สรปผลการดาเนนงาน
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย Chi river Watershed Restoration Project
www.wwfthai.org
2550-2554
สรปผลการดาเนนงาน
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย 2550-2554
---------------------------
คณะผจดทา รฐพล พทกษเทพสมบต, วระยทธ นยมชาต, นกสทธ สงขจนทร และพชรนทร นาดา
จดพมพโดย โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
ลขสทธ © 2011 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
การอางอง โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย (2011), สรปผลการดาเนนงาน
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย 2550-2554, ขอนแกน, ประเทศไทย
สถานทตดตอ
สานกงานสนาม
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
เลขท 404-406 หม 13 ตาบลกดเคา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน 40160
โทร. 043-381158 แฟกซ 043-381159
สานกงานใหญ
องคการกองทนสตวปาโลกสากล สานกงานประเทศไทย (WWF ประเทศไทย)
เลขท 2549/33-34, 45-47 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว
เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900
โทรศพท 02 942 7691-4 แฟกซ 02 942 7649-50
www.wwfthai.org
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 1
คานา WWF ประเทศไทย เรมตนนบปงบประมาณใน วนท 1 เดอนกรกฏาคม และไป
สนสดปงบประมาณ วนท 30 มถนายน ของทกป
จากกลางป 2553 จนถงกลางป 2554 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
ไดปฏบตงานตามภารกจในดานสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม
แบบมสวนรวมอยางยงยนในพนทเปาหมาย คอ ตาบลหนองแปน ตาบลโพนเพก ตาบลทา
ศาลาและตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
การปฏบตงานดงกลาว ประกอบไปดวย งานศกษาวจยเชงพนท/เชงนโยบาย งาน
ปฏบตการภาคสนาม งานพฒนาศกยภาพ/ขดความสามารถบคลากร งานขยายเครอขาย
ความรวมมอในระดบตาง ๆ ผลทเกดคอการทางานอยางใกลชดระหวางโครงการฟนฟลม
นาช WWF ประเทศไทยกบภาคความรวมมอจาก ภาครฐ ภาคองคกรปกครองสวนทองถน
ภาคธรกจ ภาคการศกษา ภาคเอกชนและชมชนในพนท
ความสาเรจทเกดขนมาจาก การทไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากคณะผบรหาร
WWF ประเทศไทย ทไดใหคาแนะนา คาชแนะถงแนวทางอนเปนประโยชนและสามารถ
นาไปปฏบตไดจรง
พรอมกนนยงตองขอขอบคณบคลากรของโครงการ ฯ ทกทานทมความมงมน ความ
รบผดชอบ ความสามคคและเปนกาลงหลกในการขบเคลอนกจกรรมจนประสบผลสาเรจ
ในปจจบน
และตองขอขอบคณมลนธ โคคา-โคลา ประเทศสหรฐอเมรกา มลนธ โคคา-โคลา
ประเทศไทยและกลมบรษท ไทยนาทพย จากด ทไดใหการสนบสนนงบประมาณ
ดาเนนงานทงหมด
รฐพล พทกษเทพสมบต
ผจดการโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 2
WWF ประเทศไทย
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 3
รจก WWF
เปนเวลาเกอบ 50 ป ของความมงมนทมเทในการทางานอนรกษ ปจจบน องคการ
กองทนสตวปาโลกสากล มชอภาษาองกฤษ World Wide Fund For Nature ชอยอ WWF ได
กลายเปนหนงในองคกรขนาดใหญดานอนรกษทไดรบการยอมรบ เรมตนอยางเปนทางทางการ ในป
2504 แมค นคโคลซน (Max Nicholson) ประธานองคกรพทกษธรรมชาตขององกฤษ (Britain’s Nature
Conservancy) ไดรวบรวมคนรนใหมหวกาวหนาจากหลายภาคสวน ไมวาจะเปนนกวทยาศาสตร
ผเชยวชาญในงานประชาสมพนธและคณะกรรมการชดตางๆ เพอจดตงองคกรนานาชาตดานการ
อนรกษขน ในนาม WWF (World Wildlife Fund) ประธานคนแรกของ WWF ไดแก เซอร ปเตอร สกอต
WWF มสานกงานใหญอยทเมองกลอง ประเทศสวทเซอรแลนด และไดใช “แพนดา” เปนโลโก
ขององคกรมาจนถงปจจบน
ปจบน WWF มเจาฟาชายฟลปส ดยกแหงเอดนเบอระ พระราชสวามในสมเดจพระนาง
เจาเอลซาเบธท 2 แหงสหราชอาณาจกรและเครอจกรภพองกฤษ เปนองคประธานกตตมศกด HE
Chief Emeka Anyaoku เปนประธาน WWF สากล และ Jim Leape ดารงตาแหนงผอานวยการ WWF
สากล ในสวนของ WWF ประเทศไทย คณพนธสร วนจจะกล ดารงตาแหนงผอานวยการ WWF
ประเทศไทย คนปจจบน (มถนายน 2554)
ทาไมตอง แพนดา
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 4
แรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงานสดคลาสสค ตลอดกาลอยาง โลโกแพนดา เกดขน
เมอ เจา “ช...ช” แพนดาขนขาวดาปกปยนารกเดนทางมาถงสวนสตวในกรงลอนดอน เมอป พ.ศ.
2501 ดวยความนารก นาเอนดจองเจา ช ช หมนอยนารกจากเมองจน ไดสรางความสนใจและตนเตน
ใหแกคนองกฤษเปนอยางมาก จนกลายเปนกระแส แพนดาเฟเวอร นอกจากน เจาชช ยงไดปลกกระแส
ใหผคนหนมารกธรรมชาตมากขน รวมไปถง มนยงเปนสญลกษณทแสดงถงการทลายกาแพงนาแขง
ในชวงสงครามเยนระหวางโลกเสรนยมและโลกสงคมนยม
ทสาคญเปนอยางยงกคอ โลโกของ WWF จะตองการสรางการจดจาใหกบสาธารณะชน
สญลกษณทนามาใชจะตองกาวพนกาแพงของภาษา และตองสอสารไดเขาใจงายตรงไปตรงมา
ดงนน เจาหมแพนดา ตวโต ขนยาว ลายขาวดาโดดเดนทพาดผานลาตวอวนปกปย และรอย
แตมสดาทบรเวณดวงตา นนโดดเดน ดงดด และเหมาะสมทจะใชเปนตวแทนทสอถงองคกรอนรกษ รป
วาดลายเสนอยางคราวๆ ของ เจอรราด วอทเตอรซน (Gerald Watterson) นกสงแวดลอมและศลปน
ชาวองกฤษถกใชเปนตนแบบในการพฒนาเปนโลโกของ WWF และไดถกดดแปลงและพฒนาจนกลาย
มาเปน โลโก WWF ในยคแรก โดย เซอร ปเตอร สกอต และมการปรบปรงอกหลายครงจนกลายมาเปน
อยางทเหนในปจจบน
“เราตองการสตวทมลกษณะรปรางสวยงาม เปนสตวใกลสญพนธ และตองเปนสตวทผคนตางใหความสนใจและรกมน พรอมทจะดแลปกปอง นอกจากนสตวชนดนจะตองสะดดตาในสดา ขาว เพอประหยดตนทนในการพมพ”
เซอร ปเตอร สกอต ประธานคนแรกของ WWF กลาวถงแนวคดกวางๆ ในการเลอก
สญลกษณทจะใชเปนโลโกของ WWF
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 5
WWF ประเทศไทย WWF เ ข า ม า ด า เ น น ง านด า นก า ร อน ร ก ษ
ทรพยากรธรรมชาตในประเทศไทยไดนน เกดขนจาก
พระราชปฏสนถารของสมเดจพระเจาอยหวภม
พลอดลยเดชฯ และสมเดจพระนางเจาฯ
พระบรมราชนนาถ ทสงม ตอเจาหญงจเลยนา
อดตพระราชนนาถแหงเนเธอรแลนด พรอมดวย
เจาชายเบรนฮารด (องคประธานกอตงของWWF) ครงเมอ
เสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการใน
ฐานะพระราชอาคนตกะ และเขาเฝาทลละอองธล ณ พระ
ตาหนกจตรลดารโหฐาน ในป พ.ศ. 2526 ทงสองพระราชวงศ
ทรงแสดงความเปนหวงเปนใยและมพระราชปณธานแนวแนท
จะทรงอปถมภงานดานการอนรกษ
จากนน WWF ไดเรมเขาใหการสนบสนนงานอนรกษใน
ประเทศไทยอยางตอเนอง โดยในชวงแรกใหการสนบสนนทน
แกกรมปาไมในโครงการอนรกษเสอโครงทอทยานแหงชาตเขา
ใหญ ในป พ.ศ. 2523 WWF มอบเรอเพอการสารวจสถานภาพ
เตาทะเลและเฝาระวงผรกลารงของเตาทะเลในบรเวณอทยาน
แหงชาตตะรเตา
จากนนไดมการสนบสนนเงนทนใหกบ มลนธคมครองสตว
ปาและพรรณพชแหงประเทศไทย เพอนาไปดาเนนโครงการ
อนรกษทรพยากรธรรมชาตอกหลายโครงการ
เรอยมาจนกระทง ใน เดอนมกราคม พ.ศ. 2538 WWF
จงไดกอตงสานกงานดาเนนการขนในประเทศไทย มฐานะเปน
(WWF Thailand Project Office) และไดรเรมโครงการตางๆ ท
เกอกลการอนรกษทรพยากรธรรมชาตขนอกหลายโครงการ
และในเดอนกรกฎาคม ป พ.ศ. 2542 WWF ประเทศไทย ได
ถกยกระดบเปน WWF Thailand Programme Office หรอ
องคการกองทนสตวปาโลกสากล สานกงานประเทศไทย
(WWF ประเทศไทย)
ตอมาในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2548 WWF ประเทศ
ไทยจงไดรวมตวเขากบ WWF อนโดจน (กมพชา ลาว และ
เวยดนาม) ภายใตชอ WWF Greater Mekong Programme
ดวยจดมงหมายในการขยายขอบเขตความรวมมอและการ
ทางานดานอนรกษใหกวางไกลครอบคลมสระดบภมภาค ซงจะ
ใหความสาคญตอ 4 เขต นเวศภมภาค อนประกอบดวย เขต
นเวศภมภาคเทอกเขาตะนาวศร- ถนนธงชย , ปาดบแลงในลม
นาโขงตอนลาง , ลมนาโขง และทะเลอนดามน ครอบคลม
ประเดนการอนรกษชนดพนธทอยสถานภาพเสยงตอการสญ
พนธ (Critical species) อนรกษระบบนเวศทสาคญและม
ความเปาะบาง (Critical places) การลดผลกระทบจาก
กจกรรมของมนษยทสงผลตอธรรมชาตและส งแวดลอม
(EcologicalFootprint)
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 6
WWF ประเทศไทย ไดแบงการดาเนนงานออกเปน 7 ฝาย
1. ฝายชววทยาเพอการอนรกษ
ฝายชววทยาการอนรกษดาเนนงานเพอการอนรกษสงคมสตวปาและพนธพชทถกคกคามโดยผาน
การวจยทางดานนเวศวทยา การฝกอบรมทกษะในดานการวจยและการอนรกษใหแกเจาหนาทของหนวยงาน
รฐทเกยวของ (เชน อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา) สมาชกในชมชนทอยในพนทเปาหมาย และ
โครงการวจยเพอการอนรกษชนดพนธเหลานนในภาคสนาม รวมทงการพฒนาแนวทางความรวมมอระหวาง
หนวยงานรฐ ชมชน และองคกรอนรกษในการอนรกษสงคมสตวและพชอยางมสวนรวม
2. ฝายทรพยากรนาจด
ฝายทรพยากรนา ใหความสาคญกบการทางานในภมภาคลมแมนาโขงตอนลาง นนกคอ พนทสวน
ใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และพนทบางสวนของภาคเหนอของประเทศไทย โดยมเปาหมายหลกใน
การดาเนนงาน คอ ภายในป พ.ศ. 2563 พนทลมนาโขงตอนลางยงคงความอดมสมบรณ เปนแหลงนาทม
คณภาพ เปนแหลงผลตอาหารทอดมสมบรณ เปนแหลงทอยอาศยของสรรพชวต ตอบสนองความตองการใน
การดารงชพไดเหมาะสม รวมทงไดรบการบรหารจดการ อนรกษ ฟนฟ และใชประโยชนอยางยงยนบน
พนฐานของการมสวนรวมของทกภาคสวน โดยมงเนนการจดการทรพยากรนาจดอยางยงยน ใหความสาคญ
กบการทางานอยางมสวนรวมของทกภาคสวน ในการบรหารจดการทรพยากรนาจด
3. ฝายสงแวดลอมศกษา
WWF ประเทศไทย ไดสงสมประสบการณจากการทางานในดานสงแวดลอมศกษาทงในระดบ
โรงเรยนสการมสวนรวมในผลกดนสงแวดลอมศกษาระดบนโยบายการศกษาของชาต เพราะ มงหวงทจะเปน
สวนหนงในการพฒนาการจดการศกษา, สนบสนนและสงเสรมกระบวนการพฒนาการจดการเรยนรดาน
สงแวดลอมศกษาเพอการอนรกษทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ ใหประเทศไทย ไดคงความ
หลากหลายของทรพยากรธรรมชาตทสามารถเออประโยชนทงตอการพฒนาและการอนรกษไดอยางสมดลใน
การทจะนาไปสหลกการบรหารจดการและการพฒนาอยางยงยน (Sustainable Development )
การรเรมและดาเนนการศนยศกษาธรรมชาตบางป ศนยศกษาธรรมชาตและระบบนเวศ
เกษตร และอทยานสงแวดลอมนานาชาตสรนธร ใหเปนศนยการเรยนรสงแวดลอมศกษาของ
สถานศกษา ทไดเชอมโยงเนอหาจากเมองใหญ ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม บรณาการเขากบ
มาตรฐานการเรยนรของกลมสาระตางๆ ในชนเรยน โดยอาศยสภาพธรรมชาตเปนตวกระตนใหผเรยนเกด
ความสนใจ และนาไปสการเรยนรธรรมชาตอยางเปนระบบและมความสข เกดเปนความตระหนกทจะรวมมอ
กนอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหคงไวอยางยงยน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 7
4. ฝายปาไมและถนทอยอาศยสตวปา
“ในทก ๆ หนงนาท ทวโลกมการสญเสยพนทปาถง 156 ไร หรอ 2.6 ไร ตอวนาท” สาหรบประเทศ
ไทย ในป พ.ศ. 2543 เรามพนทปาไม คดเปน 33.09 เปอรเซนตของพนทประเทศ หรอประมาณ 106,319,240
ไร ทวาตวเลขดงกลาวไดรวมถงปาไมทกประเภท ตงแตปาไมดงเดม จนถงปาตามหวไรปลายนา ปาบงปาทาม
สวนปา สวนยคาลปตส และปาทไดรบการฟนฟ เราจะรสกอยางไร ถามการยนยนวา พนทปาตนนาลาธาร
ของประเทศ เหลอเพยงแค 56,443,200 ไร หรอคดเปน 17.16 เปอรเซนตของพนทประเทศ ขณะทพนทปา
เหลาน คอ ปาตนนาลาธารทแทจรง ทหลอเลยงผคนกวา 63 ลานคนในประเทศไทย
ปจจบนปาตนนาลาธารเหลาน ไดรบการปกปองภายใตพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504
โดยมการจดการในรปของพนทอทยานแหงชาต ( National Park) และพระราชบญญตสงวนและคมครองสตว
ปา พ.ศ. 2535 ทมการจดการพนทในรปของเขตรกษาพนธสตวปา ( Wildlife Sanctuary) กลาวไดวา พนท
ดงกลาว คอ พนทอนรกษ ( Protected Area) สองประเภททมความสาคญสงสด ในระบบพนทอนรกษ
(Protected Area System) ของประเทศไทย แมจะมกฎหมายถงสองฉบบคมครองพนทอนรกษทสาคญของ
ประเทศ แตกปฏเสธ ไมไดวา การทาลาย การคกคามตางๆ นานา ทสงผลใหพนทปาลดลง ยงคงดาเนนไป
อยางตอเนอง นนหมายถง หลกประกนตอชวตความเปนอยของคนไทย กาลงถกบนทอนลงทกขณะ
5. ฝายจดการทรพยากรปาไม
เปนหนวยหนงทมจดมงหมาย ในการทางานเพอสงเสรม สนบสนน และขบเคลอน ใหเกดนโยบาย
ระดบชาตทสงผลตอการคมครองพนทอนรกษ รวมถงการสงเสรมใหเกดการอนรกษ และการจดการทยงยน
ตอทรพยากรปาไมของประเทศ
เรามเจตนารมณแนวแนในการทางานรวมกบผมสวนไดเสย (Stakeholders) และพนธมตร
(Partners) ในการเสรมสรางความเขมแขง การปรบปรงการวางแผน และการจดการสาหรบพนทอนรกษทาง
บก (Terrestrial Protected Area) ตลอดจนการสงเสรมใหมการใชประโยชนทรพยากรปาไม ในทศทางท
ยงยน โดยพยายามเสาะหา บรณาการแนวทางตางๆในการอนรกษ เพอลดการสญเสย จากการทาลาย
ทรพยากรปาไม โดยมการฟนฟระบบนเวศปาไม สภาพทางเศรษฐกจ ตลอดจนบทบาทหนาททางสงคมของ
ทกผคน ทจะเออตอการอนรกษทยงยน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 8
6. ฝายพลงงานและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ
ประเทศไทยมแหลงพลงงานหมนเวยนมากมายทสามารถนามาใชประโยชนได โดยเฉพาะชวมวล
เชอเพลงชวภาพและแสงอาทตย อยางไรกตาม ประเทศไทยกไมไดนาทรพยากรเหลานมาใชใหเกดประโยชน
สงสดตามศกยภาพ โดยแผนการดานไฟฟาในปจจบนกลบมงเนนดานเชอเพลงแบบดงเดมหรอเชอเพลงเชง
พานชย (Conventional Fuel) ในการผลตไฟฟา ซงสวนใหญเปนกาซธรรมชาตและถานหน โดยสาหรบถาน
หนนน มแนวโนมวาจะเปนเชอเพลงทนามาผลตกระแสไฟฟาในสดสวนทมากขนเนองจากมราคาถกกวา
การใชถานหนอนเปนเชอเพลงสกปรกจะทาใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตอยาง
ตอเนอง ความทรดโทรมของสขภาพของสาธารณชน ความสญเสยดานผลผลตการเกษตรของชมชนรายรอบ
รวมทงมลพษตอสงแวดลอม ไดแก นา อากาศ เสยง และอนๆ นอกเหนอจากนน ถานหนยงเปนสาเหตหลก
ของการทาใหเกดกาซคารบอนไดออกไซด( CO 2 ) เพมขนในบรรยากาศ ซงกาซดงกลาวเปนสาเหตหลกของ
การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ( Climate Change ) หรอสภาวะโลกรอน (GlobalWarming) ดวย
เหตน จงมความจาเปนเรงดวนทจะตองปรบเปลยนแหลงผลตไฟฟาจากถานหนเปนแหลงทสะอาดกวา ซง
ประเทศไทยเองกมศกยภาพสง อยางไรกตามความจาเปนดงกลาวตองไดรบการสนบสนนจากชมชนตางๆ
โดยเฉพาะชมชนทไดรบผลกระทบจากการใชถานหนแลวและชมชนทกาลงจะไดรบผลกระทบจากการใชถาน
หน นอกจากนยงตองไดรบการสนบสนนจากชมชนทมศกยภาพดานแหลงพลงงานหมนเวยน ซงสามารถ
นามาใชและกอใหเกดประโยชนตอชมชนทองถนได
7. ฝายทรพยากรทางทะเลและชายฝง
ประเทศไทยเปนประเทศทตงอยในบรเวณคาบสมทร มพนทแนวชายฝงทะเลยาวทงสนประมาณ
2,960 กโลเมตร อยทางฝงอนดามน 750 กโลเมตร ฝงอาวไทย 1,670 กโลเมตร และตามเกาะตาง ๆ 520
กโลเมตร พนทบรเวณชายฝงเหลานประกอบ ไปดวยทรพยากรธรรมชาตประเภทตางๆ ทงปาชายหาด ปาชาย
เลน หญาทะเล และแนวปะการง ซงมคณคาทงทางดานนเวศวทยาและทางดานเศรษฐกจทงในระดบทองถน
จนถงระดบชาต
ฝายทรพยากรทางทะเลชายฝง WWF ประเทศไทย เปนหนงในหนวยงานททางานดานอนรกษ
ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย โดยการบรณาแนวทางทหลากหลายเพอบรรลถงเปาหมาย
คอการพฒนาทยงยน ตลอดเวลาทผานมามการดาเนนงานในดานตางๆดงน การดาเนนงานดานการสราง
จตสานกดานการอนรกษทรพยากร การพฒนาศกยภาพในการบรหารจดการทรพยากรสาหรบเจาหนาท
อทยานแหงชาตทางทะเล งานฟนฟทรพยากรทางทะเล งานฟนฟวถชวตของชมชนชายฝง การสนบสนนดาน
ขอมลทางเทคนคสาหรบทองถน ผประกอบการทองเทยว องคกรพนธมตร องคกรปกครองสวนทองถน และ
การรวมขบเคลอนเชงนโยบาย ตลอดจนขอกฎหมาย ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 9
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
ความเปนมา โครงการฟนฟภมทศนปาไมและคณภาพชวตชมชนลมนาช ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอ โครงการฟนฟลมนาช ดาเนนงานโดย ฝายจดการทรพยากรนาจด WWF ประเทศไทย ภายใตความรวมมอกบหนวยงานภาครฐระดบพนท โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากมลนธ โคคา-โคลา ประเทศ
สหรฐอเมรกา และ มลนธ โคคา-โคลา ประเทศไทย มระยะเวลาดาเนนงานตงแตป พ.ศ. 2550-2554
WWF ประเทศไทย ไดเลอกพนทบางสวนของลมนาชเพอเปนพนทสาหรบดาเนนกจกรรม เนองจากลมนาช
เปนลมนาหลกของภาคตะวนออกเฉยงเหนอในประเทศไทย และยงเปนลมนายอยของลมแมนาโขงในระดบ
สากล ทหลอเลยงชวตผคนเปนจานวนมาก นอกจากนในทางเศรษฐกจและสงคม พบวาผคนในทองถนในลม
นาชยงมรายไดในระดบทไมสงมากนก รวมถงยงมผคนอกจานวนมากทตองดารงชวตดวยการพงพง
ทรพยากรธรรมชาตโดยตรง เพราะฉะนนการฟนฟระบบนเวศปาไมและคณภาพชวตชมชนในระดบพนทจง ม
ความจาเปนอยางยง เพอใหเกดการจดการและการใชทรพยากรธรรมชาตในทศทางทยงยน
จดมงหมายของโครงการ เพอผสมผสานการพฒนาความเปนอยทองถนใหเหมาะสม
กบการฟนฟระบบนเวศลมนาและการรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพใน
ลมนาชใหเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน
วตถประสงคโครงการ
1) เพมประสทธภาพการมสวนรวมของชมชน
2) สาธตการใชประโยชนทดนและการฟนฟพนทเกษตรกรรม
3) สนบสนนคณะทางานระดบจงหวดในการประสานความรวมมอดานการจดการทรพยากรธรรมชาต
อยางยงยน
4) สงเสรมการจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถน
5) สง เ ส รม ใ หเ กด ก า ร อ นรก ษทรพยากรธรรมชาตเชงนโยบาย ระดบชมชนระดบจงหวด และ
ระดบภมภาค
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 10
พนทดาเนนงาน
ตาบลหนองแปน, ตาบลคาแคน, ตาบลโพนเพก, และตาบลทาศาลา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
ผลทคาดวาจะไดรบในแตละระดบ
ผลทคาดวาจะไดระบในระดบชมชน
1) เครอขายพนธมตรและการมสวนรวมของทกภาคสวนในการดาเนนการดานการจดการ
ทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน
2) ชมชนไดรบทกษะและมความเชยวชาญในการจดการทรพยากรโดยการมสวนรวม
3) วางรากฐานขอมลทางวชาการดานเศรษฐกจ-สงคม และขอมลทางชว-กายภาพในพนทเปาหมาย
4) จดตงองคกรบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถนโดยมรปแบบและกระบวนการการ
ดาเนนงานทไดรบการสนบสนนจากคณะกรรมการทรพยากรธรรมชาต จงหวด
5) แผนการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถน
6) จดตงระบบตดตามและประเมนผลโดยชมชนทองถน ภายใตความรวมมอระหวางสถาบนการศกษา
หนวยงานภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และหนวยงานตางๆทเกยวของ
ผลทคาดวาจะไดรบในระดบจงหวด
1) การสนบสนนจากทกภาคสวนตอการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถนลมนาช
2) คณะกรรมการ/คณะทางานจดการทรพยากรธรรมชาต จงหวดขอนแกน เพอสงเสรมและสนบสนน
กจกรรมของชมชนทองถนในการจดการ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงการพฒนา
คณภาพชมชน
ผลทคาดวาจะไดรบในระดบนโยบาย
1) เกดการเปลยนนโยบายระดบชาตเพอสงเสรมการฟนฟและเพมพนทปาไมโดยการมสวนรวม
2) เกดนโยบายทสนบสนนและสงเสรมกจกรรมการฟนฟระบบนเวศปาไมและคณภาพชวตทมการรเรม
และดาเนนการโดยชมชนทองถน
3) เพมระดบการเรยนรของสาธารณะและการใหความสนบสนนทางดานกฏหมายและนโยบาย เพอง
สงเสรมการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนโดย การมสวนรวมของชมชน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 11
การทางานแบบมสวนรวมโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย
การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตแบบมสวนรวม ตองคานงถง “คนในพนท” ซงเปนทงผ
อนรกษและใชประโยชนจากทรพยากรโดยทางตรงทสมพนธกบวถชวตและวฒนธรรมในชมชน และ “กลไก”
การสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ
โครงการอนรกษฟนฟลมนาช ทดาเนนงานโดยฝายทรพยากรนาจด องคการกองทนสตวปาโลก
สากล สานกงานประเทศไทย หรอ WWF ประเทศไทย ดาเนนงานในพนทลมนาช สวนท 3 บรเวณอาเภอ
มญจาคร จงหวดขอนแกน มเปาหมายเพอผสมผสานการพฒนาความเปนอยทองถนใหเหมาะสมกบการฟนฟระบบนเวศลมนาและการรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพในลมนาชเพอใหเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน
มหลกการดาเนนกจกรรมใหบรรลสเปาหมาย ดวยการใชกลไกการมสวนรวมทหลากหลายในการ
ขบเคลอนงาน ประกอบไปดวยผแทนจากชมชน ภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน สถาบนการศกษา
ภาคเอกชน ภาคธรกจ ผทรงคณวฒและสอมวลชน ภายใต “คณะทางานกากบโครงการในระดบจงหวด”
“คณะทางานกากบโครงการในระดบอาเภอ” “คณะทางานขบเคลอนแผนชมชนในระดบตาบล” และ
“คณะกรรมการพนทอนรกษของชมชน” เขามารวมกนกาหนดแนวทาง วางแผนการดาเนนงาน ตดตาม
ประเมนผล เสนอแนะอนเปนประโยชนตอการทางานโครงการ ประกอบกบการทางานดานการพฒนาคณภาพ
ชวตของชมชนอกดานหนง
ซงผลจากการกลไกการมสวนรวมจากหนวยงานทเกยวของ ไดเขาไปสนบสนนใหเกดรปธรรมดาน
การบรหารจดการในพนทหลากหลายรปแบบ การนาเสนอบทเรยน/ขอคนพบจากพนทตอผมสวนกาหนด
นโยบาย สงเหลานไดเกดผล
ทสาคญ คอ เกดรปแบบการอนรกษและใชประโยชนจากสงแวดลอมอยางยงยนภายใตปรมาณ
ทรพยากรทจากดไดอยางสมดล
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 12
“เราไดนาขอมลจากงานวจยไทบาน
ไปนาเสนอตอชมชนและ อบต.
