OSNOVNE POSTAVKE FINANSIJSKOG RAUNOVODSTVA
OSNOVNE POSTAVKE FINANSIJSKOG RAUNOVODSTVA1. Finansijsko
raunovodstvo kao cjelina Raunovodstvo danas je samostalna ekonomska
nauka i poslovna informativna funkcija u svakom privrednom i
vanprivrednom subjektu. Raunovodstvo se moe definisati i kao skup
zadataka unutar subjekta kojim se sprovode odreene transakcije
zasnovane na finansijskim evidencijama koje treba prikupljati,
razvrstavati, obraunavati, objavljivati i izvjetavati o tim
transakcijama. Raunovodstvo se sastoji iz sledeih dijelova:
Knjigovodstvo
Knjigovodstvo je sastavni dio raunovodstva koje predstavlja
njegovu raunsku osnovu.
Raunovodstveno planiranje Raunovodstveno planiranje se bavi
prikupljanjem, sistematizovanjem, obradom i prezentiranjem podataka
koji se odnose na poslovanje preduzea u budunosti.
Planiranje je kontinuelni proces, odnosno svakodnevna aktivnost
integralnog donoenja planskih odluka, kako strategijskih tako i
operativnih, kako bi se ostvarila eljena budunost koju su zamislili
menaderi organizacije.
Veina autora govori o tri vrste planiranja:
strategijsko, kojim se bavi najvie poslovodstvo preduzea i
odnosi se na definisanje pravaca razvoja;
taktiko, kojim se bavi srednji nivo menadmenta i odnosi se na
godinje planiranje;
operativno, kojim se bavi nii nivo menadmenta i odnosi se na
razradu godinjeg plana. Prilikom planiranja po mjestima trokova,
planovi se izrauju uglavnom po dva kriterijuma:
po organizacijskom kriterijumu, i
po funkcijskom kriterijumu Unutar svakog objedinjenog mjesta,
trokovi se prema funkcijskom kriterijumu razvrstavaju na kompleksne
vrste:
trokovi materijala izrade;
trokovi zarada;
trokovi odravanja pogona;
trokovi prodaje;
trokovi uprave. Planiranje pojedinih elemenata koncepcijski moe
se osmisliti na sledei nain: da e se koristiti metoda susretnog
planiranja: odozgo prema dole i odozdo prema gore;
da e se prihodi planirati npr. na nivou preduzetnika;
da e se rashodi planirati npr. najprije na nivou preduzetnika po
preduzeima ili pogonima;
da e se rashodi preduzea (pogona) rasporediti na njihove
organizacijske jedinice prema odreenim kljuevima;
da e se rashodi organizacijskih jedinica rasporediti na njihove
nie organizacijske djelove prema propisanim kriterijumima,
normativima ili standardima;
da e se dobitak planirati na nivou preduzetnika. Ostvarenje
plana mora se raunovodstveno pratiti po elementima kako su i
planirani, i to na sledeim nivoima: nivou trokovnih centara,
nivou budetnih centara,
nivou delova organizacijskih jedinca,
nivou organizacijskih jedinica,
nivou preduzetnika.Raunovodstvena kontrola Raunovodstvena
kontrola provjerava ispravnost izvoenja propisanih radnji i
postupaka, poevi od prijema raunovodstvenih isprava preko njihove
obrade pa sve do oblikovanja zavrnih informacija. Raunovodstvena
kontrola je uglavnom preventivnog karaktera, jer je pristuna kao
oblik internog raunovodstvenog nadzora.
Raunovodstvena analiza Raunovodstvena analiza predstavlja
tumaenje i objanjavanje stanja i uspenosti poslovanja privrednog
subjekta, odreivanje odstupanja od njega i utvrivanje uzroka tih
odstupanja i njihovih poslijedica. Raunovodstvena analiza obuhvata
i sainjavanje predloga za unapreenje poslovog procesa. Ona koristi
podatke i informacije koje prezentuje knjigovodstvo.
U zavisnosti od kriterijuma koji se uzimaju u analizi mogu se
klasifikovati razliiti postupci analize: Ako se predmet posmatranja
analizira u stanju ili kretanju u odreenom periodu moemo
razlikovati statiku i dinamiku analizu; Kada se poe od kriterijuma
sadrine, sastava predmeta analize njegovih elemenata ili odreenog
iznosa imamo, kvantitativnu i kvalitativnu analizu; Sa aspekta
potpunosti obuhvatanja predmeta analize imamo potpunu i deliminu
analizu; Na osnovu naina izvoenja analize u odnosu na vrijeme
poslovanja imamo tekuu i periodinu analizu itd.2. Uloga naela u
finansijskom raunovodstvu Opteprihvaeni koncepti su: 1. Koncept
poslovnog subjekta (Business entity concept),
2. Koncept stvarnog kontinuiteta (Continuing-concern
concept),
3. Koncept stabilne valute (Stable-dollar concept)
4. Koncept odreenog vremena (Time-period concept) Opteprihvaena
naela su: 1. Naelo nabavne vrijednosti (Cost principle)
2. Naelo objektivnosti (Objecivity principle)
3. Naelo realizacije (Realization principle)
4. Naelo sueljavanja prihoda i rashoda (Matching principle)
5. Naelo znaajnosti (Materiality principle)
6. Naelo potpunosti (Full-disclosure principle)
7. Naelo konzistentnosti (Consistency principle)
8. Naelo opreznosti (Conservatism principle).RAUNOVODSTVENO
OBUHVATANJE PASIVE I AKTIVE Preduzee predstavlja osnovnu poslovnu i
raunovodsvenu jedinicu u naem privrednom sistemu.
