Uvod

SEMINARSKI RAD IZ MIKROBIOLOGIJE U POLJOPRIVREDI

TEMA. VIRUSNE BOLESTI BILJAKA

UvodOpte karakteristike virusaRije virus je latinskog porijekla i znai otrov. Virusi su grupa mikroskopskih intercelularnih parazita koji se mogu razmnoavati samo u elijama ivih organizama. Izazivai su mnogih bolesti kod ovjeka, biljaka, ivotinja i mikroorganizama.

Imaju karakteristina svojstva:

nemaju elijsku grau

nemaju metabolicke sisteme

nesposobni su za rast i diobu

sadre nukleinske kiseline, ili Dnk ili Rnk za njihovo umnoavanje potrebna je samo nukleinska kiselina

za sintezu proteina koriste ribozome elije domaina

ne razmnoavaju se na vjetakim hranljivim podlogama i mogu opstati samo u organizmu domaina

otporni su prema antibioticima

virusi su nukleoproteidi

Rnk im se sastoji samo iz jedne molekule

virusna Rnk i protein se izgrauju u stanici neovisno jedan od drugog

virusna Rnk i protein se sjedinjavaju u esticu virusa

virus malarijeVirusi postoje u dva oblika: ekstracelularnom i intercelularnom. Ekstracelularni oblik se zove virion i u tom obilku virus ne vri metabolicke funkcije, ne raste i ne umnoava se. Intercelularni oblik je reprodukujui virus koji dospjevi u eliju domaina iskoritava njen metabolizam za stvaranje novih virusa. Virusi se puno ne razlikuju od mikoza i bakterioza. Nemaju tijelo, organele niti metabolizam. Zato se njihovo tijelo zove estica, partikula ili virion. Prema domainu na koji virus dolazi postoji pet grupa:

1. Bakteriofagi

2. Cijanofagi

3. Zoofagi 3

4. Artofagi

5. Fitofagi

MORFOLOGIJA VIRUSA:

Veina virusa se sastoji samo iz:-Bjelanevine

-Jedne (RNK ili DNK) nukleinske kiseline

Viron se sastoji iz:

-Sri u kojoj se nalazi genetiki mnaterijal sastoji se i z RNK i DNK.

-Proteinskog omotaa (kapsid) koji obavija i titi sr.

Sr (centralni dio) obavijena omotaem tvori zajedno esticu virusa.

Proteinski omota (kapsid) sastoji se iz velikog broja jedinica (proteinskih jedinica) podjedinica.

Oblici virusa:

-Okrugli

-tapiasti

-Nitasti

-Bacifilarni

Veliina virusa je od 20 200Mm.

Virus svojom aktivnou zaustavlja sve ostale funkcije u eliji.

I u virusu nukleinske su kiseline nosilac genetikih informacija.Meutim u drugih ivih bia svu funkciju vri redovito dvolanana dezoksiribonukleinska (RNK) kiselina i jednolanana DNK. Ima i virusa sa dvolananom DNK.

Za razmnoavanje RNK postojaa RNK nosi u sebi nenaslednu uputu za izradu specifine polimeraze koja nastaje u napadnujoj stanjci domacina.Isto tako RNK nosi u sebi i informaciju za tvorbu kapsida kao zatitnog omotaa.

Kapsid ili proteinski omota sastavljen je od pojedinih podjedinica i skupina podjedinica , zvanih kapsometi. U kapsidi sve su kapsomere , mahom, simetrino rasporeene.

Virusi odnosmno njihove estice predstavljaju kemiski nukleoproteide . RNK ili sr sastoje se od riboze i fosforene kiseline te razliitih purinskih i pirimidinskih baza.

4

estice virusa imaju razliite oblike i veliine. U naelu se razlikuju produene te izometrike estice virusa. tapiaste estice su izduene i krute a nitaste savitljive.

Virusi su submikroskopske estice koje se sastoje od proteinskog omotaa (kapsida) unutar kojega se nalazi RNK ili sr. estice virusa uneene u stanice odgovarajueg domacina mogu se umnoavati te izazvati bolest zvanu viroza. Virusi imaju neku oznaku ivog , i to sposobnost umnoavanja, genetiko prenoenje informacija i sposobnost infekcije. Virusne estice mogu biti iz jedne stranice u kojoj se nalazi , prenosilac u drugu, nova koja im onda takoer slui kao domain pa se i u njoj ponovo umnoavaju.

