Wykad dotyczy „Niepenosprawno, dyscypliny indywidualne i zespoowe w sporcie paraolimpijskim” dla studentów III roku, studDefinicja niepenosprawnoci zostaa opracowana przez wiatow Organizacj Zdrowia w roku 1980 i opublikowana w Midzynarodowej Klasyfikacji Uszkodze, Upoledze i Niepenosprawnoci. Wedug tej definicji: uszkodzenie (impairment) oznacza wszelki brak lub anormalno anatomicznej struktury narzdów oraz brak lub zaburzenie funkcji psychicznych lub fizjologicznych organizmu, na skutek okrelonej wady wrodzonej, choroby lub urazu, np. uszkodzenie narzdu wzroku lub suchu, mózgu lub centralnego systemu nerwowego, itp.
Niepenosprawno funkcjonalna (disability) - oznacza wszelkie ograniczenie lub brak, wynikajcy z uszkodzenia zdolnoci wykonywania czynnoci w sposób i w zakresie uwaanym za normalnym dla czowieka np. niemono patrzenia suchania i mówienia, niezdolno poruszania si, itp.
Upoledzenie lub niepenosprawno spoeczna (handicap) - oznacza indywidualn - socjaln niesprawno w wykonywaniu wanych zada socjalnych, które w rodowisku spoecznym i kulturowym s rozumiane jako normalne, np. mobilno, praca zawodowa, samodzielno fizyczna, integracja spoeczna, niezaleno ekonomiczna, itp.
Uywanie pojcia „niepenosprawno” ma rozgraniczy i okreli dokadniej, czy dana niepenosprawno jest uszkodzeniem w sensie medycznym, czy niezdolnoci do wykonywania okrelonych funkcji, czy te upoledzeniem w sensie socjalnym. Klasyfikacja niepenosprawnoci wedug wiatowej Organizacji Zdrowia stanowi Midzynarodowy model dla okrelenia moliwych konsekwencji lub wrodzonych lub nabytych deficytów zdrowotnych .
Niepenosprawno – istota i rodzaje
Pojawienie si grupy osób z dysfunkcjami zdrowotnymi powodujcymi w konsekwencji niepeny udzia w yciu spoecznym dao przyczyn do zastanowienia si nad zagadnieniem niepenosprawnoci. W kadym spoeczestwie istnieje pewien procent osób, które z przyczyn dziedzicznych, wrodzonych, w wyniku chorób, wypadków czy te nieprawidowych warunków ycia nie maj penej sprawnoci fizycznej lub psychicznej. Osoby te okrela si najczciej terminem niepenosprawnych rozumiejc niepenosprawno, jako czasowe lub trwae obnienie sprawnoci psychofizycznych funkcji organizmu.
Warto zwróci uwag, e koncepcja ta bya krytykowana i nie przyjmowana przez wszystkich za zbytnio akcentowane aspekty medyczne. Koncepcja ta upatruje uszkodzenie, jako ródo wszelkich trudnoci, ogranicze i problemów osoby niepenosprawnej oraz uwaa, e interwencja medyczna i rehabilitacja ma zasadnicze znaczenie dla ich usunicia lub zagodzenia. Uwaa take, e osoba niepenosprawna musi dostosowa si do zaistniaej sytuacji, nie zwracajc uwagi na konieczno dostosowania rodowiska spoecznego i fizycznego dla potrzeb osób niepenosprawnych. Na tle krytyki tej koncepcji powstaa spoeczna koncepcja niepenosprawnoci, która widziaa niepenosprawno jako problem spoeczny .
W 1997 roku wiatowa Organizacja Zdrowia przedstawia zmodyfikowan i skorygowan wersj Klasyfikacji pod nazw Midzynarodowa Klasyfikacja Uszkodze, Dziaa i Uczestnictwa opart na tzw. biopsychospoecznej koncepcji niepenosprawnoci, która stara si poczy biologiczn i spoeczn koncepcj niepenosprawnoci. Zgodnie z zaoeniami tej koncepcji czowiek jest istot zoon i z punktu widzenia fizycznego stanowi organizm o cile okrelonej strukturze i harmonijnym funkcjonowaniu, jest równie istot spoeczn, co oznacza, e yje w okrelonym rodowisku i wypenia w tym rodowisku pewne role zgodnie ze swoim wiekiem, pci i pozycj spoeczn. Dlatego te ze spoecznego punktu widzenia niepenosprawno nie jest tylko waciwoci osoby, lecz zespoem warunków rodowiska spoecznego i fizycznego (bariery spoeczne, ekonomiczne, prawne, architektoniczne i urbanistyczne), które powoduj trudnoci, ograniczenia i problemy osoby niepenosprawnej.
Czowiek funkcjonuje wic na trzech poziomach: biologicznym, jednostkowym i spoecznym. Przecitny czowiek, tzw. penosprawny, funkcjonuje na normalnym poziomie, ustalonym przez przyjte normy lub standardy zdrowotne oraz przyjte w danym spoeczestwie formy zachowania si. Poziom funkcjonowania czowieka moe jednak by obniony w stosunku do tych norm i standardów, na skutek stanu zdrowia, a wic na skutek wady wrodzonej, choroby, urazu lub zmian starczych.
Podobnie, jak w przyjtej Konwencji z 1980 - ta z 1997 roku opiera si na trzech wymiarach:
- biologicznym – zniesienie. ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zalenoci od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub ukadów,
- jednostkowym – ograniczenie aktywnoci i dziaania,
- spoecznym – ograniczenie uczestnictwa w yciu spoecznym – funkcjonowania spoecznego.
Definicje osoby niepenosprawnej pojawiaj si w literaturze fachowej w rónych sformuowaniach. Definicje te przyjmuj dwojakiego rodzaju kryteria, a mianowicie:
1. Biologiczne (medyczne) – czyli uszkodzenie narzdów i ich czynnoci, powodujce naruszenie lub obnienie ich sprawnoci funkcjonowania oraz caego organizmu z uwagi na to, e wszystkie czynnoci s wzajemnie uwarunkowane i skoordynowane,
2. Spoeczne – wskazujce na konsekwencje tego uszkodzenia i obnienia sprawnoci w rónych sferach ycia oraz na relacje danej osoby ze rodowiskiem, w którym yje i dziaa.
Jak wida, zdefiniowanie pojcia niepenosprawnoci jest trudne, bowiem trudne do dokadnego okrelenia s granice midzy sprawnoci, a niepenosprawnoci.
Wedug PZN „Osoby niepenosprawne to osoby o naruszonej sprawnoci psychofizycznej, powodujcej ograniczenie funkcjonalne sprawnoci lub aktywnoci yciowej w stopniu utrudniajcym penienie waciwych dla nich ról spoecznych”.
W polskim prawie pojcie „osoba niepenosprawna” pojawio si w 1982 roku w Uchwale Sejmu w sprawie osób niepenosprawnych. W nastpnych latach podejmowano wiele prób zdefiniowania tego pojcia. Efektem tych prób w 1996 roku powstaa definicja opracowana przez grup specjalistów powoanych przez Penomocnika ds. Osób Niepenosprawnych w nastpujcym brzmieniu: „Niepenosprawn jest osoba, której stan fizyczny /lub/ psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemoliwia wypenienie zada yciowych i ról spoecznych zgodnie z przyjtymi normami prawnymi i spoecznymi”.
Podobna definicja zawarta jest w Karcie Praw Osób Niepenosprawnych uchwalonej w 1997 roku przez Sejm RP .
Najnowsza i bdca w powszechnym uyciu jest definicja zawarta w ustawie o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osób niepenosprawnych, która brzmi : „niepenosprawnymi s osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bd uniemoliwia wypenianie ról spoecznych, a w szczególnoci ogranicza zdolnoci do wykonywania pracy zawodowej”.
Definicja ta daje podstawy do okrelenia trzech stopni niepenosprawnoci, a mianowicie: lekki, znaczny i umiarkowany. Kady z tych stopni okrela stan zdrowia z uwzgldnieniem kryterium zawodowego:
- znaczny stopie niepenosprawnoci – okrela osob o naruszonej sprawnoci organizmu w sposób uniemoliwiajcy podjcie zatrudnienia, albo zdoln do wykonywania zatrudnienia w szczególnoci w zakadzie pracy chronionej, wymagajc niezbdnej pomocy w celu penienia ról spoecznych, staej lub dugotrwaej opieki lub pomocy innej osoby w zwizku ze znacznie ograniczon moliwoci samodzielnej egzystencji,
- umiarkowany stopie niepenosprawnoci – okrela osob o naruszonej sprawnoci organizmu, zdoln do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym odpowiednio do potrzeb i moliwoci wynikajcych z niepenosprawnoci, wymagajc w celu penienia ról spoecznych czciowej lub okresowej pomocy innej osoby w zwizku z ograniczon moliwoci samodzielnej egzystencji,
- lekki stopie niepenosprawnoci – okrela osob o naruszonej sprawnoci organizmu, zdoln do wykonywania zatrudnienia, nie wymagajc pomocy innej osoby, w penieniu ról spoecznych.
W definicjach tych zawarte s obok kryteriów zawodowych kryteria spoeczne: zdolno do samodzielnej egzystencji i konieczno pomocy lub opieki ze strony innych osób, z uwagi na to, e wspomniana Ustawa dotyczy take rehabilitacji spoecznej.Wszelkie podziay na stopnie niepenosprawnoci okrelaj stan fizyczny lub psychiczny oraz zdolno do wykonywania pracy. Nie s to jednak pene podziay niepenosprawnoci, gdy nie uwzgldniaj one ogranicze w wyborze zawodu, trudnoci w znalezieniu pracy i w utrzymaniu si w niej. Trzeba pamita, e praca zawodowa to nie tylko ródo dochodu, ale take potwierdzenie wasnej wartoci i przydatnoci – co niezbdne jest kademu, a w szczególnoci osobie niepenosprawnej .
Rehabilitacja niepenosprawnych poprzez sport
Rehabilitacja niepenosprawnych przez sport ródem nadziei na lepsze ycie prof. Dega twierdzi, e: „Sport dla osób trwale poszkodowanych na zdrowiu zrodzi si w placówkach rehabilitacyjnych i jest on dalszym cigiem wicze leczniczych, niejako ich rozszerzeniem. Przyczyn takiego rozszerzenia terapii ruchem byy konkretne i przekonujce jej wyniki. wiczenia ruchowe, zwaszcza stosowane w formie sportowej, wyrabiaj u chorych nie tylko sprawno fizyczn, lecz budz optymizm yciowy, pomagaj przezwyciy niedomagania fizyczne, przywracaj rado ycia, ksztatuj postaw fizyczn i psychiczn wobec ycia, ucz wspóy z otoczeniem. Sport ma to do siebie, e wcza ca osobowo wiczcego. Sowem, sport uatwia choremu akceptacj kalectwa, a wic przyczynia si do stworzenia podstawy wszelkiej rehabilitacji.”
Przyjo si w naszym spoeczestwie obiegowe stwierdzenie: "Jeeli zapewnimy osobie niepenosprawnej dobre warunki leczenia, rent, prac, mieszkanie, to czego ona jeszcze chciaaby wicej?" Zadajcy takie pytanie zapominaj, e osoba niepenosprawna, jak kada inna, ma potrzeby wyszego rzdu. Okazuje si, e dla niepenosprawnych wyjcie poza wasne rodowisko i integracja ze spoeczestwem s niezwykle wane. Sport przechodzi, na przestrzeni lat, wiele zmian i przeobrae. Podobnie dzieje si ze sportem osób niepenosprawnych. Sport powinien by wanym czynnikiem terapeutycznym i profilaktycznym. Powszechnie wiadomo, e wiczenia maj oddziaywanie lecznicze. Trening zwiksza te aktywno ruchow, która jest istotnym czynnikiem kompensujcym utracone funkcje. Z drugiej strony spotyka si gosy krytyczne odnonie celowoci uprawiania sportu przez osoby niepenosprawne, gównie ze wzgldu na moliwo wystpienia licznych przecie, rozwoju deformacji i chorób zwyrodnieniowych. Czy amputowani mog skaka wzwy bd uprawia pik siatkówkow w pozycji stojcej? Jest wiele podobnych pyta, na które rehabilitanci i lekarze nie s w stanie odpowiedzie.
