สรุปผลการด ําเนินงานd2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/reportblue.pdf · สรุปผลการด ําเนินกิจกรรม

สรปผลการดาเนนงาน

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย Chi river Watershed Restoration Project

www.wwfthai.org

2550-2554

สรปผลการดาเนนงาน

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย 2550-2554

---------------------------

คณะผจดทา รฐพล พทกษเทพสมบต, วระยทธ นยมชาต, นกสทธ สงขจนทร และพชรนทร นาดา

จดพมพโดย โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

ลขสทธ © 2011 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

การอางอง โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย (2011), สรปผลการดาเนนงาน

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย 2550-2554, ขอนแกน, ประเทศไทย

สถานทตดตอ

สานกงานสนาม

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

เลขท 404-406 หม 13 ตาบลกดเคา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน 40160

โทร. 043-381158 แฟกซ 043-381159

สานกงานใหญ

องคการกองทนสตวปาโลกสากล สานกงานประเทศไทย (WWF ประเทศไทย)

เลขท 2549/33-34, 45-47 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว

เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

โทรศพท 02 942 7691-4 แฟกซ 02 942 7649-50

www.wwfthai.org

สรปผลการดาเนนกจกรรม 2007 - 2011

โ ค ร ง ก า ร ฟ น ฟ ล ม นา ช W W F ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย – www.wwfthai.org Page 1

คานา WWF ประเทศไทย เรมตนนบปงบประมาณใน วนท 1 เดอนกรกฏาคม และไป

สนสดปงบประมาณ วนท 30 มถนายน ของทกป

จากกลางป 2553 จนถงกลางป 2554 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

ไดปฏบตงานตามภารกจในดานสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม

แบบมสวนรวมอยางยงยนในพนทเปาหมาย คอ ตาบลหนองแปน ตาบลโพนเพก ตาบลทา

ศาลาและตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

การปฏบตงานดงกลาว ประกอบไปดวย งานศกษาวจยเชงพนท/เชงนโยบาย งาน

ปฏบตการภาคสนาม งานพฒนาศกยภาพ/ขดความสามารถบคลากร งานขยายเครอขาย

ความรวมมอในระดบตาง ๆ ผลทเกดคอการทางานอยางใกลชดระหวางโครงการฟนฟลม

นาช WWF ประเทศไทยกบภาคความรวมมอจาก ภาครฐ ภาคองคกรปกครองสวนทองถน

ภาคธรกจ ภาคการศกษา ภาคเอกชนและชมชนในพนท

ความสาเรจทเกดขนมาจาก การทไดรบการสนบสนนเปนอยางดจากคณะผบรหาร

WWF ประเทศไทย ทไดใหคาแนะนา คาชแนะถงแนวทางอนเปนประโยชนและสามารถ

นาไปปฏบตไดจรง

พรอมกนนยงตองขอขอบคณบคลากรของโครงการ ฯ ทกทานทมความมงมน ความ

รบผดชอบ ความสามคคและเปนกาลงหลกในการขบเคลอนกจกรรมจนประสบผลสาเรจ

ในปจจบน

และตองขอขอบคณมลนธ โคคา-โคลา ประเทศสหรฐอเมรกา มลนธ โคคา-โคลา

ประเทศไทยและกลมบรษท ไทยนาทพย จากด ทไดใหการสนบสนนงบประมาณ

ดาเนนงานทงหมด

รฐพล พทกษเทพสมบต

ผจดการโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย



WWF ประเทศไทย



รจก WWF

เปนเวลาเกอบ 50 ป ของความมงมนทมเทในการทางานอนรกษ ปจจบน องคการ

กองทนสตวปาโลกสากล มชอภาษาองกฤษ World Wide Fund For Nature ชอยอ WWF ได

กลายเปนหนงในองคกรขนาดใหญดานอนรกษทไดรบการยอมรบ เรมตนอยางเปนทางทางการ ในป

2504 แมค นคโคลซน (Max Nicholson) ประธานองคกรพทกษธรรมชาตขององกฤษ (Britain’s Nature

Conservancy) ไดรวบรวมคนรนใหมหวกาวหนาจากหลายภาคสวน ไมวาจะเปนนกวทยาศาสตร

ผเชยวชาญในงานประชาสมพนธและคณะกรรมการชดตางๆ เพอจดตงองคกรนานาชาตดานการ

อนรกษขน ในนาม WWF (World Wildlife Fund) ประธานคนแรกของ WWF ไดแก เซอร ปเตอร สกอต

WWF มสานกงานใหญอยทเมองกลอง ประเทศสวทเซอรแลนด และไดใช “แพนดา” เปนโลโก

ขององคกรมาจนถงปจจบน

ปจบน WWF มเจาฟาชายฟลปส ดยกแหงเอดนเบอระ พระราชสวามในสมเดจพระนาง

เจาเอลซาเบธท 2 แหงสหราชอาณาจกรและเครอจกรภพองกฤษ เปนองคประธานกตตมศกด HE

Chief Emeka Anyaoku เปนประธาน WWF สากล และ Jim Leape ดารงตาแหนงผอานวยการ WWF

สากล ในสวนของ WWF ประเทศไทย คณพนธสร วนจจะกล ดารงตาแหนงผอานวยการ WWF

ประเทศไทย คนปจจบน (มถนายน 2554)

ทาไมตอง แพนดา



แรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงานสดคลาสสค ตลอดกาลอยาง โลโกแพนดา เกดขน

เมอ เจา “ช...ช” แพนดาขนขาวดาปกปยนารกเดนทางมาถงสวนสตวในกรงลอนดอน เมอป พ.ศ.

2501 ดวยความนารก นาเอนดจองเจา ช ช หมนอยนารกจากเมองจน ไดสรางความสนใจและตนเตน

ใหแกคนองกฤษเปนอยางมาก จนกลายเปนกระแส แพนดาเฟเวอร นอกจากน เจาชช ยงไดปลกกระแส

ใหผคนหนมารกธรรมชาตมากขน รวมไปถง มนยงเปนสญลกษณทแสดงถงการทลายกาแพงนาแขง

ในชวงสงครามเยนระหวางโลกเสรนยมและโลกสงคมนยม

ทสาคญเปนอยางยงกคอ โลโกของ WWF จะตองการสรางการจดจาใหกบสาธารณะชน

สญลกษณทนามาใชจะตองกาวพนกาแพงของภาษา และตองสอสารไดเขาใจงายตรงไปตรงมา

ดงนน เจาหมแพนดา ตวโต ขนยาว ลายขาวดาโดดเดนทพาดผานลาตวอวนปกปย และรอย

แตมสดาทบรเวณดวงตา นนโดดเดน ดงดด และเหมาะสมทจะใชเปนตวแทนทสอถงองคกรอนรกษ รป

วาดลายเสนอยางคราวๆ ของ เจอรราด วอทเตอรซน (Gerald Watterson) นกสงแวดลอมและศลปน

ชาวองกฤษถกใชเปนตนแบบในการพฒนาเปนโลโกของ WWF และไดถกดดแปลงและพฒนาจนกลาย

มาเปน โลโก WWF ในยคแรก โดย เซอร ปเตอร สกอต และมการปรบปรงอกหลายครงจนกลายมาเปน

อยางทเหนในปจจบน

“เราตองการสตวทมลกษณะรปรางสวยงาม เปนสตวใกลสญพนธ และตองเปนสตวทผคนตางใหความสนใจและรกมน พรอมทจะดแลปกปอง นอกจากนสตวชนดนจะตองสะดดตาในสดา ขาว เพอประหยดตนทนในการพมพ”

เซอร ปเตอร สกอต ประธานคนแรกของ WWF กลาวถงแนวคดกวางๆ ในการเลอก

สญลกษณทจะใชเปนโลโกของ WWF



WWF ประเทศไทย WWF เ ข า ม า ด า เ น น ง านด า นก า ร อน ร ก ษ

ทรพยากรธรรมชาตในประเทศไทยไดนน เกดขนจาก

พระราชปฏสนถารของสมเดจพระเจาอยหวภม

พลอดลยเดชฯ และสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ ทสงม ตอเจาหญงจเลยนา

อดตพระราชนนาถแหงเนเธอรแลนด พรอมดวย

เจาชายเบรนฮารด (องคประธานกอตงของWWF) ครงเมอ

เสดจพระราชดาเนนเยอนประเทศไทยอยางเปนทางการใน

ฐานะพระราชอาคนตกะ และเขาเฝาทลละอองธล ณ พระ

ตาหนกจตรลดารโหฐาน ในป พ.ศ. 2526 ทงสองพระราชวงศ

ทรงแสดงความเปนหวงเปนใยและมพระราชปณธานแนวแนท

จะทรงอปถมภงานดานการอนรกษ

จากนน WWF ไดเรมเขาใหการสนบสนนงานอนรกษใน

ประเทศไทยอยางตอเนอง โดยในชวงแรกใหการสนบสนนทน

แกกรมปาไมในโครงการอนรกษเสอโครงทอทยานแหงชาตเขา

ใหญ ในป พ.ศ. 2523 WWF มอบเรอเพอการสารวจสถานภาพ

เตาทะเลและเฝาระวงผรกลารงของเตาทะเลในบรเวณอทยาน

แหงชาตตะรเตา

จากนนไดมการสนบสนนเงนทนใหกบ มลนธคมครองสตว

ปาและพรรณพชแหงประเทศไทย เพอนาไปดาเนนโครงการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตอกหลายโครงการ

เรอยมาจนกระทง ใน เดอนมกราคม พ.ศ. 2538 WWF

จงไดกอตงสานกงานดาเนนการขนในประเทศไทย มฐานะเปน

(WWF Thailand Project Office) และไดรเรมโครงการตางๆ ท

เกอกลการอนรกษทรพยากรธรรมชาตขนอกหลายโครงการ

และในเดอนกรกฎาคม ป พ.ศ. 2542 WWF ประเทศไทย ได

ถกยกระดบเปน WWF Thailand Programme Office หรอ

องคการกองทนสตวปาโลกสากล สานกงานประเทศไทย

(WWF ประเทศไทย)

ตอมาในเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2548 WWF ประเทศ

ไทยจงไดรวมตวเขากบ WWF อนโดจน (กมพชา ลาว และ

เวยดนาม) ภายใตชอ WWF Greater Mekong Programme

ดวยจดมงหมายในการขยายขอบเขตความรวมมอและการ

ทางานดานอนรกษใหกวางไกลครอบคลมสระดบภมภาค ซงจะ

ใหความสาคญตอ 4 เขต นเวศภมภาค อนประกอบดวย เขต

นเวศภมภาคเทอกเขาตะนาวศร- ถนนธงชย , ปาดบแลงในลม

นาโขงตอนลาง , ลมนาโขง และทะเลอนดามน ครอบคลม

ประเดนการอนรกษชนดพนธทอยสถานภาพเสยงตอการสญ

พนธ (Critical species) อนรกษระบบนเวศทสาคญและม

ความเปาะบาง (Critical places) การลดผลกระทบจาก

กจกรรมของมนษยทสงผลตอธรรมชาตและส งแวดลอม

(EcologicalFootprint)



WWF ประเทศไทย ไดแบงการดาเนนงานออกเปน 7 ฝาย

1. ฝายชววทยาเพอการอนรกษ

ฝายชววทยาการอนรกษดาเนนงานเพอการอนรกษสงคมสตวปาและพนธพชทถกคกคามโดยผาน

การวจยทางดานนเวศวทยา การฝกอบรมทกษะในดานการวจยและการอนรกษใหแกเจาหนาทของหนวยงาน

รฐทเกยวของ (เชน อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา) สมาชกในชมชนทอยในพนทเปาหมาย และ

โครงการวจยเพอการอนรกษชนดพนธเหลานนในภาคสนาม รวมทงการพฒนาแนวทางความรวมมอระหวาง

หนวยงานรฐ ชมชน และองคกรอนรกษในการอนรกษสงคมสตวและพชอยางมสวนรวม

2. ฝายทรพยากรนาจด

ฝายทรพยากรนา ใหความสาคญกบการทางานในภมภาคลมแมนาโขงตอนลาง นนกคอ พนทสวน

ใหญในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และพนทบางสวนของภาคเหนอของประเทศไทย โดยมเปาหมายหลกใน

การดาเนนงาน คอ ภายในป พ.ศ. 2563 พนทลมนาโขงตอนลางยงคงความอดมสมบรณ เปนแหลงนาทม

คณภาพ เปนแหลงผลตอาหารทอดมสมบรณ เปนแหลงทอยอาศยของสรรพชวต ตอบสนองความตองการใน

การดารงชพไดเหมาะสม รวมทงไดรบการบรหารจดการ อนรกษ ฟนฟ และใชประโยชนอยางยงยนบน

พนฐานของการมสวนรวมของทกภาคสวน โดยมงเนนการจดการทรพยากรนาจดอยางยงยน ใหความสาคญ

กบการทางานอยางมสวนรวมของทกภาคสวน ในการบรหารจดการทรพยากรนาจด

3. ฝายสงแวดลอมศกษา

WWF ประเทศไทย ไดสงสมประสบการณจากการทางานในดานสงแวดลอมศกษาทงในระดบ

โรงเรยนสการมสวนรวมในผลกดนสงแวดลอมศกษาระดบนโยบายการศกษาของชาต เพราะ มงหวงทจะเปน

สวนหนงในการพฒนาการจดการศกษา, สนบสนนและสงเสรมกระบวนการพฒนาการจดการเรยนรดาน

สงแวดลอมศกษาเพอการอนรกษทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ ใหประเทศไทย ไดคงความ

