ŽIVOTNI CIKLUSI MALIH I SREDNJIH PREDUZEĆABoban MelovićEkonomski fakultet PodgoricaIzvod Ovaj rad se bavi temom o kojoj se danas u naučnim krugovima mnogo govori Fenomenživotnih ciklusa je odavno poznat ne samo u biologiji nego i u mnogim drugim naučnimdisciplinama od fizike i hemije do tehničkih i političkih nauka Svi živi organizmi imaju svoježivotne cikluse ali isto tako ga imaju i proizvodi usluge političke partije i naravno poslovneorganizacije Postoji nekoliko teorija životnih ciklusa preduzeća koje se samo djelimičnopodudaraju ali smatramo da posebno mjesto među njima zauzima Adižesova teorija životnihciklusa preduzeća jer je do sada najobuhvatnija najdetaljnija i potkrijepljena je mnoštvomautentičnih primjera Adižesova teorija životnih ciklusa je nastala na osnovu višedecenijskogizvođenja dijagnoza najrazličitijih preduzeća širom svijeta pri čemu su se otkrivaliprepoznatljivi obrasci ponašanja organizacija i njihovi karakteristični problemi Drugi značajanrazlog što je baš ova teorija interersantna za nas je taj da se ona već više godina uspješnoprimjenjuje na našim prostorima kao veoma moćno sredstvo za rješavanje mnogihorganizacionih problema uključujući i kompletne reorganizacije preduzeća Ta saznanja postalasu moćne informacije za sve preduzetnike i menadžere jer shvatajući gdje se preduzeće nalazi usvom životnom ciklusu i šta mu omogućuje da raste a šta ga gura u recesiju i smrt možemodonositi brojne upravljačke odluke Drugim riječima poznavanje teorije životnih ciklusapreduzeća i njena primjena može znatno da olakša rješavanje internih problema preduzećaKljučne riječi životni ciklusi preduzeća top-forma fleksibilnost kontrola bdquomladeldquo i bdquostareldquoorganizacijeAbstract In this paper I have written about a subject which is a quite popular in todayrsquos sciencecircles A life cycles phenomenon is known from long time ago not just in biology but also inmany other science disciplines from physics and chemistry to technical and political scienceEvery single alive organism has its own life cycle but it is also existed in products servicespolitical parties and business organizations as well There are a few theories of life cycles of theenterprises which are similar in parts but the most popular and respective is Adizesrsquos theory oflife cycles because its the most comprehensive most detailed with many authentic examplesAdizess theory is formed on the base of many-decades creating diagnoses in many enterprisesaround the world where different forms of companies behaving and their main problems havebeen shown All that knowledge became powerful information for all entrepreneurs andmanagers because identifying the life cycles of their companies with all development andrecession reasons can make influence on defining many managerial decisions Actuallyknowing the life cycles theories of companies and their realization could make easier theprocess of solving internal company problemsKeywords life cycles of company top-form flexibility control laquoyoungraquo and laquooldraquoorganizations1 OD ČEGA ZAVISE RAST I STARENJE ORGANIZACIJAKlasična teorija životnih ciklusa preduzeća obrazlaže da su dva ključna faktora kojadeterminišu rast i razvoj preduzeća njegova hronološka starost i veličina (mjerenakapitalom i brojem zaposlenih) Istraživanja koja su sprovedena u praksi sanekoliko hiljada kompanija širom svijeta iz svih privrednih grana stvorila su bazuMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

342slučajeva na osnovu kojih se može opovrgnuti ova pretpostavka Čak i bez nekeposebne analize lako se mogu identifikovati više stotina godina raquomladelaquo vitalneorganizacije kao i svega nekoliko godina bdquostareldquo i birokratizovane organizacijeTakođe se mogu prepoznati velike fleksibilne i vitalne organizacije i male tromeorganizacije i obrnuto Dakle ni hronološka starost ni veličina preduzeća nedeterminišu vitalnost i poslovnu sposobnost već1) fleksibilnost organizacije2) stepen kontrole sopstvenih procesaFleksibilnost podrazumijeva eksternu i internu fleksibilnost to jest spoljašnjufleksibilnost preduzeća u odnosu na promjenljive zahtjeve njegovih klijenatapromjenljive aktivnosti konkurenata promjenljive ostale uslove okruženja iunutrašnju fleksibilnost preduzeća u smislu preorijentacije ljudipreusmjeravanja novčanih sredstava preraspodjele opreme podešavanja

organizacione strukture i slStepen kontrole sopstvenih procesa podrazumijeva koliko je preduzeće u stanjudapostavlja jasne ciljeve planove i zadatke prati aktivnosti i stanja resursapreduzima korektivne mjerePriroda organizacionih sistema (kao i sistema uopšte) je takva da ni jedno preduzećene može istovremeno biti maksimalno fleksibilno i da drži pod kontrolom sve svojeaktivnosti Međutim preduzeće može da dostigne takav stadijum razvoja u kome su narelativno visokom nivou izjednačeni njegova fleksibilnost i njegova sposobnostkontrolisanja vlastitih procesa Tada se ono nalazi u top-formi to jest u stadijumu ukome može da se mijenja i kontroliše željene promjeneDo ove oblasti preduzeće raste nakon nje ono počinje da stari Znači ako jeorganizacija više fleksibilna nego što može da kontroliše sopstvene procese - onaje mlada Ako je više u stanju da kontroliše procese nego što može da se mijenja ipri- lagođava promjenama ndash ona je stara Kada može uspješno da sprovodi objestvari ndash ona je u top-formiPoznavanje teorije životnih ciklusa preduzeća i njene primjene može znatno daolakša rješavanje internih problema preduzeća prije svega zbog1048766 Prepoznavanja i razgraničavanja normalnih i prolaznih problema rasta i razvojapreduzeća u odnosu na patološke probleme koji mogu da ga razore1048766 Poznavanja pravilnog tretmana preduzeća što je tijesno povezano s aktuelnimstadijumom u njegovom životnom ciklusuMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