Jeli przed laty mówio si o doborze odpowiednich dyscyplin sportowych, które miay by kontynuacj leczenia, to narciarstwo zjazdowe nie powinno by polecane osobie niewidomej. Psycholodzy i terapeuci maj natomiast cakowicie odmienne zdanie twierdzc, e narciarstwo zjazdowe pomaga w przezwycieniu lków oraz barier psychicznych i jest ono zalecane. Ujawniono liczne przypadki zatrzymania si procesu chorobowego i poprawy stanu zdrowia poprzez uprawianie sportu przez osoby niepenosprawne. Znane s te przypadki pogbiania przykurczów, chorób zwyrodnieniowych i pogorszenia stanu zdrowia.
Wybitna zawodniczka, trenujca przed laty lekk atletyk, cierpica na chorob zwyrodnieniow krgosupa, zapytana, czy nie auje tego, e uprawiaa sport?, odpowiedziaa: "To, co przeyam jest moje. Zwiedziam wiat. Spotkaam ciekawych ludzi. Robiam to, co lubiam. Czego wic mog aowa? Ile osób w moim wieku ma podobne problemy?" Jeli tak twierdzi sportowiec penosprawny, to co mógby powiedzie inwalida zamknity w czterech cianach domu, pracujcy w spódzielni inwalidzkiej, przebywajcy nieustannie w hermetycznym rodowisku? Dla osoby niepenosprawnej integracja z ludmi zdrowymi i wyjcie poza wasne rodowisko s niezwykle wane. Sport daje tak moliwo "wyjcia do ludzi", zapomnienia o kalectwie, poczucia wasnej wartoci. Czy mamy wic prawo zabrania osobie niepenosprawnej uprawiania sportu? Absolutnie nie! Czy mamy prawo poleca i dobiera odpowiednie dyscypliny sportowe pod ktem dysfunkcji? Na to pytanie powinni pomóc odpowiedzie fizjoterapeuci, ale ostateczny wybór naley do osoby niepenosprawnej, wolnej w podejmowaniu decyzji.
Prof. Kasperczyk twierdzi, i „Postulat, aby sport stanowi integraln cz skadow programu postpowania rehabilitacyjnego jest nierealny”.
Za prof. Grabowski dzieli sport na wyczynowy, którego celem jest wynik sportowy oraz na sport rekreacyjny, sucy utrzymaniu sprawnoci fizycznej i kondycji. Przy zaakceptowaniu owego podziau take sport osób niepenosprawnych trzeba rozpatrywa, jako sport wyczynowy i sport rekreacyjny.
W Polsce trenuje systematycznie 4260 zawodników (dane z 2008 roku). Sportowcy ci wicz w klubach, stowarzyszeniach i innych organizacjach. Rywalizuj oni midzy sob w Paraolimpiadach, mistrzostwach wiata, Europy, Polski i innych zawodach. Ich celem jest uzyskanie jak najlepszych wyników sportowych.
Rawicz-Makowski rozpatruje sport niepenosprawnych w aspekcie historycznym, dzielc go na kilka etapów. Wedug niego pierwotnie bya to bardziej rehabilitacja ni sport.
Obecnie sportowcy niepenosprawni co 4 lata startuj w Paraolimpiadach, które odbywaj si tu po zakoczeniu Igrzysk Olimpijskich, w miecie goszczcym sportowców penosprawnych. Zawody maj tak sam opraw, a zmagania sportowców ogldaj dziesitki tysicy widzów. Zachowany jest identyczny rytua olimpijski.
Co 4 lata rozgrywane s Mistrzostwa wiata, a co 2 lata – Mistrzostwa Europy. Do 1988 roku (Igrzyska Paraolimpijskie w Seulu) w niektórych konkurencjach startoway 2, 3 osoby. Obecnie do rozegrania zawodów potrzebny jest udzia co najmniej 6 zawodników z 4-ch pastw. W wielu krajach sportowcy niepenosprawni otrzymuj wynagrodzenie za starty, pomoc stypendialn, a ich warunki treningowe nie róni si od najlepszych, penosprawnych sportowców wiata. Od 1997 roku, na mocy zarzdzenia Prezesa Urzdu Kultury Fizycznej i Turystyki, medalici Igrzysk Paraolimpijskich, Mistrzostw Europy i Mistrzostw wiata mog ubiega si o stypendia sportowe. Polski Zwizek Sportu Niepenosprawnych "Start" oraz Stowarzyszenie "Sprawni Razem" staraj si zapewni sportowcom niepenosprawnym jak najlepsze warunki przygotowa oraz starty zagraniczne. W 1999 roku polscy sportowcy niepenosprawni na Mistrzostwach Europy i Mistrzostwach wiata zdobyli cznie 202 medale (70 zotych, 57 srebrnych, 75 brzowych).
W 1998 roku powoany zosta do ycia Polski Komitet Paraolimpijski, który oprócz krzewienia idei paraolimpijskich, ma przede wszystkim na celu przygotowanie sportowców niepenosprawnych do startu w Igrzyskach. W 1999 roku Polski Komitet Paraolimpijski wysa 18 sportowców do Sydney (Australia) na rekonesans przedolimpijski, w celu zapoznania si z rónymi reakcjami organizmu na zmian czasu, klimatu itp. Tylko takie powane podejcie gwarantuje osignicie bardzo dobrych wyników. Dzi, gdy chce si zdobywa medale, nie ma mowy o rehabilitacji! Zatracony zosta cel leczniczy sportu osób niepenosprawnych. Licz si medale i zwycistwa. Medale potrzebne s w klubach, aby wykaza si przed wadzami samorzdowymi z dobrze wykonanej pracy. Zwizki sportowe i Stowarzyszenia rozliczane s przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu . Medale wiadcz o dobrej pracy trenerów, dziaaczy i samych zawodników. Udzia w zawodach nie jest ju istotny. Licz si medale. One s wane dla wszystkich.
21.01.1999 r. zosta powoany Sztab Przygotowa Paraolimpijskich. Kadra Paraolimpijska zostaa objta specjalistycznymi i systematycznymi badaniami lekarskimi. Organizowane s szkolenia, na których trenerzy (a ostatnio te zawodnicy) korzystaj z pomocy psychologów, specjalistów ds. ywienia itp. W pracach nad wystpem sportowców na Igrzyskach Paraolimpijskich "Sydney 2000" wielce pomocny okaza si Zespó Analiz i Prognoz Wyników Sportowych Centralnego Orodka Sportu. Biorc pod uwag rónorodno zgrupowa, wida wyranie, e sport osób niepenosprawnych nie róni si od sportu penosprawnych. Coraz czciej pojawiaj si przypadki dopingu, a urazowo wród sportowców niepenosprawnych staa si zjawiskiem powszechnym.
Sport osób niepenosprawnych uleg ogromnym zmianom. Na Igrzyskach Paraolimpijskich w Atlancie 1996 roku startowao 3,5 tys. sportowców ze 127 krajów. Sport, jako forma zabawy, spdzania czasu przeszed do historii. Obecnie sport niepenosprawnych jest sportem wyczynowym. Pomaga on niepenosprawnym w zintegrowaniu si ze spoeczestwem, w pokonywaniu barier psychicznych, w uwierzeniu w siebie. Te wartoci s niezwykle wane w rehabilitacji spoecznej. Trzeba przyzna, e sport w yciu osób niepenosprawnych jest bardzo wany. Cho w pogoni za wynikami sportowcy niepenosprawni zapominaj czsto o zdrowiu – nie mona im w tym przeszkadza. Lekarze i medycyna sportowa mog tylko doradza, nigdy zakazywa.
Wspóczesne tendencje rozwoju sportu niepenosprawnych Rozwój sportu osób niepenosprawnych jest w duej mierze wynikiem oddziaywania sportu jako zjawiska kulturowego i spoecznego. Warto sportu dla osób niepenosprawnych wynika z jego gbokich walorów humanitarnych. Najbardziej przekonywajcym argumentem, popierajcym rozwój sportu inwalidów, jest stwierdzenie, e inwalidzi podobnie jak ludzie zdrowi maj prawo do uprawiania sportu, e jest on im bardzo potrzebny. Sport jako rodek profilaktyczny i terapeutyczny zosta zaakceptowany przez lekarzy, samych inwalidów oraz szerok opini publiczn.
Od wprowadzenia sportu dla inwalidów amputowanych, paraplegików oprócz aplauzu istniej gosy krytyczne, kwestionujce celowo uprawiania przez nich sportu wyczynowego. Krytykuje si wic dyscypliny sportu, których uprawianie wie si z niebezpieczestwem dalszej utraty zdrowia, a dugotrway, intensywny i jednostronny trening moe doprowadzi do przecienia, powstania deformacji i zmian zwyrodnieniowych. Istnieje wic problem jaki wybra model sportu inwalidów, czy ma to by sport kwalifikowany ze wszystkimi jego cechami dodatnimi i ujemnymi, czy powinno si wprowadza elementy wspózawodnictwa, czy powinien to by tylko rodzaj zaj rekreacyjnych? Rozwój bada naukowych okrelajcych moliwoci funkcjonalne inwalidów z rónymi typami schorze, badania wpywu systematycznego treningu na organizm inwalidów oraz wieloletnie dowiadczenia praktyczne potwierdzaj sens stosowania sportu kwalifikowanego inwalidów, jak i rónych form sportów rekreacyjnych dla szerokich rzesz osób niepenosprawnych. Zauwaa si sprzenie zwrotne, które podobnie, jak w sporcie dla osób penosprawnych mona uj nastpujco: "istnienie sportu masowego warunkuje rozwój sportu kwalifikowanego, natomiast sport kwalifikowany jest nieodzownym warunkiem istnienia rozwoju sportu masowego i rekreacji fizycznej inwalidów. Przykady zawodników niepenosprawnych zdobywajcych medale na parolimpiadach, mistrzostwach wiata podawane w rodkach masowego przekazu do wiadomoci publicznej dziaaj mobilizujco na szerokie rzesze inwalidów, a w szczególnoci na modzie inwalidzk, która moe dostrzec w dziaalnoci sportowej szans realizacji swoich marze, wykazania si przed gronem kolegów swoj sprawnoci. Moliwo porównania wasnych wyników sportowych z osigniciami mistrzów w danej konkurencji czy dyscyplinie sportu posiadajcych identyczne schorzenia czsto mobilizuje do dalszej pracy, treningu, do uzyskiwania lepszych rezultatów, rekordów. Podnoszenie lub utrzymywanie przez inwalidów swojej sprawnoci fizycznej jest gwarancj uzyskania wyszego poziomu samodzielnoci yciowej, podjcia czy kontynuowania pracy zawodowej, dziaalnoci spoecznej itp.
Zagadnieniem szeroko dyskutowanym jest dobór dyscyplin sportowych dla inwalidów. Nasuwaj si pytania: „Czy osoby amputowane w obrbie koczyn dolnych powinny trenowa pik siatkow w pozycji stojcej, czy te narciarstwo zjazdowe,a niewidomi wspózawodniczy w jedzie na nartach?" i czy suszne i uzasadnione jest zachcanie inwalidy do uprawiania dyscypliny sportowej, której on przed wystpieniem kalectwa nie zna?. Czy uprawianie sportu przez inwalid nie narusza statusu inwalidztwa?. Czy sport nie pozostaje w sprzecznoci z obrazem inwalidztwa? Z tymi problemami mona si zetkn w rónych rodowiskach zarówno osób zdrowych, jak i niepenosprawnych. Niektóre rodowiska inwalidów, rozwaajc przedstawione wyej problemy, wykazuj niech do uprawiania jakiegokolwiek sportu w ogóle. W odpowiedzi na powysze pytania naley zacytowa stwierdzenie Midzynarodowej Organizacji Sportu Inwalidzkiego (ISOD - International Sport Organization for Disabled), „e dla wielu grup schorze problem doboru najbardziej odpowiednich dyscyplin sportu (mimo wieloletniej tradycji i osigni organizacyjnych) i ich przystosowanie do moliwoci morfologicznych inwalidów pozostaje w dalszy cigu otwarty". Stwierdza si, e najwicej dyscyplin i konkurencji sportowych najlepiej dostosowanych do ich niepenosprawnoci maj niesyszcy i paraplegicy.
Kontynuacj odpowiedzi niech bd wyniki bada ankietowych opracowane przez Tricot (na zlecenie ISOD).
Zadano pytanie - "jakiego sportu chc sami inwalidzi ?" Odpowiedzi udzielio 1000 najwybitniejszych sportowców - inwalidów z caej Europy.