ใหทราบถงความเปลยนแปลงของทรพยากร
ตงแตอดตถงปจจบนและแนวโนนในอนาคต
เพอใชเปนขอมลวางแผนการจดการ
ทรพยากรธรรมชาตในทองถนแบบมสวนรวม”
งานวจยไทบาน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 13
งานวจยไทบาน งานวจยไทบาน ลมนาช เกดขนจากการเปลยนแปลงและรปแบบการใชประโยชนจาก
ทรพยากรธรรมชาตในลมนาช ในทศทางทนาเปนหวง ทงดานเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม โดยเฉพาะ
บรเวณพนทอาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มรปแบบการใชประโยชนทดนไมเหมาะสมกบสภาพพนท อก
ทงยงเปนพนทสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจตามนโยบายของจงหวดขอนแกน ทาใหเกดอตราการ
เปลยนแปลงพนทปาไมเปนพนทปลกออย มนสาปะหลง ยคาลปตส เพมขนอยางรวดเรว สงผลกระทบตอ
ความหลากหลายทางชวภาพในพนท
ดงนนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย จงไดเรมตนกจกรรมสารวจและประเมน
ทรพยากรธรรมชาตของหมบานเปาหมาย จานวน 20 หมบาน โดยใชกระบวนการ “งานวจยไทบาน” โดยม
วตถประสงคเพอศกษาองคความรดานความหลากหลายทางชวภาพของทรพยากรธรรมชาตในทองถน
รปแบบการใชประโยชน ภมปญญาพนบานและความเปลยนแปลงของวถชวต เศรษฐกจสงคม วฒนธรรม
และตองการนาผลการศกษาไปใชประโยชนในงานอนรกษทรพยากรของชมชน
มขนตอนทสาคญ คอ
1) การคดเลอกนกวจย จดประชมตามหมบานเปาหมายของโครงการจานวน 20 หมบาน เพอ
คดเลอกนกวจยไทบานหมบานละ 6 คน ทงหมด 120 คน
2) ประชมเชงปฏบตการ เพอเรยนรวธการและเปาหมายของงานวจยไทบาน
3) ลงพนทสารวจภาคสนาม เพอจดทาแผนท บนทกภาพและเกบตวอยางชนดพนธทสาคญ
4) สมภาษณขอมลเพมเตม โดยเลอกสมภาษณผทมความรเฉพาะดาน ทอยในหมบานเปาหมาย
5) การสงเกตการณแบบมสวนรวม 6) การจดทาและตรวจสอบขอมล จะรวมประชมกนเพอสรปผล ตรวจสอบและแลกเปลยนชด
ความรประสบการณของแตละกลม โดยมการจดทารายงานความกาวหนา 3 ครง คอ รายงาน
ความกาวหนาฉบบแรก ฉบบกลางและรางฉบบสมบรณ
7) การจดพมพเปนหนงสอ เมอไดขอมลครบถวนทกประเดน จะนาขอมลจากรายงานฉบบสมบรณ
มาสรปคดเลอกสาระหวขอทสาคญเพอจดพมพเผยแพร
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 14
งานวจยไทบาน..แมนาช สายนา สายชวต ดาเนนการ ในพนท 20 หมบาน 4 ตาบล ไดแก ตาบลคาแคน ตาบลโพนเพก ตาบลทาศาลา และ
ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน โดยไดประยกตวธการวจยทเหมาะสม แตคงไวซงพนฐาน
งานวจยไทบาน คอชาวบานเปนนกวจย ใหความสาคญกบภาคสนามเปนหลก ผลการศกษาพบวา
ดานความหลากหลายทางชวภาพ พบวา แมนาช มความยาวประมาณ 765 กโลเมตร เปนแมนา
ทยาวทสดในประเทศไทย พนทลมนารวมทงสน 49,477 ตารางกโลเมตร หรอ 30,923,125 ไร มตนกาเนดจาก
แนวเทอกเขาเพชรบรณบรเวณบานยางโหลน ตาบลยางแดด อาเภอเกษตรสมบรณ จงหวดชยภม ไหลลงมา
บรรจบกบแมนามลบรเวณรอยตอระหวางอาเภอเมอง อาเภอเของใน และอาเภอวารนชาราบ จงหวด
อบลราชธาน
นกวจยไทบาน พบวา ระบบนเวศยอยในพนทลมนาช ทงบนบกและในนา 18 ระบบ สารวจพบพนธ
ปลา จานวน 88 ชนด แบงเปนปลาธรรมชาต 80 ชนด ปลาตางถน 8 ชนด ในจานวนนมปลาหายาก จานวน 9
ชนด และใกลสญพนธ จากลานาช อก 8 ชนด นอกจากนยงสารวจพบพนธไม 233 ชนด สารวจพบสตวปา
จานวน 146 ชนด แบงเปน 5 ประเภท คอ นก 56 ชนดสตวเลยงลกดวยนม 15 ชนด สตวเลอยคลาน 17 ชนด
แมลง 57 ชนด และสตวครงบกครงนา 14 ชนด
การศกษาดานภมปญญาการใชประโยชนจากทรพยากร ยงพบวา สามารถแบงไดเปน 2 กลม
คอ กลมชมชนทอยตดกบพนทปาไมจะใชประโยชน จากปาชมชนในการดารงชพเกบหาของปา เกบพชผก
เกบยาสมนไพร และกลมชมชนทอยรมฝงแมนาชจะใชประโยชนจากแมนาชทงอปโภคและบรโภค รวมทงยด
อาชพการหาปลาโดยใชเครองมอหาปลาทเหมาะสมกบ ดานวฒนธรรม ประเพณ พบวา ชาวบานยงคง
ยดตามขนบธรรมเนยมประเพณ ฮตสบสอง คองสบส ทปฏบตสบตอกนมาอยางยาวนาน เชน บญบงไฟ บญ
ขาวจ บญกฐน บญเขาพรรษา ออกพรรษา รวมทงความเชอเรองของการเลยงผปตา เลยงผตามสถานท
ศกดสทธ
ดานสงคม เศรษฐกจ พบวา ปจจบนสภาพสงคมเศรษฐกจบรเวณน มสมาชกเฉลย 4 คนตอ
ครวเรอน รายไดเฉลย 80,000-100,000 บาทตอครวเรอนตอป มอาชพหลก คอ ทาการเกษตร เลยงสตว ปลก
ผก รบจางรายวน บางครอบครวมสมาชกไปทางานตางประเทศ ทสาคญคอยงมรายไดจากการเกบหาของปา
จบสตวนา ฯลฯ
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 15
งานวจยไทบานเพอการจดการทรพยากร การทางานของโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดใหความสาคญเรอง
การ มสวนรวมบนฐานขอมลทรอบดานและเพยงพอตอกระบวนการตดสนใจดาเนนกจกรรม
เมอกระบวนการเกบขอมลงานวจยไทบานเสรจสมบรณ มฐานขอมลดานชนดพนธปลา สตวนา
พนธไม สตวปา แมลง ฐานขอมลดานภมศาสตร(GIS) ตวอยางชนดพนธทสาคญและขอมลดานเศรษฐกจ
สงคมและประเพณ ครบทกดาน
นกวจยไทบาน จงไดนาขอมลไปนาเสนอตอชมชนและหนวยงานทเกยวของใหทราบถงปรมาณ
ความเปลยนแปลงของทรพยากรตงแตอดตถงปจจบน และแนวโนนในอนาคต เพอใชเปนขอมลวางแผนการ
จดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนแบบมสวนรวม
มเปาหมายรวมกน คอ เพมศกยภาพของชมชนในการดาเนนงานดานการอนรกษและฟนฟ
ทรพยากรในพนทเปาหมาย สรางฐานขอมลความหลากหลายของทรพยากรสนบสนนกลไกการทางานของ
คณะกรรมการสงแวดลอมในระดบชมชน ระดบตาบล ระดบอาเภอ ระดบจงหวด และระดบลมนาเพอใช
สาหรบการวางแผนใหเกดความยงยนตอไป และเกดรปธรรมในระดบชมชนและทองถนในการรอนรกษและ
ฟนฟทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน
โดยสามารถเกดรปธรรมในพนท คอ การจดการปาชมชน จานวน 9 แหง การจดการเขตอนรกษพนธ
ปลา จานวน 7 แหง การจดตงศนยเรยนรและเสนทางศกษาธรรมชาต จานวน 1 แหง สรางความรวมมอกบ
องคกรปกครองสวนทองถนในการอนรกษ จานวน 4 แหง และสรางหลกสตรการเรยนรรวมกบโรงเรยนในพนท
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 16
“พอมโครงการฯ เขามาสนบสนนการจดการปาชมชน
ทาใหปาเรมฟนคน ของปาเยอะขน สตวปาเพมขน
ถาปาไมสมบรณดคนไมทาลาย
ปาอยได สตวปากอาศยอยได คนกไดประโยชน
สามารถอยรวมกนอยางมความสขทงคน ทงสตว ทงปา”
นายนคร สงเอ ประธานปาชมชนบานกดขอนแกน
ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
การจดการปาชมชน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 17
หลกการและกระบวนการจดการปาชมชน
การฟนฟระบบนเวศทองถนและคณภาพชวตชมชนลมนาชของโครงการฟนฟลมนาช WWF
ประเทศไทยภายใตกจกรรมการจดการปาชมชน มเปาหมายเพอการอนรกษผนปาทหลงเหลออย รวมทงการ
ฟนฟความสมบรณหรอความหลากหลายทางชวภาพในพนทปา มกรอบแนวคดหลกในดานการฟนฟภมทศน
ปาไมควบคไปกบการพฒนาคณภาพชวตของคนในทองถน (Forest Landscape Restoration and
Livelihood Development) โดยใชหลกการการมสวนรวมของชมชน ผสมผสานวชาการกบองคความรทองถน
ตลอดจนประสานและเชอมโยงความรวมมอภาคตางๆ ในพนทลมนา เปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสยในพนท
มารวม วางแผนการจดการการใชประโยชนพนท และปฏบตการรวมกนเพอสรางความสมดลและประโยชนทง
ทางดานระบบนเวศ สงคม และเศรษฐกจ
การจดการปาชมชนใชยทธศาสตรหลกในการอนรกษและฟนฟพนทปา หยอมปา ทเหลออยในภม
ทศน โดยเนนการเชอมโยงเขาดวยกนเพอใหสงมชวตตาง ๆ ไดเคลอนยายและกระจายพนธไปได โดยอาศย
ทางเชอมตอระหวางผนปาตางๆ ทงผนเลก ผนใหญ หยอมปาธรรมชาต ปาหวไรปลายนา ปาชมชน เชอมตอ
ปารมนาจากตนนาถงปลายนาอนเปนกลไกเสรมสรางความหลากหลายทางชวภาพและสรางความมนคงทาง
อาหารใหกบชมชนทองถนในพนท
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยไดดาเนนการสงเสรมและสนบสนนกจกรรมการจดการ
ปาชมชนในหมบานเปาหมาย การจดประชมเวทชาวบานเพอทาความเขาใจและเตรยมความพรอมในการ
จดการปาชมชน การจดตงคณะกรรมการปาชมชน กาหนดกฎระเบยบขอตกลงรวมกน จดทาแผนการจดการ
ปาชมชนการสารวจพนทปาชมชนและแนวเขต การสารวจทรพยากรปาชมชน การตดตงปายปาชมชน ปาย
กฎระเบยบ ปายแนวเขต การลาดตระเวน การทาแนวกนไฟและปองกนไฟปา กจกรรมเพาะชากลาไม
กจกรรมปลกปา เปนตน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 18
พนทดาเนนการจดการปาชมชน
ปจจบนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนกจกรรมการจดการปาชมชนรวมกบ
คณะกรรมการปาชมชนแตละหมบาน ภายใตความรวมมอกบหนวยงานทเกยวของ ในพนทเปาหมาย
9 หมบาน จานวน 9 ปาชมชน คดเปนพนททงหมด 2,794 ไร โดยคดเฉลยพนทปา 310 ไรตอหมบานหรอ
1.74 ไรตอครวเรอน สภาพพนทปาในพนทสวนใหญมลกษณะเปนสงคมพชปาเตงรงทยงคงมความอดม
สมบรณ บางสวนเปนปาทกาลงฟนตวหรอปารนสอง ซงมความสาคญตอชมชนในดานการเปนแหลงใชสอย
ไมฟน เกบหาของปา และเลยงสตว โดยเปนแหลงเกบหาพชผกปากวา 49 ชนด เหด 47 ชนด สตวและแมลง