343VISOKNISKARAST STARENJESlika 1 ndash Fleksibilnost nasuprot kontrolisanosti2 Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaPošto je Adižesov metod do sada uspješno primjenjivan u organizacijama koje suimale od 20 do preko 100000 zaposlenih sa različitim djelatnostima i vlasničkimstrukturama možemo slobodno konstatovati da preduzeća sa dijapazonom odnekoliko desetina do nekoliko hiljada zaposlenih predstavljaju bdquoidealan poligonldquoza prepoznavanje i korišćenje onoga o čemu govori teorija životnih ciklusa Utako postavljen relativno tolerantan okvir se upravo veoma dobro uklapaju firmekoje nazivamo mala i srednja preduzećaPrije nego što fizički počne da egzistira buduća organizacija se prvo javlja kao idejajednog ili male grupe osnivača To je period u kome se poslovne ideje želje i snoviuobličavaju u viziju nove organizacije Osnovne karakteristike ovog stadijuma sumnogo priče ubjeđivanja vrbovanja saradnika mnogo obećavanja i naravnotraženja pomoći prije svega finansijske To je period u kome vlada veliko uzbuđenjeiako organizacija još ne postoji S obzirom da se ovdje prije svega radi o rađanju itestiranju ideje o novoj organizaciji ova faza se označava kao UdvaranjeUkoliko preovladaju patološki problemi stadijuma Udvaranja ideje i vizijeosnivača neće se pretvoriti u stvarnost i praktično sve će ostati na nivou pukog sterilnogmaštanja bez prave akcije Koketiranje sa lijepim željama bez ikakvogžrtvovanja i ulaganja završava se Flertom ili prvom preuranjenom devijacijomOnog momenta kada se firma registruje iznajme ili kupe poslovne prostorije i prviljudi stave na platni spisak ndash preduzeće je stvarno počelo da postoji u pravom smislute riječi Tada se dešava strahovit preokret koji je diktiran nužnošću opstanka noveorganizacije umjesto snova priče i građenja vizije mora se raditi raditi i raiditiMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

344Fantastična posvećenost radu privlačenju i zadržavanju klijenata dominantne suopsesije ovoe faze životnog ciklusa Manjak prostora i opreme nedostatak gotovine i

kvalifikovanih ljudi nejasne nadležnosti (svi rade sve) nedefinisano radno vrijemegodišnji odmori i plate ndash samo su dio slike i načina na koji funkcioniše mladaorganizacija Sve je to normalno ukoliko ne traje suviše dugo Zbog svega prethodnonavedenog ova faza je označena kao Doba povojaSem tipičnih patoloških problema koji mogu da ugroze dalje napredovanje organizacijeu Dobu povoja postoji i nekoliko razloga zbog kojih najčešće nastaje drugapreuranjena devijacija ili Smrt novorođenčeta a to su izmišljeno tržište prestanakzainteresovanosti osnivača za preduzeće preveliko miješanje sa strane (državeakcionara itd) i slVelika posvećenost klijentima i preduzeću dovodi do uhodavanja organizacijezadobijanja povjerenja klijenata i njihovog vraćanja To omogućuje značajan prilivsvježeg novca vraćanje dugova i otvaranje novih horizonata Širi se asortimanproizvoda i usluga osvajaju se nova tržišta i geografska područja Jednom riječjuorganizacija doživljava veliki zamah i ekspanziju To naravno donosi niz novihizazova koji svi izgledaju jako primamljivi Preduzeće počinje da se širi u mnogopravaca i izgleda kao da ima na desetine (nekada i više od 100) prioriteta Noviposlovi se lako ugovaraju bez ikakvih analiza ili temeljnijih konsultacija Zadacise dodjeljuju ljudima ne prema znanjima i iskustvu nego prema tome ko jeprivremeno slobodan i ko ima kakve veze sa određenim ljudima tog trenutkaOrganizacije su u ovom stadijumu bdquoorganizovaneldquo oko ljudi a ne oko funkcijaklijenata ili procesa Ljudi koji su bili potrebni bdquojučeldquo zapošljavaju se ldquosjutrardquoČinjenica je da se ovakve organizacije višestruko povećavaju za svega nekoliko godina ada se način upravljanja njima u tom stadijumu na žalost ne mijenja ili se mijenja mnogosporije nego što to sada već razvijeni biznis zahtijeva Često osnivač ili osnivačipostaju iz najboljih namjera usko grlo sopstvenog preduzeća Pošto još nije razvijenaodgovarajuća organizaciona struktura i nijesu uspostavljeni odgovarajući sistemi kontrolevećina pokušaja delegiranja se završava neuspješno to jest ponovnim oduzimanjemovlašćenja To stvara bdquojondashjoldquo fenomen koji čini saradnike nervoznim a osnivače ilivlasnike nezadovoljnim I pored velike posvećenosti ljudi firmi u Go-go organizaciji nepostoji razvijen sistem odgovornosti koji omogućuje da se zna ko odgovara za koje prihode iza koje troškoveU želji da ne ispusti raquostvari iz rukulaquo osnivač ili prvi čovjek firme uranja u svesegmente rada i poslovanja firme i postaje barijera spontanom funkcionisanju organizacijeČesto saradnici čekaju i po više dana da budu primljeni i saslušani jer osnivačzbog svih poslova koje je preuzeo nema vremena za njih Porodična zamka nastajekada osnivač smatra da cjelokupno vlasništvo i upravljanje firmom treba daostane u krugu porodice bez obzira na sposobnosti i iskustva članova familijeNajdramatičniji prelazak u toku rasta organizacije je prelazak iz Go-go faze uAdolescenciju Organizacija mora da se bdquorodildquo po drugi put i da izgradi svoju novufizionomiju odnosno da- zacrta jasan put u budućnostMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