1.1. Sopstveni izvori kapitala
Sopstveni kapital preduzea sastoji se iz osnovnog kapitala, koji
moe biti akcijski, drutveni, dravni u obliku udjela i u obliku
uloga, rezervi i nerasporeene dobiti. 1.1.1. Osnovni kapital U
zavisnosti od naina formiranja osnovnog kapitala, razlikuju se
sledei oblici preduzea: Inokosna preduzea, Drutva lica i Drutva
kapitala. Inokosna preduzea i drutva lica se po pravilu nalaze u
privatnoj svojini, dok se drutva kapitala mogu nalaziti u privatnoj
, drutvenoj, dravnoj ili meovitoj svojini.
Inokosna preduzea formiraju svoj kapital ulaganjem
preduzetnika.
Primjer br. 1 Vlasnik preduzea ''Beta'' Bijeljina je osnivaki
ulog od 60.000 km (konvertibilnih maraka) uplatio na tekui raun
preduzea.
Kapital ovog preduzea je promjenjljiva veliina, poveava se
dodatnim ulaganjem preduzetnika, a smanjuje isplatama koje su
rezulatat linih rashoda presuzetnika.
Drutva lica se javljaju kao ortaka ili komanditna drutva bez
akcija. Sopstveni kapital kod ortakih i komanditnih drutava bez
akcija forimira se na osnovu uloga ortaka.
Primjer br. 2 U preduzeu ''Rijeka'' Banja Luka, na osnovu
ugovora o osnivanju ortakog drutva, ortak Danilo Kolarski je
uplatio 200.000 km na tekui-raun preduzea dok je ortak Dragan Mari
uneo opremu u vrednosti 100.000 km.
Poveanje kapitala kod ovog oblika preduzea moe se izvriti ili
poveanjem uloga ortaka ili prijemom novih ortaka. U drutva kapitala
spadaju drutva sa ogranienom odgovornou (d.o.o) i deoniarska ili
akcionarska drutva (d.d ili a.d). Drutvo sa ogranienom odgovornou
osnovni kapital formira preko udjela lanova drutva. Za razliku od
drutva lica i inokosnog preduzea drutvo sa ogranienom odgovornou
ima odvojena sredstva drutva i sredstva vlasnika. Za obaveze koje
se jave u poslovanju drutva, odgovara samo drutvo i to u visini
sopstvenog kapitala. Svako drutvo s ogranienom odgovornou uva
sledea dokumenta i akta
1) osnivaki akt, ukljuujui i sve njegove izmene;
2) ugovor lanova drutva, ako ga drutvo ima, ukljuujui i sve
njegove izmjene;
3) reenje o registraciji;
4) interna dokumenta odobrena od skuptine lanova i upravnog
odbora;
5) knjigu odluka;
6) akt o obrazovanju svakog ogranka drutva i predstavnitva
(zastupnitva);
7) dokumenta koja dokazuju svojinu i sva druga prava drutva na
imovinu;
8) zapisnike i odluke skuptine lanova i upravnog odbora
drutva;
9) zapisnike odbora revizora i druge njihove pisane naloge i
zakljuke;
10) finansijske izvjetaje, izvjetaje o poslovanju i izvjetaj
revizora;
11) knjigovodstvenu dokumentaciju i raune;
12) dokumenta o finansijskim izvjetajima i izvjetajima o
poslovanju podneta nadlenim organima;
13) listu povezanih drutava sa podacima o udjelima ili drugim
pravima u njima;
14) knjigu udjela;
15) listu sa punim imenima i adresama svih lanova upravnog
odbora, svih lica koja su ovlaena da zastupaju drutvo i revizora
drutva, kao i podatke da li lica koja su ovlaena da zastupaju
drutvo to ine kolektivno ili pojedinano;
16) puno ime i adresu internog revizora i lanova odbora
revizora;
17) listu svih prenosa udjela ukljuujui i zalogu i bilo koji
drugi prenos licu koje time ne postaje lan drutva;
18) spisak svih ugovora koje su sa drutvom zakljuili direktor,
lanovi upravnog odbora i sa njima povezana lica u smislu ovog
zakona.
Primjer br. 3 Drutvo sa ogranienom odgovornou ima dva lana iji
su udeli po 50.000 km. lanovi drutva su se saglasili da poveaju
osnovni kapital prijemom novog lana iji je udeo 50.000 km.
Visina uplata lanova drutva sa ogranienom odgovornou je
propisana zakonom. Zakonom je propisana, kako minimalna visina
ukupnog kapitala, tako i minimalna visina pojedinanih uloga.
Akcijski kapital je kapital akcionarskog drutva koji je nastao
ulozima veeg broja akcionara za koji su suvlasnicima izdate akcije
(hartije od vrednosti). Ukupan akcionarski kapital jednog
akcionarskog drutva podeljen je na vei broj jednakih delova koji se
nazivaju akcijama. Uloga i mo vlasnika akcija u ovom drutvu zavisi
od broja akcija kojim raspolae.
