ZBORNIK REZIMEA RADOVA

ZBORNIK REZIMEA RADOVA

ZBORNIK REZIMEA RADOVA Dvadeset treći međunarodni kongres o procesnoj industriji

PROCESING 2010Dvadeset šesto savetovanje sa međunarodnim učešćem

ZAVARIVANJE 2010Dvadeset šesto savetovanje sa međunarodnim učešćem

IBR 2010(Tara, 2–4 jun 2010)

Izdavači Savez mašinskih i elektrotehničkih

inženjera i tehničara Srbije (SMEITS) Sekcija za procesnu tehniku

Kneza Miloša 7a/II, 11000 Beograd

Društvo za unapređivanje zavarivanja u Srbiji (DUZS)

Grčića Milenka 67, 11000 Beograd

Srpsko društvo za ispitivanje bez razaranja (SDIBR)

Grčića Milenka 67, 11000 Beograd

Glavni urednik Ilija Kovačević, dipl. inž.

Uređivački odbor dr Dejan Radić, dipl. inž.,

dr Vencislav Grabulov, dipl. inž., mr Đurđija Čašić, dipl. inž.

Kompjuterska priprema „Kvartet V“, Beograd

Štampa „NO-KAČI“, Beograd

Tiraž 400 primeraka

Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije i Inženjerska komora Srbije finansijski su pomogli

organizovanje savetovanja „Zavarivanje 2010“

�

PREDGOVOR

Pozitivni komentari učesnika, odjek iz privrede, promovisanje struke kroz osamnaest plenarnih predavanja od ukupno sto četrnaest, kao i impozantan

broj od tri stotine učesnika iz zemlje i inostranstva, ponovo su udružili, Savez mašinskih i elektrotehničkih inženjera i tehničara Srbije (SMEITS), Društvo za

unapređivanje zavarivanja u Srbiji (DUZS) i Srpsko društvo za ispitivanje bez razaranja (SDIBR) u želji da zajednički organizuju svoje tradicionalne skupove i da

na taj način zajednički ostvaruju postavljene ciljeve:

– objedinjeno razmatranje komplementarne problematike („Procesinga 2010“, „Zavarivanja 2010“ i „IBR 2010“);

– da na jednom mestu, u isto vreme i sa jednom kotizacijom stručnjaci jednog preduzeća učestvuju na tri respektabilna naučno-stručna skupa;

– dopunjavanje tematskih oblasti koje omogućava učesnicima da slede logičan niz u životu jednog proizvoda (projekta, izrade – zavarivanja, ispitivanja, puštanja u

rad, održavanja, popravke itd.);

– da radovi koji se pripremaju za skup budu sa tematikom iz svakodnevnog inženjerskog rada, kako bi se omogućilo učesnicima da reše ili dobiju ideju kako

da reše konkretne probleme iz prakse;

– povećanje broja učesnika i članstva u SMEITS-u, DUZS-u i SDIBR-u;

– međusobno povezivanje učesnika, privrednih društava i organizatora kongresa odnosno savetovanja u cilju promovisanja struke i stalnog poslovnog kontakta u

periodima između dva skupa;

– da zajedničko savetovanje postane embrion organizovanja budućih regionalnih skupova.

Sa željom da kvalitet rada skupa podignu na viši nivo, organizacioni i naučno-stručni odbori sva tri skupa su nakon prispeća i razvrstavanja radova

napravili plan skupa koji podrazumeva zajednička plenarna izlaganja svih radova u istoj sali, osim šest radova za koje su se naučno-stručni odbori

odlučili da budu prezentirani na posterima.

U ovom zborniku nalaze se rezimei radova pisani za sva tri skupa, dok se radovi u celini nalaze na kompakt disku koji je priložen zborniku.

Pored osnovnih informacija o skupu – naziva pokrovitelja i sponzora, sastava odbora, programa skupa i oglasnog dela, u ovoj knjizi je i prednacrt „Pravilnika

o tehničkim uslovima za obavljanje delatnosti punjenja, transporta, skladištenja i distribucije boca sa tehničkim gasovima“, kome je u programu

skupa posvećen okrugli sto.

U Beogradu, maja 2010. ORGANIZACIONI ODBORI „Procesinga 2010“, „Zavarivanja 2010“, „IBR 2010“

7

SPONZORI

Beograd

Beograd

Rumunija

Zagreb, Hrvatska

Beograd

Beograd

Dvadeset treći međunarodni kongres o procesnoj industriji

PROCESING 2010Dvadeset šesto savetovanje sa međunarodnim učešćem

ZAVARIVANJE 2010Dvadeset šesto savetovanje sa međunarodnim učešćem

IBR 2010

održavaju se pod pokroviteljstvomMinistarstva rudarstva i energetike

Republike Srbije Ministarstva za nauku i tehnološki razvoj Republike Srbije

Ministarstva ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije Sekretarijata za energetiku i mineralne

sirovine AP Vojvodine Privredne komore Srbije

Inženjerske komore Srbije

�

Bečej

Beograd

Beograd

Ćuprija

Novi Sad

Beograd

Beograd

Beograd

Beograd

POČASNI ODBOR Ernst Bode Messer Tehnogas, Beograd Marinko Bokić EuroGas, Subotica Nicolae Crunteanu Ductil – Air Liquide Welding, Rumunija Miroslav Cvetićanin Remming, Novi Sad Branko Cvetković Bacco, Beograd Vencislav Grabulov Društvo za unapređivanje

zavarivanja u Srbiji, Beograd Branko Grbić Delta inženjering, Beograd

�

Nenad Ilibašić Everest services, Beograd Branislav Jaćimović Mašinski fakultet, Beograd Aleksandar Jakovljević JP EPS, Beograd Slobodan Janjušević Kirka – SURI, Beograd Slobodan Macedonić Linde Gas Srbija – Industrija gasova,

Bečej Tomislav Papić Sekretarijat za energetiku APV,

Novi Sad Milutin Prodanović Ministarstvo rudarstva i energeitke RS,

Beograd Dragoljub Radojičić Srpsko društvo za ispitivanje bez

razaranja, Beograd Milena Radujković ELIMP, Zagreb, Hrvatska Aleksandar Stanković SAGAX, Beograd Goran Sofronić Zavod za zavarivanje, Beograd Miodrag Stojiljković SMEITS, Beograd Slobodan Stošić MIP – Procesna oprema, Ćuprija Dragoslav Šumarac Inženjerska komora Srbije, Beograd Miomir A. Todorović Privredna komora Srbije, Beograd Dimitrije Voronjec Mašinski fakultet, Beograd

NAUČNO-STRUČNI ODBOR „PROCESINGA 2010“

Gradimir Ilić Mašinski fakultet, Niš Ioan Laza Mašinski fakultet, Temišvar, Rumunija Slobodan Macedonić Linde Gas Srbija, Bečej Dejan Radić Mašinski fakultet, Beograd

(predsednik Odbora) Miroslav Stanojević Mašinski fakultet, Beograd

ORGANIZACIONI ODBOR „PROCESINGA 2010“

Aleksandar Dedić Šumarski fakultet, Beograd Aleksandar Enbulajev BGA, Beograd Srbislav Genić Mašinski fakultet, Beograd Ilija Kovačević Pro-ING, Beograd

(predsednik Odbora) Zoran Nikolić Messer Tehnogas, Beograd Aleksandar Petrović Mašinski fakultet, Beograd Vukašin Simeunović Toplana, Kraljevo Aleksandar Stanković SAGAX, Beograd Slobodan Stošić MIP – Procesna oprema, Ćuprija Dragomir Šamšalović SMEITS, Beograd Dejan Vračar Babcock borsig power usluge, Beograd

NAUČNO-STRUČNI ODBOR „ZAVARIVANJA 2010“

Milica Antić Zavod za zavarivanje, Beograd Katarina Gerić FTNS, Novi Sad Vencislav Grabulov Institut za ispitivanje materijala,

Beograd (predsednik Odbora) Vukić Lazić Mašinski fakultet, Kragujevac Zoran Odanović Institut za ispitivanje materijala,

Beograd Aleksandar Radović DUZS, Beograd Aleksandar Sedmak Mašinski fakultet, Beograd

10

ORGANIZATORI

„PROCESING 2010”Savez mašinskih i elektrotehničkih

inženjera i tehničara Srbije (SMEITS), Sekcija za procesnu tehniku

Kneza Miloša 7a/II, 11000 Beograd Tel. +3�1 (0) 11 3230-041, +3�1 (0) 11 3031-6�6,

tel./faks +3�1 (0) 11 3231-372 E-mail: [email protected],

web: www.smeits.rs

Savetovanje „ZAVARIVANJE 2010” Društvo za unapređivanje

zavarivanja u Srbiji (DUZS), Grčića Milenka 67, 11000 Beograd

Tel./faks +3�1 (0) 11 2��0-7�4 E-mail: [email protected], web: www.duzs.org.rs

Savetovanje „IBR 2010” Srpsko društvo za ispitivanje

bez razaranja (SDIBR), Grčića Milenka 67, 11000 Beograd

Tel. +3�1 (0) 11 2��1-07�, faks +3�1 (0) 11 2��0-64� E-mail: [email protected],

web: www.sdibr.org.rs

ORGANIZACIONI ODBOR „ZAVARIVANJA 2010“

Vera Božić DUZS, Beograd Aleksandar Đorđević Messer Tehnogas, Beograd Vencislav Grabulov Institut za ispitivanje materijala,

Beograd Vladimir Lilić Weld-ing, Beograd

(predsednik Odbora) Branislav Lukić Institut za zaštitu

na radu, Novi Sad Dragan Mišković REFIT INŽENJERING, Beograd Dragan Mitić Zavod za zavarivanje, Beograd Ana Nanut HIP „Petrohemija“, Pančevo

ORGANIZACIONI I STRUČNI ODBOR

„IBR-a 2010“ Đurđija Čašić Institut „Vinča“, Beograd (predsednik

Odbora) Ljiljana Dunđerski JP „Srbija gas“, Zrenjanin Aleksandar Jakovljević JP EPS, Beograd Nenad Marković Goša, Smederevska Palanka Vesna Peruničić Termoelektro, Beograd Dragoljub Radojčić Kontrol inspekt, Beograd Goran Sofronić Zavod za zavarivanje, Beograd

11

PROGRAM KONGRESASREDA, 2. jun 2010.

15.00–18.00 h Prijavljivanje učesnika i podela kongresnog materijala Hol hotela

18.00–19.30 h Koktel dobrodošlice, otvaranje kongresa PROCESING 2010, savetovanja ZAVARIVANJE 2010 i IBR 2010, pozdravne reči i uručivanje povelja za 2009. godinu

Kongresna sala

ČETVRTAK, 3. jun 2010.

8.30–11.00 h Izlaganje radova:PROCESING 2010 – od br. 1 do br. 5 I tematske grupeZAVARIVANJE 2010 - od br. 75 do br. 79 IV tematske grupeIBR 2010 - br. 81 i 85 I tematske grupe, br. 87 i 88 II tematske grupe, br. 89 III tematske grupe i br. 91 do 95 IV tematske grupe

Predstavljanje sponzora:1. MESSER TEHNOGAS, Beograd2. CWG, Beograd3. METAL INSPEKT, Beograd

Kongresna sala

11.00–11.15 h Pauza

11.15–14.15 h Skupština SDIBR-a Sala u prizemlju

11.15–14.15 h Izlaganje radova:PROCESING - od br. 6 do br. 12 II tematske grupe, od br. 37 do br. 43 VI tematske grupeZAVARIVANJE 2010 - od br. 56 do br. 74 III tematske grupe

Kongresna sala

14.15–16.00 h Pauza

16.00–18.00 h Predstavljanje sponzora:1. ELIMP, Hrvatska2. DUCTIL, AIR LIQUIDE WELDING, Rumunija3. BACCO, Beograd

Izlaganje radova:PROCESING 2010 - od br. 21 do br. 27 IV tematske grupeZAVARIVANJE 2010 - od br. 49 do br. 55 II tematske grupe

Kongresna sala

18.15–19.30 h PROCESING 2010 - Konferencija Društva za procesnu tehniku

Sala na I spratu

18.15–20.00 h ZAVARIVANJE 2010 - Skupština DUZS-a Sala u prizemlju

21.00 h SVEčANA VEčERA Restoran hotela

12

PETAK, 4. jun 2010.

9.00–12.00 h Izlaganje radova:PROCESING 2010 - od br. 13 do br. 20 III tematske grupe i od br. 28 do br. 36 V tematske grupeZAVARIVANJE 2010 - od br. 44 do br. 48 I tematske grupeIBR 2010 - od br. 82 do br. 86 I tematske grupe

Predstavljanje sponzora:1. REMMING, Novi Sad2. SGS, Beograd3. LINDE GAS SRBIJA, Industrija gasova, Bečej

Kongresna sala

12.00–12.15 h Pauza

12.15–13.00 h Okrugli sto: PROCESING 2010 - Pravilnik o tehničkim uslovima za obavljanje delatnosti punjenja, transporta i distribucije boca sa tehničkim gasovima

Sala u prizemlju

12.15–13.00 h Okrugli sto: IBR 2010 - Kvalifikacija i sertifikacija osoblja za IBR

Sala na I spratu

13.00–13.30 h PROCESING 2010, ZAVARIVANJE 2010 i IBR 2010: Završna reč, kraj rada kongresa

Kongresna sala

Radovi navedeni u programu pod rednim brojevima 31, 41, 66, 6�, �0 i �0 biće prezenti-rani na posterima sve vreme trajanja kongresa odnosno savetovanja, u holu hotela gde se održava izložba sponzora.

13

SADRŽAJ

RADOVI NA PROCESINGU 2010

I. Tehnička regulativa i sistemi kvaliteta1. DOKUMENTACIJA I UPRAVLJANJE DOKUMENTACIJOM

– ŠTA JE TO?Branislav Kovačević, Darko Nikolić i Vojislav Ibrahimović . . . . . . 2�

2. UPOREDNI PREGLED STANDARDA ZA DEFINISANJE KVALITETA ETANOLAMarko Jarić, Nikola Budimir, Branislav Jaćimović i Srbislav Genić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

3. NOVI PRISTUP I GLOBALNI PRISTUP – OSNOVNA KONCEPTUALNA REŠENJAZoran Bakić. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

4. MARKETING DANAŠNJE PROCESNE OPREMEZoran Radojević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2�

�. PRIMENA STANDARDA I TEHNIČKIH PROPISA PRI TRANSPORTU ROBE KONTEJNERIMAS. Nedeljković, A. Milošević i A. Boričić . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2�

II. Procesne tehnologije6. REOKSIDACIJA NISKOLEGIRANIH ČELIKA KAO

FUNKCIJA TEMPERATURE LIVENJAŽ. Radović, N. Jauković i M. Lalović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

7. REGENERACIJA HDS (HIDRODESULFURIZACIJA) KATALIZATORA POMOĆU INJEKTIRANJA KISEONIKA U STRUJU AZOTA KOJI SE RECIRKULIŠE KROZ HDS REAKTORZoran Jurić, Stevan Ajdinović, Dušan Janošev i Sava Pavlović . . . . 31

�. PRIMENA KISEONIKA ZA TOPLJENJE SEKUNDARNOG OLOVA U ROTACIONIM PEĆIMANikola Pavlović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

�. TRETMAN SIROVE PITKE VODE SA ČISTIM KISEONIKOM (primer Fabrike vode u Apatinu) Srđan Krstić, Jovan Lemić i Petar Bjegović . . . . . . . . . . . . . . . . 33

10. PRIMENA TEČNOG AZOTA ZA KRIOGENO MLEVENJE I DOBIJANJE FINOG PRAHA OD GUME, TERMOPLASTIKE, ZAČINA ILI FARMACEUTSKIH PROIZVODA Miloš Kostić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

11. PROMJENA SAVOJNE ČVRSTOĆE POLIPROPILENA PUNJENOG STAKLENIM PRAHOMZoran Janjuš, Aleksandar Petrović, Aleksandar Jovović, Radica Prokić-Cvetković i Predrag Ilić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3�

14

12. UREĐAJ ZA UPRAVLJANJE PILANOMStanko Stankov, Zoran Icić i Saša Nikolić . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

III. Projektovanje, izgradnja, eksploatacija i održavanje procesnih postrojenja

13. DIMENZIONISANJE PRSTENASTIH VODOVODNIH MREŽAK. Popovski, V. Mijakovski i M. Petkovski . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

14. EXPERIMENTAL STUDY CONCERNING THE DEGRADATION PROCESS IN CASE OF USING A CEREAL RECIPE DURING THE ANAEROBIC FERMENTATIONAdrian–Eugen Cioablă, Ioana Ionel & Dorin Lelea. . . . . . . . . . . . 3�

1�. PREDLOG UNAPREĐENJA SISTEMA ZA KONZERVACIJU KOTLOVSKIH POSTROJENJA U TERMOELEKTRANAMADejan Radić, Miroslav Stanojević, Milorad Jovanović, Aleksandar Jovović i Marko Obradović. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3�

16. PRIMENA SAVREMENIH KONSTRUKCIJA ISPUNA U HIPERBOLOIDNOJ RASHLADNOJ KULIDušica Golubović, Dušan Golubović i Srđan Vasković . . . . . . . . . 40

17. PRIMER SISTEMA ZA MERENJE TOPLOTNE ENERGIJE KOJA SE DISTRIBUIRA VODENOM PAROM PREMA POTROŠAČIMA IZ TOPLANE U VREOCIMASanin Mehmedagić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

1�. UREĐAJ ZA KATODNU ZAŠTITU POSTROJENJA OD KOROZIJEStanko Stankov, Zoran Icić i Saša Nikolić . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

1�. ODRŽAVANJE MODERNIZOVANIH PREDAJNIH STANICA U SISTEMIMA DALJINSKOG GREJANJA Radovan Talić i Vladimir Radulović. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

20. SISTEMI ZA MERENJE MASENOG PROTOKA I FINOĆE MLEVENJA UGLJENOG PRAHA KOJI SE KORISTI U KOTLOVIMA TERMOELEKTRANAMileta Ružičić i Milorad Stanisavljević. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

IV. Konstruisanje, izrada, ispitivanje i montaža procesne opreme

21. REZULTATI ISPITIVANJA SAGOREVANJA BALIRANE BIOMASE NA KOTLU TOPLOTNE SNAGE 70 kWBranislav S. Repić, Dragoljub V. Dakić, Dejan M. Đurović i Aleksandar M. Erić . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4�

22. BEZBEDNOST RADA I RADNE SREDINE U SKLADIŠTIMA B. Cvetanović, M. Ristić i D. Radosavljević. . . . . . . . . . . . . . . . . 46

23. IZRADA I KARAKTERISTIKE POROZNIH FILTERSKIH CEVI OD AKTIVNOG UGLJAO. Dimčić, D. Radić, B. Dimčić i D. Božić. . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

24. KONTROLISANJE IZRADE NADZEMNOG REZERVOARA ZA SKLADIŠTENJE TEČNOG NAFTNOG GASA ZAPREMINE 2�0 m3

Zoran Anđelković i Ivan Radetić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4�

1�

2�. ANALIZA NAPONA I DEFORMACIJA RAVNIH ZAPORNIH VENTILAM. Milošević, A. Petrović, N. Mitrović i N. Momčilović . . . . . . . . . 4�

26. EKSPERIMENTALNO ISPITIVANJE OTPORNOSTI NA KOROZIJU I LOM ZAVARENIH CEVI ZA NAFTNE BUŠOTINEMiodrag Arsić, Živče Šarkoćević, Marko Rakin, Zoran Odanović i Aleksandar Veljović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �0

27. ANALIZA ČVRSTOĆE MULTIMEDIJALNOG FILTERAMiroslav M. Živković, Snežana D. Vulović, Rodoljub S. Vujanac i Bratislav B. Milanović . . . . . . . . . . . . . . . �1

V. Inženjerstvo životne sredine i održivi razvoj. Zaštita životne sredine, zaštita radne sredine, racionalno korišćenje energije, obnovljivi izvori energije

2�. UTICAJ OBOGAĆIVANJA I PREDGRIJAVANJA VAZDUHA NA TEMPERATURU I SASTAV PRODUKATA SAGORIJEVANJA TEČNOG GORIVAM. Lalović i Ž. Radović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �2

2�. TRETMAN ALKALNIH OTPADNIH VODA SA UGLJEN-DIOKSIDOM (PRIMER PUNIONICE PIĆA TERRA PRODUCTION) Ana Đorović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �3

30. URBAN TRANSPORT IN TIMISOARA AND CITY DEVELOPMENTLuisa Izabel Dungan, Ioana Ionel, Adrian–Eugen Cioablă . . . . . . . �4

31. MODELIRANJE UTICAJA TEMPERATURSKIH USLOVA SAGOREVANJA NA EMISIJU ŠTETNIH PRODUKATA SAGOREVANJA BIOMASEBranislav S. Repić, Stevan Đ. Nemoda, Ana D. Radojević i Andrijana D. Stojanović . . . . . . . . . . . . . . . . ��

32. PRORAČUN POSTROJENJA ZA SMANJENJE EMISIJE AZOTNIH OKSIDA POSTUPKOM SNCRMarko Obradović, Dejan Radić, Aleksandar Jovović, Miroslav Stanojević, Dušan Todorović i Ivan Ćosić . . . . . . . . . . . �6

33. RAZMATRANJE MOGUĆNOSTI UPOTREBE OTPADNOG MULJA U INDUSTRIJI CEMENTAS. Simić i M. Stanojević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �7

34. MOŽE LI ENERGIJA VETRA BITI KONKURENT OSTALIM OBLICIMA ENERGIJE I GDE SE ONA MOŽE PRIMENITI?Dragica Milenković i Šefik M. Bajmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

3�. PRIMENA PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA FLOTACIJOM U DESTILERIJI ZA PROIZVODNJU RAFINISANOG ALKOHOLADimitrije Đorđević, Branislav Jaćimović i Srbislav Genić . . . . . . . ��

36. TEHNIČKO-EKONOMSKI ASPEKTI KORIŠĆENJA SOLARNE ENERGIJE ZA GREJANJE SANITARNE VODE U SISTEMU SPECIJALNIH BOLNICA SRBIJE A. Boričić, D. Blagojević, S. Mitić i N. Minčić . . . . . . . . . . . . . . . 60

16

VI. Osnovne operacije, aparati i mašine u procesnoj industriji

37. BRZINA TEČNOSTI PRI INVERZNOJ FLUIDIZACIJI U BARBOTAŽNOJ KOLONI SA KONCENTRIČNOM CEVIDragica Z. Jovičević, Ivana M. Šijački, Milenko S. Tokić i Predrag S. Kojić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3�. KORELISANJE PRELAZA TOPLOTE PRI KONTAKTNOJ KONDENZACIJI NA SEGMENTNIM PODOVIMABranislav M. Jaćimović, Srbislav B. Genić i Ljubiša A. Vladić . . . . . 62

3�. FORMIRANJE VRTLOGA UNUTAR DUBOKIH CAVITY (ŠUPLJINA) PRIMENOM LATTICE BOLTZMANN METODENataša Lj. Lukić, Jelena Đ. Marković, Predrag M. Tekić i Jelena B. Rađenović . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

40. ANALIZA STRUJANJA FLUIDA I FORMIRANJA VRTLOGA IZMEĐU DVE NERAVNE PLOČE PRIMENOM NUMERIČKIH METODAJelena Đ. Marković, Nataša Lj. Lukić, Predrag M. Tekić i Jelena B. Rađenović . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

41. UTICAJ DODATKA ALKOHOLA I TIPA DISTRIBUTORA NA HIDRODINAMIKU BARBOTAŽNE KOLONE SA KONCENTRIČNOM CEVIMilenko S. Tokić, Predrag S. Kojić, Ivana M. Šijački i Dragica Z. Jovičević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6�

42 ANALIZA SLIČNOSTI PROCESA IZMENA TOPLOTE I MASE U MAGLENOJ KOMORI KLIMATIZACIONOG UREĐAJAŠefik M. Bajamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

43. TESTIRANJE GASNO NEPROPUSNOG OBJEKTA PRIMENOM DIFUZIONOG – EFUZIONOG MATEMATIČKOG MODELA ZA ODREĐIVANJE KOEFICIJENTA PROPUŠTANJA Du Slobodan Rackov i Slobodan Ristić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

RADOVI NA ZAVARIVANJU 2010

I. Konvencionalni i nekonvencionalni postupci zavarivanja

44. ZAVARIVANJA I REZANJE METALA PODVODNOM TEHNOLOGIJOMS. Ju. Maksimov, V. S. But, O. I. Oleinik i D. Bajić . . . . . . . . . . . . 71

4�. ELEKTROLUČNO ZAVARIVANJE POPUNJAVAJUĆOM ELEKTRODOM G. V. Kuzmenko i D. Bajić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

46. TEHNOLOGIJA ORBITALNOG ZAVARIVANJA CJEVOVODA PRIMJENOM AKTIVIRAJUĆEG TOPITELJA S. Ju. Savitsky, D. Bajić, M. M. Savitsky, V. N. Vashchenko, A. F. Lupan i Ju. M. Skrabaliuk . . . . . . . . . . . . 73

17

47. UTICAJ PARAMETARA FSW POSTUPKA ZAVARIVANJA NA KVALITET ZAVARENOG SPOJA ALUMINIJUMSKE LEGURE �0�2Miroslav Mijajlović, Aleksandar Živković, Dragan Milčić i Igor Radisavljević. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

4�. KOMPARACIJA METODA KONAČNIH ELEMENATA I METODA KONAČNIH VOLUMENA NA PROBLEMU JEDNODIMENZIONOG NESTACIONARNOG PRENOSA TOPLOTE E. Džiho, S. Isić i S. Pašić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7�

II. Osnovni, dodatni i pomoćni materijali4�. ANALIZA KVALITETA ZAVARENOG SPOJA ČELIKA

X10CrNiMoTi1�.10 DOBIJENOG ZAVARIVANJEM ELEKTRODOM PIVA 1�/�/6BŽ. Blečić, A. Vukosavljević, D. Blečić, V. Grabulov i I. Nikolić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

�0. ZAVARIVANJE I NAVARIVANJE POD PRAŠKOM – NOVOSTIJožica Cankar, Marjan Bregant i Mojca Šolar . . . . . . . . . . . . . . . 77

�1. KISELA ILI RUTILNA OBLOGA NA ELEKRODI ZA REL POSTUPAK VARENJA? Z. Karastojković, Z. Kovačević, Z. Janjušević i N. Bajić . . . . . . . . . 7�

�2. OPTIMIZACIJA REŽIMA ZAVARIVANJA KORIŠĆENJEM TOPITELJAD. Bajić, M. M. Savitsky i Ž. Blečić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7�

�3. STRUKTURA METALA ŠAVA I ZUTA DOBIJENA SA PUNJENOM ŽICOM MAG POSTUPKOMNikola Bajić, Vera Šijački–Žeravčić, Marko Rakin i Slobodan Stojadinović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �0

�4. TEORIJSKO-EKSPERIMENTALNO ODREĐIVANJE BRZINE HLAĐENJA PRI NAVARIVANJU KOVAČKIH ALATA I UTICAJ TE BRZINE NA KORISNE OSOBINE NAVARIVANIH ALATAVukić Lazić, Milorad Jovanović, Ružica Nikolić, Srbislav Aleksandrović, Božidar Krstić i Milan Mutavdžić . . . . . . . . . . . . �1

��. OCENA ZAVARLJIVOSTI I IZBOR NAJPOVOLJNIJEG POSTUPKA I TEHNOLOGIJE ZAVARIVANJA ČELIKA POVIŠENE JAČINE WELDOX 700Milorad Jovanović, Vukić Lazić, Petar Marinković, Branislav Nedeljković, Srbislav Aleksandrović i Dragan Milosavljević . . . . . . . . . . . . . . �2

III. Integritet konstrukcija i osiguranje kvaliteta

�6. TRIBOLOŠKE KARAKTERISTIKE I MIKROSTRUKTURNA SVOJSTVA NAVARENIH SLOJEVA SA NAJMANJOM I NAJVEĆOM OTPORNOŠĆU NA HABANJEM. Perović, D. Veljić i A. Živković . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �3

1�

�7. NUMERIČKA ANALIZA ZAVARENIH SPOJEVA VAGONSKIH KONSTRUKCIJAM. Živković, V. Milovanović, D. Rakić i S. Vulović . . . . . . . . . . . . �4

��. UTICAJ PROCESA TERMIČKE OBRADE I TOPLE PLASTIČNE DEFORMACIJE NA ODABRANE OSOBINE ZAVARENIH SPOJEVA RAZNORODNIH ČELIKAR. Ćirić. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

��. PROCENA PREOSTALOG VEKA TRAJANJA BUBNJA KOTLA SA ASPEKTA MIKROSTRUKTURE ZAVARENIH SPOJEVAZ. Kovačević, Z. Karastojković, Z. Odanović i R. Popović . . . . . . . . �6

60. UTICAJ TEMPERATURE PREDGREVANJA NA MEHANIČKE KARAKTERISTIKE SUČEONO ZAVARENOG SPOJA NODULARNOG LIVA Lazar Brestovački, Bela Sabo i Katarina Gerić . . . . . . . . . . . . . . �7

61. REPERATURA ZAVARIVANJEM SLOMLJENOG VRATILA SA KONIČNIM ZUPČANIKOMŽeljko Šteković i Ljubomir Šuša. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

62. MONTAŽA TLAČNOG CJEVOVODA HE MOSTARSKO BLATOAngela Topić, Mehmed Behmen i Marija Grbeš . . . . . . . . . . . . . ��

63. PREDVIĐANJE OPTIMALNIH PARAMETARA INTERVENTNOG REPARATURNOG ZAVARIVANJA ČELIKA 13CrMo 4-� ANALITIČKIM METODAMA B. Katavić i B. Jegdić, Z. Odanović, N. Hut, M. Mladenović, D. Jaković i M. Ristivojević . . . . . . . . . . . . . . . . �0

64. ISKUSTVA U SANACIJI SFERNOG REZERVOARA ZA SKLADIŠTENJE TNGDragan Mitić, Boško Aleksić i Vlasćislav Bađura . . . . . . . . . . . . �1

6�. UTICAJ REZANJA TEHNOLOGIJOM PLAZME NA HRAPAVOST I MIKROSTRUKTURU M. Edelinski, B. Sabo, K. Gerić i J. Dakić . . . . . . . . . . . . . . . . . �2

66. KARAKTERIZACIJA ZAVARENIH SPOJEVA NA VISOKOČVRSTOM KONSTRUKCIONOM ČELIKU S6�0QLI. Hajro i O. Pašić i Z. Burzić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �3

67. REGENERACIJA SEGMENATA NA PAPUČAMA TRANSPORTA BAGERA U RB KOLUBARADragana Matijašević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �4

6�. ISPITIVANJE PLOČASTIH EPRUVETA SA PRSLINOMMersida Manjgo, Miron Torlo i Zijah Burzić. . . . . . . . . . . . . . . . ��

6�. SANACIJA PUKOTINA NA KONSTRUKCIJI PLAŠTA MLINA CEMENTA U PODRUČJU OKO REVIZIONOG OTVORAS. Avdić i E. Bikodušić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �6

70. ISPITIVANJE TVRDOĆE ZAVARENOG SKRETNIČKOG SRCAV. Đokić i S. Stevanović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . �7

1�

71. SANACIJA KAVITACIONIH OŠTEĆENJA NA KAPI RADNOG KOLA KAPLANOVE TURBINE REPARATURNIM NAVARIVANJEMMustafa Šehić i Adis Bubalo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

72. UTICAJ PARAMETARA ZAVARIVANJA NA POJAVU NAPONA I DEFORMACIJA PRI ZAVARIVANJU VISOKOLEGIRANIH ČELIKAMahira Kajtaz i Sead Avdić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ��

73. TEHNOLOGIJA REPARATURNOG ZAVARIVANJA VRATILA TURBINE NA HIDROELEKTRANI ĐERDAP BEZ DEMONTAŽE AGREGATABrane Vistać, Miodrag Arsić, Vujadin Aleksić, Mladen Mladenović, Dragan Jaković i Aleksandar Đorđević . . . . . 100

74. REPARATURA TURBINSKOG VRATILA A� NA HE ĐERDAP IINemanja Gostović, Aleksandar Đorđević, Brane Vistać, Miljan Jelić i Mile Bokić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

IV. Tehnička regulativa, obrazovanje, ekologija i zaštita

7�. VIRTUELNO ZAVARIVANJE – VELIKI POMAK U EDUKACIJI ZAVARIVAČAMiloš Jovanović i Peter Šprajc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

76. INFORMACIONO MODELIRANJE ZAPISA O NEUSAGLAŠENOSTI I KOREKTIVNIM MERAMA ERWIN CASE ALATOMDušan Jovanić, Alempije Veljović i Zoltan Jonaš . . . . . . . . . . . . . 103

77. RAZVOJ STANDARDA „KOORDINACIJA U ZAVARIVANJU“ OD EN 71�:1��4 DO EN ISO 14731:2006.Zoltan Jonaš i Dušan Jovanić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

7�. UNAPREĐENJE SISTEMA MENADŽMENTA SERTIFIKOVANOG PREMA SRPS ISO �001 U CILJU SERTIFIKACIJE PREMA EN ISO 3�34O. Erić, M. Jelić i G. Šešić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10�

7�. NEKI PRISTUPI ZAŠTITI OD KOROZIJE ČELIČNIH KONSTRUKCIJAD. Jašović i N. Stojsavljević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

�0. POSTOJEĆE STANJE STANDARDA U OBLASTI ZAVARIVANJA U SRBIJIAleksić Boško i Vlasćislav Bađura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

RADOVI NA IBR-u 2010

I. Primena IBR-A, dijagnostika i inspekcija

�1. MESTO I ULOGA METODA IBR-a U PRIJEMNOM KONTROLISANJU ODLIVAKA – DELOVA ZA TERMOENERGETSKA POSTROJENJANadežda Filipović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

20

�2. UT – OSOVINA RADNOG TOČKA BAGERA – TEHNIKA ČEONOG PRETRAŽIVANJADragan Karišić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

�3. EKSPERIMENTALNE METODE ZA OTKRIVANJE I ANALIZU PRSLINE U MAŠINSKIM KONSTRUKCIJAMA Andreja Ilić i Danica Josifović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

�4. PHASED ARRAY ULTRASONIC TESTING – PRACTICAL EXPERIENCEU. Zupanc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

��. OBLICI KOROZIJE U HEMIJSKOJ INDUSTRIJIDahna Stanković . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11�

�6. ANALIZA UZROKA OTKAZA MOTORA R2�-300 NA AVIONIMA TIPA MIG-21 BIS USLED DEGRAGACIJE UPRAVLJAČKIH PODSKLOPOVA MEMBRANA I MANŽETNI U PUMPAMA REGULATORIMA OSNOVNOG I FORSAŽNOG GORIVAEmil Banjac, Elez Zoran i Dubravka Banjac . . . . . . . . . . . . . . . . 116

II. Ekologija – praksa�7. PRIMENA NEJONIZUJUĆIH ZRAČENJA

U INDUSTRIJI I MERE ZAŠTITEB. Vilević i Đ. Čašić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

��. RADIOGRAFSKI UREĐAJI GAMMAMAT SE I GAMMAVOLT SU �0 SA IZVOROM 7�Se I ZAŠTITA OD ZRAČENJAĐ. Petrović, R. Dobrijević i Đ. Čašić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11�

III. IBR standardizacija i sertifikacija��. METODA MAGNETNE MEMORIJE METALA

U PRIMENI – DIJAGNOSTIKA ZAVARENIH SPOJEVA – STANJE STANDARDADragoljub B. Radojičić i Radoljub V. Došić. . . . . . . . . . . . . . . . . 11�

�0. STANDARDI U OBLASTI ISPITIVANJA METODAMA BEZ RAZARANJABoško Aleksić i Jano Kurai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

IV. Oprema, razvoj, nove metode IBR-a�1. METODA MAGNETNOG PAMĆENJA METALA (MMM)

I PRAKTIČNA PRIMENAG. Sofronić, P. Stefanović i M. Milić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

�2. KONTROLA KVALITETA ZAVARIVANJA NA DIJELU REGIONALNOG VODOVODA SISTEMA CRNOGORSKO PRIMORJE – PODVODNA DIONICA NA SKADARSKOM JEZERUŠpiro Ivošević i Nikola Ivošević . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

�3. KONTROLA DIMENZIONE STABILNOSTI OPTIČKIM MERNIM SISTEMIMAMilan Blagojević, Dragan Rakić, Miroslav Živković i Zoran Bogdanović . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

21

�4. MONITORING I OSCILOGRAFISANJE RADNIH PARAMETARA TURBOMLAZNIH MOTORA I STACIONARNIH GASNIH TURBINA PRIMENOM SAVREMENIH AKVIZICIONIH PAKETAEmil Banjac, Srđan Damjanović i Darko Tumanov. . . . . . . . . . . . 124

��. SPEKTRALNA ANALIZA VIBRACIJA TURBOMLAZNIH MOTORA I STACIONARNIH GASNIH TURBINA Emil Banjac, Maja Vojvodić, Vlastimir Gluhović i Dubravka Banjac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12�

Prednacrt Pravilnika o tehničkim uslovima za obavljanje delatnosti punjenja, transporta, skladištenja i distribucije boca sa tehničkim gasovima . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Oglasni deo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

PROCESING ’10

2�

I. TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETA

I. TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETA

DOKUMENTACIJA I UPRAVLJANJE DOKUMENTACIJOM – ŠTA JE TO?

