EKOLOGIJA

OSNOVNI POJMOVI

DEFINICIJA

• NAUKA KOJA PROUČAVA ŽIVOTNU SREDINU, ODNOS IZMEĐU ŽIVIH BIĆA I NEŽIVE PRIRODE, KAO I NAČINE NA KOJE SU SE ŽIVA BIĆA PRILAGODILA USLOVIMA SPOLJAŠNJE SREDINE

• Termin ekologija uveo je 1866. nemački zoolog Hekel.

• Utemeljivač ekologije je Čarls Darvin

• Naziv potiče od grčkih reči:

Oikos – dom

Logos - nauka

NAUČNE DISCIPLINE (podela)

• U odnosu na grupu organizama:–Ekologija biljaka

–Ekologija životinja

–Ekologija mikroorganizama

–Ekologija gljiva

–Ekologija čoveka

• U odnosu na prirodu životne sredine:–Ekologija KOPNENE životne

sredine

–Ekologija MORSKE životne sredine

–Ekologija SLATKOVODNE životne sredine

–KOSMIČKA ekologija

• Prema nameni istraživanja:–Osnovna (fundamentalna) –

bavi se osnovnim zakonitostima međusobnih odnosa živih bića i sredine

–Primenjena - zaštita životne sredine

ŽIVOTNA SREDINA I

EKOSISTEM

ŽIVOTNA SREDINA

• Biološke definicije:

• Predstavlja deo naseljenog prostora, zajedno sa skupom svih uticaja koji deluju u tom delu prostora, u kome živa bića mogu da opstanu

• Kompleks faktora (abiotičkih i biotičkih) koji predstavljaju okruženje individue, vrste, odnosno populacije, uključujući životne zajednice ili ljudsku populaciju.

• Sociološka definicija:

• Celokupno okruženje, fizičko i biološko, živo i neživo, prirodno, kultivisano I dograđeno, socijalno-političko, kulturno i estetsko, koje je vremenski određeno u prošlosti i budućnosti. Ovo spoljašnje okruženje u interakciji je sa unutrašnjim okruženjem čoveka koje čine potrebe i aspiracije, osećanja, očekivanja i predstave

EKOSISTEM

• Ekosistemi predstavljaju najviše nivoe organizacije života na Zemlji

EKOSISTEM= BIOTOP + BIOCENOZA

• Definicije:

• Ekosistem je neraskidivo jedinstvo živih bića, nežive materije i energije

• Između životne zajednice, kao biotičke komponente i njenog staništa, kao dela nežive prirode, ostvaruju se stalne materijalne i energetske razmene

• Ekosistem je integrisan, složen i dinamičan sistem koji sačinjavaju – biotop i – biocenoza

• između kojih se uspostavljaju odnosi – akcije (uticaj biotopa na biocenozu), – reakcije (uticaj biocenoze na biotop) i – koakcije (uzajamni uticaji među članovima

biocenoze). Označava se i kao "biogeocenoza".

• U ekosistemima se odvijaju procesi kruženja materije u biološkim ciklusima (npr. ugljenika, azota, vode itd.) i proticanje energije, što čini osnovu održanja života i čitave biosfere.

akcije

reakcije

biotop

ekosistem

koakcije

biocenoza

Zakonska formulacija:

• U zakonu definisan kao "Funkcionalno jedinstvo životne zajednice i njenog staništa, odnosno žive i nežive prirode u određenom prostoru." (Zakon o zaštiti životne sredine, Službeni glasnik RS br. 66)

Biotop (grč. bios - život, topos - mesto) ili životno stanište

• Deo naseljenog prostora zemlje koji se odlikuje specifičnim kompleksom ekoloških faktora tj. relativno istom kombinacijom životnih uslova (različiti oblici nežive materije i klimatski uslovi npr. temperatura, svetlost, vlažnost, nadmorska visina, nagib terena)

• PRIMERI: potok, jezero, šuma, pustinja, morska obala, planinski vrh.

Biocenoza (grč. bios - život, koinos - zajednički) ili

zajednica živih bića (životna zajednica)

• Oblik zajedničkog života organizama (biljaka, životinja, mikroorganizama itd.) koji je nastao i dalje se održava na osnovu ekoloških zakonitosti.