Deoniarska ili akcionarska drutva osnovni kapital formiraju
prodajom emitovanih akcija.
Visina osnovnog kapitala se mjenja pod uticajem ostvarenih
poslovnih rezultata kao i dodatnim ulaganjem kapitala odnosno
ponovom emisijom i prodajom akcija.
Primjer br. 4 Po osnovu javnog poziva za upis akcija upisano je
500 akcija ija je nominalna vrijednost po komadu 1.000 km. Akcije
su upisane po 1.200 km po komadu. Upisane akcije su uplaene na
tekui raun drutva.
Akcija je hartija od vrijednosti koja vlasniku daje pravo na
kapital, dividendu i uparavljanje drutvom. Sastoji se iz dva djela,
prvi dio je plat akcije koji sadri:
-oznaku da je rje o akciji i oznaku vrste akcije,
-firmu i sedite izdavaa akcije,
-firmu i sedite odnosno ime i prezime kupca akcije ili oznaku da
akcija glasi na donosioca,
-ukupan nominalan iznos na koju se izdaju akcije,
-oznaku procenta od nominalne vrednosti po kome e se obraunati
dividenda,
-rokovi za isplatu dividende,
-mjesto i datum izdavanja,
-serijski broj akcije izdavanja i
-faksmil potpisa ovlaenog lica. Drugi dio su kuponi za isplatu
dividende.
On sadri :
-firmu i sjedite izadavaoca akcije,
-serijski broj akcije po kojoj se dividenda isplauje,
-redni broj kupona,
-godina u kojoj se dividenda isplauje i
-faksmil potpisa ovlaenog lica izdavaoca akcija.Primjer br. 5
Akcionarsko drutvo ima emitovanih nedospelih dugoronih obveznica u
iznosu od 100.000 km. Uz saglasnost sa imaocima obveznica doneta je
odluka izvrena njihova konverzija u obine akcije.
Akcionarsko drutvo je uz saglasnost sa dobavljaima donelo odluku
o konverziji 50.000 km svojih obaveza u obine akcije.
Primjer br. 6 Na osnovu izvjetaja o upisu akcija - obinih u
iznosu od 100.000 km akcionari su uplatili upisane akcije na raun
kod Banjaluke banke .
Knjienjem upisanih i uplaenih akcija evidentiran je upisan i
uplaen kapital.
Akcija ima svoju nominalnu (naznaenu) i trinu vrednost. Pri
prvoj emisiji akcija njihova prodaja ne sme biti nia od nominalne
vrednosti. Ako se akcije prodaju po vioj cijeni od nominalne ta
razlika predstavlja AIO. AIO ne ulazi u sastav osnovnog kapitala,
ve se iskazuje na poseban raun.
1.1.2. Rezervni kapital
Radi osiguranja od opasnosti pojave gubitka i drugih razloga
privredni subjekt, po sili zakona ili po vlastitoj statutarnoj
odluci, izdvaja deo dobitka za rezerve. Primjer br. 7
Preduzee ima dobitak od 10.000 km. Odlukom skuptine preduzea
dobitak se raspodeljuje na sledei nain: 500 km u zakonske rezerve,
a ostatak od 9.500 km u dividende.
Iznos poreza se dobija kada se na 50% iznosa za dividende (9.500
km) primeni stopa poreza od 20% (stopa zakonom odreena).
Statutom akcionarskog drutva moe se odrediti da se uz zakonske
rezerve, a za odreene namene izdvajaju sredstva i za statutarne
rezerve.Primjer br. 8
Preduzee ima dobitak od 20.000 km. Odlukom skuptine preduzea
dobitak se raspodeljuje na sledei nain: 500 km u zakonske rezerve,
500 u statutarne rezerve i 19.000 u vidu dividende.
1.1.3. Nerasporeena dobitPrimjer br. 9
Preduzee ima 10.000 km u vidu nerasporeene dobiti. Porez na
dobit iznosi 1.000 km. predzee je u poreskom bilansu iskazalo
obaveze za porez na dobit 1.100 km.
1.2. Pozajmljeni kapital
Osnovni pozajmljeni izvori su :
krediti kako kratkoroni tako i dugoroni,
emitovanje kreditnih hartija od vrijednosti i
tekue obaveze (uzimanje robe od dobavljaa).
1.2.1. Krediti
Kredit predstavlja duniko-poverilaki odnos u kome se, na osnovu
ugovora o kreditiranju kreditor (zajmodavac) obavezuje da ustupi
korisniku kredita (zajmotraiocu) odreenu koliinu novanih
srjedstava, uz obavezu da ih on vrati u odreenom roku pod odreenim
uslovima: kamata, rok, nain vraanja, pokrie itd. Krediti se mogu
klasifikovati:
Dugoroni krediti
Preduzee dugorone kredite trai za finansiranje nabavke osnovnih
i trajnih obrtnih sredstava. Banka odobrava dugoroni kredit za
nabavku sredstava uz odreeno uee traioca kredita i podnoenje
investicionog elaborata.