DOCUMENTATION AND DOCUMENTATION MANAGAMENT– WHAT IS THAT?BRANISLAV KOVAČEVIĆ, DARKO NIKOLIĆ i

VOJISLAV IBRAHIMOVIĆ, Elektroprivreda Srbije, Beograd

U Srbiji se reč dokumentacija različito definiše, a upravljanje

dokumentacijom doživljava kao posao koji mogu da rade svi.

Zahtevi koji se postavljaju pred privredne subjekte u Srbiji (u tehničkom smislu), u sklopu

priprema za ulazak u Evropsku uniju, vrlo su kompleksni,

zahtevaju obiman i naporan rad i, posebno, zahtevaju

multidisciplinarno znanje i adekvatnu primenu novih tehnologija. Mnoštvo nove

tehničke regulative će morati da bude implementirano u

svakodnevnom poslovanju svakog privrednog subjekta, što će izazvati

mnogo problema. Autori u radu ukazuju na neke od tih problema

kao i na način njihovog rešavanja.

In Serbia, the word „document“ is defined in various ways, while „document management“ is seen as a task that can be completed by anyone. The requirements imposed to business entities in Serbia (in the technical sense) within the preparation for joining the European Union are very complex, they require extensive and hard work and, especially, multidisciplinary knowledge and appropriate implementation of new technologies. Many new technical regulations will have to be implemented in the daily operations of each business entity, which will result in a number of problems. The paper highlights some of these problems, as well as the method for solving them.

Ključne reči: tehnička dokumentacija; kvalitet u

dokumentaciji

Key words: technical documentation; quality in documentation

1

PROCESING

26

2UPOREDNI PREGLED STANDARDA

ZA DEFINISANJE KVALITETA ETANOLACOMPARATIVE REVIEW OF STANDARDS

FOR DETERMINATION OF ETHANOL QUALITYMARKO JARIĆ i NIKOLA BUDIMIR,

Inovacioni centar Mašinskog fakulteta u Beogradu, Beograd, BRANISLAV JAĆIMOVIĆ i SRBISLAV GENIĆ,

Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Etanol dobijen u procesu destilacije sadrži niz primesa

od čije koncentracije zavisi kvalitet destilata. S obzirom

da standardi veoma često na različite načine definišu

dozvoljeno prisustvo primesa, njihovo međusobno poređenje je otežano. Imajući u vidu tu činjenicu, poređenje

standarda u radu je izvršeno izražavanjem sastava destilata (višekomponentne mešavine)

na identičan način.

Ethanol obtained in the distillation process contains a number of impurities, the concentration of which depends on the distillate quality. Since standards often have different definitions of the presence of impurities, it is difficult to compare them. Taking into account this fact, the comparison of standards in this paper was carried out expressing the composition of the distillate (multicomponent mixture) in the same way.

Ključne reči: standard; fermentacija; etanol

Key words: standard; fermentation; ethanol

I. TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETA PROCESING

27

3NOVI PRISTUP I GLOBALNI PRISTUP – OSNOVNA KONCEPTUALNA REŠENJA

THE NEW APPROACH AND GLOBAL APPROACH – BASIC CONCEPTUAL SOLUTIONS

ZORAN BAKIĆ, Minstarstvo ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije,

Sektor za infrastrukturu kvaliteta, Beograd

Slobodan promet roba predstavlja kamen temeljac jedinstvenog

tržišta. Primenjeni mehanizmi za postizanje ovog cilja zasnivaju se na sprečavanju novih prepreka u

trgovini, uzajamnom priznavanju i tehničkoj harmonizaciji. Najvažniji

mehanizmi, odnosno instrumenti, kao produkti originalnosti i

inovativnosti su Novi pristup koji se odnosi na propise za

proizvode i Globalni pristup u vezi sa ocenjivanjem usaglašenosti.

U radu su na sistematičan način prikazana osnovna

konceptualna rešenja.

Free movement of goods is the cornerstone of the single market. The mechanisms used to achieve this aim are based on prevention of new barriers to trade, mutual recognition and technical harmonization. The most important mechanisms or instruments as the products of originality and innovativeness are the New Approach to product regulation and the Global Approach to conformity assessment. This paper systematically presents the basic conceptual solutions.

Ključne reči: novi pristup; globalni pristup; jedinstveno tržište;

slobodan protok roba; ocenjivanje usaglašenosti; znak SE

Key words: new approach; global approach; single market; free movement of the goods; conformity assessment; CE marking

I. TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETAPROCESING

2�

MARKETING DANAŠNJE PROCESNE OPREME

PRESEND-DAY PROCESSING EQUIPMENT MANAGEMENT

ZORAN RADOJEVIĆ, Fakultet orgnaizacionih nauka, Beograd

Marketing je upravljački proces kojim kupac dobija željenu procesnu opremu,

zahvaljujući kreiranju znanja, i preuzima procesnu opremu

zahvaljujući vrednosti koju definiše proizvođač.

Napred definisano se ostvaruje kroz sledeće važne

pojmove: potrebe, želje i tražnje procesne opreme;

marketinška ponuda – proizvoda, usluga i doživljaja

procesne opreme; vrednost, satisfakcija i kvalitet

procesne opreme; razmena, transakcija i odnosi.

Marketing is a management process by which the customer receives the desired processing equipment, owing to the creation of knowledge, and takes over the same equipment owing to the value defined by the manufacturer. This process is achieved through the following important concepts: the need, desire and demand of processing equipment, marketing offer – products, services and experience of processing equipment, value, satisfaction and quality of processing equipment, exchange, transactions and relationships.

Ključne reči: marketing; procesna oprema; proizvođač;

kupac; ponuda

Key words: marketing; processing equipment; manufacturer; buyer; offer

4

I. TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETA PROCESING

2�

PRIMENA STANDARDA I TEHNIČKIH PROPISA PRI TRANSPORTU ROBE KONTEJNERIMA

THE IMPLEMENTATION OF THE STANDARDS AND TECHNICAL REGULATIONS GOVERNING

THE INTERMODAL FREIGHT TRANSPORTS. NEDELJKOVIĆ, A. MILOŠEVIĆ i A. BORIČIĆ,

Visoka tehnička škola strukovnih studija, Niš

Međunarodni biro za kontejnere (BIC) je postavio,

prihvatio i promovisao razvoj kontejnerskog transporta

na internacionalnom nivou. Zajedno sa Tehničkim

komitetom 104 za kontejnere Međunarodne organizacije

za standardizaciju (ISO), osmišljeni su veliki čelični

sanduci, tj. standardni teretni kontejneri. Time je bio stvoren

osnovni uslov za primenu kontejnerskog transporta,

koji je sa razvojem specijalnih prevoznih sredstava (plato

– prikolica, plato – vagona i brodova), pretovarne opreme

na kontejnerskim terminalima i informacionog sistema,

omogućio uspešnu primenu i ekonomsku opravdanost

ovog načina prevoza robe. Cilj ovog rada je da pruži određene

informacije o kontejnerima sa aspekta pojma i namene,

primene eko-standarda i tehničkih propisa pri punjenju i osiguranja robe u kontejnerima

pri transportu robe.

The International Container Bureau (French: Bureau International des conteneurs, BIC) has set, adopted and promoted the development of intermodal freight transport on the international level. Large steel boxes, i.e. freight containers (commonly shipping containers), have been developed in cooperation with the Technical Committee 104 of the International Organization for Standardization (ISO). This was the necessary condition for the deployment of the intermodal freight transport. Also, successful implementation and economical justification of this mode of transport has been made possible together with the development of the special transportation vehicles (container ships, semi-trailer trucks and freight trains), container cranes at container terminals and information system. The aim of this paper is to give an insight into the notion and purpose of containers and the implementation of the eco standards and technical regulations for the loading of goods and safety in the containers during freight transport.

Ključne reči: kontejner; standardi; propisi

Key words: container; standards; regulations

�

I • TEHNIČKA REGULATIVA I SISTEMI KVALITETAPROCESING

30

REOKSIDACIJA NISKOLEGIRANIH ČELIKA KAO FUNKCIJA TEMPERATURE LIVENJAREOXIDATION OF LOW-ALLOY STEEL AS A

FUNCTION OF THE CASTING TEMPERATURE ŽARKO RADOVIĆ, NADA JAUKOVIĆ i MILISAV LALOVIĆ,

Univerzitet Crne Gore, Metalurško-tehnološki fakultet, Podgorica, Crna Gora

Tokom livenja čelika u ingote dolazi do djelimičnog prelaska kiseonika

iz atmosfere u otvoreni mlaz tečnog metala, što uzrokuje reoksidaciju i formiranje uključaka reoksidacije.

Ovaj proces zavisi od više faktora kao što su: temperatura tečnog čelika,

brzina livenja, dezoksidisanost čelika itd. U radu je ispitivan uticaj

temperature čelika u livnom kazanu na stepen reoksidacije, definisanom

kao relativni odnos povećanja sadržaja kiseonika tokom livenja i očvršćavanja

i sadržaja u momentu početka livenja. Za istraživanje je korišćen

niskolegirani Cr-Ni čelik, pri čemu je, za različite temperature livenja, u pojedinim fazama izrade analiziran

sadržaj kiseonika i azota prije livenja kao i sadržaj nakon plastične prerade. Pošto prisustvo ovih gasova

u čeliku direktno utiče na sadržaj nemetalnih uključaka, ispitivan je

uticaj temperature livenja na sadržaj oksidnih uključaka, posebno onih koji

su posledica reoksidacije. Rezultati ispitivanja su pokazali da sa porastom

temperature livenja čelika stepen reoksidacije raste i da u analiziranim

varijantama iznosi i do 20%.

During the casting of steel in the ingot, the partial transition of oxygen from atmosphere occurs in an open stream of liquid metal, causing reoxidation and the formation of reoxidation inclusions. This process depends on several factors, such as temperature of liquid steel, casting speed, deoxidation of steel etc. The effect of steel temperature on the degree of steel reoxidation was examined in this paper. This degree was defined as the ratio of increasing the oxygen content during casting and its initial content. The content of oxygen and nitrogen in the low alloy Cr-Ni steel, at certain phases before casting and after forging were also analyzed. The influence of casting temperature on oxide inclusion content, especially those which were formed through the reoxidation process were analyzed. The results of the investigation showed that with the increase of casting temperature, the reoxidation degree increases up to 20%.

Ključne reči: reoksidacija; temperatura livenja; nemetalni

uključci

Key words: reoxidation; temperature of casting; nonmetallic inclusions

6

II. PROCESNE TEHNOLOGIJE PROCESING

31

REGENERACIJA HDS (HIDRODESULFURIZACIJA) KATALIZATORA

POMOĆU INJEKTIRANJA KISEONIKA U STRUJU AZOTA KOJI SE RECIRKULIŠE KROZ

HDS REAKTORTHE REGENERATION OF HDS

(HYDRODESULFURIZATION) CATALYST BY INJECTING OXYGEN INTO THE RECIRCULATING

NITROGEN STREAM THROUGH THE HDS REACTOR

ZORAN JURIĆ, STEVAN AJDINOVIĆ, DUŠAN JANOŠEV i SAVA PAVLOVIĆ,

Messer Tehnogas AD, Beograd

U toku regeneracije HDS katalizatora, gasni azot se recirkuliše pomoću

kompresora sa HDS postrojenja na 20 bar i protoku od 2�.000 m3

N/h. U HDS postrojenje se preko pomoćnog

kolektora injektira kiseonik na 22 bar i protokom od 7� do 2�0 m3

N/h. Koncentracija kiseonika u HDS

reaktoru održava se u opsegu od 0,3% do 1,0% zapreminskih. Zbog relativno

visokog pritiska regeneracije HDS katalizatora, kiseonik se iz suda sa tečnim kiseonikom otparava preko

spoljnog isparivača, redukuje na pritisak od 22 bar i uvodi u struju

azota koja recirkulira kroz HDS reaktor. Temperatura na ulazu i izlazu

iz HDS reaktora meri se i prati da bi se obezbedilo da se HDS katalizator ne bi pregrejao tokom regeneracije.

Po završetku regeneracije HDS katalizatora, HDS postrojenje se puni

vodonikom pre početka rada HDS postrojenja. Pošto se regeneracija HDS katalizatora izvodi jednom godišnje ili

u 2 godine, kupovina kompresora samo za regeneraciju HDS katalizatora nije

bila isplativa.

During the regeneration of HDS (hydrodesulfurization) catalyst, nitrogen in the gas phase is recirculated by the compressor at 20 bar and flowrate of 2�,000 m3

N/h. Oxygen is injected into the HDS plant lines through auxiliary manifolds at 22 bar and flowrate of 7�–2�0 m3

N/h. The concentration of oxygen in the HDS reactor is maintained between 0.3–1.0% volumetric. Due to the relatively higher regeneration pressure of the HDS catalyst, oxygen in the liquid phase, stored in the pallet tank, is evaporated through the external evaporator, reduced to 22 bar and directed into the nitrogen stream, which is recirculated through the HDS reactor by the compressor. The inlet and outlet temperatures at the HDS reactor are measured and monitored in order to prevent the overheating of the HDS catalyst during the regeneration. After the HDS catalyst is regenerated, the HDS plant is pressurized by hydrogen before the start up. Since the regeneration of the HDS catalyst takes place once every 1–2 years, it is not economically justifiable to buy an air compressor just for the regeneration of the HDS catalyst.

Ključne reči: kiseonik; azot; vodonik; injektiranje; regeneracija

katalizatora; rafinerija

Key words: oxygen; nitrogen; hydrogen; injection; catalyst regeneration; oil refinery

7

II. PROCESNE TEHNOLOGIJEPROCESING

32

PRIMENA KISEONIKA ZA TOPLJENJE SEKUNDARNOG OLOVA U

ROTACIONIM PEĆIMAUSE OF OXYGEN FOR MELTING SECONDARY

LEAD IN THE ROTARY DRUM FURNACESNIKOLA PAVLOVIĆ,

Messer Tehnogas Ad, Beograd

Postojeća energetska situacija u svetu i u našoj zemlji upućuje

na potrebu da se razmatraju nova tehnološka rešenja za

racionalizaciju potrošnje energije. Jedno od tih rešenja

je i poboljšavanje procesa sagorevanja primenom kiseonika radi postizanja većeg iskorišćenja

goriva. Kiseonik omogućava čitav niz značajnih efekata,

odnosno omogućava da se proces sagorevanja učini ekonomičnijim.

Due to the existing energy situation in this country and on the global level, efforts are made to invent and use new technological solutions in order to decrease fuel consumption. One of this solutions for improving the combustion processes is to use oxygen in order to decrease fuel consumption. Oxygen provides a few significant benefits which make the combustion processes more economical.

Ključne reči: sagorevanje; rotaciona peć; sekundarno olovo; potrošnja

energije

Key words: oxygen; combustion; rotary drum furnace; secondary lead; energy consumption

�


33

TRETMAN SIROVE PITKE VODE SA ČISTIM KISEONIKOM

(Primer Fabrike vode u Apatinu) TREATMENT OF RAW DRINKING WATER

WITH PURE OXYGEN (Example of water factory Apatin)

SRĐAN KRSTIĆ, JOVAN LEMIĆ i PETAR BJEGOVIĆ, Messer Tehnogas AD, Beograd, LAD Group, Beograd

Primena kiseonika u tretmanu bunarske vode pri proizvodnji

vode za piće je tradicionalna i opšte poznata. Način

primene je klasična aeracija u cilju oksidacije (korišćenje

kiseonika iz vazduha), ili primena kiseonika u cilju

proizvodnje ozona – novijeg datuma. Direktna primena

čistog kiseonika u cilju oksidacije i održavanja

biologije kod nas je novijeg datuma. Ona je posebno

pogodna u sistemima pod pritiskom pri preradi vode za piće. Najčešći slučajevi

direktne primene čistog kiseonika su u tretmanu

podzemnih voda.

The use of oxygen in the treatment of the well water within the production of drinking water is traditional and generally known. The method of application is classic aeration for the purpose of oxidation (using oxygen from the air) or the use of oxygen in production of ozone is relatively new. The direct application of pure oxygen for oxidation and maintenance of biology is of recent date in this country. It is particularly suitable for the systems under pressure in the processing of drinking water. The most common cases of the direct application of pure oxygen are found in the treatment of groundwater.

Ključne reči: sirova podzemna voda; kiseonik; oksidacija; biologija

Key words: raw underground water; oxygen; oxidation; biology

�


34

PRIMENA TEČNOG AZOTA ZA KRIOGENO MLEVENJE I DOBIJANJE FINOG PRAHA

OD GUME, TERMOPLASTIKE, ZAČINA ILI FARMACEUTSKIH PROIZVODA

LIQUID NITROGEN APPLICATION FOR CRYOGENIC GRINDING AND OBTAINING FINE

POWDER OF RUBBER, THERMOPLASTICS, SPICES OR PHARMACEUTICAL PRODUCTS

MILOŠ KOSTIĆ, Messer Tehnogas AD, Beograd

Nemogućnost recikliranja određenih supstanci, kao i

mogućnost dobijanja finog praha gume, termoplastike, voskova, aditiva ili začina, sami po sebi

nameću upotrebu tečnog azota u procesu mlevenja. Dobijeni

proizvod je istog kvaliteta kao i originalni, samleven na male granulacije koje je nemoguće

dobiti bez upotrebe tečnog azota. Cena proizvoda dobijenog kriogenim mlevenjem na tržištu

je mnogostruko veća od cene proizvoda dobijenog mlevenjem na

ambijentalnoj temperaturi.

The inability to recycle certain materials and the possibility of obtaining a fine rubber powder, thermoplastics, waxes, additives or spices impose the use of liquid nitrogen in the process of milling. The resulting product is of the same quality as the original, grinded into small granules, which are impossible to obtain without the use of liquid nitrogen. The market price of the product obtained by cryogenic grinding is much higher than the price of the product obtained by grinding at ambient temperature.

Ključne reči: recikliranje; kriogeno mlevenje; prah; tečni azot

Key words: recycling; cryogenic grinding; powder; liquid nitrogen

10


3�

PROMJENA SAVOJNE ČVRSTOĆE POLIPROPILENA PUNJENOG STAKLENIM

PRAHOMCHANGE OF BENDING RESISTANCE

OF POLYPROPYLENE FILLED WITH GLASS POWDER

ZORAN JANJUŠ, Gradska uprava Banja Luka, Odjeljenje komunalne policije,

Banja Luka, Republika Srpska ALEKSANDAR PETROVIĆ, ALEKSANDAR JOVOVIĆ i

RADICA PROKIĆ-CVETKOVIĆ, Institut zaštite, ekologije i informatike, Banja Luka,

Republika Srpska PREDRAG ILIĆ,

Mašinski fakultet, Katedra za procesnu tehniku, Beograd

U radu je obrađena mogućnost ponovne upotrebe polipropilena

recikliranjem uz dodatak staklenog praha, sa stanovišta promjene savojne čvrstoće. Ispitivane su

standardne epruvete, osnovnog materijala polipropilena (čistog) i uz dodatak �%, 10%, 1�%, 20%, 2�% i 30% staklenog praha granulacije

manje od 0,� mm, kao i sekundarnih materijala kroz šest ciklusa reciklaže.

Izvršeno je mjerenje veličina karakterističnih za ispitivanje

savijanjem. Svrha je da se polimerni otpad prikaže kao sirovina ili na drugi način iskoristljiv materijal

dobijen djelimičnim razdvajanjem komunalnog otpada. Konkretni

podaci daće mogućnost formiranja obrazaca promjene savojne čvrstoće

posmatranog materijala sa različitim sadržajem stranog tijela, kroz cikluse

reciklaže, što može pomoći u daljim istraživanjima i analizama.

This paper analyzes the possibility of reusing of polypropylene through recycling with glass powder, related to change of bending resistance. Standard test tubes were examined, containing basic material of polypropylene (pure) and with addition of �%, 10%, 1�%, 20%, 2�% and 30% of glass powder (with granulation less than 0,�mm), together with secondary materials through six cycles of recycling. The values typical for the examination through bending were examined. The aim is to show polymeric waste as a raw material, or as an exploitable material obtained from partial separation of communal waste. Concrete data will enable the formation of change patterns for bending strength of the examined material with different content of other material, through the recycling cycle, that can help further research and analysis.

Ključne reči: reciklaža; polipropilen; savojna čvrstoća

Key words: recycling; polypropylene; bending strength

11


36

UREĐAJ ZA UPRAVLJANJE PILANOMSAWMILL CONTROL DEVICE

STANKO STANKOV, ZORAN ICIĆ i SAŠA NIKOLIĆ, Elektronski fakultet, Laboratorija za modeliranje,

simulaciju i upravljanje sistemima, Niš

Pilanska industrija je važna privredna grana u mnogim zemljama

bogatim šumama. U nerazvijenim zemljama ona je često najznačajniji

kapacitet za izvoz i osnova za prihod i privredni razvoj. U visokorazvijenim

zemaljama, poput skandinavskih zemalja, ova industrija kao deo

razvijene drvno-prerađivačke industrije, preko finalnih proizvoda

ostvaruje značajne prihode. Kao mašina za rezanje, testera je osnovni

element svake pilane. U radu je detaljno opisano hardversko rešenje i dat algoritam upravljanja pilanom

sa jednom trakastom testerom. Uvođenje upravljačke logike,

zasnovane na mikrokontroleru Atmega� i inkrementalnom obrtnom enkoderu, uz primenu frekvencijskih

regulatora, ima za cilj optimalno kvalitativno i kvantitativno

korišćenje sirovine (trupaca) uz minimalno angažovanje radne snage

i smanjen utrošak energije po jedinici proizvoda. Upravljačka konzola

omogućuje operateru komforan rad, lako zadavanje i praćenje parametara.

Smetnje, koje su prilično izražene kod ovakvih pogona, eliminisane su

na adekvatan način.

Sawmill industry is an important economic sector in many countries that are rich in forests. For the underdeveloped countries it is often the most significant capacity for export and the basis of income and economic development. In highly developed countries, like Scandinavian countries, this industry achieved significant revenues as a part of the wood processing industry, through the final products. Saw, as a machine for cutting, is the basic element of each timber sawmill. The paper describes in detail the hardware and control algorithm for a band saw. The introduction of the control logic, based on the Atmega� microcontroller and incremental rotary encoder, with the use of frequency regulator, aims at optimal using, qualitatively and quantitatively, of raw materials (logs) with minimal engagement of the workforce and reduced energy consumption per unit of product. The control console allows the operator comfortable work, easy setting and monitoring of parameters. Disturbances, which are quite prominent in these plants, are adequately eliminated.

Ključne reči: testera; upravljačka jedinica; mikrokontroler; enkoder;

frekvencijski regulator

Key words: saw; control unit; microcontroller; encoder; frequency regulator

II. PROCESNE TEHNOLOGIJE

12

PROCESING

37

DIMENZIONISANJE PRSTENASTIH VODOVODNIH MREŽA

DIMENSIONING OF RING-TYPE WATER SUPPLY NETWORKS

K. POPOVSKI, V. MIJAKOVSKI i M. PETKOVSKI, Tehnički fakultet, Bitolj, Makedonija

Za klasičan proračun vodovodnih mreža potrebno je mnogo vremena i preciznosti,

a kompjuterski programi su veoma skupi. Radi smanjenja

vremena proračuna i povećanja preciznosti, a da se ne

troše materijalna sredstva, napravljen je kompjuterski program koji radi potpuno

automatski i za čije korišćenje nije potrebno ranije iskustvo

ili veliko poznavanje kompjuterske tehnike. Postoje

dve vrste vodovodnih mreža – razgranjeni i prstenasti.

Prstenasta mreža sastoji se od niza zatvorenih kola (prstenova) koji okružuju potrošače i snabdevaju ih

vodom preko grana (deonica). Takve vodovodne mreže

imaju prednost u odnosu na razgranate mreže zato što

ne traže prekid u radu cele mreže za vreme isključivanja

pojedinih njenih delova. Sa potrebnim ulaznim podacima

proračunavaju se prečnici svih deonica i zadovoljava

dozvoljeni pad pritiska u njima.

Standard calculation of water supply networks takes a lot of time and requires high accuracy while computer programmes for this purpose are very expensive. A computer program has been made to reduce the calculation time and to increase the calculation accuracy with no additional cost. The program is fully automatic and does not require previous experience and advanced computer knowledge to operate it. There are two types of water supply networks, branched and ring-type. Ring type consists of a series of closed loops (rings) surrounding the consumers and supplying them with water through branches (sections). This type of water supply networks has an advantage over branched type because they do not require stopping of water in the entire network in a case of exclusion of certain parts of the network. When all input parameters are known, it is necessary to calculate the diameters of all sections and meet the required pressure drop in each of them.

Ključne reči: prstenaste vodovodne mreže; dimenzionisanje;

kompjuterski program

Key words: ring water supply networks; dimensioning; computer programme

III. PROJEKTOVANJE, IZGRADNJA, EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE PROCESNIH POSTROJENJA

13

PROCESING

3�

EXPERIMENTAL STUDY CONCERNING THE DEGRADATION PROCESS IN CASE OF USING A CEREAL RECIPE DURING THE ANAEROBIC

FERMENTATIONEKSPERIMENTALNA STUDIJA O PROCESU RAZGRADNJE PRI PRIMENI RECEPTA OD

ŽITARICA TOKOM ANAEROBNE FERMENTACIJE ADRIAN–EUGEN CIOABLĂ, IOANA IONEL i DORIN LELEA,

Politehnica University of Timisoara, Faculty of Mechanical Engineering, TMTAR, Timisoara

In this paper, there are to be presented the characteristics for a cereal residues recipe, consisting

in a mix of 40% corn, 40% maize and 20% sunflower seeds. There

are to be presented some of the chemical characteristics

connected with the recipe, the evolution in time correlated

with the temperature regime, and the characteristics of the

degraded material after the anaerobic fermentation process.

The experiments were made on a small scale installation

made at the Mechanical Faculty Engineering from the Politehnica

University in Timisoara, inside the Multifunctional Laboratory.

U radu su prikazane karakteristike recepta od ostataka žitarica, koji se sastoji od 40% pšenice, 40% kukuruza i 20% suncokretovog semena. Predstavljene su hemijske karakteristike recepta, razvoj tokom vremena u pogledu temperaturnog režima i karakteristike razgrađenog materijala nakon procesa anaerobne fermentacije. Eksperimenti su vršeni na manjem uređaju napravljenom u multifunkcionalnoj laboratoriji Mašinskog fakulteta Politehničkog univerziteta u Temišvaru.

Key words: cereal residues; anaerobic fermentation; degradation

process

Ključne reči: ostatak žitarica; anaerobna fermentacija; proces razgradnje

14

III. PROJEKTOVANJE, IZGRADNJA, EKSPLOATACIJAI ODRŽAVANJE PROCESNIH POSTROJENJA PROCESING

3�

PREDLOG UNAPREĐENJA SISTEMA ZA KONZERVACIJU KOTLOVSKIH POSTROJENJA

U TERMOELEKTRANAMAPROPOSAL FOR IMPROVEMENT OF BOILER

CONSERVATION SYSTEM IN THERMAL POWER PLANTS

DEJAN RADIĆ i MIROSLAV STANOJEVIĆ, Mašinski fakultet, Beograd, MILORAD JOVANOVIĆ,

PD Termoelektrane „Nikola Tesla“, Obrenovac, ALEKSANDAR JOVOVIĆ i MARKO OBRADOVIĆ,

Mašinski fakultet, Beograd

U radu svake termoelektrane poseban problem predstavlja mogućnost pojave

korozije na opremi pri nastajanju kraćih i dužih zastoja. Da bi se

izbegle pojave korozije, razrađene su specifične metode za konzervaciju

ovih postrojenja. Na osnovu analize najnovijih svetskih iskustava, u radu je dat primer adaptacije instalacije za

konzervaciju kotlova na blokovima termoelektrana. Eksploataciona

iskustva u našim termoelektranama su pokazala da sama drenaža cevnog

sistema kotla, ma koliko potpuna, nije dovoljna da se spreči korozija u zonama gde zaostaje voda, a površine cevi ostaju

vlažne. Ovom adaptacijom obuhvaćeno je mašinsko-tehnološko rešenje

instalacije za sušenje suvim vazduhom i instalacije za vakuumiranje cevnog sistema. Rešenja koja su prikazana u

ovom radu daju mogućnost značajnog smanjenja korozije kotlovskih površina,

a ulaganja su minimalna jer se koristi delom postojeća oprema (ejektori) za

vakuumiranje i cevovodni drenažni sistem kotla za

uduvavanje suvog vazduha i vakuumiranje pojedinih zona.

A particular problem in the operation of each power plant is the possibility of corrosion on the equipment in the short and long delays. In order to avoid corrosion, specific methods for the conservation of these plants have been developed. Based on the analysis of recent international experience, the paper gives an example of adaptation for the installation of conservation power plant boilers in the blocks. Operational experience in our power plants have shown that the very system of boiler tube drainage, no matter how complete, is not sufficient to prevent corrosion in the areas where water stays behind and the tube surface remains moist. This adaptation included the mechanical and technological solutions of the installation for drying with heated air and the installation for the vacuuming of piping system. The solutions presented in this paper provide a significant opportunity for the reduction of corrosion of boiler surfaces, with minimal investments, because a part of the existing equipment (ejectors) is used for vacuuming and pipe drainage system of the boiler for insufflation of dry air and vacuuming specific zones.

Ključne reči: konzervacija; termoelektrana; kotlovsko

postrojenje; sušenje; vakuumiranje

Key words: conservation; thermal power plant; boiler; drying; vacuuming

1�

III. PROJEKTOVANJE, IZGRADNJA, EKSPLOATACIJA I ODRŽAVANJE PROCESNIH POSTROJENJAPROCESING

40

PRIMENA SAVREMENIH KONSTRUKCIJA ISPUNA U HIPERBOLOIDNOJ RASHLADNOJ

KULIAPPLICATION OF MODERN CONSTRUCTION

PACKINGS IN HYPERBOLIC COOLING TOWERDUŠICA GOLUBOVIĆ, DUŠAN GOLUBOVIĆ i

SRĐAN VASKOVIĆ, Mašinski fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu

U radu je analizirana primena savremenih konstrukcija filmsko-

kapljičastih ispuna u protivstrujnoj rashladnoj kuli termoelektrane.

Prikazane su geometrijske karakteristike kao i tehnološke

karakteristike (termičke, aerodinamičke, hidrauličke). Na

konkretnom primeru za blok snage 300 MW, koristeći iste tehnološke

parametre, definisana je silueta hiperboloida za 3 različite

vrste ispuna.

The application of modern construction of film-splash packings in the power plant’s counter-flow cooling tower was analyzed in the paper. Geometric and technological parameters (thermal, aerodynamic and hydraulic) were shown. For identical technological parameters of block 300 MW, the hyperbolic cooling tower was defined with 3 types of packings.

Ključne reči: hiperboloidna rashladna kula; ispuna; efikasnost

hlađenja

Key words: hyperbolic cooling tower; packing; cooling efficiency

16


41

PRIMER SISTEMA ZA MERENJE TOPLOTNE ENERGIJE KOJA SE DISTRIBUIRA VODENOM

PAROM PREMA POTROŠAČIMA IZ TOPLANE U VREOCIMA

EXAMPLE OF THE SYSTEM FOR MEASURING THE HEAT ENERGY DISTRIBUTED TOWARDS

THE CONSUMERS THROUGH STEAM FROM THE HEATING PLANT IN VREOCI

SANIN MEHMEDAGIĆ, RB Kolubara, DOO, Lazarevac

U Toplani u Vreocima, koja radi u sklopu ogranka „Prerada“, Privrednog

društva RB „KOLUBARA“ doo u Lazarevcu, izgrađen je sistem za

merenje toplotne energije koja se distribuira prema potrošačima putem

suvozasićene vodene pare. Sistem je izveden ugradnjom merača protoka, pritiska i temperature na ograncima parovoda ka svakom potrošaču, kao

i merača na cevovodima kondenzata kojim se kondenzat vraća od potrošača

ka proizvođaču toplotne energije. Podaci iz obračunskih jedinica za

toplotnu energiju, kao i svi parametri koji se mere kod potrošača, prenose se do centralne operatorske stanice koja se nalazi na komandi Toplane, odakle se vrši upravljanje distribucijom pare, odnosno toplotne energije. Elemente

sistema ugrađene u polju čine: merači protoka tipa Vortex, pretvarači pritiska

i temperature, računske jedinice toplotne energije, regulacioni ventili i ostala prateća elektronska oprema. Signali se prenose digitalnim putem,

optičkom vezom, ka centralnoj operatorskoj stanici na komandi Toplane koju čine: PLC Siemens Simatic S7-400, SCADA Siemens

WINCC i ostala prateća elektronska oprema.