• Predstavlja veoma integrisanu i složenu celinu, nastalu kao rezultat dugotrajnih ekoloških procesa i evolucije pojedinih vrsta

• Primeri biocenoza u kopnenim ekosistemima su četinarska ili listopadna šuma, bara, njiva itd., a u vodenim ekosistemima fitoplankton, naselje riba, fauna dna

Osnovni procesi koji se odvijaju u ekosistemu

1. Odnosi ishrane

2. Kruženje materije

3. Proticanje i transformacija energije

4. Razvoj i evolucija ekosistema

EKOLOŠKI FAKTORI

• Elementi ili faktori sredine koji su neophodni organizmu ili negativno utiču na njega nazivaju se ekološkim faktorima

Osobine ekoloških faktora su:• Istovremenost

– deluju istovremeno

• Uslovljenost– utiču jedni na druge– povećana količina Sunčevog zračenja povišava

temperaturu staništa, što povećava isparavanje vode, a samim tim i oblačnost koja dovodi do smanjenje količine Sunčevog zračenja

• Promenljivost – promenljivi su u prostoru i vremenu– temperatura se na primer menja sa geografskom

širinom, nadmorskom visinom, tokom dana i noći, tokom sezona

Podela ekoloških faktora• ABIOTIČKI

– KLIMATSKI• Sunčevo zračenje• Svetlost• Temperatura• Vlažnost• Vetar

– EDAFSKI• Fizičke karakteristike

zemljišta• Hemijski sastav zemljišta

– RELJEF• Nadmorska visina• Nagib terena• ekspozicija

• BIOTIČKI – Uzajamni odnosi

živih bića– Uticaji živih bića na

neživu prirodu– Antropogeni faktor

Ekološka valenca

• Sposobnost prilagođavanja vrste na određeni OPSEG dejstva faktora sredine naziva se EKOLOŠKA VALENCA odnosno ekološka plastičnost ili tolerancija vrste

• OPTIMUM– Najpovoljnije dejstvo ekološkog faktora

• PESIMUM– Nejnepovoljnije dejstvo ekološkog faktora

• Minimum i maksimum – gornja i donja granica izdržljivosti

• Faktor koji u datom trenutku najviše odstuma od optimuma postaje ograničavajući ili limitirajući faktor

• STENOVALENTNI ORGANIZMI– Organizam sa UZANOM ekološkom

valencom na dejstvo određenog faktora– Uži opseg kolebanja dejstva ekološkog

faktora u čijem okviru data vrsta može da opstane

• EURIVALENTNI ORGANIZMI– Organizam sa ŠIROKOM ekološkom

valencom na dejstvo određenog faktora– Širi opseg kolebanja dejstva ekološkog

faktora u čijem okviru data vrsta može da opstane

Biocenoza Struktura, organizacija,

odnosi

Prema načinu života i ishrane sve vrste u biocenozi su svrstane u:

• PROIZVOĐAČE (autotrofi)

• POTROŠAČE (heterotrofi)

• RAZLAGAČE (dekompozitori)

AUTOTROFI• Organizmi koji samostalno proizvode organske materije. Prema

izvoru energije koju koriste dele se na:• Fotoautotrofe koji energiju Sunčevog zračenja u procesu

fotosinteze prevode u hemijsku energiju organskih molekula• Zelene vaskularne biljke• Alge • Cianobakterije (Cyanobacteria)

• Hemoautotrofe koji energiju proizvode oksidacijom neorganske materije, a produkcija organske materije odvija se kao u fotosintezi. To su određene vrste bakterija tzv. hemosintetične bakterije i prema supstratu koji oksiduju mogu biti:

• nitrifikacione• sumporne• vodonične• gvožđevite• metanske

HETEROTROFI• Koriste gotovu organsku

materiju (životinje, gljive, većina bakterija)

• Herbivori -biljojedi• Karnivori - mesojedi• Omnivori – svaštojedi • Saprotrofi – hrane se uginulim delovima biljaka i

životinja (gljive)• Paraziti – žive na račun živih organizama

(bakterije i gljive)

DEKOMPOZITORI

• Za ishranu koriste uginule organizme ili njihove odbačene delove.