หลากหลายของทรพยากรธรรมชาตทสามารถเออประโยชนทงตอการพฒนาและการอนรกษไดอยางสมดลใน

การทจะนาไปสหลกการบรหารจดการและการพฒนาอยางยงยน (Sustainable Development )

การรเรมและดาเนนการศนยศกษาธรรมชาตบางป ศนยศกษาธรรมชาตและระบบนเวศ

เกษตร และอทยานสงแวดลอมนานาชาตสรนธร ใหเปนศนยการเรยนรสงแวดลอมศกษาของ

สถานศกษา ทไดเชอมโยงเนอหาจากเมองใหญ ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม บรณาการเขากบ

มาตรฐานการเรยนรของกลมสาระตางๆ ในชนเรยน โดยอาศยสภาพธรรมชาตเปนตวกระตนใหผเรยนเกด

ความสนใจ และนาไปสการเรยนรธรรมชาตอยางเปนระบบและมความสข เกดเปนความตระหนกทจะรวมมอ

กนอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหคงไวอยางยงยน



4. ฝายปาไมและถนทอยอาศยสตวปา

“ในทก ๆ หนงนาท ทวโลกมการสญเสยพนทปาถง 156 ไร หรอ 2.6 ไร ตอวนาท” สาหรบประเทศ

ไทย ในป พ.ศ. 2543 เรามพนทปาไม คดเปน 33.09 เปอรเซนตของพนทประเทศ หรอประมาณ 106,319,240

ไร ทวาตวเลขดงกลาวไดรวมถงปาไมทกประเภท ตงแตปาไมดงเดม จนถงปาตามหวไรปลายนา ปาบงปาทาม

สวนปา สวนยคาลปตส และปาทไดรบการฟนฟ เราจะรสกอยางไร ถามการยนยนวา พนทปาตนนาลาธาร

ของประเทศ เหลอเพยงแค 56,443,200 ไร หรอคดเปน 17.16 เปอรเซนตของพนทประเทศ ขณะทพนทปา

เหลาน คอ ปาตนนาลาธารทแทจรง ทหลอเลยงผคนกวา 63 ลานคนในประเทศไทย

ปจจบนปาตนนาลาธารเหลาน ไดรบการปกปองภายใตพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

โดยมการจดการในรปของพนทอทยานแหงชาต ( National Park) และพระราชบญญตสงวนและคมครองสตว

ปา พ.ศ. 2535 ทมการจดการพนทในรปของเขตรกษาพนธสตวปา ( Wildlife Sanctuary) กลาวไดวา พนท

ดงกลาว คอ พนทอนรกษ ( Protected Area) สองประเภททมความสาคญสงสด ในระบบพนทอนรกษ

(Protected Area System) ของประเทศไทย แมจะมกฎหมายถงสองฉบบคมครองพนทอนรกษทสาคญของ

ประเทศ แตกปฏเสธ ไมไดวา การทาลาย การคกคามตางๆ นานา ทสงผลใหพนทปาลดลง ยงคงดาเนนไป

อยางตอเนอง นนหมายถง หลกประกนตอชวตความเปนอยของคนไทย กาลงถกบนทอนลงทกขณะ

5. ฝายจดการทรพยากรปาไม

เปนหนวยหนงทมจดมงหมาย ในการทางานเพอสงเสรม สนบสนน และขบเคลอน ใหเกดนโยบาย

ระดบชาตทสงผลตอการคมครองพนทอนรกษ รวมถงการสงเสรมใหเกดการอนรกษ และการจดการทยงยน

ตอทรพยากรปาไมของประเทศ

เรามเจตนารมณแนวแนในการทางานรวมกบผมสวนไดเสย (Stakeholders) และพนธมตร

(Partners) ในการเสรมสรางความเขมแขง การปรบปรงการวางแผน และการจดการสาหรบพนทอนรกษทาง

บก (Terrestrial Protected Area) ตลอดจนการสงเสรมใหมการใชประโยชนทรพยากรปาไม ในทศทางท

ยงยน โดยพยายามเสาะหา บรณาการแนวทางตางๆในการอนรกษ เพอลดการสญเสย จากการทาลาย

ทรพยากรปาไม โดยมการฟนฟระบบนเวศปาไม สภาพทางเศรษฐกจ ตลอดจนบทบาทหนาททางสงคมของ

ทกผคน ทจะเออตอการอนรกษทยงยน



6. ฝายพลงงานและการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

ประเทศไทยมแหลงพลงงานหมนเวยนมากมายทสามารถนามาใชประโยชนได โดยเฉพาะชวมวล

เชอเพลงชวภาพและแสงอาทตย อยางไรกตาม ประเทศไทยกไมไดนาทรพยากรเหลานมาใชใหเกดประโยชน

สงสดตามศกยภาพ โดยแผนการดานไฟฟาในปจจบนกลบมงเนนดานเชอเพลงแบบดงเดมหรอเชอเพลงเชง

พานชย (Conventional Fuel) ในการผลตไฟฟา ซงสวนใหญเปนกาซธรรมชาตและถานหน โดยสาหรบถาน

หนนน มแนวโนมวาจะเปนเชอเพลงทนามาผลตกระแสไฟฟาในสดสวนทมากขนเนองจากมราคาถกกวา

การใชถานหนอนเปนเชอเพลงสกปรกจะทาใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตอยาง

ตอเนอง ความทรดโทรมของสขภาพของสาธารณชน ความสญเสยดานผลผลตการเกษตรของชมชนรายรอบ

รวมทงมลพษตอสงแวดลอม ไดแก นา อากาศ เสยง และอนๆ นอกเหนอจากนน ถานหนยงเปนสาเหตหลก

ของการทาใหเกดกาซคารบอนไดออกไซด( CO 2 ) เพมขนในบรรยากาศ ซงกาซดงกลาวเปนสาเหตหลกของ

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ( Climate Change ) หรอสภาวะโลกรอน (GlobalWarming) ดวย

เหตน จงมความจาเปนเรงดวนทจะตองปรบเปลยนแหลงผลตไฟฟาจากถานหนเปนแหลงทสะอาดกวา ซง

ประเทศไทยเองกมศกยภาพสง อยางไรกตามความจาเปนดงกลาวตองไดรบการสนบสนนจากชมชนตางๆ

โดยเฉพาะชมชนทไดรบผลกระทบจากการใชถานหนแลวและชมชนทกาลงจะไดรบผลกระทบจากการใชถาน

หน นอกจากนยงตองไดรบการสนบสนนจากชมชนทมศกยภาพดานแหลงพลงงานหมนเวยน ซงสามารถ

นามาใชและกอใหเกดประโยชนตอชมชนทองถนได

7. ฝายทรพยากรทางทะเลและชายฝง

ประเทศไทยเปนประเทศทตงอยในบรเวณคาบสมทร มพนทแนวชายฝงทะเลยาวทงสนประมาณ

2,960 กโลเมตร อยทางฝงอนดามน 750 กโลเมตร ฝงอาวไทย 1,670 กโลเมตร และตามเกาะตาง ๆ 520

กโลเมตร พนทบรเวณชายฝงเหลานประกอบ ไปดวยทรพยากรธรรมชาตประเภทตางๆ ทงปาชายหาด ปาชาย

เลน หญาทะเล และแนวปะการง ซงมคณคาทงทางดานนเวศวทยาและทางดานเศรษฐกจทงในระดบทองถน

จนถงระดบชาต

ฝายทรพยากรทางทะเลชายฝง WWF ประเทศไทย เปนหนงในหนวยงานททางานดานอนรกษ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย โดยการบรณาแนวทางทหลากหลายเพอบรรลถงเปาหมาย

คอการพฒนาทยงยน ตลอดเวลาทผานมามการดาเนนงานในดานตางๆดงน การดาเนนงานดานการสราง

จตสานกดานการอนรกษทรพยากร การพฒนาศกยภาพในการบรหารจดการทรพยากรสาหรบเจาหนาท

อทยานแหงชาตทางทะเล งานฟนฟทรพยากรทางทะเล งานฟนฟวถชวตของชมชนชายฝง การสนบสนนดาน

ขอมลทางเทคนคสาหรบทองถน ผประกอบการทองเทยว องคกรพนธมตร องคกรปกครองสวนทองถน และ

การรวมขบเคลอนเชงนโยบาย ตลอดจนขอกฎหมาย ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม



โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

ความเปนมา โครงการฟนฟภมทศนปาไมและคณภาพชวตชมชนลมนาช ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอ โครงการฟนฟลมนาช ดาเนนงานโดย ฝายจดการทรพยากรนาจด WWF ประเทศไทย ภายใตความรวมมอกบหนวยงานภาครฐระดบพนท โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณจากมลนธ โคคา-โคลา ประเทศ

สหรฐอเมรกา และ มลนธ โคคา-โคลา ประเทศไทย มระยะเวลาดาเนนงานตงแตป พ.ศ. 2550-2554

WWF ประเทศไทย ไดเลอกพนทบางสวนของลมนาชเพอเปนพนทสาหรบดาเนนกจกรรม เนองจากลมนาช

เปนลมนาหลกของภาคตะวนออกเฉยงเหนอในประเทศไทย และยงเปนลมนายอยของลมแมนาโขงในระดบ

สากล ทหลอเลยงชวตผคนเปนจานวนมาก นอกจากนในทางเศรษฐกจและสงคม พบวาผคนในทองถนในลม

นาชยงมรายไดในระดบทไมสงมากนก รวมถงยงมผคนอกจานวนมากทตองดารงชวตดวยการพงพง

ทรพยากรธรรมชาตโดยตรง เพราะฉะนนการฟนฟระบบนเวศปาไมและคณภาพชวตชมชนในระดบพนทจง ม

ความจาเปนอยางยง เพอใหเกดการจดการและการใชทรพยากรธรรมชาตในทศทางทยงยน

จดมงหมายของโครงการ เพอผสมผสานการพฒนาความเปนอยทองถนใหเหมาะสม

กบการฟนฟระบบนเวศลมนาและการรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพใน

ลมนาชใหเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน

วตถประสงคโครงการ

1) เพมประสทธภาพการมสวนรวมของชมชน

2) สาธตการใชประโยชนทดนและการฟนฟพนทเกษตรกรรม

3) สนบสนนคณะทางานระดบจงหวดในการประสานความรวมมอดานการจดการทรพยากรธรรมชาต

อยางยงยน

4) สงเสรมการจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถน

5) สง เ ส รม ใ หเ กด ก า ร อ นรก ษทรพยากรธรรมชาตเชงนโยบาย ระดบชมชนระดบจงหวด และ

ระดบภมภาค



พนทดาเนนงาน

ตาบลหนองแปน, ตาบลคาแคน, ตาบลโพนเพก, และตาบลทาศาลา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

ผลทคาดวาจะไดรบในแตละระดบ

ผลทคาดวาจะไดระบในระดบชมชน

1) เครอขายพนธมตรและการมสวนรวมของทกภาคสวนในการดาเนนการดานการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตโดยชมชน

2) ชมชนไดรบทกษะและมความเชยวชาญในการจดการทรพยากรโดยการมสวนรวม

3) วางรากฐานขอมลทางวชาการดานเศรษฐกจ-สงคม และขอมลทางชว-กายภาพในพนทเปาหมาย

4) จดตงองคกรบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถนโดยมรปแบบและกระบวนการการ

ดาเนนงานทไดรบการสนบสนนจากคณะกรรมการทรพยากรธรรมชาต จงหวด

5) แผนการจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถน

6) จดตงระบบตดตามและประเมนผลโดยชมชนทองถน ภายใตความรวมมอระหวางสถาบนการศกษา

หนวยงานภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน และหนวยงานตางๆทเกยวของ

ผลทคาดวาจะไดรบในระดบจงหวด

1) การสนบสนนจากทกภาคสวนตอการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตโดยชมชนทองถนลมนาช

2) คณะกรรมการ/คณะทางานจดการทรพยากรธรรมชาต จงหวดขอนแกน เพอสงเสรมและสนบสนน

กจกรรมของชมชนทองถนในการจดการ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมถงการพฒนา

คณภาพชมชน

ผลทคาดวาจะไดรบในระดบนโยบาย

1) เกดการเปลยนนโยบายระดบชาตเพอสงเสรมการฟนฟและเพมพนทปาไมโดยการมสวนรวม

2) เกดนโยบายทสนบสนนและสงเสรมกจกรรมการฟนฟระบบนเวศปาไมและคณภาพชวตทมการรเรม

และดาเนนการโดยชมชนทองถน

3) เพมระดบการเรยนรของสาธารณะและการใหความสนบสนนทางดานกฏหมายและนโยบาย เพอง

สงเสรมการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนโดย การมสวนรวมของชมชน



การทางานแบบมสวนรวมโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย

การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตแบบมสวนรวม ตองคานงถง “คนในพนท” ซงเปนทงผ