Primjer br. 10
Preduzee je na kredit kupilo opremu u vrednosti 10.000 km i to
po sledeim uslovima: godinja kamata 5%, anuiteti su jednaki i
plaaju se na kraju godine, rok otplate je 4 godine, PDV je 1.800 km
i nije predmet kreditiranja.
Kratkoroni krediti
Kratkoroni krediti su oni krediti iji je rok vraanja do godinu
dana.
Primjer br. 11
Preduzee je na kredit kupilo opremu u iznosu od 10.000 km i to
po sledeim uslovima: tromesena kamatna stopa je 6%, otplata se
zajedno s kamatom vri na kraju kamatnog perioda i PDV se obraunava
po stopi od 18% i nije predmet kreditiranja.
1.2.2. Emitovanje hartija od vrednosti
Emitovanjem hartija od vrjednosti preduzee moe da doe do
potrebnih finansijskih sredstava neophodnih za rad preduzea. Najee
emitovane hartije od vrednosti su obveznice i menice.
Obveznice
Obveznica je napisano obeanje kojim se drutvo obavezuje da e
isplatiti glavnicu zajma uveanu za kamatu.
Danas je u opticaju nekoliko vrsta obveznica.
1. Postoje osigurane i neosigurane. Osigurane obveznice se
izdaju uz jemstvo, obino u obliku dugotrajne materijalne imovine
ili drugih ulaganja. Neosigurane obveznice se daju bez jemstva.
Tipino neosigurane obveznice su visoko rizine obveznice koje imaju
viu kamatnu stopu zbog visokog rizika.
2. Zatim postoje terminske i konvertibilne obveznice. Terminske
obveznice su obveznice kod kojih se ukupna vrjednost glavnice plaa
odreenog datuma na datum dospea dok se kod paketnih obveznica
glavnica plaa u delovima. Konvertibilne obveznice su obveznice koje
se mogu zamjeniti za akcije drutva.
Prjimer br. 12
Preduzee je preko berze prodalo komercijalne zapise u iznosu od
10.000 km sa rokom dospea od 90 dana i tromesenom kamatnom stopom
od 5%. Komercijalni zapisi su dospeli na naplatu.
Obaveza nastaje tek poto se novana sredstva uplate na raun
preduzea. Kamata, koja se isplauje godinje po osnovu duga za
prodate obveznice, predstavlja finansijski rashod.
1.2.3. Tekue obaveze
Tekuim obavezama smatraju se: obaveze prema povezanim
preduzeima, obaveze za zajmove i kredite, za kaucije, prema
dobavljaima, za izdate menice i ekove, prema zaposlenima, za poreze
doprinose, obaveze po osnovu udjela u rezultatu, obaveze za odloeno
plaanje trokova itd.
Primjer br.13
Kupac je uplatio avans u iznosu od 11.800 km. Ispostavljen mu je
avansni raun u kome je iskazan PDV u iznosu od 1.800 km. Kupcu je
isporuena roba i ispostavljena faktura od 11.800 km. Nabavna
vrednost prodate robe je 9.000
Primjer br. 14 Od dobavljaa je kupljen materijal za 4.000 km.
PDV je 720 km. Isplaena je obaveza po raunu.
1.2.4. Dugorona rezervisanja
Privredni subjekt moe za sluajeve rashoda u buduem periodu
rezervisati odreeni iznos sredstava na teret ostvarenih prihoda u
tekuem periodu.Primjer br. 15 Po proraunu obraunava se dugorono
rezervisanje za obnavljanje prirodnih bogatstava u preduzeu "Kras"
Sarajevo u iznosu od 2.000 km.
Rezervisanja mogu biti na primer za planirano investiciono
odravanje, za popravku proizvoda u garancijskom roku za rizik
naplate potraivanja od kupaca u steaju i za otpremnine i plaanja
otputenim radnicima.2. Ulaganje novanih sredstava Pored ulaganja u
sopstveni obrtni ciklus gotovina se moe uloiti i u neki drugi vid
oplodnje npr. hartije od vrednosti. Preduzee u zavisnosti od
politike koju vodi moe ulagati vikove u kratkorone i dugorone
hartije od vrednosti.
1. Dravne zapise emituje republika u cilju prikupljanja
sredstava za popunjavanje budeta. Mogu ih kupovati pravna i fizika
lica. 2. Komercijalne zapise emituju pravna lica u cilju
prikupljanja novanih sredstava. Mogu da glase na ime i na
donosioca. 3. Blagajnike zapise emituje narodna banka, poslovne
banke ili druge finansijske institucije. Izdaju se u vidu potvrde.
Zapise koje emituju poslovne banke mogu kupovati pravna ili fizika
lica.
4. Certifikat o depozitu emituju poslovne banke ili druge
finansijske institucije, na bazi poloenog depozita. Moe se
emitovati kako kratkorono tako i dugorono.
Prodaja akcija ili obveznica za emitenta je nain sticanja
osnovnog ili pozajmljenog kapitala, ali za kupca ovih hartija od
vrednosti to je ulaganje finansijskih sredstava.2.1. Uea i dugoroni
plasmani
Uea su ulaganja u druga preduzea izvrena s ciljem da se preko
njih stekne mogunost uticaja na poslovnu politiku datih preduzea.
