversiteye girdikleri
ender grlen bir eydir. Ayn durum, Japonya, ngiltere ve Fransa iin
de byk lde geerlidir. Birleik Devletlerde ise, liseden ayrlan
renciler yllar sonra okula geri dnmeye ve lise ya da kolej
diplomalarn almaya tevik edilirler. Geleneksel sistem iindeki her
okul kendisini sonu olan bir ey gibi grmektedir. renciler belli bir
okul iin gerekli olan renim sresini tamamladlar m, eitimleri
"biter." Bilgi toplumunda "bitmi eitim" diye bir ey yoktur. Bilgi
toplumunda ileri dzeyde eitim grm kiilerin tekrar tekrar okula geri
gelmeleri gerekir. Devaml eitim: zellikle de hekimler, retmenler,
bilim adamlar, yneticiler ve muhasebeciler gibi renim dzeyleri
yksek olan kimselerin eitimlerine devam etmeleri, ilerde nemli bir
byme sanayii oluturacaktr. Ancak, imdiki halde. Birleik Devletler
ve bir lye kadar da ngiltere dndaki okul ve niversitelerde, devaml
eitimden btnyle kanlmakta, byle olmasa bile konu cidd bir kukuyla
karlanmaktadr. Eitim artk okullarla snrl kalamaz. veren durumundaki
her kurumun retmenlik yapmas da gerekir. Japonya'daki byk iverenler
-devlet kurumlan ve ticar iletmeler bunu imdiden kabul etmilerdir.
Ancak, bu konuda da nc durumda olan gene Birleik Devletlerdir:
Birleik Devletlerdeki iverenler -ticar kurulular, devlet kurumlar,
-ordu altrdklar kiilerin, zellikle de bunlardan eitim dzeyleri en
yksek olanlarn eitimi ve yetitirilmeleri iin, btn okul ve
niversitelerin bir arada harcadklar kadar para ve aba
harcamaktadrlar. Avrupa'daki uluslarar irketler de altrdklar
kiilerin, zellikle de yneticilerin devam eden eitimlerini giderek
daha ok stlenmektedirler. Son olarak da "meritokrasi"nin yozlaarak
"pltokrasi"ye dnmesini nlemek, eilimin sosyal sorumluluu iine
girecektir. yi iler ve mesleklere giden yolu diplomaya balamak, eer
diploma zenginlik iin deil de, yetenek ve alkanlk iin veriliyorsa,
kabul edilebilir bir ey olur. Diplomann yetenein takdiri yerine,
yetenein nne dikilen bir engel haline gelmemesi iin zen
gsterilmelidir. Diploma, Dr. Arnold'un ngilterede kurduu zel
yatl
31. Yazlar 31 okullar gibi bir "snf sembol haline gelmemelidir.
Bu tehlike en "meritokratik" lkede daha imdiden bir gerek olarak
belirmitir: Japonyada. Japonya'daki niversiteler renim iin hi para
almamakta, ya da alnan miktar ok dk tutmaktadrlar: ancak prestijli
niversitelerine giren ve bylece hem devlet, hem de sanayi kesiminde
en ok gelecek vaat eden ilere girme imknn bulanlar giderek artan
bir oranda zengin ocuklar olmaktadr. Evlerinde kendilerine ait
alabilecekleri bir odalar olmayan Japon genlerinin niversite giri
snavlarnda baarl olma anslar pek fazla deildir. Evlerin kalabalk
olduu bir lkede, ancak durumlar iyi olan kimseler ocuklarna byle
bir mekn salayabilirler. Durumlar iyi olan ve kendileri de ileri
dzeyde eitim yapm ana babalarn ocuklar daima avantajl olacaktr.
Ancak bu avantaj bakalar iin almas mmkn olmayan bir engel haline
gelmemelidir. Bunun bir yolu -ki bu. Birleik Devletlerde en etkili
yol olacaktr ileri dzeydeki eitim iin yaplan masraflarn, mezunlar
hayata atldklarnda kazanlarndan kesilerek geri alnabilir hale
getirilmesidir. Modern ekonomide yaplan hibir yatrm, ileri dzey bir
eitim sonucunda elde edilen diploma kadar kazan getiremez. O halde
vergi ykmllerinin rencilere para yardmnda bulunmalar iin bir neden
yoktur. Ama bu kiiler renci olmaya devam ettikleri srece
paraszdrlar. Adaletin, hak duygusunun ve ekonominin bir gerei
olarak, ileri dzeydeki diplomalarnn kendilerine mr boyu salad ek
kazantan topluma olan borlarn demek durumundadrlar. Eitim ekonomiyi
ateler. Topluma biim verir. Ama bunlar "rn", yani eitimli insan
yoluyla yapar. Eitimli bir insan, hem bir hayat srmek, hem de
hayatn kazanmak iin gerekli donanma sahip kiidir. Sokrates ve
Arnold of Rugby, btn gleriyle "hayat zerinde durup, iin "hayat
kazanma" yann, nemsiz belki de baya bir ey gibi grerek dikkate
almadlar. Ancak herhangi bir toplumda, ihtiyalar dnr Sokrates kadar
kstl olan ya da Arnold'un "beyefendiler"i gibi zengin babalara
sahip kiilerin says yok denecek kadar azdr. br eitim felsefelerinin
hepsi iin iki yann daima dengelemilerdir. Bilgi toplumundaki eitim
de ayn dengeyi salayacaktr. Ne iyi para kazanp yaanmaya deer bir
hayat olmayan renim grm barbar tipini kaldrabilir, ne de kararllk
ve etkili olma yeteneinden yoksun kltrl amatr tipini. Eitim. bilgi
toplumunda bir yandan etkili olma becerileri retirken, bir yandan
da "erdem" alamak zorunda kalacaktr. imdilik eitim sistemlerimiz
ikisini de yapmyor -bu da srf u soruyu sormam olmamzdan geliyor:
Bilgi toplumu iinde eitimli insan ne demektir? Bugnlerde, Birleik
Devletlerde "beer bilimler"in gerilediine, belki de ortadan yok
olduuna ilikin pek ok yaknma duyuyoruz. Pek ok kitapta, uygarlk ve
kltre destek veren byk gelenekler bilinmiyor diye yazarlarn
hayflandklarn gryoruz. Bu yaknmalarn geerlii vardr. renim grm bir
barbarlar toplumu oluturma tehlikesi belirmitir. Ama kimin
kabahatidir bu? Genlerin bugnlerde "klasikler"e ilgi duymadklar
syleniyor: "tarihe cephe alm" olduklar syleniyor. Oysa, kendi
deneyimleri, toplundan, ihtiyalar ile balantl bir biimde sunulduu
zaman, genler tarihe ve bir btn olarak byk geleneklere okulu tepki
vermektedirler. Yalar daha byk olanlar, yani devaml eitime
katlanlar ise, genellikle, etikten, tarihten, byk romanlardan:
kendi deneyimlerini, kendi hayatlarnda ve ilerinde karlatklar
zorluklar, anlamalarna yardm edebilecek hibir eyden yeterince
yararlanamamaktadrlar. Bu kiiler, ayn zamanda, bilim ve
teknolojinin esaslarn ynetim ve politikann zelliklerini ve
deerlerini: ksacas, beer