345- uspostavi jasnu organizacionu strukturu- uvede sisteme kontrole i odgovornosti- profesionalizuje funkcije i način rada i- zaposli nove kompetentne ljudeUkoliko organizacija uspije da prevaziđe zamke i konflikte Adolescencije i pomiripreduzetnički i administrativni duh shvatajući da je za normalno funkcionisanjeorganizacije potrebno i jedno i drugo osnovni preduslovi za ulazak u Top-formu suuspostavljeni U Top-formi organizacija ima viziju i agresivnost Go-go organizacijeali se njome istovremeno dobro upravlja što znači da se stvari drže pod kontrolom dase usponi i padovi mogu predvidjeti i da se blagovremeno preduzimaju korektivnemjere Uspješno balansiranje inovacija i kontrole omogućuje da organizacija radi i višei bolje Najveći problem organizacija u Top-formi je da ostanu u njoj Jedini način da

se to postigne jeste da se organizacija decentralizuje i da svake godine redefinišesvoju misiju ciljeve strategiju strukturu sistem kontrole i sistem nagrađivanja uskladu sa promjenama koje budno pratiOnog momenta kada organizacija počne da okreće fokus svoje pažnje ienergije unutra umjesto ka svom okruženju kada počne da smanjuje budžete zamarketing razvoj proizvoda usluga opreme i ljudi ona sigurno počinje da stariPrethodni uspjeh dostizanja Top-forme može da dovede do stvaranja iluzije da jevlastita organizacija ta koja diktira šta će se dogoditi u okruženju i koje će potrebedominirati Brojke u bilansu stanja i bilansu uspjeha govore o tome da organizacijai dalje napreduje ali starenje je suštinski nastupilo izlaskom iz Top-forme I poredjoš uvijek velikog udjela na tržištu i još uvijek lojalnih klijenata ndash ili možda bašzbog toga organizacija se uspavljuje pokušava da zadrži status kvo i gubipreduzetničku orijentaciju Formula dosadašnjeg uspjeha postaje ranjiva izastarjela usljed zanemarivanja klijenata i promjena u okruženjuKada počne da se događa i primjećuje pad u odnosu na prethodne periode i konkurenterukovodstvo organizacije koja je prošla fazu stabilnosti obično donosi odlukuna osnovu koje treba da se pokaže klijentima konkurentima i okruženju bdquoko smo išta smoldquo na jedan pompezan i uočljiv način Zida se raskošna poslovna zgrada naelitnoj lokaciji kupuje se skupocjen vozni park propisuju se razni kodeksi ponašanjaoblačenja njegovanja imidža itd Ogromno vrijeme počinje da se troši naceremonije i jubileje sastanci poprimaju ritualni karakter i daju se velike pare nanamještaj i uređenje internog ambijenta U takvoj sredini u kojoj je mnogo važnijebdquokako se radildquo nego bdquošta se radi i zašto se radildquo ljudi izraženog preduzetničkog duhapočinju polako da napuštaju organizacijuOsnovna karakteristika birokratizovanih organizacija je da se zaposleni u njimaponašaju kao da ne zavise od svojih klijenata i njihovog zadovoljstvaUmjesto da se trude da ispune zahtjeve i očekivanja svojih klijenata njihoviklijenti treba da se sa mukom probijaju do njihovih proizvoda i uslugaLogičan iako paradoksalan odgovor bi bio da za birokratizovane organizacijeukoliko brzo ne propadnu i ne zavise od svojih klijenata ndash pare stižu odnekud bdquosaMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