22 ชนด พชผกปาและสตวปาบางชนดสามารถสรางรายไดเสรมใหกบชมชนไดเปนอยางด บางหมบานม
รายไดจากการเกบหาของปามมลคาเฉลยกวา 700,000 บาทตอป
ปาชมชนทเกดขนจากการสนบสนนของโครงการ ปาชมชนภวด บานคานอย ตาบลคาแคน พนท 650 ไร ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาโคกหลวง
เปนทตงของวดปาปญญนมตร (ภวด) มประเพณบญยอดนาซงจดขนเพอระลกถงความสาคญของ
ปาภวดอนเปนแหลงตนนาลาธาร
ปาชมชนโคกหนฮาว บานหนองขามพฒนา ตาบลคาแคน พนท 310 ไร แบงพนทออกเปน 2 สวนคอ
ปาโคกหนฮาว พนท 247 ไร และปาโคกหนองหญาขาว พนท 63 ไร
ปาชมชนบานกดขอนแกน ตาบลคาแคน พนท 125 ไร เปนทตงของวดปาธรรมาราม พนทสวนหนง
ไดรบการเวนคนจากชมชนทบกรกทาการเกษตรกลบคนมาและดาเนนการฟนฟจานวน 30 ไร
ปาชมชนบานหวยฮวก ตาบลโพนเพก พนท 615 ไร แบงพนทออกเปน 4 สวน คอ ปาโคกปาชา 150
ไร ปาโคกดอนกลาง 450 ไร ปาโคกสะแบง 10 ไร ปาโคกเตาถาน 5 ไร
ปาชมชนโคกหลบกง บานโพนเพก ตาบลโพนเพก พนท 480 ไร
ปาชมชนโคกหลวง บานไสไก ตาบลทาศาลา พนท 210 ไร ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาโคก
หลวง เปนพนททชมชนรวมกนตอสและยดคนจากนายทนทเขามาบกรกเพอทาการเกษตร
ปาชมชนภลอมขาว บานโนนคณ ตาบลทาศาลา พนท 104 ไร แบงพนทออกเปน 2 สวนคอ ภลอม
ขาว พนท 70 ไร และภเลก พนท 34 ไร
ปาชมชนโคกบกยาง บานหนเหบ ตาบลพระยน พนท 100 ไร มแนวเขตตดตอกบปาชมชนภวด บาน
คานอย
ปาชมชนบานโนนตน (วดปาสงฆวราราม) พนท 100 ไร เปนพนสาธารณะประโยชนของชมชน
ภายหลงทมการจดตงวดปาสงผลใหพนทปาทเคยเสอมโทรมเรมกลบคนสความอมสมบรณอกครง
หนง
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 19
การศกษาชพลกษณแมไม
การศกษาชพลกษณแมไม เปนการศกษาขอมลการตอบสนองของตนไมตอ
สภาพแวดลอม ไดแก อณหภม ความชน สภาพภมประเทศ ฯลฯ ในชวงระยะเวลารอบป ซงปจจย
สภาพแวดลอมดงกลาวมผลตอการเจรญเตบโตและการสบพนธของตนไม การฟนฟปาทมงเนนการฟนฟ
ความหลากหลายทางชวภาพใหกลบคนใกลเคยงกบปาดงเดม จาเปนตองมการเกบรวบรวมขอมลพนฐานท
สาคญเกยวกบชนดพนธไมดงเดมทปรากฎพบในพนทซงเปนขอมลเบองตนทจะนาไปใชในการพจารณา
วางแผนเพอคดเลอกพนธไมทเหมาะสมตอการปลกฟนฟในพนท
การศกษาชพลกษณแมไมจะทาใหสามารถกาหนดชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดไมเพอนาไป
ผลตกลาไมในเรอนเพาะชา นอกจากนยงสามารถบอกไดวาชนดพนธไมใดทมความสาคญตอการฟนฟและ
อนรกษตอไป
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนการสารวจและศกษาชพลกษณแมไมชนดทมความ
โดดเดนและมความสาคญในพนท เชน ชนดไมทองถน ทนแลง ทนไฟ โตเรว ตดผลดงดดสตวปา เปนตน
โดยคดเลอกแมไมทมความสมบรณ ลาตนสงใหญ สวยงาม วดขนาดลาตน ความสง ตดหมายเลขตน บนทก
พกดและกรายละเอยดขอมลของตนไม ครอบคลมพนท 4 ตาบลเปาหมาย จานวนแมไม 16 วงศ 27 ชนด คด
เปนจานวนแมไม 233 ตน ไดแก มะคาแต มะคาโมง ยางนา ประดปา สะเดา หวา มะขามปอม มะกอกเกลอน
ขอมลจากการศกษาชพลกษณนบวามประโยชนเปนอยางยง และไดถกนาไปใชในกระบวนการ
พดคยแลกเปลยน และวางแผนการผลตกลาไมเพอการฟนฟในพนทตอไป
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 20
รอนเพาะชาชมชน
เรอนเพาะชาชมชน เปนกจกรรมหนงทอยภายใตแผนงานการจดการปาชมชนทสนบสนน
โดยโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย โดยใชขอมลทไดจากการศกษาชพลกษณแมไมในพนทมาใชใน
การวางแผนการดาเนนงาน
สาหรบกระบวนการดาเนนงานนน โครงการฯ ไดจดประชมเพอเตรยมความพรอมและทาความ
เขาใจในการจดทาเรอนเพาะชาชมชนรวมกบคณะกรรมการเรอนเพาะชาหมบาน การลงสารวจพนทเพอเกบ
ขอมลความพรอมของสถานท การสนบสนนจดตงกองทนเรอนเพาะชาและการอบรมผลตกลาไม การผลต
กลาไมจะแบงออกเปน 2 รปแบบ คอ
1) การผลตกลาไมในเรอนเพาะชา มการจดทมงานในการผลตกลาไม ตงแตการเกบเมลด การ
เตรยมเมลด การกรอกถง การยายกลา การดแลรกษา และการขนยายไปยงพนทปลก
2) การผลตกลาไมโดยสมาชกครวเรอนในชมชนทเขารวมเปนสมาชก โดยเรอนเพาะชาจะ
สนบสนนถงดาใหกบสมาชกรบไปเพาะกลาไมบรเวณบานของตนเอง โดยระบชนดและจานวนกลาไมท
ตองการเพาะ มคณะทางานเรอนเพาะชาทาหนาทควบคมดแลการผลตกลาไมของสมาชกในแตละครวเรอน
กลาไมทชมชนผลตขน โครงการฯ จะดาเนนการรบซอผานกลมมญจาเขยวขจฯ ในราคาและ
มาตรฐานกลาไมทผานการตกลงรวมกนหรอขายใหกบบคคลภายนอก รายไดจากการขายกลาไมถกนาไปใช
ในการบรหารจดการเรอนเพาะชาในปตอ ๆ ไป ตลอดจนกจกรรมอน ๆ ในชมชน
กจกรรมเรอนเพาะชาชมชน ดาเนนการตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2551 จนถงปจจบน ครอบคลม
พนท 16 หมบาน 159 ครวเรอน สามารถผลตกลาไมทองถน ไมผล จานวน 74 ชนด คดเปนจานวนกลาไม
155,000 ตน กลาไมดงกลาวถกนาไปปลกฟนฟบรเวณพนทปาชมชน พนทสาธารณะ วด โรงเรยน ตลอดจน
แจกจายใหกบคนในชมชน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 21
การลาดตระเวนและปองกนไฟปา ในชวงหนาแลงของทกๆป ระหวางเดอนมกราคมถงเดอนพฤษภาคมเปนชวงเวลาทผนปามความแหงแลง ตนไมตางพากนผลดทงใบ อนเปนชวงทมไฟปาเกดขนเปนประจาทกป ซงสวนใหญเกดการ
กระทาของมนษยเพอการใชประโยชนดานตาง ๆ เชน การไลสตว การเกบหาของปา หรอการเลยงสตว เปน
ตน ไฟปาทเกดขนแตละครงโดยสวนใหญมกสงผลกระทบดานลบมากกวาดานด โดยทาใหลกไม กลาไม
ขนาดเลกตาย ไมใหญหยดชะงกการเจรญเตบโต พชพนธสตวปาชนดตาง ๆ อนเปนแหลงอาหารของคนใน
ชมชนถกทาลาย สงผลกระทบตอความมนคงทางอาหารตามไปดวย นอกจากนยงสงผลกระทบตอ
กระบวนการฟนตวตามธรรมชาตของปา
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดสนบสนนงบประมาณใหกบชมชนเพอดาเนนกจกรรม
การปองกนไฟปา อาทเชน การอบรมการจดการและปองกนไฟปา การจดทาแผนการจดไฟปา การ
ลาดตระเวนเฝาระวงไฟปา การทาแนวกนไฟ การจดเตรยมอปกรณดบไฟปา ลดการเผาเศษวชพชในไรนา
การเปดเสยงตามสายรณรงคปองกนและเฝาระวงไฟปา การตดปายประชาสมพนธไฟปา ฯลฯ ภายใตการ
สนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ เชน องคการบรหารสวนตาบล สถานดบไฟปา กรมปาไม เปนตน
นอกจากนชมชนยงรจกใชเทคนค การสงเกต ตลอดจนภมปญญาทองถนมาใชในการเฝาระวงและ
ปองกนไฟปาไดอกดวย เชน การทาแนวกนไฟ การชงเผา การสรางแนวรวมแจงขาว การเกบฟน ไมแหงเพอ
ลดปรมาณเชอเพลง การสงเกตการแตกตนของฝงนกหรอแมลงเมอมไฟปาเกดขน เปนตน
ความรวมมอของคนในชมชนตอการจดการและเฝาระวงไฟปาสงผลใหปญหาไฟปาลดลง ปาชมชน
บางแหงไมมไฟปาเกดขน สงผลใหสภาพปาฟนตว ลกไม ไมหนมเพมขน ชนดพนธพชและสตวเพมขน ชนด
และปรมาณของปาทเกบหาไดเพมขนอยางชดเจน สรางรายไดเสรมใหกบคนในชมชนไดเปนอยางด
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 22
1111
สารวจและประเมนทรพยากรในปาชมชน
กจกรรมการสารวจ ประเมนสภาพปาและทรพยากรชวภาพปาชมชน เปนกจกรรมทจดขน
เพอ เส รมสรางศกยภาพของคณะกรรมการปาชมชน ใหมความรความเขาใจแนวคด หลกการ
กระบวนการพฒนาแผนการจดการปาและระบบตดตามปาชมชน หรออาจกลาวไดวาเปนการสนบสนนให
ชมชนไดเรยนรและทาความเขาใจกบพนทปาของชมชนตนเองไดมากขน โดยกจกรรมดงกลาวไดรบการ
สนบสนนกระบวนการจากศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซกฟก (RECOFTC)
การสารวจจะดาเนนการในพนทปาชมชน โดยการวางแปลงสารวจตวอยาง บนทกขอมลสภาพ
ทวไปของปา ลกษณะดน สดน ความลาดชน จานวนและการปกคลมชนเรอนยอด การปกคลมผวดน ชนด
ความโต และความสงของตนไม ชนดและปรมาณของลกไม ความหลากหลายทางชนดพนธพชอน ๆ และสตว
ปา เพอนาไปใชประเมนสถานภาพปาวามความสมบรณ หรอมประเดนปญหาอยางไรบาง หลงจากนนนา
ขอมลจากการสารวจปามาประมวล วเคราะหตามกรอบพจารณาความสมบรณของปา โครงสรางปาทง
แนวตง แนวนอน องคประกอบ ความหลากหลายดานชนดของปา และสถานภาพการทดแทนของลกไม
ขอมลทไดจากการสารวจนอกเหนอจากจะไดขอมลพนฐานของปาชมชนแลว ยงแสดงใหเหนถง
สถานภาพปาทจะจดการ การสารวจอยางตอเนองอยางนอยปละ 1 ครง จะแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลง
ทางกายภาพและชวภาพซงเปนตวชวดผลสาเรจหรอประสทธภาพในการจดการปา และเปนขอมลประกอบใน
การตดสนใจ วาควรใชประโยชนอะไร เทาไหร ทไหน และอยางไร อนเปนแนวทางสการจดการจดปาชมชน
อยางยงยนได
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 23
โครงการสารวจศกยภาพและเพมปรมาณ
ตนผกหวานปาในพนทปาชมชนโคกหลบกง ปาชมชนโคกหลบกง บานโพนเพก ตาบลโพนเพก อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มพนท
480 ไร สภาพพนททวไปเปนปาเตงรงทยงคงมความอดมสมบรณ ทงพชพรรณไมชนดตาง ๆ และสตวปา
ขนาดเลกหลายชนด ซงเออประโยชนตอราษฎรในชมชนและพนทใกลเคยงในการเขามาใชประโยชนและเกบ
หาของปานานาชนด อาทเชน เหดปา ผกหวานปา หนอโจด พชผกปา แย กะปอม แมลงทบ ฯลฯ ทรพยากร