In the Heating Plant in Vreoci, operating within the branch „Processing Plant“ of the Public Enterprise RB „KOLUBARA“ doo Lazarevac, a system has been built for measuring heat energy, distributed towards the consumers through dry saturated steam. The system was built by installing flow, pressure and temperature measuring devices on the branches of the steam line towards every consumer, as well as the measuring devices on the condensate pipe lines through which the condensate returns from the consumer to the producer of heat energy. The data from the accounting units for heat energy, as well as all the parameters measured at the consumers’, are transmitted to the central operator station located in the Heating plant control center, from which steam i.e. heat energy distribution is controlled. The elements of the system installed in the field are: flow meters type Vortex, pressure and temperature converters, accounting units for heat energy, control valves and other accompanying electronic equipment. The signals are transmitted digitally, using optical connection, towards the central operator station in the Heating Plant control centre consisting of: PLC Siemens Simatic S7-400, SCADA Siemens WINCC and other accompanying electronic equipment.

Ključne reči: merenje toplotne energije; vodena para; regulacija

protoka

Key words: measurement of heat energy; steam; flow regulation

17


42

UREĐAJ ZA KATODNU ZAŠTITU POSTROJENJA OD KOROZIJEDEVICE FOR PLANT CATODIC

PROTECTION AGAINST CORROSIONSTANKO STANKOV, ZORAN ICIĆ i SAŠA NIKOLIĆ,

Elektronski fakultet, Laboratorija za modeliranje, simulaciju i upravljanje sistemima, Niš

U radu su opisani princip rada i kompletna hardverska realizacija

sistema za katodnu zaštitu objekata koji se nalaze u tlu, kao što su vodovodi,

naftovodi, gasovodi, toplovodi, ukopani metalni rezervoari, bunari,

električni kablovi sa metalnim plaštom, uzemljivači i dr. Pomenuti

objekti i razna oprema, metalne i armiranobetonske konstrukcije koje

su u ambijentu zemlje, sa manjom ili većom koncentracijom vlage i

reagenasa, podložni su korodiranju. Izuzetno veliko koroziono razaranje

nastaje kod konstrukcija koje su u području dejstva lutajućih struja.

Najveći broj konstrukcija pre ukopavanja u zemlju ili spuštanja u vodu, na odgovarajući način se

pasivno štiti raznim antikorozivnim premazima (epoksidni, bitumenski) i

oblaganjem izolacionim materijalima. Pored toga, za produženje radnog

veka ovako zaštićenih konstrukcija potrebna je i dodatna zaštita od korozije

u vidu tzv. katodne zaštite, koja se može realizovati ukoliko postoje

određeni uslovi. Katodna zaštita je elektrohemijska tehnika kojom se vrši neutralizacija korozionih struja putem

katodne polarizacije, tako da je cela konstrukcija koja se štiti u odnosu na

svoju okolinu katoda. Ova vrsta zaštite može se primeniti kako na novim

konstrukcijama, tako i na onim koje su dugo u tlu.

This paper describes the principle of work and the complete hardware implementation of the systems for cathodic protection of facilities/equipment in the ground, such as water supply pipes, oil pipelines, gas pipelines, heat pipelines, buried metal tanks, wells, metal sheathed electrical cables, groundings, etc. The above-mentioned facilities and various equipment, metal and reinforced concrete structures, which are in the ground environment, with lower or higher concentrations of moisture and reagents, are all subject to corrosion. Extremely large corrosion destruction occurs at the structures placed in the area affected by stray currents. The majority of facilities/equipment is passively protected, prior to burial in the ground or immersion in the water, by different anticorrosion coatings (epoxy, bituminous) or by insulating with coating materials. To extend the life of such protected structure, additional protection against corrosion in the form of so-called cathodic protection is required and it can be implemented under certain conditions. Cathodic protection is an electrochemical method used to perform the neutralization of corrosion currents using cathodic polarization, so that the whole protected structure acts as a cathode in relation to its environment. This type of protection can be applied to the new structures as well as the structures that have already been in the soil (ground) for a long time.

Ključne reči: metalna konstrukcija; lutajuće struje; pasivna zaštita;

katodna zaštita

Key words: metal construction; stray currents; passive protection; cathodic protection

1�


43

ODRŽAVANJE MODERNIZOVANIH PREDAJNIH STANICA U SISTEMIMA

DALJINSKOG GREJANJA MAINTENANCE OF MODERNIZED

SUBSTATIONS IN DISTRICT HEATING SYSTEMSRADOVAN TALIĆ i VLADIMIR RADULOVIĆ,

JKP „Beogradske elektrane“, Beograd

U periodu od 2003. do danas JKP „Beogradske elektrane“

su modernizovale oko 6�00 predajnih stanica od ukupno

oko 7000 stanica povezanih na daljinske sisteme grejanja. Taj

projekat je u toku i danas. Nakon modernizacije, iz različitih razloga je došlo do problema u održavanju

predajnih stanica, pa će u ovom radu biti ukazano na mogućnosti

prevazilaženja ovih problema, kako bi modernizovane PS radile

na optimalan način i kako bi kompanije za daljinsko grejanje i društvene zajednice imale koristi

od ovog procesa, pre svega kroz znatno manja ulaganja u kupovinu

goriva zbog ostvarenih ušteda, manja izdvojena sredstva za

održavanje i stvaranje mogućnosti naplate utrošene toplotne energije

korisnicima, na osnovu izmerenih utrošaka.

In the period from 2003 up today, PUC „Beogradske elektrane“ modernized approx. 6�00 substations (SS) out of the total 7000 SS connected with the district heating systems. The project implementation is still in progress. After the modernization, for various reasons, there has been a problem in maintaining SS, and this paper deals with a possibility to overcome these problems, in order to provide optimal substation operation and provide benefits to the district heating companies and the community, primarily through lower investment in fuel procurement due to achieved savings, lower funds for maintenance and a possibility to charge customers for the heat energy based on the measured consumptions.

Ključne reči: modernizacija; predajne stanice; automatski

rad PS

Key words: modernization; substations; automatic operation of SS

1�


44

SISTEMI ZA MERENJE MASENOG PROTOKA I FINOĆE MLEVENJA UGLJENOG

PRAHA KOJI SE KORISTI U KOTLOVIMA TERMOELEKTRANA

MASS FLOW AND GRINDING FINENESS MEASURING SYSTEMS FOR PULVERIZED COAL

USED IN BOILERS OF POWER PLANTMILETA RUŽIČIĆ,

Mašinski fakultet, Beograd, MILORAD STANISAVLJEVIĆ,

Privredno društvo Termoelektrane „Nikola Tesla“, d.o.o., Obrenovac

U radu se razmatraju postojeći sistemi za merenje masenog protoka i određivanje finoće

mlevenja ugljenog praha. Sistemi se dele na ekstrakcione

i neekstrakcione i bazirani su na metodama koje su definisane

standardima. Izveštaji koji sadrže rezultate merenja od

vitalnog su značaja za kotlove u termoelektranama sa gledišta

režima rada, stepena iskorišćenja i stvaranja zagađujućih

komponenti. Razmatrane su dve metode koje su u primeni

u domaćim termoelektranama, od kojih je jedna ekstrakciona

i vrši se sistemom AKOMA, a druga neekstrakciona i vrši

se sistemom EUcoalsizer. Pri uporednim merenjima dobijeni

su za oba sistema približno isti rezultati.

The paper describes the existing systems for measuring mass flow and determining the grinding fineness of coal powder. The systems are divided into extractive and non-extractive and are based on the methods defined by the standards. The reports containing the results of measurements are of vital importance for boilers in termal power plants from the aspect of operation modes, efficiency and formation of pollutants. Two methods used in domestic power plants have been discussed. The first one is an extractive method by AKOMA system, and the other one is a non-extractive method by EUcoalsizer system. For both systems approximately the same results have been obtained in parallel measurements.

Ključne reči: sprašeni ugalj; uzorkovanje; maseni protok; finoća

mlevenja; ekstrakciona metoda; neekstrakciona metoda

Key words: pulverized coal; sampling; mass flow; particle size distribution; extractive method; non-extractive method

20


4�

REZULTATI ISPITIVANJA SAGOREVANJA BALIRANE BIOMASE NA KOTLU TOPLOTNE

SNAGE 70 kWRESULTS OF BALLED BIOMASS COMBUSTION INVESTIGATION IN BOILER WITH THERMAL

POWER OF 70 kWBRANISLAV S. REPIĆ, DRAGOLJUB V. DAKIĆ, DEJAN M. ĐUROVIĆ i ALEKSANDAR M. ERIĆ,

Institut za nuklearne nauke „Vinča“, Laboratorija za termotehniku i energetiku, Beograd

Institut za nuklearne nauke „Vinča“, Laboratorija za termotehniku i

energetiku, poslednjih nekoliko godina ulaže velike napore u promovisanje

korišćenja nusproizvoda iz poljoprivredne proizvodnje. Radi se o tehnologiji

cigaretnog sagorevanja balirane biomase koja je i od strane Evropske unije

označena kao najpogodnija za tu namenu. Prednost ovog načina sagorevanja su

minimalan utrošak električne energije za pripremu goriva, zadovoljavanje

ekoloških kriterijuma sagorevanja, niski eksploatacioni i investicioni troškovi

i mogućnost automatizacije rada. U tom cilju razvijen je kotao toplotne

snage 70 kW za sagorevanje malih bala poljoprivredne biomase koje proizvode praktično svi ratari. Kotao je predviđen

za rad sa malim četvrtastim balama dimenzija 40 cm × �0 cm × �0 cm. U

radu su izloženi rezultati ispitivanja sagorevanja balirane biomase na

pomenutom kotlu. Ispitivanja su izvršena sa više uvodnika bala (skraćeni, kosi

i horizontalni). Sva ispitivanja su bila praćena odgovarajućim temperaturskim

merenjima, kao i merenjima sastava produkata sagorevanja.

At the Vinca Institute of Nuclear Sciences, the Laboratory for Thermal Engineering and Energy has for the last few year made a lot of efforts in promoting the usage of residues of agricultural production. The method concerned is cigarette burning biomass combustion technology, which was evaluated by the European Union as very suitable for that purpose. The advantages of this type of combustion are minimal electricity consumption for fuel preparation, the meeting of ecological criteria, lower exploitation and investment costs and possibilities of operation process automation. For that purpose, a boiler of 70 kW heat power for small bale biomass combustion was developed. The producers of small bales are practically all agricultural workers. The boiler was designed for using small square bales with dimensions 40x�0x70 cm. The results of the baled biomass combustion investigation in the above-mentioned boiler are presented in the paper. The investigations were performed with several types of baled feeders (shortened, inclined and horizontal). All the investigations were followed with adequate temperature and flue gas composition measurements.

Ključne reči: biomasa; cigaretno sagorevanje, kotao, slama;

ispitivanje.

Key words: biomass; cigarette combustion; boiler; straw; investigation

IV. KONSTRUISANJE, IZRADA, ISPITIVANJE I MONTAŽA PROCESNE OPREME

21

PROCESING

46

BEZBEDNOST RADA I RADNE SREDINE U SKLADIŠTIMA

WORK AND WORKING ENVIRONMENT SAFETY IN WAREHOUSES

BOBAN CVETANOVIĆ, MILOŠ RISTIĆ i DUŠAN RADOSAVLJEVIĆ,

Visoka tehnička škola strukovnih studija, Niš

Skladišta, kao mesta realizacije skladišno-pretovarno-transportnih

operacija sa robom, javljaju se i kao mesta na kojima se mogu

desiti različite nezgode, čije posledice mogu biti povrede

zaposlenog ljudstva, nastanak materijalne štete i ugrožavanje

okoline. Zato je neophodno obratiti posebnu pažnju na bezbednost

ovih procesa izučavanjem mogućih uzroka nastanka nezgoda i to

proučavanjem realizacije samih procesa i psihologije radnika koji

u tim procesima učestvuju.

Warehouses as the places where goods are stored, loaded and transported are potential locations of accidents, which may result in injuries of the employees, material damage and environmental risks. Therefore, it is necessary to pay a special attention to the safety of the work processes in warehouse by studying possible causes of accidents, especially by studying the work processes themselves and the psychology of workers who participate in these processes.

Ključne reči: skladište; bezbednost; pretovar

Key words: warehouse; safety; reloading

22

IV. KONSTRUISANJE, IZRADA, ISPITIVANJE I MONTAŽA PROCESNE OPREME PROCESING

47

IZRADA I KARAKTERISTIKE POROZNIH FILTERSKIH CEVI OD AKTIVNOG UGLJA

DESIGN AND CHARACTERISTICS OF POROUS SINTERED ACTIVATED CARBON FILTER

OLIVERA DIMČIĆ, Technocon filter d.o.o., Beograd,

DEJAN RADIĆ, Mašinski fakultet, Beograd,

BILJANA DIMČIĆ i DUŠAN BOŽIĆ, Institut za nuklearne nauke „Vinča“, Beograd

Dve osnovne tehnike kojima se ostvaruje pritisak u procesu sinterovanja prahova aktivnog

uglja i veziva jesu toplo presovanje i ekstruzija, mada se, ređe, može

koristiti i proces brizganja. Tehnika koja je u ovom radu korišćena za

izradu poroznih filtarskih cevi, jeste toplo presovanje. Optimalni procesni parametri definisani su

kroz niz laboratorijskih istraživanja, na uzorcima manjih dimenzija, čija

su svojstva detaljno ispitana. Na osnovu rezultata tih istraživanja,

definisana je geometrija alata potrebnog za dobijanje ispreska

standardnih dimenzija. Istraživanja su pokazala da se neznatnim

korigovanjem procesnih parametra, prevashodno temperature, određene

tokom laboratorijskih istraživanja, može dobiti proizvod standardnih dimenzija koji se može koristiti za

filtraciju vode za piće. U radu su prikazani i rezultati primene ovih

filterskih cevi u prečišćavanju vode za piće.

Two basic techniques are used in the process of pressure sintering of active carbon powders and binders. Those are hot pressing and extrusion, though, rarely, injection molding process can also be used. The technique used for making porous filter tubes in this paper is hot pressing. The optimal process parameters are defined through a series of laboratory research on samples of small dimensions, the properties of which have been thoroughly investigated. Based on the results of these surveys, the authors defined the geometry of the tools needed for production of porous sintered carbon filters (tubes) with standard dimensions. Studies have shown that the minor adjusting of process parameters, mainly temperature, determined in laboratory studies, can result in the product of standard dimensions, which is mostly used for drinking water filtration. This paper also presents the results of the application of these filter tubes in drinking water filtration.

Ključne reči: toplo presovanje; filter; aktivni ugalj

Key words: hot pressing; filter; active carbon

23

IV. KONSTRUISANJE, IZRADA, ISPITIVANJE I MONTAŽA PROCESNE OPREMEPROCESING

4�

KONTROLISANJE IZRADE NADZEMNOG REZERVOARA ZA SKLADIŠTENJE TEČNOG

NAFTNOG GASA ZAPREMINE 250 m3

INSPECTION IN PRODUCTION OF LIQUID PETROL GAS STORAGE TANK VOLUME 2�0 m3

FOR ABOVE GROUND INSTALLATIONZORAN ANĐELKOVIĆ,

Delta inženjering, d.o.o., Beograd IVAN RADETIĆ,

PRO-ING, d.o.o. Beograd

U radu je prikazan postupak kontrolisanja izrade nadzemnog

rezervoara za skladištenje tečnog naftnog gasa (TNG)

zapremine 2�0 m3. Kontrolisanje izrade je izvršeno u pogonu

proizvođača opreme u skladu sa odgovarajućim nacionalnim

pravilnicima i standardima, i sastojalo se iz sledećih faza: kontrolisanja konstrukciono-

tehničke dokumentacije za izradu rezervoara; kontrolisanja

materijala; kontrolisanja proizvodnje; pregleda

konstrukcije; kontrolisanja ispitivanja pritiskom;

kontrolisanja ispitivanja bez razaranja i sa razaranjem;

kontrolisanja atestno-tehničke dokumentacije. Rad sadrži i

oblike zapisnika i izveštaja o kontrolisanju koje je akreditovana

kontrolna organizacija izdala nakon kontrolisanja.

The paper deals with the method of inspection in production of liquid petrol gas (LPG) storage tank for above ground installation of 2�0m3. The inspection of the manufacturing process was carried out at the manufacturer’s location according to relevant national regulations and standards. The inspection consisted of the following stages: inspection of design documentation; inspection of materials; inspection of manufacturing; inspection of structure; inspection of pressure test; inspection of non-destructive and destructive examinations; inspection of certificates and technical documentation. The forms of inspection reports made by the accredited Inspection Body are also given in this paper.

Ključne reči: kontrolisanje; ispitivanje; rezervoar za skladištenje

tečnog naftnog gasa

Key words: inspection; examination; liquid petrol gas storage tank

24


4�

ANALIZA NAPONA I DEFORMACIJA RAVNIH ZAPORNIH VENTILA

STRESS AND STRAIN ANALYSIS OF GLOBE VALVESMILOŠ MILOŠEVIĆ,

Inovacioni centar, Mašinski fakultet, Beograd, ALEKSANDAR PETROVIĆ,

Mašinski fakultet, Beograd NENAD MITROVIĆ i NIKOLA MOMČILOVIĆ,

Inovacioni centar, Mašinski fakultet, Beograd

U radu je prikazan proračun ravnog zapornog ventila

prema aktuelnom evropskom harmonizovanom standardu

SRPS EN12�16-2:2010 u okviru Direktive o opremi pod

pritiskom (Pressure Equipment Directive PED �7/23), kao i

poređenje sa eksperimentalnim rezultatima. Eksperiment je

rađen beskontaktnom metodom optičkog merenja deformacija,

pomoću opreme proizvođača GOM i softvera Aramis.

This paper deals with the calculation of globe valves according to the harmonized European Standard SRPS EN 12�16-2:2010 within the Pressure Equipment Directive PED �7/23, as well as the comparison with experimental results. The experiment was performed using the system for optical deformation measurement and software Aramis, produced and developed by GOM.

Ključne reči: ravni zaporni ventil; proračun; PED; eksperiment; Aramis

Key words: globe valve, calculation, PED, experiment, Aramis

2�


�0

EKSPERIMENTALNO ISPITIVANJE OTPORNOSTI NA KOROZIJU I LOM ZAVARENIH

CEVI ZA NAFTNE BUŠOTINERESISTANCE TO CORROSION AND FAILURE OF

OIL WELL WELDED PIPESMIODRAG ARSIĆ,

Institut za ispitivanje materijala IMS, Beograd, ŽIVČE ŠARKOČEVIĆ,

Visoka tehnička škola strukovnih studija, Zvečan, MARKO RAKIN,

Tehnološko-metalurški fakultet Univerziteta u Beogradu, ZORAN ODANOVIĆ i ALEKSANDAR VELJOVIĆ,

Institut za ispitivanje materijala IMS, Beograd

Zaštitne zavarene cevi u naftnim bušotinama spadaju u visoko odgovorne

konstrukcije koje su osetljive na koroziju i prsline. Zato je bitno poznavati preostalu

čvrstoću cevi u slučaju pojave nekog od navedenih vidova oštećenja. U radu su prikazani rezultati ispitivanja nivoa

oštećenja čelika API J��, korišćenog za izradu zaštitnih cevi visokofrekventnim

kontaktnim postupkom zavarivanja (VF). Ispitivana cev je povučena iz

eksploatacije nakon približno 70 000 radnih sati (� godina) u naftnoj bušotini. Eksperimentalna ispitivanja su izvršena

na zaštitnim zavarenim cevima iz eksploatacije koje su zatvorene dancima,

sa mehaničkom obradom simuliranim korozionim oštećenjima i aksijalnom

površinskom prslinom u osnovnom materijalu. Za određivanja otpornosti

zaštitnih zavarenih cevi prema oštećenju izvršeno je merenje deformacija i

izračunati su glavni normalni naponi. Primenom postupka ASME B31G,

modifikovanog ASME B31G, izračunati su maksimalni pritisci oštećenih cevi. U cilju određivanja otpornosti na lom izvršeno je

direktno merenje J integrala. Direktnim laboratorijskim merenjem J integrala,

deformacije i CMOD su mereni mernim trakama.

Protective oil well welded pipes are classified among highly responsible structures sensitive to the occurrence of corrosion and cracks. Therefore it is very important to evaluate the residual strength of pipes in case of occurrence of the above-mentioned types of damage. In this paper the results of tests of the steel API J�� damage level were submitted, and the steel was used in production of protective pipes using the high frequency contact welding method. Tested pipe was withdrawn from exploitation after approximately 70.000 work hours (� years) in an oil well. Experimental tests were performed on protective welded pipes from exploitation closed by flanges, with corrosion damage simulated by mechanical processing and axial surface crack in the basic material. In order to determine the resistance of protective welded pipes to damage, measurement of deformation and calculation of main normal loads have to be performed. By applying ASME B31G procedure, or modified ASME B31G, maximum pressures of damaged pipes were calculated. In order to determine the resistance to failure, direct measurement of J integral was performed. Deformations and CMOD were measured by measurement tapes.

Ključne reči: zaštitne cevi; koroziono oštećenje; dozvoljeni pritisak; prslina;

otpornost na lom

Key words: protective pipes; corrosion damage; allowed pressure; crack; resistance to failure

26


�1

ANALIZA ČVRSTOĆE MULTIMEDIJALNOG FILTERA

STRENGTH ANALYSIS OF MULTIMEDIA FILTER

MIROSLAV M. ŽIVKOVIĆ, Mašinski fakultet, Kragujevac,

SNEŽANA D. VULOVIĆ, Fakultet informacionih tehnologija, Beograd,

RODOLJUB S. VUJANAC, Mašinski fakultet, Kragujevac, BRATISLAV B. MILANOVIĆ,

Milanović Inženjering, Kragujevac

U radu je prikazana elastoplastična analiza multimedijalnog filtera metodom konačnih elemenata. Analiziran je uticaj test pritiska

i radnog pritiska na naponsko stanje filtera za dve različite

debljine cilindra i kalote. Prikazan je uticaj razlike pritisaka na

naponsko stanje na filter ploči. Zbog pojave napona većih od napona tečenja na filter ploči razmatrane su dve metode za

smanjenje napona: povećanje debljine ploče i povećanje broja

nosača filter ploče. Na osnovu dobijenih rezultata date su

preporuke za debljinu cilindra, kalote, filter ploče i za broj i

položaj nosača filter ploče.

The elasto-plastic analysis of multimedia filter is presented in the paper. The influence of test pressure on the filter stress state for two different thicknesses of cylinder and calottes is analyzed. Also, the influence of pressure difference on the filter plate stress state is shown. Since stress that occurs is larger than the yield stress, two methods for stress decrease are considered: increase of filter plate thickness and increase of number of plate supports. Based on derived results, the recommendation for thickness of cylinder, calottes, filter plate and number and place of plate supports is given.

Ključne reči: metod konačnih elemenata; čvrstoća; multimedijalni

filter

Key words: finite element method; strength, multimedia filter

27


�2

UTICAJ OBOGAĆIVANJA I PREDGRIJAVANJA VAZDUHA NA TEMPERATURU I SASTAV PRODUKATA SAGORIJEVANJA TEČNOG

GORIVAINFLUENCE OF COMBUSTION AIR ENRICHING

AND PREHEATING ON COMPOSITION AND TEMPERATURE OF COMBUSTION PRODUCTS

MILISAV LALOVIĆ i ŽARKO RADOVIĆ, Univerzitet Crne Gore, Metalurško-tehnološki fakultet,

Podgorica, Crna Gora

Predmet rada je analiza procesa sagorijevanja tečnog goriva (mazuta),

u uslovima zagrijavanja čeličnih gredica u kontinuiranoj (koračnoj)

peći, prije plastične prerade. Konačna temperatura zagrijavanja je 11�0 oC. Gorivo datog hemijskog

sastava i poznate toplotne moći (Qd) sagorijeva u uslovima koji su određeni

koeficijentom viška vazduha (λ = 1,0–1,20), temperaturom

predgrijanog vazduha (tv = 0–�00 oC)

i stepenom obogaćivanja vazduha potrebnog za sagorijevanje (21– 30 vol % O2). Analiziran je uticaj tih veličina

na zapreminu vazduha i zapreminu nastalih produkata po jedinici mase

goriva (L i R), na promjene sastava produkata sagorijevanja (sadržaj

CO2, SO2, O2 i N2) i temperaturu sagorijevanja goriva (ts). Rezultati

dobijeni proračunom, kombinovani sa eksperimentalnim podacima

(hemijski sastav goriva i produkata sagorijevanja, temperatura gasova na

izlazu iz peći), prikazani su grafički i u formi matematičkih izraza.

The paper deals with the analysis of influence of enriching and preheating combustion air on the chemical composition and temperature of combustion products during steel billets heating in industrial working conditions (in walking beam furnace). The final heating temperature was 11�0

oC. The liquid fuel had the known chemical composition and the given heat value. The combustion conditions were determined by the values of air ratio (1.0 – 1.2), air temperature (100 – �00 oC), and oxygen contents in combustion air (21 – 30 vol %). The use of combustion air enriched with oxygen can lead to the increase of combustion temperature, decrease of the air and waste gas volume rate and can also influence the chemical composition of combustion products. The results obtained using the analytical method, combined by some experimental results, were presented in the graphical form and in the form of mathematical expressions.

Ključne reči: temperatura sagorijevanja; sastav produkata

sagorijevanja; predgrijavanje i obogaćivanje vazduha

Key words: combustion temperature; preheating and oxygen enriching of the air

2�

V. INŽENJERSTVO ŽIVOTNE SREDINE I ODRŽIVI RAZVOJ. ZAŠTITAŽIVOTNE SREDINE, ZAŠTITA RADNE SREDINE, RACIONALNO

KORIŠĆENJE ENERGIJE, OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJEPROCESING

�3

TRETMAN ALKALNIH OTPADNIH VODA SA UGLJEN-DIOKSIDOM

(Primer punionice pića Terra Production)

ALKALINE WASTE WATER TREATMENT WITH CARBON-DIOXIDE

(The example of drink filler Terra Production)

ANA ĐOROVIĆ, Messer Tehnogas AD, Beograd

U XXI veku sve više se usavršavaju nove metodologije

prečišćavanja otpadnih voda. Akcenat se posebno stavlja

na tretman voda sa što manje hemikalija. U skladu s tim,

raste broj fabrika koje vode računa o životnoj sredini i koje

se opredeljuju za ugljen-dioksid kao neutralizaciono sredstvo.

Njime se zamenjuju opasne i štetne mineralne kiseline i

olakšava rad na postrojenju, a s obzirom da nema nusprodukata

njegovog dejstva, pogodan je posebno za one pogone koji

ispuštaju otpadne vode direktno u recipijent.

New methodologies in waste water treatment are increasingly improved in the 21st century. A special emphasis is placed on water treatment with no chemicals or with low level of chemicals. Accordingly, the number of factories that take care of the environment and neutralize alkaline water with carbon-dioxide is increasing. With this gas, we can replace dangerous and hazardous mineral acids and facilitate operation of the plant and, since there are no by-products, it is very suitable for the industries that release their waste water directly to the recipient.

Ključne reči: industrijske otpadne vode; ugljen-dioksid; pH vrednost

Key words: industrial waste water; carbon-dioxide; pH value

2�

V. INŽENJERSTVO ŽIVOTNE SREDINE I ODRŽIVI RAZVOJ. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, ZAŠTITA RADNE SREDINE, RACIONALNO KORIŠĆENJE ENERGIJE, OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE

PROCESING

�4

URBAN TRANSPORT IN TIMISOARA AND CITY DEVELOPMENT

GRADSKI PREVOZ U TEMIŠVARU I RAZVOJ GRADA

LUISA IZABEL DUNGAN, IOANA IONEL, ADRIAN–EUGEN CIOABLĂ,

Politehnica University of Timisoara, Faculty of Mechanical Engineering, Timisoara, Romania

In this paper the authors consider the urban transport’s impact on the

development of the city economy. In most developing countries the urban sector accounts for at least �0 percent of the

gross national product (GNP); in some countries that number is over 70 percent.

Cities in developing countries often devote 1� to 2� percent, and sometimes much

more of their annual expenditures to their transport systems. About one-third of all

city infrastructure investment need is for the transport sector. When preparing

development strategies, a number of issues must be examined, including expansion of the road and railway infrastructure, urban freight policies and the roles of the private

sector. Because demand for transport is essentially a derived demand, urban transport must be viewed strategically

as an integral component of the city economy and hence of its development

strategy. Railways are expected to play an important role in commuter transport and

suburban transport. If the share of railways is enhanced, energy, consumption and

emission of CO2 will be cut in the field of transportation, but for that it is important

to ceaselessly develop rolling stock technologies to improve the convenience of users, reduce noise and vibration, save

energy and establish EMC and reliability of the railway system.

U radu se razmatra uticaj gradskog prevoza na razvoj privrede grada. U najrazvijenijim zemljama urbani sektor čini najmanje �0 procenata bruto nacionalnog proizvoda; u nekim zemljama iznosi preko 70%. Gradovi u zemljama u razvoju često izdvajaju 1�% do 2�%, a ponekad i veći deo svojih izdataka na sisteme prevoza. Otprilike jedna trećina potrebe za ulaganjem u celokupnu gradsku infrastrukturu odlazi na sektor saobraćaja. Prilikom izrade strategija za razvoj, potrebno je ispitati jedan broj problema, uključujući širenje putne i železnučke infrastrukture, politiku gradske vozarine i uloge privatnog sektora. Budući da potreba za prevozom predstavlja izvedenu potrebu, gradski prevoz se mora posmatrati strateški kao sastavni deo gradske privrede, pa time i kao deo strategije razvoja grada. Očekuje se da će železnica igrati značajnu ulogu u prigradskom saobraćaju. Ako se udeo železnice poveća, u oblasti saobraćaja će se smanjiti potrošnja energije i emisija CO2, ali je za to važno da se besprekidno razvijaju tehnologije voznog parka šinskih vozila kako bi se poboljšale pogodnosti za korisnike, smanjili buka i vibracije, uštedela energija i ustanovili EMC i pouzdanost železničkog sistema.

Ključne reči: urban transport; development strategies; objectives;

street network

Key words: javni prevoz; strategije prevoza; ciljevi; ulična mreža

30



��

MODELIRANJE UTICAJA TEMPERATURSKIH USLOVA SAGOREVANJA NA EMISIJU ŠTETNIH

PRODUKATA SAGOREVANJA BIOMASEMODELLING OF THE COMBUSTION

TEMPERATURE CONDITION INFLUENCE ON BIOMASS COMBUSTION POLLUTANT PRODUCTS

EMISSIONSBRANISLAV S. REPIĆ, STEVAN Đ. NEMODA,

ANA D. RADOJEVIĆ i ANDRIJANA D. STOJANOVIĆ, Institut za nuklearne nauke „Vinča“,

Laboratorija za termotehniku i energetiku, Beograd

Sagorevanje biomase kao i drugih goriva praćeno je emisijom štetnih

produkata sagorevanja. Radi pronalaženja najpogodnijeg načina vođenja procesa

sagorevanja neophodno je poznavati uticaj temperature na formiranje produkata

sagorevanja. Analiza ovog uticaja može se ostvariti proračunom hemijsko-

-termodinamičke ravnoteže sistema koji se formira iz elemenata i jedinjenja sadržanih

u gorivu i vazduhu za sagorevanje. Proračun daje ravnotežni sastav produkata

sagorevanja u zavisnosti od temperature, na osnovu čega je moguće analizirati uticaj

temperature na stvaranje brojnih štetnih gasova kao i mogućnost smanjenja nekih emisija odgovarajućim vođenjem procesa sagorevanja u ložištu. U radu je prikazan

matematički model baziran na jednačinama formulisanim korišćenjem zakona dejstva

masa, tzv. metod konstanti ravnoteže. Za rešavanje sistema jednačina korišćen je direktni iterativni metod. Rezultati

proračuna dobijeni su za temperaturski interval od �00 K do 1700 K, pri pritisku od

1 bar, višku vazduha α = 1,0, 1,�, 2,0, 2,� i 3,0, sadržaju vlage W = 10%, 20%, 30%, 40% i �0%,

a za više vrsta biomasa.

Biomass and other fuel combustion is associated with the emission of many harmful pollutants. In order to find a suitable method for organizing the combustion process, it is necessary to analyze the influence of temperature on combustion product emission. Such an analysis is being performed by computation of the chemical thermodynamic equilibrium composition of the system, which is formed from elements and components in fuel and in combusted air. The computation yields the equilibrium composition of the flue gases with respect to the combustion temperature and enables to reduce some products emission by adequate organization of combustion processes in furnaces. The developed mathematical model is presented in the paper, the model which is based on the equations formulated by using the mass action low i.e. equilibrium constant method. The results are obtained at temperatures from �00-1700K, pressure 1 bar, excess air α = 1.0, 1.�, 2.0, 2.� and 3.0, moisture content W = 10, 20, 30, 40 and �0%, and for several different types of biomass.

Ključne reči: biomasa; emisija; hemijsko-termodinamička ravnoteža;

sagorevanje

Key words: biomass; emission; chemical thermodynamic equilibrium; combustion

31


PROCESING

�6

PRORAČUN POSTROJENJA ZA SMANJENJE EMISIJE AZOTNIH OKSIDA POSTUPKOM SNCR

DESIGN OF INSTALLATION FOR NITROGEN OXIDES EMISSION REDUCTION BY SNCR

TECHNIQUEMARKO OBRADOVIĆ, DEJAN RADIĆ, ALEKSANDAR JOVOVIĆ,

MIROSLAV STANOJEVIĆ, DUŠAN TODOROVIĆ i IVAN ĆOSIĆ, Mašinski fakultet, Beograd

Za smanjenje emisije azotnih oksida u dimnim gasovima iz

cementnih peći primenjuje se postupak SNCR (selektivne

nekatalitičke redukcije). Kao redukciono sredstvo u

postrojenjima SNCR koristi se amonijak ili urea, čiji se vodeni

rastvor raspršuje u dimni gas. U radu su razmatrane emisije

azotnih oksida iz postrojenja za proizvodnju cementnog klinkera,

kao i mere i efekti primene različitih postupaka za smanjenje emisije azotnih oksida. Ukratko je prikazan proračun postrojenja za smanjenje emisije azotnih oksida

iz procesa proizvodnje cementnog klinkera postupkom SNCR, pri

čemu je najveća pažnja posvećena određivanju količine redukcionog

sredstva (uree) potrebnog za izabrani stepen smanjenja azotnih

oksida u dimnim gasovima.