Odpowiedzi na powysze pytania mona byo uj nastpujco: 1. Sport inwalidów nie moe by tylko nowym rodzajem gimnastyki leczniczej, musi by oparty na wzorach sportu uprawianego przez ludzi zdrowych
2. Zmiany w sposobie rozgrywania danej dyscypliny sportu, przepisach, sdziowaniu powinno si wprowadza jedynie w wypadku, gdy zachodzi potrzeba zwikszenia bezpieczestwa lub umoliwienia uprawiania tej dyscypliny szerszemu ogóowi inwalidów,
3.Konieczny jest podzia na grupy i klasy startowe, aby w sporcie mogli wspózawodniczy inwalidzi o rónym schorzeniu, ale o jednakowych moliwociach funkcjonalnych,
4. Poziom sportowy musi by zwizany z programem i etapem ich rehabilitacji,
5. Zajcia sportowe nie mog ogranicza si tylko do samego treningu sportowego - konieczne s starty w rónych zawodach sportu inwalidzkiego (turniejach, mistrzostwach, paraolimpiadach i olimpiadach).
Ogólne tendencje wspóczesnego sportu inwalidów
l. Dyscypliny uprawiane przez inwalidów powinny by równie dyscyplinami sportu uprawianymi przez zdrowych,
2. Zmiany w przepisach i regulaminach sportowych powinny by dokonywane ogldnie, odpowiednio do moliwoci ruchowych osób niepenosprawnych, 3. Nowo wprowadzona konkurencja sportowa powinna charakterem ruchu nawizywa do konkurencji sportowej powszechnie znanej i popularnej, uprawianej przez zdrowych,
4. Naley wprowadza dyscypliny sportu znane i popularne w danym kraju,
5.Kada dyscyplina sportu powinna przynosi korzyci usprawniajce w okrelonym schorzeniu,
6. adna konkurencja nie moe zagraa zdrowiu inwalidy.
Sport inwalidów nie powinien by traktowany jako odmiana sportu wyczynowego. Te zagadnienia naley rozpatrywa raczej w fizjologicznych kategoriach adaptacji organizmu do wysików fizycznych. Te wysiki dla inwalidów musz by dozowane bardzo ostronie i racjonalnie, poniewa rezerwy ustrojowe inwalidy zawsze s mniejsze, ni u czowieka penosprawnego. Naley podkreli, e sport powinien stanowi jedynie form usprawniania fizycznego inwalidów, cenn form z uwagi na swe walory terapeutyczne i spoeczne.
1. Zainteresowanie aktywnoci ruchow niepenosprawnych uprawiajcych sport jest trwalsze, ni niepenosprawnych, dla których zastosowano inne postaci wicze fizycznych. Natenie wicze i sia pobudze podczas treningu sportowego sprzyjaj szybszemu wyrównaniu ogranicze sprawnoci fizycznej spowodowanych chorob lub trwaym urazem.
2. Mimo wyranych analogii, nie mona utosamia sportu inwalidów ze sportem ludzi zdrowych. Rónice wynikaj z zada i celów stawianych przed sportem inwalidów.
Prof. Dega wyrónia trzy zasadnicze cechy sportu dla inwalidów:
1. Sport inwalidów powinien by zgodny z indywidualnym programem rehabilitacji inwalidy i równoczenie rozrywkowy oraz pobudzajcy,
2. Sport inwalidów powinien by bezpieczny, sprawdzajcy ryzyko wypadków i uszkodze do minimum,
3. Sport powinien by powszechny, dostosowany do wielu typów schorze, powinien uwzgldnia równie moliwoci funkcjonalne modziey szkolnej.
Cele sportu inwalidzkiego wynikaj z celów rehabilitacji. W najogólniejszym ujciu celem rehabilitacji jest maksymalne usprawnienie osoby poszkodowanej na zdrowiu i stworzenie jej warunków do normalnego ycia, wraz z osobami penosprawnymi (na równych prawach i w zalenoci od moliwoci funkcjonalnych). Dotyczy to usprawnienia osób poszkodowanych pod wzgldem fizycznym (motorycznym), psychicznym i spoecznym. Uzyskuje si je poprzez stosowanie odpowiednich rodków i usug, które umoliwiaj jednostce upoledzonej uzyska fizyczn, ekonomiczn i socjaln samodzielno.
Fair play w sporcie osób niepenosprawnych
Sport niepenosprawnych sta si w ostatnich latach zjawiskiem znanym m.in. dziki znakomitym osigniciom naszych zawodników na arenie midzynarodowej, jednak problematyka fair play w sporcie niepenosprawnych jest dziedzin mao znan. Czsto zapominamy, e fair play czyni sportow walk pikn moralnie, czyni osignicia wartociowszymi. Sport, jako czysta gra jest polem walki szlachetnej, bezinteresownej-równego z równym. Jest to walka z wasnymi sabociami, wadami, strachem- walka z samym sob.
Badania wykazay, e postawa fair play w sporcie osób niepenosprawnych wystpuje czciej. Mona przypuszcza, e zwizane to jest z wiksz wraliwoci rodowiska osób niepenosprawnych na potrzeby i oczekiwania innych oraz duego poczucia grupowej solidarnoci. Obserwowany jest obecnie rozwój wyczynowego sportu niepenosprawnych, który moe doprowadzi do powstawania zagroe jego humanistycznych wartoci. Problemy wychowawcze pojawiaj si tu podobnie, jak w sporcie rekreacyjnym osób penosprawnych. Wi si one m.in. z potrzeb cisego okrelenia wielu rónych kategorii niepenosprawnoci (równo szans) i warunków, w których przebiega maj zawody. Wane jest zrónicowanie niezbdnej pomocy technicznej, która moe przyspoy wiele problemów w przedstawieniu obiektywnych rezultatów walki sportowej. Dlatego tak istotne jest zaangaowanie zespou ludzi organizujcych i przygotowujcych zawody. To ich uczciwo, rzetelno i staranno zapewnia niepenosprawnym pen moliwo uczestnictwa w sporcie na zasadach równych szans.
Z punktu widzenia wychowawczego idei fair play jest organizowanie zawodów, gdzie uczestniczy bd penosprawni i niepenosprawni zawodnicy. Zaangaowanie w organizacj takich zawodów nauczyciela, trenera, kolegów moe mie znaczcy, pozytywny wpyw na wychowanie, albo te odwrotny destruktywny, pograjcy czowieka w izolacji od rodowiska i norm w nim obowizujcych. Postpowanie z niepenosprawnymi sportowcami musi uwzgldnia postulat indywidualizacji nie tylko w kategoriach norm sportowych, ale aktualnego stanu psychiki kadej osoby, atmosfery w zespole, stosunków interpersonalnych itp. Równie przepisy sportowe naley tak formuowa, aby zapewniay niepenosprawnym równe szanse w walce sportowej z penosprawnymi.
W naszym kraju wystpuje wiele trudnoci w pokonaniu skomplikowanego etapu transformacji ustrojowej, ani stan przepisów, ani skromny budet, nie sprzyjaj realizacji rozwiza proponowanych przez Midzynarodowy Komitet Fair Play. Warto wic w por zapobiec istniejcemu niebezpieczestwu zamania zasad fair play i ju teraz rozbudza wraliwo i wiadomo spoeczn na ten problem. W zwizku z powyszymi zaoeniami tak wane jest powstawanie w Polsce i na wiecie szkó integracyjnych oraz integracyjnych klubów sportowych.
Maj one za zadanie przeamywanie wewntrznych, stereotypowych barier oraz kreacj podmiotowoci osób rehabilitowanych. Ich program dziaania obejmuje technik jazdy na wózkach, wycieczki turystyczne, spotkania integracyjne, poradnictwo, dystrybucj sprztu. Wane jest uzmysowienie osobie niepenosprawnej, e tak jak powiedzia Elzenberg „Warto walki tkwi nie w szansach zwycistwa, ale w wartoci sprawy, w imi której si j podejmuje”. Tak rozumiane sportowe wyzwanie moe podj kady, bo w tej walce szanse na zwycistwo z innymi ma wielu, zwycizc z samym sob jest kady.
Organizacje zajmujce si w Polsce sportem osób niepenosprawnym
Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepenosprawnych
Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepenosprawnych zosta utworzony ustaw z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepenosprawnych. Aktualnie zasady dziaania funduszu reguluje ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnieniu osób niepenosprawnych .Fundusz posiada osobowo prawn i jest pastwowym funduszem celowym. Zgodnie z przepisami ustawy, organami Funduszu s Rada Nadzorcza i Zarzd. Rada Nadzorcza zatwierdza plany dziaalnoci i projekt planu finansowego Funduszu, ustala kryteria wyboru przedsiwzi finansowych ze rodków funduszu :oczywicie odbywa si to z kierunkowymi zaoeniami polityki zatrudnienia , rehabilitacji zawodowej i spoecznej osób niepenosprawnych. Rada kontroluje równie Zarzd i ocenia jego dziaalno. Zarzd opracowuje projekt planu finansowego Funduszu i gospodaruje jego rodkami. Odpowiada za wykonanie ustawowych dziaa na rzecz osób niepenosprawnych ,w tym celu Zarzd wspópracuje m.in. z organizacjami porzdkowymi. Zarzd skada Radzie Nadzorczej sprawozdania z dziaalnoci Funduszu. Oprócz warszawskiego Biura, PFRON posiada równie szesnacie oddziaów wojewódzkich. Przychodami Funduszu s gównie rodki przychodzce z obowizkowych miesicznych wpat. Wpat tych dokonuj pracodawcy, którzy zatrudniaj co najmniej 25 pracowników przeliczeniu na peny wymiar czas pracy, a wskanik zatrudnienia osób niepenosprawnych w ich zakadzie jest niszy ni 6%. Z wpat na Fundusz zwolnieni s pracodawcy, u których wskanik zatrudnienia osób niepenosprawnych wynosi co najmniej 6%.Wskanik ten jest inny dla samorzdowych i pastwowych jednostek organizacyjnych, organizacyjnych take instytucji kultury oraz pastwowych i niepastwowych szkó rónego stopnia. Zwolnieni s take pracodawcy prowadzcy zakady pracy bdce w stanie likwidacji, albo których upado ogoszono. Do wpaty na PFRON zobowizane s take zakady pracy chronionej w wysokoci stanowicej 10% rodków uzyskanych z tytuu zwolnie podatkowych okrelony w ustawie o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnieniu osób niepenosprawnych. Obowizek wpat na PFRON nie dotyczy placówek dyplomatycznych, przedstawicielstw i misji dyplomatycznych. Pozostaymi przychodami Funduszu mog by: dotacj z budetu pastwa, inne dotacje lub subwencje, spadki, zapisy i darowizny, dobrowolne wpaty, dochody z oprocentowanych poyczek, dyskonto od zakupionych bonów skarbowych i odsetek od zakupionych obligacji emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Pastwa lub NB oraz lokat terminowych, otrzymane dochody z dziaalnoci gospodarczej oraz inne wpaty. PFRON przeznacza swoje rodki przede wszystkim na trzymanie istniejcych, istniejcych zagroonych likwidacj , miejsc pracy osób niepenosprawnych oraz na tworzenie nowych miejsc pracy. Jest to tak zwana rehabilitacja zawodowa. Fundusz dofinansowuje równie koszty organizacji i dziaania warsztatów terapii zajciowej i organizacj turnusów rehabilitacyjnych. Wraz z dotacjami dla przedsibiorców, produkujcych wyroby ortopedyczne i sprzt rehabilitacyjny, stanowi to wkad w rehabilitacj lecznicz osób niepenosprawnych. PFRON dofinansowuje wreszcie imprezy sportowe, kulturalne, rekreacj i turystyk osób niepenosprawnych oraz likwidacje barier architektonicznych komunikacyjnych (zarówno wymiarze indywidualnym, jak i w miejscach uytecznoci publicznej)Jest to realizacja zaoe rehabilitacji spoecznej. PFRON uczestniczy w realizacji zada wynikajcych z rzdowych i samorzdowych programów na rzecz osób niepenosprawnych. Zajmuje si te realizacja programów celowych , zatwierdzonych przez Rad Nadzorcz, sucych rehabilitacji zawodowej, spoecznej i leczniczej.