• U procesu ishrane oni organsku materiju razlažu na neorganske komponente– Gljive– Bakterije

ENERGIJA I MATERIJA U EKOSISTEMU

TRANSFORMACIJA ENERGIJE KOD ŽIVOTINJA

POPULACIJA

• Skup jedinki iste vrste koje istovremeno žive na istom staništu i mogu realno stupiti u odnose razmnožavanja

OSOBINE POPULACIJE

• Brojnost populacije

• Gustina populacije

• Prostorni raspored

• Natalitet i mortalitet

• Uzrasna i polna struktura

• Rastenje

Brojnost populacije

• Ukupan broj jedinki koje u određenom trenutku žive u jednoj populaciji

• Brojnost zavisi od:– Nataliteta – Mortaliteta– Migracija

Migracije • migracije – periodična kretanja (dnevna,

sezonska) jedinki ili grupa jedinki.• uzroci migracija – zadovoljavanje uslova za

reprodukciju, ishranu, nepovoljni klimatski uslovi– ptice selice –migracije masovne i zahvataju čitavu

populaciju– Cirkadijalni ritam podstiče nagon za selidbu

– seobe riba • kečige –anadromne selice• jegulje –katadromne selice

• emigracije – napuštanje biotopa bez povratka. Uzrok su velike gustine populacija što smanjuje kapacitet okoline.

• imigracije – dolazak jedinki jedne populacije na novi lokalitet

Gustina populacije (abundancija)

• Prosečni broj jedinki jedne vrste sveden na jedinicu prostora (površina, zapremina)

Prostorni raspored

• Raspored jedinki jedne populacije u životnom staništu u datom trenutku vremena

Prostorni raspored

ravnomeran slučajan grupni

Javlja se u ujednačenim uslovima nepovoljne sredine.

Po principu slučajnosti.

Javlja se u ujednačenim uslovima povoljne sredine.

Članovi populacije neravnomerno okupljeni oko prirodnih resursa

Natalitet i mortalitet• Natalitet – produkcija novih članova

populacije koji se putem razmnožavanja pridodaju već postojećim– Stopa nataliteta - izražava se brojem

rođenih jedinki u jedinici vremena u odnosu na broj članova populacije

• Mortalitet - broj uginulih članova izražen u jedinici vremena u odnosu na broj članova populacije

Uzrasna i polna struktura

• Uzrasna struktura populacije – procentualni udeo pojedinih starosnih stupnjeva koji ulaze u sastav jedne populacije

• Polna struktura populacije – odnos ili udeo polova tj. proporcionalna zastupljenost članova muškog i ženskog pola u populaciji

UZRASNA STRUKTURA

Rastenje i promene brojnosti populacije

Neograničeni resursi okoline

Ograničeni resursi okoline

Biocenoza kao sistem populacija• Životne zajednice nisu slučajni skupovi

populacija različitih vrsta• One su nastale tokom dugog procesa

prilagođavanja različitih vrsta na zajedničke uslove na staništu

• Svaka biocenoza stoga ima svoju specifičnu prostornu i vremensku organizaciju

• Biocenozu takođe odlikuje i određen sastav vrsta

Sastav vrsta biocenoze• Kvantitativni sastav

– Brojna zastupljenost pojedinih vrsta

• DOMINANTNE VRSTE po svom značaju i brojnosti daju obeležje čitavoj zajednici

• Ukoliko u jednoj životnoj zajednici izvesne (biljne) vrste svojim prisustvom, pokrovnošću i brojnošću u značanoj meri utiču na promenu uslova života odgovarajućeg staništa za njih se kaže da su GRADITELJI ili EDIFIKATORI te zajednice

Nomenklatura biocenoza

• Na osnovu dominantnih vrsta se vrši i nomenklatura životnih zajednica. – Na primer: biocenoza bukovih šuma,

biocenoza hrastove šume

– Izuzetak su vodene biocenoze koje nazive dobijaju po staništu:• Jezerska biocenoza, biocenoza

planinskog potoka

Prostorna struktura biocenoze

• Vertikalni prostorni raspored–Spratovnost (slojevit) raspored

• Horizontalni prostorni raspored

Spratovnost hrastove šume

1. Sprat visokog drveća (hrast, brest, javor)

2. Sprat niskog drveća (grab, klen)

3. Sprat visokih žbunova (leska, glog)

4. Sprat niskih žbunova (kurika, kalina)

5. Sprat viših zeljastih biljaka (paprat)

6. Sprat nižih zeljastih biljaka (podlesak, biskupska kapica)

7. Sprat prizemnih biljaka (mahovine, šumska stelja)

Horizontalni raspored

• Vodeni ekosistemi:– Obalska (litoralna)– Priobalna (sublitoralna)– Dubinska (batijalna)– Najveće dubine (abisalna zona)

Vremenska organizacija

• Različiti članovi biocenoze svoje životne aktivnosti ostvaruju u različito vreme–DNEVNE PROMENE

–MESEČNE PROMENE

–SEZONSKE PROMENE (aspekti)

Adaptacije i životna forma • svaka vrsta se odlikuje posebnim

osobinama koje su nastale tokom evolucije, uslovljene su naslednim činiocima i nazivaju se adaptacije (prilagođenosti).