The SNCR (Selective Non-Catalytic Reduction) procedure used in the cement plant for denitrification is a secondary measure for the decrease of the nitrogen oxides in exhaust gasses. As a reducing agent in SNCR plants, ammonia or urea solution is used. These reducing agents are injected by means of air into the exhaust gas from the cement kiln. This paper considers the emissions of nitrogen oxides from cement plants as well as the effects of different methods for controlling emissions of nitrogen oxides. Also, this paper gives a short computation of SNCR installation for cement kiln, with a focus on determining the reducing agent quantity.

Ključne reči: smanjenje emisije; emisija azotnih oksida; SNCR; urea;

cementna peć

Key words: emission reduction; nitrogen oxides emission; SNCR; urea; cement kiln

32



�7

RAZMATRANJE MOGUĆNOSTI UPOTREBE OTPADNOG MULJA U INDUSTRIJI CEMENTA

ANALYZING OF USAGE OF WASTE SLUDGE IN CEMENT INDUSTRY

STOJAN SIMIĆ, Rafinerija ulja a.d. Modriča, BiH

MIROSLAV STANOJEVIĆ, Mašinski fakultet, Beograd

Pri obradi komunalnih i industrijskih otpadnih voda nastaju muljevi

koje je potrebno zbrinuti na način bezbedan po životnu sredinu. U radu

su prezentovana teorijska razmatranja mogućnosti zbrinjavanja spaljivanjem

muljeva iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u pećima za proizvodnju cementa. Ova razmatranja su pokazala da radna temperatura, višak vazduha,

vreme spaljivanja i udeo vlage u otpadnom mulju utiču na efikasnost

sagorevanja i emisiju zagađujućih komponenata u vazduh. Upotrebom

muljeva otpadnih voda smanjuju se troškovi proizvodnje cementa,

a istovremeno rešava problem zbrinjavanja ovog otpadnog materijala.

Spaljivanje muljeva otpadnih voda u pećima za proizvodnju cementa

jedno je od najprihvatljivijih rešenja za trajno zbrinjavanje ovog otpadnog

materijala. S obzirom da se svojstva primarnog goriva menjaju dodavanjem

otpadnog mulja, istraživanja u narednom periodu terba usmeriti

u cilju određivanja optimalnog udela otpadnog mulja u mešavini sa

primarnim gorivom.

Municipal and industrial waste water treatment generate sludge which must be treated in an environment– friendly way. This paper presents the theoretical analyses of sludge incineration from the facility for waste water treatment in the furnaces within the cement manufacturing industry. These analyses show that work temperature, air excess, time of incineration and moisture content in waste sludge affect the incineration efficiency and pollutant emission in the air. The usage of waste water sludge decreases the costs of cement production and solves the problem of disposal of this hazardous material. The waste water sludge incineration in furnaces for cement production is one of the most acceptable solutions for the permanent disposal of this hazardous material. In regard to the fact that the properties of primary fuels are changed by adding waste sludge, the research in the future must be focused on the determination of waste sludge content in mixture with primary fuel.

Ključne reči: otpadni mulj; rotaciona peć; cementara; spaljivanje; životna

sredina

Key words: waste sludge; rotary furnace; cement plant; incineration; environment

33


PROCESING

��

MOŽE LI ENERGIJA VETRA BITI KONKURENT OSTALIM OBLICIMA ENERGIJE I GDE SE ONA

MOŽE PRIMENITI?CAN WIND ENERGY BE COMPETITION TO OTHER FORMS OF ENERGY AND WHERE

CAN IT BE USED?DRAGICA MILENKOVIĆ,

Mašinski fakultet Niš, ŠEFIK M. BAJMAK,

Univerzitet u Prištini, Fakultet tehničkih nauka

Udeo obnovljivih izvora energije kao što su energija vetra, geotermalna,

solarna energija i energija dobijena iz biomase, pre 30-ak godina bio je

minoran. Energija vetra je vekovima jedina prirodna energija u službi

čoveka, a zatim stotinak godina skoro zanemarena. Jedan od razloga za

to je vremensko kolebanje vetra sa nemogućnošću tačne prognoze, te mala

koncentracija energije s obzirom na velike investicije. Osim toga energija

vetra se teško akumulira. U osnovi, vetar je deo sunčeve energije, ali u

posledičnom obliku, koji direktno daje mehanički rad. Od ukupno dozračene

energije Sunca na Zemlju, oko 2% se pretvara u energiju vetra, od koje se

teoretski može iskoristiti ��%. Negde �0-ih godina XX veka energija vetra uz

znatne tehničke i materijalne troškove, počinje svoj nagli uspon. Od tada,

prema predviđanjima, energija vetra ima veoma veliki uzlazni trend. Pitanje

je, može li se ona upoređivati sa ostalim oblicima energije? U tom kontekstu u radu je prikazana jedna analiza za

uslove šarplaninskih župa (Sredačke, Sijeričke i Goranske).

The share of the renewable energy sources, such as wind energy, geothermal energy, solar energy and energy derived from biomass, was insignificant only thirty years ago. For the centuries wind energy was the only natural energy used by man, and then for a hundred years it was almost forgotten. One of the reasons for that is the time fluctuation of wind, impossibility of accurate forecasts and low concentration of energy in relation to large investments. Additionally, wind energy is difficult to accumulate. Basically, wind is a part of solar energy, but in the resulting form, the form that directly provides mechanical work. From the overall sun energy on the earth, approx. 2% is converted into wind energy, whereof, theoretically, approx. ��% can be used. Since the 1��0s the production and use of wind energy have increased with significant technical and material expenses. Since then, according to the predictions, wind energy has had the increasing tendency. The question is whether it can be compared to other forms of energy? In that context, this paper provides an analysis for the conditions of parishes in the region of the mountain of Šarplanina (Sredacka, Sijericka and Goranska).

Ključne reči: energija vetra; ekologija; konkurent; tehnološko

usavršavanje

Key words: wind energy; ecology; competition; technological perfection

34



��

PRIMENA PREČIŠĆAVANJA OTPADNIH VODA FLOTACIJOM U DESTILERIJI ZA PROIZVODNJU

RAFINISANOG ALKOHOLAFLOTATION OF WASTE WATER IN REFINED

ETHANOL PLANT DIMITRIJE ĐORĐEVIĆ,

Knjaza Miloša bb, 31210 Požega, BRANISLAV JAĆIMOVIĆ i SRBISLAV GENIĆ,

Mašinski fakultet, Beograd

Prečišćavanje otpadnih voda flotaciom ili sistem DAF,

namenjeni su za tretman širokog spektra industrijskih voda.

Sistem DAF je pouzdan, jevtin za ulaganje i u eksploataciji. Autori su sistem primenili u

okviru tretmana otpadnih voda destilerije alkohola. Otpadna voda

iz destilerije smatra se jednom od najzagađenih voda sa gledišta

količine BPK�.

Waste water treatment by flotation or DAF system is used for treatment of different industrial water. DAF system is a reliable system with low investment and law exploitation costs. The authors applied the system within the treatment of waste water from the alcohol distillery. Waste water from the distillery is considered one of the most polluted with regard to BPK� quantity.

Ključne reči: tretman otpadnih voda; flotacija; dissolved air flotation;

bela voda

Key words: waste water treatment; flotation; dissolved air flotation; white water

3�


PROCESING

60

TEHNIČKO-EKONOMSKI ASPEKTI KORIŠĆENJA SOLARNE ENERGIJE ZA

GREJANJE SANITARNE VODE U SISTEMU SPECIJALNIH BOLNICA SRBIJE

TECHNICAL-ECONOMICAL ASPECTS OF SOLAR ENERGY USED FOR HEATING OF SANITAR WATTER IN THE SYSTEM OF THE SPECIAL

HOSPITALS IN SERBIAA. BORIČIĆ i D. BLAGOJEVIC,

Visoka tehnička škola strukovnih studija, Niš, S. MITIĆ i N. MINČIĆ,

Jugoimpex d.o.o., Niš

U postupku razvoja kao i u projektovanju i implementaciji

obnovljivih izvora energije u svakodnevnom životu, sam segment procene aspekata

isplativosti predstavlja ključni element. Racionalnost ulaganja u savremene sisteme grejanja i

klimatizacije, održavanja i kontrole procesa korišćenjem obnovljivih

izvora energije bazira se na analizama smanjenja potrošnje

energenta (lož ulje, električna energija), smanjenja emisije

štetnih sastojaka u atmosferu koji potiču od sagorevanja fosilnih

goriva, i povećanja komfora, sa jedne strane, kao i smanjenja

tekućih troškova poslovanja, s druge strane.

In the process of development, design and implementation of renewable energy in everyday life, the assessment of cost-effectiveness represents a key element. Rationality of investment in modern heating and air conditioning systems, maintenance and inspection by using renewable energy sources is based on the analysis of the reduction of energy consumption (fuel oil, electricity), reduction of the emissions of harmful substances into the atmosphere as a result of burning fossil fuels, the increase of comfort and reduction of operating costs.

Ključne reči: tehničko-ekonomski aspekti; obnovljivi izvori energije; solarna energija; decentralizacija

sistema grejanja; emisija CO2

Key words: technical and economic aspects; renewable energy; solar energy; decentralization of heating systems; CO2 emissions

36



61

BRZINA TEČNOSTI PRI INVERZNOJ FLUIDIZACIJI U BARBOTAŽNOJ KOLONI SA

KONCENTRIČNOM CEVILIQUID CIRCULATION VELOCITY IN THREE

PHASE INVERSE FLUIDIZED BED DRAFT TUBE AIRLIFT REACTOR

DRAGICA Z. JOVIČEVIĆ, IVANA M. ŠIJAČKI, MILENKO S. TOKIĆ i PREDRAG S. KOJIĆ,

Departman za hemijsko inženjerstvo, Tehnološki fakultet, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad

U ovom radu su ispitane fluidodinamičke osobine ograničenog

inverzno fluidizovanog sloja u barbotažnoj koloni (eng. airlift

reactor) sa koncentričnom cevi, pri čemu je rad kolone u odnosu na tečnu fazu bio šaržnog tipa, a

gas kontinualna faza. Inverzno fluidizovani sloj se formirao od

relativno velikih čestica (4,3 mm – �,4 mm) lakog polietilena, u prvom

slučaju, i od čestica izuzetno lakog polistirena, u drugom slučaju. Uticaj

osobina tečne faze (površinski napon i viskozitet) na fluidodinamičke

karakteristike određen je korišćenjem koalescentno–inhibirajućeg

medijuma (1% mas. vodeni rastvor etanola) i viskoznog medijuma (46%

mas. vodeni rastvor šećera). Pokazano je da ukupan sadržaj gasa, minimalna brzina fluidizacije, indukovana brzina tečne faze i ekspanzija sloja zavise od prividne brzine gasa kao i od osobina

tečne i čvrste faze.

The objective of this work was to investigate the main fluidodynamic behaviour of a constrained inverse fluidized bed in a draft tube airlift reactor, with liquid in batch and air in continuous mode. The inverse fluidized bed was formed of relatively large particles (4.3–�.4 mm) that were composed of light polyethylene (PE), in the first case, and of particles that were composed of extremely light polystyrene (PS), in the second case. The influence of physical properties of liquid phase (surface tension and viscosity) on basic fluidodynamic characteristics was examined using coalescence-inhibiting medium (1wt % aqueous solution of ethanol) and viscous medium (46 wt % aqueous solution of sucrose). It is shown that the overall gas holdup, induced liquid velocity, minimum fluidization velocity and bed expansion are dependent on the superficial gas velocity and liquid and solid properties.

Ključne reči: inverzna fluidizacija; brzina tečnosti; barbotažna kolona;

koncentrična cev

Key words: inverse fluidization; liquid circulation velocity; airlift reactor; draft tube

VI. OSNOVNE OPERACIJE, APARATI I MAŠINE U PROCESNOJ INDUSTRIJI

37

PROCESING

62

KORELISANJE PRELAZA TOPLOTE PRI KONTAKTNOJ KONDENZACIJI NA

SEGMENTNIM PODOVIMAHEAT TRANSFER CORRELATION AT DIRECT-

CONTACT CONDENSATION ON BAFFLE TRAYS BRANISLAV M. JAĆIMOVIĆ i SRBISLAV B. GENIĆ,

Mašinski fakultet, Beograd, LJUBIŠA A. VLADIĆ,

JKP „Beogradske elektrane“, Beograd

U radu su prikazani eksperimentalno dobijeni

rezultati na koloni prečnika DN 300, sa segmentnim podovima,

pri kontaktnoj kondenzaciji u sistemu voda–vodena

para. Proverom jednačine Černobiljskog utvrđeno je da

ona pokazuje znatna odstupanja od izmerenih vrednosti, pa je

ustanovljena nova korelacija u obliku: Nu = �,� · 10–6 · Re�/3 ·

Pr1/3 · Fr–2/3.

The paper presents experimentally obtained results on the column with DIN 300, segment floors, at contact condensation in the system water – water vapour. By verifying the Černobiljski equation, it was established that the equation shows significant devisions from measured values, and the new correlation was estalbished in the following form: Nu = �,� · 10–6 · Re�/3 · Pr1/3 · Fr–2/3.

Ključne reči: kontaktna kondenzacija; kaskadni kondenzator; segmentni pod; toplotne performanse

Key words: contact condesation; cascade condenser; segment floor; heat performance

VI. OSNOVNE OPERACIJE, APARATI I MAŠINE U PROCESNOJ INDUSTRIJI

3�

PROCESING

63

FORMIRANJE VRTLOGA UNUTAR DUBOKIH CAVITY (ŠUPLJINA) PRIMENOM LATTICE

BOLTZMANN METODEVORTEX FORMATION INSIDE DEEP CAVITIES

APPLYING LATTICE BOLTZMANN METHODNATAŠA LJ. LUKIĆ i JELENA Đ. MARKOVIĆ,

Univerzitet u Novom Sadu, Tehnološki fakultet, Novi Sad, PREDRAG M. TEKIĆ i JELENA B. RAĐENOVIĆ,

Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Novi Sad

U radu je simulirano kretanje fluida unutar dubokih cavity

(šupljina) primenom lattice Boltzmannove metode. Kretanje

fluida omogućuju dve naspramne pokretne ploče koje se kreću u

istom i suprotnom smeru. Rezultati su prezentovani za veliki opseg

Rejnoldsovih brojeva i srazmera cavity. Ispitivan je njihov uticaj na

obrazac strujanja odnosno izgled strujnih linija. Uočena je potpuna

simetrija oko horizontalne središnje linije cavity za paralelno pomerane ploče. Takođe, promena

srazmere cavity u najvećoj meri utiče samo na središnji deo

cavity i na formiranje primarnog vrtloga. Date su kritične vrednosti

srazmere cavity sa kojima dolazi do promena u obrascu strujanja za

različite Rejnoldsove brojeve.

In this paper, the lid-driven flow inside deep cavities is simulated using lattice Boltzmann method. Flow is induced by the parallel and antiparallel movement of two facing lids. The results are presented for a variety of Reynolds numbers and aspect ratios. The influence of Re number and aspect ratio on flow patterns (stream function contours) is investigated. Full simmetry exists at a horizontal centerline of the cavity for parallel motion. Also, it has been found that aspect ratio mostly affects the centre part of the cavity and the birth of a primary vortex. The values of critical aspect ratios at which a change in flow pattern occcurs for various Re numbers are given.

Ključne reči: lattice Boltzmann metoda; duboka cavity; srazmera

Key words: lattice Boltzmann method; deep cavity; aspect ratio

3�

VI. OSNOVNE OPERACIJE, APARATI I MAŠINE U PROCESNOJ INDUSTRIJIPROCESING

64

ANALIZA STRUJANJA FLUIDA I FORMIRANJA VRTLOGA IZMEĐU DVE NERAVNE PLOČE

PRIMENOM NUMERIČKIH METODATHE ANALYSIS OF FLUID FLOW AND VORTEX FORMATION BETWEEN TWO CORRUGATED

PLATES USING NUMERICAL METHODSJELENA Đ. MARKOVIĆ i NATAŠA LJ. LUKIĆ,

Univerzitet u Novom Sadu, Tehnološki fakultet, Novi Sad, PREDRAG M. TEKIĆ i JELENA B. RAĐENOVIĆ,

Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Novi Sad

U radu je simulirano strujanje fluida između dve neravne ploče. Cilj rada je bio da se uoči i

analizira ponašanje toka fluida i formiranje vrtloga u kanalima gde dolazi do

periodičnog smanjenja i povećanja poprečnog

preseka. Dvodimenziona simulacija je urađena za

dva modela sinusoidalnih ploča različitih faznih

uglova. Rejnoldsov broj, kao funkcija srednjeg

razmaka između ploča (Havg), variran je u

laminarnom režimu, od 200 do 1000.

In this paper, a numerical study of fluid flow through a pair of corrugated plates was carried out. The aim of the study was to observe and understand the behaviour of the flow and vortex formation through channels where the fluid is subjected to a periodic increase and decrease in the cross-section area. The simulations were done in two dimensional space. A wide range of Reynolds numbers were used for each plate. The Reynolds number used was a function of the average plate spacing (Havg) and the laminar flow velocity. Reynolds numbers used were in the range between 200 and 1000.

Ključne reči: lattice Boltzmann metoda; pločasti razmenjivači

toplote; strujanje fluida

Key words: Lattice Boltzmann method; plate heat exchangers; fluid flow

40

VI. OSNOVNE OPERACIJE, APARATI I MAŠINE U PROCESNOJ INDUSTRIJI PROCESING

6�

UTICAJ DODATKA ALKOHOLA I TIPA DISTRIBUTORA NA HIDRODINAMIKU

BARBOTAŽNE KOLONE SA KONCENTRIČNOM CEVI

INFLUENCE OF DILUTED ALCOHOL SOLUTIONS AND DISTRIBUTOR TYPE ON HYDRODYNAMICS

OF DRAFT TUBE AIRLIFT REACTORMILENKO S. TOKIĆ, PREDRAG S. KOJIĆ,

IVANA M. ŠIJAČKI i DRAGICA Z. JOVIČEVIĆ, Univerzitet u Novom Sadu, Tehnološki fakultet,

Katedra za hemijsko inženjerstvo, Novi Sad

Barbotažne kolone sa koncentričnom cevi često se koriste kao bioreaktori,

pri čemu se kao proizvodi reakcije ponekad javljaju površinski aktivne

materije. Da bi se izvela simulacija takvih zbivanja, obično se koriste

vodeni rastvori normalnih alkohola. U ovom radu ispitan je uticaj dodatka

alkohola na: ukupan sadržaj gasa, sadržaj gasa u centralnoj cevi,

sadržaj gasa u anularnom prostoru i brzinu tečnosti u anularnom

prostoru. Pri određivanju brzine tečnosti primenjena je metoda tople

obeležene supstance. Eksperimentalni podaci pokazuju da na sadržaj gasa

i brzinu tečnosti utiču specifična brzina gasa i koncentracija dodatog

alkohola. Početni mehurovi koje stvara distributor gasa značajno utiču

na hidrodinamiku kolone. Stoga je takođe ispitan uticaj distributora gasa

tipa jednostrukog uvodnika i sinter ploče na pomenute hidrodinamičke

karakteristike.

Draft tube airllift reactors have important applications as bioreactors. Dilute alcohol solutions can be used to simulate real industrial systems in this type of reactors. This paper deals with the influence of alcohol addition on the gas hold-up and the liquid velocity in a draft tube airlift reactor for the systems: air–water and air–alcohol solutions. The gas hold-up was determined based on aeration dispersion height. Liquid velocity was measured with hot tracer. The experimental results showed that the gas hold-up and liquid velocity are dependant upon superficial gas velocity, type and concentration of alcohol. The initial size of bubbles has significant influence on the system hydrodynamics. Therefore, the influence of different gas distributor was also examined.

Ključne reči: barbotažna kolona sa koncentričnom cevi; alkoholni

rastvori; hidrodinamika; tip distributora

Key words: draft tube airlift reactor; dilute alcohol solutions; hydrodynamics; gas distributor type

41


66

ANALIZA SLIČNOSTI PROCESA IZMENA TOPLOTE I MASE U MAGLENOJ KOMORI

KLIMATIZACIONOG UREĐAJAANALYSIS OF SIMILAR PROCESS IN

MODIFICATION OF HEAT AND MASS IN MIST CHAMBER OF AIRCONDITIONING

ŠEFIK M. BAJAMAK, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Prištini

Proces izmene toplote i mase u maglenoj komori

(u komori za vlaženje) do sada je ispitivan na

osnovu finalnog efekta. Rezultati eksperimentalnih istraživanja predstavljeni u

vidu empirijskih zavisnosti, ne ukazuju na bitnu ulogu koju imaju fizički procesi.

Pri tome su činjene različite pretpostavke bez potvrde o

uticaju pojedinih pojava (kao što su delimična kondenzacija

isparavajuće vode, razlika u temperaturi površine kapljice i mase vode, cirkulacija vode

u kapljicama itd.) na intenzitet i karakter toka procesa. U

vezi sa ovim bitne zavisnosti ne poseduju neophodno

uopštenje i mogu se primeniti na proračun maglene

komore samo ispitanih konstrukcija i veličina za različite hidrodinamičke i temperaturske uslove u

ispitivanoj oblasti.

The process of modification of heat and mass occurred in the mist chamber (in the humidification chamber) has been examined on the basis of the final effect. The results of the experimental research shown as the empirical dependence do not indicate the role of physical processes. Different hypotheses were made without confirmation regarding the impact of certain aspects (such as partial condensation of evaporating water, the temperature difference in water drop area and mass of water, circulation of water in drops etc.) on the intensity and character of the process flow. Accordingly, the important dependences do not have necessary generalization and may be used for the calculation of the mist chamber only of the constructions that have been examined and of the size for different hydro-dynamic and temperature conditions in the examined area.

Ključne reči: izmena; toplota; masa; maglena komora

Key words: change; heat; mass; mist chamber

42

VI. OSNOVNE OPERACIJE, APARATI I MAŠINE U PROCESNOJ INDUSTRIJI PROCESING

67

TESTIRANJE GASNO NEPROPUSNOG OBJEKTA PRIMENOM DIFUZIONOG–EFUZIONOG

MATEMATIČKOG MODELA ZA ODREĐIVANJE KOEFICIJENTA PROPUŠTANJA DU

GAS IMPERMEABLE OBJECT TESTING USING DIFFUSIVE-EFFUSIVE MATHEMATICAL

MODEL FOR PERMEABILITY COEFFICIENT DETERMINATION DU

SLOBODAN RACKOV i SLOBODAN RISTIĆ, Tehnikum Taurunum – Visoka inženjerska škola

strukovnih studija, Beograd – Zemun

Jedan od zadataka građevinskih konstrukcija pri gradnji gasno

nepropusnih objekata je mogućnost postizanja dobre

hermetizacije. Time se postiže lako održavanje konstantnog

natpritiska u prostoru kao i željenih parcijalnih pritisaka

pojedinih gasnih komponenti iz sastava vazduha. Građevinski

materijali i razni kvaliteti betona imaju prirodnu osobinu da

propuštaju gasove. Primenom raznih premaza propuštanje kroz zidove se smanjuje, ali

propuštanje i dalje postoji na dilatacionim spojevima – vezama

dve konstrukcije kao i na mestima prodora instalacija kroz

zidove objekta. Cilj ovog rada je praktično određivanje koeficijenta

propuštanja, sa praćenjem promene pritiska sa vremenom u

gasno nepropusnom objektu.

One of the tasks of the building constructions when building the gas impermeable facilities is a possibility to achieve proper sealing. This enables easy maintenance of constant overpressure of individual gaseous components from the air composition. Building materials and concrete of various qualities have natural characteristics of gas permeability. Wall permeability is reduced by the use of various coatings, but permeability is still present on expansion joints (the links of two constructions) and installation penetrating spots through the facility walls. The aim of this paper is to determine permeability coefficient and monitor the pressure change by time in the gas impermeable facility.

Ključne reči: koeficijent propuštanja; difuzioni–efuzioni model; pritisak;

vreme.

Key words: permeability coefficient; diffusive–effusive model; pressure; time

43


ZAVARIVANJE ’10

71

ZAVARIVANJE I REZANJE METALA PODVODNOM TEHNOLOGIJOM

WELDING AND METAL CUTTING WITH UNDERWATER TECHNOLOGY

S. Ju. MAKSIMOV, V. S. BUT, O. I. OLEINIK, Institut elektrozavarivanja E. O. Paton, Kijev, Ukrajina,

D. BAJIĆ, Mašinski fakultet, Univerzitet Crne Gore, Podgorica

Pouzdanost konstrukcija u velikoj mjeri zavisi od mogućnosti

njihovog održavanja i remonta. Eksplotacijom u uslovima vodene sredine ovaj faktor

posebno dobija na značaju. Fabrički nedostaci zavarenih

spojeva, korozija ili mehanička oštećenja, uzročnici su nastajanja havarije sa posledicama ekološke katastrofe. Kao pouzdan postupak

rješavanja ovakvih problema može se smatrati podvodno

mokro zavarivanje. U Institutu elektrozavarivanja E. O. Paton, u

Kijevu, razvijena je tehnologija remonta podvodnih konstrukcija. Karakteristični objekti na kojima

je primjenjena ova tehnologije su cjevovodi tazličite namjene,

trup broda, lučka oprema itd. U radu su prezentirani elektrodni

materijali i oprema razvijeni u Institutu, kao i opis sanacija

cjevovoda primjenom ove tehnologije.

Construction reliability greatly depends on the possibility of their maintenance and overhaul. Exploitation in underwater environment emphasises this factor to an even greater extent. Fabrication defects of welded joints, corrosion, or mechanical damages cause failures or even environmental disasters. A reliable solution to these problems is underwater wet welding. The E. O. Paton Electric Welding Institute, Kiev, developed the underwater construction overhaul technology. Characteristic objects and structures to which this technology has already been applied are, pipelines of various purpose, ship’s body, harbour equipment, etc. In the paper the authors present electrode materials and equipment developed in the Institute, and a description of pipeline repairment by using this technology.

Ključne reči: elektrolučno zavarivanje; podvodno mokro

zavarivanje; elektroda; punjena elektrodna žica

Key words: arc welding; underwater wet welding; electrode; cored electrode wire

I. KONVENCIONALNI I NEKONVENCIONALNI POSTUPCI ZAVARIVANJA

44

ZAVARIVANJE

72

ELEKTROLUČNO ZAVARIVANJE POPUNJAVAJUĆOM ELEKTRODOM

ARC WELDING USING FILLING ELECTRODEG. V. KUZMENKO,

Institut elektrozavarivanja E. O. Paton, Kijev, Ukrajina, D. BAJIĆ,

Mašinski fakultet, Univerzitet Crne Gore, Podgorica

Pri zavarivanju čeličnih materijala velikog poprečnog presjeka

tradicionalno se primjenjuju postupci koji imaju relativno nisku

produktivnost (SMAW, GMAW, FCAW ili SAW). Postupkom

elektrolučnog zavarivanje popunjavajućom elektrodom

(Consumable Guide Enclosed Arc Welding – CGEAW) moguće

je realizovati spajanje čeličnih elemenata u vertikalnom

položaju sa poprečnim presjekom do 100.000 mm2. Ovaj novi

visokoproduktivni postupak zavarivanja čeličnih materijala

velikog poprečnog presjeka koristi kao dodatni materijal specijalno

pripremljenu elektrodu čije je jezgro po hemijskom sastavu

identično ili u klasi osnovnog materijala, a po površini je

nanesen posebno pripremljen premaz. Postupak ne zahtijeva

nikakvu zaštitnu atmosferu (aktivni ili inertni gas), niti

upotrebu dodatnih praškastih materijala. Oprema za zavarivanje

je posebno dizajnirana. U radu je poseban akcenat stavljen

na primjeni CGEAW postupka zavarivanja tramvajskih šina.

In welding steel materials of large cross-section, we traditionally use procedures with relatively low productivity (SMAW, GMAW, FCAW or SAW). CGEAW procedure enables steel elements welding with cross-section of up to 100.000 mm2 in vertical position. This new high-productive welding procedure for steel materials of large cross-section uses as an additional material a specially prepared electrode, the core of which is chemically identical or within the same class of the base material, while a special coating is applied on the purpose. The procedure requires neither shielding gas (active or inert gas), nor use of additional powder materials. Welding equipment is specially designed. The paper puts a special emphasis on the application of CGEAW procedure of tram rail welding.

Ključne reči: elektrolučno zavarivanje; čelik velike debljine;

popunavajuća elektroda; uzak žljeb

Key words: arc welding; big tick steel; filling electrode; narrow gap


4�

ZAVARIVANJE

73

TEHNOLOGIJA ORBITALNOG ZAVARIVANJA CJEVOVODA PRIMJENOM AKTIVIRAJUĆEG

TOPITELJA ORBITAL WELDING TECHNOLOGY OF PIPELINE

APPLICATION OF ACTIVATING FLUXS. Ju. SAVITSKY,

Institut elektrozavarivanja E. O. Paton, Kijev, Ukrajina, D. BAJIĆ,

Mašinski fakultet, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, M. M. SAVITSKY, V. N. VASHCHENKO, A. F. LUPAN i

Ju. M. SKRABALIUK, Institut elektrozavarivanja E. O. Paton, Kijev, Ukrajina

Aktivirajući topitelji pri zavarivanju čelika netopljivom volframovom

elektrodom povećavaju penetraciju električnog luka 2–3 puta. Primjenom

ove tehnologije pri orbitalnom zavarivanju cijevi, postiže se kvalitetno

jednoprolazno zavarivanje čelika do 6 mm bez pripreme žljeba i korišćenja

dodatnog zavarivačkog materijala. Nezavisno od prostornog položaja

elektrode obezbjeđuje se kvalitetno formiranje šava bez upotrebe obloga

za njegovo formiranje. Povećano protapajuće svojstvo električnog luka,

koje se obezbjeđuje aktivirajućim topiteljem, isključuje mogućnost

pojave grešaka u zavarenom spoju kao što su neprovari i naljepljivanje.

Istovremeno se umanjuje unošenje toplote u zavareni spoj, što pozitivno

utiče na formiranje struktura i ukupna mehanička svojstva tog spoja. U radu su prezentirani rezultati istraživanja

primjene tehnologije orbitalnog ATIG zavarivanja cijevi. Kao posebnost ove

opreme, navodi se sistem za automatsko nanošenje aktivirajućeg topitelja na

stranice spoja u procesu zavarivanja.

Activating flux in the process of steel welding by non fusible wolfram electrode increases penetration of the electric arc by 2 – 3 times. By the application of this technology with orbital pipe welding, we can achieve quality single welding of steel up to 6 mm without preparation of a groove and use of additional weld material. Additionally, this will ensure quality weld formation without the use of coats for its formation, independently from electrode position. The increased penetration electric arc, provided by activating flux, excludes the possibility of weld irregularities, such as lack of fusion. At the same time, the amount of heat entering the weld is decreased, which has a positive impact on structure formation and general mechanical properties of the weld. In the paper we present the results of application of orbital ATIG pipe welding technology. Specificity of this equipment includes the system for automatic application of activating flux onto weld stations in the welding process.

Ključne reči: elektrolučno zavarivanje; orbitalno zavarivanje;

aktivirajući topitelj; formiranje šava; mehanička svojstva

Key words: arc welding; orbital welding; activating welding flux; forming of seam; mechanical properties


46

ZAVARIVANJE

74

UTICAJ PARAMETARA FSW POSTUPKA ZAVARIVANJA NA KVALITET ZAVARENOG

SPOJA ALUMINIJUMSKE LEGURE 5052INFLUENCE OF SOME FRICTION STIR WELDING PROCESS PARAMETERS ON AMOUNT OF HEAT GENERATED DURING THE WELDING PROCESS

MIROSLAV MIJAJLOVIĆ, Mašinski fakultet, Niš,

ALEKSANDAR ŽIVKOVIĆ, Goša FOM, Smederevska Palanka,

DRAGAN MILČIĆ, Mašinski fakultet, Niš,

IGOR RADISAVLJEVIĆ, Vojnotehnički institut, Beograd

Postupak zavarivanja FSW (Friction Stir Welding) spada u

grupu nekonvencionalnih metoda zavarivanja – zavarivanja bez dodatnog

materijala. Budući da se postupak FSW odvija u čvrstom stanju, njime

je moguće zavariti materijale koji se teško zavaruju konvencionalnim

postupcima zavarivanja sa topljenjem. Primenom ovog postupka izbegavaju se pojave toplih prslina i poroznosti,

a obezbeđuje dobra geometrijska stabilnost zavara. Generisanje toplote

neophodne za zavarivanje i kvalitet zavarenog spoja zavise od velikog

broja parametara, od kojih tehnološki parametri samog procesa zavarivanja

(brzina rotacije i brzina zavarivanja) i geometrija alata imaju najveći

uticaj. U radu su prikazani teorijski aspekti uticaja ovih parametara na

količinu generisane toplote i rezultati eksperimentalnog zavarivanja legure

aluminijuma �0�2-H32.

Friction Stir Welding (FSW) is an unconventional welding method – method without filler metal. Since FSW is a solid state welding method, the application of FSW is suitable on materials that are not weldable with conventional welding procedures. FSW enables the avoidance of hot cracks in welds and adequate geometrical stability. Generated heat during FSW and weld quality are direct products of numerous parameters, but, the most important are technological parameters of the process and geometry of the welding tool. Paper gives an overview of some parameters on heat generation and weld quality at FSW, during welding �0�2-H32 Al alloy.