346straneldquo Neko pokriva njihove troškove matična firma opština republika ilineko drugi Upravo je iz tog razloga ova faza označena kao faza BirokratijeKada se kod ljudi u organizaciji potpuno izgubi svrha postojanja njihove firmeiili njihova posvećenost prestane da postoji ndash organizacija umire To je faza SmrtiVitalnost i snagaVrijemeSlika 2 ndash Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaZa razliku od živih bića organizacije ne moraju da umru Hod duž životnog ciklusaje povrativ ali se u fazama starenja ne odvija istom putanjom Što je preduzeće višebirokratizovano sve je teže uspostavljanje vitalnog stanja Organizacije takođe nemoraju obavezno da prođu kroz stadijum Top-forme da bi otpočele faze starenja ndashone mogu da se birokratizuju ili čak umru tonući sve dublje kroz neku odpreuranjenih devijacija Za svaki stadijum životnog ciklusa postoji odgovarajućaterapija pri čemu treba imati u vidu da u fazama rasta po- stoje normalni ipatološki problemi dok u fazama starenja postoje samo patološki problemiDosadašnje iskustvo u primjeni teorije životnih ciklusa kao dijagnostičkog iterapeutskog alata daje izuzetno ohrabrujuće rezultate naročito u malim i srednjimpreduzećima jer se u njima lakše mogu sprovoditi terapeutski tretmaniLITERATURA1 D Lajović Preduzetništvom u novi milenijum CID POdgorica20012 A Lojpur MKuljak Menadžment Ekonomski fakultet Podgorica 19983 I Chaston and T Mangles Small Business Marketing Management Palgrave 2002

organizacione strukture i slStepen kontrole sopstvenih procesa podrazumijeva koliko je preduzeće u stanjudapostavlja jasne ciljeve planove i zadatke prati aktivnosti i stanja resursapreduzima korektivne mjerePriroda organizacionih sistema (kao i sistema uopšte) je takva da ni jedno preduzećene može istovremeno biti maksimalno fleksibilno i da drži pod kontrolom sve svojeaktivnosti Međutim preduzeće može da dostigne takav stadijum razvoja u kome su narelativno visokom nivou izjednačeni njegova fleksibilnost i njegova sposobnostkontrolisanja vlastitih procesa Tada se ono nalazi u top-formi to jest u stadijumu ukome može da se mijenja i kontroliše željene promjeneDo ove oblasti preduzeće raste nakon nje ono počinje da stari Znači ako jeorganizacija više fleksibilna nego što može da kontroliše sopstvene procese - onaje mlada Ako je više u stanju da kontroliše procese nego što može da se mijenja ipri- lagođava promjenama ndash ona je stara Kada može uspješno da sprovodi objestvari ndash ona je u top-formiPoznavanje teorije životnih ciklusa preduzeća i njene primjene može znatno daolakša rješavanje internih problema preduzeća prije svega zbog1048766 Prepoznavanja i razgraničavanja normalnih i prolaznih problema rasta i razvojapreduzeća u odnosu na patološke probleme koji mogu da ga razore1048766 Poznavanja pravilnog tretmana preduzeća što je tijesno povezano s aktuelnimstadijumom u njegovom životnom ciklusuMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

343VISOKNISKARAST STARENJESlika 1 ndash Fleksibilnost nasuprot kontrolisanosti2 Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaPošto je Adižesov metod do sada uspješno primjenjivan u organizacijama koje suimale od 20 do preko 100000 zaposlenih sa različitim djelatnostima i vlasničkimstrukturama možemo slobodno konstatovati da preduzeća sa dijapazonom odnekoliko desetina do nekoliko hiljada zaposlenih predstavljaju bdquoidealan poligonldquoza prepoznavanje i korišćenje onoga o čemu govori teorija životnih ciklusa Utako postavljen relativno tolerantan okvir se upravo veoma dobro uklapaju firmekoje nazivamo mala i srednja preduzećaPrije nego što fizički počne da egzistira buduća organizacija se prvo javlja kao idejajednog ili male grupe osnivača To je period u kome se poslovne ideje želje i snoviuobličavaju u viziju nove organizacije Osnovne karakteristike ovog stadijuma sumnogo priče ubjeđivanja vrbovanja saradnika mnogo obećavanja i naravnotraženja pomoći prije svega finansijske To je period u kome vlada veliko uzbuđenjeiako organizacija još ne postoji S obzirom da se ovdje prije svega radi o rađanju itestiranju ideje o novoj organizaciji ova faza se označava kao UdvaranjeUkoliko preovladaju patološki problemi stadijuma Udvaranja ideje i vizijeosnivača neće se pretvoriti u stvarnost i praktično sve će ostati na nivou pukog sterilnogmaštanja bez prave akcije Koketiranje sa lijepim željama bez ikakvogžrtvovanja i ulaganja završava se Flertom ili prvom preuranjenom devijacijomOnog momenta kada se firma registruje iznajme ili kupe poslovne prostorije i prviljudi stave na platni spisak ndash preduzeće je stvarno počelo da postoji u pravom smislute riječi Tada se dešava strahovit preokret koji je diktiran nužnošću opstanka noveorganizacije umjesto snova priče i građenja vizije mora se raditi raditi i raiditiMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