Uea mogu biti: kupovina redovnih akcija ako se radi o akcionarskim
preduzeima; kupovina udjela u osnovnom kapitalu ako se radi o
drutvima sa ogranienom odgovornou; ulozi kapitala u drutvima lica.
Trokovi nabavke koji se javljaju pri kupovini akcija zajedno sa
plaenom cenom akcija ine njihovu nabavnu vrednost. Zaduuje se raun
Uea za nabavnu vrednost steenih uea a odobravaju se tekui-raun ili
Blagajna u zavisnosti od plaanja.
Primjer br.1.
Kupili smo obine akcije preduzea "Biser" Bijeljina, u iznosu od
150.000 km.
Primjer br.2.
Isplatili smo 10.000 km sa tekueg, a na ime odobrenog dugoronog
kredita.
2.2. Ulaganje u hartije od vrjednosti
Osnovni izvor kapitala u akcionarskom preduzeu predstavlja
akcijski kapital, koji se moe pribaviti emisijom obinih ili
preferencijalnih akcija.
Kupovina hartija od vrjednosti ima za posledicu smanjenje
gotovine i poveanje ovog oblika aktive.
Primjer br.3.
Primili smo menicu kao naplatu potraivanja koja glasi na 10.000
km. (potraivanje je u vrednosti 8.000 km.) sa rokom dospea od 3
mjeseca i kupili smo obveznice u iznosu od 12.000 km.
3. Sredstva u preduzeu Sredstva svakog preduzea predstavljaju
kategoriju vrednosti materijalnog ili novanog oblika kojima se
ostvaruju ciljevi preduzea, odnosno realizuju postavljeni
zadaci.
Prema vrjemenu reprodukovanja sredstva mogu biti osnovna ili
stalna, iji je koeficijent manji od jedan, to znai da sredstva
traju due od godine dana. U ova srjedstva spadaju nematerijalna i
materijalna ulaganja. 3.1. Nematerijalna ulaganja
Nematerijalna imovina (neopipljiva aktiva) na engleskom
Intangible Assets predstavlja deo stalne imovine preduzeca koji se
koristi u poslovanju preduzeca koji nema fiziki oblik i nije
likvidna. U nematerijalnu imovinu svrstavamo sledece
kategorije:
ulaganja u razvoj,
koncesije,
patenti,
licence,
Goodwill i
ostala nematerijalna imovina. Goodwill je iznos plaen iznad
knjigovodstveno iskazanog kapitala kupljenog pravnog lica.
Ostala prava predstavljaju:
korienje prava na kompakt diskove;
prava na softver;
korienje pribavljanja sredstava na finansijski lizing;
ulaganja u zakup drugog preduzea due od jedne godinuPrimjer
br.1. Preduzee iz Sarajeva kupilo je patentna prava. Ugovoreni
iznos je 25.000 km (patentno pravo 20.000 km, PDV 5.000 km.). Nakon
8 godina prestaju patentna prava izumitelja. Plaena je taksa za
overu ugovora u gotovu u iznosu od 700 km (taksa je 500 km. a PDV
200km). Patent je dat u upotrebu kao licenca.
Primjer br.2.
Preduzee je kupilo firmu u iznosu od 53.000 km. Knjigovodstvena
imovina je bila u sledeoj vrednosti:
0200 Zemljite 10.000 km.
0220 Graevinski objekti (nabavna vrjednost) 12.000 km.
0230 Oprema (nabavna vrjednost) 7.000 km.
1010 Materijal 5.000 km.
1200 Gotovi proizvodi 6.000 km.
2410 Tekui - raun 9.000 km.
2020 Kupci 3.000 km.
0229 Ispravka vrjednosti graevinskih objekata 2.000 km.
0239 Ispravka vrjednosti opreme 1.000 km.
3000 Akcijski kapital 40.000 km.
4330 Dobavljai u zemlji 9.000 km.
3.2. Pojam i podjela osnovnih srjedstava
Pod pojmom osnovnih srjedstava podrazumjevaju se ona srjedstva
koja se pri korienju postepeno troe, ne menjajui svoj fiziki oblik,
dok svoju vrjednost prenose, srazmerno troenju, na uinke (gotove
proizvode ili usluge). Postojei propisi dele onovna srjedstva na
sledee grupe:
zemljite i ume
graevinski objekti
oprema
alat i inventar s kalkulativnim otpisom
viegodinji zasadi
osnovno stado
materijalna prava
ostala osnovna srjedstva
ulaganja za pribavljanje osnovnih sredstava. Da bi se govorilo o
evidenciji osnovnih srjedstava i obraunavanju njihovog utroka
(amortizacije), treba znati koje sve vrjednosti postoje kod
osnovnih sredstava. Vrjednost po kojoj su osnovna srjedstva
nabavljena od dobavljaa jeste fakturna vrjednost. Fakturna
vrjednost dobavljaa uveana za zavisne trokove nabavke ovih
sredstava (dopreme, carine, montae i sl.) i dovoenja u funkcionalno
stanje (ukljuivanje u upotrebu) predstavlja nabavnu vrjednost.