U klasifikaciju virusa odluuje niz inilaca kao: priroda genetikog materijala, duina i oblik omotaa, molekulska teina nukleinske kiseline, nain prenoenja i simtomi koji taj virus izazivaju. Prema ovim izrauju se kriptogrami virusi kojima su pojedina svojstva virusa oznaena brojevima i slovima, pa se tako karakterizira virus. Taj se onda oitava i na osnovi toga znaju se svojstva i sastav tog virusa.NAINI PRENOENJA VIRUSA:

Biljni virusi ne dospjevaju na biljni organizam spontano. Najesi naini prenoenja virusa su:

1. Mehaniko prenoenje

2. Prenoenje sadnim materijalom

3. Prenoenje kalemljenjem

4. Prenoenje polenom

5. Prenoenje sjemenom

6. Prenoenje vektorima7. Prenoenje organizama u zemljituMehaniko prenoenje

Mnogi virusi se prenose mehanikim sokom sa bolesni na zdrave. 5

Prilikom ovog prenoenja zdrava biljka mora biti osloboena da bi se omoguio dodir virusa sa protoplazmom.

Vjetar uzrokuje trenje i ozlijede pa sok zajedno sa esticama virusa zarazi preko osloboeni stranica zdravu biljku.

Prenoenje sadnim materijalom

Prenoenje virusa sadnim materijalom je jedan od najeih naina. Na ovaj nain virusi se prenose iz zaraenih u nezaraene krajeve a vrlo esto u druge krajeve.Da bi se sprijeilo prenoenje virusa sadnim materijalom neophodno je da se u vonim i loznim rasadnicima proizvode iskluivo zdrave sadnice.

Prenoenje polenom i sjemenom

Sjemenom se prenosi 50 viroza npr. mozaik salate, mozaik graha prstenasta pjegavost duvana. Tu postoji mogunost :-da se estica virusa dri do povrine sjemena te da nakon klijanja zarazi mladu biljku

-da virus prodre u sijeme da se dakle nalazi unutar sijemena.

Viroza utice eerne repe prenosi se u malom postotku (1-2%) posebno je opasan prijenos sijemenom viroza drvenasti biljaka.BILJNI VIRUSIBiljni virusi ive u biljnim elijama gdje izazivaju razliita oboljenja i mogu nanijeti velike ekonomske tete u biljnoj proizvodnji. Biljni virus je 1892. godine otkrio ruski botaniar Ivanovski. On je utvrdio da se zdrava biljka moe zaraziti sokom oboljele biljke i nakon proputanja soka kroz bakterijski filter. Biljni virus se sastoji od proteina i nukleinske kiseline. 6

Protein virusa ini oko 80% virusne estice i on titi virusnu esticu od inaktivacijeu elijama, utie na simptome oboljenja. Nukleinska kiselina virusa upravlja sintezom novih virusnih estica. Biljni virusi su podjeljeni na osnovu grae njihovih estica, nukleinskih kiselina i infektivnosti domaina na :1. Virusi sa dvospiralnom Dnk (kaulimovirusi)

2. Virusi sa jednospiralnom Dnk (geminivirusi)

3. Virusi sa dvospiralnom Rnk (reavirusi)

4. Virusi sa neinfektivnom jednospiralnom Rnk

5. Virusi sa infektivnom jednospiralnom Rnk

KRETANJE VIRUSA U BILJCI

Kada virusna estica dospije u eliju biljke nastaje njihovo brzo umnoavanje i rasprostiranje u biljci . Kretanje virusa u biljci ne odvija se istom brzinom u svim pravcima. Bre je kroz mlae nego starije djelove biljke, takoe je bre u pravcu vrha nego korijena biljaka. Niske temperatuura usporavaju kretanje. Kretanje virusa ide od elije do elije i to preko protoplazmatinih vlakana koji ini vezu izmeu elija kroz pore elijskih membrana. Rasprostiranje virusa ide iskljuivo kroz parenhimske elije i kroz sitaste cijevi kao ivi element.Sitaste cijevi omoguuju kretanje virusa po duini. Kada je itav biljni organizam zahvaen virusom tada govorimo o sistematskoj ili difuznoj zarazi.

SIMPTOMI VIROZNIH BILJNIH BOLESTI

Simptomi biljnih bolesti izazvani fitopatogenim virusima mogu biti raznovrsni to to zavisi od vrste virusa, ili vrste ili sorte inficirane biljke i uslova spoljne sredine.

Najoptiji , ponekad i jedini simptom viroznih bolesti je smanjen porast biljaka od izraene patuljavosti do blage krljavosti. Najubjedljiviji su simptomi na liu ali i na korijenu, stablu i plodovima.