อนรกษและใชประโยชนจากทรพยากรโดยทางตรงทสมพนธกบวถชวตและวฒนธรรมในชมชน และ “กลไก”

การสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ

โครงการอนรกษฟนฟลมนาช ทดาเนนงานโดยฝายทรพยากรนาจด องคการกองทนสตวปาโลก

สากล สานกงานประเทศไทย หรอ WWF ประเทศไทย ดาเนนงานในพนทลมนาช สวนท 3 บรเวณอาเภอ

มญจาคร จงหวดขอนแกน มเปาหมายเพอผสมผสานการพฒนาความเปนอยทองถนใหเหมาะสมกบการฟนฟระบบนเวศลมนาและการรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพในลมนาชเพอใหเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน

มหลกการดาเนนกจกรรมใหบรรลสเปาหมาย ดวยการใชกลไกการมสวนรวมทหลากหลายในการ

ขบเคลอนงาน ประกอบไปดวยผแทนจากชมชน ภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน สถาบนการศกษา

ภาคเอกชน ภาคธรกจ ผทรงคณวฒและสอมวลชน ภายใต “คณะทางานกากบโครงการในระดบจงหวด”

“คณะทางานกากบโครงการในระดบอาเภอ” “คณะทางานขบเคลอนแผนชมชนในระดบตาบล” และ

“คณะกรรมการพนทอนรกษของชมชน” เขามารวมกนกาหนดแนวทาง วางแผนการดาเนนงาน ตดตาม

ประเมนผล เสนอแนะอนเปนประโยชนตอการทางานโครงการ ประกอบกบการทางานดานการพฒนาคณภาพ

ชวตของชมชนอกดานหนง

ซงผลจากการกลไกการมสวนรวมจากหนวยงานทเกยวของ ไดเขาไปสนบสนนใหเกดรปธรรมดาน

การบรหารจดการในพนทหลากหลายรปแบบ การนาเสนอบทเรยน/ขอคนพบจากพนทตอผมสวนกาหนด

นโยบาย สงเหลานไดเกดผล

ทสาคญ คอ เกดรปแบบการอนรกษและใชประโยชนจากสงแวดลอมอยางยงยนภายใตปรมาณ

ทรพยากรทจากดไดอยางสมดล



“เราไดนาขอมลจากงานวจยไทบาน

ไปนาเสนอตอชมชนและ อบต.

ใหทราบถงความเปลยนแปลงของทรพยากร

ตงแตอดตถงปจจบนและแนวโนนในอนาคต

เพอใชเปนขอมลวางแผนการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตในทองถนแบบมสวนรวม”

งานวจยไทบาน



งานวจยไทบาน งานวจยไทบาน ลมนาช เกดขนจากการเปลยนแปลงและรปแบบการใชประโยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาตในลมนาช ในทศทางทนาเปนหวง ทงดานเศรษฐกจ สงคมและสงแวดลอม โดยเฉพาะ

บรเวณพนทอาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มรปแบบการใชประโยชนทดนไมเหมาะสมกบสภาพพนท อก

ทงยงเปนพนทสงเสรมการปลกพชเศรษฐกจตามนโยบายของจงหวดขอนแกน ทาใหเกดอตราการ

เปลยนแปลงพนทปาไมเปนพนทปลกออย มนสาปะหลง ยคาลปตส เพมขนอยางรวดเรว สงผลกระทบตอ

ความหลากหลายทางชวภาพในพนท

ดงนนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย จงไดเรมตนกจกรรมสารวจและประเมน

ทรพยากรธรรมชาตของหมบานเปาหมาย จานวน 20 หมบาน โดยใชกระบวนการ “งานวจยไทบาน” โดยม

วตถประสงคเพอศกษาองคความรดานความหลากหลายทางชวภาพของทรพยากรธรรมชาตในทองถน

รปแบบการใชประโยชน ภมปญญาพนบานและความเปลยนแปลงของวถชวต เศรษฐกจสงคม วฒนธรรม

และตองการนาผลการศกษาไปใชประโยชนในงานอนรกษทรพยากรของชมชน

มขนตอนทสาคญ คอ

1) การคดเลอกนกวจย จดประชมตามหมบานเปาหมายของโครงการจานวน 20 หมบาน เพอ

คดเลอกนกวจยไทบานหมบานละ 6 คน ทงหมด 120 คน

2) ประชมเชงปฏบตการ เพอเรยนรวธการและเปาหมายของงานวจยไทบาน

3) ลงพนทสารวจภาคสนาม เพอจดทาแผนท บนทกภาพและเกบตวอยางชนดพนธทสาคญ

4) สมภาษณขอมลเพมเตม โดยเลอกสมภาษณผทมความรเฉพาะดาน ทอยในหมบานเปาหมาย

5) การสงเกตการณแบบมสวนรวม 6) การจดทาและตรวจสอบขอมล จะรวมประชมกนเพอสรปผล ตรวจสอบและแลกเปลยนชด

ความรประสบการณของแตละกลม โดยมการจดทารายงานความกาวหนา 3 ครง คอ รายงาน

ความกาวหนาฉบบแรก ฉบบกลางและรางฉบบสมบรณ

7) การจดพมพเปนหนงสอ เมอไดขอมลครบถวนทกประเดน จะนาขอมลจากรายงานฉบบสมบรณ

มาสรปคดเลอกสาระหวขอทสาคญเพอจดพมพเผยแพร



งานวจยไทบาน..แมนาช สายนา สายชวต ดาเนนการ ในพนท 20 หมบาน 4 ตาบล ไดแก ตาบลคาแคน ตาบลโพนเพก ตาบลทาศาลา และ

ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน โดยไดประยกตวธการวจยทเหมาะสม แตคงไวซงพนฐาน

งานวจยไทบาน คอชาวบานเปนนกวจย ใหความสาคญกบภาคสนามเปนหลก ผลการศกษาพบวา

ดานความหลากหลายทางชวภาพ พบวา แมนาช มความยาวประมาณ 765 กโลเมตร เปนแมนา

ทยาวทสดในประเทศไทย พนทลมนารวมทงสน 49,477 ตารางกโลเมตร หรอ 30,923,125 ไร มตนกาเนดจาก

แนวเทอกเขาเพชรบรณบรเวณบานยางโหลน ตาบลยางแดด อาเภอเกษตรสมบรณ จงหวดชยภม ไหลลงมา

บรรจบกบแมนามลบรเวณรอยตอระหวางอาเภอเมอง อาเภอเของใน และอาเภอวารนชาราบ จงหวด

อบลราชธาน

นกวจยไทบาน พบวา ระบบนเวศยอยในพนทลมนาช ทงบนบกและในนา 18 ระบบ สารวจพบพนธ

ปลา จานวน 88 ชนด แบงเปนปลาธรรมชาต 80 ชนด ปลาตางถน 8 ชนด ในจานวนนมปลาหายาก จานวน 9

ชนด และใกลสญพนธ จากลานาช อก 8 ชนด นอกจากนยงสารวจพบพนธไม 233 ชนด สารวจพบสตวปา

จานวน 146 ชนด แบงเปน 5 ประเภท คอ นก 56 ชนดสตวเลยงลกดวยนม 15 ชนด สตวเลอยคลาน 17 ชนด

แมลง 57 ชนด และสตวครงบกครงนา 14 ชนด

การศกษาดานภมปญญาการใชประโยชนจากทรพยากร ยงพบวา สามารถแบงไดเปน 2 กลม

คอ กลมชมชนทอยตดกบพนทปาไมจะใชประโยชน จากปาชมชนในการดารงชพเกบหาของปา เกบพชผก

เกบยาสมนไพร และกลมชมชนทอยรมฝงแมนาชจะใชประโยชนจากแมนาชทงอปโภคและบรโภค รวมทงยด

อาชพการหาปลาโดยใชเครองมอหาปลาทเหมาะสมกบ ดานวฒนธรรม ประเพณ พบวา ชาวบานยงคง

ยดตามขนบธรรมเนยมประเพณ ฮตสบสอง คองสบส ทปฏบตสบตอกนมาอยางยาวนาน เชน บญบงไฟ บญ

ขาวจ บญกฐน บญเขาพรรษา ออกพรรษา รวมทงความเชอเรองของการเลยงผปตา เลยงผตามสถานท

ศกดสทธ

ดานสงคม เศรษฐกจ พบวา ปจจบนสภาพสงคมเศรษฐกจบรเวณน มสมาชกเฉลย 4 คนตอ

ครวเรอน รายไดเฉลย 80,000-100,000 บาทตอครวเรอนตอป มอาชพหลก คอ ทาการเกษตร เลยงสตว ปลก

ผก รบจางรายวน บางครอบครวมสมาชกไปทางานตางประเทศ ทสาคญคอยงมรายไดจากการเกบหาของปา

จบสตวนา ฯลฯ



งานวจยไทบานเพอการจดการทรพยากร การทางานของโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดใหความสาคญเรอง

การ มสวนรวมบนฐานขอมลทรอบดานและเพยงพอตอกระบวนการตดสนใจดาเนนกจกรรม

เมอกระบวนการเกบขอมลงานวจยไทบานเสรจสมบรณ มฐานขอมลดานชนดพนธปลา สตวนา

พนธไม สตวปา แมลง ฐานขอมลดานภมศาสตร(GIS) ตวอยางชนดพนธทสาคญและขอมลดานเศรษฐกจ

สงคมและประเพณ ครบทกดาน

นกวจยไทบาน จงไดนาขอมลไปนาเสนอตอชมชนและหนวยงานทเกยวของใหทราบถงปรมาณ

ความเปลยนแปลงของทรพยากรตงแตอดตถงปจจบน และแนวโนนในอนาคต เพอใชเปนขอมลวางแผนการ

จดการทรพยากรธรรมชาตในทองถนแบบมสวนรวม

มเปาหมายรวมกน คอ เพมศกยภาพของชมชนในการดาเนนงานดานการอนรกษและฟนฟ

ทรพยากรในพนทเปาหมาย สรางฐานขอมลความหลากหลายของทรพยากรสนบสนนกลไกการทางานของ

คณะกรรมการสงแวดลอมในระดบชมชน ระดบตาบล ระดบอาเภอ ระดบจงหวด และระดบลมนาเพอใช

สาหรบการวางแผนใหเกดความยงยนตอไป และเกดรปธรรมในระดบชมชนและทองถนในการรอนรกษและ

ฟนฟทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน

โดยสามารถเกดรปธรรมในพนท คอ การจดการปาชมชน จานวน 9 แหง การจดการเขตอนรกษพนธ

ปลา จานวน 7 แหง การจดตงศนยเรยนรและเสนทางศกษาธรรมชาต จานวน 1 แหง สรางความรวมมอกบ

องคกรปกครองสวนทองถนในการอนรกษ จานวน 4 แหง และสรางหลกสตรการเรยนรรวมกบโรงเรยนในพนท



“พอมโครงการฯ เขามาสนบสนนการจดการปาชมชน

ทาใหปาเรมฟนคน ของปาเยอะขน สตวปาเพมขน

ถาปาไมสมบรณดคนไมทาลาย

ปาอยได สตวปากอาศยอยได คนกไดประโยชน

สามารถอยรวมกนอยางมความสขทงคน ทงสตว ทงปา”

นายนคร สงเอ ประธานปาชมชนบานกดขอนแกน

ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

การจดการปาชมชน



หลกการและกระบวนการจดการปาชมชน

การฟนฟระบบนเวศทองถนและคณภาพชวตชมชนลมนาชของโครงการฟนฟลมนาช WWF

ประเทศไทยภายใตกจกรรมการจดการปาชมชน มเปาหมายเพอการอนรกษผนปาทหลงเหลออย รวมทงการ

ฟนฟความสมบรณหรอความหลากหลายทางชวภาพในพนทปา มกรอบแนวคดหลกในดานการฟนฟภมทศน

ปาไมควบคไปกบการพฒนาคณภาพชวตของคนในทองถน (Forest Landscape Restoration and

Livelihood Development) โดยใชหลกการการมสวนรวมของชมชน ผสมผสานวชาการกบองคความรทองถน

ตลอดจนประสานและเชอมโยงความรวมมอภาคตางๆ ในพนทลมนา เปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสยในพนท

มารวม วางแผนการจดการการใชประโยชนพนท และปฏบตการรวมกนเพอสรางความสมดลและประโยชนทง

ทางดานระบบนเวศ สงคม และเศรษฐกจ

การจดการปาชมชนใชยทธศาสตรหลกในการอนรกษและฟนฟพนทปา หยอมปา ทเหลออยในภม

ทศน โดยเนนการเชอมโยงเขาดวยกนเพอใหสงมชวตตาง ๆ ไดเคลอนยายและกระจายพนธไปได โดยอาศย

ทางเชอมตอระหวางผนปาตางๆ ทงผนเลก ผนใหญ หยอมปาธรรมชาต ปาหวไรปลายนา ปาชมชน เชอมตอ

ปารมนาจากตนนาถงปลายนาอนเปนกลไกเสรมสรางความหลากหลายทางชวภาพและสรางความมนคงทาง

อาหารใหกบชมชนทองถนในพนท

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยไดดาเนนการสงเสรมและสนบสนนกจกรรมการจดการ