344Fantastična posvećenost radu privlačenju i zadržavanju klijenata dominantne suopsesije ovoe faze životnog ciklusa Manjak prostora i opreme nedostatak gotovine i

kvalifikovanih ljudi nejasne nadležnosti (svi rade sve) nedefinisano radno vrijemegodišnji odmori i plate ndash samo su dio slike i načina na koji funkcioniše mladaorganizacija Sve je to normalno ukoliko ne traje suviše dugo Zbog svega prethodnonavedenog ova faza je označena kao Doba povojaSem tipičnih patoloških problema koji mogu da ugroze dalje napredovanje organizacijeu Dobu povoja postoji i nekoliko razloga zbog kojih najčešće nastaje drugapreuranjena devijacija ili Smrt novorođenčeta a to su izmišljeno tržište prestanakzainteresovanosti osnivača za preduzeće preveliko miješanje sa strane (državeakcionara itd) i slVelika posvećenost klijentima i preduzeću dovodi do uhodavanja organizacijezadobijanja povjerenja klijenata i njihovog vraćanja To omogućuje značajan prilivsvježeg novca vraćanje dugova i otvaranje novih horizonata Širi se asortimanproizvoda i usluga osvajaju se nova tržišta i geografska područja Jednom riječjuorganizacija doživljava veliki zamah i ekspanziju To naravno donosi niz novihizazova koji svi izgledaju jako primamljivi Preduzeće počinje da se širi u mnogopravaca i izgleda kao da ima na desetine (nekada i više od 100) prioriteta Noviposlovi se lako ugovaraju bez ikakvih analiza ili temeljnijih konsultacija Zadacise dodjeljuju ljudima ne prema znanjima i iskustvu nego prema tome ko jeprivremeno slobodan i ko ima kakve veze sa određenim ljudima tog trenutkaOrganizacije su u ovom stadijumu bdquoorganizovaneldquo oko ljudi a ne oko funkcijaklijenata ili procesa Ljudi koji su bili potrebni bdquojučeldquo zapošljavaju se ldquosjutrardquoČinjenica je da se ovakve organizacije višestruko povećavaju za svega nekoliko godina ada se način upravljanja njima u tom stadijumu na žalost ne mijenja ili se mijenja mnogosporije nego što to sada već razvijeni biznis zahtijeva Često osnivač ili osnivačipostaju iz najboljih namjera usko grlo sopstvenog preduzeća Pošto još nije razvijenaodgovarajuća organizaciona struktura i nijesu uspostavljeni odgovarajući sistemi kontrolevećina pokušaja delegiranja se završava neuspješno to jest ponovnim oduzimanjemovlašćenja To stvara bdquojondashjoldquo fenomen koji čini saradnike nervoznim a osnivače ilivlasnike nezadovoljnim I pored velike posvećenosti ljudi firmi u Go-go organizaciji nepostoji razvijen sistem odgovornosti koji omogućuje da se zna ko odgovara za koje prihode iza koje troškoveU želji da ne ispusti raquostvari iz rukulaquo osnivač ili prvi čovjek firme uranja u svesegmente rada i poslovanja firme i postaje barijera spontanom funkcionisanju organizacijeČesto saradnici čekaju i po više dana da budu primljeni i saslušani jer osnivačzbog svih poslova koje je preuzeo nema vremena za njih Porodična zamka nastajekada osnivač smatra da cjelokupno vlasništvo i upravljanje firmom treba daostane u krugu porodice bez obzira na sposobnosti i iskustva članova familijeNajdramatičniji prelazak u toku rasta organizacije je prelazak iz Go-go faze uAdolescenciju Organizacija mora da se bdquorodildquo po drugi put i da izgradi svoju novufizionomiju odnosno da- zacrta jasan put u budućnostMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

345- uspostavi jasnu organizacionu strukturu- uvede sisteme kontrole i odgovornosti- profesionalizuje funkcije i način rada i- zaposli nove kompetentne ljudeUkoliko organizacija uspije da prevaziđe zamke i konflikte Adolescencije i pomiripreduzetnički i administrativni duh shvatajući da je za normalno funkcionisanjeorganizacije potrebno i jedno i drugo osnovni preduslovi za ulazak u Top-formu suuspostavljeni U Top-formi organizacija ima viziju i agresivnost Go-go organizacijeali se njome istovremeno dobro upravlja što znači da se stvari drže pod kontrolom dase usponi i padovi mogu predvidjeti i da se blagovremeno preduzimaju korektivnemjere Uspješno balansiranje inovacija i kontrole omogućuje da organizacija radi i višei bolje Najveći problem organizacija u Top-formi je da ostanu u njoj Jedini način da

se to postigne jeste da se organizacija decentralizuje i da svake godine redefinišesvoju misiju ciljeve strategiju strukturu sistem kontrole i sistem nagrađivanja uskladu sa promjenama koje budno pratiOnog momenta kada organizacija počne da okreće fokus svoje pažnje ienergije unutra umjesto ka svom okruženju kada počne da smanjuje budžete zamarketing razvoj proizvoda usluga opreme i ljudi ona sigurno počinje da stariPrethodni uspjeh dostizanja Top-forme može da dovede do stvaranja iluzije da jevlastita organizacija ta koja diktira šta će se dogoditi u okruženju i koje će potrebedominirati Brojke u bilansu stanja i bilansu uspjeha govore o tome da organizacijai dalje napreduje ali starenje je suštinski nastupilo izlaskom iz Top-forme I poredjoš uvijek velikog udjela na tržištu i još uvijek lojalnih klijenata ndash ili možda bašzbog toga organizacija se uspavljuje pokušava da zadrži status kvo i gubipreduzetničku orijentaciju Formula dosadašnjeg uspjeha postaje ranjiva izastarjela usljed zanemarivanja klijenata i promjena u okruženjuKada počne da se događa i primjećuje pad u odnosu na prethodne periode i konkurenterukovodstvo organizacije koja je prošla fazu stabilnosti obično donosi odlukuna osnovu koje treba da se pokaže klijentima konkurentima i okruženju bdquoko smo išta smoldquo na jedan pompezan i uočljiv način Zida se raskošna poslovna zgrada naelitnoj lokaciji kupuje se skupocjen vozni park propisuju se razni kodeksi ponašanjaoblačenja njegovanja imidža itd Ogromno vrijeme počinje da se troši naceremonije i jubileje sastanci poprimaju ritualni karakter i daju se velike pare nanamještaj i uređenje internog ambijenta U takvoj sredini u kojoj je mnogo važnijebdquokako se radildquo nego bdquošta se radi i zašto se radildquo ljudi izraženog preduzetničkog duhapočinju polako da napuštaju organizacijuOsnovna karakteristika birokratizovanih organizacija je da se zaposleni u njimaponašaju kao da ne zavise od svojih klijenata i njihovog zadovoljstvaUmjesto da se trude da ispune zahtjeve i očekivanja svojih klijenata njihoviklijenti treba da se sa mukom probijaju do njihovih proizvoda i uslugaLogičan iako paradoksalan odgovor bi bio da za birokratizovane organizacijeukoliko brzo ne propadnu i ne zavise od svojih klijenata ndash pare stižu odnekud bdquosaMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