จากปาแหงนโดยเฉพาะเหดปา และผกหวานปา สามารถสรางรายไดใหกบชมชนคดเปนมลคาไมตากวาหนง
ลานบาทตอป
ทงน ในชวงหนาแลงของทกป มกมไฟปาเกดขนเปนประจาซงสรางผลกระทบและเกดความเสยหาย
ตอพชพนธและสตวปาในพนท โดยเฉพาะตนผกหวานปา นอกจากนยงถกลกลอบขดออกไปจากปาอกดวย
ดวยเหตน โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบคณะกรรมการปาชมชนบานโพนเพกได
ดาเนนโครงการสารวจศกยภาพและเพมปรมาณตนผกหวานปาขน โดยการเดนเทาสารวจตนผกหวานปาใน
พนทปาชมชน จบพกด ตดหมายเลขตน วดขนาดลาตน ความสง ถายภาพ จดทาแผนทตนผกหวานปา ฯลฯ
โดยผลจากการสารวจพบตนผกหวานปาในพนททงหมดมากกวา 140 ตน
การเพมปรมาณตนผกหวานปาจะดาเนนการทดลองในชวงฤดฝนซงมความชนสง โดยใชมดสะกด
หรอถากบรเวณรากของตนผกหวานเปนรอย ใหเกดแผลเลก ๆ ตนละ 3-4 แผล หลงจากนนใชนายาเรงราก
แตมทรอยแผล ใชดนบรเวณโคนตนกลบพอประมาณ ปกหลกไมไผเพอหมายจดทดลอง หลงจากนนทาการ
ประเมนผลการแตกกงใหมเปนระยะ และนาผลการทดลองมาประมวลสรปตอไป
กจกรรมดงกลาวนบวาเปนการจดการทรพยากรชวภาพของปาชมชนภายใตแนวทางทยงยน
ตลอดจนสรางกระบวนการเรยนรและความเขมแขงใหกบคนในชมชนไดเปนอยางด
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 24
ประเมนการเกบกกคารบอนของปาชมชน
บทบาททมสาคญประการหนงของตนไมคอดดซบกาซคารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศเอาไวและ และคายออกซเจน
ออกมา กาชทตนไมดดซบจะถกสรางเปนเนอไม ซงในเนอไมนนจะมธาตคารบอนหรอเรยกวาถานอยประมาณครงหนง ดวยเหตน
พนทปาชมชนจงมความสาคญยงในการเปนแหลงดดซบกาซเรอนกระจกชนดตาง ๆ ปลอยกาซออกซเจนออกมา สรางสมดลใหกบ
อณหภมของโลก แตจากสถานการณความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก หรอภาวะโลกรอนทรจกกนในปจจบน ซงสงผล
กระทบตอระบบนเวศธรรมชาต เกดภยพบตทางธรรมชาตทรนแรงและมความถมากขน สงผลกระทบตอความเปนอยของมนษย
โดยตรงทงในชมชนเมองและชมชนชนบททยงพงพงฐานทรพยากรธรรมชาตทง ดน นา ปาโดยตรงในการดารงชวต
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซฟก (RECOFTC) ได
เสรมสรางกระบวนการเรยนรแกชมชนทองถน ในเรองความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การแลกเปลยนปรากฏการณความ
เปลยนแปลงของภมอากาศในทองถน ตลอดจนการเรยนรการประเมนคารบอนและสภาพแวดลอมอยางงายเพอนาไปสการสราง
ความเขาใจเพอวางแผนการจดการทรพยากรปาไม และพนทเกษตรกรรมเพอแกไขและปรบตวตอความเปลยนแปลงสภาพ
ภมอากาศในทองถน อนเปนการเสรมสรางความมนคงทางอาหาร รกษาและเพมพนความหลากหลายทางชวภาพ ผานการจดการ
ทรพยากรดน นา ปาไมใหเกดการเชอมโยงในภมนเวศทงพนทปา พนทเกษตรกรรม ทอยอาศยตอไป
การประเมนการเกบกกคารบอนทาการสารวจในพนทปาชมชนภวด บานคานอย มเนอททงหมด 650 ไร โดยการวางแปลง
ตวอยางสารวจในพนทปาสมบรณและปาฟนฟ จบพกดแปลง ตดหมายเลขตนไม วดขนาดลาตน บนทกขอมลชอ ชนดตนไม การใช
ประโยชนตนไม เกบตวอยางดน พชคลมดน และเศษไมปกคลมผวดน ผลจากการสารวจในป 2553 พบวา ปาชมชนภวดสามารถ
เกบกกคารบอนได 2,815 ตนตอป ทงนในอนาคตเมอปาสมบรณเตมทจะสามารถเกบกกคารบอนไดเพมขนเปน 5,372 ตนตอป และ
ปลดปลอยกาซออกซเจนได 3,904 ตนตอป
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 25
“จะทาอยางไรถงเกดการหวงแหนแหลงเกบหาอาหาร ฟนฟความสมบรณของแมนาชใหกลบคนมา หากทรพยากรสงแวดลอมในแมนาชอดมสมบรณชาวบานกจะสามารถจบสตวนาไดเพมขน รวมทงเกบพชผกธรรมชาตตามรมตลงเมอหมบานผมมทงอาหาร อาชพ ทรพยากรทสมบรณชาวบานกมความสขความพอเพยง”
นายเปลยน ศาลาวฒกล ประธานเขตอนรกษพนธปลาบานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
เขตอนรกษพนธปลา ลมนาช
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 26
การจดการทรพยากรประมงแบบมสวนรวม แมนาช ยงคงความความหลากหลายของทรพยากรดานประมงนาจด มความสาคญตอการ
ดาเนนชวตของชาวบาน เปนแหลงอาหารและรายไดทสาคญ ดงนนการประมงจงถอวาเปนอาชพหนงทม
ความสาคญ แตการขยายตวทางดานเศรษฐกจจากเมองใหญกระจายสชนบท ประชากรเพมจานวนขนทาให
ชาวประมงตองจบปลาในปรมาณมากขนเพอใหพอตอความตองการดานอาหาร ขณะททรพยากรดานการ
ประมงลดลงและขาดการบรหารจดการอยางเหมาะสม ไดสงผลกระทบประชากรและความหนาแนนของปลา
โดยเฉพาะการพฒนาเครองมอประมงใหมประสทธภาพในการจบปลาเพมมากขน ซงสวนใหญเปนเครองมอ
ทผดกฏหมายประมง หากไมมแนวคดการรเรมอาจสงผลกระทบตอการสญเสยชนดพนธปลาและสตวนาท
สาคญ รวมไปถงความมนคงทางดานอาหาร และเศรษฐกจของคนในชนบท
อยางไรกตาม โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ทเนนกระบวนทางานแบบบรณาการจากผ
มสวนไดสวนเสย (Stakeholder) จากทกภาคสวน เพอใหเกดกระบวนการจดการอยางเหมาะสมภายใต
หลกการฟนฟระบบนเวศควบคไปกบการพฒนาคณภาพชวตชมชนแบบสวนรวม ผสมผสานความรดาน
วชาการกบองคความรทองถน และประสานความรวมมอจากภาคหนวยงานในลมนา
โดยทางโครงการ ฯ ไดนารองการสนบสนนและสงเสรมในพนทเปาหมายของโครงการ อาท จดเวท
ประชาคมเพอสรางความเขาใจ แตงตงคณะกรรมการ สรางระเบยบปฏบต เดนทางไปศกษาดงาน ลงสารวจ
หาพนทวงนาลกทเหมาะสม ตดตงปายกฏระเบยบ สรางทอยอาศยใหปลา จดหาอาหารปลา การลาด
ตระเวณในชวงวกฤต สรางแพเพอเปนจดการลาดตระเวณ การประเมนมลคาและความหนาแนนของ
ประชากรปลา เปนตน
ประเภทของวงอนรกษพนธปลาในลมนาช 1) เขตวงอนรกษพนธปลาแมนาช ; เปนวงอนรกษพนธปลาทอยในแมนาช โดยชมชนจะรวมกน
กาหนดขอบเขตตามความยาวของแมนา ทาสญลกษณขอบเขต มปายระเบยบทชดเจน มการ
สรางทอยอาศยใหปลาดวยการนาวสดธรรมชาต เชน กงไม ขอนไม ตอไม เปนตน
2) เขตอนรกษพนธปลาในหนองนาสาธารณะ ; เปนวงอนรกษพนธปลาทอยตามแหลงนาท
มนษยสรางขนและธรรมชาต เชน หนอง กด ฝาย เขอน เปนตน โดยชมชนจะรวมกนกาหนด
ขอบเขตในพนทนนตามความเหมาะสม และมการทาสญลกษณชดเจน มบางแหงจะทาทอย
อาศยใหสตวนาคลายกบวงอนรกษพนธปลาในแมนา
3) เขตอภยทาน ; เปนเขตสงวนพนธสตวนาทตงอยหนาวด โดยมการหามจบสตวนาทกชนด ซง
บางแหงจะมนกทองเทยวมาซออาหารเลยงปลาตลอด โดยมพระสงฆเปนผดแล
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 27
เขตอนรกษพนธปลา โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนงานดานการบรหารจดการทรพยากร
ประมงลมนาช อนเปนแหลงประมงทสาคญของชมชน รวมกบคณะกรรมการเขตอนรกษพนธปลาลมนาชของแตละ
หมบาน และหนวยงานทเกยวของ อาท ททาการปกครองอาเภอมญจาคร สานกงานประมงอาเภอ องคการบรหารสวน
ตาบลในพนท ดาเนนการมาตงแต เดอนมกราคม ป 2552 – ปจจบน (มถนายน 2554) จานวน 7 แหง ผลปรากฏวาใน
พนทเขตอนรกษ ฯ นน มจานวนประชากรและความหนาแนนของปลาเพมขนมาอดต สงผลใหชมชนใกลเคยงมอาหาร
และรายไดจากการประมงเพมขน
พนทเขตอนรกษพนธปลา ลมนาช ทโครงการ ฯ สนบสนน จานวน 7 แหง คอ
1) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองไห ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม
แมนาช ประมาณ 2,000 เมตร เรมดาเนนการ เดอนมกราคม 2552
2) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม
แมนาช ประมาณ 1,500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนกมภาพนธ ป 2552
3) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองแปน ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม
แมนาช ประมาณ 1,000 เมตร เรมดาเนนการเดอนมถนายน ป 2552
4) เขตอนรกษพนธปลาหนาวดปาโนนสานก (หนองเบญ) บานโนนสานก ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร
จงหวดขอนแกน มพนทประมาณ 15 ไร เรมดาเนนการเดอนพฤศจกายน 2552
5) เขตอนรกษพนธปลาหนองแปน ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มพนทประมาณ 100 ไร
เรมดาเนนการ ป 2551
6) เขตอนรกษพนธปลาบานทาสวรรค ตาบลทาศาลา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตามแมนาช
ประมาณ 500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนพฤษภาคม ป 2554
7) เขตอนรกษพนธปลาบานปาแดง ตาบลโคกสาราญ อาเภอบานแฮด จงหวดขอนแกน ความยาวตามแมนา
ช ประมาณ 500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนพฤษภาคม ป 2554
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 28
ประเมนความเปลยนแปลงเขตอนรกษพนธปลา
พนทจดตงเขตอนรกษพนธ เปนเขต “วงนาลก” หรอ Deep pools มความสาคญคอ เปน
แหลงทอยอาศยสาคญ เปนแหลงเพาะขยายพนธปลา พนธสตวนาและพชนาทกฤดกาลของระบบนเวศในลม
นาช การประเมนความเปลยนแปลงเขตอนรกษพนธปลา มวตถประสงคเพอการประเมนชนดพนธ ความ