Ključne reči: zavarivanje trenjem alatom; generisanje toplote;

parametri zavarivanja

Key words: friction stir welding; heat generation; welding parameters

47

I. KONVENCIONALNI I NEKONVENCIONALNI POSTUPCI ZAVARIVANJA ZAVARIVANJE

7�

KOMPARACIJA METODA KONAČNIH ELEMENATA I METODA KONAČNIH

VOLUMENA NA PROBLEMU JEDNODIMENZIONOG NESTACIONARNOG

PRENOSA TOPLOTE A COMPARISON BETWEEN FINITE ELEMENTS

AND FINITE VOLUME METHOD ON ONE DIMENSIONAL TRANSIENT HEAT CONDUCTION

PROBLEME. DŽIHO, S. ISIĆ i S. PAŠIĆ, Univerzitet ˝Džemal Bijedić˝,

Mašinski fakultet, Mostar, BiH

Temperaturne promjene koje se u materijalu odigravaju tokom zavarivanja

mogu se opisati ili registrovati na različite načine: analitički, numerički

ili eksperimentalno. Analitička metoda zahtjeva da se problem opiše parcijalnim

diferencijalnim jednačinama, čije je rješavanje teško, a u većini problema i nemoguće. Da bi se došlo do rezultata

eksperimentalno, potrebno je posjedovati određenu opremu, i u zavisnosti od toga kojom se opremom raspolaže, potrebno

je uraditi jedno ili više mjerenja. Do željenih rezultata može se doći i numerički, korištenjem nekih od gotovih softwareskih

paketa, ili napraviti vlastiti software za ovu namjenu. Svi softwarei rade tako što diskretizuju prostor i vrijeme. Uglavnom

rade na principu metoda konačnih elemenata, konačnih volumena, konačnih

razlika ili njihovom kombinacijom. U ovom radu je urađena komparacija rezultata

dobijenih metodom konačnih volumena i metodom konačnih elemenata, na primjeru jednodimenzionog nestacionarnog prenosa

toplote, čija jednostavnost ne narušava opštost dobijenih rezultata i

izvedenih zaključaka.

Temperature changes in material during welding can be registered or described in different ways: analytically, numerically or experimentally. For the analytical method, it is necessary to describe a problem by partial differential equations, the solving of which is often difficult or impossible. For the experimental results, it is necessary to have a set of specified equipment and to make one or more expensive measurements. The desired results can be obtained numerically, by using some commercial software packages or by creating one’s own software for a specific problem. All the software is based on a space and time discretization, using finite elements, finite volumes, finite difference method, or their combination. In this paper a comparison of the results obtained by the finite elements method and finite volume method was made on an example of one-dimensional transient heat conduction, the simplicity of which does not distort the generality of the obtained results and derived conclusions.

Ključne reči: provođenje toplote; metod konačnih elemenata; metod

konačnih volumena; numeričke metode

Key words: heat conduction; finite elements method; finite volume method; numerical methods

4�

I. KONVENCIONALNI I NEKONVENCIONALNI POSTUPCI ZAVARIVANJAZAVARIVANJE

76

ANALIZA KVALITETA ZAVARENOG SPOJA ČELIKA X10CRNIMOTI18.10 DOBIJENOG

ZAVARIVANJEM ELEKTRODOM PIVA 18/8/6BANALYSIS OF QUALITY OF VELDED JOINT

OF X10CRNIMOTI1�.10 STEEL OBTAINED BY WELDING USING ELECTRODE PIVA 1�/�/6B

Ž. BLEČIĆ, Metalurško-tehnološki fakultet, Podgorica,

A. VUKOSAVLJEVIĆ, Fabrika elektroda „PIVA“, Plužine,

D. BLEČIĆ, Metalurško-tehnološki fakultet, Podgorica,

V. GRABULOV, Vojnotehnički institut, Beograd, i

I. NIKOLIĆ, Metalurško-tehnološki fakultet, Podgorica

Zavarivanje čelika X10CrNiMoTi1�.10 vršeno je elektrodom PIVA 1�/�/6B sa različitim unosom energije

zavarivanja (preporučena umanjena i uvećana). Izvršena je analiza

makro i mikro strukture, čvrstoće i tvrdoće metala šava i zavarenog spoja kao cjeline. Sa povećanjem

količine unesene energije neznatno se smanjuje tvrdoća šava i zatezna

čvrstoća. Mikrostruktura metala šava u svim ispitivanim slučajevima

je dendritna, a po granicama austenitnih zrna prisutna je znatna

količina karbida. Sa povećanjem unesene energije zavarivanja

povećava se veličina austenitnih zrna. Pri zavarivanju umanjenom energijom u metalu šava prisutne

su greške tipa šljake, neprovara i sl. Na osnovu navedenih ispitivanja i

analize rezultata dati su zaključci o kvalitetu zavarenih spojeva datog čelika sa navedenom elektrodom.

Welding of X10CrNiMoTi1�.10 steel has been carried out using electrode PIVA 1�/�/6B with different welding enegry inlet (reduced and enlarged is recommended). The analysis of macrostructure and microstructure, hardness and strength test of metal weld and the entire welded joint has been performed. Hardness and tensile strength of metal weld are slightly increased upon the increase of quantity of inlet energy. Microstructure of metal weld in all investigated casess is dendrite, and considerable quantity of carbides is present at the boundary of austenite grain. With the increase of welding energy inlet, the size of austenite grain is increasing. In case of welding with reduced energy, defects such as slag, non-welded site or similar may occur. On the basis of the analysis of the results, conclusions about quality of welded joint of certain stell with mentioned electrode are given.

Ključne reči: zavarljivost; energija zavarivanja; čvrstoća, tvrdoća

Key words: weldability; welding energy; strength; hardness

4�

II. OSNOVNI, DODATNI I POMOĆNI MATERIJALI ZAVARIVANJE

77

ZAVARIVANJE I NAVARIVANJE POD PRAŠKOM – NOVOSTI

WELDING AND SURFACING WITH SUBMERGED ARC WELDING

– NEWNESSESJOŽICA CANKAR, MARJAN BREGANT i

MOJCA ŠOLAR, ELEKTRODE Jesenice, Jesenice, Slovenija

U radu su predstavljeni aglomerirani praškovi za

zavarivanje i navarivanje i njihova tipična upotreba. Predstavljeni

su novi postupci za navarivanje i novorazvijene vrste praškova za

navarivanje i zavarivanje.

The fluxes for submerged arc welding for joining and surfacing are presented in the paper as well as their typical use, new welding procedures and new developed welding fluxes for surfacing and joining.

Ključne reči: praškovi; zavarivanje; navarivanje; punjene žice

Key words: welding fluxes; welding; surfacing; FCW

�0

II. OSNOVNI, DODATNI I POMOĆNI MATERIJALIZAVARIVANJE

7�

KISELA ILI RUTILNA OBLOGA NA ELEKTRODI ZA REL POSTUPAK VARENJA?

ACID OR RUTILE COATING ON ELECTRODE FOR MMA WELDING?

Z. KARASTOJKOVIĆ, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Beograd,

Z. KOVAČEVIĆ, Institut za ispitivanje materijala, Beograd,

Z. JANJUŠEVIĆ, Institut za tehnologiju nuklearnih i drugih

mineralnih sirovina, Beograd, N. BAJIĆ,

IHIS, Naučno-tehnološki park, IRC, Zemun

Obloga elektrode za REL varenje je sastavljena od različitih supstanci,

uglavnom od oksida (baznog ili kiselog karaktera), ali su tu takođe prisutni karbonati, silikati, fluoridi i dr. Mnogi proizvođači primenjuju

klasifikaciju obloge elektrode prema hemijskoj prirodi obloge u sledeće

kategorije: bazne, kisele, celulozne, rutilne, ilmenitne i slično. Ovakva

kategorizacija je široko prihvaćena ne samo od strane proizvođača, već i od

brojnih inženjera za zavarivanje. Sa inženjerske tačke gledišta, posebno

od strane svetski opšte prihvaćene hemijske klasifikacije, hemijske

supstance su po svojoj prirodi podeljene u tri glavne kategorije: kisele, bazne i neutralne. Ali, veliki broj proizvođača

je već načinio razliku između kisele i rutilne obloge na elektrodi. Kao što nas hemija uči, rutil pokazuje kiseli

karakter. Tako, kako može da postoji kisela i odvojeno od toga rutilna

obloga? Zbrka je očigledna. Samo je mali broj inženjera za zavarivanje spreman da kaže (ili napiše): kiselo-

rutilna obloga. Na ovaj način konfuzija bi bila otklonjena.

The electrode coating for Manual Metal Arc (MMA) welding consists of different substances, mainly oxides (basic or acid character), but carbonates, silicates, fluorides and other substances may also be present. Many producers used to classify the electrode coating according to the chemical nature of the coatings into following main categories: basic, acid, cellulose, rutile, ilmenite, or similar. Such categorization is widely accepted, not only by producers, but also by a lot of consumers and even by a number of welding engineers. From the engineering point of view, especially from the world generally wide accepted chemical classification, the chemical nature of substances in their nature are divided into three elementary categories: acid, basic or neutral. But, a large number of producers have already made differences between acid and rutile coating on electrode. As chemistry learns us, the rutile usualy shows the acid character. So, how could we have acid coating and separetely the rutile coating? The confusion is evident. Only a few welding engineers are ready to say of write: acid-rutile type of coating. Thus, the confusion will be eliminated.

Ključne reči: obloga za REL elektrode; kiseli karakter; rutilni

karakter

Key words: MMA electrode coating; acid; rutile character

�1


7�

OPTIMIZACIJA REŽIMA ZAVARIVANJA KORIŠĆENJEM TOPITELJA

WELDING REGIME OPTIMISATION BY USING FLUX

D. BAJIĆ, Univerzitet Crne Gore, Mašinski fakultet, Podgorica,

M. M. SAVITSKY, Institut elektrozavarivanja E. O. Paton, Kijev, Ukrajina,

Ž. BLEČIĆ, Univerzitet Crne Gore, Metalurško-tehnološki fakultet, Podgorica

Modifikatori sadržani u aktivirajućem topitelju potpomažu

metalurške procese u rastopu vršeći mikrolegiranje, čime se

poboljšavaju struktura i svojsta MŠ. Zbog koncentracije energije dolazi do smanjenja zone ZUT-a,

tako da se upotrebom aktivirajućeg topitelja obezbijeđuje povećanje

otpora formiranju toplih i hladnih prslina u OM i ZUT-u. Hemijski sastav

MŠ u odnosu na OM ostaje skoro nepromijenjen, tako da se onečišćenje

MŠ nemetalnim uključcima svodi na minimum. Da bi proces

zavarivanja bio stabilan, neophodna je naponska stabilnost električnog

luka koju je lako regulisati pri automatskom postupku zavarivanja,

dok pri ručnom zavarivanju dolazi do izražaja stručnost i obučenost

zavarivača. Dužina električnog luka je važan faktor koji utiče na zavisnost

parametara režima zavarivanja (Iz i Uz). U radu su prezentirani rezultati

eksperimentalnog istraživanja uticaja parametara struje zavarivanja

i zaštitne atmosfere za različite vrijednosti dužine električnog luka na

geometriju zavarenog spoja.

Modifiers contained in an activating flux boost the metallurgical processes in the melt by microalloying, thus improving the structure and properties of welds. Due to the concentration of energy, the heat-affected zone (HAZ) is reduced and, therefore, the use of activating flux provides the increase of resistance to the formation of hot and cold fissures in the base metal and the HAZ. The weld chemical composition in relation to base metal is almost invariable, so that contamination of weld with non-ferrous inclusions is reduced to minimum. In order for the welding procedure to be stable, voltage stability of electric arc is essential, and it is easily regulated in the automatic welding procedure, while manual welding, in this regard, requires skilfulness of a welder. The electric arc length is an essential factor influencing dependability of welding regime parameters (Iz and Uz). In the paper we presented the results of experimental investigation of welding current parameter impact and shielding gas for different values of electric arc lengths on the geometry of weld.

Ključne reči: elektrolučno zavarivanje; električni luk;

aktivirajući topitelj; geometrija šava

Key words: arc welding; electric arc; activating welding flux; weld geometry

�2


�0

STRUKTURA METALA ŠAVA I ZUTA DOBIJENA SA PUNJENOM ŽICOM MAG POSTUPKOM

STRUCTURE OF WELD METAL AND HAZ OBTAINED BY MAG PROCESS WHEN USING

CORED WIRENIKOLA BAJIĆ,

IHIS – Istraživačko razvojni centar, Beograd, VERA ŠIJAČKI-ŽERAVČIĆ, Mašinski fakultet, Beograd,

MARKO RAKIN, Tehnološko-metalurški fakultet, Beograd,

SLOBODAN STOJADINOVIĆ, Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“, Zrenjanin

U radu su dati rezultati ispitivanja mikrostrukture metala šava i

ZUT-a zavarenih spojeva dobijeni sa punjenom žicom AW10 i

punom legiranom žicom u zaštiti CO2. Analizirani su uticaj režima

zavarivanja i sastav dodatnog materijala na promenu strukture

metala šava i ZUT-a mikrolegiranih čelika povišene čvrstoće, sa ciljem

da se izvrši procena prednosti primene punjene žice u

odnosu na punu žicu.

The results of microstructure investigation of weld metal and HAZ of welded joints obtained when using cored wire AW10 and alloyed solid wire in CO2 shielding gas are presented in this paper. The effects of the welding regime and filler composition on the structure of weld metal and HAZ of high strength micro alloyed steel were studied in order to evaluate the advantages of using cored wire comparing to solid wire.

Ključne reči: promene strukture; punjena elektrodna žica; MAG

zavarivanje

Key words: structural changes; cored filler wire; MAG welding

�3


�1

TEORIJSKO-EKSPERIMENTALNO ODREĐIVANJE BRZINE HLAĐENJA PRI

NAVARIVANJU KOVAČKIH ALATA I UTICAJ TE BRZINE NA KORISNE OSOBINE

NAVARIVANIH ALATATHEORETICAL-EXPERIMENTAL

DETERMINATION OF THE COOLING RATE AND ITS INFLUENCE ON PROPERTIES OF THE HARD-

FACED FORGING DIESVUKIĆ LAZIĆ, MILORAD JOVANOVIĆ, RUŽICA NIKOLIĆ,

SRBISLAV ALEKSANDROVIĆ i BOŽIDAR KRSTIĆ, Mašinski fakultet, Kragujevac, i

MILAN MUTAVDŽIĆ, Preduzeće za puteve „Kragujevac“, Kragujevac

U ovom radu je izložen pregled uslova rada kovačkih alata,

osobina navarivanih materijala, metodologije izbora optimalne

tehnologije navarivanja i dodatnog materijala. Prikazani

su i eksperimentalni rezultati uticaja režima navarivanja

na izlazne osobine navarenih kovačkih alata. U prvom redu, određivana je brzina hlađenja u kritičnom temperaturskom

intervalu faznih promena i praćen njen uticaj na

tvrdoću i mikrostrukturu, tj. uspostavljena je veza

između ulaznih i izlaznih karakteristika korišćenjem

odgovarajućih (raspoloživih) transformacionih dijagrama

za dati čelik.

This paper presents a review of the forging dies operating conditions, properties of the hard-faced materials, methodology of selecting the optimal hard-facing technology and filler metals. It also presents the experimental results about the hard-facing regime influence on output properties of the hard-faced forging dies. Primarily, the cooling rate over the critical temperature range of phase transformations was determined and its influence on hardness and micro structure was monitored, i.e., the relationship was established between the input and output characteristics by the application of the corresponding (available) transformation diagrams for the considered steel.

Ključne reči: reparatura; navarivanje; temperaturski ciklusi; vreme

hlađenja – t�/�; kovački alati

Key words: repairs; hard-facing; temperature cycles; cooling time – t�/�; forging dies

�4


�2

OCENA ZAVARLJIVOSTI I IZBOR NAJPOVOLJNIJEG POSTUPKA

I TEHNOLOGIJE ZAVARIVANJA ČELIKA POVIŠENE JAČINE WELDOX 700

ESTIMATES OF WELDABILITY AND SELECTION OF THE OPTIMAL PROCEDURE AND TECHNOLOGYFOR WELDING OF HIGH

STRENTH STEEL WELDOX 700MILORAD JOVANOVIĆ i VUKIĆ LAZIĆ,

Mašinski fakultet, Kragujevac, PETAR MARINKOVIĆ i BRANISLAV NEDELJKOVIĆ,

Zastava automobili, Kragujevac, SRBISLAV ALEKSANDROVIĆ i DRAGAN MILOSAVLJEVIĆ,

Mašinski fakultet, Kragujevac

Čelici povišene jačine spadaju u kvalitetne čelike, sa izuzetnim

mehaničkim svojstvima, posebno u pogledu zatezne jačine. U isto vreme,

kao njihova mana ističe se ograničena i otežana zavarljivost. Drugim rečima,

neki od ovih čelika su zavarljivi samo uz primenu posebnih mera

vezanih za kontrolisani unos toplote. Postojeće, vrlo šture i neretko nejasne

i nedovoljne, preporuke za izbor optimalne tehnologije zavarivanja jedan

su od uzroka velikog broja grešaka u zavarenim spojevima. Navedeni problemi

i drugi razlozi, mogu se uspešno rešiti pravilnim izborom postupka, dodatnog

materijala i tehnologije zavarivanja, overenih eksperimentima izvedenim u laboratorijskim i realnim uslovima. Te

opite nije moguće uraditi u proizvodnim uslovima, ali će tehnolozi zahvaljujući

delom i rezultatima ovog rada dobiti mogućnost da unapred, u kratkom

vremenskom roku, bez izvođenja velikog broja praktičnih proba ili oslanjanja

na lično iskustvo projektanta, predvide mehanička i metalurška svojstva spoja

ove klase čelika povišene jačine.

High strength steels belong into a group of high quality steels, with exceptional mechanical properties, especially regarding tensile strength. At the same time, the limited and difficult weldability is emphasized as their weak points. In other words, some of those steels are weldable only with the application of special measures related to the controlled heat input. The existing scarce and, often, unclear and insufficient recommendations for the selection of the optimal welding technology are one of the causes of a large number of flaws in welded joints. The above mentioned as well as other problems can be successfully solved by the proper selection of the procedure, filler metal and technology of welding, verified by experiments conducted in the laboratory or real operating conditions. Those experiments can not be performed in arbitrary conditions, but partially, owing to this paper, technologists will have a possibility to predict in advance, in a very short time period, the mechanical and metallurgical properties of joints of this class of high strength steels, without conducting a large number of practical tests or relying on personal experience of a designer.

Ključne reči: čelik povišene jačine; Weldox 700; tehnologija zavarivanja;

parametri zavarivanja.

Key words: high strength steel; Weldox 700; welding technology; welding parameters

��


�3

TRIBOLOŠKE KARAKTERISTIKE I MIKROSTRUKTURNA SVOJSTVA NAVARENIH

SLOJEVA SA NAJMANJOM I NAJVEĆOM OTPORNOŠĆU NA HABANJE

FRICTION– RELATED CHARACTERISTICS AND MICRO-STRUCTURAL PROPERTIES OF SURFACE

WELDED LAYERS WITH THE MINIMUM AND MAXIMUM RESISTANCE TO WEARING

M. PEROVIĆ, Privredna komora Crne Gore, Podgorica, Crna Gora,

D. VELJIĆ, Montaža Montenegro AD, Podgorica, Crna Gora,

A. ŽIVKOVIĆ, Goša Fom, Smederevska Palanka

Analize procesa habanja, bez obzira na mehanizam nastanka i razvoja,

pokazuju njegovu složenu prirodu. Negativne posledice koje ono izaziva moguće je djelimično preduprijediti

i otklanjati primjenom postupka navarivanja.To podrazumijeva

prethodna modelska ispitivanja. U radu je prikazan primjer takvih istraživanja za slučaj adhezionog

habanja metalnih površina zatvarača i sjedišnog prstena zasuna. Na

osnovu stvarne geometrije kontakata elemenata u paru određen je model tribometra sa „pin on

disk“ geometrijom kontakta, a potom izvedeno eksperimentalno

navarivanje modela zatvarača i sjedišnog prstena identično realnim

uslovima proizvodnje. Nakon provođenja testa habanja izmjerene

su vrijednosti srednje visine traga habanja, utvrđena najmanja i

najveća otpornost na habanje sa metalografskom analizom strukturnih

sadržaja metala navara, zone uticaja toplote i osnovnog materijala.

The analysis of the wearing process, regardless of mechanisms of occurrence and development, shows its complex nature. The application of the surface welding process will enable mitigation of its negative consequences, which can be partially forestalled and removed. This implies previous model examining. This paper presents an example of such research in case of adhesion wearing of the metallic surfaces on the valve shutter and seat ring. Based on the actual geometry of paired contact elements, the authors determined a model of friction-meter with „pin on disk“ contact geometry, which was followed by conducting the experimental surface welding of the shutter and the seat ring model in conditions that are identical to real production conditions. After execution of the wearing test, the authors measured the values of the wearing trace mean height, determined the minimum and maximum resistance to wearing by means of the metallographic analysis of the structural contents of the metal surface weld, zone of the heat influence and parent material.

Ključne reči: modelska ispitivanja; adheziono habanje; srednja visina

traga habanja; otpornost na habanje

Key words: model examining; adhesion wearing; mean height of wearing trace; resistance to wearing

�6

III. INTEGRITET KONSTRUKCIJA I OSIGURANJE KVALITETAZAVARIVANJE

�4

NUMERIČKA ANALIZA ZAVARENIH SPOJEVA VAGONSKIH KONSTRUKCIJA

NUMERICAL ANALYSIS WELDED JOINTS OF WAGON CONSTRUCTIONS

M. ŽIVKOVIĆ, V. MILOVANOVIĆ i D. RAKIĆ, Mašinski fakultet, Kragujevac,

S. VULOVIĆ, FIT – Fakultet informacionih tehnologija, Beograd

U radu su date smernice za numeričku analizu zamora

zavarenih spojeva vagonskih konstrukcija. Rad sadrži pregled

najčešće korišćenih evropskih standarda iz oblasti analize zamora

zavarenih spojeva. Teorijska razmatranja izneta u radu su

dokumentovana na konkretnim slučajevima rešavanja problema

analize zamora zavarenih spojeva vagonske konstrukcije.

Prikazani su primeri analize zamora konkretnog vagona, pre

i posle rekonstrukcije. Analiza je sprovedena sa ciljem da se

otkriju vrste opterećenja usled kojih dolazi do pojave prslina u

zavarenim spojevima, kako bi se predložila metodologija

za njihovu sanaciju.

The paper provides guidelines for the numerical fatigue analysis for welded joints in wagon construction. The paper includes a review of the most frequently used European standards in the field of the welded joint fatigue analysis. Theoretical considerations presented in the paper were documented on specific cases of solving the problem of fatigue analysis of welded joints in wagon constructions. The examples show the fatigue analysis of a specific wagon, before and after reconstruction. The analysis was performed in order to determine the types of loads due to which cracks in welded joints occur and to propose the methodology for their repair.

Ključne reči: MKE; zavareni spojevi; analiza zamora; vagonske

konstrukcije

Key words: FEM; welded joints; fatigue analysis; wagon constructions

�7

III. INTEGRITET KONSTRUKCIJA I OSIGURANJE KVALITETA ZAVARIVANJE

��

UTICAJ PROCESA TERMIČKE OBRADE I TOPLE PLASTIČNE DEFORMACIJE NA

ODABRANE OSOBINE ZAVARENIH SPOJEVA RAZNORODNIH ČELIKA

INFLUENCE OF HEAT TREATMENT AND HOT PLASTIC DEFORMATION ON THE SOME

PROPERTIES OF WELDED JOINTS OF VARIOUS STEELS

RADOVAN ĆIRIĆ, Visoka škola tehničkih strukovnih studija, Čačak

U radu su ispitivane osobine trenjem zavarenih spojeva Č76�0

sa čelicima za poboljšanje u meko žarenom, kaljenom i kaljenom pa otpuštenom stanju. Takođe je ispitivan uticaj parametara

tople plastične deformacije na osobine zavarenih spojeva.

Ispitivanja su obuhvatila kvalitativnu i kvantitativnu analizu

mikrostrukture, kao i statička i dinamička ispitivanja mehaničkih

osobina zavarenih spojeva.

This paper presents the properties of friction welded joints high-speed tool steel Č76�0 with Q&T steels in soft annealed, quench and tempered state. Also, the influence of parameters of hot plastic deformation on the properties of welded joints was tested. The tests comprised qualitative and quantitative analysis of microstructure, as well as static and dynamical tests of mechanical properties of welded joints.

Ključne reči: zavarivanje trenjem; termička obrada; plastična

deformacija; brzorezni čelik; čelik za poboljšanje

Key words: friction welding; heat treatment; plastic deformation; high-speed steel; Q&T steel

��


�6

PROCENA PREOSTALOG VEKA TRAJANJA BUBNJA KOTLA SA ASPEKTA

MIKROSTRUKTURE ZAVARENIH SPOJEVAASSESSMENT OF RESIDUAL LIFE BOILER DRUM IN VIEW OF MICROSTRUCTURE WELDED JOINTS

Z. KOVAČEVIĆ, Institut za ispitivanje materijala, Beograd,

Z. KARASTOJKOVIĆ, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Beograd,

Z. ODANOVIĆ, Institut za ispitivanje materijala, Beograd,

R. POPOVIĆ, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Beograd

U radu je prikazana korelacija između preostalog veka života i

mikrostrukturnog stanja zavarenih spojeva, uključujući i tvrdoću,

na primeru bubnja kotla iz termoelektrane instalisane snage

210 MW, u uslovima puzanja. Nakon 20 i više godina rada, pod

uticajem temperature i naprezanja, u površinskom sloju zavarenih

spojeva bubnja kotla došlo je do mikrostrukturnih promena

izazvanih nastajanjem mikropora, mikrošuplina, zatim mikroprslina

kao i makroprslina. Procena mikrostrukture i nastalih oštećenja

izvršena je prema preporukama Evropske komisije – Residual Life

Assessment and Microstructure, korišćenjem svetlosne mikroskopije.

Rad uključuje i opis primenjene tehnike za mikrostrukturna ispitivanja

komponenti nedestruktivnom metodom – metodu replika.

The paper describes the correlation between the residual life and microstructural state of welded joints, including hardness measurement at the drum boiler from the power plant 210 MW of installed power, in creeping conditions. After more than 20 years in service, under the influence of temperature on the surface layer of welded joints of the drum boiler, microstructural changes occurred caused by formation of micropores, microcavities, then microcracks and macrocracks. The assessment of microstructures and caused damage was made according to the recommendations of the ECCC Management Committee – Residual Life Assessment and microstructure, using the light microscopy. The work includes a description of the technique for microstructural examination of components of nondestructive method – the replica method.

Ključne reči: mikrostrukturne promene; oštećenja; svetlosna mikroskopija; metoda replike

Key words: microstructural changes; damage; light microscopy; replica method

��


�7

UTICAJ TEMPERATURE PREDGREVANJA NA MEHANIČKE KARAKTERISTIKE SUČEONO

ZAVARENOG SPOJA NODULARNOG LIVA THE PREHEATING TEMPERATURE INFLUENCE ONTO MECHANICAL PROPERTIES OF DUCTILE

IRON WELD JOINTS LAZAR BRESTOVAČKI,

Cobalt doo, Bačka Palanka, BELA SABO i KATARINA GERIĆ, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

Ispitivanje je izvršeno na nodularnom livu sa feritno-

perlitnom mikrostrukturom, sa �0% ferita. Željena količina ferita je dobijena nakon feritizacionog

žarenja. Zavarivanje sučeonih spojeva je izvedeno tehnologijom sa

predgrevanjem i bez njega. Zavarivanje je izvršeno TIG postupkom sa

austenitnim dodatnim materijalom EN12072: W 1� � Mn. U cilju

karakterizacije mehaničkih osobina vršena su ispitivanja zatezanjem na

epruvetama sa paralelnim bokovima, ispitivana je energija udara po

Šarpi KCV metodi, a na poprečnom preseku zavarenih spojeva merena

je Vikersova tvrdoća HV10 prema SRPS EN 2��-3. Uticaj geometrijskih

karakteristika šava na rezultate ispitivanja zatezanjem i energije udara

je eliminisan pogodnom pripremom epruveta. Rezultati ispitivanja su

pokazali da primena predgrevanja u tehnologiji zavarivanja vrši uticaj

na sve mehaničke karakteristike zavarenog spoja.

Research of the effects of preheating on welding was carried out using ductile iron with ferrite-pearlite microstructure with �0% of ferrite. The amount of ferrite in the base material was obtained after ferritization annealing. The welding of joints was performed with and without preheating. In both cases, GTAW procedure of welding was used, with an austenitic filler material EN12072: W1� � Mn. In order to define mechanical properties of ductile iron welded joints, tensile testing and Sharpy KCV impact energy method were used, and Vickers hardness HV10 according to SRPS EN 2��-3 was measured. The influence of geometrical characteristics of the welds on the results was eliminated by appropriate preparation of the specimens. The obtained results have shown that using preheating as a part of welding technology affected all mechanical properties of the welded joint.

Ključne reči: nodularni liv; predgrevanje; TIG zavarivanje;

austenitni dodatni materijal; mehaničke karakteristike; tvrdoća

Key words: ductile iron; preheating; GTAW welding; austenitic filler material; mechanical properties; hardness

60


��

REPERATURA ZAVARIVANJEM SLOMLJENOG VRATILA SA KONIČNIM ZUPČANIKOMREPAIR BY WELDING OF THE BROKEN

SHAFT WITH A CONICAL GEARŽELJKO ŠTEKOVIĆ,

EuroCom, d.o.o., Beograd, LJUBOMIR ŠUŠA,

Zemun

Slučaj koji se desio u Brodogradilištu Beograd 1��2/�3. godine, definitivno je ostavio trag

u inženjerskoj praksi. Naime, tada je došlo do loma vratila

reduktora za pogon postrojenja za podizanje i spuštanje brodova

na navozu. Prisiljeni da brzo reaguju, radnici u mašinskoj radionici su pokušali da reše

problem tako što su spojnicu i vratilo zavarili, ne dovodeći u pitanje eventualnu termičku

obrađenost vratila.

The case that happened in the shipyard Belgrade at 1��2/�3 definitely left its mark in the engineering practice. There was a fracture of the drive shaft gear, which is responsible for lifting and lowering boats on the slipway. Due to necessary urgent response, workers in the mechanical workshop attempted to solve the problem by welding the coupling and shaft, without prejudice to the possible heat treatment of the shaft.

Ključne reči: vratilo reduktora; navoz za prevlačenje brodova; reparatura;

termička obrada

Key words: driving shaft; slipway for boats dragging; repair; heat treatment

61


��

MONTAŽA TLAČNOG CJEVOVODA HE MOSTARSKO BLATO

ASSEMBLY OF PRESSURE PIPING HE MOSTARSKO BLATO

ANGELA TOPIĆ i MEHMED BEHMEN, Fakultet strojarstva i računarstva, Mostar, BiH,

MARIJA GRBEŠ, FEAL, d.o.o., Š. Brijeg, BiH

U radu se obrazlaže montaža tlačnog cjevovoda HE

Mostarsko blato. Prikazan je proces izgradnje jednog

optimalnog rješenja montažnih aktivnosti na jednom tehnološki

vrlo zahtjevnom procesu elektroenergetskog objekta.

Sadržaj rada u svojim poglavljima prati sam tijek radova spomenute

HE u izgradnji. Kroz praktični primjer tlačnog cjevovoda

napravljen je tehnički opis konstrukcije. Sagledane su i

moguće varijante konstrukcijskih rješenja, nakon čega je obrađeno tehnološko rješenje montaže kao

i izbor tehnologije zavarivanja, tehnologije kontrole zavarenih

spojeva i tehnologije AKZ. Posebnost montaže je u primjeni

cijelog niza naprava i alata koji su korišteni u transportu

i pozicioniranju elemenata pri montažnom zavarivanju.

The paper analysis depicts the pressurized pipeline fabrication of the Hydro Electric Power Plant Mostarsko blato. An optimal solution related to the process of activities in a high demanding construction technology of an electro-energetic facility has been illustrated. A technical description has been made through a practical example of the pressurized pipelines and possible variations of construction solutions have been considered, followed by the elaboration of the technological solution of the assembling, including the selection of welding technology, control technology of welded compounds and AKZ technology. Specificity of the assembly lies in the application of a range of gadgets and tools that are used in transporting and positioning of elements for welding.

Ključne reči: montaža; tlačni cjevovod; zavarivanje

Key words: assembly; pressurized pipeline; welding

62


�0

PREDVIĐANJE OPTIMALNIH PARAMETARA INTERVENTNOG REPARATURNOG ZAVARIVANJA ČELIKA 13CRMO 4-5

ANALITIČKIM METODAMA OPTIMAL PARAMETERS ESTIMATION BY THE

ANALYTICAL METHODS FOR THE EMERGENCY REPAIR WELDING OF THE 13CRMO 4-� STEEL

B. KATAVIĆ i B. JEGDIĆ, Institut Goša, Beograd,

Z. ODANOVIĆ, N. HUT, M. MLADENOVIĆ i D. JAKOVIĆ, IMS Institut, Beograd,

M. RISTIVOJEVIĆ, Mašinski fakultet, Beograd

Čelik 13CrMo 4-� (~Č7400) se već dugi niz godina primenjuje u izradi delova termoenergetskih postrojenja kao što su elementi kotlova i cevi. Ovaj čelik

pripada grupi uslovno zavarljivih čelika, koji mogu uspešno da se

zavaruju uz primenu posebnih mera, kao što su predgrevanje, termička obrada nakon zavarivanja i drugih mera predostrožnosti, a obično se

koristi dodatni materijal sličnog hemijskog sastava. S obzirom na

specifičnost primene, pri reparaturnom zavarivanju, a posebno interventnom

zavarivanju, potrebno je voditi računa o parametrima procesa zavarivanja

i izboru dodatnih materijala. U radu su izvršeni proračunska analiza i

predviđanje optimalnih parametara reparaturnog zavarivanja sa ciljem

dobijanja kvalitetnog zavarenog spoja sa zahtevanim mehaničkim osobinama

bez naknadne termičke obrade. Pored toga je izvršen kontrolni proračun

čvrstoće metala šava za dodatni materijal sličnog hemijskog sastava, a na osnovu

predloženih parametara zavarivanja.

For many years 13CrMo4-� (~ Č 7400) steel is applied for production of parts as pressure vessels and pipes in the thermal power plants. Steel 13CrMo4-� is conditionally weldable and it could be successfully welded and repaired using special measures and provided that preheating and post weld heat treating (PWHT) procedure are applied. It is usually welded with similar filler material. Considering the specific application of the 13CrMo4-� steel, in case of breakdown and emergency repair welding, a special care has to be taken to define the welding process parameters and selection of the filler materials. In this investigation the results of calculations and estimations for the repair welding parameters was based on the analytical equations. The analysis was performed in order to obtain the optimal parameters for the sound welded joint with optimal quality and mechanical properties without PWHT of the joint. Also, the calculations of the weld metal strength were performed based on previously defined welding parameters for the filler metal similar to the base metal.