• Adaptacije su uvek u skladu sa staništem u kome žive i odražavaju karakter samog staništa.

• ŽIVOTNA (EKOLOŠKA) FORMU.

• Skup svih adaptivnih osobina, koje se javljaju kod organizma jedne vrste kao odgovor na uticaje ekoloških faktora

• Životna forma se ostvaruje na osnovu genetskih mogućnosti vrste u toku dugotrajnog prilagođavanja na uslove spoljašnje sredine.

• KONVERGENCIJA - Pojava da međusobno veoma udaljene vrste imaju slične morfološke i fiziološke osobine, ukazuje da su se one na sličan način prilagođavale istim uslovima sredine, pa su ostvarile istu ekološku formu.

• DIVERGENCIJA - Nasuprot tome, često se u okviru srodnih vrsta sreću sasvim različite životne forme jer te vrste žive u različitim uslovima sredine.

• Bogatstvo i raznovrsnost živog sveta u pogledu različitih tipova životnih formi može se ilustrovati mnogobrojnim primerima: kod biljaka su to životne forme drveća, žbunova, trava itd., a kod životinja slatkovodne, podzemne, šumske, pustinjske itd. forme. 

EKOLOŠKA NIŠA

• Podrazumeva ne samo fizički prostor u kome živi neki organizam, već i njegovu funkcionalnu ulogu u životnoj zajednici (npr. vrstu ishrane), kao i položaj koji zauzima u odnosu na ekološke faktore.

• Ekološka niša govori o ulozi jedne vrste u ekosistemu.

• Kada kažemo da neka vrsta zauzima određenu ekološku nišu, to zapravo znači da se ona razlikuje od druge vrste u pogledu npr. načina ishrane, perioda aktivnosti, korišćenja različitih skloništa i dr.

Odnosi ishrane u životnoj zajednici (trofička struktura) • Autotrofni članovi biocenoza su proizvođači organskih

materija, koji neposredno ili posredno služe kao hrana za potrošače.

• Postoji više kategorija potrošača : – biljojedi (koji se hrane neposredno biljkama), – mesojedi (posredni potrošači jer se hrane životinjama) i – različiti saprofiti koji se hrane ostacima uginulih organizama.

• Svi saprofiti čine grupu razlagača – Posebnu grupu saprofita čine heterotrofne bakterije i gljive koje

razlažu ostatke organskih supstanci do neorganskih sastojaka (vrše mineralizaciju), vraćajući ih na taj način u prirodu u obliku koji je upotrebljiv za biljke. Od tih materija biljke, fotosintezom, ponovo stvaraju organske materije bogate energijom

• Proizvođači, potrošači i razlagači predstavljaju tri osnovna nivoa ishrane (trofička nivoa) u prirodi

• Kroz trofičke nivoe materija kruži, a energija jednosmerno protiče od jednog do drugog nivoa.

• Pri tome se oblik materije (organska u neorgansku i obrnuto) i energije menja (svetlosna, hemijska, toplotna energija).

• U toku proticanja energija se delimično gubi u vidu toplote (oko 10% energije se gubi pri prelasku sa jednog na naredni trofički stupanj).

PRODUCENTI

Sunčeva energija Deo energije hemiskih reakcija se gubi u vidu toplote

Primarni konzumenti

Sekundarni konzumenti Tercijarni i

kvartenerni konzumenti

Uginuli organizmi ili njihovi otpaci

Dekompozitori

Trofički lanci (lanci ishrane)

• Organsku materiju koju proizvode zelene biljke fotosintezom, koriste čitavi nizovi potrošača.

• Zajedno sa proizvođačem koji se nalazi u osnovi niza, serija potrošača obrazuje lanac ishrane

• Prva karika u lancu je najčešće proizvođač, ali mogu biti i organski otpaci.

• Poslednju kariku u lancu čini potrošač koji u životnoj zajednici nema direktnih prirodnih neprijatelja.

Kvatenerni konzumenti

Tercijarni konzumenti

Sekundarni konzumenti

Primarni konzumenti

Producenti

Suvozemni lanac ishrane

Marinski lanac ishrane

Trofičke mreže (mreže ishrane)

• Životinje potrošači su obično istovremeno članovi više lanaca ishrane jer se retko hrane samo jednom vrstom biljne ili životinjske hrane.

• Isto tako, biljka proizvođač skoro redovno predstavlja početnu kariku za veći broj lanaca ishrane.