Nabavna vrjednost koristi se za evidenciju osnovnih srjedstava u
knjigovodstvu i kao osnovica za obraunavanje amortizcije
(otpisivanje). Kada se nabavna vrjednost umanji za izvrene otpise
(amortizovanu vrjednost) dobija se sadanja vrjednost osnovnih
sredstava. Trina vrjednost osnovnih srjedstava predstavlja
vrjednost koja se postie njihovom prodajom na tritu i moe biti vea,
manja ili jednaka sadanjoj vrjednosti.
Amortizacija je obavezan postupak kojim se na osnovu utvrenih
kriterijuma i pravila obraunava i nadoknauje prenesena ili umanjena
vrjednost stvari ili nematerijalnih prava koja ine osnovna
sredstva, u skladu sa njihovim fizikim i ekonomskim troenjem. Ovom
obavezom obuhvaeni su svi korisnici osnovnih sredstava. Realnost
osnovice za amortizaciju predstavlja jedan od osnovnih uslova
realnog utvrivanja amortizacije. Osnovicu za amortizaciju u naelu
predstavlja trina vrjednost pribavljenog odnosno izgrenog osnovnog
sredstva, u trenutku nabavke od dobavljaa odnosno zavrene
izgradnje, uveana za trokove dopreme, montae, odnosno za sve
trokove nastale do stavljanja sredstva u funkciju (upotrebu).
Metodi koji se primenjuju u obraunu amortizacije su vremenski i
funkcionalni metod.
Knjigovodstvo osnovnih sredstava ine sledee poslovne knjige:
knjiga osnovnih sredstava
analitika knjigovodstva (knjiga, kartoteka) osnovnih
sredstava
sintetika evidencija (glavna knjiga) u finansijskom
knjigovodstvu (klasa 0)
3.2.1. Pribavljanje osnovnih sredstava
Preduzea mogu pribaviti osnovna sredstva:
kupovinom
prijemom bez naknade
izgradnjom ili izradom
utvrivanjem vikova pri inventarisanju (posebna vrsta
nabavke).
Kupovina osnovnih sredstava
Kupovina je najei oblik pribavljanja osnovnih sredstava.
Kupovinom osnovnih sredstava zamenjuju se dotrajala osnovna
srjedstva, odnosno proiruju postojei kapaciteti. Obavlja se javnim
nadmetanjem, putem pismenih ponuda, ili neposrednom pogodbom. Sa
stanovita knjigovodstvene evidencije razlikujemo:
kupovinu novih osnovnih sredstava:
koja pre upotrebe ne treba da se montiraju i
koja pre upotrebe treba da se montiraju
kupovinu upotrebljavanih osnovnih sredstava
Primjer za knjienje kupovine novog osnovnog sredstva
Nabavljena je oprema od preduzea ''Bane'' i iznosi 25.000
(isporuka je 20.000 i PDV je 5.000). Trokovi prevoza prema raunu
''Srem'' iznose 3.500 (usluga je 3.000 a PDV je 500). Trokovi
sklapanja opreme po raunu preduzea ''Balkan'' iznose 1.200 (usluga
je 1.000 i PDV je 200). Maina je data u upotrebu.
Primjer za knjienje kupovine upotrebljavanih osnovnih
sredstava
Kupljeno je upotrebljivano prevozno srjedstvo od preduzea
''Ram'' Bijeljina, ija je nabavna vrjednost 30.000 km, otpisana
vrjednost 5.000 km, fakturisano 30.000 km (PDV 5.000 km.)
Izgradnja osnovnih sredstava Primjer za knjienje izgradnje
osnovnih sredstava u tuoj reiji 1.Sa graevinskom firmom ''Metal''
Bijeljina, sklopljen je ugovor o izgradnji zgrade magacina,
predraunska suma je 10.000 km i u celosti je preneta na tekui raun.
2. Sa posebnog rauna isplaen je avans izvoau radova u iznosu od
2.500 km.
3. Primljena je privremena situacija koja glasi na 6.000 (usluga
5.500 km i PDV 500 km).
4. Sa posebnog rauna plaena je privremena situacija po odbitku
avansa.
5. Primljena je konana sitacija koja glasi na 9.500 km (usluga
8.800 km i PDV 700 km), bruto iznos.
6. Sa posebnog rauna plaena je posebna situacija.
7. Po zavretku radova zgrada magacina je stavljena u
upotrebu
Primjer za knjienje izgradnje osnovnih sredstava u sopstvenoj
reiji
1. Preduzee je od projektantske firme nabavilo projekat za
izgradnju zgrade. Faktura glasi na 1.800 km (PDV je sadran u iznosu
fakture i iznosi 180 km).
2. Preduzee je izgradilo objekat u sopstvenoj reiji. Prema
izvetaju pogonskog knjigovodstva cijena kotanja objekta je 300.000
km.
3. Za upotrebnu dozvolu i uknjiavanje objekta plaeno je sa
tekueg rauna 500 km.
4. Objekat je stavljen u upotrebu.
Dnevnik u pogonskom knjigovodstvu klase 9
3.2.2. Otuivanje osnovnih sredstava
Preduzea mogu otudjiti osnovna sredstva na sledee naine:
prodajom
besplatnim ustupanjem
rashodovanjem (otpisom)
utvrivanjem manjkova pri inventarisanju (posebna vrsta
otuivanja).
