1

Ispitivanje proizvodaUvod u ispitivanje bez razaranjadoc.dr. Samir Lemeš <slemes@mf.unze.ba>

Ispitivanje proizvoda

Uvod u ispitivanje bez razaranja

Šta je NDT? Šta je NDE? Podjela NDE Neke NDT/NDE tehnologije

Uvod u ispitivanje bez razaranja 2/30

Neke NDT/NDE tehnologije

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDT?

Non-Destructive Testing Ispitivanje bez razaranja Interdisciplinarna tehnika za provjeru

da li proizvodi i sistemi vrše svoju

Uvod u ispitivanje bez razaranja 3/30

p jfunkciju na pouzdan i ekonomičan način

Testiranja se vrše s ciljem lociranja i karakterizacije stanja materijala i eventualnih grešaka

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDT?

Ako se te greške ne otkriju, mogu dovesti do opasnih pojava: pucanje rezervoara, curenje hemikalija u okolinu, eksplozije,...

Uvod u ispitivanje bez razaranja 4/30

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDT?

Ovi testovi se provode tako da ne promijene funkcionalnost objekta koji se ispituje

Drugim riječima: Proizvodi i materijali

Uvod u ispitivanje bez razaranja 5/30

se ispituju i mjere tako da pri tome ne budu oštećeni.

Time se obezbjeđuje balans između kontrole kvaliteta i kontrole troškova.

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDT?

Generalno, NDT se odnosi na industrijska ispitivanja.

Tehnologija koju koristi NDT je slična medicinskoj tehnologiji

Uvod u ispitivanje bez razaranja 6/30

NDT ispituje nežive objekte

2

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDE?

Non-Destructive Evaluation Vrednovanje bez razaranja Označava mjerenja koja su po prirodi

više

Uvod u ispitivanje bez razaranja 7/30

kvantitativna Primjer:

NDE metoda neće samo locirati defekt, nego će izmjeriti i neku osobinu defekta (veličina, intenzitet, oblik, orijentacija)

Ispitivanje proizvoda

Šta je NDE?

NDE se koristi za određivanje osobina materijala, kao što su zatezna čvrstoća, formabilnost, anizotropija i druge fizičke karakteristike

Uvod u ispitivanje bez razaranja 8/30

Ispitivanje proizvoda

Podjela NDE Otkrivanje i

mjerenje grešaka Okrivanje i

mjerenje curenja Mjerenje dimenzija

Procjena mehaničkih i fizičkih osobina

Određivanje naponsko/

Uvod u ispitivanje bez razaranja 9/30

Mjerenje dimenzija Određivanje i

mjerenje položaja Utvrđivanje

strukture i mikrostrukture

naponsko/ deformacionog stanja

Analiza odziva Utvrđivanje

hemijskog sastava

Ispitivanje proizvoda

Podjela NDE

Faktori koji utječu na izbor NDE metode za otkrivanje grešaka: Razlozi za provođenje NDE Vrste grešaka koje treba otkriti

Uvod u ispitivanje bez razaranja 10/30

Veličina i orijentacija neprihvatljivih grešaka

Očekivani položaj grešaka Veličina i oblik objekta Karakteristike materijala

Ispitivanje proizvoda

Podjela NDE

In-process inspection (procesno ispitivanje) – da li je objekat prihvatljiv u svakom koraku proizvodnje?

Uvod u ispitivanje bez razaranja 11/30

Final inspection (završno ispitivanje) –da li je objekat spreman za upotrebu?

In-service inspection (ispitivanje u eksploataciji) – da li se objekat koji se već koristi prihvatljiv za kontinuiranu upotrebu?

Ispitivanje proizvoda

Neke NDT/NDE tehnologije

Većina NDT tehnologija su poznate iz medicinskih aplikacija (ultrazvuk, CT, rendgen,...)

Uvod u ispitivanje bez razaranja 12/30

3

Ispitivanje proizvoda

Neke NDT/NDE tehnologije

Vizualno i optičko testiranje Radiografija Ispitivanje magnetnim česticama Ispitivanje ultrazvukom

Uvod u ispitivanje bez razaranja 13/30

Ispitivanje ultrazvukom Ispitivanje penetrantima Elektromagnetno ispitivanje Ispitivanje na curenje Ispitivanje akustičnom emisijom ...