Programy adresowane s najczciej do indywidualnych osób niepenosprawnych (cho niekiedy do zakadu pracy chronionej czy samorzdu). Programy te (Pegaz, Komputer dla Homera, Drogowskaz) umoliwiaj, przez pomoc finansow, zakup samochodu, komputera, sprztu rehabilitacyjnego itp. przez osob niepenosprawn. Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepenosprawnych niejako z definicji wspiera finansowo wszystkie dziaania, podejmowane na rzecz dzieci niepenosprawnych i niepenosprawnej modziey. Kadego roku Fundusz przeznacza od 5 do 10% swojego budetu na pomoc potrzebujcym dzieciom. W ramach rehabilitacji dofinansowuje likwidacje barier utrudniajcych im swobodne funkcjonowanie w yciu spoecznym, umoliwiaj wyjazdy na turnusy rehabilitacyjne, wspomagaj finansowo warsztaty terapii specjalnej dla dzieci z cik niepenosprawnoci fizyczn i umysow. PFRON wspiera wszelk aktywno sportow, kulturaln, rekreacyjn i turystyczn. Finansuje badania, analizy, wydawnictwa i konkursy oraz przeróne akcje majce na celu zaktywizowa rodowisko osób niepenosprawnych. Imprezy takie organizowane s najczciej przez rodziców wolontariuszy. Niekiedy s oni szkoleni w zakresie opieki nad dziemi i modzie , z funduszu PFRON .Przeznaczajc fundusze na budow, rozbudow i modernizacje obiektów rehabilitacyjnych, sprzt rehabilitacyjny i ortopedyczny oraz usugi transportowe, fundusz wspomaga integracje dzieci niepenosprawnych i niepenosprawnej modziey. Dofinansowuje rodki szkolno wychowawcze i inne placówki dla dzieci i modziey, zapewniajce im dostp do edukacji i umoliwiajce samorealizacje. W ramach programów celowych, kierowanych do indywidualnych osób niepenosprawnych, PFRON prowadzi pomoc w zakupie komputera lub wózka elektrycznego. Równie Samorzdy w ramach zada ukierunkowanych na pomoc niepenosprawnym dzieciom, korzystajc ze rodków, jakie oferuje PFRON. Rocznie na pomoc dzieciom fundusz przeznacza blisko 80 milionów zotych.
Klub sportowy osób niepenosprawnych „Start”
"Start" jest organizacj pozarzdow -"Non profit". Celem Stowarzyszenia jest wykorzystywanie kultury fizycznej, sportu i turystyki oraz dziaa socjalnych i edukacyjnych dla rehabilitacji fizycznej, psychicznej i spoecznej osób niepenosprawnych fizycznie lub intelektualnie, a take osób dotknitych skutkami uzalenie, przemocy, zuboenia i innymi niekorzystnymi zjawiskami ekonomiczno-spoecznym.
Stowarzyszenie realizuje cele poprzez opracowywanie i realizowanie programów powstajcych zarówno z wasnej inicjatywy jak i zleconych, a dotyczcych:
- sportu kwalifikowanego i powszechnego oraz turystyki i rekreacji, turnusów rehabilitacyjnych i obozów integracyjnych,
- ksztacenia specjalistycznego kadry trenersko-instruktorskiej i wolontariuszy,
- dziaa zmierzajcych do podniesienia stopnia edukacji i poprawy warunków socjalnych,
- wymiany informacji i dowiadcze oraz wspólna realizacja programów z innymi organizacjami i instytucjami na terenie kraju i za granic,
Fundacja Aktywnej Rehabilitacji
Fundacja Aktywnej Rehabilitacji (FAR) istnieje od 1988 roku. Wprowadzia do Polski model rehabilitacji osób niepenosprawnych, którego gównym elementem jest trening sportowy. Program oparty zosta na metodach stosowanych w specjalistycznych orodkach Sportowo-rehabilitacyjnych w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Szwecji. W Polsce wprowadzono model szwedzki, cznie z jego ideologi i metodyk. Do chwili obecnej utrzymany jest cisy kontakt z midzynarodowymi organizacjami sportu niepenosprawnych, jak i z wiodcymi orodkami rehabilitacyjnymi za granic .
Program Fundacji Aktywnej Rehabilitacji stanowi uzupenienie dla tradycyjnych form usprawniania, bdc pomostem pomidzy szpitalem, a „normalnym", aktywnym yciem. Zadaniem Fundacji jest docieranie do wszystkich potencjalnych adresatów programu - ludzi, którzy zostali dotknici nabytym lub wrodzonym uszkodzeniem rdzenia krgowego. Prowadzenie dziaalnoci dla tych osób oraz denie do tego, by adresaci programu mogli aktywnie i niezalenie y. Poprzez wzorce osobowe pobudza si osoby niepenosprawne do maksymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego z uwzgldnieniem ich moliwoci i ogranicze. Fundacja Aktywnej Rehabilitacji wykorzystuje trening w rónych dyscyplinach sportowych jako rodek do osignicia .
Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki Niewidomych i Ociemniaych „Cross”
Stowarzyszenia powstao 1991 r, ma zasig ogólnopolski zrzesza obecnie okoo 2500 czonków w 31 klubach na terenie caej Polski. Gównym cele stowarzyszenia jest rozwijanie i szerzenie sportu w rodowisku osób niewidomych i ociemniaych dorosych i dzieci. Cel ten realizuje organizujc imprezy sportowe w nastpujcych dyscyplinach: szachy, kolarstwo tandemowe, taniec sportowy, krgle, bryd, warcaby stupolowe, lekkoatletyka, kajakarstwo, eglarstwo, pywanie, narciarstwo. Wikszo to turnieje rangi mistrzostw Polski. Wiodcymi dyscyplinami s szachy i kolarstwo tandemowe. W obydwu tych dyscyplinach zawodnicy mog si pochwali duymi sukcesami równie na arenie midzynarodowej. Szachici nale do cisej wiatowej czoówki. Bardzo prnie rozwija si równie taniec sportowy. Organizowane s ju mistrzostwa Polski niewidomych i ociemniaych w tacu sportowym. Coraz wikszym zainteresowaniem ciesz si równie krgle. W tej dziedzinie organizowane s równie mistrzostwa Polski i Europy. Stowarzyszenie „Cross” prowadzi szkolenia oraz organizuje obozy dla dzieci i modziey, a take ogólnousprawniajce obozy dla dorosych. Najwaniejszym elementem dziaalnoci jest praca w klubach, gdzie w sekcjach sportowych organizowane s regularne zajcia i treningi. Najlepsi zawodnicy reprezentuj „Cross” na krajowych i midzynarodowych zawodach sportowych. Kalendarz imprez planowanych co roku zawiera kilkadziesit pozycji i z kadym rokiem jest bogatszy. Dziaalno stowarzyszenia „Cross: finansowana jest gównie ze rodków pochodzcych z Midzynarodowej Edukacji Niewidomych i Ociemniaych i Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepenosprawnych oraz skadek czonkowskich. „Cross” prnie si rozwija, zwiksza si liczba niewidomych i ociemniaych czonków oraz dyscyplin przez nich uprawianych.
Ogólne zasady treningu sportowego osób z niepenosprawnociami
Przez trening sportowy rozumiemy wieloletni, specjalnie zorganizowany proces pedagogiczny w ramach, którego zawodnik uczy si techniki oraz taktyki swojej dyscypliny i doskonali je, ksztatuje sprawno fizyczn, a take cechy wolicjonalne i osobowo oraz nabywa wiedz na temat prowadzonej przez siebie dziaalnoci sportowej.
W treningu sportowym osób niepenosprawnych korzysta si z typowych form treningu sportowego. Najczciej stosuje si trening stacyjny, cikoatletyczny i elementy treningu body – building. Wynika to z koniecznoci zwikszenia siy i wytrzymaoci siowej. W lekkoatletyce, pywaniu i biegach znalaz zastosowanie trening interwaowy.
Du rónic w rocznym cyklu treningowym osób niepenosprawnych, która wynika z koniecznoci lepszego ogólnego przygotowania – jest prowadzenie w wikszym wymiarze czasu zaj ogólnousprawniajcych, a w stosunkowo mniejszym – specjalistycznych wicze technicznych.
Naley dobra tak form prowadzenia treningu, która najbardziej odpowiadaaby zainteresowaniom, poziomowi umysowemu i zdolnociom percepcji wiczcych. W treningu osób niepenosprawnych mówimy o indywidualizacji. Zajcia powinny by urozmaicone. Obok normalnych zaj treningowych powinny by organizowane wycieczki z odpowiednio przygotowanym programem .
Trening sportowy inwalidów musi jednoczenie w sposób naturalny czy formy treningu sportowego z elementami kinezyterapii. Zawsze musi znale si w nim czas na wiczenia korekcyjne, indywidualne, relaksacyjne, wiczenia specjalistyczne zwizane ze stanem funkcjonalnym, a wic pozycje redukujce, specjalne wiczenia wzmacniajce wybrane zespoy miniowe. Powinno si zwraca uwag na chód i ju istniejcych dyscyplin sportu dla inwalidów, równoczenie dy do jak najmniejszej iloci zmian w przepisach; wprowadza tylko takie zmiany w przepisach, które umoliwiaj rozgrywanie danej konkurencji przez inwalidów i zwikszaj stopie bezpieczestwa podczas jej rozgrywania.
Sport osób niepenosprawnych moe i powinien odgrywa istotn rol w przyspieszaniu i sterowaniu przebiegu procesów regeneracji, kompensacji i adaptacji. Polepszenie - poprzez uprawianie sportu - ogólnej wydolnoci fizycznej organizmu prowadzi do przyspieszenia procesów regeneracji i stwarza wiksze moliwoci poprawy w leczeniu odcinkowym.
W wietle teorii Anochina, Pawowa, Forbesa, Arwanitakii Lorento de No skuteczno kompensacji zaley od dwóch czynników - rónorodnoci pobudzania i siy stosowania bodców. Sporód rodków stosowanych w rehabilitacji tylko sport dysponuje atrakcyjn form pozwalajc na wieloletnie powtarzanie okrelonego, wskazanego wiczenia. Trening sportowy jest jednak najtrudniejsz forma sterowania procesami kompensacji, gdy wystpujce w wielu dyscyplinach sportu ruchy globalne, wykonywane z du dynamik, mog prowadzi do powstania niepodanych substytucji. Instruktor prowadzcy zajcia sportowe z inwalidami powinien aktywnie nadzorowa wykonywanie poszczególnych wicze, szczególnie w pocztkowym okresie treningu. Najwiksze znaczenie treningu sportowego osób niepenosprawnych polega na utrzymywaniu cigoci procesów kompensacji .
W usprawnianiu fizycznym osób niepenosprawnych dy si do stosowania optymalnych dawek treningowych w celu zapobiegania skutkom bezczynnoci, do utrzymania wydolnoci fizycznej organizmu oraz jej zwikszenia. Wielko obcienia treningowego dla inwalidów zaley przede wszystkim od stopnia wytrenowania organizmu i szybkoci przebiegu procesów odnowy.
Trening sportowy daje optymalne efekty tylko wtedy, gdy nastpna jednostka treningowa zostanie przeprowadzona w okresie superkompensacji, po penej odnowie. U osób nie wytrenowanych, u inwalidów-sportowców, w pocztkowym okresie treningu czas odnowy jest wyduony, dlatego przerwy wypoczynkowe, zwaszcza w pierwszym okresie intensywnego treningu (obcienia), powinny wynosi okoo 2 - 3 dni. Podstawow jednostk treningow w sporcie inwalidów s 90-minutowe zajcia. Czas przewidziany na zajcia moe ulec skróceniu, jeli trenujcy posiadaj zmniejszon wydolno fizyczn, prezentuj niski poziom wytrenowania, s w zaawansowanym wieku lub reprezentuj schorzenie o szczególnie obnionych moliwociach funkcjonalnych .
W jednostkach treningowych obowizuje trójczciowy ukad zaj: rozgrzewka, cz gówna i cz uspokajajca.