หนาแนน และปรมาณทจบไดในเขตอนรกษพนธปลาและพนทใกลเคยง โดยมเปาหมายจะพฒนาระบบ
ฐานขอมลใหมประสทธภาพไปสนบสนนตดตาม ประเมนผลการการบรหารจดการทรพยากรลมนาชอยาง
เหมาะสมและยงยนตอไปในอนาคต
การศกษาน โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยและคณะกรรมการ ฯ ไดรวมกนคดเลอก
หมบานนารอง วธการศกษาจะเนนขอมลดานปฐมภมและเนนกระบวนการเรยนรของชมชน ดวยการลง
สารวจขอบเขตพนท จบพกด GPS วดความลก ความกวาง สภาพพนททองนา จดทาแผนทและขอมลทาง
กายภาพ ทเกยวของ พรอมทงขอมลชนดพนธปลา และปรมาณกบจบไดในเบองตน
สาหรบการประเมนเขตอนรกษพนธปลาเบองตน ไดนารองในเขตอนรกษพนธปลาบานหนองหวชาง
ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ในป 2553 พบวา พนทองนามสภาพเปนดนโคลน ดน
ทราย และหนกรวด มความยาว 1,500 เมตร ความเฉลย 39.2 เมตร ความลกสงสด 16.3 เมตร ความลก
ตาสด 5.6 เมตร พบความหลากหลายพนธปลา 88 ชนด 29 วงค โดยวงคทพบมากทสดคอวงคปลาตะเพยน
(Cyprinidae) รองลงมาคอวงคปลาหม (Cobitidae) และวงคทพบนอยทสด คอ วงคปลาแค (Sisoridae) พบ
เครองมอประมงจานวน 40 ชนด ในจานวนนมเครองมอทผดกฏหมายประมง จานวน 5 ชนด ในชวงเดอน
กรกฏคมเปนเดอนทมปลาอพยพจากทางตอนลางผานเขตอนรกษมากทสด จานวน 17 ชนด จากปลาอพยพ
ทงหมด ทงหมด 26 ชนด
ขอมลดงกลาว เปนดชนชวดถงความเปลยนแปลงตลอดฤดกาลของระบบนเวศแมนา ทโครงการ ฯ
และชมชนไดนาไปใชพดคยถงแนวทางการบรหารจดการทรพยากรประมงรวมกบภาครฐ อบต. และหนวยงาน
ทเกยวของในลมนา
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 29
การลาดตระเวนเขตอนรกษพนธปลา
ฤดฝนของทกป เปนชวงฤดกาลทมความหลากหลายของพนธปลา สตวนาและพชนาในนาช
การจบปลาในชวงนจงมสถตมากขนเมอเทยบกบชวงเวลาอน ปจจบนอตราการเพมขนของจานวนประชากร
ทาใหความตองการดานการประมงเพมขนตาม ชาวบานจงพฒนาวธการจบปลาใหไดในปรมาณมาก ๆ
ประกอบกบบรเวณเขตอนรกษพนธปลามปรมาณปลาเขามาอาศยอยเปนจานวนมาก ทาใหเปนทตองการ
ของชาวบานบางสวน
ดวยเหตนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบ คณะกรรมการ ฯ จงตองรวมกนจดเวร
ยาม วางแผนการตระเวณ เพอปองกนการกระทาผดกฏระเบยบเขตอนรกษพนธปลาและการกระทาผด
กฏหมายประมง เชน การวางยาเบอ โพงพาง ชอตปลา ฯลฯ
นอกจากนยงมการตดปายกฏระเบยบ ขอบเขต แจงทางเสยงตามสายของหมบาน แจงหนงสอเวยน
ไปยงหมบานในตาบลและหมบานใกลเคยงเพอใหผใหญบานทาการประชาสมพนธใหชมชนไดเขาใจ
แนวทางปฏบตและแผนงาน
ผลการดาเนนงานปรากฏวาปแรก (ป 2552) มการละเมดกฏระเบยบจานวนหนง คณะกรรมการได
จบกม ยดของกลางและตกเตอนในเบองตน เนองจากชาวบานบางสวนยงขาดความรความเขาใจ แตในป
ตอมาจนถงปจจบน (ป 2554) ชมชนไดรวมแรงรวมใจกนเปนหเปนตาใหกบคณะกรรมการ พบวาไมมการ
ละเมดกฏระเบยบ สงผลใหจานวน ปรมาณของพนธปลาและสตวนา รวมถงปาไมรมฝงสมบรณเพมมากขน
สามารถสรางรายได สรางความมนคงดานอาหารของชมชน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 30
แพ เพอการเรยนร
เมอเดอนพฤศจกายน 2551 บานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร
จงหวดขอนแกนไดรวมประชาคมหมบานเพอหามตจดตงเขตอนรกษพนธปลา พรอมทงแตงตง
คณะกรรมการขนมาทากฏระเบยบ แผนงานไปเสนอตอคณะกรรมการกลมมญจาเขยวขจ ลมนาช
พฒนาชวตและโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย และไดรบการอนมต โดยมแผนงานการ
จดทาแพเพอการอนรกษรวมอยดวย
ซงคณะกรรมการ เหนวาควรนาชดองคความรทองถน และขอมลจาก “งานวจยไทบาน” มา
ออกแบบใหเปนสอการเรยนรสาหรบผทสนใจ ทงภาครฐ สถาบนการศกษา ภาคเอกชน คร โรงเรยน
เยาวชน ใหเกดจตสานกในการปกปองหวงแหนทรพยากรธรรมชาตในลมนาช
ซงประกอบไปดวยนทรรการ เชน แผนทขอบเขต ปายกฏระเบยบ ประวตความเปนมา
ระบบนเวศ ชนดพนธปลา สตวนา เครองมอหาปลา กจกรรมตาง ๆ ฯลฯ นอกจากนยงสามารถใช
ประโยชนเปนสถานทใหอาหารปลา ลองเรอ ลองแพสาหรบนกทองเทยวและรองรบการประชมได
ประมาณ 10-15 คน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 31
“การทาเกษตรผสมผสานหรอเกษตรอนทรย นาจะเปนทางออกหนงทชวยใหเกษตรกรชนบท สามารถชวยเรองของตนทนการผลตใหตาลง
มรายไดหมนเวยนไปตลอดป ไปชวยลดภาระหนสน และอยากใหชาวบานทาอะไรใหชาลงจะไดชวยใหเรามเวลาไดคดเพมมากขน”
นายสงา สรก เกษตรกรอาสาสมคร บานหวยแลง ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
เกษตรอนทรย
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 32
แนวคดและกระบวนการจดการเกษตรยงยน
นบตงแตป พ.ศ. 2550 เปนตนมา โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยไดดาเนนกจกรรมในพนทอาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
ไดใหความสนใจ ออย มนสาปะหลง และขาว อนเปนพชศรษฐกจหลกของคนมญจาคร ซงโครงการมแนวคดในการจดการทรพยากรโดยการ
สงเสรมกจกรรมเกษตรยงยนทเนนการจดการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอม โครงการฯ ไดคดเลอกพนท 4 ตาบล อนไดแก ตาบลคาแคน ตาบล
หนองแปน ตาบลโพนเพกและตาบลทาศาลา เปนพนทนารองในการดาเนนกจกรรม
โครงการฯสงเสรมและสนบสนนการสรางรปแบบการใชประโยชนทดนโดยนาเอาแนวคดสาคญ 3 ประการ มาประยกตใชใหเหมาะสม
กบพนท คอ 1) แนวคดเกษตรอนทรย (Organic Agriculture) เปนเกษตรทใหความสาคญกบการอนรกษสงแวดลอมและฟนฟระบบนเวศ 2)
แนวคดเกษตรผสมผสาน (Integrated Farming System) เนนการจดการเกษตรในพนททเออประโยชนตอกนและกนอยางมประสทธภาพสงสด
และ 3) แนวคดระบบไรนาสวนผสม (Mixed Farming System) เนนการเรยนรและทดลองกจกรรมเกษตรภายใตขอจากดและการเปลยนแปลง
ตามฤดกาลของพนท
กจกรรมเกษตรยงยน แบงรปแบบการดาเนนการออกเปน 6 กจกรรมหลก คอ 1) กจกรรมการผลตปยอนทรย 2) กจกรรมการปลกขาว
อนทรย 3) กจกรรมการปลกออยอนทรย 4) กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรย 5) กจกรรมการปลกแฝกและตนไมเพอปองกนการชะลาง
พงทลายของดนในแปลงเกษตร และ 6) กจกรรมการเลยงหมหลม
กจกรรมเกษตรยงยนมงเนนสรางกระบวนการเรยนรของเกษตรกรตนแบบจากการปฏบตจรง โดยการคดเลอกเกษตรตนแบบ หรอ
“เกษตรอาสา” ซงเปนเกษตรกรในพนทเปาหมายจานวน 42 ครอบครว พนท 233 ไร มารวมกนคด กาหนด และวางแผนกจกรรม โดยเนนการ
แลกเปลยนประสบการณรวมกน มการจดเวทเพอวเคราะหสรปสถานการณ ปญหาและแนวทางการเกษตรยงยนในพนท การจดฝกอบรมและ
การศกษาดงานในพนทตนแบบตาง ๆ เพอแลกเปลยนประสบการณ เพอนามาทดลองใชในแปลงทดลองของเกษตรอาสาแตละราย
ผลของการดาเนนกจกรรมในแปลงทดลองของเกษตรอาสาสงผลใหความหลากหลายทางชวภาพในแปลงเกษตรเพมขน ลดความเสยง
ตอการเปลยนแปลงของบสภาพภมอากาศ เกษตรกรมรายไดเพมขน ลดคาใชจาย ลดความเสยงจากความไมแนนอนของราคาผลผลต ลดความ
เสยงจากโรคระบาดของศตรพช ตลอดจนเกษตรกรมศกยภาพ มความรความสามารถในการจดการพนทเกษตรเพมขน ตลอดจนการพฒนาให
เปนพนทตนแบบ เพอใหเกดการขยายผลและแลกเปลยนเรยนร
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 33
กจกรรมการปลกขาวอนทรย
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรม
กจกรรมการปลกขาวอนทรยใหกบเกษตรกรอาสาจานวน 16 ครอบครว คดเปนพนท 84 ไร โดยใชเทคนค
วธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ทถกกาหนดขนรวมกนระหวางเกษตรกรและโครงการฯ
เรมตงแตการเตรยมพนทโดยการหวานปยพชสด เชน ปอเทอง โสน ฯลฯ ในแปลงแลวไถกลบเพอ
เพมธาตอาหารในดน การใสปยอนทรยรองพนกอนการทานาโดยใชปยทผลตจากโรงปยอนทรยของชมชนแลว
ไถกลบ การไถคราดดนเพอเอาวชพชออก ทงนการเตรยมดนหามเผาตอซงขาวและเศษวชพชโดยเดดขาด
หลงจากเตรยมดนและและพนทสาหรบหวานขาวแลว ทาการวานเมลดขาวเพอเตรยมกลาสาหรบ
ปกดาโดยใชเทคนค “การดานากอเดยว” ซงเปนเทคนคการดานาเพอลดปรมาณตนกลาเพอลดคาใชจายลง
หลงจากนนทาการดแลรกษาโดยการคงระดบนาในนาขาวใหสงจากระดบพนดนประมาณ 10-15 เซนตเมตร
ใสปยอนทรยอกครงชวงกอนขาวตงทอง นอกจากนชวงเวลาดงกลาวไมมการใชสารเคม ยาฆาหญาหรอยา
ปราบศตรพช แตใชยานาหมกสมนไพรผสมนาฉดไลแมลงแทน
ผลผลตจากการปลกขาวอนทรยพบวา ลาตนหรอกอขาวมขนาดใหญขนกวาการใชปยเคม การแตก
กอ ความสง และความแขงแรงของตนขาวเพมขน ไมลมงาย ออกรวงทกลาตน รวงขาวมนาหนกด สงผลใหม
ผลผลตเพมขนจากเดมเกอบเทาตว และทสาคญการใชปยอนทรยยงสงผลใหสภาพดนทเคยแขง ยากตอการ
ปกดาเปลยนสภาพเปนดนรวนซยและปกดางายขนกวาเดม นอกจากนตนทนการผลตขาวตอไรยงลดลง
กวาเดมเนองจากปยอนทรยมราคาถกกวาปยเคม เกษตรกรสามารถผลตไดเอง อกทงไมมคาใชจายในการซอ
ยาฆาหญาและยาปราบศตรพช
บทเรยนการปลกขาวอนทรยของเกษตรอาสาตนแบบ นบวาเปนทางเลอกหนงของเกษตรกรทม
ความตองการปรบเปลยนวถชวตจากการทานาแบบเดมทใชปยเคมมาเปนการใชปยอนทรย อนเปนแนวทาง