Ključne reči: reparaturno zavarivanje; čelik 13CrMo 4-4;

elementi kotlova i cevi

Key words: repair welding; steel 13CrMo 4-�; elements of pressure vessel and pipes

63


�1

ISKUSTVA U SANACIJI SFERNOG REZERVOARA ZA SKLADIŠTENJE TNG

EXPERIENCE IN RECOVERY SPHERAL TANK FOR STORAGE LPG

DRAGAN MITIĆ, Zavod za zavarivanje, Beograd,

BOŠKO ALEKSIĆ i VLASĆISLAV BAĐURA, Certlab.Co, Pančevo

Nakon određenog vremenskog perioda izvršeno je ispitivanje sfernih

rezervoara za TNG. Ispitivanja bez razaranja vršena su sa unutrašnje

strane sfernih rezervoara, a korišćene su sledeće metode: vizuelno

ispitivanje, ispitivanje magnetskim česticama, ispitivanje ultrazvukom i

merenje tvrdoće. Nakon ispitivanja, na pojedinim rezervoarima u zavarenim

spojevima, konstatovani su defekti tipa prslina. S obzirom da navedeni

tip defekata nije dozvoljen, pristupilo se sanaciji takvih mesta. U radu je

dat pristup sanaciji defekata jednog od sfernih rezervoara čiji je omotač izrađen od materijala ČSN 114�4.1. Sanacija defekata zavarivanjem je

obavljena uz stalni nadzor inženjera zavarivanja. Nakon sanacije izvršena

su ispitivanja metodama bez razaranja pre i posle ispitivanja hladnim

vodenim pritiskom. U toku izvođenja probe hladnim vodenim pritiskom

izvršena su ispitivanja tenzometrijom i akustičnom emisijom. Nalazi

ispitivanja metodama bez razaranja su zadovoljavajući, a sferni rezervoar je

do danas u eksploataciji.

After a certain time period, a spherical tank for LPG storage was tested. Non destructive testing was performed from inside of the spherical tank; the methods such as visual testing, magnetic particle, ultrasonic and hardness testing were also used. After testing, in some tanks some cracks in welded joints were detected. Considering that such type of defects was not allowed, those spots were repaired. The paper describes the recovery in one of several spherical tanks, the jacket of which was made of ČSN 114�4.1. The recovery of welding defects was made under continual supervision by a welding engeneer. Before and after examination of cold water pressure, after recovery, non destructive testing was made. Acoustic emission and tensiometric methods were performed during cold water pressure. The findings of non-destructive testing are satisfactory and spherical tanks are still in use.

Ključne reči: sferni rezervoar; nepravilnosti; ispitivanje metodama

bez razaranja

Key words: spherical tank; imperfection; NDT

64


�2

UTICAJ REZANJA TEHNOLOGIJOM PLAZME NA HRAPAVOST I MIKROSTRUKTURU

INFLUENCE OF PLASMA CUTTING ON SURFACE ROUGHNESS AND MICROSTRUCTURE

M. EDELINSKI, B. SABO, K. GERIĆ i J. DAKIĆ, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

Ispitivani uzorci su rezani na aparatu Cemont PX �.0. Eksperiment se sastojao u

plazma rezanju četiri osnovna materijala (niskougljenični

čelik, nerđajući čelik, aluminijum i bakar) sa tri različita radna gasa

(vazduh, kiseonik i azot), sa istim parametrima rezanja. Nakon rezanja dobijeno je

dvanaest uzoraka na kojima su urađena merenja i analize

maksimalne hrapavosti, merenja širine zone uticaja

toplote (ZUT-a) i analiza promene strukture ZUT-a. U

radu su prikazani i uporedno analizirani rezultati svih

dvanaest uzoraka.

Cutting of experimental samples was performed on the plasma inverter Cemont PX �.0. The experiment consisted of plasma cutting of four basic materials (lowcarbon steel, stainless steel, aluminum and cooper) with three different plasma gases (air, oxygen and nitrogen) with the same cutting parameters. After obtaining twelve samples by cutting, measurement and analysis of maximum surface roughness, width measurement of heat-affected-zone and analysis of structure modification under heat influence were performed. This paper shows and analyzes the results obtained for all twelve samples.

Ključne reči: plazma rezanje; hrapavost; zona uticaja toplote

Key words: plasma cutting; surface roughness; heat affected zone

6�


�3

KARAKTERIZACIJA ZAVARENIH SPOJEVA NA VISOKOČVRSTOM KONSTRUKCIONOM

ČELIKU S690QLCHARACTERISATION OF THE WELDED

JOINTS ON HIGH-STRENGTH STRUCTURAL STEEL S6�0QLI. HAJRO i O. PAŠIĆ,

Mašinski fakultet, Sarajevo, Bosna i Hercegovina, Z. BURZIĆ,

Vojnotehnički institut, Beograd

Upotreba konstrukcionih čelika visoke čvrstoće omogućava značajne uštede

u troškovima nabavke, proizvodnje, ugradnje i ispitivanja zavarenih čeličnih

konstrukcija. Upravo čelik klase čvrstoće Rp0,2 > 6�0 MPa omogućava i do dva puta

veću uštedu u ukupnim troškovima. Ipak, upotrebu ovoga čelika prate i određeni

problemi u ograničenjima postavljenim u projektnim standardima (kodovima)

u pogledu nepovoljnog odnosa napona tečenja i zatezne čvrstoće, smanjene

plastičnosti, zatim karakteristične popuštene martenzitne strukture,

povećanog ugljikovog ekvivalenta, te sklonosti ka hladnim pukotinama. Zato

je kod ove klase čelika potrebno izvoditi nešto šira ispitivanja radi pouzdanije karakterizacije zavarenih spojeva. U

radu su dati rezultati jedne ovakve karakterizacije tehnološko-mehaničkih osobina uobičajenih za konvencionalnu

kvalifikaciju procedura zavarivanja, kao i dodatnih ispitivanja parametara

mehanike loma. Ispitivanja su izvršena na sučeonim spojevima limova debljine

30 mm, zavarenih MIG postupkom, uz upotrebu predgrijavanja. Ukupno utvrđeni rezultati treba da pruže dodatnu sigurnost

pri primjeni čelika S6�0QL u različitim tipovima zavarenih konstrukcija, posebno

kada se uzmu u obzir moderni pristupi procjene integriteta zavarenih konstrukcija

bazirani na metodama mehanike loma.

The use of high-strength structural steels provides significant savings in purchase, manufacturing and testing costs of the welded steel structures. Thus, steel with Rp0,2 > 6�0MPa provides almost double savings in the total costs. However, the use of such steels is associated with particular problems related to the limitations stipulated in the Design Codes, due to the unfavourable yield to tensile strength ratio, decreased ductility, martensitic microstructure, increased carbon equivalent, and tendency to cold cracking. Therefore, it is necessary to conduct some wider testing for characterization of welded joints. The paper presents the results of such characterization of technological and mechanical properties, common for conventional welding procedure qualification, as well as additional fracture mechanics testing. The tests were performed on butt welded joints on 30mm thick plates, welded with GMAW process, and with preheating. The complete results need to provide additional safety for the use of S6�0QL structural steel in various welded structures, particularly when modern procedures for structural integrity assessments, based on fracture mechanics, are considered.

Ključne reči: visokočvrsti konstrukcioni čelik; S6�0QL; zavareni spoj; karakterizacija

Key words: high-strength structural steel; S6�0QL; welded joint; characterisation

66


�4

REGENERACIJA SEGMENATA NA PAPUČAMA TRANSPORTA BAGERA U RB KOLUBARA

REGENERATION OF CRAWLER SEGMENTS ON EXCAVATING UNITS IN COAL MINE KOLUBARA

DRAGANA MATIJAŠEVIĆ, PD Kolubara Metal, d.o.o., Vreoci

Ova tema obrađuje kompletan postupak regeneracije segmenata

na papučama transporta većine bagerskih jedinica u

RB „Kolubara“. Donedavno su, prema staroj praksi, pohabani

segmenti transporta odstranjivani sa papuče, a umesto njih su

postavljani novi. Međutim, sa novim zahtevima baziranim

na ekonomskim principima, gde se traži skraćenje vremena

trajanja opravki, došli smo do osvajanja tehnologije regeneracije

pohabanih segmenata. Tehnologija regeneracije pohabanih segmenata

obuhvata navarivanje oštećenih otvora kako bi se izvršila njihova

naknadna mašinska obrada razbušivanjem. Tehnologija

obuhvata i navarivanje gaznih površina segmenata. Ovom

metodom otvara se mogućnost da se pohabani segmenti regenerišu

i po nekoliko puta, čime se postiže duži vek njihove eksploatacije.

Primenom ove metode izbegava se ugradnja novih segmenata, što

dovodi do velike tehno-ekonomske uštede, pogotovo imajući u vidu

brojnost bagerskih jedinica na površinskim kopovima

RB „Kolubara“.

This topic covers the complete regeneration process of crawler segments on the majority of excavating units in coal mine Kolubara. Until recently, according to the old practice, damaged crawler segments were removed from chain crawler link. Instead of them, new ones were mounted. However, with new demands based on economic principles, where shorter time for repairs is required, we came with new technology of crawler segments regeneration. Regeneration technology of damaged segments includes the damaged slot welding followed by boring. This technology also includes welding of segments contact surface areas. This method provides a possibility to regenerate crawler segments several times and makes them last longer. By the use of this method the installation of new segments is avoided, which leads to higher savings, especially considering the number of excavating units in „RB Kolubara“ open pit mines.

Ključne reči: bageri; regeneracija; segment transporta; navarivanje

Key words: excavators; regeneration; crawler segment; welding

67


��

ISPITIVANJE PLOČASTIH EPRUVETA SA PRSLINOM

TESTING OF CRACKED PLATE SPECIMENS MERSIDA MANJGO i MIRON TORLO,

Mašinski fakultet, Mostar, BiH, i ZIJAH BURZIĆ,

Vojnotehnički institut, Beograd

Sigurnost posuda pod pritiskom u osnovi predstavlja zavisnost

njenog pouzdanog funkcionisanja od dobro koncipiranih i kvalitetno

izvedenih zavarenih spojeva. Praksa je pokazala da ukupna

sigurnost zavarene konstrukcije, a time i sigurnost posuda pod

pritiskom, prije svega zavise od lokalne sigurnosti, jer u svakoj zavarenoj konstrukciji postoje određena kritična mjesta koja su posljedica konstrukcionog

rješenja, izabranog i ugrađenog materijala ili tehnologije izrade.

Zbog toga sigurnost zavarenih konstrukcija uglavnom zavisi od

sigurnosti kritičnih zavarenih spojeva odnosno od njihovog

oblika i koncentracije napona, heterogenosti strukture i

mehaničkih osobina sastavnih dijelova (OM, ZUT i MŠ), zaostalih

napona i deformacija uslijed zavarivanja i grešaka u njima. U

analizi zavarenih spojeva posuda pod pritiskom, danas se najviše

primjenjuje model ispitivanja pločastih epruveta u cilju procjene

otpornosti materijala prema razvoju prsline, što je i

analizirano u radu.

Safety of pressure vessels, basically represents the dependence of reliable functioning of well conceived and well executed welds. Practice has shown that the overall safety of welded structures and, thus, the safety of pressure vessels, primarily depends on local security, because each welded construction has certain spots that are consequences of construction solutions, selected and built-in materials or processing technology. Therefore, the safety of welded structures mainly depends on the safety of critical welds, i.e. on their shape and stress concentration, heterogeneity of structure and mechanical properties of components (BM, HAZ and WM), residual stresses and deformations due to welding defects in them. In the analysis of welded joints in pressure vessels, the model which is most frequently used today is the test of plate specimens, aimed at assessing material resistance to crack growth, which is analyzed in this paper.

Ključne reči: sigurnost zavarene konstrukcije; zavareni spoj; prslina

Key words: safety of welded structures; welded joints; cracks

6�


�6

SANACIJA PUKOTINA NA KONSTRUKCIJI PLAŠTA MLINA CEMENTA U PODRUČJU OKO

REVIZIONOG OTVORATHE CRACK´S SANATION ON THE MILL´S

CEMENT MANTLE CONSTRUCTION LOCATED AROUND REVISION APERTURE

S. AVDIĆ i E. BIKODUŠIĆ, Institut za zavarivanje, d.o.o. Tuzla, BiH

Na mlinu cementa koji je u eksploataciji više od 3� godina, u više navrata je dolazilo do pojave

pukotina, te su rađene interventne popravke. Lokacije pukotina su

uvijek bile na konstrukciji plašta oko revizionih otvora, prostirući

se, uglavnom normalno od radijusa otvora koji su i najveći

koncentratori naprezanja. Sa pojavom pukotina narušavaju

se stabilnost i sigurnost konstrukcije. One predstavljaju

opasnost za nastanak većih havarija postrojenja, te ih je

potrebno sanirati uvijek kada budu i otkrivene. Lociranje

pukotina vršeno je detaljnim ispitivanjem metodama bez

razaranja, nakon čega je urađen plan sanacije. Sanacija pukotina na plaštu mlina cementa rađena je reparaturnim zavarivanjem uz primjenu propisane tehnologije

zavarivanja, uz strogi nadzor njene primjenjivosti.

On the cement mill which has been in operation for 3� years, cracks were formed requiring emergency repairs. The cracks always occurred on the construction of the mantle around the revision aperture, extending from the aperture, the highest concentration of strain. With the appearance of cracks, stability and safety of constructions are endangered. The cracks represent a danger for formation of bigger damage in the plant. When they are detected, they must be repaired immediately. The cracks’ position was detected by a detailed examination without destruction, after which the repair plan was made. The repair of the cracks on the cement mill`s mantle was performed by repair welding with standard welding technology applied, and critical control of its application.

Ključne reči: mlin cementa; konstrukcija plašta; revizioni otvor;

pukotine; sanacija; zavarivanje

Key words: cement mill; construction of mantle; revision aperture; cracks; repair; welding

6�


�7

ISPITIVANJE TVRDOĆE ZAVARENOG SKRETNIČKOG SRCA

HARDNESS TEST OF WELDED FROGV. ĐOKIĆ i S. STEVANOVIĆ,

Univerzitet u Nišu, Mašinski fakultet, Niš

U radu je objašnjen postupak ispitivanja zavarenog skretničkog

srca metodom sa razaranjem – ispitivanje tvrdoće i metodom

bez razaranja – ultrazvučno i rendgensko ispitivanje.

Ispitivanja su izvršena na zavarenom skretničkom srcu

slučajno izabranom iz redovne proizvodnje. Rezultati ispitivanja

su dati tabelarno uz precizno definisane uslove ispitivanja. Oko

��% skretničkih srca ugrađenih u železnicama Srbije izrađen

je postupkom zavarivanja, jer su skretnička srca izrađena

postupkom zavarivanja dobrog kvaliteta.

This paper explains the procedure for testing the welded frog method with destruction – hardness testing, and non destructive method – ultrasound and x-ray examination. The tests were carried out on the welded frog randomly selected from the regular production. The test results are given in tables with precisely defined test conditions. About ��% of frogs built in Serbian Railways are made by welding, since the frogs are made by a good quality welding process.

Ključne reči: skretničko srce; ispitivanje tvrdoće; zavarivanje

Key words: frog; hardness test; welding

70


��

SANACIJA KAVITACIONIH OŠTEĆENJA NA KAPI RADNOG KOLA KAPLANOVE TURBINE

REPARATURNIM NAVARIVANJEMREHABILITATION OF CAVITATION DAMAGE TO IMPELLER KAPLAN

TURBIN REPAIRS WELDINGMUSTAFA ŠEHIĆ i ADIS BUBALO,

Hidroelektrane na Neretvi, Jablanica, BiH

Kavitaciona erozija predstavlja aktuelan problem kod mašina

čiji su elementi pri radu izloženi dejstvu brzog toka tečnosti, kao

što su propeleri, lopatice vodenih turbina i pumpi. U sistemu

Hidroelektrana na Neretvi ovaj problem je posebno izražen na Kaplanovim turbinama koje su

ugrađene na HE Salakovac i HE Grabovica. U radu je prikazan

tehnološki postupak reparaturnog navarivanja kape radnog kola Kaplanove turbine, izvršene u

sklopu remontnih radova na HE Grabovica.

Cavity erosion is a current problem with machines with the parts exposed to the elements of the effect of rapid fluid flow, such as propellers, turbine blades and water pumps. In the system of the hydroelectric power plant of Neretva this problem is specifically seen in Kaplan turbines that are built in the plant Salakovac and plant Grabovica. This paper shows the technological process of repair welding of the cap of the runner of Kaplan turbin, made in the repairs to the HE Grabovica.

Ključne reči: kavitacija; navarivanje; radno kolo; Kaplanova turbina

Key words: cavitation; welding; runner; Kaplan turbine

71


��

UTICAJ PARAMETARA ZAVARIVANJA NA POJAVU NAPONA I DEFORMACIJA PRI

ZAVARIVANJU VISOKOLEGIRANIH ČELIKAEFFECTS OF WELDING PARAMETERS ON THE WELDING RESIDUAL STRESSES AND STRAINS DURING WELDING OF HIGH ALLOYED STEELS

MAHIRA KAJTAZ, DITRX d.o.o., Mostar, BiH, i

SEAD AVDIĆ, Institut za zavarivanje, Tuzla, BiH

Postupci zavarivanja podrazumijevaju lokalni unos

toplote kao i brze promjene temperature u rasponu od

sobne do temperature topljenja materijala koji se zavaruje. U

ovakvim uslovima dolazi do lokalnog širenja i skupljanja

materijala, što uzrokuje pojavu napona i deformacija u samoj zavarenoj konstrukciji. Da bi

se osigurao kvalitetan zavareni spoj, a time i siguran rad i

pouzdanost zavarenog dijela ili konstrukcije, zaostale napone

i deformacije neophodno je svesti na najmanju moguću

mjeru, što se postiže pravilnim odbirom parametara i postupka

zavarivanja, dodatnog materijala i adekvatnom pripremom zavarenog

spoja. U radu su prezentirane neke od metoda za smanjenje

zaostalih napona i deformacija pri zavarivanju visokolegiranih

austenitnih čelika.

Welding processes include local heat input and rapid changes in temperature, ranging from the room temperature to the melting temperature of materials that are welded. Under such conditions, there is a local expansion and contraction of material, which causes the appearance of stress and strain in the welded structure. To ensure a quality weld, and thus the safe operation and reliability of welded parts or structures, it is necessary to reduce residual stress and strain to a minimum, which can be achieved by proper selection of parameters and the welding procedure, filler metal and appropriate preparation for the weld. The paper presents some of the methods for reducing residual stress and strain during welding of high austenitic steel.

Ključne reči: austenitni čelici; parametri zavarivanja; naponi,

deformacije

Key words: austenitic steel; welding parameters; stresses; strains

72


100

TEHNOLOGIJA REPARATURNOG ZAVARIVANJA VRATILA TURBINE NA HIDROELEKTRANI

ĐERDAP BEZ DEMONTAŽE AGREGATATECHNOLOGY OF REPARATORY WELDING OF TURBINE SHAFT ON ĐERDAP HYDROPOWER

PLANT WITHOUT DISMANTLING THE AGGREGATEBRANE VISTAĆ, MIODRAG ARSIĆ, VUJADIN ALEKSIĆ, MLADEN

MLADENOVIĆ i DRAGAN JAKOVIĆ, Institut za ispitivanje materijala, Beograd, i

ALEKSANDAR ĐORĐEVIĆ, Messer Tehnogas, Beograd

Šuplje vratilo turbine agregata � na hidroelektrani Đerdap II, izrađeno je iz tri dela, zavarivanjem velike prirubnice i cilindričnog dela vratila i cilindričnog dela i male prirubnice. Vratilo je bilo u radu oko 160.000 sati. Nakon 2� godina

rada agregata �, u cilju utvrđivanja stanja turbinskog vratila izvršena su

detaljna ispitivanja zavarenih spojeva i osnovnog materijala vratila, metodama

bez razaranja (vizuelno ispitivanje, ispitivanje penetrantima, ispitivanje magnetnim česticama i ultrazvučno

ispitivanje). Tim ispitivanjima utvrđeno je da u zoni prelaznog radijusa (R�0)

između cilindričnog dela vratila i velike prirubnice, po čitavom obimu, postoji

veliki broj površinskih prslina, različitih dužina i dubina. Maksimalna dužina

pojedinačne prsline bila je L = 430 mm, a maksimalna dubina a = 20 mm. U cilju produženja radnog veka vratila turbine

urađena je tehnologija reparaturnog zavarivanja. S obzirom da je sanaciju prslina na prelaznom radijusu vratila

trebalo uraditi bez njegove demontaže, u radu je pored tehnologije zavarivanja data i

procedura pripreme vratila sa redosledom izvođenja radova.

The aggregate � hollow turbine shaft of the „Đerdap II“ hydropower plant consists of 3 parts, and is completed by welding of the big flange and the cylindrical part of the shaft, and on the other end by welding the cylindrical part of the shaft and small flange. The shaft has been in exploitation for approximately 160.000 hours. After 2� years of service of the aggregate �, detailed tests of welded joints and basic material of the shaft were performed using the non-destructive methods, which include visual testing, dye penetrant testing, magnetic particle testing and ultrasonic testing. Through the testing it was determined that in the zone of the transition radius (R�0) between the cylindrical part of the shaft and the big flange, on the full length of the scope, there is a great number of surface cracks, various in length and depth. Maximum length of the single crack was 430 mm, and maximum depth 20 mm. In order to extend the lifetime of the turbine shaft, the technology of repair welding was designed. Bearing in mind that the reparation of cracks located on the transition radius of the shaft should be executed without dismantling the shaft, aside from the technology of welding the procedure concerning the preparation of the shaft with the appropriate timetable is presented in this paper as well.

Ključne reči: vratilo turbine; prslina; procedura reparaturnog zavarivanja;

tehnologija zavarivanja

Key words: turbine shaft; crack; procedure of reparatory welding; technology of welding

73


101

REPARATURA TURBINSKOG VRATILA A8 NA HE ĐERDAP II

HE DJERDAP 2, A� TURBINE SHAFT REPAIRNEMANJA GOSTOVIĆ i ALEKSANDAR ĐORĐEVIĆ,

Messer Tehnogas AD, Beograd, BRANE VISTAĆ i MILJAN JELIĆ,

Insitut IMS, Beograd, MILE BOKIĆ,

PD HE Đerdap, HE Đerdap II, Negotin

U HE Đerdap II prilikom godišnjeg remonta u 2007. godini uočeno je postojanje prslina po celom

obimu vratila u širini do 100 mm u zoni radijusa R�0 na prelazu sa cilindričnog dela vratila na

prirubnicu glavčine radnog kola agregata A�. Merenjem dubine

prslina došlo se do max. dubine od oko1� mm. Vratilo je izrađeno

iz 3 dela (cilindričnog dela i 2 prirubnice). Materijal prirubnica

je 20GSL, a cilindričnog dela vratila je 20GS. Za sanaciju prslina

na vratilu odabran je postupak reparature obloženom elektrodom,

koja daje šav austenitnog tipa. Sanacija je izvedena oktobra 200�. godine na licu mesta u

vrlo komplikovanim uslovima, bez demontaže i prva je koja je

primenjena na sličnim objektima u Evropi. Cena izvršene sanacije

je zanemarljivo mala u odnosu na cenu novog vratila, ili da je

zavarivanje izvršeno u radioničkim uslovima nakon vađenja

turbinskog vratila.

In HPP Djerdap 2, during regular stopping in 2007, engineers noticed the presence of thousand of small cracks with the width of 100mm. This was found in R�0 radius in transition from the cylindrical part to the flange. Maximum depth of the cracks was ca. 1�mm. The shaft was made out of 3 parts (cylindrical + 2 flange). The flange base material is 20GSL, and cylindrical is 20GS. The chosen method was repair MMA welding with austenitic weld. The repair was carried out in October 200� on site, in very complicated conditions, without dismantling, and was first of its kind in the world. The price of repair was insignificant in comparison to the price of a new part.

Ključne reči: vratilo; prsline; tehnologija zavarivanja; reparatura;

kontrola

Key words: shaft; cracks; welding procedure; repair; control

74


102

VIRTUELNO ZAVARIVANJE – VELIKI POMAK U EDUKACIJI ZAVARIVAČA

VIRTUAL WELDING – BIG IMPROVEMENT IN WELDERS QUALIFICATION

MILOŠ JOVANOVIĆ i PETER ŠPRAJC, Institut za varilstvo, d.o.o., Ljubljana, Slovenija

Na zavarivanje se gleda kao na opasan, težak i nezdrav

posao, a na postupke pri obuci zavarivača kao na dugotrajne,

naporne i monotone. Zato je među mladim generacijama sve teže naći kandidate koji bi za svoju profesiju izabrali zavarivanje.

Pojava virtuelnog zavarivanja, odnosno simulatora zavarivanja, te

stereotipe o zavarivanju polagano počinje da menja. Smanjuje se

vreme potrebno za edukaciju zavarivača, snižavaju se troškovi osnovnog i dodatnog materijala,

smanjuju se štetni uticaji na okolinu. Najbitnija od navedenog

je činjenica da zavarivanje ulazi među mlade generacije na

mnogo pristupačniji i zabavniji način. U članku se navode

osnovne prednosti edukacije pomoću virtuelnog zavarivanja,

predstavlja nekoliko najpoznatijih simulatorskih sistema i

ističu njihove prednosti i eventualni nedostaci.

Nowadays, there is an opinion that welding is dangerous, hard and unhealthy job and education and qualification of welding personnel is long, tiring and monotonous. That is the reason why young generations do not choose welding to be their profession. Appearance of „virtual welding“ and welding simulators has started changing such stereotypes about welding. Welders qualification duration is shortening, consumables costs are lower, technology is green. The most important is that welding becomes more accessible for young generations in a pleasant way. In this paper the authors write about the main advantages of virtual welding qualification and present some well-known types of welding simulators with accent on their features.

Ključne reči: obuka; simulator; virtuelna stvarnost; kontrolni centar

Key words: qualification; simulator; virtual reality; control centre

7�

IV. TEHNIČKA REGULATIVA, OBRAZOVANJE, EKOLOGIJA I ZAŠTITA ZAVARIVANJE

103

INFORMACIONO MODELIRANJE ZAPISA O NEUSAGLASENOSTI I KOREKTIVNIM

MERAMA ERWIN CASE ALATOMINFORMATION MODELLING RECORDS

OF NON-CONFORMANCE AND CORRECTIVE ACTION BY ERWIN CASE TOOLS

DUŠAN JOVANIĆ, ALEMPIJE VELJOVIĆ i ZOLTAN JONAŠ, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Zrenjanin

Uvođenjem informatičkih tehnologija, odnosno računara, u proces projektovanja

omogućeno je lakše, brže i tačnije projektovanje tehnologije zavarivanja, kao

i veći kvalitet, ponovljivost i sledljivost procesa. Tačnijim projektovanjem

tehnologije zavarivanja mogu se izbeći troškovi u fazi izrade zavarene konstrukcije

usled pojave neželjenih grešaka. Kontrola i ispitivanje prema EN ISO 3�34 moraju

da budu ugrađeni u odgovarajućim tačkama proizvodnog procesa da bi se obezbedila saglasnost sa zahtevima iz

ugovora. Informaciono modeliranje zapisa o neusaglašenosti i korektivnim merama

izvršeno je pomoću standarda IDEF1X čija je softverska realizacija ERwin CASE (Computer Aided Software Engineering)

alat. Informaciono modeliranje (IDEF1X) predstavlja apstraktno viđenje

realnog sistema, odnosno omogućuje predstavljanje realnog sistema preko skupa objekata-entiteta i veza između

objekata i atributa objekata. IDEF1X je semantički bogat modelar podataka treće

generacije koji je realizovan u okviru softvera ERwin (Entity Relationships for windows) CASE alata. ERwin CASE alat

omogućuje generisanje u neki od sistema za upravljanje bazama podataka, odnosno direktno kreiranje tabela, veza, atributa i

svih ograničenja koja su se ranije programirala.

The introduction of information technology and computers in the design process enables easier, faster and more accurate planning of welding technology as well as higher quality, repeatability and traceability of processes. A more accurate design of welding technology allows avoidance of costs in the phase of development of a welded construction arisen due to undesired errors. Control and testing according to EN ISO 3�34 must be incorporated into the appropriate points of the production process to ensure compliance with the requirements of the contract. Information modeling records of nonconformities and corrective measures were performed by using standard software IDEF1X whose software realization Erwin CASE (Computer Aided Software Engineering) is a tool. Information Modeling (IDEF1X) is an abstract vision of the real system, which allows presentation of the real system in a set of objects-entities and relations between objects and attributes of objects. IDEF1X is a semantically rich data modeler of the third generation that has been realized in the software ERwin (Entity Relationships for windows) of CASE tools. Erwin CASE tool enables generation of a system for database management, i.e. direct creation of tables, relations, attributes and all restrictions that were previously programmed.

Ključne reči: informaciono modeliranje; neusaglašenost i

korektivne mere; alati Erwin CASE

Key words: information modeling; non-conformance and corrective action; Erwin CASE tools

76

IV. TEHNIČKA REGULATIVA, OBRAZOVANJE, EKOLOGIJA I ZAŠTITAZAVARIVANJE

104

RAZVOJ STANDARDA „KOORDINACIJA U ZAVARIVANJU“ OD EN 719:1994

DO EN ISO 14731:2006.DEVELOPMENT OF THE STANDARD „WELDING

COORDINATION“, FROM EN 71�:1��4 TO EN ISO 14731:2006

ZOLTAN JONAŠ i DUŠAN JOVANIĆ, Visoka tehnička škola strukovnih studija, Zrenjanin

U grupi JUS standarda „Obezbeđenje kvaliteta

zavarivačkih radova“ od 1�72. god., prvi put se u domaćoj

standardizaciji spominje obaveza da za izvođenje zavarivačkih radova

sa sigurnim kvalitetom pogoni moraju imati najmanje jedan

kontrolni organ za zavarivanje koji pripada pogonu. Razvojem zahteva za kvalitetom u zavarivanju i osoba

zaduženih za upravljanje tim kvalitetom, 1��4. god. je objavljen standard EN 71� – Koordinacija u

zavarivanju – Zadaci i odgovornosti, koji je pod istim nazivom objavljen i u našoj zemlji 1��7. god. Dalji korak

u razvoju napravljen je usvajanjem standarda EN ISO 14731:2006 – Koordinacija u zavarivanju

– Zadaci i odgovornosti, a koji je u zadacima potpuno povezan sa grupom standarda EN ISO 3�34

– Zahtevi kvaliteta pri zavarivanju metalnih materijala topljenjem, a

koji su pristupom i terminologijom usaglašeni i povezani sa ISO

�001:2000 – Sistemi menadžmenta kvalitetom. Rad razmatra elemente

i promene koje su se desile u poslednjem koraku razvoja

ovog standarda.

In the set of JUS standards ‘’Quality ensuring in welding processes’’ of the year of 1�72, it is in domestic standardization, for the first time, mandatory for welding facilities to appoint at least one controlling body for warranted quality welding jobs, inside the facilities. Along with the evolution of quality requirements in welding and criteria for personnel in charge of the welding quality management, in the year of 1��4 the standard EN 71�: Welding Coordination – tasks and responsibilities, was issued. In our country the standard of the same name was issued in 1��7. A step forward was made by passing the standard EN ISO 14731:2006 Welding Coordination – tasks and responsibilities which is in the tasks section fully connected with the set of standards EN ISO 3�34: Quality requirements for fusion welding of metallic materials, the latter being harmonized and connected, both in the approach and the terminology, with the standard ISO �001:2000, Quality Management Systems. The paper deals with the elements and changes that have taken place in the latest step of the development of the standard.

Ključne reči: standard; zavarivanje; koordinacija; zadaci i

odgovornosti

Key words: standard; welding; co-ordination; task and responsibilities

77


10�

UNAPREĐENJE SISTEMA MENADŽMENTA SERTIFIKOVANOG PREMA SRPS ISO 9001 U CILJU SERTIFIKACIJE PREMA EN ISO 3834

LIFTING CAPACITY OF QMS CERTIFIED AGAINST ISO �001 TO MEET EN ISO 3�34

CERTIFICATION REQUIREMENTSO. ERIĆ, M. JELIĆ i G. ŠEŠIĆ,

Institut „Kirilo Savić“, a.d., Beograd

Poznato je da standard SRPS EN ISO 3�34 ne zamenjuje standard za

sistem menadžmenta kvalitetom ISO �001, ali je posedovanje ovog

drugog veoma preporučljivo. Danas značajan broj organizacija već poseduje standard SRPS ISO

�001, ali je posedovanje ovog drugog veoma preporučljivo i nameće pitanje ispunjavanja

„dopunskih zahteva“ koji ishode iz SRPS EN ISO 3�34. Polazeći

od iskustava u primeni ovog standarda u organizacijama, autori

identifikuju nove sadržaje koji se pred njih postavljaju. S tim u vezi,

u radu se ukazuje na one elemente standarda SRPS ISO �001 koje

treba preispitati i/ili unaprediti kako bi se postigla usaglašenost sa

standardom SRPS EN ISO 3�34.

It is well known that EN ISO 3�34 does not replace ISO �001, but prior certification according to ISO �001 is strongly recommended. Today, majority of organizations already possess ISO �001 certificates, and there is a question of meeting the „additional requirements“ from EN ISO 3�34. Based on the experience of the standard implementation, the authors made an effort to identify new issues deriving from EN ISO 3�34 standard. In this regard, the paper points out those elements of ISO �001 standard which should be reviewed and/or improved in order to achieve compliance with the EN ISO 3�34 standard.

Ključne reči: zavarivanje; kontrola; ispitivanje; kvalitet; dokumentacija

Key words: welding; control; testing; quality; documentation

7�


106

NEKI PRISTUPI ZAŠTITI OD KOROZIJE ČELIČNIH KONSTRUKCIJA

SOME APPROACHES TO CORROSION PROTECION OF STEEL STRUCTURES

D. JAŠOVIĆ i N. STOJSAVLJEVIĆ, Institut „Kirilo Savić“, Beograd

Zaštita od korozije je jedan od bitnih faktora trajnosti i funkcionalnosti čeličnih

konstrukcija. U radu su prikazana tri načina zaštite

od korozije kao i metode ispitivanja kvaliteta izvedene

zaštite od korozije.

Corrosion protection is one of the important factors for the durability and funcionality of steel structures. The paper presents three ways of protection against corrosion and methods of testing the quality of applied corrosion protection.