Prodaja osnovnih sredstava1. Na osnovu kupoprodajnog ugovora
preduzee je prodalo poslovni inventar za (50.000 km, obaveze za PDV
10.000 km). Nabavna vrjednost iznosi 120.000 km, otpisana vrjednost
80.000 km, a neamortizovana vrednost 40.000 km.
2. Kupci su platili dug.
Primjer za knjienje prodaje osnovnih sredstava kada je prodajna
vrjednost vea od neamotizovane vrjednosti
Preduzee X prodalo je mainu za 120.000 km, obaveze za PDV 10.000
km. Nabavna vrjednost maine iznosi 200.000 km, otpisana vrjednost
125.000 km, a neamortizovana vrjednost 75.000 km.
Kupci su izmirili dug preko tekueg-rauna.
Primjer za knjienje prodaje osnovnih srjedstava kada je prodajna
vrjednost manja od neamortizovane vrjednosti
Preduzee je prodalo opremu za 2.600.000 km, obaveze za PDV
200.000 km. Nabavna vrjednost opreme iznosi 8.000.000 km, otpisana
vrjednost 4.000.000 km, a neamortizovana vrjednost 6.000.000
km.
Kupci su izmirili dugovanje preko tekueg-rauna
Rashodovanje osnovnih sredstava Primjer za knjienje rashodovanja
osnovnih sredstava 1. Prema odluci organa upravljanja, a na predlog
komisije, mainu ija je nabavna vrjednost 300.000 km, a koja je u
potpunosti amortizovana treba rashodovati.
2. Prema odluci organa upravljanja, a na predlog komisije,
rashodovana je maina ija je nabavna vrjednost 500.000 km, a
otpisana vrjednost 450.000 km.
3.3. Pojam i podjela obrtnih sredstava
3.3.1. Zalihe Adekvatno upravljanje zalihama zahtjeva njihovo
poznavanje posmatrano sa razliitih aspekata. Pratei kruzno kretanje
sredstava u procesu reprodukcije, osnovni pojavni oblici zaliha,
odnosno stanja angaovanih sredstava su:
Sirovine i materijali Nedovrena proizvodnja Gotovi
proizvodiSirovine i materijalPrimjer br. 1 Za potrebe proizvodnje
nabavljeno je po fakturi br. 5 od preduzea ''Bak'' Tuzla 50 tona
gvoa u iznosu od 50.000 km (materijal 45.000 km, PDV 5.000 km).
Nedovrena proizvodnja Nedovrena proizvodnja obuhvata sve one
realitete nad kojima se jo uvek obavlja proizvodnja u toku.
Primjer br. 2 Po trebovanju br. 1 materijal je izdat u
proizvodnju u iznosu od 10.000 km, materijal se ne troi jednokratno
pa se vodi kao nedovrena proizvodnja.
Gotovi proizvodi Zalihe gotovih proizvoda predstavljaju one
realitete na kojima je proces proizvodnje zavren, ali jo nisu
prodati. Primjer br. 3 Zavrena je nedovrena proizvodnja i proizvodi
su prenjeti u skladite gotovih proizvoda u vrjednosti od 10.000
km.
Funkcionalni aspekt upravljanja zalihama Zalihe predstavljaju
sponu izmeu nabavne, proizvodne, prodajne i finansijske funkcije u
preduzeu. Osnovne odluke o zalihama Pri odluivanju o ulaganjima u
zalihe treba imati u vidu da visina zaliha treba da obezbedi
normalno odvijanje procesa reprodukcije i da raspolaganje
odgovorajuim zalihama prouzrokuje i odgovarajue trokove. Stoga,
optimalne zalihe treba da, sa najmanjim moguim nivoom, omogue
normalno odvijanje, tj. tok reprodukcije, to treba da ima za
posledicu i najnie trokove zaliha.
3.3.2. Potraivanja
Budui da prodajom proizvoda i obavljanjem usluga drutvo, po
pravilu sve rizike od prodaje i koristi od vlasnitva prenosi na
kupce, sve isporuke proizvoda i obavljanja usluga iskazuju se kao
kratkorona potraivanja.Primjer br. 4 Po fakturi br. 1 koja glasi na
23.600 km prodali smo gotovih proizvoda u iznosu od 20.000 km,
obaveze za PDV 3.600 km.
Kreditna politika preduzea Kada se govori o kreditnoj politici
preduzea misli se na uslove pod kojima se nekom kupcu moe odobriti
kredit. Pod kreditnom politikom se podrazumjeva kreditni standard i
kreditna analiza.
Potraivanja od kupaca kao kolateralno obezbeenje
Postoje dva metoda kratkoronog finansiranja uz pomo korienja
potraivanja od kupaca. To su zalaganje potraivanja i prodaja
potraivanja.
Prodaja potraivanja
Prodaja potraivanja moe se vriti u zemlji ili inostranstvu. Ako
se vri u zemlji re je o faktoringu, a kada se vri u inostranstvu
predstavlja forfeting poslova.