หนงในการฟนฟระบบนเวศลมนา ตลอดจนรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพในพนทตอไป
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 34
กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรย
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรม
กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรยใหกบเกษตรกรอาสาจานวน 22 ครอบครว คดเปนพนท 50 ไร โดยใช
เทคนควธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ผสานกบเทคนควชาการและองคความรทองถน
ขนตอนการปลกมนสาปะหลงอนทรยเรมตงแตการเตรยมพนทโดยไมตองเผา ทาการไถพรวนดนให
ลกประมาณ 20-30 เซนตเมตรเพอกลบเศษซากพช หรออาจหวานเมลดปอเทอง โสน แลวไถกลบเพอเปนปย
พชสด หลงจากนนไถพรวนอกครงเพอเพมความละเอยดของดนและรกษาความชนใหนานขน ทาการยกรอง
สงประมาณ 30 เซนตเมตร ระยะหางระหวางรองประมาณ 1 เมตร ทาการเตรยมทอนพนธมนสาปะหลงทม
อายประมาณ 8-12 เดอน ใชเลอยหรอมดตดใหไดขนาดยาวประมาณ 30 เซนตเมตร นาไปแชในนาหมก
ชวภาพนาน 20 นาท กอนนาไปปลก
การปลกจะทาการขดหลมขนาดเทาหนาจอบ ระยะหาง 1x1 เมตร ลก 10 เซนตเมตร ใชปยอนทรย
รองพนประมาณ 1 ถวยแกงตอหลม หลงจากนนทาการกลบดนแลวนาทอนมนปกลงไปในดนลกประมาณ
10-15 เซนตเมตร ในชวงการเจรญเตบโตของมนสาปะหลงจะทาการใสปยอนทรยเพมอก 1 ครงในชวงเดอนท
สาม หรออาจใชนาหมกชวภาพฉดพนบรเวณลาตนและใบเดอนละ 1 ครง เพอเพมผลผลต รกษาระดบความ
อดมสมบรณของดน ตลอดจนชวยไลแมลงศตรพช การดแลรกษาแปลงมนอนทรยจะทาการกาจดวชพชโดย
ใชการดายหญาแทนการใชสารเคมในชวงเดอนท 1 และเดอนท 3 เนองจากใบยงไมคลมดน โดยใบมน
สาปะหลงจะเรมคลมพนทตงแตเดอนท 4 เปนตนไป
ผลผลตของการปลกมนสาปะหลงอนทรยพบวา มลาตนสงใหญปกคลมหญา กอใหญ จานวนกง
เพมขน มขนาดหวมนใหญกวาเนองจากมสภาพดนรวนซยทาใหหวมนสามารถขยายไดด สงผลใหมผลผลต
เพมขน 1-3 ตนตอไร นอกจากนการปลกมนอนทรยยงสงผลใหสภาพดนดขน และมความหลากหลายทาง
ชวภาพเพมขน
การปลกมนสาปะหลงโดยใชเทคนคกระบวนการแบบอนทรยนนบไดวา เปนวถการเกษตรทเปนมตร
ตอสงแวดลอมอนเกดจากกระบวนการเรยนร การปฏบตจรงของเกษตรกรตนแบบ ทชวยสรางความสมดลของ
ธรรมชาตตลอดจนการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรไดอยางยงยน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 35
กจกรรมการปลกออยอนทรย
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรมกจกรรมการปลกออยอนทรยใหกบ
เกษตรกรอาสาจานวน 8 ครอบครว คดเปนพนท 99 ไร โดยใชเทคนควธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอมโดยกระบวนการอนทรย
การปลกออยอนทรยเรมตงแตการเตรยมพนทแปลงออย ทาการไถพรวนดนรอบแรกแทนการเผาเพอกาจดวชพช ใสปยอนทรย
รองพนอตรา 2 กระสอบตอไร ทงไวประมาณ 1 เดอน จากนนไถพรวนรอบสองเพอใหดนมความละเอยดมากขนและชวยลดการสญเสย
ความชนในดน แลวทาการไถยกรอง หลงจากนนทาการเตรยมทอนออยพนธดทมความสมบรณ ปราศจากโรคแมลง อายประมาณ 8-10
เดอน การปลกออยใชปยอนทรยรองพนกอนนาทอนพนธลงปลก ระยะแถวประมาณ 1.5 เมตร ระยะหางระหวางแถวคประมาณ 30
เซนตเมตร โดยชองวางระหวางแถวคนสามารถปลกพชอาหารจาพวกขาวโพดหรอฟกทองแทรกระหวางไดซงสามารถเกบเกยวผลผลตได
ภายในระยะเวลา 2-3 เดอน เพอขายเปนรายไดเสรม
การปลกออยอนทรยจะไมมการใชยาฆาหญาหรอยาฆาแมลงโดยเดดขาด เกษตรกรจะทาการดายหญาโดยใชแรงงานคนใน
ระยะเรมปลกจนออยมอายประมาณ 4 เดอนจงใชรถไถเดนตามหรอรถดายหญาขนาดเลกไถพรวนระหวางรองเพอกาจดวชพช รวมทงใช
นาหมกชวภาพฉดเพอไลแมลง เมอออยมอายประมาณ 8-12 เดอนจะสามารถเกบเกยวออยได การเกบเกยวจะไมมการเผาโดยเดดขาด
เพอปองกนการทาลายสารอนทรย สตวหนาดน และเพอคงความชมชนของดนเอาไว
ผลผลตของออยอนทรยเมอเปรยบเทยบกบการปลกโดยใชปยเคมพบวา ออยอนทรยมอตราการแตกกอ ความสงของตน และม
ขนาดเสนรอบวงลาตนมากกวาออยเคมอยางชดเจน สงผลใหมผลผลตเพมขนจากเดมกวา 6 ตนตอไร โดยเพมจาก 12 ตนตอไร มาเปน
18 ตนตอไร นอกจากนการปลกออยอนทรยยงสงผลใหคณสมบตของดนดขน มสารอนทรยวตถและมความหลากหลายทางชวภาพ
เพมขน และทสาคญการปลกออยอนทรยยงชวยลดตนทนการผลตของเกษตรเนองจากการใชปยอนทรยซงมราคาถกกวา ตลอดจนไมได
ใชยาฆาหญาหรอยาฆาแมลง
การปลกออยอนทรย นบวาเปนทางเลอกหนงของเกษตรกรทมความตองการปรบเปลยนการปลกออยแบบเคมมาสการปลก
ออยแบบอนทรยซงชวยเพมความอดสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพของดน ซงสงผลดตอการอนรกษดนและนาในแปลงพช
เศรษฐกจไดในระยะยาว
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 36
การผลตปยอนทรย
กระแสการใชปยอนทรยเปนหลก นบไดวาเปนทางเลอกหนงของการทาการเกษตรทเปน
มตรกบสงแวดลอม ลดตนทนคาใชจาย อกทงยงเปนการอนรกษดนและนาในทางออม ดวยเหตน โครงการ
ฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดสนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยการสงเสรมกจกรรมการ
ผลตปยอนทรยในชมชน จานวน 4 หมบาน
กจกรรมการผลตปยอนทรย เรมตนจากการจดเวทชมชนพดคยเพอสรปบทเรยนทจดขนภายใตการ
สนบสนนของโครงการฯ ทนาไปสขอเสนอของชมชนตอการจดตงกลมเพอผลตปยอนทรยขน การจดกจกรรม
ฝกอบรมและศกษาดงานดานเกษตรยงยนและการผลตปยอนทรยเพอการแลกเปลยนเรยนร ตลอดจนการฝก
ปฏบตจรง การจดตงกลมผลตปยอนทรยโดยเนนการมสวนรวมของคนในชมชนโดยมรปแบบการจดการโดยม
กรรมการทมาจากการคดเลอกของคนในชมชน เปดใหมการลงหน มการบรหารจดการทเปนธรรม แบง
บทบาทหนาทในการดาเนนงานชดเจน รวมทงการปนผลรายไดและสทธประโยชน
การผลตปยอนทรยจะเนนใชวสดหรอวตถดบทสามารถหาไดงายในชมชน โดยการผลตนาหมก
ชวภาพจะใชหอยเชอรซงหาไดงายและเปนศตรพชในนาขาวมาหมกกบกากนาตาล ราออน อเอม และพด.2
นานประมาณ 20 วน หลงจากนนนาปยคอก (ขวว ขควาย) แกลบดา ผกตบชวา ใบไมแหง ฟางขาว ราออน
พด.2 กากนาตาล ดน และนาหมกชวภาพ มาผสมกนทาการคลกเคลาใหทวพอใหเปยกชม หลงจากนนทาปย
ใหเปนพนกองดน แลวนาผาใบหรอสแลนคลมไวเพอใหเกดกระบวนการหมกประมาณ 1 อาทตยหรอปยเยน
ตวลง จงนามาอดเมดดวยเครองอดเมดปยอนทรย
การผลตปยอนทรยเพอใชเองของกลมผลตปยทง 4 หมบานภายใตการสนบสนนของโครงการฟนฟ
ลมนาช WWF ประเทศไทยนนนบไดวาประสบความสาเรจอยางด ปยมคณภาพดโดยผานการตรวจสอบและ
รบรองคณภาพจากหนวยงานของรฐ ผลผลตเพมขน สภาพดนดขน สงผลใหเกษตรกรสนใจและยอมรบ และ
สรางกระแสใหคนในชมชนเหนความสาคญของการทาเกษตรอนทรย ตลอดจนมองเหนถงศกยภาพของชมชน
ทสามารถพงพาตนเองไดตามแนวทางพระราชดารเศรษฐกจพอเพยง
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 37
กองทนหมหลม
แนวคดการเลยงหมหลม เกดขนจากการเรยนรศกษาดงานและนามาปรบใชเนองจากใน
แตละปมความตองการใชปยอนทรยจานวนมาก อกทงอตราการผลตปยอนทรยของชมชนไมเพยงพอตอ
ความตองการ อกทงรปแบบการเลยงหมแบบทวไปสงผลใหเกดปญหาดานสงแวดลอมและมลภาวะทงกลน
เสยง แมลงวน และของเสยจากคอกหมไหลลงสแหลงนาธรรมชาต
โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบเกษตรอาสาสมครจงเรมตนสงเสรมการเลยงหม
หลมเรมแรกจานวน 2 ครวเรอนเพอการผลตปยอนทรย โดยรวมกนคดคนหาวธการและทางเลอกทเหมาะสม
และขยายผลเพมเตม
การเลยงหมหลมเรมตนจากการเตรยมคอกหมขนาด 2x4 เมตร โรงเรอนมหลงคา ทาการขดดนลก
ลงไปประมาณ 50-80 เซนตเมตร กออฐบลอกสงเหนอระดบพนดนเดมประมาณ 30 เซนตเมตรหรออาจใชไม
แทนกได ปรบพนคอกใหเรยบเสมอกนโดยไมตองเทปนเพอใหสามารถซมนาได นาวสดรองพน ประกอบดวย
แกลบดบ มลสตว ราออน ดนทขดจากหลม และเกลอ เทลงไปในหลม หลงจากเตรยมคอกเสรจเรยบรอยแลว
นาลกหมทมอายประมาณ 1-2 เดอน จานวน 2 ตว มาเลยงในคอกโดยใหหวอาหารเมดและราออนเปนอาหาร
ในชวงแรก โดยลกหมทนามาเลยงอาจเปนลกหมปาหรอลกหมบานกได เมอลกหมมอายได 3-4 เดอน
สามารถใหอาหารจาพวกตนกลวยผกบง ผกตบชวา เศษผกเศษอาหารทเหลอจากครวเรอนซงสามารถ
ประหยดคาใชจายและชวยกาจดปรมาณขยะภายในชมชนไดอกทอดหนง และใชนาหมกชวภาพผสมนาราด
พนสปดาหละ 1 ครง เพอชวยเรงการยอยสลายสารอนทรยและลดกลนภายในคอก
การเลยงหมหลมจานวน 2 ตว สามารถผลตปยชวภาพเพอใชในระดบครวเรอนไดประมาณ 1-2 ตน
สามารถใชกบพชไรจาพวกออย มนสาปะหลง ขาว พนท 15-20 ไร ไดอยางเพยงพอ สวนทเหลอยงสามารถ
ขายไดอกดวย นอกจากนเกษตรกรยงมรายไดเพมจากขายลกหมไดอกทอดหนง
ผลความสาเรจจากกจกรรมการเลยงหมหลมจงเกดรปแบบ แนวทางทเหมาะสมผาน “กองทนหม
หลม” โดยลกหมทเกดขนจากพอแมจะถกคนใหกบกลมเพอขยายผลใหกบสมาชกกลมและสงเสรมการเลยง
หมหลมใหแพรหลายตอไป โดยปจจบนมการขยายผลการเลยงหมหลมเพอผลตปยอนทรยในระดบครวเรอน
จานวน 21 ครวเรอน ใน 5 หมบาน