346straneldquo Neko pokriva njihove troškove matična firma opština republika ilineko drugi Upravo je iz tog razloga ova faza označena kao faza BirokratijeKada se kod ljudi u organizaciji potpuno izgubi svrha postojanja njihove firmeiili njihova posvećenost prestane da postoji ndash organizacija umire To je faza SmrtiVitalnost i snagaVrijemeSlika 2 ndash Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaZa razliku od živih bića organizacije ne moraju da umru Hod duž životnog ciklusaje povrativ ali se u fazama starenja ne odvija istom putanjom Što je preduzeće višebirokratizovano sve je teže uspostavljanje vitalnog stanja Organizacije takođe nemoraju obavezno da prođu kroz stadijum Top-forme da bi otpočele faze starenja ndashone mogu da se birokratizuju ili čak umru tonući sve dublje kroz neku odpreuranjenih devijacija Za svaki stadijum životnog ciklusa postoji odgovarajućaterapija pri čemu treba imati u vidu da u fazama rasta po- stoje normalni ipatološki problemi dok u fazama starenja postoje samo patološki problemiDosadašnje iskustvo u primjeni teorije životnih ciklusa kao dijagnostičkog iterapeutskog alata daje izuzetno ohrabrujuće rezultate naročito u malim i srednjimpreduzećima jer se u njima lakše mogu sprovoditi terapeutski tretmaniLITERATURA1 D Lajović Preduzetništvom u novi milenijum CID POdgorica20012 A Lojpur MKuljak Menadžment Ekonomski fakultet Podgorica 19983 I Chaston and T Mangles Small Business Marketing Management Palgrave 2002

kvalifikovanih ljudi nejasne nadležnosti (svi rade sve) nedefinisano radno vrijemegodišnji odmori i plate ndash samo su dio slike i načina na koji funkcioniše mladaorganizacija Sve je to normalno ukoliko ne traje suviše dugo Zbog svega prethodnonavedenog ova faza je označena kao Doba povojaSem tipičnih patoloških problema koji mogu da ugroze dalje napredovanje organizacijeu Dobu povoja postoji i nekoliko razloga zbog kojih najčešće nastaje drugapreuranjena devijacija ili Smrt novorođenčeta a to su izmišljeno tržište prestanakzainteresovanosti osnivača za preduzeće preveliko miješanje sa strane (državeakcionara itd) i slVelika posvećenost klijentima i preduzeću dovodi do uhodavanja organizacijezadobijanja povjerenja klijenata i njihovog vraćanja To omogućuje značajan prilivsvježeg novca vraćanje dugova i otvaranje novih horizonata Širi se asortimanproizvoda i usluga osvajaju se nova tržišta i geografska područja Jednom riječjuorganizacija doživljava veliki zamah i ekspanziju To naravno donosi niz novihizazova koji svi izgledaju jako primamljivi Preduzeće počinje da se širi u mnogopravaca i izgleda kao da ima na desetine (nekada i više od 100) prioriteta Noviposlovi se lako ugovaraju bez ikakvih analiza ili temeljnijih konsultacija Zadacise dodjeljuju ljudima ne prema znanjima i iskustvu nego prema tome ko jeprivremeno slobodan i ko ima kakve veze sa određenim ljudima tog trenutkaOrganizacije su u ovom stadijumu bdquoorganizovaneldquo oko ljudi a ne oko funkcijaklijenata ili procesa Ljudi koji su bili potrebni bdquojučeldquo zapošljavaju se ldquosjutrardquoČinjenica je da se ovakve organizacije višestruko povećavaju za svega nekoliko godina ada se način upravljanja njima u tom stadijumu na žalost ne mijenja ili se mijenja mnogosporije nego što to sada već razvijeni biznis zahtijeva Često osnivač ili osnivačipostaju iz najboljih namjera usko grlo sopstvenog preduzeća Pošto još nije razvijenaodgovarajuća organizaciona struktura i nijesu uspostavljeni odgovarajući sistemi kontrolevećina pokušaja delegiranja se završava neuspješno to jest ponovnim oduzimanjemovlašćenja To stvara bdquojondashjoldquo fenomen koji čini saradnike nervoznim a osnivače ilivlasnike nezadovoljnim I pored velike posvećenosti ljudi firmi u Go-go organizaciji nepostoji razvijen sistem odgovornosti koji omogućuje da se zna ko odgovara za koje prihode iza koje troškoveU želji da ne ispusti raquostvari iz rukulaquo osnivač ili prvi čovjek firme uranja u svesegmente rada i poslovanja firme i postaje barijera spontanom funkcionisanju organizacijeČesto saradnici čekaju i po više dana da budu primljeni i saslušani jer osnivačzbog svih poslova koje je preuzeo nema vremena za njih Porodična zamka nastajekada osnivač smatra da cjelokupno vlasništvo i upravljanje firmom treba daostane u krugu porodice bez obzira na sposobnosti i iskustva članova familijeNajdramatičniji prelazak u toku rasta organizacije je prelazak iz Go-go faze uAdolescenciju Organizacija mora da se bdquorodildquo po drugi put i da izgradi svoju novufizionomiju odnosno da- zacrta jasan put u budućnostMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