ปาชมชนในหมบานเปาหมาย การจดประชมเวทชาวบานเพอทาความเขาใจและเตรยมความพรอมในการ

จดการปาชมชน การจดตงคณะกรรมการปาชมชน กาหนดกฎระเบยบขอตกลงรวมกน จดทาแผนการจดการ

ปาชมชนการสารวจพนทปาชมชนและแนวเขต การสารวจทรพยากรปาชมชน การตดตงปายปาชมชน ปาย

กฎระเบยบ ปายแนวเขต การลาดตระเวน การทาแนวกนไฟและปองกนไฟปา กจกรรมเพาะชากลาไม

กจกรรมปลกปา เปนตน



พนทดาเนนการจดการปาชมชน

ปจจบนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนกจกรรมการจดการปาชมชนรวมกบ

คณะกรรมการปาชมชนแตละหมบาน ภายใตความรวมมอกบหนวยงานทเกยวของ ในพนทเปาหมาย

9 หมบาน จานวน 9 ปาชมชน คดเปนพนททงหมด 2,794 ไร โดยคดเฉลยพนทปา 310 ไรตอหมบานหรอ

1.74 ไรตอครวเรอน สภาพพนทปาในพนทสวนใหญมลกษณะเปนสงคมพชปาเตงรงทยงคงมความอดม

สมบรณ บางสวนเปนปาทกาลงฟนตวหรอปารนสอง ซงมความสาคญตอชมชนในดานการเปนแหลงใชสอย

ไมฟน เกบหาของปา และเลยงสตว โดยเปนแหลงเกบหาพชผกปากวา 49 ชนด เหด 47 ชนด สตวและแมลง

22 ชนด พชผกปาและสตวปาบางชนดสามารถสรางรายไดเสรมใหกบชมชนไดเปนอยางด บางหมบานม

รายไดจากการเกบหาของปามมลคาเฉลยกวา 700,000 บาทตอป

ปาชมชนทเกดขนจากการสนบสนนของโครงการ ปาชมชนภวด บานคานอย ตาบลคาแคน พนท 650 ไร ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาโคกหลวง

เปนทตงของวดปาปญญนมตร (ภวด) มประเพณบญยอดนาซงจดขนเพอระลกถงความสาคญของ

ปาภวดอนเปนแหลงตนนาลาธาร

ปาชมชนโคกหนฮาว บานหนองขามพฒนา ตาบลคาแคน พนท 310 ไร แบงพนทออกเปน 2 สวนคอ

ปาโคกหนฮาว พนท 247 ไร และปาโคกหนองหญาขาว พนท 63 ไร

ปาชมชนบานกดขอนแกน ตาบลคาแคน พนท 125 ไร เปนทตงของวดปาธรรมาราม พนทสวนหนง

ไดรบการเวนคนจากชมชนทบกรกทาการเกษตรกลบคนมาและดาเนนการฟนฟจานวน 30 ไร

ปาชมชนบานหวยฮวก ตาบลโพนเพก พนท 615 ไร แบงพนทออกเปน 4 สวน คอ ปาโคกปาชา 150

ไร ปาโคกดอนกลาง 450 ไร ปาโคกสะแบง 10 ไร ปาโคกเตาถาน 5 ไร

ปาชมชนโคกหลบกง บานโพนเพก ตาบลโพนเพก พนท 480 ไร

ปาชมชนโคกหลวง บานไสไก ตาบลทาศาลา พนท 210 ไร ตงอยในเขตปาสงวนแหงชาตปาโคก

หลวง เปนพนททชมชนรวมกนตอสและยดคนจากนายทนทเขามาบกรกเพอทาการเกษตร

ปาชมชนภลอมขาว บานโนนคณ ตาบลทาศาลา พนท 104 ไร แบงพนทออกเปน 2 สวนคอ ภลอม

ขาว พนท 70 ไร และภเลก พนท 34 ไร

ปาชมชนโคกบกยาง บานหนเหบ ตาบลพระยน พนท 100 ไร มแนวเขตตดตอกบปาชมชนภวด บาน

คานอย

ปาชมชนบานโนนตน (วดปาสงฆวราราม) พนท 100 ไร เปนพนสาธารณะประโยชนของชมชน

ภายหลงทมการจดตงวดปาสงผลใหพนทปาทเคยเสอมโทรมเรมกลบคนสความอมสมบรณอกครง

หนง



การศกษาชพลกษณแมไม

การศกษาชพลกษณแมไม เปนการศกษาขอมลการตอบสนองของตนไมตอ

สภาพแวดลอม ไดแก อณหภม ความชน สภาพภมประเทศ ฯลฯ ในชวงระยะเวลารอบป ซงปจจย

สภาพแวดลอมดงกลาวมผลตอการเจรญเตบโตและการสบพนธของตนไม การฟนฟปาทมงเนนการฟนฟ

ความหลากหลายทางชวภาพใหกลบคนใกลเคยงกบปาดงเดม จาเปนตองมการเกบรวบรวมขอมลพนฐานท

สาคญเกยวกบชนดพนธไมดงเดมทปรากฎพบในพนทซงเปนขอมลเบองตนทจะนาไปใชในการพจารณา

วางแผนเพอคดเลอกพนธไมทเหมาะสมตอการปลกฟนฟในพนท

การศกษาชพลกษณแมไมจะทาใหสามารถกาหนดชวงเวลาทเหมาะสมในการเกบเมลดไมเพอนาไป

ผลตกลาไมในเรอนเพาะชา นอกจากนยงสามารถบอกไดวาชนดพนธไมใดทมความสาคญตอการฟนฟและ

อนรกษตอไป

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนการสารวจและศกษาชพลกษณแมไมชนดทมความ

โดดเดนและมความสาคญในพนท เชน ชนดไมทองถน ทนแลง ทนไฟ โตเรว ตดผลดงดดสตวปา เปนตน

โดยคดเลอกแมไมทมความสมบรณ ลาตนสงใหญ สวยงาม วดขนาดลาตน ความสง ตดหมายเลขตน บนทก

พกดและกรายละเอยดขอมลของตนไม ครอบคลมพนท 4 ตาบลเปาหมาย จานวนแมไม 16 วงศ 27 ชนด คด

เปนจานวนแมไม 233 ตน ไดแก มะคาแต มะคาโมง ยางนา ประดปา สะเดา หวา มะขามปอม มะกอกเกลอน

ขอมลจากการศกษาชพลกษณนบวามประโยชนเปนอยางยง และไดถกนาไปใชในกระบวนการ

พดคยแลกเปลยน และวางแผนการผลตกลาไมเพอการฟนฟในพนทตอไป



รอนเพาะชาชมชน

เรอนเพาะชาชมชน เปนกจกรรมหนงทอยภายใตแผนงานการจดการปาชมชนทสนบสนน

โดยโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย โดยใชขอมลทไดจากการศกษาชพลกษณแมไมในพนทมาใชใน

การวางแผนการดาเนนงาน

สาหรบกระบวนการดาเนนงานนน โครงการฯ ไดจดประชมเพอเตรยมความพรอมและทาความ

เขาใจในการจดทาเรอนเพาะชาชมชนรวมกบคณะกรรมการเรอนเพาะชาหมบาน การลงสารวจพนทเพอเกบ

ขอมลความพรอมของสถานท การสนบสนนจดตงกองทนเรอนเพาะชาและการอบรมผลตกลาไม การผลต

กลาไมจะแบงออกเปน 2 รปแบบ คอ

1) การผลตกลาไมในเรอนเพาะชา มการจดทมงานในการผลตกลาไม ตงแตการเกบเมลด การ

เตรยมเมลด การกรอกถง การยายกลา การดแลรกษา และการขนยายไปยงพนทปลก

2) การผลตกลาไมโดยสมาชกครวเรอนในชมชนทเขารวมเปนสมาชก โดยเรอนเพาะชาจะ

สนบสนนถงดาใหกบสมาชกรบไปเพาะกลาไมบรเวณบานของตนเอง โดยระบชนดและจานวนกลาไมท

ตองการเพาะ มคณะทางานเรอนเพาะชาทาหนาทควบคมดแลการผลตกลาไมของสมาชกในแตละครวเรอน

กลาไมทชมชนผลตขน โครงการฯ จะดาเนนการรบซอผานกลมมญจาเขยวขจฯ ในราคาและ

มาตรฐานกลาไมทผานการตกลงรวมกนหรอขายใหกบบคคลภายนอก รายไดจากการขายกลาไมถกนาไปใช

ในการบรหารจดการเรอนเพาะชาในปตอ ๆ ไป ตลอดจนกจกรรมอน ๆ ในชมชน

กจกรรมเรอนเพาะชาชมชน ดาเนนการตงแตเดอนมนาคม พ.ศ. 2551 จนถงปจจบน ครอบคลม

พนท 16 หมบาน 159 ครวเรอน สามารถผลตกลาไมทองถน ไมผล จานวน 74 ชนด คดเปนจานวนกลาไม

155,000 ตน กลาไมดงกลาวถกนาไปปลกฟนฟบรเวณพนทปาชมชน พนทสาธารณะ วด โรงเรยน ตลอดจน

แจกจายใหกบคนในชมชน



การลาดตระเวนและปองกนไฟปา ในชวงหนาแลงของทกๆป ระหวางเดอนมกราคมถงเดอนพฤษภาคมเปนชวงเวลาทผนปามความแหงแลง ตนไมตางพากนผลดทงใบ อนเปนชวงทมไฟปาเกดขนเปนประจาทกป ซงสวนใหญเกดการ

กระทาของมนษยเพอการใชประโยชนดานตาง ๆ เชน การไลสตว การเกบหาของปา หรอการเลยงสตว เปน

ตน ไฟปาทเกดขนแตละครงโดยสวนใหญมกสงผลกระทบดานลบมากกวาดานด โดยทาใหลกไม กลาไม

ขนาดเลกตาย ไมใหญหยดชะงกการเจรญเตบโต พชพนธสตวปาชนดตาง ๆ อนเปนแหลงอาหารของคนใน

ชมชนถกทาลาย สงผลกระทบตอความมนคงทางอาหารตามไปดวย นอกจากนยงสงผลกระทบตอ

กระบวนการฟนตวตามธรรมชาตของปา

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดสนบสนนงบประมาณใหกบชมชนเพอดาเนนกจกรรม

การปองกนไฟปา อาทเชน การอบรมการจดการและปองกนไฟปา การจดทาแผนการจดไฟปา การ

ลาดตระเวนเฝาระวงไฟปา การทาแนวกนไฟ การจดเตรยมอปกรณดบไฟปา ลดการเผาเศษวชพชในไรนา

การเปดเสยงตามสายรณรงคปองกนและเฝาระวงไฟปา การตดปายประชาสมพนธไฟปา ฯลฯ ภายใตการ

สนบสนนจากหนวยงานทเกยวของ เชน องคการบรหารสวนตาบล สถานดบไฟปา กรมปาไม เปนตน

นอกจากนชมชนยงรจกใชเทคนค การสงเกต ตลอดจนภมปญญาทองถนมาใชในการเฝาระวงและ

ปองกนไฟปาไดอกดวย เชน การทาแนวกนไฟ การชงเผา การสรางแนวรวมแจงขาว การเกบฟน ไมแหงเพอ

ลดปรมาณเชอเพลง การสงเกตการแตกตนของฝงนกหรอแมลงเมอมไฟปาเกดขน เปนตน

ความรวมมอของคนในชมชนตอการจดการและเฝาระวงไฟปาสงผลใหปญหาไฟปาลดลง ปาชมชน

บางแหงไมมไฟปาเกดขน สงผลใหสภาพปาฟนตว ลกไม ไมหนมเพมขน ชนดพนธพชและสตวเพมขน ชนด

และปรมาณของปาทเกบหาไดเพมขนอยางชดเจน สรางรายไดเสรมใหกบคนในชมชนไดเปนอยางด



1111

สารวจและประเมนทรพยากรในปาชมชน

กจกรรมการสารวจ ประเมนสภาพปาและทรพยากรชวภาพปาชมชน เปนกจกรรมทจดขน

เพอ เส รมสรางศกยภาพของคณะกรรมการปาชมชน ใหมความรความเขาใจแนวคด หลกการ

กระบวนการพฒนาแผนการจดการปาและระบบตดตามปาชมชน หรออาจกลาวไดวาเปนการสนบสนนให

ชมชนไดเรยนรและทาความเขาใจกบพนทปาของชมชนตนเองไดมากขน โดยกจกรรมดงกลาวไดรบการ

สนบสนนกระบวนการจากศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซกฟก (RECOFTC)