Ispitivanje proizvoda

Vizualno i optičko testiranje Najosnovnija metoda NDT Posmatranje proizvoda s ciljem

otkrivanja vidljivih nesavršenosti površineObično posmatranje

Uvod u ispitivanje bez razaranja 14/30

Obično posmatranje Digitalne kamere Automatsko

prepoznavanje i mjerenje osobina proizvoda

Ispitivanje proizvoda

Vizualno i optičko testiranje

Uvod u ispitivanje bez razaranja 15/30

Ispitivanje proizvoda

Vizualno i optičko testiranje

Uvod u ispitivanje bez razaranja 16/30

Ispitivanje proizvoda

Vizualno i optičko testiranje

Uvod u ispitivanje bez razaranja 17/30

Ispitivanje proizvoda

Radiografija

Koristi penetrirajuće gama ili X-zrake da bi se otkrili defekti i unutrašnje osobine materijala i proizvoda.

Rendgen ili radioaktivni izotop se

Uvod u ispitivanje bez razaranja 18/30

koriste kao izvor zračenja Zračenje se usmjerava kroz objekat

na film ilina neki drugi medij.

4

Ispitivanje proizvoda

Radiografija

Promjene debljine i gustoće materijala se očituju kao svjetlije i tamnije površine snimka

Tamna područja predstavljaju

Uvod u ispitivanje bez razaranja 19/30

unutrašnje greške ili pukotine

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje magnetnim česticama

Feromagnetski materijal se izloži djelovanju magnetnog polja, a zatim se na površinu nanose čestice gvožđa (suhe ili u tečnoj suspenziji)

Uvod u ispitivanje bez razaranja 20/30

Greške na površini ili neposredno ispod površine proizvode magnetne polove ili narušavaju magnetno polje tako da se te čestice grupišu na mjestima tih grešaka

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje magnetnim česticama

Nakupine čestica na mjestu greške daju vidljivu indikaciju greške na površini materijala

Uvod u ispitivanje bez razaranja 21/30

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje ultrazvukom

Zvuk visoke frevencije se emituje u materijal da se otkriju nesavršenosti ili da se lociraju promjene osobina materijala

Uvod u ispitivanje bez razaranja 22/30

Najčešće korištena ultrazvučna tehnika je pulsirajući eho, kod kojeg se zvuk emituje u objekat, a zatim se refleksija (eho) tog zvuka od unutrašnje greške vraća u prijemnik

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje ultrazvukom

Na slici se vidi ispitivanje zavarenog spoja ultrazvukom

Špic na grafikonu

Uvod u ispitivanje bez razaranja 23/30

grafikonu označavadefekat uzavaru

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje penetrantima

Objekat koji se testira se prekriva rastvorom koji sadrži vidljivu ili fluorescentnu boju

Višak rastvora se uklanja sa površine

Uvod u ispitivanje bez razaranja 24/30

objekta ali ostaje unutar površinskih pukotina

Nakon toga se nanosi razvijač da bi izvukao penetrant iz pukotina

5

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje penetrantima

Kod fluorescentnih penetranata, koristi se UV svjetlo

Kod vidljivih boja koristi se kontrast između defekata i normalne površine

Uvod u ispitivanje bez razaranja 25/30

Ispitivanje proizvoda

Elektromagnetno ispitivanje

Električna struja (vrtložne struje) se generišu u električni provodnom materijalu promjenom magnetnog polja, nakon čega se mjeri jačina

tl ž ih t j

Uvod u ispitivanje bez razaranja 26/30

vrtložnih struja Defekti u

materijalu uzrokuju prekide u toku vrtložnih struja

Ispitivanje proizvoda

Elektromagnetno ispitivanje

Uvod u ispitivanje bez razaranja 27/30

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje na curenje Nekoliko tehnika se koristi za

otkrivanje i lociranje curenja iz posuda pod pritiskom, cjevovoda i sličnih struktura

Uređaji za elektronsko

Uvod u ispitivanje bez razaranja 28/30

Uređaji za elektronsko registrovanje zvuka

Mjerenja pritiska Tehnike tečnih i

gasovitih penetranata Jednostavni test

sapunicom

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje akustičnom emisijom

Kad se čvrsti materijal izloži naprezanju, nesavršenosti unutar materijala emituju kratke impulse akustične energije

Uvod u ispitivanje bez razaranja 29/30

Kao i kod ultrazvučnog ispitivanja, i te emisije se mogu registrovati specijalnim prijemnicima

Koriste se za otkrivanje izvora energije i lokacija izvora

Ispitivanje proizvoda

Ispitivanje akustičnom emisijom

Uvod u ispitivanje bez razaranja 30/30