345- uspostavi jasnu organizacionu strukturu- uvede sisteme kontrole i odgovornosti- profesionalizuje funkcije i način rada i- zaposli nove kompetentne ljudeUkoliko organizacija uspije da prevaziđe zamke i konflikte Adolescencije i pomiripreduzetnički i administrativni duh shvatajući da je za normalno funkcionisanjeorganizacije potrebno i jedno i drugo osnovni preduslovi za ulazak u Top-formu suuspostavljeni U Top-formi organizacija ima viziju i agresivnost Go-go organizacijeali se njome istovremeno dobro upravlja što znači da se stvari drže pod kontrolom dase usponi i padovi mogu predvidjeti i da se blagovremeno preduzimaju korektivnemjere Uspješno balansiranje inovacija i kontrole omogućuje da organizacija radi i višei bolje Najveći problem organizacija u Top-formi je da ostanu u njoj Jedini način da

se to postigne jeste da se organizacija decentralizuje i da svake godine redefinišesvoju misiju ciljeve strategiju strukturu sistem kontrole i sistem nagrađivanja uskladu sa promjenama koje budno pratiOnog momenta kada organizacija počne da okreće fokus svoje pažnje ienergije unutra umjesto ka svom okruženju kada počne da smanjuje budžete zamarketing razvoj proizvoda usluga opreme i ljudi ona sigurno počinje da stariPrethodni uspjeh dostizanja Top-forme može da dovede do stvaranja iluzije da jevlastita organizacija ta koja diktira šta će se dogoditi u okruženju i koje će potrebedominirati Brojke u bilansu stanja i bilansu uspjeha govore o tome da organizacijai dalje napreduje ali starenje je suštinski nastupilo izlaskom iz Top-forme I poredjoš uvijek velikog udjela na tržištu i još uvijek lojalnih klijenata ndash ili možda bašzbog toga organizacija se uspavljuje pokušava da zadrži status kvo i gubipreduzetničku orijentaciju Formula dosadašnjeg uspjeha postaje ranjiva izastarjela usljed zanemarivanja klijenata i promjena u okruženjuKada počne da se događa i primjećuje pad u odnosu na prethodne periode i konkurenterukovodstvo organizacije koja je prošla fazu stabilnosti obično donosi odlukuna osnovu koje treba da se pokaže klijentima konkurentima i okruženju bdquoko smo išta smoldquo na jedan pompezan i uočljiv način Zida se raskošna poslovna zgrada naelitnoj lokaciji kupuje se skupocjen vozni park propisuju se razni kodeksi ponašanjaoblačenja njegovanja imidža itd Ogromno vrijeme počinje da se troši naceremonije i jubileje sastanci poprimaju ritualni karakter i daju se velike pare nanamještaj i uređenje internog ambijenta U takvoj sredini u kojoj je mnogo važnijebdquokako se radildquo nego bdquošta se radi i zašto se radildquo ljudi izraženog preduzetničkog duhapočinju polako da napuštaju organizacijuOsnovna karakteristika birokratizovanih organizacija je da se zaposleni u njimaponašaju kao da ne zavise od svojih klijenata i njihovog zadovoljstvaUmjesto da se trude da ispune zahtjeve i očekivanja svojih klijenata njihoviklijenti treba da se sa mukom probijaju do njihovih proizvoda i uslugaLogičan iako paradoksalan odgovor bi bio da za birokratizovane organizacijeukoliko brzo ne propadnu i ne zavise od svojih klijenata ndash pare stižu odnekud bdquosaMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