การสารวจจะดาเนนการในพนทปาชมชน โดยการวางแปลงสารวจตวอยาง บนทกขอมลสภาพ

ทวไปของปา ลกษณะดน สดน ความลาดชน จานวนและการปกคลมชนเรอนยอด การปกคลมผวดน ชนด

ความโต และความสงของตนไม ชนดและปรมาณของลกไม ความหลากหลายทางชนดพนธพชอน ๆ และสตว

ปา เพอนาไปใชประเมนสถานภาพปาวามความสมบรณ หรอมประเดนปญหาอยางไรบาง หลงจากนนนา

ขอมลจากการสารวจปามาประมวล วเคราะหตามกรอบพจารณาความสมบรณของปา โครงสรางปาทง

แนวตง แนวนอน องคประกอบ ความหลากหลายดานชนดของปา และสถานภาพการทดแทนของลกไม

ขอมลทไดจากการสารวจนอกเหนอจากจะไดขอมลพนฐานของปาชมชนแลว ยงแสดงใหเหนถง

สถานภาพปาทจะจดการ การสารวจอยางตอเนองอยางนอยปละ 1 ครง จะแสดงใหเหนถงความเปลยนแปลง

ทางกายภาพและชวภาพซงเปนตวชวดผลสาเรจหรอประสทธภาพในการจดการปา และเปนขอมลประกอบใน

การตดสนใจ วาควรใชประโยชนอะไร เทาไหร ทไหน และอยางไร อนเปนแนวทางสการจดการจดปาชมชน

อยางยงยนได



โครงการสารวจศกยภาพและเพมปรมาณ

ตนผกหวานปาในพนทปาชมชนโคกหลบกง ปาชมชนโคกหลบกง บานโพนเพก ตาบลโพนเพก อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มพนท

480 ไร สภาพพนททวไปเปนปาเตงรงทยงคงมความอดมสมบรณ ทงพชพรรณไมชนดตาง ๆ และสตวปา

ขนาดเลกหลายชนด ซงเออประโยชนตอราษฎรในชมชนและพนทใกลเคยงในการเขามาใชประโยชนและเกบ

หาของปานานาชนด อาทเชน เหดปา ผกหวานปา หนอโจด พชผกปา แย กะปอม แมลงทบ ฯลฯ ทรพยากร

จากปาแหงนโดยเฉพาะเหดปา และผกหวานปา สามารถสรางรายไดใหกบชมชนคดเปนมลคาไมตากวาหนง

ลานบาทตอป

ทงน ในชวงหนาแลงของทกป มกมไฟปาเกดขนเปนประจาซงสรางผลกระทบและเกดความเสยหาย

ตอพชพนธและสตวปาในพนท โดยเฉพาะตนผกหวานปา นอกจากนยงถกลกลอบขดออกไปจากปาอกดวย

ดวยเหตน โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบคณะกรรมการปาชมชนบานโพนเพกได

ดาเนนโครงการสารวจศกยภาพและเพมปรมาณตนผกหวานปาขน โดยการเดนเทาสารวจตนผกหวานปาใน

พนทปาชมชน จบพกด ตดหมายเลขตน วดขนาดลาตน ความสง ถายภาพ จดทาแผนทตนผกหวานปา ฯลฯ

โดยผลจากการสารวจพบตนผกหวานปาในพนททงหมดมากกวา 140 ตน

การเพมปรมาณตนผกหวานปาจะดาเนนการทดลองในชวงฤดฝนซงมความชนสง โดยใชมดสะกด

หรอถากบรเวณรากของตนผกหวานเปนรอย ใหเกดแผลเลก ๆ ตนละ 3-4 แผล หลงจากนนใชนายาเรงราก

แตมทรอยแผล ใชดนบรเวณโคนตนกลบพอประมาณ ปกหลกไมไผเพอหมายจดทดลอง หลงจากนนทาการ

ประเมนผลการแตกกงใหมเปนระยะ และนาผลการทดลองมาประมวลสรปตอไป

กจกรรมดงกลาวนบวาเปนการจดการทรพยากรชวภาพของปาชมชนภายใตแนวทางทยงยน

ตลอดจนสรางกระบวนการเรยนรและความเขมแขงใหกบคนในชมชนไดเปนอยางด



ประเมนการเกบกกคารบอนของปาชมชน

บทบาททมสาคญประการหนงของตนไมคอดดซบกาซคารบอนไดออกไซดจากบรรยากาศเอาไวและ และคายออกซเจน

ออกมา กาชทตนไมดดซบจะถกสรางเปนเนอไม ซงในเนอไมนนจะมธาตคารบอนหรอเรยกวาถานอยประมาณครงหนง ดวยเหตน

พนทปาชมชนจงมความสาคญยงในการเปนแหลงดดซบกาซเรอนกระจกชนดตาง ๆ ปลอยกาซออกซเจนออกมา สรางสมดลใหกบ

อณหภมของโลก แตจากสถานการณความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก หรอภาวะโลกรอนทรจกกนในปจจบน ซงสงผล

กระทบตอระบบนเวศธรรมชาต เกดภยพบตทางธรรมชาตทรนแรงและมความถมากขน สงผลกระทบตอความเปนอยของมนษย

โดยตรงทงในชมชนเมองและชมชนชนบททยงพงพงฐานทรพยากรธรรมชาตทง ดน นา ปาโดยตรงในการดารงชวต

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบศนยฝกอบรมวนศาสตรชมชนแหงภมภาคเอเชยแปซฟก (RECOFTC) ได

เสรมสรางกระบวนการเรยนรแกชมชนทองถน ในเรองความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การแลกเปลยนปรากฏการณความ

เปลยนแปลงของภมอากาศในทองถน ตลอดจนการเรยนรการประเมนคารบอนและสภาพแวดลอมอยางงายเพอนาไปสการสราง

ความเขาใจเพอวางแผนการจดการทรพยากรปาไม และพนทเกษตรกรรมเพอแกไขและปรบตวตอความเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศในทองถน อนเปนการเสรมสรางความมนคงทางอาหาร รกษาและเพมพนความหลากหลายทางชวภาพ ผานการจดการ

ทรพยากรดน นา ปาไมใหเกดการเชอมโยงในภมนเวศทงพนทปา พนทเกษตรกรรม ทอยอาศยตอไป

การประเมนการเกบกกคารบอนทาการสารวจในพนทปาชมชนภวด บานคานอย มเนอททงหมด 650 ไร โดยการวางแปลง

ตวอยางสารวจในพนทปาสมบรณและปาฟนฟ จบพกดแปลง ตดหมายเลขตนไม วดขนาดลาตน บนทกขอมลชอ ชนดตนไม การใช

ประโยชนตนไม เกบตวอยางดน พชคลมดน และเศษไมปกคลมผวดน ผลจากการสารวจในป 2553 พบวา ปาชมชนภวดสามารถ

เกบกกคารบอนได 2,815 ตนตอป ทงนในอนาคตเมอปาสมบรณเตมทจะสามารถเกบกกคารบอนไดเพมขนเปน 5,372 ตนตอป และ

ปลดปลอยกาซออกซเจนได 3,904 ตนตอป



“จะทาอยางไรถงเกดการหวงแหนแหลงเกบหาอาหาร ฟนฟความสมบรณของแมนาชใหกลบคนมา หากทรพยากรสงแวดลอมในแมนาชอดมสมบรณชาวบานกจะสามารถจบสตวนาไดเพมขน รวมทงเกบพชผกธรรมชาตตามรมตลงเมอหมบานผมมทงอาหาร อาชพ ทรพยากรทสมบรณชาวบานกมความสขความพอเพยง”

นายเปลยน ศาลาวฒกล ประธานเขตอนรกษพนธปลาบานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

เขตอนรกษพนธปลา ลมนาช



การจดการทรพยากรประมงแบบมสวนรวม แมนาช ยงคงความความหลากหลายของทรพยากรดานประมงนาจด มความสาคญตอการ

ดาเนนชวตของชาวบาน เปนแหลงอาหารและรายไดทสาคญ ดงนนการประมงจงถอวาเปนอาชพหนงทม

ความสาคญ แตการขยายตวทางดานเศรษฐกจจากเมองใหญกระจายสชนบท ประชากรเพมจานวนขนทาให

ชาวประมงตองจบปลาในปรมาณมากขนเพอใหพอตอความตองการดานอาหาร ขณะททรพยากรดานการ

ประมงลดลงและขาดการบรหารจดการอยางเหมาะสม ไดสงผลกระทบประชากรและความหนาแนนของปลา

โดยเฉพาะการพฒนาเครองมอประมงใหมประสทธภาพในการจบปลาเพมมากขน ซงสวนใหญเปนเครองมอ

ทผดกฏหมายประมง หากไมมแนวคดการรเรมอาจสงผลกระทบตอการสญเสยชนดพนธปลาและสตวนาท

สาคญ รวมไปถงความมนคงทางดานอาหาร และเศรษฐกจของคนในชนบท

อยางไรกตาม โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ทเนนกระบวนทางานแบบบรณาการจากผ

มสวนไดสวนเสย (Stakeholder) จากทกภาคสวน เพอใหเกดกระบวนการจดการอยางเหมาะสมภายใต

หลกการฟนฟระบบนเวศควบคไปกบการพฒนาคณภาพชวตชมชนแบบสวนรวม ผสมผสานความรดาน

วชาการกบองคความรทองถน และประสานความรวมมอจากภาคหนวยงานในลมนา

โดยทางโครงการ ฯ ไดนารองการสนบสนนและสงเสรมในพนทเปาหมายของโครงการ อาท จดเวท

ประชาคมเพอสรางความเขาใจ แตงตงคณะกรรมการ สรางระเบยบปฏบต เดนทางไปศกษาดงาน ลงสารวจ

หาพนทวงนาลกทเหมาะสม ตดตงปายกฏระเบยบ สรางทอยอาศยใหปลา จดหาอาหารปลา การลาด

ตระเวณในชวงวกฤต สรางแพเพอเปนจดการลาดตระเวณ การประเมนมลคาและความหนาแนนของ

ประชากรปลา เปนตน

ประเภทของวงอนรกษพนธปลาในลมนาช 1) เขตวงอนรกษพนธปลาแมนาช ; เปนวงอนรกษพนธปลาทอยในแมนาช โดยชมชนจะรวมกน

กาหนดขอบเขตตามความยาวของแมนา ทาสญลกษณขอบเขต มปายระเบยบทชดเจน มการ

สรางทอยอาศยใหปลาดวยการนาวสดธรรมชาต เชน กงไม ขอนไม ตอไม เปนตน

2) เขตอนรกษพนธปลาในหนองนาสาธารณะ ; เปนวงอนรกษพนธปลาทอยตามแหลงนาท

มนษยสรางขนและธรรมชาต เชน หนอง กด ฝาย เขอน เปนตน โดยชมชนจะรวมกนกาหนด

ขอบเขตในพนทนนตามความเหมาะสม และมการทาสญลกษณชดเจน มบางแหงจะทาทอย

อาศยใหสตวนาคลายกบวงอนรกษพนธปลาในแมนา

3) เขตอภยทาน ; เปนเขตสงวนพนธสตวนาทตงอยหนาวด โดยมการหามจบสตวนาทกชนด ซง

บางแหงจะมนกทองเทยวมาซออาหารเลยงปลาตลอด โดยมพระสงฆเปนผดแล



เขตอนรกษพนธปลา โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ดาเนนงานดานการบรหารจดการทรพยากร

ประมงลมนาช อนเปนแหลงประมงทสาคญของชมชน รวมกบคณะกรรมการเขตอนรกษพนธปลาลมนาชของแตละ

หมบาน และหนวยงานทเกยวของ อาท ททาการปกครองอาเภอมญจาคร สานกงานประมงอาเภอ องคการบรหารสวน

ตาบลในพนท ดาเนนการมาตงแต เดอนมกราคม ป 2552 – ปจจบน (มถนายน 2554) จานวน 7 แหง ผลปรากฏวาใน

พนทเขตอนรกษ ฯ นน มจานวนประชากรและความหนาแนนของปลาเพมขนมาอดต สงผลใหชมชนใกลเคยงมอาหาร

และรายไดจากการประมงเพมขน

พนทเขตอนรกษพนธปลา ลมนาช ทโครงการ ฯ สนบสนน จานวน 7 แหง คอ

1) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองไห ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม

แมนาช ประมาณ 2,000 เมตร เรมดาเนนการ เดอนมกราคม 2552

2) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม

แมนาช ประมาณ 1,500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนกมภาพนธ ป 2552

3) เขตอนรกษพนธปลา บานหนองแปน ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตาม

แมนาช ประมาณ 1,000 เมตร เรมดาเนนการเดอนมถนายน ป 2552

4) เขตอนรกษพนธปลาหนาวดปาโนนสานก (หนองเบญ) บานโนนสานก ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร

จงหวดขอนแกน มพนทประมาณ 15 ไร เรมดาเนนการเดอนพฤศจกายน 2552

5) เขตอนรกษพนธปลาหนองแปน ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน มพนทประมาณ 100 ไร

เรมดาเนนการ ป 2551

6) เขตอนรกษพนธปลาบานทาสวรรค ตาบลทาศาลา อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ความยาวตามแมนาช

ประมาณ 500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนพฤษภาคม ป 2554

7) เขตอนรกษพนธปลาบานปาแดง ตาบลโคกสาราญ อาเภอบานแฮด จงหวดขอนแกน ความยาวตามแมนา

ช ประมาณ 500 เมตร เรมดาเนนการ เดอนพฤษภาคม ป 2554



ประเมนความเปลยนแปลงเขตอนรกษพนธปลา

พนทจดตงเขตอนรกษพนธ เปนเขต “วงนาลก” หรอ Deep pools มความสาคญคอ เปน

แหลงทอยอาศยสาคญ เปนแหลงเพาะขยายพนธปลา พนธสตวนาและพชนาทกฤดกาลของระบบนเวศในลม

นาช การประเมนความเปลยนแปลงเขตอนรกษพนธปลา มวตถประสงคเพอการประเมนชนดพนธ ความ

หนาแนน และปรมาณทจบไดในเขตอนรกษพนธปลาและพนทใกลเคยง โดยมเปาหมายจะพฒนาระบบ

ฐานขอมลใหมประสทธภาพไปสนบสนนตดตาม ประเมนผลการการบรหารจดการทรพยากรลมนาชอยาง

เหมาะสมและยงยนตอไปในอนาคต

การศกษาน โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยและคณะกรรมการ ฯ ไดรวมกนคดเลอก