• To znači da različiti lanci ishrane imaju zajedničke karike pomoću kojih se međusobno ukrštaju i čine splet lanaca ishrane ili mreže ishrane

Trofičke piramide

• Lanci ishrane pokazuju jednu opštu pravilnost: brojnost (biomasa) pojedinih vrsta (karika u lancu), opada u smeru od proizvođača ka krajnjem potrošaču.

• Od ovog pravila odstupaju parazitski lanci ishrane pošto sićušan parazit može da ima mnogo krupnijeg domaćina

• Primer:• Šuma ima veliku biomasu (osnova piramide) i u njoj živi

veliki broj biljnih insekata. Takođe, brojni, ali manje od prethodnih, su insekti mesojedi. U odnosu na njih, daleko je manje ptica koje se hrane insektima. Čitava šuma može biti stanište samo jednom paru ptica grabljivica (vrh piramide). Grafički se to predstavlja pomoću trofičkih piramida.

Organska produktivnost ekosistema• Organska produktivnost ekosistema predstavlja

ukupnu količinu obrazovane organske materije koju  svi organizmi, na različitim trofičkim nivoima, proizvode u određenom vremenskom periodu na jedinicu površine ili  zapremine. Nju čine

1. primarna produktivnost – ukupna količina organske materije koju stvore proizvođači; najveću primarnu produkciju imaju tropske kišne šume, vlažne livade i plitka jezera, a najmanju imaju pustinje i otvorene morske pučine, gde ima malo mineralnih elemenata;

2. sekundarna produktivnost – ukupna količina organske materije koju stvaraju potrošači ili razlagači.

Grupisanje ekosistema - biomi• Različiti ekosistemi u jednoj klimatskoj zoni grupišu

se u veće celine – biome (velike zajednice). • U biomu je veći broj ekosistema povezan

složenijim odnosima akcije, reakcije, koakcije i lancima ishrane.

• U njima se kruženje materije i proticanje energije odvija u velikim razmerama. Biomi se grupišu u tri osnovne oblasti života:

1. oblast mora i okeana2. oblast kopnenih voda (stajaće i tekuće)3. suvozemna oblast života

Osnovni suvozemni biomi• tundre – najsevernija oblast vegetacije; niske temperature i

siromašno zemljište pa je i živi svet siromašan• tajge (severne četinarske šume) – severni delovi Evrope, Azije i

Amerike• listopadne šume umerenih oblasti – smenjivanje leta i zime• stepe – prostrane travnate zajednice bez šumskog drveća; stepe

su u Sev. Aziji i Rusiji; savane su u centralnoj Africi, a prerije u Sev. Americi

• pustinje – male količine padavina, visoke prosečne temperature i velika kolebanja temperature; slaba zastupljenost živog sveta

• lišćarske zimzelene šume i šikare – u primorskim područjima raznih kontinenata; dugo sušno leto i blage zime sa dosta padavina; osiromašenjem šuma, pod uticajem čoveka, nastaju šibljaci poznati kao makija (Sredozemlje) i čaparal (Kalifornija

• tropske kišne šume (džungle) – najveće bogatstvo i raznovrsnost živog sveta; na ekvatoru

Tundre najsevernija oblast vegetacije; niske temperature i siromašno zemljište (permafrost) pa je i živi svet siromašan

Tajge (severne četinarske šume)

•severni delovi Evrope, Azije i Amerike

Listopadne šume umerenih oblasti

•smenjivanje leta i zime

Stepe

•prostrane travnate zajednice bez šumskog drveća; •stepe su u S. Aziji i Rusiji;•savane su u centralnoj Africi, •prerije u S. Americi•Pampasi u J. Americi

Pustinje •male količine padavina, visoke prosečne temperature i velika kolebanja temperature; slaba zastupljenost živog sveta

Lišćarske zimzelene šume i šikare

•u primorskim područjima raznih kontinenata; •dugo sušno leto i blage zime sa dosta padavina; •osiromašenjem šuma, pod uticajem čoveka, nastaju šibljaci poznati kao makija (Sredozemlje) i čaparal (Kalifornija

Tropske kišne šume

•najveće bogatstvo i raznovrsnost živog sveta; •na ekvatoru

BIOSFERA

• Svi ekosistemi Zemlje čine funkcionalnu celinu nazvanu biosfera (sfera života). Jedinstvo žive i nežive prirode ne ograničava se na ekosisteme, već se proteže i na čitavu planetu Zemlju .