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 38
การปลกหญาแฝกและไมยนตนเพอปองกน
การชะลางพงทลายของดนในพนทเกษตร ภายใตแผนงานสงเสรมดานการเกษตรยงยน ทสนบสนนโดยโครงการฟนฟลมนา
ช WWF ประเทศไทย ทมจดมงหมายเพอการจดการพนทเกษตรอยางเหมาะสม พรอมไปกบการฟนฟระบบ
นเวศและการรกษาความหลากหลายทางชวภาพในพนทอนเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน
กจกรรมการปลกหญาแฝกและไมยนตนจงไดถกนามาใชสงเสรมใหกบเกษตรอาสาสมครในพนทเปาหมาย
โดยมจดมงหมายเพอลด
การชะลางพงทลายของหนาดน เพอการดดซบและลดการไหลกระจายของปย ตลอดจนเพอการสงเสรม
การใชประโยชนทดนอยางเหมาะสม การสรางพนทสเขยว สรางระบบการผลตทมประสทธภาพ และมผลผลต
หลากหลายไดอยางตอเนอง ซงอาจเรยกวา “การทาเกษตรผสมผสาน”
เกษตรอาสาสมครแตละรายทเขารวมจะทาการวางแผนผงการปลกพชเศรษฐกจ (ออย, มน
สาปะหลง, ขาว) การปลกหญาแฝก และไมยนตนในแปลงของตนเอง โดยรวมกนวางแผนและออกแบบวธการ
รวมกบโครงการฯ หลงจากนนทาการนาหญาแฝก ไมยนตน ไดแก สก ขเหลก มะรม ฯลฯ ไมผล/ไมกนได เชน
ไผเลยง แคบาน มะมวง ขนนกระทอน ฯลฯ จานวนกวา 15 ชนด ปลกลงในพนทแปลงเกษตรอาสาสมคร
เรมแรกจานวน 22 ครวเรอน
ปจจบน ไมยนตน ตลอดจนไมผล/ไมกนไดทถกปลกลงในแปลงของอาสาสมครมการเจรญเตบอยาง
ตอเนอง บางชนดเรมใหผลผลต รากทชอนไชไปตามพนดนมสวนชวยในการยดหนาดนเอาไว หญาแฝกทปลก
ไวรมขอบแปลงสามารถชวยปองกนและลดการชะลางพงทลายของหนาดนไดเปนอยางด โดยจากการทดลอง
และตดตามการชะลางพงทลายของดนในชวงฤดฝนพบวา ดนมอตราการชะลางลดลงเนองจาก หญาแฝก
และรากของไมยนตนมความสามารถในการยดหนาดนไมไหไหลไปตามนาเมอเกดฝนตกไดเปนอยาง
มประสทธภาพ นอกจากนเกษตรกรยงสามารถเกบผลผลตจากไมผล/ไมกนได ทเรมใหผลผลตมาใช
ในครวเรอน ซงชวยประหยดรายจายในครวเรอนและสามารถนาไปขายสรางรายไดอกทางหนงดวย
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 39
“ผมไดมโอกาสไปศกษาดงานเรองปาชมชนหลายท สงเกตวาแตละทจะมเสนทางศกษาธรรมชาตในปาดวย
มอาคารศนยขอมล มปาย มแผนทเสนทางสถานความรทสาคญของปา ไวบรการผไปเยยมเยยน อกทงยงทาความเขาใจงาย เพราะเหนภาพกจกรรมตางๆ จงงายตอการเขาใจ” พอบญมา ทนหา ประธานปาชมชนภวด บานคานอย ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน
ศนยเรยนร
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 40
แนวคดและกระบวนการพฒนา
ศนยศกษาธรรมชาตภวด นบแตชมชนบานคานอยเรมดแลรกษาปาชมชนภวดอยางเปนระบบตงแตป พ.ศ. 2551
จนถงปจจบน ผลสาเรจทเกดขนสามารถมองเหนไดอยางเปนรปธรรม เชน การเพมขนของตนไมใหญ ลกไม
หรอไมหนมทเพมขน ไฟปาลดลง ของปาโดยเฉพาะอยางยงเหดปาทเพมขนกวาแตกอนมาก สรางรายไดเปน
กอบเปนกา ชมชนเรมมองเหนความสาคญของปาและเขามามสวนรวมเพมขน จากการทหมบานคานอย เปน
หมบานททางานวจยไทบานเพอสารวจและประเมนสถานภาพของทรพยากรในปาภวด จนเกดชดขอมลและ
องคความรดานตางๆ จงนามาสการพดคยกนถงแนวคดการพฒนาใหปาภวดเปนแหลงเรยนรเรองราว
ธรรมชาต ตลอดจนวฒนธรรมใหแกเดกนกเรยน เยาวชน และชาวบานในพนท
ดวยเหตน ในป พ.ศ. 2553 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบคณะกรรมการปา
ชมชนภวด และหนวยงานทเกยวของในพนท อาท อบต.คาแคน โครงการรกษปาสรางคน 84 ตาบล วถ
พอเพยง เครอขายโรงเรยนตาบลคาแคน อทยานแหงชาตนาพอง จงไดจดตง “ศนยศกษาธรรมชาตภวด”
ขน
คณะกรรมการศนยศกษาธรรมชาตปาภวด ไดรวมกนกาหนดแผนการดาเนนงานขน ดาเนนการ
สารวจศกยภาพพนท ทรพยากรธรรมชาต จดเดน รวมถงประวตศาสตรและวฒนธรรมของปา หลงจากนนนา
ขอมลมาสรปวเคราะหและแลกเปลยนกนอกหลายครงจนไดมาซงฐานขอมลทรพยากรปาชมชนภวด
การจดการศนยศกษาธรรมชาตทเกดขน ทปาชมชนภวดบานคานอยอนเกดจากการรวมแรงรวมใจ
กนของคนในชมชน หนวยงานราชการและหนวยงานทองถน และผทเกยวของ นบวาเปนการยกระดบงาน
จดการปาชมชน โดยประยกตใชองคความรภมปญญาทองถนเขามาเปนตวเสรมผลกดนกระบวนการเรยนร
ธรรมชาตใหกบนกเรยน เยาวชน ตลอดจนคนในชมชน อนเปนกลไกหนงทจะนาไปสการจดการ
ทรพยากรธรรมชาตทองถนตอไป
อยางไรกตาม ศนยศกษาธรรมชาตภวดทเกดขนยงเปนเพยงแคจดเรมตนเทานน สงสาคญท
คณะกรรมการศนยกาลงขบเคลอนตอไปกคอ การฝกอบรมมคคเทศกหรอนกสอความหมายธรรมชาต และ
การพฒนาหลกสตรการเรยนรหรอหลกสตรศกษาธรรมชาตทมความเฉพาะเจาะจงมากขนรวมกบคณะคร
เครอขายโรงเรยนในพนทเพอใหเดกและเยาวชนไดเรยนร ไดฝกปฏบตจรง เกดความร ความเขาใจเกด
จตสานกหวงแหน และนาไปสการอนรกษตอไป
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 41
อาคารศนยศกษาธรรมชาตภวด
ชดขอมลองคความร และฐานขอมลทรพยากรปาชมชนภวดทไดจากการวจย ไดถกนามา
ออกแบบเพอถายทอดขอมลความรตาง ๆ ใหกบผทเขามาเรยนร โดยไดจดตงอาคารศนยศกษาธรรมชาตขน
ฐานขอมลทรพยากรมานาเรยบเรยงไวผานปายนทรรศการภายในศนย อาทเชน
1) แผนทภมประเทศปาชมชนภวด: อธบายใหความรเกยวกบพนท ขอบเขต ลกษณะภมประเทศ
ตลอดจนสถานทสาคญตาง ๆ ในพนทปาชมชนภวด
2) ขอมลประวต ความเปนมาของพนท: อธบายใหความรเกยวกบประวตของปาภวดในอดต พฒนาการ
ดแลรกษาปาของพระสงฆทเขามาชกชวนชาวบานในชมชน
3) ความหลากหลายของพชพรรณและสตวปา: อธบายใหความรเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ
ของปาภวด ชนดพนธพชพรรณไม และสตวปา
4) การพงพงปาของคนในชมชน: อธบายเกยวกบการพงพงใชประโยชนจากปาของคนในชมชน ในดาน
ตาง ๆ เชน การเกบหาของปา การเกบฟน การเกบเหด ฯลฯ
5) ความรเรองไฟปา: อธบายใหความรเรองไฟปา การเกดไฟปา ประโยชนและโทษของไฟปาตอพนทปา
ธรรมชาต
6) การจดการปาชมชน: อธบายใหความรเกยวกบการจดการปาภวดโดยการมสวนรวมของคนในชมชน
7) วฒนธรรมประเพณ ความเชอทเกยวของกบการจดการปาภวด: อธบายใหความรเกยวกบความเชอ
ของคนในชมชน อาทเชน เจาปภวด กแกว ฯลฯ ซงมผลตอการคงอยของผนปาภวดมาจนถงปจจบน
นอกจากนยงมคมอ เอกสาร ตาราวชาการตาง ๆ ตลอดจนอปกรณศกษาธรรมชาต เชน กลองดนก
แวนขยาย ฯลฯไวใหบรการแกคณะทเขามาศกษาเรยนรอกดวย
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 42
เสนทางศกษาธรรมชาตปาภวด
กจกรรมของศนยศกษาธรรมชาตภวด บานคานอย นอกเหนอจากการจดตงอาคาร
นทรรศการ ทภายในบรรจปายนทรรศการขอมลความร ทรพยากรธรรมชาต และจดเดนทนาสนใจไวเผยแพร
แลว ทางศนยฯ ยงไดจดทาเสนทางศกษาธรรมชาต ระยะทาง 1.5 กโลเมตร ซงตดผานพนทปาเตงรงทมความ
อดมสมบรณ ผานจดสาคญทมความโดดเดน เพอใหผศกษาไดมโอกาสสมผส เขาถง และเรยนรกบพนทจรง
โดยไดจดทาสถานสอความหมายธรรมชาตจานวน 8 สถาน ใชเวลาในการทากจกรรม ประมาณ 2 ชวโมง
1) สถานท 1 บอนาดกดาบรรพ สอเรองราวเกยวกบบอนาดกดาบรรพ หรอ “กมภลกษณ (Pot-Hole)”
ทเกดจากการกดเซาะของนากดกรอนจนเปนโพรงกวางและลก โดยมลกษณะเปนหลมทรงหมอ
2) สถานท 2 ศาลเจาปภวด สอเรองราวเกยวกบความเปนเปนมาของศาลเจาปภวด ซงเปนศนยรวม
จตใจของชาวบานคานอยและใกลเคยง ชาวบานเชอวาหลวงปภวดเปนผปกปกษรกษาผนปาผน
สดทายของบานคานอยใหคงอยจนถงปจจบน
3) สถานท 3 ปาเตงรง สอเรองราวเกยวกบลกษณะของสงคมพชปาเตงรง ซงเปนสงคมพชเดนในภาค
อสาน ชนดพนธไมและสตวปาชนดตาง ๆ
4) สถานท 4 สงคมพชและการฟนตวของปาเตงรง สอเรองราวการปรบตวของพนธไมในปาเตงรงท
ความสมพนธกบการเกดไฟปา พนธไมทมเมลดบอบบางเลอกชวงโปรยเมลดพนธในชวงตนฤดฝนหลง
ฤดกาลของไฟ บางชนดปรบตวใหเมลดมเปลอกแขงเพอปองกนความรอนจากไฟปา บางชนดมอาย
ยน สามารถแตกหนอไดดหลงเกดไฟปาโดยสวนหวและรากมตาเจรญเพอการแตกหนอขนใหม
5) สถานท 5 ขซ สอเรองราวเกยวกบลกษณะทวไปของ“ขซ” หรอ “ยางชน” ซงเปนยางไมทไหลยอย
ออกมาตามลาตน กงกาน ของตนไมวงศยาง ไดแก เตง รง ยางพลวง ยางเหยง พะยอม ฯลฯ ตลอดจน
ประโยชนความสาคญของขซ
6) สถานท 6 กแกว อาจาโรราลก สอเรองราวเกยวกบประวตความเปนมาของกแกว เปนเจดยทสราง
ขนโดยแรงศรทธาของชาวบานคานอย นอกจากบรเวณทตงของกแกวซงเปนหนาผา สามารถชมวว
ทวทศนของเทอกเขาภเมง หมบานคานอย และพนทโดยรอบ
7) สถานท 7 ลานหนธรรมชาตและทงดอกไม สอเรองราวเกยวกบลกษณะของระบบนเวศบรเวณ
ลานหนธรรมชาต ตลอดจนการเกดทงดอกไมบรเวณลานหนในชวงปลายฤดฝนถงตนฤดหนาวบาน
สะพรงอยางสวยงาม
8) สถานท 8 ปาทงและทงดอกไม สอเรองราวเกยวกบสงคมพช ระบบนเวศปาทง ซงเปนระบบนเวศท
แหงแลง ชนดพนธไมมกมคณสมบตทนทานตอความแหงแลงไดด
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 43
สอ สงพมพ
สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011
โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 44
หนงสองานวจยไทบาน แมนาช สายนา สายชวต หนงสอปาชมชน เรองของคนกบปา
หนงสอเกษตรอนทรย เปลยนชวตใหเปนมตรกบสงแวดลอม
แผนพบศนยศกษาธรรมชาตภวด