หมบานนารอง วธการศกษาจะเนนขอมลดานปฐมภมและเนนกระบวนการเรยนรของชมชน ดวยการลง

สารวจขอบเขตพนท จบพกด GPS วดความลก ความกวาง สภาพพนททองนา จดทาแผนทและขอมลทาง

กายภาพ ทเกยวของ พรอมทงขอมลชนดพนธปลา และปรมาณกบจบไดในเบองตน

สาหรบการประเมนเขตอนรกษพนธปลาเบองตน ไดนารองในเขตอนรกษพนธปลาบานหนองหวชาง

ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน ในป 2553 พบวา พนทองนามสภาพเปนดนโคลน ดน

ทราย และหนกรวด มความยาว 1,500 เมตร ความเฉลย 39.2 เมตร ความลกสงสด 16.3 เมตร ความลก

ตาสด 5.6 เมตร พบความหลากหลายพนธปลา 88 ชนด 29 วงค โดยวงคทพบมากทสดคอวงคปลาตะเพยน

(Cyprinidae) รองลงมาคอวงคปลาหม (Cobitidae) และวงคทพบนอยทสด คอ วงคปลาแค (Sisoridae) พบ

เครองมอประมงจานวน 40 ชนด ในจานวนนมเครองมอทผดกฏหมายประมง จานวน 5 ชนด ในชวงเดอน

กรกฏคมเปนเดอนทมปลาอพยพจากทางตอนลางผานเขตอนรกษมากทสด จานวน 17 ชนด จากปลาอพยพ

ทงหมด ทงหมด 26 ชนด

ขอมลดงกลาว เปนดชนชวดถงความเปลยนแปลงตลอดฤดกาลของระบบนเวศแมนา ทโครงการ ฯ

และชมชนไดนาไปใชพดคยถงแนวทางการบรหารจดการทรพยากรประมงรวมกบภาครฐ อบต. และหนวยงาน

ทเกยวของในลมนา



การลาดตระเวนเขตอนรกษพนธปลา

ฤดฝนของทกป เปนชวงฤดกาลทมความหลากหลายของพนธปลา สตวนาและพชนาในนาช

การจบปลาในชวงนจงมสถตมากขนเมอเทยบกบชวงเวลาอน ปจจบนอตราการเพมขนของจานวนประชากร

ทาใหความตองการดานการประมงเพมขนตาม ชาวบานจงพฒนาวธการจบปลาใหไดในปรมาณมาก ๆ

ประกอบกบบรเวณเขตอนรกษพนธปลามปรมาณปลาเขามาอาศยอยเปนจานวนมาก ทาใหเปนทตองการ

ของชาวบานบางสวน

ดวยเหตนโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบ คณะกรรมการ ฯ จงตองรวมกนจดเวร

ยาม วางแผนการตระเวณ เพอปองกนการกระทาผดกฏระเบยบเขตอนรกษพนธปลาและการกระทาผด

กฏหมายประมง เชน การวางยาเบอ โพงพาง ชอตปลา ฯลฯ

นอกจากนยงมการตดปายกฏระเบยบ ขอบเขต แจงทางเสยงตามสายของหมบาน แจงหนงสอเวยน

ไปยงหมบานในตาบลและหมบานใกลเคยงเพอใหผใหญบานทาการประชาสมพนธใหชมชนไดเขาใจ

แนวทางปฏบตและแผนงาน

ผลการดาเนนงานปรากฏวาปแรก (ป 2552) มการละเมดกฏระเบยบจานวนหนง คณะกรรมการได

จบกม ยดของกลางและตกเตอนในเบองตน เนองจากชาวบานบางสวนยงขาดความรความเขาใจ แตในป

ตอมาจนถงปจจบน (ป 2554) ชมชนไดรวมแรงรวมใจกนเปนหเปนตาใหกบคณะกรรมการ พบวาไมมการ

ละเมดกฏระเบยบ สงผลใหจานวน ปรมาณของพนธปลาและสตวนา รวมถงปาไมรมฝงสมบรณเพมมากขน

สามารถสรางรายได สรางความมนคงดานอาหารของชมชน



แพ เพอการเรยนร

เมอเดอนพฤศจกายน 2551 บานหนองหวชาง ตาบลหนองแปน อาเภอมญจาคร

จงหวดขอนแกนไดรวมประชาคมหมบานเพอหามตจดตงเขตอนรกษพนธปลา พรอมทงแตงตง

คณะกรรมการขนมาทากฏระเบยบ แผนงานไปเสนอตอคณะกรรมการกลมมญจาเขยวขจ ลมนาช

พฒนาชวตและโครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย และไดรบการอนมต โดยมแผนงานการ

จดทาแพเพอการอนรกษรวมอยดวย

ซงคณะกรรมการ เหนวาควรนาชดองคความรทองถน และขอมลจาก “งานวจยไทบาน” มา

ออกแบบใหเปนสอการเรยนรสาหรบผทสนใจ ทงภาครฐ สถาบนการศกษา ภาคเอกชน คร โรงเรยน

เยาวชน ใหเกดจตสานกในการปกปองหวงแหนทรพยากรธรรมชาตในลมนาช

ซงประกอบไปดวยนทรรการ เชน แผนทขอบเขต ปายกฏระเบยบ ประวตความเปนมา

ระบบนเวศ ชนดพนธปลา สตวนา เครองมอหาปลา กจกรรมตาง ๆ ฯลฯ นอกจากนยงสามารถใช

ประโยชนเปนสถานทใหอาหารปลา ลองเรอ ลองแพสาหรบนกทองเทยวและรองรบการประชมได

ประมาณ 10-15 คน



“การทาเกษตรผสมผสานหรอเกษตรอนทรย นาจะเปนทางออกหนงทชวยใหเกษตรกรชนบท สามารถชวยเรองของตนทนการผลตใหตาลง

มรายไดหมนเวยนไปตลอดป ไปชวยลดภาระหนสน และอยากใหชาวบานทาอะไรใหชาลงจะไดชวยใหเรามเวลาไดคดเพมมากขน”

นายสงา สรก เกษตรกรอาสาสมคร บานหวยแลง ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

เกษตรอนทรย



แนวคดและกระบวนการจดการเกษตรยงยน

นบตงแตป พ.ศ. 2550 เปนตนมา โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทยไดดาเนนกจกรรมในพนทอาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

ไดใหความสนใจ ออย มนสาปะหลง และขาว อนเปนพชศรษฐกจหลกของคนมญจาคร ซงโครงการมแนวคดในการจดการทรพยากรโดยการ

สงเสรมกจกรรมเกษตรยงยนทเนนการจดการเกษตรทเปนมตรกบสงแวดลอม โครงการฯ ไดคดเลอกพนท 4 ตาบล อนไดแก ตาบลคาแคน ตาบล

หนองแปน ตาบลโพนเพกและตาบลทาศาลา เปนพนทนารองในการดาเนนกจกรรม

โครงการฯสงเสรมและสนบสนนการสรางรปแบบการใชประโยชนทดนโดยนาเอาแนวคดสาคญ 3 ประการ มาประยกตใชใหเหมาะสม

กบพนท คอ 1) แนวคดเกษตรอนทรย (Organic Agriculture) เปนเกษตรทใหความสาคญกบการอนรกษสงแวดลอมและฟนฟระบบนเวศ 2)

แนวคดเกษตรผสมผสาน (Integrated Farming System) เนนการจดการเกษตรในพนททเออประโยชนตอกนและกนอยางมประสทธภาพสงสด

และ 3) แนวคดระบบไรนาสวนผสม (Mixed Farming System) เนนการเรยนรและทดลองกจกรรมเกษตรภายใตขอจากดและการเปลยนแปลง

ตามฤดกาลของพนท

กจกรรมเกษตรยงยน แบงรปแบบการดาเนนการออกเปน 6 กจกรรมหลก คอ 1) กจกรรมการผลตปยอนทรย 2) กจกรรมการปลกขาว

อนทรย 3) กจกรรมการปลกออยอนทรย 4) กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรย 5) กจกรรมการปลกแฝกและตนไมเพอปองกนการชะลาง

พงทลายของดนในแปลงเกษตร และ 6) กจกรรมการเลยงหมหลม

กจกรรมเกษตรยงยนมงเนนสรางกระบวนการเรยนรของเกษตรกรตนแบบจากการปฏบตจรง โดยการคดเลอกเกษตรตนแบบ หรอ

“เกษตรอาสา” ซงเปนเกษตรกรในพนทเปาหมายจานวน 42 ครอบครว พนท 233 ไร มารวมกนคด กาหนด และวางแผนกจกรรม โดยเนนการ

แลกเปลยนประสบการณรวมกน มการจดเวทเพอวเคราะหสรปสถานการณ ปญหาและแนวทางการเกษตรยงยนในพนท การจดฝกอบรมและ

การศกษาดงานในพนทตนแบบตาง ๆ เพอแลกเปลยนประสบการณ เพอนามาทดลองใชในแปลงทดลองของเกษตรอาสาแตละราย

ผลของการดาเนนกจกรรมในแปลงทดลองของเกษตรอาสาสงผลใหความหลากหลายทางชวภาพในแปลงเกษตรเพมขน ลดความเสยง

ตอการเปลยนแปลงของบสภาพภมอากาศ เกษตรกรมรายไดเพมขน ลดคาใชจาย ลดความเสยงจากความไมแนนอนของราคาผลผลต ลดความ

เสยงจากโรคระบาดของศตรพช ตลอดจนเกษตรกรมศกยภาพ มความรความสามารถในการจดการพนทเกษตรเพมขน ตลอดจนการพฒนาให

เปนพนทตนแบบ เพอใหเกดการขยายผลและแลกเปลยนเรยนร



กจกรรมการปลกขาวอนทรย

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรม

กจกรรมการปลกขาวอนทรยใหกบเกษตรกรอาสาจานวน 16 ครอบครว คดเปนพนท 84 ไร โดยใชเทคนค

วธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ทถกกาหนดขนรวมกนระหวางเกษตรกรและโครงการฯ

เรมตงแตการเตรยมพนทโดยการหวานปยพชสด เชน ปอเทอง โสน ฯลฯ ในแปลงแลวไถกลบเพอ

เพมธาตอาหารในดน การใสปยอนทรยรองพนกอนการทานาโดยใชปยทผลตจากโรงปยอนทรยของชมชนแลว

ไถกลบ การไถคราดดนเพอเอาวชพชออก ทงนการเตรยมดนหามเผาตอซงขาวและเศษวชพชโดยเดดขาด

หลงจากเตรยมดนและและพนทสาหรบหวานขาวแลว ทาการวานเมลดขาวเพอเตรยมกลาสาหรบ

ปกดาโดยใชเทคนค “การดานากอเดยว” ซงเปนเทคนคการดานาเพอลดปรมาณตนกลาเพอลดคาใชจายลง

หลงจากนนทาการดแลรกษาโดยการคงระดบนาในนาขาวใหสงจากระดบพนดนประมาณ 10-15 เซนตเมตร

ใสปยอนทรยอกครงชวงกอนขาวตงทอง นอกจากนชวงเวลาดงกลาวไมมการใชสารเคม ยาฆาหญาหรอยา

ปราบศตรพช แตใชยานาหมกสมนไพรผสมนาฉดไลแมลงแทน

ผลผลตจากการปลกขาวอนทรยพบวา ลาตนหรอกอขาวมขนาดใหญขนกวาการใชปยเคม การแตก

กอ ความสง และความแขงแรงของตนขาวเพมขน ไมลมงาย ออกรวงทกลาตน รวงขาวมนาหนกด สงผลใหม

ผลผลตเพมขนจากเดมเกอบเทาตว และทสาคญการใชปยอนทรยยงสงผลใหสภาพดนทเคยแขง ยากตอการ

ปกดาเปลยนสภาพเปนดนรวนซยและปกดางายขนกวาเดม นอกจากนตนทนการผลตขาวตอไรยงลดลง

กวาเดมเนองจากปยอนทรยมราคาถกกวาปยเคม เกษตรกรสามารถผลตไดเอง อกทงไมมคาใชจายในการซอ

ยาฆาหญาและยาปราบศตรพช

บทเรยนการปลกขาวอนทรยของเกษตรอาสาตนแบบ นบวาเปนทางเลอกหนงของเกษตรกรทม

ความตองการปรบเปลยนวถชวตจากการทานาแบบเดมทใชปยเคมมาเปนการใชปยอนทรย อนเปนแนวทาง

หนงในการฟนฟระบบนเวศลมนา ตลอดจนรกษาไวซงความหลากหลายทางชวภาพในพนทตอไป



กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรย

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรม

กจกรรมการปลกมนสาปะหลงอนทรยใหกบเกษตรกรอาสาจานวน 22 ครอบครว คดเปนพนท 50 ไร โดยใช

เทคนควธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ผสานกบเทคนควชาการและองคความรทองถน