346straneldquo Neko pokriva njihove troškove matična firma opština republika ilineko drugi Upravo je iz tog razloga ova faza označena kao faza BirokratijeKada se kod ljudi u organizaciji potpuno izgubi svrha postojanja njihove firmeiili njihova posvećenost prestane da postoji ndash organizacija umire To je faza SmrtiVitalnost i snagaVrijemeSlika 2 ndash Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaZa razliku od živih bića organizacije ne moraju da umru Hod duž životnog ciklusaje povrativ ali se u fazama starenja ne odvija istom putanjom Što je preduzeće višebirokratizovano sve je teže uspostavljanje vitalnog stanja Organizacije takođe nemoraju obavezno da prođu kroz stadijum Top-forme da bi otpočele faze starenja ndashone mogu da se birokratizuju ili čak umru tonući sve dublje kroz neku odpreuranjenih devijacija Za svaki stadijum životnog ciklusa postoji odgovarajućaterapija pri čemu treba imati u vidu da u fazama rasta po- stoje normalni ipatološki problemi dok u fazama starenja postoje samo patološki problemiDosadašnje iskustvo u primjeni teorije životnih ciklusa kao dijagnostičkog iterapeutskog alata daje izuzetno ohrabrujuće rezultate naročito u malim i srednjimpreduzećima jer se u njima lakše mogu sprovoditi terapeutski tretmaniLITERATURA1 D Lajović Preduzetništvom u novi milenijum CID POdgorica20012 A Lojpur MKuljak Menadžment Ekonomski fakultet Podgorica 19983 I Chaston and T Mangles Small Business Marketing Management Palgrave 2002

se to postigne jeste da se organizacija decentralizuje i da svake godine redefinišesvoju misiju ciljeve strategiju strukturu sistem kontrole i sistem nagrađivanja uskladu sa promjenama koje budno pratiOnog momenta kada organizacija počne da okreće fokus svoje pažnje ienergije unutra umjesto ka svom okruženju kada počne da smanjuje budžete zamarketing razvoj proizvoda usluga opreme i ljudi ona sigurno počinje da stariPrethodni uspjeh dostizanja Top-forme može da dovede do stvaranja iluzije da jevlastita organizacija ta koja diktira šta će se dogoditi u okruženju i koje će potrebedominirati Brojke u bilansu stanja i bilansu uspjeha govore o tome da organizacijai dalje napreduje ali starenje je suštinski nastupilo izlaskom iz Top-forme I poredjoš uvijek velikog udjela na tržištu i još uvijek lojalnih klijenata ndash ili možda bašzbog toga organizacija se uspavljuje pokušava da zadrži status kvo i gubipreduzetničku orijentaciju Formula dosadašnjeg uspjeha postaje ranjiva izastarjela usljed zanemarivanja klijenata i promjena u okruženjuKada počne da se događa i primjećuje pad u odnosu na prethodne periode i konkurenterukovodstvo organizacije koja je prošla fazu stabilnosti obično donosi odlukuna osnovu koje treba da se pokaže klijentima konkurentima i okruženju bdquoko smo išta smoldquo na jedan pompezan i uočljiv način Zida se raskošna poslovna zgrada naelitnoj lokaciji kupuje se skupocjen vozni park propisuju se razni kodeksi ponašanjaoblačenja njegovanja imidža itd Ogromno vrijeme počinje da se troši naceremonije i jubileje sastanci poprimaju ritualni karakter i daju se velike pare nanamještaj i uređenje internog ambijenta U takvoj sredini u kojoj je mnogo važnijebdquokako se radildquo nego bdquošta se radi i zašto se radildquo ljudi izraženog preduzetničkog duhapočinju polako da napuštaju organizacijuOsnovna karakteristika birokratizovanih organizacija je da se zaposleni u njimaponašaju kao da ne zavise od svojih klijenata i njihovog zadovoljstvaUmjesto da se trude da ispune zahtjeve i očekivanja svojih klijenata njihoviklijenti treba da se sa mukom probijaju do njihovih proizvoda i uslugaLogičan iako paradoksalan odgovor bi bio da za birokratizovane organizacijeukoliko brzo ne propadnu i ne zavise od svojih klijenata ndash pare stižu odnekud bdquosaMajska konferencija o strategijskom menadžmentu 06-08 jun 2005 Bor Srbija i Crna Gora

346straneldquo Neko pokriva njihove troškove matična firma opština republika ilineko drugi Upravo je iz tog razloga ova faza označena kao faza BirokratijeKada se kod ljudi u organizaciji potpuno izgubi svrha postojanja njihove firmeiili njihova posvećenost prestane da postoji ndash organizacija umire To je faza SmrtiVitalnost i snagaVrijemeSlika 2 ndash Tipičan životni ciklus malih i srednjih preduzećaZa razliku od živih bića organizacije ne moraju da umru Hod duž životnog ciklusaje povrativ ali se u fazama starenja ne odvija istom putanjom Što je preduzeće višebirokratizovano sve je teže uspostavljanje vitalnog stanja Organizacije takođe nemoraju obavezno da prođu kroz stadijum Top-forme da bi otpočele faze starenja ndashone mogu da se birokratizuju ili čak umru tonući sve dublje kroz neku odpreuranjenih devijacija Za svaki stadijum životnog ciklusa postoji odgovarajućaterapija pri čemu treba imati u vidu da u fazama rasta po- stoje normalni ipatološki problemi dok u fazama starenja postoje samo patološki problemiDosadašnje iskustvo u primjeni teorije životnih ciklusa kao dijagnostičkog iterapeutskog alata daje izuzetno ohrabrujuće rezultate naročito u malim i srednjimpreduzećima jer se u njima lakše mogu sprovoditi terapeutski tretmaniLITERATURA1 D Lajović Preduzetništvom u novi milenijum CID POdgorica20012 A Lojpur MKuljak Menadžment Ekonomski fakultet Podgorica 19983 I Chaston and T Mangles Small Business Marketing Management Palgrave 2002