Ključne reči: korozija; čelične konstrukcije; zaštita od korozije;

metode ispitivanja

Key words: corrosion; steel construction; anticorrosion protection; testing methods

7�


107

POSTOJEĆE STANJE STANDARDA U OBLASTI ZAVARIVANJA U SRBIJI

CURRENT CONDITIONS OF STANDARDS IN WELDING IN SERBIA

BOŠKO ALEKSIĆ i VLASĆISLAV BAĐURA, CertLab.Co, Pančevo

Jedan od strateških ciljeva Instituta za standardizaciju

je da se do 2012. godine izvrši usaglašavanje srpskih standarda

i srodnih dokumenata sa evropskim standardima i srodnim

dokumentima, tj. da se najmanje �0% svih evropskih standarda i

harmonizovanih dokumenata preuzmu kao nacionalni standardi,

a istovremeno stave van snage neusaglašeni nacionalni standardi za iste predmete standardizacije. U radu je dat pregled standarda koje će Komisija iz oblasti zavarivanja i srodnih postupaka, pri Institutu za

standardizaciju, doneti u 2010. godini.

One of the strategic aims of this Institute is to harmonize the Serbian standards and other related documents with the European standards and their related documents by the year of 2012. At least �0% of all the European standards and harmonized documents should be taken as national standards. Other standards which are not in accordance with these standards shoud not be in force any longer. A review of standardization is given in this paper and the Commission for Standardization of welding will pass it in 2010.

Ključne reči: zavarivanje; standardi Key words: welding; standards

�0


IBR ’10

111

MESTO I ULOGA METODA IBR-a, U PRIJEMNOM KONTROLISANJU ODLIVAKA

–DELOVA ZA TERMOENERGETSKA POSTROJENJA

POSITION AND ROLE OF THE NDT METHODS IN THE RECEIVING INSPECTION OF CASTINGS –

PARTS FOR THERMAL POWER PLANTSNADEŽDA FILIPOVIĆ,

Zavod za zavarivanje, Beograd

U tehničkim uslovima za izradu i isporuku odlivaka od čeličnog liva, u delu koji se odnosi na ispitivanja

metodama ispitivanja bez razaranja (IBR) kao i u standardima koji se

odnose na ispitivanja, navodi se da se odlivci kontrolišu pod uslovima koji su prihvaćeni prilikom naručivanja.

Obično se opredeljenje za primenu metoda ispitivanja bez razaranja,

kao i izbor klase odlivka prepušta isporučiocu opreme. Iskustva

su pokazala da kada se se radi o delovima opreme za termoenergetska

postrojenja, nije dovoljno uraditi ispitivanja metodama bez razaranja na isporučenoj opremi, već je neophodno

uraditi i prijemno kotrolisanje (usaglašavanje planova kontrolisanja, definisanje u kojoj fazi izrade i u kom

obimu primeniti metode ispitivanja bez razaranja, usaglašavanje

kriterijuma prihvatljivosti). U radu su objašnjeni problemi koji nastaju (naročito kada su strani isporučioci

opreme) pri realizaciji navedenih aktivnosti pri prijemnom kontrolisanju

metodama IBR-a kućišta stop ventila parne turbine od

materijala 1�H1M1FL.

Technical conditions for manufacturing and delivery of steel castings, particularly in the domain of nondestructive testing methods (NDT) and related standards, usually indicate that castings are inspected under conditions accepted in the ordering stage. Usually, the supplier makes a decision which nondestructive testing methods will be used and which casting class will be selected. Practical experiences have shown that performing nondestructive testing only on delivered equipment is not sufficient, but it is necessary to carry out the inspection at the time of acceptance /receipt (harmonization of inspection plans, determination of nondestructive testing method and the extent in which the method should be applied in particular manufacturing stage, compliance of acceptance criteria). Problems which may occur (especially in the case of foreign equipment suppliers) during the implementation of the above-mentioned activities during the inspection of turbine stop valve casing made of 1�H1M1FL material are explained in this paper.

Ključne reči: čelični odlivci; metode IBR; sanacije; kriterijumi

prihvatljivosti

Key words: steel castings; NDT; criteria acceptance level

�1

I. PRIMENA IBR-a, DIJAGNOSTIKA I INSPEKCIJAIBR

112

UT – OSOVINA RADNOG TOČKA BAGERA TEHNIKA ČEONOG PRETRAŽIVANJA

UT – EXCAVATOR WORKING WHEEL AXLE SIDE SEARCH TEHNIQUE

DRAGAN KARIŠIĆ, Institut IMS, Beograd

U radu su predstavljena iskustvena saznanja pri

ispitivanju homogenosti osovina radnog točka bagera, tehnikom

čeonog pretraživanja. Prikazana su moguća ograničenja pri

ispitivanju ove vrste proizvoda. Analizira se realna pouzdanost

rezultata ispitivanja u odnosu na zahteve iz kriterijuma

prihvatljivosti.

The practical knowledge from the homogeneity testing of the excavator working wheel axle are presented in the paper. The ultrasonic testing methodology based on the side search is applied. Possible testing limitations for this kind of product are presented. Real testing results reliability is compared with the acceptability requirements and analyzed.

Ključne reči: ispitivanje bez razaranja; ultrazvučno ispitivanje;

osovina bagera

Key words: non-destructive testing; ultrasonic testing; excavator working wheel axle

�2

I. PRIMENA IBR-a, DIJAGNOSTIKAI INSPEKCIJA IBR

113

EKSPERIMENTALNE METODE ZA OTKRIVANJE I ANALIZU PRSLINE U

MAŠINSKIM KONSTRUKCIJAMA EXPERIMENTAL METHODS FOR DETECTION

AND ANALYSIS OF MECHANICAL CONSTRUCTIONS CRACKS

ANDREJA ILIĆ i DANICA JOSIFOVIĆ, Mašinski fakultet, Kragujevac

U radu su prikazane neke od savremenih eksperimentalnih metoda za otkrivanje

i analizu prslina u mašinskim konstrukcijama. Osim toga, dat je

pregled uređaja i opreme koja se koristi u ispitivanjima. Glavna uloga modernih

eksperimentalnih metoda ispitivanja mašinskih konstrukcija je da kroz merenje i testiranje omogući formiranje što tačnijeg

analitičkog modela realne mašinske konstrukcije. Razmatrane metode se odnose na: hidraulički i pneumatički

metod ispitivanja, penetrantna ispitivanja i ispitivanje metalnim opiljcima, zatim

fotoelastična ispitivanja i tenzometrijski metod pomoću mernih traka. Sledeća

grupa ispitivanja se odnosi na radiografiju, ultrazvučni metod i ispitivanje akustičnom

emisijom. Sve navedene metode spadaju u grupu ispitivanja bez razaranja i imaju

široku primenu kako u laboratorijskim uslovima na fakultetima i institutima, tako i u okviru istraživačkih i razvojnih centara

u proizvodnim preduzećima. Naponska stanja u mašinskim konstrukcijama

postaju sve složenija uz tendenciju smanjenja mase, gabarita, korišćenje

lakih materijala, zahteve za energetsku efikasnost i očuvanje životne sredine. Metode ispitivanja na ovakve zahteve

moraju da odgovore blagovremenim otkrivanjem potencijalno opasnih stanja

i identifikacijom njihovih uzroka, čime se smanjuje mogućnost oštećenja i loma

konstrukcije u radu, a povećava sigurnost i pouzdanost.

In this paper some of contemporary experimental methods for detection and analysis of mechanical construction cracks are given. Additionally, an overview of the testing equipment and used apparatus is given. The main role of modern experimental investigation methods is to enable the development of an analytical model of real mechanical construction as accurate as it is possible by means of measuring and testing. The considered methods are related to hydraulic and pneumatic investigation methods, penetrant testing and metal particles testing. Furthermore, photoelasticity investigations and tensimetry methods by strain gauges are given. The following group of testing methods are related to radiography, ultrasound testing and acoustic emission testing. All the considered methods belong to non-destructive testing methods and are widely used in laboratory conditions in research facilities as well as in R&D centres of manfuacturing companies. Stress and strain in mechanical constructions become more complex, with a tendency of reduction of weight and dimensions, the use of light materials, energy efficiency requirements and environment protection. Investigation methods must satisfy these requirements by timely detection of potentially dangerous state and identification of its causes, whereby possible damage and failure of the facility in operation in reduced and safety and reliability are improved.

Ključne reči: prslina; penetrantne i fotoelastične metode; tenzometrijske

metode; radiografija; ultrazvučni metod i metod akustične emisije

Key words: cracks; penetrant and photoelasticity method; tensiometry method; radiography; ultrasound method; acoustic emission method

�3


114

PHASED ARRAY ULTRASONIC TESTING – PRACTICAL EXPERIENCE

ULTRAZVUČNO ISPITIVANJE SA FAZNIM RASPOREDOM – PRAKTIČNO ISKUSTVO

U. ZUPANC, Institut za varilstvo, d.o.o., Ljubljana, Slovenija

Phased Array (PA) ultrasonic testing is an advanced method of ultrasonic

non-destructive testing (NDT) with growing industrial applications. A

PA probe consists of many small ultrasonic elements, each of which can

be pulsed individually by advanced electronics. Electronic focusing permits

optimizing the beam shape and size at the expected defect location to

optimize defect detection. The data from multiple beams are put together to

make a visual image showing various projections through the inspected

object. The conference paper presents experience of PA inspection of wings

on a commercial airline airplane flying regularly over sea. The advanced

ultrasonic inspection was performed to evaluate potential corrosion damage

in complex wing structures made of a high-strength aluminium alloy. Critical areas at multiple bolting locations and

reinforced spars were inspected. The PA inspection in duration of just few hours

made it possible to highly reduce cost of alternative visual inspection with

prior wing dismantling in time of a few hundred hours. Corrosion damage was

found and was properly repaired. In the further presentation the results of PA

inspection of a part of steam pipeline in thermal power plant will be shown. The water injection system in steam control

unit was evaluated using a PA system where cracks due to thermal

shocks were found.

Ultrazvučno ispitivanje sa faznim rasporedom (PA) predstavlja naprednu metodu ultrazvučnog ispitivanja bez razaranja (IBR) sa sve širom primenom u industriji. Sonda za PA sastoji se od mnogo malih ultrazvučnih elemenata, od kojih svaki može da pulsira pojedinačno pomoću napredne elektronike. Elektronsko usmeravanja omogućava optimizaciju oblika i veličine snopa na lokaciji gde se očekuje defekt, kako bi se optimiziralo otkrivanje defekta. Podaci iz više snopova se spajaju, kako bi se stvorila vizuelna slika koja prikazuje razne projekcije kroz ispitivani objekat. U ovom radu je prikazano iskustvo inspekcije faznog rasporeda PA na krilima komercijalnog vazduhoplova koje redovno leti iznad mora. Napredna ultrazvučna inspekcija obavljena je kako bi se procenila potencijalna šteta od korozije u složenoj strukturi krila koje je napravljeno od aluminijumske legure visoke čvrstoće. Inspekcija je izvršna na kritičnim mestima na lokacijama sa više zavrtanja i ojačanih ramenjača. Inspekcija PA koja je trajala nekoliko sati omogućila je da se u velikoj meri smanje troškovi alternativne vizuelne inspekcije uz prethodno rasklapanje koje traje nekoliko stotina sati. Oštećenje nastalo od korozije je pronađeno i pravilno sanirano. U daljem tekstu prikazani su rezultati inspekcije PA na delu cevovoda za paru u termoelektrani. Sistem za ubrizgavanje vode u uređaju za regulaciju pare pregledan je korišćenjem sistema PA kada su pronađene pukotine nastale usled toplotnih udara.

Ključne reči: phased array; ultrasonic testing; Olympus;

Omniscan MX

Key words: fazni raspored; ultrazvučno ispitivanje; Olymus; Omniscan MX

�4


11�

OBLICI KOROZIJE U HEMIJSKOJ INDUSTRIJI

THE FORMS OF CORROSION IN CHEMICAL INDUSTRY

DAHNA STANKOVIĆ, AD „Metanolsko–sirćetni kompleks“,

Služba kontrole opreme, Kikinda

Korozija se može javiti u mnogim oblicima, a može da bude uniformna

ili lokalna. Zbog preciznosti bi trebalo u stvari napraviti razliku između makrolokalne korozije i mikrolokalnog napada. Korozija se pogoršava kada metal reaguje

sa njegovom okolinom, na primer u slučaju erozije ili pucanja usled

naponske korozije. Procesno hemijsko postrojenje može prestati da radi

zbog kvara na opremi čiji je uzrok korozija. Realan prstup kontroli

korozije će pomoći da se ograniči predimenzionisanje opreme i

smanje troškovi kad se vrši zamena opreme kontaminirane proizvodima.

Objašnjavaju se i slučajevi kada se istovremeno javlja i kombinuje

nekoliko oblika korozije.

Corrosion may occur in many different forms. It can be uniform or localized corrosion. In order to be precise, we should make a further distinction between macroscopically localized corrosion and microscopic local attack. Corrosion is deterioration that occurs when metal reacts with its environment, for example: erosion or stress corrosion cracking. Chemical process plant may be shut down or the equipment may be damaged due to corrosion. A practical approach for controlling the problems of corrosion will help to reduce the equipment oversizing and to minimize losses due the replacement of equipment or contaminated products. Many forms of corrosion and their combination will also be discussed.

Ključne reči: uniformna korozija; tačkasta korozija; selektivni napad;

prskanje; erozija; galvanska korozija

Key words: uniform corrosion; pitting corrosion; selective leaching; stress-corrosion cracking; erosion corrosion; galvanic corrosion

��


116

ANALIZA UZROKA OTKAZA MOTORA R25-300 NA AVIONIMA TIPA MIG-21 BIS USLED DEGRAGACIJE UPRAVLJAČKIH

PODSKLOPOVA MEMBRANA I MANŽETNI U PUMPAMA REGULATORIMA OSNOVNOG I

FORSAŽNOG GORIVAANALYSIS OF THE CAUSE OF FAILURE OF

R2�-300 ENGINE USED ON MIG-21 BIS DUE TO DEGRADATION OF CONTROL SUB-ASSEMBLY

DIAPHRAGMS AND „U“ SEALS IN PRIMARY AND AFTERBURN FUEL PUMP REGULATOREMIL BANJAC, ELEZ ZORAN i DUBRAVKA BANJAC,

ORAO, a.d., Bijeljina, Republika Srpska

U eksploataciji aviona MiG-21 bis došlo je do otkaza motora R2�-300 usled degragacije

upravljačkih podsklopova membrana i manžetni u pumpama regulatorima

osnovnog i forsažnog goriva. Kao prvi zadatak nametnula se analiza uzroka otkaza, koja je obuhvatila prethodna

ispitivanja pumpi regulatora osnovnog i forsažnog goriva na ispitnom uređaju, a

potom rastavljanje i defektaciju agregata. Nemogućnost nabavke novih membrana i manžetni u inostranstvu, rezultovala je

programom homologacionog ispitivanja na ispitnom uređaju postojećih membrana i

manžetni sa isteklim vekom skladištenja. Membrane i manžetne zadovoljile su

sve predviđene kriterijume ispitivanja i one su ugrađene na određeni broj

vazduhoplovnih motora kao alternativno rešenje do momenta realizacije nabavke

od inopartnera. Resurs motora R2�-300 sa navedenim membranama i manžetnama

ograničen je na 100 časova rada ili 24 meseca eksploatacije – šta pre istekne. U

radu su prikazani način utvrđivanja uzroka otkaza, program i rezultati

homologacionog ispitivanja.

During MiG-21 bis exploitation, a failure of R2�-300 engine occurred due to degradation of control subassembly diaphragms and „U“ seals in the primary and afterburn fuel pump regulators. The first task was the analysis of the cause of the failure, including preliminary tests of the primary and afterburn fuel pump regulators on the test rig, and afterwards disassembling and inspection of accessories. Inability to purchase new diaphragms and U-seals abroad resulted in the homologation program of testing diaphragms and U-seals that have expired storage dates. U-seals and diaphragms satisfied all the required test criteria and were built in certain number of aircraft engines as alternative solution until the purchase from the foreign partner. The overhaul life of those engines is limited to 100h or 24 months of exploitation, whichever is reached first. The determination of the cause of the failure, program and the results of homologation tests are presented in this paper.

Ključne reči: homologaciono ispitivanje; pumpa regulator;

turbomlazni motor; membrane; manžetne

Key words: homologation program; pump regulator; turbo jet engine; diaphragms; „U“ seals

�6


117

PRIMENA NEJONIZUJUĆIH ZRAČENJA U INDUSTRIJI I MERE ZAŠTITE

APPLICATIONS OF NON-IONIZING RADIATION IN INDUSTRY AND MEASURES FOR THE

PROTECTIONB. VILEVIĆ,

Institut „VINČA“, Laboratorija „Zaštita“, Beograd, Đ. ČAŠIĆ,

Institut „VINČA“, Centar za permanentno obrazovanje, Beograd

Izloženost nejonizujućim zračenjima, moguće štetne

posledice po ljudski organizam i zaštita predstavljaju trenutno

udarne teme u najrazvijenim zemljama sveta. Veliki

broj multidisciplinarnih ekipa stručnjaka radi na

sveobuhvatnom posmatranju i proučavanju široke lepeze

problema zaštite jer se radi o izuzetno kompleksnim pitanjima koja svoj odgovor treba da dobiju

u veku koji je pred nama. Clj ovog rada je da ukaže na osnovne

aspekte vezane za izloženost nejonizujućim zračenjima u

industriji i da na taj način dâ skroman doprinos razvoju zaštite

od nejonizujućih zračenja na našim prostorima.

Exposure to non-ionizing radiation, its possible adverse effects on the human population and protection thereof are the current issues in the most developed countries worldwide. A large number of multidisciplinary experts are involved in comprehensive observation and study of a wide spectrum of the protection-related issues, since these questions are very complex and require answers that should be given in the following century. The aim of the study is to highlight the basic aspects of exposure to non-ionizing radiation in industry and to provide a modest contribution to development of protection from non-ionizing radiation in our country.

Ključne reči: edukacija; industrija; nejonizujuća zračenja; zaštita,

zdravlje

Key words: education; industry; non-ionizing radiation; protection; health

�7

II. EKOLOGIJA – PRAKSAIBR

11�

RADIOGRAFSKI UREĐAJI GAMMAMAT SE I GAMMAVOLT SU 50 SA IZVOROM 75Se

I ZAŠTITA OD ZRAČENJARADIOGRAPHIC DEVICES GRAMMAT SE

AND GAMMAVOLT SU �0 WITH SOURCE 7�Se AND RADIATION PROTECTIONĐ. PETROVIĆ, R. DOBRIJEVIĆ i Đ.ČAŠIĆ,

Institut „Vinča“, Beograd

Zatvoreni radioaktivni izvor 7�Se se sve više koristi u

radiografskim kontrolama kompaktnosti materijala. Njegova

energija γ-zračenja odgovara za kontrolu npr. čeličnih materijala debljine �–30 mm. Za korišćenje

ovih izvora služi uređaj novije generacije Gammamat SE.

Međutim za radiografska ispitivanja sa 7�Se može se

koristiti i uređaj Gammavolt SU �0 ili Gammavolt SU 100 koji su

od strane proizvođača namenjeni za korišćenje izvora 1�2Ir. U

ovom radu su prikazani rezultati dozimetrijskih merenja koja se

odnose na radiografske uređaje Gammamat SE i Gammavolt SU

�0 u koje je ugrađen radioaktivni izvor 7�Se aktivnosti 3TBq.

Prikazane su prednosti i mane svakog uređaja sa aspekta

eksploatacije u svakodnevnom radu i sa aspekta

zaštite od zračenja.

The closed radioactive source 7�Se is increasingly used in radiographic controls of material compactness. Its radiation energy is suitable for control of steel materials of �–30mm thickness. The new generation device Gammamat SE serves for the use of these sources. However, for radiographic testing with 7�Se Gammavolt SU �0 or Gammavolt SU 100 may be used, although, according to their manufacturer, they should serve for using 1�2Ir source. This paper presents the results of dosimetric measurements relating to radiographic devices Gammamat SE and Gammavolt SU �0, with 7�Se radioactive source with 3TBq activity. Advantages and disadvantages of each device were given from the aspect of exploitation in daily work and from the aspect of radiation protection.

Ključne reči: Se-7�; Gammamat SE; Gammavolt SU �0

Key words: Se-7�; Gammamat SE; Gammavolt SU �0

��

II. EKOLOGIJA – PRAKSA IBR

11�

METODA MAGNETNE MEMORIJE METALA U PRIMENI – DIJAGNOSTIKA ZAVARENIH

SPOJEVA – STANJE STANDARDAMETHOD: METAL MAGNETIC MEMORY

IMPLEMENTATION – DIAGNOSIS WELDED JOINTS – STANDARD CONDITIONS

DRAGOLJUB B. RADOJIČIĆ, Kontrol inspekt, Beograd, i

RADOLJUB V. DOŠIĆ, RD Dijagnostika, Beograd

U radu je opisana metoda MMM i njene realne mogućnosti.

Rad treba da posluži onima koji primenjuju ili koriste

dijagnostičku metodu magnetne memorije metala – MMM. Cilj

je da prezentacija nalaza posle dijagnostike nekog objekta bude

jasna, precizna i jednoznačna i da se svaki put koriste isti termini i definicije. Druga bitna stvar je

da su u izveštaju prezentirani tragovi vođenja ferosondi i

izmerene vrednosti gradijenata sopstvenih magnetnih polja

rasejanja SMPR. Osnove metode MMM sa prednostima, manama i razlikama u odnosu

na konvencionalne NDT metode takođe su obrađene.

This paper describes the method and its real capabilities. The paper should serve those who apply or use the diagnostic method – MMM method. The aim is to make the findings after diagnozing an object clear, precise and unequivocal, and to use the same terms and definitions every time. The second important thing is that the evidence presented in the report contain the traces of the conducting of ferro probes and the measured values of magnetic field gradient of own SMPR scattering. The paper also presents the basics of MMM method with its advantages, disadvantages and differences in comparison to conventional NDT methods.

Ključne reči: ispitivanje metodama bez razaranja – IBR; metoda

magnetne memorija metala – metoda MMM; sopstveno magnetno polje

rasejanja – SMPR; zona koncentracije naprezanja – ZKN; dijagnostika;

kontrolisanje

Key words: NDT nondestructive testing; MMM metal magnetic memory; SMPR; SCZ stress concentration zone; diagnostics; inspection

��

III. IBR STANDARDIZACIJA I SERTIFIKACIJAIBR

120

STANDARDI U OBLASTI ISPITIVANJA METODAMA BEZ RAZARANJA

STANDARDS IN NON DESTRUCTIVE TESTING

ALEKSIĆ BOŠKO, CertLab.Co, Pančevo, i

KURAI JANO, SGS, Beograd

Institut za standardizaciju Srbije priprema i donosi standarde,

usaglašeno sa načinom i programima rada. Jedan od

strateških ciljeva Instituta je da se do 2012. godine izvrši

usaglašavanje srpskih standarda i srodnih dokumenata sa

evropskim standardima i srodnim dokumentima, tj. da se najmanje

�0% svih evropskih standarda i harmonizovanih dokumenata

preuzmu kao nacionalni standardi, a istovremeno stave van snage

konfliktni nacionalni standardi za iste predmete standardizacije. U

radu je dat pregled standarda koje će Komisija iz oblasti ispitivanja

bez razaranja, pri Institutu za standardizaciju, doneti

u 2010. godini.

The Institute for Standardization prepares and adopts standards in accordance with the method and work programs. One of the strategic aims of this Institute is to harmonize the Serbian standards and other related documents with the European standards and their related documents by the year of 2012. At least �0% of all the European standards and harmonized documents should be taken as national standards. Other standards which are not in accordance with these standards should not be in force any longer. A review of standardization is given in this paper and the Commission for standardization of welding will pass it in 2010.

Ključne reči: standardi; ispitivanja bez razaranja; metode ispitivanja

Key words: standards; non-destructive testing; testing methods

�0

III. IBR STANDARDIZACIJA I SERTIFIKACIJA IBR

121

METODA MAGNETNOG PAMĆENJA METALA (MMM) I PRAKTIČNA PRIMENATHE METAL MAGNETIC MEMORY (MMM)

AND PRACTICAL APPLICATION G. SOFRONIĆ, P. STEFANOVIĆ i M. MILIĆ,

Zavod za zavarivanje AD, Beograd

Metoda je nastala kao rezultat stalnih zahteva korisnika da se

ispitivanje izvrši u što kraćem vremenu kako bi ispitni objekat

bio što pre u upotrebi, skraćujući vreme zastoja i smanjujući

troškove. Merenjem sopstvenog magnetizma i praćenjem fizikalne

pojave megnetostrikcije, brzo i precizno se otkrivaju mesta

koncentracije napona (neprezanja materijala), koja u drugoj fazi

ispitivanja postaju predmet primene ostalih metoda IBR. U radu je prikazana primena pri ispitivanju: posude dimenzija Ø �000 mm x 6 mm, zavarenih

spojeva na gasovodu, kao i centralnog (osnog) otvora rotora

turbine srednjeg i visokog pritiska. Ispitivanje je obavljeno

korišćenjem merača koncentracije napona IKN-3M-12.

The method was developed as a result of constant client demands to perform testing in a very short time period in order to return the tested object/structure to operation and thus reduce the stoppage time and costs. By measuring own magnetism and physical phenomenon of magnetostriction, the areas of stress concentration are quickly and precisely detected, while in the second stage other NDT methods are used in such areas. During the testing, the vessel of dimensions Ø �000 x 6 mm, with welds on the gas line and central (axial) hole of MP and HP turbine rotor was sued. The testing was performed by using the of stress concentration meter IKN-3M-12.

Ključne reči: magnetno pamćenje metala; koncentracija napona;

magnetostrikcija

Key words: metal magnetic memory (MMM); stress concentration; magnetostriction

�1

IV. OPREMA, RAZVOJ, NOVE METODE IBR-aIBR

122

KONTROLA KVALITETA ZAVARIVANJA NA DIJELU REGIONALNOG VODOVODA SISTEMA

CRNOGORSKO PRIMORJE – PODVODNA DIONICA NA SKADARSKOM JEZERU

QUALITY CONTROL OF WELDING PROCESS ON THE REGIONAL WATER SUPPLY SYSTEM MONTENEGRIN COASTLINE – UNDERWATER

SECTION OF THE SKADAR LAKEŠPIRO IVOŠEVIĆ,

Univerzitet Crne Gore, Fakultet za pomorstvo, Kotor, Dobrota, Crna Gora,

NIKOLA IVOŠEVIĆ, „Invar–Ivošević“, d.o.o., Radovići, Tivat, Crna Gora

Ovaj rad se bavi kontrolom kvaliteta zavarivačkih radova,

izvedenih nad dionicom regionalnog vodovoda crnogorskog primorja.

Složenost i specifičnost ove dionice koja prolazi kroz vodu,

odnosno Skadarsko jezero, kao i tehnološki postupak

zavarivanja, zahtijevali su posebnu kontrolu svih

postupaka u ovom procesu. U tom smislu je u radu

prezentiran postupak svih pripremnih i završnih radnji

na zavarivanju cijevi na kopnu i na vodi, kao i svih

kontrolnih postupaka u cilju obezbjeđivanja zahtijevanog

nivoa kvaliteta.

This paper deals with the quality control of the welding process carried out over the specific section of regional water supply system for Montenegrin coastline. Both complexity and specificity of this section passing through the lake water, precisely the water of the Skadar Lake as well as the technological welding process, required a special control of all the activities within this process. In that sense, this paper presents the procedure of all the preparatory and final activities regarding the welding process of the pipes, both on the land and in the lake, as well as of all the control procedures with the aim to provide the required quality level.

Ključne reči: cijevi; zavarivanje; kontrola; kvalitet

Key words: aims; welding; control, quality

�2

IV. OPREMA, RAZVOJ, NOVE METODE IBR -a IBR

123

KONTROLA DIMENZIONE STABILNOSTI OPTIČKIM MERNIM SISTEMIMA

DIMENSIONAL STABILITY CONTROL BY OPTICAL MEASURING SYSTEMS

MILAN BLAGOJEVIĆ, DRAGAN RAKIĆ i MIROSLAV ŽIVKOVIĆ,

Mašinski fakultet, Kragujevac, i ZORAN BOGDANOVIĆ, Zastava Auto, Kragujevac

Fazne transformacije tokom procesa kovanja, livenja i

zavarivanja, nastale kao rezultat zagrevanja, hlađenja i obrade

metala, izazivaju pojavu zaostalih napona uz nepoželjne efekte u vidu narušavanja dimenzione

stabilnosti i pouzdanosti konstrukcija. Optičkim mernim

sistemima može se precizno digitalizovati kompletna površina

delova koji se kontrolišu, uz veliku preciznost. Optički

merni sistemi omogućavaju određivanje stepena

odstupanja izrađenih delova i konstrukcija od računarskih

CAD modela definisanih tehničko-tehnološkom

dokumentacijom. Dobijen oblak tačaka ili poligonizovana mreža detaljno opisuju digitalizovanu

površinu, pa je dobijeni rezultat pogodan za kontrolu dimenzione

stabilnosti procesa zavarivanja, odnosno otkrivanje dimenzionih grešaka podsklopova i sklopova

koje nastaju pri zavarivanju.

The structural transformations during the process of casting, forging and welding as a result of metal heating, cooling and processing, cause stresses and residual strains with inadequate effects regarding the dimensional stability and reliability of subassemblies. The optical measuring system can accurately digitize the entire surface of the parts that are controlled, with high accuracy. The optical measurement systems allow the determination of the manufactured parts and construction deviation in relation to computer CAD model defined by the technical-technological documentation. The derived cloud of points or polygonized mesh describes the digitized area, and the result is suitable to the dimensional stability control of the welding process, i.e., dimensional error detection sub-assemblies and components, resulting from the welding process.

Ključne reči: zavarivanje; dimenziona stabilnost; 3D digitalizacija; 3D

koordinatna merenja; CAD/CAM/CAE

Key words: welding; dimensional stability; 3D digitizing; 3D coordinate measurement; CAD/CAM/CAE

�3

IV. OPREMA, RAZVOJ, NOVE METODE IBR -aIBR

124

MONITORING I OSCILOGRAFISANJE RADNIH PARAMETARA TURBOMLAZNIH MOTORA I

STACIONARNIH GASNIH TURBINA PRIMENOM SAVREMENIH AKVIZICIONIH PAKETA

MONITORING AND OSCILOGRAPHY OF WORK PARAMETERS OF TURBO JET ENGINES AND

STATIONARY GAS TURBINES BY APPLICATION OF MODERN ACQUISITION PACKAGES

EMIL BANJAC, SRĐAN DAMJANOVIĆ i DARKO TUMANOV, ORAO, a.d., Bijeljina, Republika Srpska

Završna aktivnost u procesu generalnog remonta turbomlaznih

motora i stacionarnih gasnih turbina jeste kontrolno ispitivanje u posebno

projektovanim i opremljenim objektima – ispitnim stanicama, sa

ciljem završne provere njihovog stanja i ispravnosti pre slanja u eksploataciju.

Praćenje i ručni zapis velikog broja parametara od strane operatera

nisu u svim slučajevima dovoljni za donošenje konačne odluke o

ispravnosti i kvalitetu izvršenih radova na jednom složenom sistemu kakav je turbomlazni motor ili stacionarna gasna turbina. Iz navedenog razloga

ispitne stanice za turbomotore opremaju se akvizicionim sistemima

za prikupljanje, praćenje, obradu, arhiviranje i štampanje rezultata

merenja. U radu su date osnove akvizicionih paketa za monitoring i oscilografisanje radnih parametara

turbomlaznih motora ROLLS-ROYCE VIPER 632-41, 632-46, 633-41, R13-300

i R2�-300, razvijenih u preduzeću ORAO, a.d., i integrisanih na ispitnim stanicama u VZ „Moma Stanojlović“.

The final activity in the process of turbo jet engine and stationary gas turbine overhaul is control testing in specially designed and equipped facilities – test stations the purpose of which is to make the final check of the condition and functionality of engine/turbine before returning it to operation. Monitoring and manual recording of all the parameters by an operator in many cases is not sufficient to make the final decision on accuracy and quality of performed tests on a complex system, such as turbo jet engine and stationary gas turbine. For such reason, test facilities for turbo jet engines are equipped with acquisition systems for gathering, monitoring, processing, filing and printing of test results. This paper gives the basics of acquisition packages for monitoring and oscilography of work parameters of turbo jet engines ROLLS – ROYCE VIPER 632-41, 632-46, 633-41, R13-300 and R2�-300, developed in ORAO a.d. and integrated in the test facilities at VZ „Moma Stanojlović“.

Ključne reči: akvizicioni paket; monitoring; oscilografisanje;

turbomlazni motor; stacionarna gasna turbina

Key words: acquisition systems; monitoring; oscilography; turbo jet engine; stationary gas turbine

�4

IBRIV. OPREMA, RAZVOJ, NOVE METODE IBR -a

12�

SPEKTRALNA ANALIZA VIBRACIJA TURBOMLAZNIH MOTORA I STACIONARNIH

GASNIH TURBINA SPECTRAL ANALYSIS OF VIBRATIONS IN TURBO JET ENGINES AND STATIONARY GAS TURBINES

EMIL BANJAC, MAJA VOJVODIĆ, VLASTIMIR GLUHOVIĆ i DUBRAVKA BANJAC,

ORAO, a.d., Bijeljina, Republika Srpska

Nivo vibracija iznad normi datih tehničkim uputstvima proizvođača svakako je jedan

od mogućih uzroka eventualnih otkaza turbomlaznih motora i stacionarnih

gasnih turbina sa opasnim posledicama. Pri ispitivanju turbomotora na ispitnim stanicama kontinualno se vrši merenje

nivoa amplitude brzine vibracija i upoređuje se sa propisanim granicama,

definisanim za veći broj kontrolnih tačaka vezanih za broj obrtaja rotorskog sklopa.

Imajući u vidu da je izvor najopasnijih vibracija na navednim tipovima motora

rotorski sklop, svakako da se posebna pažnja posvećuje merenju nivoa vibracija

na tzv. osnovnom harmoniku, odnosno pri frekvencijama koje se poklapaju sa radnim

dijapazonom broja obrtaja (0–2�0Hz). Vrlo često se dešava da je nivo amplitude brzine vibracija na osnovnom harmoniku

u dozvoljenim granicama, ali se pojavljuju pikovi vibracija van propisanih normi

na frekvencijama koje su van radnog dijapazona broja obrtaja. U tom slučaju

izvodi se spektralna analiza vibracija da bi se utvrdilo na kojoj se frekvenciji pojavljuju

pikovi. Utvrđenu frekvenciju pika kasnije koristimo za određivanje reda – broja

harmonika, koji nam može ukazati koji je deo ili sklop turbomotora izvor pobude na

rezonantno oscilovanje. U radu je prikazan konkretan slučaj spektralne analize

vibracija i utvrđivanja izvora pobude na oscilovanje na motoru tipa VIPER 632-46.