• Biosferu sačinjavaju delovi ostalih Zemljinih sfera koje su naseljene živim bićima:

• atmosfera, sloj vazduha koji čini perifernu oblogu naše planete;

• hidrosfera, vodeni omotač Zemlje i • litosfera, spoljašnji, površinski, tvrdi pokrivač Zemlje. • U biosferi se objedinjuju svi stupnjevi organizacije živog

sveta tako da biosfera predstavlja vrhunski biološki sistem.

• Biogeohemijski ciklusi• Funkcionisanje biosfere ogleda se u uzajamnoj

povezanosti njenih različitih ekosistema na principima kruženja materije i jednosmernom proticanju energije u globalnim razmerama. Osnovne elemente (C, O, H, N i dr.) organizmi ugrađuju u organska jedinjenja u svom telu. Organska materija prolazi kroz lance ishrane i na kraju se razlaže i mineralizuje. Tako se osnovni elementi vraćaju u spoljašnju sredinu, odakle ponovo mogu da se iskoriste. Ovaj put osnovnih elemenata predstavlja biogeohemijske cikluse materije na Zemlji, koji se mogu utvrditi za svaki element posebno.

• Kruženje ugljenika• Ugljenik se nalazi u atmosferi u obliku ugljen-dioksida i u hidrosferi,

rastvoren u vodi. U procesima fotosinteze se kao ugljena kiselina vezuje i gradi organska jedinjenja. Jedan deo ugljenika vraća se u atmosferu i vodu u toku disanja organizama. Najveći deo ugljenika vraća se u spoljašnju sredinu procesima truljenja i vrenja, koje vrše gljive i bakterije.

• Znatna količina ugljenika ostaje duže ili kraće vreme van kruženja. Ponekad ostaci uginulih organizama, zbog posebnih uslova u kojima se nađu (na dnu okeana, duboko pod zemljom, u uslovima niskih temperatura gde su procesi raspadanja usporeni) ne mogu biti potpuno razloženi. Od takvih ostataka nastaju:

• treset, • lignit, • kameni ugalj i • nafta. • Njih čovek koristi kao gorivo pa ih tako ponovo uključuje u kruženje.

• Kruženje kiseonika i azota• Kiseonik se nalazi u atmosferi (ima ga oko 21%) i rastvoren u

vodi. Koristi se za procese disanja organizama, a vraća se u spoljašnju sredinu procesom fotosinteze.

• Azot se nalazi u atmosferi, ali ga većina organizama ne uzima direktno iz atmosfere. Samo su neki organizmi (bakterije azotofiksatori koje žive u simbiozi sa korenom biljaka leguminoza) u stanju da vežu atmosferski azot u organska jedinjenja. Truljenjem i razlaganjem ovih bakterija jedinjenja azota prelaze u neorganski oblik (nitrati) i dospevaju u zemljište, odakle biljke mogu da ih koriste. Tako se azot ugrađuje u organska jedinjenja (aminokiseline, proteini, nukleinske kiseline, pigmenti) prvo u telu proizvođača, a zatim potrošača i razlagača. Razlaganjem uginulih organizama ponovo se u spoljašnju sredinu oslobađaju različite neorganske soli azota.

• Kruženje vode• Kruženje vode počinje njenim isparavanjem sa površine mora

i okeana, koji predstavljaju rezervoare vode na Zemlji. Time nastaju mase oblaka koji odlaze prema kopnu gde u obliku padavina voda stiže do površine Zemlje. Sa te površine ona se različitim vodotokovima ponovo vraća u mora i okeane. Deo vode sa površine zemlje ulazi u sastav živih bića, a zatim, isparavanjem i izlučivanjem, ponovo napušta ove organizme. Sva voda se na kraju vraća u mora i okeane.

• Aktivno učešće organizama omogućuje tok biogeohemijskih procesa u biosferi. Kruženje materije značajno je zbog toga što se jedna te ista količina materije može koristiti bezbroj puta. Osim toga, u biosferi jedan oblik jedinjenja se neprestano smenjuje drugim na račun energije koja neprekidno jednosmerno protiče.

• Na principima kruženja materije i proticanja energije zasniva se život.

• Literatura• http://www.bionet-skola.com/• Janković, M.,Đorđević, V: Primenjena

ekologija, Naučna knjiga, Beograd, 1981. • Đukanović, Mara: Ekološki izazov,

Beograd, 1991. • Stanković, S: Ekologija životinja,

Beograd, 1979. • Janković, M: Fitoekologija, Beograd,

1986.