ขนตอนการปลกมนสาปะหลงอนทรยเรมตงแตการเตรยมพนทโดยไมตองเผา ทาการไถพรวนดนให

ลกประมาณ 20-30 เซนตเมตรเพอกลบเศษซากพช หรออาจหวานเมลดปอเทอง โสน แลวไถกลบเพอเปนปย

พชสด หลงจากนนไถพรวนอกครงเพอเพมความละเอยดของดนและรกษาความชนใหนานขน ทาการยกรอง

สงประมาณ 30 เซนตเมตร ระยะหางระหวางรองประมาณ 1 เมตร ทาการเตรยมทอนพนธมนสาปะหลงทม

อายประมาณ 8-12 เดอน ใชเลอยหรอมดตดใหไดขนาดยาวประมาณ 30 เซนตเมตร นาไปแชในนาหมก

ชวภาพนาน 20 นาท กอนนาไปปลก

การปลกจะทาการขดหลมขนาดเทาหนาจอบ ระยะหาง 1x1 เมตร ลก 10 เซนตเมตร ใชปยอนทรย

รองพนประมาณ 1 ถวยแกงตอหลม หลงจากนนทาการกลบดนแลวนาทอนมนปกลงไปในดนลกประมาณ

10-15 เซนตเมตร ในชวงการเจรญเตบโตของมนสาปะหลงจะทาการใสปยอนทรยเพมอก 1 ครงในชวงเดอนท

สาม หรออาจใชนาหมกชวภาพฉดพนบรเวณลาตนและใบเดอนละ 1 ครง เพอเพมผลผลต รกษาระดบความ

อดมสมบรณของดน ตลอดจนชวยไลแมลงศตรพช การดแลรกษาแปลงมนอนทรยจะทาการกาจดวชพชโดย

ใชการดายหญาแทนการใชสารเคมในชวงเดอนท 1 และเดอนท 3 เนองจากใบยงไมคลมดน โดยใบมน

สาปะหลงจะเรมคลมพนทตงแตเดอนท 4 เปนตนไป

ผลผลตของการปลกมนสาปะหลงอนทรยพบวา มลาตนสงใหญปกคลมหญา กอใหญ จานวนกง

เพมขน มขนาดหวมนใหญกวาเนองจากมสภาพดนรวนซยทาใหหวมนสามารถขยายไดด สงผลใหมผลผลต

เพมขน 1-3 ตนตอไร นอกจากนการปลกมนอนทรยยงสงผลใหสภาพดนดขน และมความหลากหลายทาง

ชวภาพเพมขน

การปลกมนสาปะหลงโดยใชเทคนคกระบวนการแบบอนทรยนนบไดวา เปนวถการเกษตรทเปนมตร

ตอสงแวดลอมอนเกดจากกระบวนการเรยนร การปฏบตจรงของเกษตรกรตนแบบ ทชวยสรางความสมดลของ

ธรรมชาตตลอดจนการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรไดอยางยงยน



กจกรรมการปลกออยอนทรย

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย สนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยไดสงเสรมกจกรรมการปลกออยอนทรยใหกบ

เกษตรกรอาสาจานวน 8 ครอบครว คดเปนพนท 99 ไร โดยใชเทคนควธการผลตทเปนมตรตอสงแวดลอมโดยกระบวนการอนทรย

การปลกออยอนทรยเรมตงแตการเตรยมพนทแปลงออย ทาการไถพรวนดนรอบแรกแทนการเผาเพอกาจดวชพช ใสปยอนทรย

รองพนอตรา 2 กระสอบตอไร ทงไวประมาณ 1 เดอน จากนนไถพรวนรอบสองเพอใหดนมความละเอยดมากขนและชวยลดการสญเสย

ความชนในดน แลวทาการไถยกรอง หลงจากนนทาการเตรยมทอนออยพนธดทมความสมบรณ ปราศจากโรคแมลง อายประมาณ 8-10

เดอน การปลกออยใชปยอนทรยรองพนกอนนาทอนพนธลงปลก ระยะแถวประมาณ 1.5 เมตร ระยะหางระหวางแถวคประมาณ 30

เซนตเมตร โดยชองวางระหวางแถวคนสามารถปลกพชอาหารจาพวกขาวโพดหรอฟกทองแทรกระหวางไดซงสามารถเกบเกยวผลผลตได

ภายในระยะเวลา 2-3 เดอน เพอขายเปนรายไดเสรม

การปลกออยอนทรยจะไมมการใชยาฆาหญาหรอยาฆาแมลงโดยเดดขาด เกษตรกรจะทาการดายหญาโดยใชแรงงานคนใน

ระยะเรมปลกจนออยมอายประมาณ 4 เดอนจงใชรถไถเดนตามหรอรถดายหญาขนาดเลกไถพรวนระหวางรองเพอกาจดวชพช รวมทงใช

นาหมกชวภาพฉดเพอไลแมลง เมอออยมอายประมาณ 8-12 เดอนจะสามารถเกบเกยวออยได การเกบเกยวจะไมมการเผาโดยเดดขาด

เพอปองกนการทาลายสารอนทรย สตวหนาดน และเพอคงความชมชนของดนเอาไว

ผลผลตของออยอนทรยเมอเปรยบเทยบกบการปลกโดยใชปยเคมพบวา ออยอนทรยมอตราการแตกกอ ความสงของตน และม

ขนาดเสนรอบวงลาตนมากกวาออยเคมอยางชดเจน สงผลใหมผลผลตเพมขนจากเดมกวา 6 ตนตอไร โดยเพมจาก 12 ตนตอไร มาเปน

18 ตนตอไร นอกจากนการปลกออยอนทรยยงสงผลใหคณสมบตของดนดขน มสารอนทรยวตถและมความหลากหลายทางชวภาพ

เพมขน และทสาคญการปลกออยอนทรยยงชวยลดตนทนการผลตของเกษตรเนองจากการใชปยอนทรยซงมราคาถกกวา ตลอดจนไมได

ใชยาฆาหญาหรอยาฆาแมลง

การปลกออยอนทรย นบวาเปนทางเลอกหนงของเกษตรกรทมความตองการปรบเปลยนการปลกออยแบบเคมมาสการปลก

ออยแบบอนทรยซงชวยเพมความอดสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพของดน ซงสงผลดตอการอนรกษดนและนาในแปลงพช

เศรษฐกจไดในระยะยาว



การผลตปยอนทรย

กระแสการใชปยอนทรยเปนหลก นบไดวาเปนทางเลอกหนงของการทาการเกษตรทเปน

มตรกบสงแวดลอม ลดตนทนคาใชจาย อกทงยงเปนการอนรกษดนและนาในทางออม ดวยเหตน โครงการ

ฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย ไดสนบสนนกจกรรมการจดการเกษตรยงยน โดยการสงเสรมกจกรรมการ

ผลตปยอนทรยในชมชน จานวน 4 หมบาน

กจกรรมการผลตปยอนทรย เรมตนจากการจดเวทชมชนพดคยเพอสรปบทเรยนทจดขนภายใตการ

สนบสนนของโครงการฯ ทนาไปสขอเสนอของชมชนตอการจดตงกลมเพอผลตปยอนทรยขน การจดกจกรรม

ฝกอบรมและศกษาดงานดานเกษตรยงยนและการผลตปยอนทรยเพอการแลกเปลยนเรยนร ตลอดจนการฝก

ปฏบตจรง การจดตงกลมผลตปยอนทรยโดยเนนการมสวนรวมของคนในชมชนโดยมรปแบบการจดการโดยม

กรรมการทมาจากการคดเลอกของคนในชมชน เปดใหมการลงหน มการบรหารจดการทเปนธรรม แบง

บทบาทหนาทในการดาเนนงานชดเจน รวมทงการปนผลรายไดและสทธประโยชน

การผลตปยอนทรยจะเนนใชวสดหรอวตถดบทสามารถหาไดงายในชมชน โดยการผลตนาหมก

ชวภาพจะใชหอยเชอรซงหาไดงายและเปนศตรพชในนาขาวมาหมกกบกากนาตาล ราออน อเอม และพด.2

นานประมาณ 20 วน หลงจากนนนาปยคอก (ขวว ขควาย) แกลบดา ผกตบชวา ใบไมแหง ฟางขาว ราออน

พด.2 กากนาตาล ดน และนาหมกชวภาพ มาผสมกนทาการคลกเคลาใหทวพอใหเปยกชม หลงจากนนทาปย

ใหเปนพนกองดน แลวนาผาใบหรอสแลนคลมไวเพอใหเกดกระบวนการหมกประมาณ 1 อาทตยหรอปยเยน

ตวลง จงนามาอดเมดดวยเครองอดเมดปยอนทรย

การผลตปยอนทรยเพอใชเองของกลมผลตปยทง 4 หมบานภายใตการสนบสนนของโครงการฟนฟ

ลมนาช WWF ประเทศไทยนนนบไดวาประสบความสาเรจอยางด ปยมคณภาพดโดยผานการตรวจสอบและ

รบรองคณภาพจากหนวยงานของรฐ ผลผลตเพมขน สภาพดนดขน สงผลใหเกษตรกรสนใจและยอมรบ และ

สรางกระแสใหคนในชมชนเหนความสาคญของการทาเกษตรอนทรย ตลอดจนมองเหนถงศกยภาพของชมชน

ทสามารถพงพาตนเองไดตามแนวทางพระราชดารเศรษฐกจพอเพยง



กองทนหมหลม

แนวคดการเลยงหมหลม เกดขนจากการเรยนรศกษาดงานและนามาปรบใชเนองจากใน

แตละปมความตองการใชปยอนทรยจานวนมาก อกทงอตราการผลตปยอนทรยของชมชนไมเพยงพอตอ

ความตองการ อกทงรปแบบการเลยงหมแบบทวไปสงผลใหเกดปญหาดานสงแวดลอมและมลภาวะทงกลน

เสยง แมลงวน และของเสยจากคอกหมไหลลงสแหลงนาธรรมชาต

โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบเกษตรอาสาสมครจงเรมตนสงเสรมการเลยงหม

หลมเรมแรกจานวน 2 ครวเรอนเพอการผลตปยอนทรย โดยรวมกนคดคนหาวธการและทางเลอกทเหมาะสม

และขยายผลเพมเตม

การเลยงหมหลมเรมตนจากการเตรยมคอกหมขนาด 2x4 เมตร โรงเรอนมหลงคา ทาการขดดนลก

ลงไปประมาณ 50-80 เซนตเมตร กออฐบลอกสงเหนอระดบพนดนเดมประมาณ 30 เซนตเมตรหรออาจใชไม

แทนกได ปรบพนคอกใหเรยบเสมอกนโดยไมตองเทปนเพอใหสามารถซมนาได นาวสดรองพน ประกอบดวย

แกลบดบ มลสตว ราออน ดนทขดจากหลม และเกลอ เทลงไปในหลม หลงจากเตรยมคอกเสรจเรยบรอยแลว

นาลกหมทมอายประมาณ 1-2 เดอน จานวน 2 ตว มาเลยงในคอกโดยใหหวอาหารเมดและราออนเปนอาหาร

ในชวงแรก โดยลกหมทนามาเลยงอาจเปนลกหมปาหรอลกหมบานกได เมอลกหมมอายได 3-4 เดอน

สามารถใหอาหารจาพวกตนกลวยผกบง ผกตบชวา เศษผกเศษอาหารทเหลอจากครวเรอนซงสามารถ

ประหยดคาใชจายและชวยกาจดปรมาณขยะภายในชมชนไดอกทอดหนง และใชนาหมกชวภาพผสมนาราด

พนสปดาหละ 1 ครง เพอชวยเรงการยอยสลายสารอนทรยและลดกลนภายในคอก

การเลยงหมหลมจานวน 2 ตว สามารถผลตปยชวภาพเพอใชในระดบครวเรอนไดประมาณ 1-2 ตน

สามารถใชกบพชไรจาพวกออย มนสาปะหลง ขาว พนท 15-20 ไร ไดอยางเพยงพอ สวนทเหลอยงสามารถ

ขายไดอกดวย นอกจากนเกษตรกรยงมรายไดเพมจากขายลกหมไดอกทอดหนง

ผลความสาเรจจากกจกรรมการเลยงหมหลมจงเกดรปแบบ แนวทางทเหมาะสมผาน “กองทนหม

หลม” โดยลกหมทเกดขนจากพอแมจะถกคนใหกบกลมเพอขยายผลใหกบสมาชกกลมและสงเสรมการเลยง

หมหลมใหแพรหลายตอไป โดยปจจบนมการขยายผลการเลยงหมหลมเพอผลตปยอนทรยในระดบครวเรอน

จานวน 21 ครวเรอน ใน 5 หมบาน



การปลกหญาแฝกและไมยนตนเพอปองกน

การชะลางพงทลายของดนในพนทเกษตร ภายใตแผนงานสงเสรมดานการเกษตรยงยน ทสนบสนนโดยโครงการฟนฟลมนา