Rozgrzewka - w treningu sportowym osób niepenosprawnych poza wiczeniami dyscyplinujco-porzdkowymi i stopniowym przygotowaniem organizmu do wysiku w czci gównej powinna uwzgldnia wiczenia korekcyjne wskazane dla danego schorzenia. Cz gówna musi zawiera indywidualne wiczenia specjalistyczne (powinny one koczy cz gówn i rozpoczyna cz uspokajajc). Mog to by wiczenia chodu dla paraplegików lub autoredresje kikutów dla amputowanych. Zajcia treningowe prowadzone z osobami niepenosprawnymi róni si od zaj z osobami zdrowymi krzyw natenia. W treningu inwalidów czciej stosuje si przerwy wypoczynkowe, wynikajce np. u niewidomych i niesyszcych ze zwikszonej koncentracji uwagi i zaangaowania w trakcie poszczególnych wicze itp. Stosuje si czste, ale krótkie przerwy wypoczynkowe, czciej, ni dla osób zdrowych wprowadza si wiczenia i pozycje relaksacyjne, wypoczynek bierny. Wielko obcienia wynika z wydolnoci ukadu sercowo-naczyniowego, oddechowego, aparatu ruchu. W praktyce stosuje si bodce zblione do maksymalnych (stosowane w bezpiecznych granicach), poniewa one najaktywniej, najskuteczniej wyzwalaj mechanizmy kompensacji, gwarantujc postp procesu treningowego .
Trening sportowy zawodników niepenosprawnych powinien by dostosowany do jego cech psychofizycznych, przygotowywa osob niepenosprawn przede wszystkim do podjcia (lub kontynuacji) pracy zawodowej i zapewnia jej maksimum samodzielnoci w yciu codziennym. Naley przypomnie, e najbardziej wskazanymi obcieniami dla zwikszenia siy s wielkoci równe 70-100% siy maksymalnej. Przy treningu wytrzymaociowo-siowym obcienia wynosz 30-70% siy maksymalnej. Trenowanie wytrzymaoci wymaga obcie wielkoci 20-40%siy maksymalnej. Tam, gdzie na pierwszym miejscu w treningu stawia si ksztatowanie szybkoci, obcienie nie powinno przekracza 20% wartoci siy maksymalnej.
W treningu sportowym osób niepenosprawnych naley pamita, e wydatek energetyczny podczas najprostszych czynnoci wykonywanych przez inwalidów jest znacznie wyszy ni u osób zdrowych. Równie koszt energetyczny tych czynnoci jest tym wikszy, im wiksze s ubytki funkcji poszczególnych ukadów im krótszy okres od wystpienia urazu. Wysoki jest koszt energetyczny chodu amputowanych, paraplegików w aparatach stabilizujcych w pocztkowym okresie nauki. Jednoczenie obniona jest znacznie ogólna wydolno fizyczna organizmu.
W treningu sportowym osób niepenosprawnych korzysta si z typowych form treningu sportowego. W celu zwikszenia siy i wytrzymaoci siowej czsto stosuje si trening stacyjny, cikoatletyczny, elementy treningu body-bilding. Trening interwaowy znalaz zastosowanie w pywaniu, biegach i lekkiej atletyce. W rocznym cyklu treningowym inwalidów zauwaa si duy wymiar czasu przeznaczonego na zajcia ogólno-usprawniajce (nacisk na przygotowanie ogólne) w stosunku do mniejszej liczby zaj powiconych specjalistycznym wiczeniom technicznym .
Wybór form prowadzenia treningu zaley od zainteresowa, poziomu umysowego i zdolnoci percepcji wiczcych. Stosuje si róne zmodyfikowane formy, wypracowane przez wychowanie fizyczne i sport dla dzieci i dorosych. Wprowadza si specjalne tory przeszkód, które stanowi metod treningu i su ocenie jego postpu. Zajcia sportowe z inwalidami musz by urozmaicone. Powinny one by uzupenione wycieczkami z odpowiednio przygotowanym programem sportowym, zawodami sportowymi o rónej randze, startami w mistrzostwach kraju, igrzyskach, ogólnopolskich zawodach itp.
Trening sportowy osób niepenosprawnych czy w sposób naturalny formy treningu sportowego z elementami kinezyterapii. Trening uwzgldnia wiczenia korekcyjne, indywidualne, specjalistyczne - zwizane ze stanem funkcjonalnym (np. wiczenia specjalne wzmacniajce wybrane zespoy miniowe), zwraca si równie uwag na prawidowo chodu i czynnoci samoobsugi.
Jednym z niezmiernie wanych czynników wywierajcych wpyw na przebieg i wyniki szkolenia sportowego oraz na rozwój zawodnika i jego osignicia sportowe jest motywacja. Motywacja to zespó motywów, czyli czynników, które pobudzaj i ukierunkowuj nasze denia do okrelonej dziaalnoci skierowanej na zaspokojenie bardzo rónych i czasem nie cakowicie uwiadamianych potrzeb. Potrzeby te mog by wrodzone lub nabyte, mog mie podoe fizjologiczne i spoeczno – psychologiczne .
U osób niepenosprawnych mechanizmy oddziaywania sportu na psychik s nieco inne, ni w przypadku sportowców penosprawnych. Choroba lub uraz, który doprowadza do trwaego inwalidztwa, prowadzi do wielu zmian w psychice.
Bardzo wanym elementem rehabilitacji psychicznej osób niepenosprawnych jest sport i trening sportowy, który powinien spenia podstawowe zadania, takie jak :
-dziaa tonizujco na psychik wiczcego,
-wpywa na wyrobienie postawy akceptujcej inwalidztwo,
-wytwarza nawyk uprawiania sportu.
Zajcia sportowe, musz mie przede wszystkim charakter pobudzajcy i wprowadza rado i uczucie odprenia, co uzyskujemy dziki wspózawodnictwu, tak nierozerwalnie zwizanym z uprawianiem sportu. W warunkach walki sportowej, a zwaszcza zespoowej, stopniowo wyzwalaj si wszystkie moliwoci ustroju, zapomina si nakazach hamujcych wykonanie ruchu, o obawach i lkach, wykonuje si czynnoci, które wczeniej wydaway si inwalidzie nieosigalne .
Sport dostarcza osobie niepenosprawnej dodatkowej silnej motywacji do wykonywania odpowiednich ruchów i wicze. Zaczyna on wiczy, bo chce wygra lub poprawi swój wynik, sprawia mu to przyjemno, czuje satysfakcj z tego, co robi, gdy spotyka si to z aprobat i uznaniem otoczenia.
Motywacja dziaania sportowego róni si od motywacji innych form dziaalnoci ludzkiej. U zawodników penosprawnych przewaaj bezporednie motywy zainteresowa sportowych. Natomiast u sportowców niepenosprawnych przewaaj motywy porednie, takie jak:
-kontynuacja rehabilitacji jako formy usprawniania leczniczego,
-potrzeba aktywnoci ruchowej,
-moliwo nawizania kontaktów towarzyskich-,
-inne, jak wyjazdy, kontakt z przyrod, wartoci estetyczne.
Klasyfikacja sportowo-medyczna w sporcie osób z niepenosprawnociami
Grupa I - Inwalidzi narzdu wzroku (Blind) - B
Klasy:
B1 - cakowicie niewidomi oraz z poczuciem wiata, ale bez rozpoznania przedmiotów lub ich zarysów bez wzgldu na kierunek i odlego,
B2 - niedowidzcy, których ostro wzroku po korekcji szkami w lepszym oku wynosi 2/60 wedug skali Snellena lub ograniczenie pola widzenia zawarte jest w kcie do 5°,
B3 - niedowidzcy, których ostro wzroku po korekcji szkami w lepszym wzroku zawarta jest od 2/60 do 6/60 wedug skali Snellena lub ograniczenie pola widzenia zawarte jest w kcie od 6° do 20,°
Grupa II - Inwalidzi narzdu suchu
Inwalidzi narzdu suchu z utrat suchu powyej 55% w lepszym uchu. Uczestnicz oni w osobnych igrzyskach deflijskich.
Grupa III - Inwalidzi z amputacjami koczyn górnych i dolnych (Amputation) - A
Klasy:
A l - obustronna amputacja w obrbie uda,
A 2 - jednostronna amputacja w obrbie uda,
A 3 - obustronna amputacja w obrbie podudzia,
A 4 - jednostronna amputacja w obrbie podudzia,
A 5 - obustronna amputacja w obrbie ramienia,
A 6 - jednostronna amputacja w obrbie ramienia,
A 7 - obustronna amputacja w obrbie przedramienia,
A 8 - jednostronna amputacja w obrbie przedramienia,
A 9 - amputacja w obrbie jednej koczyny górnej (ramienia lub przedramienia) oraz w obrbie jednej koczyny dolnej (uda lub podudzia),
Uwaga:
- cakowite poraenie jednej koczyny górnej zaliczamy do grupy III, klasyA6,
- cakowite poraenie obu koczyn górnych zaliczamy do grupy III, klasy A 5.
Grupa IV - Inwalidzi z poraeniem koczyn górnych i dolnych (Paraplegia) P
W tej grupie startuj:
- inwalidzi z poraeniami i niedowadami koczyn po urazowym uszkodzeniu rdzenia krgowego: paraplegia i tetraplegia posttraumaticae,
- inwalidzi z poraeniami i niedowadami koczyn po rónego rodzaju schorzeniach rdzenia krgowego:
a) poliomyelitis anterior acuta - choroba Heinego-Medina,
b) paraplegia spondylitica,
c) paraplegia scoliotica,
d) paraplegia neoplasmatica.
Klasy:
1A - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie górnego odcinka szyjnego na wysokoci 6 krgu, ze znacznym zmniejszeniem siy mini trójgowych ramion, maksymalnie do 3° wg. skali Lovetta,
1B - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie dolnego odcinka szyjnego na wysokoci 7 krgu, ze zmniejszon lub prawidow si mini trójgowych ramion oraz zginaczy doniowych i grzbietowych rki ocenionych od 4° do 5° wg. skali Lovetta, natomiast ze znacznym zmniejszeniem siy mini zginaczy i prostowników, maksymalnie do 3° wg. skali Lovetta,
1C - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie dolnego odcinka szyjnego na wysokoci 8 krgu, ze zmniejszon lub prawidow si mini trójgowych ramion, zginaczy doniowych i grzbietowych rki oraz zginaczy i prostowników palców ocenianych od 4° do 5° wg. skali Lovetta, natomiast z brakiem funkcji mini glistowatych i midzykostnych,
2 - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie górnego odcinka piersiowego od l do 5 krgu, przy braku monoci utrzymania równowagi w pozycji siedzcej,
3 - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie dolnego odcinka piersiowego od 6 do l0 krgu, z moliwoci utrzymania równowagi w pozycji siedzcej ( poraone dolne partie mini brzucha i grzbietu oraz koczyny dolne) oraz z czciowym uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci od 11 krgu piersiowego do 1 ldwiowego lub niesprawno równowana,
4 - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie odcinka piersiowo-ldwiowego od 11 krgu piersiowego do 3 krgu ldwiowego oraz z czciowym uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci od 2 do 5 krgu ldwiowego lub niepenosprawno równowan. W tej klasie stwierdza si sprawne minie tuowia i dobr stabilizacj (równowag) mini tuowia w pozycji siedzcej.
Suma oceny siy miniowej zmodyfikowanym testem miniowym Lovetta obu koczyn dolnych wynosi:
· od 1 do 20 punktów, w nastpstwie urazu rdzenia krgowego,
· od l do 15 punktów, w nastpstwie choroby rdzenia krgowego,
5 - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie odcinka ldwiowego krgosupa od 4 do 5 krgu lub niepenosprawno równowan. W tej klasie stwierdza si sprawne minie czworogowe ud.
Suma oceny siy miniowej powyszego testu miniowego obu koczyn dolnych wynosi:
· od 21 do 40 punktów, w nastpstwie urazu rdzenia krgowego,
· od 16 do 35 punktów, w nastpstwie choroby rdzenia krgowego,
6 - cakowite uszkodzenie rdzenia krgowego na poziomie odcinka krzyowego od l do 3 krgu lub niepenosprawno równowan.
Suma oceny siy miniowej testem miniowym obu koczyn dolnych wynosi:
· od 41 do 60 punktów, w nastpstwie urazu rdzenia krgowego,
· od 36 do 55punktów, w nastpstwie choroby rdzenia krgowego,
Zawodnicy nie speniajcy warunków zawartych w klasie 6 nie mog by sklasyfikowani, poniewa nie speniaj minimum niepenosprawnoci.
Uwaga:
Przy ocenie siy miniowej koczyn dolnych posugujemy si zmodernizowanym testem Lovetta i testuje si zamiast jednego minia - ca grup mini wykonujcych okrelony ruch w stawie.