Simptomi na liu najee se manifestuju u vidu mozaika tj. prstenastih pjega praeni nizom nijansiranih preciznosti kao to su: linijski mozaik, prugasti, crtiasti, uti mozaik, arenilo lia, difuzna pjegavost, itd. Svi simptomi koje izazivaju virusi mogu se svrstati u nekoliko grupa. Osnovna podjela je na spoljanje simptome (makroskopske) i na unutranje promjene (poremeaj u funkcionalnoj strukturi i organizaciji oboljelih biljaka). Vrlo este su i latentne infekcije, kada se kod oboljelih biljaka ne ispoljavaju nikakvi vidljivi simptomi. Unutranje promjene biljaka zaraenim virusima su u vidu promjena u eliji, tkivu i grai biljke. Spoljani simptomi se manifestuju vidno i na osnovu njih se moe zakljuiti da li se radi o viroznim oboljenjima ili ne. Od spoljanjih simptoma karakteristini su:1. Citoloke promjene - promjene u boji nekroza2. Histoloke promjene - promjene u porastu i razvoju

3. Morfoloke promjene - promjene u spoljnoj grai i izgledu

7

Prouzrokovai promjena u tkivu i njihovim elijama su:

1. ivi i

2. Ne ivi inioci

ivi prouzrokovai su sve grupe biljnih parazita:

gljive

bakterije

virusi

mikroplazme

rikecije

U ne ive inioce spadaju svi oni inioci koji prouzrokuju mehanike povrede tkiva kao to su: mehaniki udari izmrzavanja, oegotine od jake insolacije, oteenja od hemijskih jedinjenja i tetnih gasova i dr.

Mehanike povrede biljnih tkiva nastaju prilikom izvoenja mnogih fitotehnikih mjera u koje spadaju:

odrezivanje biljaka

zasecanje biljnih djelova sjeenje reznica za vegetativno razmnoavanje

PROMJENE U BOJI

Do promjena u boji dolazi ako se dovoljno hlorofil ne stvara ili se formirani hlorofil razgrauje. Najese promjene u boji su: mozaik

utica

razne pjegavosti

Tip mozaika varira u zavisnosti od virusa domaina, vremena infekcije, razvoja biljke, ekolokih uslova i drugih faktora. Kod mozaika se smjenjuje hlorotina i zelena boja bez neke pravilnosti, a najee je tamnozelena , blijedozelena i utozelena boja oboljeljih tkiva. Na liu monokotiledonih biljaka mozaik se javlja u vidu crtica. 8

Kod dikotila mozaik je obino nepravilnih kontura. utica se javlja kao posledica gubljenja zelene boje zaraenih biljaka.

Prstenasta pjegavost se javlja u vidu ukasto zelenkastih ili hlorotinih krunih linija ili prstenova. Ovi simptomi mogu biti pojedinani ili njih koncentrisani na jednoj povrini. Nekroza je izumiranje elija oboljele biljke to se javlja kao rezultat patolokog procesa. Nekrotine povrine biljaka mogu biti razliitog oblika kao to su : pjege, linije, are, crtice, nekroze listova i dr.

SMANJEN PORAST

Smanjen porast je simptom koji se esto javlja kod biljaka zaraenih virusom. Ovi simptomi mogu biti jae ili slabije izraeni to zavisi od vremena infekcije i usslova u kojima biljke rastu. Zaraene biljke kasne u svom razvicu i daju manji prinos slabijeg kvaliteta. Morfoloke promjene kod oboljeljih biljaka su: kovrdavost lia

uvijanje lista prema licu i naliciju

odsustvo stvaranja lia

spljotenost grana

deformacije itavih izdanaka

zadebljanje otekline

zadebljanje u floemu

9

SUZBIJANJE VIROZNIH BOLESTIViroze voaka i vinove loze se karakteriu sisteminim tipom infekcije. To znai da su zaraene biljke proete virusom bez obzira na mjesto gdje se ostvarila infekcija. Zaraene biljke se ne mogu lijeiti i ostaju trajno zaraene.Osnovna mjera u suzbijanju viroza voaka i vinove loze je proizvodnja iskljuivo zdravog sadnog materijala.To se jedino moe obezbjeditit sledeim postupkom:

1. Vizuelno odabiranje matinih biljaka, bez simptoma oboljenja, tada se uvjeravamo o sortnoj ispravnosti, rodnosti, bujnosti, itd...2. Biljke na kojima se ustanovi da nema nikakvih vidljivih simptoma viroznih oboljenja prolaze kroz odreeni postupak testiranja. 10

SADRAJUvod......................................................................................................................3

Opte karakteristike virusa....................................................................................3

Morfologija virusa.................................................................................................4

Nain prenoenja virusa........................................................................................5

Biljni virusi........................................................................................................... 6

Kretanje virusa u biljci..........................................................................................7Simptomi viroznih biljnih bolesti......................................................................... 7

Promijene u boji.....................................................................................................8

Smanjen porast.......................................................................................................9

Suzbijanje viroznih bolesti....................................................................................10Literatura.............................................................................................................. 11LITERATURAprof.dr Josip Kipati Opta fitopatologij Zagreb 1985Jasenka osi, Draenka Jurkovi, Karolina VrandeiPraktikum iz fitopatologije, Osijek 2006Biljni virusi - Wikpedia

Vrusi Wikipedia

11