3.3.3. Novana sredstva
Novana srjedstva predstavljaju neophodan oblik sredstava za
svako preduzee. Javljaju se kao novana sredstva namenjena: nabavci
osnovnih sredstava nabavci obrtnih sredstava nabavci sredstava
rezervi i novana sredstva posebnih namjena. Blagajna pojam i vrste
Blagajna je posebno odeljenje ili mesto u preduzeu preko kojeg se
obavlja blagajniko poslovanje, odnosno uplauje i isplauje gotov
novac.
Dokumenta koja se javljaju u vezi sa blagajnikim poslovanjem
vezana su za isplate i uplate koje se vre u blagajni. Najea
dokumenta koja se javljaju u vezi sa naplatom novca u blagajni
su:
gotovinski ili blagajniki ek, raun za prodatu robu, poizvode ili
usluge,
priznanica za primljeni novac,
uplatnica. Dokumenta koja se javljaju pri isplati su:
raun za kupljenu robu, materijal ili uslugu,
isplatna lista zarada, putni nalog i putni raun,
potanska uplatnica.Primjer br. 5 Isplatom u gotovu nabavljeno je
bonova za gorivo za teretno vozilo u iznosu od 1.000 km (PDV je
zaraunat u iznosu od 180 km) I potanskih marki u iznosu od 200
km.
Sluba ekspedicije je istrebovala potanske marke u iznosu od 180
km.
Vozau slubenog vozila dato je bonova u vrednosti od 800 km.
Na kraju mjeseca izvren je obraun utroka potanskih marki I
bonova za gorivo I konstantovano da su utroene sve potanske marke I
voza je vratio bonova za gorivo u iznosu od 100 km.
ematski prikaz evidencije u blagajni izgleda ovako:
Primjer br. 6
Prodavnica je predala blagajni preduzea pazar: u gotovu 1.000 km
I ekova u iznsu 300 km, u pazaru je sadran PDV u iznosu od 152,5 km
po stopi od 18% I 22,2 po stopi od 8%.
Blagajna je uplatila 1.000 km na tekui raun I poslala banci
ekove na naplatu.
Po osnovu izvoda tekueg rauna vidi se da je uplaena gotovina u
iznosu od 1.000 km I da je uplaeno 300 km po osnovu naplaenih
ekova.
Tekui raun: pojam i otvaranje Sva novana sredstva preko iznosa
blagajnikog maksimuma, a prema propisima kojima je regulisan platni
promet, preduzea su duna da dre kod banke. Poslovna banka, osim to
obavlja platni promet za preduzea, istovremeno sprovodi i kontrolu
platnog prometa preko odgovarajuih dokumenata koje prima u vezi sa
uplatama i isplatama novanih sredstava konkretnih preduzea.
Tekui-raun kod Poslovne banke otvara se na osnovu pisanog zahteva.
Uz zahtjev za otvaranje tekueg-rauna korisnik prilae sledea
dokumenta:
rjeenje o upisu u sudski registar,
rjeenje o osnivanju,
karton deponovanih potpisa ovlaenih lica,
statut preduzea,
obavetenje Republikog zavoda za statistiku o razvrstavanju po
iframa delatnosti,
izvod iz poreske evidencije i
poreski broj. U okviru instrumenata platnog prometa za
gotovinska plaanja spadaju:
nalog za uplatu i
nalog za isplatu. U instrumente platnog prometa za bezgotovinska
plaanja spadaju:
nalog za prenos i
nalog za naplatu.Primjer br. 7 Blagajna je uplatila 1.000 km na
tekui raun.
U izvodu tekueg rauna evidentirana je uplata od 1.000 km.
Blagajna je podigla 500 km sa tekueg rauna.
U izvodu tekueg rauna evidentirano je podizanje novca u iznosu
od 500 km.
Za raspolaganje sredstvima sa rauna koriste se sledea sredstva
plaanja: ek;
akreditivi i
platna kartica.Primjer br. 8 Preduzee je podnelo zahtev
poslovnoj banci za otvaranje neopozivog dokumentarnog akreditiva na
iznos od 100.000,00 km. Novana sredstva bi trebalo da koristi
poslovna jedinica preduzea za plaanje svojih trokova. Za isplatu
tih trokova poslovna jedinica je duna da banci podnese na uvid
knjigovodstvenu dokumentaciju o nastalim trokovima. Po dobijanju
odobrenja za otvaranje akreditiva preduzee je sa svog tekueg
(poslovnog) rauna uplatilo 100.000,00 km. na raun predvien za
novana sredstva akreditiva.
Poslovna jedinica je banci podnela na plaanje sledea dokumenta:
fakturu za utroenu elektrinu energiju na iznos od 10.000,00 km. (u
iznosu fakture sadran je PDV po stopi od 18% u iznosu od 1.525,40
km.), fakturu za nabavku materijala na iznos od 60.000,00 km. (u
iznosu fakture sadran je PDV po stopi od 18% u iznosu od 9.152,40
km.), fakturu za transportne trokove na iznos od 20.000,00 km. (u
iznosu fakture sadran je PDV po stopi od 18% u iznosu od 3.050,80
km.). Neiskorieni iznos akreditiva banka je vratila preduzeu
uplatom na njegov tekui (poslovni) raun.
Platna kartica se koristi za bezgotovinsko plaanje i podizanje
gotovog novca kod izdavaoca kartice ili preko bankomata.