Vibration level above those defined by manufacturer’s technical instructions, certainly is one of possible causes of turbo jet engine failure and stationary gas turbines, with dangerous consequences. During engine test on a test bed the level of vibration speed amplitude is continually measured and is compared with permitted limits, defined for a certain number of control points at specific engine r.p.m. Considering that the source of the most dangerous vibrations on a mentioned engine types is rotor assembly, a special attention is given to the vibration measurement on a first harmonic, that is, the frequences that match engine r.p.m. (0–2�0Hz). Often it happens that the level of vibration speed amplitude is within permited limits, but vibration peek can be found above norms at frequences outside of work r.p.m. diapason. In that case a spectral analisys of vibration is performed to determine at which frequences the peeks occure. The found peek frequence is later used to determine the order of harmonic, that can show us which part or engine assembly is the cause of resonant oscilations. In this paper we will show a specific case of vibration spectral analisys and determination of source of resonant oscilation on VIPER 632-46 engine.

Ključne reči: gasna turbina; harmonik; turbomlazni motor;

vibracije; spektralna analiza

Key words: gas turbine; harmonic; turbo jet engine; vibration; spectral analisys

��

IBR IV. OPREMA, RAZVOJ, NOVE METODE IBR -a

PREDNACRT PRAVILNIKA O TEHNIČKIM USLOVIMA

ZA OBAVLJANJE DELATNOSTI PUNJENJA, TRANSPORTA,

SKLADIŠTENJA I DISTRIBUCIJE BOCA SA TEHNIČKIM GASOVIMA

12�

Organizatori „Procesinga 2010“, „Zavarivanja 2010“ i „IBR-a 2010“ sma-traju da je njihov zajednički skup na Tari izuzetna prilika da se o prednacrtu „Pravilnika o tehničkim uslovima za obavljanje delatnosti punjenja, tran-sporta, skladištenja i distribucije boca sa tehničkim gasovima“ čuje mišlje-nje stručnjaka – učesnika ova tri skupa, pa su tekst prednacrta Pravilnika uneli u zbornik rezimea radova, a u programu rada skupa predvideli disku-siju o njemu, u formi okruglog stola.

Predlagač prednacrta, Savez mašinskih i elektrotehničkih inženjera i tehničara Srbije – Društvo za procesnu tehniku – moli da mišljenja o ovom prednacrtu u pisanom obliku stignu na adresu organizatora Procesinga najkasnije od 1�. septembra 2010.

PREDNACRT

PRAVILNIK O TEHNIČKIM USLOVIMA ZA OBAVLJANJE DELATNOSTI PUNJENJENJA, TRANSPORTA,

SKLADIŠTENJA I DISTRIBUCIJE BOCA SA TEHNIČKIM GASOVIMA

PRAVNI OSNOV ZA DONOŠENJE PRAVILNIKA

– Zakon o tehničkim zahtevima za proizvode i ocenjivanje usaglašeno-sti proizvoda sa propisanim zahtevima („Sl. glasnik RS“ br. 36/200�);

– Zakon o standardizaciji („Sl. glasnik RS“ br. 36/200�);– Uredba o načinu informisanja i obaveštavanja o tehničkim propisima,

standardima i ocenjivanju usaglašenosti („Sl. glasnik RS“ br. 126/07).

CILJ DONOŠENJA PRAVILNIKAPravilnikom se propisuju uslovi koje moraju ispunjavati privredni

subjekti ili pojedinci koji se bave ili nameravaju da se bave punjenjem, transportom, skladištenjem i distribucijom boca i baterija boca sa tehnič-kim gasovima, a u cilju optimiziranja sledljivosti i bezbednosti obavljanja ovih delatnosti, minimiziranja rizika od nastanka neželjenog događaja na mestu punjenja boca i baterija boca, u transportu i kod korisnika, a koji može ugroziti ljude, imovinu i životnu sredinu, i zaštite interesa korisnika u zavisnosti od namene gasova i ispunjavanja njihovih zahteva.

130

TEKST PRAVILNIKA

1. OPŠTE ODREDBEČlan 1

Ovim pravilnikom propisuju se:– uslovi u pogledu tehničke opremljenosti i kadrova koje moraju ispu-

njavati privredna društva, preduzetnici i druga pravna lica (u daljem tekstu: Proizvođač) koja se bave punjenjem, transportom, skladištenjem i distribu-cijom boca i baterija boca (u daljem tekstu: boca) namenjenih za tehničke gasove;

– uslovi za vršenje kontrole kvaliteta tehničkih gasova u zavisnosti od namene;

– postupci obezbeđenja sigurnosnih mera u pogledu ambalaže kao i stavljanja van upotrebe boca za tehničke gasove koje ne ispunjavaju propi-sane tehničke uslove.

Pod tehničkim gasovima u ovom pravilniku podrazmevaju se: – permanentni gasovi: kiseonik, azot, argon, helijum, vodonik, neon,

ksenon, kripton;– ugljen-monoksid, komprimovani vazduh, mešavine gasova, specijal-

ni gasovi;– pod pritiskom utečnjeni: ugljen-dioksid, azot-suboksid, sumpor-diok-

sid;– pod pritiskom rastvoreni: acetilen.Pravilnik se ne odnosi na tečni naftni gas, prirodni gas, amonijak i

hlor.

Član 2

Termini:– Korisnik je pravno ili fizičko lice koje koristi gasove u bocama koje

ima u svom vlasništvu ili je iznajmljuje od Proizvođača.– Proizvođač je pravno ili fizičko lice koje se bavi proizvodnjom, punje-

njem u boce i prodajom tehničkih gasova. – Ispitivač je pravno ili fizičko lice koje poseduje laboratoriju za ispiti-

vanje boca i primenjuje metode ispitivanja odobrene standardima propisa-nim za ovu vrstu posuda pod pritiskom.

– Manipulant je zaposleni koji vrši prijem i otpremu boca.– Prevoznik je pravno ili fizičko lice koje je opremljeno vozilima za

prevoz boca. – Distributer (diler/partner) je pravno ili fizičko lice koje poseduje

odgovarajući prostor i koje se bavi distribucijom tehničkih gasova.– Kontrolno telo je akreditovano/ovlašćeno za poslove kontrole usagla-

šenosti boce sa relevantnim standardima i propisima.– Boce za tehničke gasove su pokretne posude pod pritiskom.– Baterija boca je sklop pojedinačnih boca, sa ventilima ili bez njih,

ugrađenih u noseću konstrukciju za transport, skladištenje i primenu, i povezanih kolektorom i pomoćnom opremom za punjenje i pražnjenje bate-rije.

131

– Industrijski gas je gas koji se koristi u tehničkim postupcima indu-strijske proizvodnje ili sličnim postupcima.

– Permanentni gas je gas čija je kritična temperatura niža od –10°C.– Komprimovani gas je gas koji, zatvoren u rezervoaru, ostvaruje priti-

sak veći od 1,013 bar na 1�°C.– Pod pritiskom utečnjeni gas je gas čija se kritična temperatura kreće

od -10°C od 70°C.– Pod pritiskom rastvoreni gas je gas koji je rastvoren pod pritiskom

u rastvaraču.– Medicinski gas je gas ili gasna smeša koja je namenjena pacijentima

u terapeutske, dijagnostičke ili profilaktičke svrhe, ili se koristi u hirur-škim instrumentima.

– Smeša gasova je smeša dva ili više gasova koji međusobno hemijski ne reaguju.

– Prehrambeni gas je gas koji se primenjuje u prehrambenim proizvo-dima.

2. PROSTORIJE ZA PUNJENJE TEHNIČKIH GASOVA (TEHNIČKI USLOVI)

Član 3

Prostorije za punjenje tehničkih gasova u boce moraju biti prilagođene za punjenje tehničkih gasova u zavisnosti od njihovih karakteristika (zapa-ljivi; eksplozivni; inertni; otrovni; oksidujući) i namene (za industrijsku – tehničku namenu; za medicinsku namenu, za prehrambenu namenu; smeše gasova).

Član 4

Oprema za punjenje gasova u boce, mora ispunjavati sledeće uslove:– za industrijsku – tehničku namenu – tehničke norme za industrijska

gasna postrojenja – Pravilnik o tehničkim normativima za cevne vodove za gasoviti kiseonik („Službeni list SFRJ“ br. �2/�0), Pravilnik o tehnič-kim normativima za radove pri čišćenju i odmašćivanju opreme za kise-onik („Službeni list SFRJ“ br. 74/�0), Zentrale Gasversorgungsanlagen – ONORM M 73�7, standardi grupe M.E2 (ispitivanja pritiskom, sigurnosna oprema, proračun delova pod pritiskom);

– za medicinsku namenu – tehničke norme i zahteve Smernica za dobru proizvođačku praksu (Aneks 6); Direktiva 2003/�4/ES „Sl. glasnik RS“, br. 2�/200�);

– za prehrambenu namenu – tehničke norme i zahteve Kodeksa Alimentarijusa (HACCP) CAC/RCP 1-1�6�, Rev.4-2003 The current version of the Recommended International Code of Practice – General Principles of Food Hygiene including Annex on Hazard Analysis and Critical Control Point (HACCP) System and Guidelines for its Application was adopted by the Codex Alimentarius Commission in 1��7.

Član �

U prostoriji za punjenje mora biti predviđen i obeležen dovoljan deo površine namenjen za pregled boca i baterija boca pre punjenja.

132

Član 6

Pored prostor(ij)a za punjenje gasova, Proizvođač mora da obezbedi, prema nameni gasova, i:

− površinu/prostor za skladištenje praznih boca (boca za punjenje),− površinu namenjenu za pregled boca i baterija boca pre punjenja,− površinu/prostor za skladištenje punih boca koje čekaju odobrenje za

puštanje u promet,− površinu/prostor za skladištenje punih boca spremnih za promet,− površinu/prostor za skladištenje boca za ispitivanje/popravku,− površinu/prostor za skladištenje boca za uništavanje.Prostori iz stava 1 ovog člana moraju biti vidno označeni (tablama i

bojom na podu) i na adekvatan način međusobno odvojeni (bojom na podu ili fizičkom pregradom). Proizvođač mora da obezbedi prostor i organiza-ciju punjenja tako da ne dođe do mešanja boca po nameni gasa ili statusu boca (prazna, puna, u karantinu, ispitana, neispravna).

3. PRIPREMA BOCA ZA PUNJENJEČlan 7

Proizvođač može da puni svoje boce, odnosno uslužno da puni boce pod ugovorom za treću stranu.

Član �

U toku procesa punjenja boca Proizvođač mora da vrši kontrolu pre, za vreme punjenja i po završetku punjenja u skladu sa zahtevima standarda SRPS ISO 10463 i SRPS ISO 117��.

Član �

Proizvođač je dužan da standardom propisanu proceduru vršenja pre-gleda boca u pisanom obliku postavi na vidno mesto u prostoru u kome se vrši pregled. Pregled boca pre, za vreme punjenja i po završetku punjenja vrši obučeno osoblje Proizvođača.

Član 10

Ukoliko se utvrde nedostaci koji ukazuju da boca i baterija boca nisu pogodne za dalju upotrebu, one se izdvajaju u obeležen prostor predviđen za neispravne boce i označavaju se na vidan i uočljiv način.

Član 11

Boce za koje se konstatuju nedostaci šalju se u laboratoriju na pregled i ispitivanje.

Pregled i ispitivanje vrše se prema odredbama:– SRPS ISO 6406 za čelične bešavne boce,– SRPS ISO 10462 za acetilenske boce,– SRPS EN 1�02 za bešavne boce od aluminijuma,– SRPS EN 1�03 za čelične zavarene boce,– SRPS EN ISO11623 za boce od kompozitnog materijala.

133

Član 12

Proizvođač mora imati laboratoriju za pregled i ispitivanje boca koja ispunjava zahteve iz SRPS ISO/IEC 1702�, ili te poslove može poveriti labo-ratoriji koja ispunjava iste zahteve – ispitivaču.

Član 13

Ispitivač može da ispituje svoje boce ili boce trećih lica sa kojima je ugovorio ispitivanje.

Član 14

Ukoliko se pri pregledu i ispitivanju utvrdi da boca nije bezbedna za dalju upotrebu, ispitivač je dužan da o tome pismeno obavesti naručioca ispitivanja, navodeći podatke o boci i uočene nedostatke. Takvu bocu dužan je, prema standardima iz člana 11, da onesposobi za deklarisanu upotrebu. Proizvođač će onesposobljenu bocu vratiti vlasniku.

Član 1�Promena namene boce

Promenu namene boce može izvršiti samo akreditovano/ovlašćeno kon-trolno telo, a u skladu sa važećim standardom SRPS ISO 11621.

4. PUNJENJE BOCAČlan 16

Mogu se puniti nove boce i boce za koje se ispitivanjem utvrdi da su bezbedne za upotrebu.

�. OZNAČAVANJE PROIZVODA U NAPUNJENIM BOCAMA

Član 17

Označavanje napunjenih boca vrši se odmah po završetku procesa punjenja u skladu sa procedurom koju utvrđuje proizvođač i standardima za boje (SRPS EN 10��-3 – Pokretne boce za gas – obeležavanje boca za gas – kodovi boja) i nalepnice.

Sadržaj etiketa mora odgovarati zahtevima standarda po kojima se deklariše namena gasa:

– za industrijsku – tehničku namenu prema SRPS EN ISO 722� – Boce za gas – etikete za upozorenje;

– za medicinsku namenu prema „Pravilniku o sadržaju i načinu obele-žavanja spoljnjeg i unutrašnjeg pakovanja leka i o sadržaju uputstva za paci-jenta – korisnika“ („Sl. glasnik RS“, br. 27/200�, 31/200�, ispr. i 104/200�).

– za prehrambenu namenu prema „Pravilniku o kvalitetu i uslovima upotrebe aditiva u namirnicama i o drugim zahtevima za aditive i njihove mešavine“ („Sl. list SCG“, br. �6/2003, 4/2004 – dr. pravilnik, �/2004 – ispr. i 16/200�).

Član 1�

Sadržaj etiketa, bez obzira na vrstu i namenu gasa, mora imati dovoljno podataka da obezbedi punu sledljivost proizvoda.

134

6. SKLADIŠTE BOCA KOD PROIZVOĐAČA I DISTRIBUTERA

Član 1�

Proizvođač mora da obezbedi skladište adekvatno zahtevima standarda po kojima namenjuje upotrebu gasa:

– za industrijsku – tehničku namenu prema ÖNORM M 737� – 1�� (u nedostatku SRPS standarda);

– za medicinsku namenu prema tehničkim normama i zahtevima Smernica za dobru proizvođačku praksu (Aneksa 6) i Direktive 2003/�4/ES („Sl. glasnik RS“, br. 2�/200�).

– za prehrambenu namenu prema tehničkim normama i zahtevima Kodeksa Alimentarijusa (HACCP) CAC/RCP 1-1�6�, Rev.4–2003 – The current version of the Recommended International Code of Practice – General Principles of Food Hygiene including Annex on Hazard Analysis and Critical Control Point (HACCP) System and Guidelines for its Application was adopted by the Codex Alimentarius Commission in 1��7.

Član 20

Proizvođač može da stavi u promet samo ispravan gas u ispravnoj boci.Ispravan gas je proizvod koga prati izveštaj o ispitivanju usaglašen sa:– serijom SRPS standarda koji se odnose na kvalitet tehničkih gasova,– aktuelnom Pharmakopejom koja se odnosi na medicinske gasove,– „Pravilnikom o kvalitetu i uslovima upotrebe aditiva u namirnica-

ma i o drugim zahtevima za aditive i njihove mešavine“ („Sl. list SCG“, br. �6/2003, 4/2004 – dr. pravilnik, �/2004 – ispr. i 16/200�).

Ispravna boca je:– kada boja boce odgovara standardu prema gasu koji je u boci (SRPS

EN 10��–3 – Pokretne boce za gas – obeležavanje boca za gas – kodovi boja),

– ona za koju je ispitivanjem utvrđeno da je bezbedna za upotrebu, – kada je ventil na boci zaštićen kapom, ili drugom adekvatnom zašti-

tom.

Član 21

Distributer mora imati skladište sa odvojenim i obeleženim prostorom za pune boce, prazne boce i neispravne boce.

Član 22

Distributer vodi evidenciju o primljenim i predatim bocama korisniku.Distributer mora da vrši manipulaciju sa bocama u skladu sa Proizvo-

đačevim procedurama.

�. ZAŠTITA OD POŽARA, BZR I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE

Član 23

Proizvođač i distributer su dužni da obezbede da rad sa bocama bude u skladu sa zahtevima iz propisa o zaštiti od požara, bezbednosti i zdravlju na radu i zaštiti životna sredine.

13�

�. PREVOZ NAPUNJENIH BOCAČlan 24

Boce sa gasovima pod pritiskom transportuju se u skladu sa pravilima međunarodne konvencije o prevozu opasnih materija – ADR-a Rev. 200� i važećim Zakonom o prevozu opasnih materija („Sl. list SFRJ“, br. 27/�0 i 4�/�0 – ispr., „Sl. list SRJ“, br. 24/�4, 2�/�6 – dr. zakon i 6�/2002. i „Sl. glasnik RS“, br. 36/200� – dr. zakon).

10. USLOVI ZA LICA KOJA RUKOVODE POSLOVIMA PUNJENJA BOCA

Član 2�

Poslovima punjenja, pregleda i ispitivanja može rukovoditi lice sa naj-manje četvorogodišnjim visokim obrazovanjem tehničke struke odgovara-jućeg smera, stručnim ispitom iz odgovarajuće struke i radnim iskustvom na navedenim poslovima od najmanje tri godine.

Član 26

Lica koja rade na poslovima pripreme boca za punjenje, punjenju boca, skladištenju i transportu boca moraju imati najmanje 3. stepen stručne spreme i odgovarajuće radno iskustvo od jedne godine.

Član 27

Lica moraju biti obučena za tu vrstu poslova po programu koji donosi nadležni organ Proizvođača.

Program obuke obuhvata:− fizičke i hemijske karakteristike gasova i njihov uticaj na čoveka, – moguće opasnosti i mere za njihovo otklanjanje,− lična zaštitna sredstva i njihovu upotrebu,− bezbedno obavljanje radnih operacija,− procedure pri vanrednim događajima.Lica iz člana 26 ovoga pravilnika polažu stručni ispit pred Upravom za

spasavanje (ranije Uprava protivpožarne policije) Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije.

Proizvođač je obavezan da vrši proveru obučenosti najmanje jednom u tri godine.

Proizvođač je obavezan da vodi evidenciju obučenih lica.

11. USLOVI ZA VRŠENJE KONTROLE KVALITETA GASA I ISPITIVANJA BOCA

Član 2�

Proizvođač mora da ima laboratoriju za ispitivanje kvaliteta gasova u bocama koja zadovoljava zahteve iz SRPS ISO/IEC 1702�.

Član 2�

Proizvođač je dužan da korisniku izda dokument o kvalitetu gasa u bocama, kao i uverenje o opasnoj materiji (SDS).

136

Član 30

Proizvođač može da ima laboratoriju za ispitivanje boca koja zadovolja-va zahteve iz SRPS ISO/IEC 1702�, ili da ove poslove ugovori sa akreditova-nom/ovlašćenom laboratorijom.

Član 31

Akreditovano/ovlašćeno kontrolno telo svojim žigom na ramenu boce označava da je boca usaglašena sa važećim tehničkim propisima.

12. INSPEKCIJSKI NADZORČlan 32

Inspekcijski nadzor nad primenom ovog pravilnika vrši nadležno mini-starstvo.

13. OSIGURANJE OD ODGOVORNOSTIČlan 33

Proizvođač, prevoznik i distributer tehničkih gasova, zbog prirode delatnosti, moraju imati kvalitetno osiguranje od opšte odgovornosti i od odgovornosti za proizvode na odgovarajuću sumu osiguranja koju propisu-je nadležno ministarstvo.

14. ZAVRŠNA ODREDBAČlan 34

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u Službenom glasniku RS, a njegova primena počinje šest meseci nakon stu-panja na snagu.

OGLASNI DEO

NO

VO

U

SVET

U IZ

OLA

CIO

NIH

MAT

ERIJ

ALA

SID

EK IN

ŽEN

JERI

NG

d.o

.o.

Pred

uzeć

e za

pro

jekt

ovan

je, i

nžen

jerin

g, tr

govi

nu i

uslu

geBe

žani

jski

h ile

gala

ca 8

6, 1

1070

Nov

i Beo

grad

, Srb

ijaTe

l./fa

ks 0

11 2

27 5

0 38

, 011

217

62

53, 0

11 2

17 6

2 54

Mob

.: 06

3 68

6 30

0, 0

63 6

86 4

00, 0

63 6

86 5

00E-

mai

l: si

dek@

seza

mpr

o.rs

ww

w.s

idek

.co.

rs

Dis

trib

uter

ARM

ACE

LL-a

za

Srbi

juRE

ŠEN

JE Z

A S

POLJ

AŠN

JE IN

STA

LACI

JE

+175°C

Predstavništvo u BeograduKumanovska 14, 11000 Beograd,Tel: +381 11 383 68 86, 308 57 40Fax: +381 11 344 41 13E-mail: [email protected] • www.gobrid.rswww.toshiba-klima.rswww.toshiba-estia.rs

Tehnički gasovi koriste se u svim područjima industrije i zanatstva, u naučnim istraživanjima i u medicini. Linde tehnički gasovi kao Vaši „nevidljivi prijatelji“ imaju važne zadatke, na primer u zavarivaju i rezanju, u tehnici obrade životnih namirnica ili u tehnici zaštite životne okoline gde su postali neophodni.

Linde proizvodi i širom sveta prodaje tehničke gasove i osigurava prenos znanja, posebnu opremu i usluge za njihovu primenu.

Proizvodi iz proizvodnog programa Linde Gas koji su Vam na raspolaganju:

§ tečni ugljendioksid čistoće 99,999% u rezervoarima od 0.5 t do 25 t§ suvi led u kontenerima od 70 kg do 500 kg§ tečni kiseonik, tečni azot, tečni argon u rezervoarima od 0.5 t do 50 t§ tečni helijum u kontenerima od 100 lit. do 450 lit.§ tehnički gasovi: ugljendioksid, kiseonik, azot, argon, corgon (gasna smeša argon/ugljendioksid), u bocama

volumena od 3 lit. do 50 lit. i baterijama boca

§ acetilen, formir gas (gasna smeša vodonik/azot), vodonik, helijum, balon gas u bocama od 10 lit. do 50 lit.

§ specijalni gasovi, ultračisti gasovi§ tečni medicinski kiseonik u rezervoarima od

0.5 t do 10 t§ medicinski gasovi: medicinski kiseonik,

medicinski ugljendioksid, diazot-oksid u bocama volumena od 3 lit. do 50 lit.

§ prateća oprema: ventili, regulatori pritiska, zaporni ventili, sigurnosni ventili, kriogeni ventili..

Linde Gas SrbijaIndustrija gasova a.d Bečej

21220 Bečej Petrovoselski put bbTel: 021/6811000 Fax: 021/6811050

BACCOBalkanska 35-39 11000 Beograd

Zastupnik i distributer vode ih proizvo a a opreme za IBR

GE Sensing & Inspection Technologies

Krautkrämer Konvencionalni i Phased Array ure aji za ispitivanje ultrazvukom Mera i tvrdo ePortabl i stacionarna oprema

SeifertMobilni i stacionarni industrijski rentgeni Rentgenski kabineti

Everest VIT Oprema za endoskopsku kontrolu: boroskopi, fiberskopi, videoskopi

AGFA NDT Industrijski filmovi za radiografiju, hemikalije, oprema za razvijanje filmova, digitalna radiografija

HockingOprema za ispitivanje vrtložnim strujama

MR ChemiePenetranti, magnetne estice, oprema za pentrantska i magnetna ispitivanja

NUCLEAR/MDS NordionOprema za radiografsko ispitivanje izotopima- Teletron/Gammamat

Tako e zastupamo

Weldotherm Oprema za termi ku obradu-jedinice za ožarivanje, greja i, pribor

Taylor-Hobson Mera i hrapavosti, mera i parametara oblika, metrološka oprema

Tel/Fax ++381 11 2646 292; 2643 851; 2686 628 [email protected] www.bacco.rs

EVEREST SERVICES Goce Del eva 46, Beograd 011 3323 374, 063 220 989

Ure aji i konzumativi za ispitivanja u industriji

• Oprema i konzumativi za ispitivanje bez razaranja

• Oprema i konzumativi za ispitivanje sa razaranjem

• Digitalna radiografija • 2D-3D Video mikroskop • Sertifikacija osoblja za IBR • Sigurnosne tehnologije i oprema

ww

w.m

eta

lin

sp

ek

t.rs

w

ww

.nd

tco

ntr

ol.

rsw

ww

.ko

ntr

oln

ala

bo

rato

rija

.rs

ww

w.i

brl

ab

.rs

e-m

ail

: m

eta

lin

sp

ekt@

gm

ail

.co

m

INS

PE

K

ND

TC

om

pany

Za

rko

va

cka

21

v, B

elg

rad

e,

Se

rbia

ph

on

e/f

ax:

+3

81

(0)1

1/3

57

1-4

43

DO

O

Meta

lin

sp

ekt

d.o

.o. je

akre

dit

ovan

a lab

ora

tori

ja z

a isp

itiv

an

je m

eto

dam

a b

ez r

azara

nja

CASTOLIN EUTECTIC Wear & Fusion technology

Messer Tehnogas AD je specijalizovana kompanija u proizvodnji i primeni tehnickih i specijalnih gasova osnovana 1929. god u Beogradu. Od 1997. godine posluje sa ve inskim kapitalom nema ke grupacije Messer, kompanijom sa dugom tradicijom u proizvodnji tehni kih gasova i opreme od preko 100 godina. Pored svog standardnog programa tehni kih i medicinskih gasova u sastavu Messer Grupe nalazi se i program sestrinske firme Castolin Eutectic, sa svojim programom specijalnih dodatnih materijala i aparata za zavarivanje i lemljenje.

Još od 1906 g, CASTOLIN EUTECTIC je svetski lider u oblasti reparaturnog mašinskog održavanja, kako sa visokim kvalitetom svojih specijalnih dodatnih materijala tako i sa programom modernih ure aja za zavarivanje, lemljenje i metalizaciju.

Na našim prostorima Castolin je prisutan preko 40 god kroz generalna zastupništva, od po etka 2007. direktno u okviru kompanije „MESSER TEHNOGAS AD”, a za podru je Srbije, Crne Gore i Makedonije. Skup stru njaka iz oblasti tehni kih gasova sa jedne strane i proizvodnje i primene specijalnih dodatnih materijala i opreme za zavarivanje sa druge starne, garantuje vrhunska rešenja za vaše probleme u oblasti zavarivanja, lemljenja i zaštite od ekstremnih vidova habanja.

Reparaturnim održavanjem štede se milioni !!!

Umesto da se odlože na deponiju starih delova, pohabani i polomljeni delovi mašina i opreme, se postupcima reparature revitalizuju i ponovo vra aju u eksploataciju.

Nema univerzalnog rešenja, ve se svaki problem ponaosob analizira i na taj na in dolazi se do najboljeg mogu eg rešenja. Primenom optimalnog rešenja, tako reparirani deo u najve em broju slu ajeva ima duži radni vek od novog dela !

MMeesssseerr TTeehhnnooggaass AADDCCaassttoolliinn EEuutteeccttiicc ttiimmBBaannjjii kkii ppuutt 6622,, 1111009900 BBeeooggrraaddTTeell:: ++ 338811 1111 33553377--228833FFaaxx:: ++ 338811 1111 33553377--229933wwwwww..ccaassttoolliinn..ccoommwwwwww..mmeesssseerrggrroouupp..ccoomm//ccss//ccaassttoolliinn

CWG grupa s vlastitim firmama u više od 20 zemalja i distributerima u 50 zemalja jedan je najvećih evropskih proizvođača/distributera uređaja i opreme za obradu i tretman vode. Širok spektar proizvodne ponude i komponenata koje nudimo omogućavaju realizaciju svake vrste postrojenja. Kreiramo postrojenja usklađena sa investicionim, operativnim i troškovima održavanja, a implementirana u skladu sa Vašim potrebama. Identifikujući slabost sutrašnjice već danas, postali smo karika između tradicionalnog iskustva i visoke tehnologije budućnosti.Namera nam je da kroz našu ponudu primenimo najsavremenije tehnologije prerade vode za industriju i domaćinstva, i na taj način poboljšamo kvalitet i povećamo konkurentnost proizvodnje naših klijenata, smanjujući pritom troškove proizvodnje vode.

P R O I Z V O D I

MULTIMEDIJALNI FILTERI, OMEKŠIVAČI, NEUTRALIZATORI, DEFERIZATORI, HLORINATORIDEZINFEKCIJA, EDI, DEHLORINATORI, DEARSENIZATORI, DEMINERALIZACIJA, OZONDESALINIZACIJA, MEMBRANSKA FILTRACIJA, BAZENSKA OPREMA, FILTERSKA KUćIŠTAFILTERSKI ULOŠCI, JONOIZMENJIVAČKA SMOLA, FILTRACIONI MATERIJALI, HEMIKALIJE, PVC

CWG Balkan doo 11000 Beograd SRB T : + 381 11 24 77 949 F : + 381 11 39 80 249 W : www.cwg.rs

PITKA VODA TEHNOLOŠKA VODA PROCESNA VODA KOTLOVSKA VODA OTPADNA VODA

Zast

upni

k fir

me

CO

AD

E In

c.za

Srb

iju,

Hrv

atsk

u i C

rnu

Gor

uP

IPET

ECH

Joc

icH

aege

lers

tras

se75

,5

40

0 B

aden

, Šva

jcar

ska

Tel.:

+ 4

1 (

79

) 8

32

92

23

E-m

ail:

mis

aj@

pipe

tech

.ch

Web

:w

ww

.pip

etec

h.c

h

Pred

stav

nist

vofir

me

PIP

ETEC

Hu

Srbi

jiBr

eza

51

10

30

Beo

grad

, Srb

ija

Ph

one:

+3

81

(6

4)

19

7 6

65

3E-

mai

l:tj

ocic

@pi

pete

ch.c

h

Pror

aun

i nap

reza

nja

i fle

ksib

ilnos

ti ce

vovo

dnih

sis

tem

a

Proj

ekto

vanj

e pr

oces

nih

i ene

rget

skih

po

stro

jenj

a

Kon

stru

kcija

i pr

ora

un s

klad

išni

hre

zerv

oara

Ra

una

Ra

una r

ske

rske

aplik

acij

e za

pro

jekt

aplik

acij

e za

pro

jekt

ovan

jeov

anje

proc

esn

opr

oces

no

-- en

erge

tski

h

ener

gets

kih

po

stro

jen

ja, p

rora

unpo

stro

jen

ja, p

rora

unee

cevo

voda

i pr

ipad

aju

e op

rem

e, p

rora

unce

vovo

da i

prip

adaj

ue

opre

me,

pro

raun

eepo

suda

pod

po

suda

pod

pri

tis

prit

isko

m i

kom

i sk

ladi

skla

dišš n

ih r

ezer

voar

an

ih r

ezer

voar

a

Kon

stru

kcija

i pr

ora

un p

osud

a po

d pr

itisk

om

Kon

stru

kcija

i pr

ora

un k

ompo

nent

ipo

suda

pod

prit

isko

m

INZE

NJE

RIN

G –

KO

NS

ALT

ING

–P

RO

DA

JA S

OFT

VER

A

INZE

NJE

RIN

G –

KO

NSA

LTIN

G –

PR

OD

AJA

SO

FTV

ERA

ZBORNIK REZIMEA RADOVA

Text of ZBORNIK REZIMEA RADOVA

ZBORNIK RADOVA VODOVODz

Zbornik radova EnE13

PROGRAM I ZBORNIK REZIMEA RADOVA PROGRAM …kgh-kongres.rs/images/2017/48-KGH-Book-of-Abstracts.pdf · Građevinska fizika – simulacije performansi : zgrade, ispitivanje i vrednovanje

Zbornik radova Zlatibor 2011

ZBORNIK REZIMEA RADOVA - SmeitsZBORNIK REZIMEA RADOVA pisanih za 24. kongres o procesnoj industriji PROCESING 2011 Fruška gora, hotel NORCEV, 1–3. jun 2011. Izdavač Savez mašinskih

Conference Proceedings - Zbornik Radova

ZBORNIK RADOVA - izj.unsa.ba

Zbornik radova TIO 08

zbornik radova

ZBORNIK RADOVA 2016. - sdmsh.hrsdmsh.hr/sadrzaj/uploads/2017/04/ZBORNIK-RADOVA-2016-TISAK.pdf · ZBORNIK RADOVA 2016. IX. Hrvatski simpozij oboljelih od multiple skleroze BAZA PODATAKA

Zbornik Rezimea 14

Zbornik radova - npao.ni.ac.rs

ZBORNIK RADOVA - COnnecting REpositories · 2018. 2. 11. · ZBORNIK RADOVA VELEUČILIŠTA U ŠIBENIKU / PROCEEDINGS ZBORNIK RADOVA 3. MEĐUNARODNE ZNANSTVENO-STRUČNE KONFERENCIJE

Logistika2010 - Zbornik radova

Zbornik Radova Rijeka2009 ODVODNJA

Zbornik Radova o Popavama

Zbornik radova za 2005

ZBORNIK RADOVA - ZVU

zbornik radova iys2015

ZBORNIK RADOVA 10. - Војногеографски институт - …vgi.mod.gov.rs/preuzmi/digitalna_biblioteka/zbornik...Zbornik radova je svojevrstan pokazateq vremena i stawa

Zbornik radova PFZ

Zbornik Radova

herboloskodrustvo.rsherboloskodrustvo.rs/wp-content/uploads/2019/08/Kongres2012.pdf · XIV Simpozijum o zaštiti bilja i IX Kongres o korovima, Zlatibor, 2012. 2 Zbornik rezimea radova

zbornik radova u mariboru.pdf

Zbornik rezimea Nacionalna konferencija „ Informaciono ...asistivnatehnologija.weebly.com/uploads/9/8/1/7/98170488/zbornik... · Zbornik rezimea Nacionalna konferencija „ Informaciono

ZBORNIK RADOVA XI

14 kongres zbornik radova

ZBORNIK RADOVA - unt.ba

ZBORNIK RADOVA ZBORNIK RADOVA

Zbornik rezimea 2011

Documents

ZBORNIK REZIMEA RADOVA

Text of ZBORNIK REZIMEA RADOVA