Bilans siy mini w koczynach dolnych jest sum punktów uzyskanych za nastpujce ruchy w stawach:
a) biodrowym - zgicie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie,
b) kolanowym - zgicie, wyprost,
c) skokowym - zgicie grzbietowe i podeszwowe,
Bilans siy mini w koczynach górnych jest sum punktów uzyskanych za ruchy w stawach:
a) barkowym - zgicie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie,
b) okciowym - zgicie, wyprost,
e) ródrczno- paliczkowym kciuka - ruch opozycji i wyprostu,
Za kady ruch osobno w kadej koczynie dolnej i górnej przyznaje si od 3 do 5 punktów ocenianych wedug skali Lovetta.
Suma wszystkich punktów w koczynie dolnej daje bilans siy miniowej koczyny dolnej, analogicznie jest w koczynie górnej - suma wszystkich punktów daje bilans siy miniowej koczyny górnej.
Sia miniowa penosprawnej koczyny dolnej wynosi 40 punktów, a koczyny górnej – 60.
Grupa V - Róne (inne) schorzenia i dysfunkcje narzdu ruchu (Les Autres) LA
Klasy:
LA 1 - zawodnicy ze znacznym uszkodzeniem wszystkich czterech koczyn, np:
· znaczne przypadki stwardnienia rozsianego (sclerosis multiplex), - dystrofia miniowa,
· reumaitoidalne zapalenie stawów (RZS) z przykurczami,
LA 2 - zawodnicy ze znacznym uszkodzeniem trzech lub dwóch koczyn, ale o mniejszych ograniczeniach, jak w klasie LA1, np:
· mniej znaczna hemiplegia,
· mniej znaczne przypadki stwardnienia rozsianego, itp.,
LA 3 - zawodnicy z ograniczon funkcj przynajmniej dwóch koczyn, np:
· niektóre przypadki hemiparezy,
· zesztywnienie stawów biodrowego i kolanowego w jednej koczynie, z wspóistniejc deformacj po stronie drugiej, itp.,
LA 4 - zawodnicy z ograniczeniem funkcji w dwóch koczynach dolnych, ale w mniejszym stopniu , ni w klasie LA3:
-przykurcz lub zesztywnienie w stawach jednej koczyny dolnej, z ograniczeniem funkcji drugiej koczyny, itp.,
LA 5 - zawodnicy z ograniczon funkcj jednej koczyny dolnej lub porównywalne pod wzgldem funkcjonalnym ponisze niepenosprawnoci:
· przykurcz lub zesztywnienie stawów biodrowego lub kolanowego,
· niedowad jednej koczyny,
· niedowad lub uszkodzenie jednej koczyny górnej, w tym: cakowita niesprawno rki (cakowity brak fizjologicznej funkcji rki),
- niektóre przypadki osteoporozy.
Uwaga:
W grupie tej powinni by sklasyfikowani inwalidzi z poraeniami i niedowadami koczyn po nastpujcych rodzajach schorzeniach rdzenia krgowego:
- spina bifidia,
· sclerosis multiplex,
· syringomxelia,
Zawodnicy nie kwalifikujcy si do klasy LA6 - nie posiadaj minimum niepenosprawnoci i nie s uprawnieni do udziau w zawodach sportowych dla osób niepenosprawnych.
Midzynarodowa Federacja Sportu Osób Niepenosprawnych (ISOD) ustalia w tej grupie nastpujce minima niepenosprawnoci:
- niedowad koczyny górnej, to utrata co najmniej 20 punktów w tecie obydwu koczyn górnych (analizujc tylko minie funkcjonalne, to znaczy takie które przy ocenie uzyskay od 3 do 5 punktów),
- niedowad koczyny dolnej, to utrata co najmniej 10 punktów w tecie obydwu koczyn dolnych (analizujc tylko minie funkcjonalne, to znaczy takie które przy ocenie uzyskay od 3 do 5 punktów),
- ograniczenia zakresu ruchów w stawach (ograniczenie do kta 45 stopni w stawie okciowym, zesztywnienie stawu promieniowo-nadgarstkowego, itp.).
Grupa VI - Poraenia mózgowe (Cerebral palsy) - CP
W grupie startuj:
· inwalidzi z poraeniami i niedowadami spastycznymi koczyn w nastpstwie urazów mózgowo-czaszkowych,
· inwalidzi z poraeniami i niedowadami spastycznymi koczyn po rónego rodzaju schorzeniach orodkowego ukadu nerwowego:
a) paralysis cerebralis infantilis- mózgowe poraenie dziecice,
b) udary mózgowe,
c) choroba Parkinsona,
d) plsawica,
e) atetoza,
f) hemobalizm,
Napicie miniowe okrela si w 4 stopniowej skali – spasticity grade scale for muscule tone – spasticity/stiffness:
0 – hipotonia, wiotko, obnione napicie miniowe,
1 – norma, normalne napicie miniowe,
2 - zwikszone napicie miniowe nie majce istotnego wpywu na ruchy,
3 - zwikszone napicie miniowe ograniczajce wykonanie ruchów,
4 - hipertonia, spastyczno, wykonanie ruchów biernych utrudnione lub jest niemoliwe,
Klasy:
CP 1 – quadriplegia-poraenie czterokoczynowe. Zawodnik porusza si za pomoc wózka elektrycznego. Stwierdza si znacznego stopnia zaburzenia napicia miniowego wystpujce w czterech koczynach (od 3+ do 4 stopni wedug 4 punktowej skali napicia) lub ruchy atetotyczne w czterech koczynach, jak równie:
· znacznego stopnia trudnoci w kontroli ruchów koczyn górnych i tuowia,
- bardzo sab si miniow,
Zwikszone zaburzenie napicia miniowego wystpuj w czterech koczynach (od 3+ do 3 stopni) oraz:
· saba sia miniowa,
· w czynnociach czsto wykorzystuj chwyty cylindryczne lub sferyczne,
CP 3 – triplegia-poraenie trzykoczynowe lub czterokoczynowe albo poowicze znacznie nasilone. Zawodnik przemieszcza si na wózku przy pomocy jednej koczyny górnej lub obydwu, ale bardzo powoli. Na krótkich dystansach moe chodzi w aparatach opaskowo-szynowych lub przy pomocy drugiej osoby. Zaburzenia napicia miniowego wystpuj (od 4 do 3 stopni w koczynach dolnych, od 3+ do 2 w obrbie tuowia i od 3 do 2 stopni w koczynach górnych). Zaburzenia te dotycz 2, 3 lub 4 koczyn, a ponadto wystpuj:
· umiarkowane trudnoci w kontroli koczyn górnych i tuowia,
· saba sia miniowa,
CP 4 - paraplegia-niedowad obu koczyn dolnych. Zawodnik porusza si na wózku koczynami górnymi. Moe chodzi w aparatach opaskowo-szynowych samodzielnie, ale tylko na krótkich dystansach lub przy pomocy drugiej osoby. Wystpuj umiarkowane lub znaczne zaburzenia napicia miniowego obu koczyn dolnych (od 4 do 3 stopni wedug 4 stopniowej skali napicia) oraz:
· dobra funkcja koczyn górnych i tuowia,
- moliwo udziau we wszystkich dyscyplinach sportowych na wózku lub na specjalnie skonstruowanych siedziskach,
CP 5 – diplegia-niedowad spastyczny w koczynach dolnych utrudniajcy chodzenie lub hemiplegia – trudnoci w chodzeniu, dobry stan funkcjonalny strony nie poraonej. Poruszaj si samodzielnie lub z pomoc (na co dzie nie uywaj wózka). Zawodnicy tacy posiadaj:
- dobr si i stan funkcjonalny koczyn górnych,
· w dyscyplinach sportowych uczestnicz w pozycji stojcej,
CP 6 - spastyczno czterech koczyn z moliwoci samodzielnego poruszania si. Stwierdza si umiarkowane zaburzenie napicia miniowego w czterech koczynach. Zawodnicy chodz samodzielnie bez pomocy osoby drugiej.
Wystpuje jednak zaburzenie koordynacji podczas biegu,
CP7 – hemiplegia-niedowad spastyczny jednej koczyny górnej i jednej koczyny dolnej, dobra sia funkcjonalna drugiej koczyny górnej i dolnej, moliwo poruszania si bez urzdze pomocniczych, utykanie wskutek niedowadu spastycznego w koczynie dolnej,
CP 8 – minimalny niedowad w koczynach dolnych, minimalny niedowad spastyczny w jednej lub dwu koczynach dolnych, dobra sia funkcjonalna koczyn górnych, minimalna niewydolno koczyn dolnych.
Tenis ziemny Przepisy gry s takie same, jak dla osób penosprawnych, z nastpujcym wyjtkiem: zawodnikowi zezwala si na odbicie piki po drugim kole, jeeli zajmuje on pozycj za lini kocow. Dlatego te gra jest prowadzona z gbi kortu. W tenisa graj mczyni i kobiety. Do gry dopuszczane s róne rodzaje wózków. Podczas gry zawodniczej obowizuj wózki sportowe. Wózek traktowany jest, jako cz ciaa zawodnika, który podczas uderzenia piki musi na nim siedzie. Do zahamowania wózka nie wolno uywa ani koczyn dolnych, ani protezy, dlatego tenisista musi mie doskonale opracowan technik jazdy na wózku. Zawodnicy korzystaj z tych samych kortów tenisowych i sprztu, stosuj ten sam chwyty rakiety tenisowej co w zwykym tenisie. W 1996 roku tenis na wózkach zosta wprowadzony do konkurencji paraolimpijskich.
Do zawodów dopuszczani s zawodnicy po amputacji koczyn:
- III grupa sportowa, klasy: A1, A2, A3, A4.
- obustronna amputacja koczyn dolnych, klasa A1,
- Jednostronna amputacja koczyny dolnej, klasa A2,
- Obustronna amputacja podudzi, klasa A3,
- Jednostronna amputacja podudzia, klasa A4
Tenis stoowy Zawodnika startujcego w tej dyscyplinie sportowej obowizuj przepisy Midzynarodowej Federacji Tenisa Stoowego, uzupenione zasadami dotyczcymi specyfiki tenisa stoowego uprawianego przez niepenosprawnych, a zatwierdzone przez Midzynarodow Organizacj Sportow Inwalidów ISOD dla grup III i V oraz Midzynarodow Federacj Igrzysk Stoke Mandeville ISMGF w odniesieniu do grupy IV.
Zawody odbywaj si dla kobiet i mczyzn w kolejnoci gra pojedyncza, nastpnie podwójna. Turnieje odbywaj si we wszystkich grupach startowych. Rakieta moe mie dowoln wielko, ksztat i ciar. Deska rakietki winna by paska i sztywna, wykonana z jednego kawaka drewna o równej gruboci. Pokrycie moe by ze zwykej gumy czopowanej o cakowitej gruboci 2 mm. Cze powierzchni odbicia w pobliu uchwytu, obejmowana przez palce, moe by pokryta innym materiaem zwikszajcym przyczepno. Zawodnicy grupy I mog rakiet przywizan bandaem elastycznym do rki lub przedramienia.
Wózek
W czasie gry w tenisa stoowego wózki inwalidzkie musz odpowiada takim samym przepisom, jak w konkurencji – wycigi na wózkach. Stopy ani inne czci ciaa nie mog dotyka podoa podczas gry. Maksymalna wysoko poduszki wynosi 10 cm. Wyjtek stanowi zawodnicy z poraeniem lub usztywnieniem koczyny górnej, którzy nie s zdolni do samodzielnego serwowania, mog odbi pieczk od stou przed uderzeniem jej rakietk. Niedozwolone jest w tym momencie serwowanie, cicie piki. Zawodnicy musz zgosi ten sposób serwowania komisji sdziowskiej przed rozpoczciem zawodów i uzyska ich formaln zgod. Równie przed rozpoczciem kadego meczu sdzia musi by poinformowany o technice serwowania.
Do zawodów dopuszczani s inwalidzi nastpujcych grup startowych:
-III grupa sportowa Amputacji koczyn, klasy- A1, A9, A2, A3, A9, A7, A6
-IV grupa sportowa – paraplegia, klasy- 2, 3, 4, 5, 6
Klasyfikacja
Powysze klasy sportowe mczyzn i kobiet zostay poczone i podzielone na grupy startowe w nastpujcy sposób.