ช WWF ประเทศไทย ทมจดมงหมายเพอการจดการพนทเกษตรอยางเหมาะสม พรอมไปกบการฟนฟระบบ

นเวศและการรกษาความหลากหลายทางชวภาพในพนทอนเกอหนนตอวถชมชนในการดารงชวตทยงยน

กจกรรมการปลกหญาแฝกและไมยนตนจงไดถกนามาใชสงเสรมใหกบเกษตรอาสาสมครในพนทเปาหมาย

โดยมจดมงหมายเพอลด

การชะลางพงทลายของหนาดน เพอการดดซบและลดการไหลกระจายของปย ตลอดจนเพอการสงเสรม

การใชประโยชนทดนอยางเหมาะสม การสรางพนทสเขยว สรางระบบการผลตทมประสทธภาพ และมผลผลต

หลากหลายไดอยางตอเนอง ซงอาจเรยกวา “การทาเกษตรผสมผสาน”

เกษตรอาสาสมครแตละรายทเขารวมจะทาการวางแผนผงการปลกพชเศรษฐกจ (ออย, มน

สาปะหลง, ขาว) การปลกหญาแฝก และไมยนตนในแปลงของตนเอง โดยรวมกนวางแผนและออกแบบวธการ

รวมกบโครงการฯ หลงจากนนทาการนาหญาแฝก ไมยนตน ไดแก สก ขเหลก มะรม ฯลฯ ไมผล/ไมกนได เชน

ไผเลยง แคบาน มะมวง ขนนกระทอน ฯลฯ จานวนกวา 15 ชนด ปลกลงในพนทแปลงเกษตรอาสาสมคร

เรมแรกจานวน 22 ครวเรอน

ปจจบน ไมยนตน ตลอดจนไมผล/ไมกนไดทถกปลกลงในแปลงของอาสาสมครมการเจรญเตบอยาง

ตอเนอง บางชนดเรมใหผลผลต รากทชอนไชไปตามพนดนมสวนชวยในการยดหนาดนเอาไว หญาแฝกทปลก

ไวรมขอบแปลงสามารถชวยปองกนและลดการชะลางพงทลายของหนาดนไดเปนอยางด โดยจากการทดลอง

และตดตามการชะลางพงทลายของดนในชวงฤดฝนพบวา ดนมอตราการชะลางลดลงเนองจาก หญาแฝก

และรากของไมยนตนมความสามารถในการยดหนาดนไมไหไหลไปตามนาเมอเกดฝนตกไดเปนอยาง

มประสทธภาพ นอกจากนเกษตรกรยงสามารถเกบผลผลตจากไมผล/ไมกนได ทเรมใหผลผลตมาใช

ในครวเรอน ซงชวยประหยดรายจายในครวเรอนและสามารถนาไปขายสรางรายไดอกทางหนงดวย



“ผมไดมโอกาสไปศกษาดงานเรองปาชมชนหลายท สงเกตวาแตละทจะมเสนทางศกษาธรรมชาตในปาดวย

มอาคารศนยขอมล มปาย มแผนทเสนทางสถานความรทสาคญของปา ไวบรการผไปเยยมเยยน อกทงยงทาความเขาใจงาย เพราะเหนภาพกจกรรมตางๆ จงงายตอการเขาใจ” พอบญมา ทนหา ประธานปาชมชนภวด บานคานอย ตาบลคาแคน อาเภอมญจาคร จงหวดขอนแกน

ศนยเรยนร



แนวคดและกระบวนการพฒนา

ศนยศกษาธรรมชาตภวด นบแตชมชนบานคานอยเรมดแลรกษาปาชมชนภวดอยางเปนระบบตงแตป พ.ศ. 2551

จนถงปจจบน ผลสาเรจทเกดขนสามารถมองเหนไดอยางเปนรปธรรม เชน การเพมขนของตนไมใหญ ลกไม

หรอไมหนมทเพมขน ไฟปาลดลง ของปาโดยเฉพาะอยางยงเหดปาทเพมขนกวาแตกอนมาก สรางรายไดเปน

กอบเปนกา ชมชนเรมมองเหนความสาคญของปาและเขามามสวนรวมเพมขน จากการทหมบานคานอย เปน

หมบานททางานวจยไทบานเพอสารวจและประเมนสถานภาพของทรพยากรในปาภวด จนเกดชดขอมลและ

องคความรดานตางๆ จงนามาสการพดคยกนถงแนวคดการพฒนาใหปาภวดเปนแหลงเรยนรเรองราว

ธรรมชาต ตลอดจนวฒนธรรมใหแกเดกนกเรยน เยาวชน และชาวบานในพนท

ดวยเหตน ในป พ.ศ. 2553 โครงการฟนฟลมนาช WWF ประเทศไทย รวมกบคณะกรรมการปา

ชมชนภวด และหนวยงานทเกยวของในพนท อาท อบต.คาแคน โครงการรกษปาสรางคน 84 ตาบล วถ

พอเพยง เครอขายโรงเรยนตาบลคาแคน อทยานแหงชาตนาพอง จงไดจดตง “ศนยศกษาธรรมชาตภวด”

ขน

คณะกรรมการศนยศกษาธรรมชาตปาภวด ไดรวมกนกาหนดแผนการดาเนนงานขน ดาเนนการ

สารวจศกยภาพพนท ทรพยากรธรรมชาต จดเดน รวมถงประวตศาสตรและวฒนธรรมของปา หลงจากนนนา

ขอมลมาสรปวเคราะหและแลกเปลยนกนอกหลายครงจนไดมาซงฐานขอมลทรพยากรปาชมชนภวด

การจดการศนยศกษาธรรมชาตทเกดขน ทปาชมชนภวดบานคานอยอนเกดจากการรวมแรงรวมใจ

กนของคนในชมชน หนวยงานราชการและหนวยงานทองถน และผทเกยวของ นบวาเปนการยกระดบงาน

จดการปาชมชน โดยประยกตใชองคความรภมปญญาทองถนเขามาเปนตวเสรมผลกดนกระบวนการเรยนร

ธรรมชาตใหกบนกเรยน เยาวชน ตลอดจนคนในชมชน อนเปนกลไกหนงทจะนาไปสการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตทองถนตอไป

อยางไรกตาม ศนยศกษาธรรมชาตภวดทเกดขนยงเปนเพยงแคจดเรมตนเทานน สงสาคญท

คณะกรรมการศนยกาลงขบเคลอนตอไปกคอ การฝกอบรมมคคเทศกหรอนกสอความหมายธรรมชาต และ

การพฒนาหลกสตรการเรยนรหรอหลกสตรศกษาธรรมชาตทมความเฉพาะเจาะจงมากขนรวมกบคณะคร

เครอขายโรงเรยนในพนทเพอใหเดกและเยาวชนไดเรยนร ไดฝกปฏบตจรง เกดความร ความเขาใจเกด

จตสานกหวงแหน และนาไปสการอนรกษตอไป



อาคารศนยศกษาธรรมชาตภวด

ชดขอมลองคความร และฐานขอมลทรพยากรปาชมชนภวดทไดจากการวจย ไดถกนามา

ออกแบบเพอถายทอดขอมลความรตาง ๆ ใหกบผทเขามาเรยนร โดยไดจดตงอาคารศนยศกษาธรรมชาตขน

ฐานขอมลทรพยากรมานาเรยบเรยงไวผานปายนทรรศการภายในศนย อาทเชน

1) แผนทภมประเทศปาชมชนภวด: อธบายใหความรเกยวกบพนท ขอบเขต ลกษณะภมประเทศ

ตลอดจนสถานทสาคญตาง ๆ ในพนทปาชมชนภวด

2) ขอมลประวต ความเปนมาของพนท: อธบายใหความรเกยวกบประวตของปาภวดในอดต พฒนาการ

ดแลรกษาปาของพระสงฆทเขามาชกชวนชาวบานในชมชน

3) ความหลากหลายของพชพรรณและสตวปา: อธบายใหความรเกยวกบความหลากหลายทางชวภาพ

ของปาภวด ชนดพนธพชพรรณไม และสตวปา

4) การพงพงปาของคนในชมชน: อธบายเกยวกบการพงพงใชประโยชนจากปาของคนในชมชน ในดาน

ตาง ๆ เชน การเกบหาของปา การเกบฟน การเกบเหด ฯลฯ

5) ความรเรองไฟปา: อธบายใหความรเรองไฟปา การเกดไฟปา ประโยชนและโทษของไฟปาตอพนทปา

ธรรมชาต

6) การจดการปาชมชน: อธบายใหความรเกยวกบการจดการปาภวดโดยการมสวนรวมของคนในชมชน

7) วฒนธรรมประเพณ ความเชอทเกยวของกบการจดการปาภวด: อธบายใหความรเกยวกบความเชอ

ของคนในชมชน อาทเชน เจาปภวด กแกว ฯลฯ ซงมผลตอการคงอยของผนปาภวดมาจนถงปจจบน

นอกจากนยงมคมอ เอกสาร ตาราวชาการตาง ๆ ตลอดจนอปกรณศกษาธรรมชาต เชน กลองดนก

แวนขยาย ฯลฯไวใหบรการแกคณะทเขามาศกษาเรยนรอกดวย



เสนทางศกษาธรรมชาตปาภวด

กจกรรมของศนยศกษาธรรมชาตภวด บานคานอย นอกเหนอจากการจดตงอาคาร

นทรรศการ ทภายในบรรจปายนทรรศการขอมลความร ทรพยากรธรรมชาต และจดเดนทนาสนใจไวเผยแพร

แลว ทางศนยฯ ยงไดจดทาเสนทางศกษาธรรมชาต ระยะทาง 1.5 กโลเมตร ซงตดผานพนทปาเตงรงทมความ

อดมสมบรณ ผานจดสาคญทมความโดดเดน เพอใหผศกษาไดมโอกาสสมผส เขาถง และเรยนรกบพนทจรง

โดยไดจดทาสถานสอความหมายธรรมชาตจานวน 8 สถาน ใชเวลาในการทากจกรรม ประมาณ 2 ชวโมง

1) สถานท 1 บอนาดกดาบรรพ สอเรองราวเกยวกบบอนาดกดาบรรพ หรอ “กมภลกษณ (Pot-Hole)”

ทเกดจากการกดเซาะของนากดกรอนจนเปนโพรงกวางและลก โดยมลกษณะเปนหลมทรงหมอ

2) สถานท 2 ศาลเจาปภวด สอเรองราวเกยวกบความเปนเปนมาของศาลเจาปภวด ซงเปนศนยรวม

จตใจของชาวบานคานอยและใกลเคยง ชาวบานเชอวาหลวงปภวดเปนผปกปกษรกษาผนปาผน

สดทายของบานคานอยใหคงอยจนถงปจจบน

3) สถานท 3 ปาเตงรง สอเรองราวเกยวกบลกษณะของสงคมพชปาเตงรง ซงเปนสงคมพชเดนในภาค

อสาน ชนดพนธไมและสตวปาชนดตาง ๆ

4) สถานท 4 สงคมพชและการฟนตวของปาเตงรง สอเรองราวการปรบตวของพนธไมในปาเตงรงท

ความสมพนธกบการเกดไฟปา พนธไมทมเมลดบอบบางเลอกชวงโปรยเมลดพนธในชวงตนฤดฝนหลง

ฤดกาลของไฟ บางชนดปรบตวใหเมลดมเปลอกแขงเพอปองกนความรอนจากไฟปา บางชนดมอาย

ยน สามารถแตกหนอไดดหลงเกดไฟปาโดยสวนหวและรากมตาเจรญเพอการแตกหนอขนใหม

5) สถานท 5 ขซ สอเรองราวเกยวกบลกษณะทวไปของ“ขซ” หรอ “ยางชน” ซงเปนยางไมทไหลยอย

ออกมาตามลาตน กงกาน ของตนไมวงศยาง ไดแก เตง รง ยางพลวง ยางเหยง พะยอม ฯลฯ ตลอดจน

ประโยชนความสาคญของขซ

6) สถานท 6 กแกว อาจาโรราลก สอเรองราวเกยวกบประวตความเปนมาของกแกว เปนเจดยทสราง

ขนโดยแรงศรทธาของชาวบานคานอย นอกจากบรเวณทตงของกแกวซงเปนหนาผา สามารถชมวว

ทวทศนของเทอกเขาภเมง หมบานคานอย และพนทโดยรอบ

7) สถานท 7 ลานหนธรรมชาตและทงดอกไม สอเรองราวเกยวกบลกษณะของระบบนเวศบรเวณ

ลานหนธรรมชาต ตลอดจนการเกดทงดอกไมบรเวณลานหนในชวงปลายฤดฝนถงตนฤดหนาวบาน

สะพรงอยางสวยงาม

8) สถานท 8 ปาทงและทงดอกไม สอเรองราวเกยวกบสงคมพช ระบบนเวศปาทง ซงเปนระบบนเวศท

แหงแลง ชนดพนธไมมกมคณสมบตทนทานตอความแหงแลงไดด



สอ สงพมพ



หนงสองานวจยไทบาน แมนาช สายนา สายชวต หนงสอปาชมชน เรองของคนกบปา

หนงสอเกษตรอนทรย เปลยนชวตใหเปนมตรกบสงแวดลอม

แผนพบศนยศกษาธรรมชาตภวด

Documents

สรุปผลการด ําเนินงานd2ouvy59p0dg6k.cloudfront.net/downloads/reportblue.pdf · สรุปผลการด ําเนินกิจกรรม