Amputowani
Podzia zawodników na grupy startowe
a). Zawodnik z amputacj, jeeli chce, moe wybra pozycj stojc lub siedzc podczas gry, ale wówczas musi gra w tej pozycji przez cay czas trwania zawodów,
b). Amputowani powyej stawu kolanowego, którzy normalnie stoj podczas gry (grupa IV), mog gra w pozycji siedzcej (grupa II),
c). Zawodnicy ze zoonymi amputacjami (A9) mog gra we wszystkich czterech pierwszych grupach (grupy I, II, III, IV), w zalenoci od uszkodzenia narzdu ruchu. Mog równie korzysta z wózków inwalidzkich lub krzese,
d). Zawodnicy z klas A5 i A7, jeeli jest to moliwe, mog wzi udzia w zawodach w grupie V.
Szermierka na wózkach
Jest to jedna z najbardziej widowiskowych dyscyplin, a zarazem najbardziej trudnych. Pomimo znacznego ograniczenia ruchomoci cechuje j szybko, bogactwo i pomysowo przeprowadzanych akcji. Szermierka jest objta przepisami Igrzysk Paraolimpijskich, gdzie obowizuj przepisy Midzynarodowej Federacji Szermierczej FIE oraz przepisy Midzynarodowej Federacji Igrzysk w Stoke Mandeville. Do zawodów dopuszczani s zawodnicy:
- z III grupy sportowej klas A1, A2, A3, A4, A6, A8.
z IV grupy sportowej klas 1A, 1B, 1C, 2, 3, 4, 5.
Konkurencje
indywidualne – floret mczyzn i floret kobiet, szabla mczyzn, szpada mczyzn,
druynowe – floret kobiet i floret mczyzn, szabla mczyzn, szpada mczyzn.
Walki indywidualne w tej samej konkurencji odbywaj si przed druynowymi. Druyna szermiercza skada si z trzech zawodników oraz jednego rezerwowego. Zawodnik moe walczy najwyej w dwóch broniach.
Walka szermiercza odbywa si na wózku zaopatrzonym w specjaln ram, która ma za zadanie:
- stabilizowa wózek w staej pozycji , najlepiej za pomoc specjalnych cigaczy, które s przymocowane pomidzy wewntrzn krawdzi kó, a szyn ramy,
- umoliwi równolege ustawienie wózka z zachowaniem staego kta od 10 do 15 stopni w stosunku do gównej szyny,
- pozwala na dogodne ustawienia wózka we wszystkich rodzajach broni oraz dostosowania odlegoci midzy wózkami do dugoci uzbrojonej koczyny górnej szermierza,
- pozwala na dowoln szeroko rozstawu kó wózków. Przednie, wewntrzne kóka wózka powinny dotyka gównej szyny, W szabli, florecie i szpadzie, tylne koa wózka powinny by zakryte, okrgymi metalowymi zasonami. W przypadku stosowania elektronicznego aparatu do rejestrowania trafie, metalizowana kamizelka szermiercza, osony kó oraz metalowe czci wózka musz by uziemione. Osony kó wózków wykonane s ze stalowej blachy, nie mog w adnej mierze zasania pola trafie. Górna cz osony powinna znajdowa si na wysokoci górnej krawdzi talerzy koci biodrowych szermierza, zasaniajc przy tym jego koczyny dolne i stopy. Osony powinny by jak najbliej przytwierdzone do obrczy koa. Jeeli osony nie pozwalaj sdziemu na okrelenie powierzchni trafie, powierzchnie trafie naley zmieni. Zawodnik uywa normalnego stroju szermierczego, przy czym jego koczyny dolne musz by bardzo dobrze chronione. Do tego celu uywa si zazwyczaj grubych kocy. Takie okrycie nie moe zmienia powierzchni trafie . W czasie walki stopy zawodnika nie mog dotyka podoa, a podnóki musz by tak uregulowane, aby pozwalay na utrzymanie kolan poniej linii bioder, naley te usun boczne oparcia wózka.
Przebieg walki
Walka rozpoczyna si i koczy na komend sdziego. Zawodnik siedzi na wózku wyprostowany, z moliwoci wychylenia si do przodu i tyu. Zawsze wyprowadza on zason bez wzgldu na to, czy to by pocztek natarcia, czy jego nastpstwo. Koczyna górna uzbrojona powinna by zgita. Klingi nie mog by w kontakcie, a koniec broni nie moe wychodzi poza linie zasony przeciwnika. Przed kad walk sprawdza si odlego midzy uzbrojonymi ramionami walczcych. Jeeli przeciwnicy maj koczyny górne o nierównych dugociach, odlego mierzy si biorc zawodnika o koczynach górnych krótszych. W przypadku wtpliwoci, odlego ustala sdzia. Dozwolone jest przemieszczenie pola powierzchni trafie z racji unoszenia jednego biodra z siedzenia, pó obrotu tuowia oraz przechylenie go do przodu i do tyu. Jeeli szermierz nie moe dosign powierzchni trafie, sdzia gówny moe wyda komend „stój” ustawi szermierza w normalnej pozycji szermierczej. Jeeli szermierz traci równowag, podnosi si na siedzeniu, zrywa si ze cigaczy, jeeli doszo do rozczenia zawodników lub zaszo jakiekolwiek niebezpieczestwo, sdzia gówny wydaje natychmiast komend „stój”. Szermierz nie moe wychodzi poza pole walki, przesuwajc si wzdu siedzenia lub podnoszc si z niego. Jeeli dopuszcza si takiego przewinienia, po ostrzeeniu w czasie tego natarcia bdzie uznany za trafionego.
Floret
Jest broni koln, w której trafienie zadaje si wycznie za pomoc pchni. W tej konkurencji startuj zarówno kobiety jaki mczyni. Wan powierzchni trafn we florecie stanowi cay tuów. Trafienie celne, poprzedzone trafieniem w powierzchnie niewan jest zaliczone jako celne. Czas trwania walki we florecie u mczyzn wynosi 6 min. Mczyni walcz do piciu trafie natomiast kobiety do czterech trafie, a czas ich walki wynosi cztery minuty. Po upywie tego czasu wygrywa zawodnik, który zada wicej celnych trafie. Dolicza si wtedy do uzyskanego wyniku zwycizcy i pokonanego tyle trafie, ile brakuje do piciu. Szermierze powinni siedzie na wózkach, z koczynami górnymi wyprostowanymi na wprost siebie, kocem klingi floretu dotykajc wewntrznej strony ramienia przeciwnika. Odlego klingi nie moe by wiksza, ni 10 cm od miejsca, gdzie szew kamizelki przecina si z doln granic przebiegu mini piersiowych. Boczne oparcie wózka od strony rki uzbrojonej moe by okryte z zewntrz materiaem izolujcym. To zabezpieczenie jednak nie moe przekracza wysokoci biodra. W przypadku przerwania izolacji w czasie natarcia, sdzia gówny moe wyznaczy zawodnikowi dokadny czas na jej usuniecie.
Szpada
Jest broni koln, w której trafienie zadaje si tylko za pomoc pchni. Wane powierzchnie trafie to cae ciao zawodnika, jego ubiór i poduszka, na które mona zada trafienie powyej metalowej osony. Czas trwania walki wynosi 6 minut, zawodnicy walcz do piciu trafie . Jeeli obaj zawodnicy uzyskaj po piec trafie ( w szpadzie jest to moliwe bo zalicza si trafienia jednoczesne), musz walczy o decydujce trafienie, jednoczenie anulujc poprzednie. Po upywie czasu walki w protokole zapisuje si przegran obu zawodników. Szermierze powinni siedzie wyprostowani, na rodku siedzenia swoich wózków, z jedn koczyn wyprostowana, kocem szpady skierowanym w stron przeciwnika, który powinien mie swoje uzbrojone rami ugite, a okie zwrócony kierunku niego. Zasig szpady powinien by taki, aby zawodnik móg dotkn okcia przeciwnika. Oparcie od strony rki uzbrojonej musi by usunite. Odlego miedzy zawodnikami ustala si przed walk , a jeeli zachodzi taka potrzeba przed kadym natarciem.
Szabla
Jest broni sieczno-koln, w której trafienie zadaje si za pomoc pchni i ci. Powierzchni trafie jest cae ciao zawodnika od pasa w gór tj. tuów, gowa i koczyny górne. Czas trwania walki wynosi sze minut, zawodnicy walcz do piciu trafie. Jeeli czas walki upynie, wygrywa prowadzcy. W razie tracenia równowagi, przesuwania si na siedzisku lub przechodzenia do kontaktu z podoem, uniewania si kade trafienie, a szermierz wraca do prawidowej postawy. Wyjtek stanowi bardzo szybkie dziaanie przeciwnika, przy którym mona zawodnikowi zaliczy trafienie. Za systematyczne popenianie bdów wymienionych wyej, za uzyskiwanie punktu lub uniknicie trafienia przez podnoszenie si z siedzenia, a take zmian odlegoci szermierczej, uniewania si zdobyte trafienie i po ostrzeeniu karze si utrat jednego punktu. Za systematyczne rozpoczynanie walki przed komend „naprzód” uniewania si zdobyte punkty i karze si utrat jednego punktu po uprzednim ostrzeeniu. Zawodnik nie moe by ukarany zaliczeniem przeciwnikowi trafienia, którego nie otrzyma w rzeczywistoci, lub które otrzyma po upywie czasu przeznaczonego na walk ( karani s wtedy obaj zawodnicy), albo za wykroczenie, które przeszkodzio przeciwnikowi w prowadzeniu walki, np. umylne zwarcie lub uywanie nie uzbrojonej rki. Zawodnik, który podczas walki naduywa siy i jest agresywny w stosunku do przeciwnika, a take walczcy pasywnie, moe by wykluczony z udziau w konkurencji.
Podnoszenie ciarów
Zawodnicy niepenosprawni uprawiaj t dyscyplin w konkurencji „powerlifting”, która polega na podrzucie sztangi w pozycji lec tyem. Próba podrzutu sztangi odbywa si na awie cikoatletycznej wedug przepisów International Powerlifting Federation (IPF). Zawody rozgrywa si w nastpujcych kategoriach wagowych:
- dla kobiet do - 48 kg, 52 kg, 56 kg, 60 kg, 67,5 kg,
- dla mczyzn do - 75 kg, 82,5 kg, 90 kg, 100 kg, oraz powyej 100 kg. W przypadku zawodników z amputacjami koczyn dolnych w zalenoci od jej wysokoci dodaje si do ich masy ciaa ciar wyliczony po przemnoeniu przez odpowiednie przeliczniki: 1\54 masy ciaa w przypadku amputacji poniej stawu skokowo-goleniowego, 1\36 masy ciaa przy amputacji poniej stawu kolanowego, 1\18, jeeli amputacja jest powyej stawu kolanowego oraz 1\9 w przypadku amputacji z wyuszczeniem w stawie biodrowym. Jeeli amputacja wystpuje w obu koczynach doliczenia si sumuje.
Podnoszenie ciarów musi si odbywa na kwadratowej platformie. Na wszystkich zawodach wykorzystuje si sztang dyskow o nastpujcych wymiarach:
dugo gryfu cznie z wystajcymi elementami to 220 cm,
rednia gryfu midzy piercieniami to 28 cm,
rednica najwikszych piercieni to 45 cm,
ciar najwikszego piercienia to 20 kg wg. ISMGF a 50 kg wg ISOD,
ciar gryfu wraz z zaciskami to 35 kg,
Najmniejszy ciar dooony na sztang podczas bicia rekordu wynosi minimum 0,5kg.
aweczka powinna mie mocn budow i odpowiednie wymiary:
wysoko – 46 cm,
dugo – 213,5 cm,
szeroko – 61 cm,
szeroko tylnej czci awy – 76 cm
Podane wyej wymiary dotycz awy standardowej , uywanej podczas Igrzysk w Stoke Mandeville. Obecnie przepisy dopuszczaj inne rozwizania konstrukcyjne. Zmiany polegaj na tym, e szeroko awy 76 cm jest równa na caej dugoci.
Minimalna wysoko stojaków powinna wynosi 61cm. awa i stojaki powinny by tak wykonane, aby zawodnicy podczas treningu i zawodów byli cakowicie bezpieczni. Kolumna stojaków jest zakoczona specjalnymi widekami o takiej szerokoci, aby mona byo swobodnie wyciska sztang bez dotykania gryfem prowadnicy. Dziki temu zabezpieczeniu, w razie nieoczekiwanego opuszczenia sztangi nie spadnie ona na zawodnika, lecz na podstaw prowadnicy.
Zawodnikowi przysuguj trzy podejcia do wyciskania. Ciar sztangi wzrasta podczas zawodów. Zawodnik podchodzi do zgoszonego przez siebie ciaru. Jako pierwszy zawodnik podchodzcy do ciaru lejszego. Jeeli kilku zawodników zgosi si do tego samego ciaru – decyduje kolejno losowania. Zawodnik wykonujcy pierwsze podejcie podchodzi do tego samego ciaru przed tym zawodnikiem, który ma drugie lub trzecie podejcie. Ciar musi by zawsze wielokrotnoci 2,5 kg. Postp na sztandze dla kadego zawodnika musi wynosi minimum 5 kg w drugim, a 2,5 kg w trzecim podejciu. Na prob zawodnika mona w drugim podejciu zwikszy ciar sztangi tylko o 2,5 kg jeeli zostao mu zaliczone pierwsze podejcie, ale wówczas jest to ostatnie podejcie zawodnika. Sdzia gówny kontroluje zgodno ciaru i sztangi z zapowiedzi spikera. Odpowiada on równie za ewentualne nieprawidowoci w ukadaniu piercieni na sztang. Powstae nieprawidowoci i pomyki naley rozwizywa nastpujco:
a). Jeeli ciar sztangi okaza si mniejszy od tego, jaki zgosi zawodnik, a podejcie zostao zaliczone, wówczas nie zalicza si zawodnikowi tego podejcia, a przyznaje si mu podejcie dodatkowe,
b). Jeeli na sztang naoono wikszy ciar od zgoszonego przez zawodnika, a podejcie zostao zaliczone, wówczas podejcie zalicza si, natomiast jeeli próba nie zostaa zaliczona, trzeba podejcie uniewani i zezwoli zawodnikowi na prób dodatkow z ciarem jaki zgosi wczeniej,
c). Jeeli spiker pomyli si w ogaszaniu ciaru sztangi zapowiedzia ciar wikszy lub mniejszy od tego, który zgosi zawodnik, lub gdy ciar po obu stronach sztangi nie jest jednakowy, naley zawodnikowi przyzna prawo do trzeciego podejcia,
d). Jeeli zawodnik spadnie z awy podczas wyciskania, pozwala mu si podej do tego samego ciaru w nastpnej próbie.
Komisja sdziowska skada si z trzech sdziów. Sdzia gówny nadzoruje przebieg konkurencji, daje sygna do opuszczenia sztangi na stojak. O zaliczeniu boju decyduje komisja sdziowska, w skad której wchodzi sdzia gówny i dwaj sdziowie pomocniczy. Bój jest zaliczony wikszoci gosów. Przed zawodami sdziowie sprawdzaj sprzt, ubiory zawodników, szeroko pasów oraz dopenienie obowizków zwaenia wszystkich zawodników.
Wyniki indywidualne ustala si w kadej kategorii wagowej oddzielnie, biorc pod uwag wynik najwyszy. Niezaliczenie adnego podejcia, eliminuje zawodnika z zawodów. Jeeli dwóch lub wicej zawodników uzyskao taki sam wynik, wówczas lepsze miejsce zajmuje zawodnik o mniejszym ciarze ciaa. Jeeli zawodnicy mieli taki sam ciar ciaa to przyznaje si im takie same miejsce. Gdy jest to miejsce pierwsze to obaj zawodnicy dostaj zote medale, a medal srebrny nie zostaje przyznany.
ucznictwo
Do zawodów dopuszczeni s zawodnicy:
z III grupy sportowej z amputacjami, klasy A1, A2, A3, A4, A9.
z IV grupy sportowej paraplegii, klasy 2, 3, 4, 5, 6
Konkurencja FITA
Obejmuje strzelanie na kadej odlegoci dla:
mczyzn – 90, 70, 50, 30 metrów
kobiet – 70, 60, 50, 30 metrów
Torem uczniczym nazywamy wyznaczony pas, na którym odbywaj si strzelania z uku. Tor jest szeroki ma co najmniej 0,80 m, jest prostopady do linii stojaków. Linie prost równoleg do linii stojaków i czc wszystkie stanowiska nazywamy lini stanowisk, a miejsce na którym zawodnik siedzi na wózku podczas strzelania - stanowiskiem (3).
Obowizuj dwa rodzaje tarcz o rednicy 122 cm i 80 cm. Obie tarcze podzielone s na pi koncentrycznych, kolorowych krgów w nastpujcych kolorach liczc od rodka tarczy:
zoty-óty – 10,9 pkt,
czerwony – 8,7,
niebieski – 6,7,
czarny – 4,3,
biay – 2,1
Piercienie s rónej szerokoci, a kady z nich jest podzielony lini na dwie strefy. Strefa wewntrzna oznacza wiksz liczb punktów, np. 10 pkt. zewntrzna – mniejsz liczb pkt. np. 9 pkt. kolor zoto-óty. Na dystansie 90 m, 70 i 60 m strzela si do tarczy o rednicy 122 cm, na dystansie 50 i 30 m do tarczy o rednicy 80 cm (12).
Na zawodach dozwolone jest uywanie uków, strza i ciciw dowolnego typu, wykonanych z dowolnego materiau, oprócz uków krzywych. Strzay uywane na zawodach musz by oznaczone inicjaami. Na ukach dozwolone jest stosowanie celowników staych lub przesuwanych, natomiast nie zezwala si na stosowanie celowników optycznych. Zawodnik podczas zawodów moe korzysta z pomocy: rkawiczki, mankietu, ochraniacza barku, koczanu, lornetki (w czasie miedzy strzelaniem) i linijki. Na ciciwie dozwolone jest stosowanie bczka staego lub ruchomego, o rednicy nie przekraczajcej 1 cm. Punkty celownicze na ziemi s dozwolone, ale nie mog wystawa wicej ni 15 cm nad podoe i nie mog mie wikszej rednicy, ni 7,5 cm. Nie zezwala si na stosowanie uatwie mechanicznych na wózku. Sdziowie mog zrezygnowa z tej zasady w stosunku do osób z trwaym inwalidztwem , które w innym przypadku nie byyby zdolne do strzelania. W adnym wypadku nie mona stosowa urzdzenia podpierajcego rami zawodnika. Zezwala si na przymocowanie zawodnika do wózka lub przesunicie si do przodu tylnego oparcia w przypadku braku moliwoci samodzielnego utrzymania równowagi w pozycji siedzcej oraz zawodnikom z obustronn amputacj koczyn dolnych powyej stawu kolanowego, wykluczajc uycie protez. Paski suce do przymocowania zawodnika do wózka nie mog siga powyej klatki piersiowej i maj zapewni piciocentymetrowy zwis w czasie odpoczynku, przesunicie tylnego oparcia z pozycji normalnej nie moe w swych wymiarach przekracza 10 cm, nie moe by wysze ni 75 cm poniej dou pachowego zawodnika. Zawodnicy z klas A6, A8, A9, mog korzysta z pomocy w przypadku, gdy uk jest nacigany za pomoc protezy. Dozwolone jest równie zakadanie strza do uku przez osob pomagajc, ale nie moe ona dawa sownych wskazówek strzelajcemu oraz udziela adnej pomocy, jak i te przeszkadza innym ucznikom.
Prowadzcy zawody ucznicze jest odpowiedzialny za bezpieczestwo w czasie strzelania . Przebieg zawodów jest regulowany za pomoc sygnaów dwikowych (gwizdka).
jeden gwizdek - rozpoczcie strzelania,
dwa gwizdki – zakoczenie strzelania,
seria gwizdków – przerwa w strzelaniu dla wszystkich zawodników.
Napinanie uku jest dozwolone tylko na stanowisku podczas strzelania. ucznik, który spóni si na start traci kolejk strzela, chyba e sdzia gówny uzna, i spónienie nie wyniko z winy zawodnika i pozwoli mu na odbycie wszystkich strzela obowizujcych na tym dystansie.
Zawodnicy strzelaj pojedynczo na wylosowanych przez siebie stanowiskach.
Kady zawodnik strzela w seriach po trzy strzay. Na krótkich dystansach zawodnicy strzelaj po jednej serii, na dugich dystansach zawodnicy strzelaj po dwie serie . Gdy zawodnik podczas oddawania strzau przekroczy linie stanowiska, strza nie jest uznany. Po zajciu pozycji na stanowiskach zawodnicy nie mog by informowani, ani pouczani przez nikogo.
Pika koszykowa na wózkach
Sport ten jest zarzdzany przez Midzynarodow Federacj Koszykówki na Wózkach (International Wheelchair Basketball Federation) i jest rozgrywana zgodnie z jej reguami. Przepisy IWBF zarzdzaj gr wczaj rozmiar boiska i wysoko koszy, czas gry, sposób zmiany zawodników, przewinienia osobiste, ilo przerw, które s takie same jak w normalnej grze w pik koszykow.
Jest to gra zespoowa dla osób z urazami rdzenia krgowego (zawodnicy z grupy IV), poruszajcych si na wózku oraz dla osób po amputacjach koczyn dolnych (zawodnicy z grupy III). Bior w niej udzia dwie druyny liczce po dwunastu zawodników, z których piciu w czasie gry moe jednoczenie przebywa na boisku. Druyn na boisku stanowi zawodnicy, których suma punktów obliczona na podstawie stopnia dysfunkcji wynosi do 14 punktów. Podstaw oceny jest poziom uszkodzenia rdzenia krgowego oraz stopie niedowadu koczyn dolnych.
Klasyfikacja funkcjonalna
Klasa startowa 1 - zawodnicy z uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci Th1 – Th7,
za 1 punkt:
-poraenia koczyn dolnych,
-niedowad koczyn górnych,
za 1,5 punktu:
-zawodnicy stosujcy rodki pomocnicze, które zwikszaj zasig dziaania,
Klasa startowa 2 - zawodnicy z uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci Th8 – L1,
za 2 punkty:
-moliwo wykonywania ruchów rotacyjnych tuowia,
-suma oceny siy miniowej koczyn dolnych od 1 do 15 punktów,
za 2,5 punktu:
-zawodnicy zakwalifikowani do klasy za 2 punkty, lecz stosuj rodki pomocnicze, które zwikszaj zasig dziaania,
Klasa startowa 3 - zawodnicy z uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci L2 – L4,
za 3 punkty:
-moliwo penego pochylenia do przodu, a nastpnie podniesienia si do pozycji wyprostowanej,
-suma oceny siy miniowej koczyn dolnych od 6 do 35 punktów,
za 3,5 punktu:
-zawodnicy zakwalifikowani do klasy za 3 punkty lecz przez stosowanie rodków pomocniczych zwikszaj swój zasig dziaania,
Klasa startowa 4 - zawodnicy z uszkodzeniem rdzenia krgowego na wysokoci L5 – S2,
za 4punkty:
-ocena siy miniowej koczyn dolnych od 36 do 50 punktów,
-inne, nieujte punktacje dotyczce amputowanych.
Gówne rónice w przepisach gry w pice koszykowej na wózkach, dotycz
poruszania si zawodników:
–zawodnik ma prawo porusza si w dowolnym kierunku, dowolnie dugo wykorzystujc ruch wózka (bez dalszego obracania si rkami kó wózka), w tym czasie moe on pik chwyta, podawa, rzuca do kosza,
-kozowania piki :
–zawodnik posiadajcy pik musi poruszajc si po boisku kozowa j, istniej dwa sposoby kozowania piki:
-jedn rk obraca koo, a druga jednoczenie kozowa pik,
-kozowa pik dwukrotnie, nastpnie pooy j na kolanach i dwukrotnie obraca rkami koo wózka, czynno t naley powtarza niezmiennie. Kozowanie uwaa si za bdne, jeeli zawodnik:
-odbije pik oburcz,
-kozujcy pik zostanie zatrzymany przez przeciwnika,
-w czasie przerwy w kozowaniu trzyma pik w rkach, a nie na kolanach,
-rozpocznie nowy cykl kozowania (chodzi tu fizycznego dwukrotne obrócenie rkami wózka) przed ukoczeniem poprzedniego. Zawodnik musi wtedy poda pik, rzuci w kierunku kosza lub musi jej dotkn zawodnik druyny przeciwnej,
-z pik lec na kolanach wicej ni dwukrotnie obraca rkami koa wózka,
-w czasie hamowania wózka ciska pik koczynami dolnymi lub trzyma j w inny niedozwolony sposób,
–jazda z pik:
-zawodnik, który chwyci pik nie bdc w ruchu, moe jeszcze wykona obr&o