PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

UPRAVNO PRAVOSKRIPTA

WWW.BH-PRAVNICI.COM INFO@BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMUVOD1. UPRAVNO PRAVO KAO GRANA PRAVA Postoje 2 osnovne grupe definicija upravnog prava: prva upravno pravo odreuje na negativan nain i prema tim defincijama u upravno pravo spadaju norme koje se odnose na upravu, a ne spadaju u neku drugu granu prava. Druga grupa definicija odreivanju predmeta upravnog prava prilaze pozitivnim definisanjem. Ove pozitivne definicije mogu se klasificirati na ue i ire. Po irem shvatanju u upravno pravo spadaju sve norme koje se odnose na upravu, bez obzira na prirodu odnosa, odnosno djelatnosti koju vri uprava. Prema uoj definiciji, koja je i preciznija, upravno pravo se moe odrediti kao skup normi koje reguliu pravni poloaj upravnih organizacija i njihovu djelatnost, kao i djelatnost drugih organa u vezi sa upravnopravnim odnosima. Upravne organizacije i drugi organi se u nauci upravnog prava nazivaju javnim organima. Prema tome, u upravno pravo spadaju 2 osnovne grupe normi: 1. norme koje reguliu poloaj upravnih organizacija; 2. norme koje reguliu rad javnih organa u vezi sa upravnopravnim odnosima. Upravnopravni odnos predstavlja takav odnos u koji na autoritativan nain stupaju javni organi sa pojedincima, pravnim licima i drugim strankama. Prema tome, norme koje reguliu djelatnost javnih organa u vezi sa upravnopravnim odnosima mogu se podijeliti u 3 grupe: - norme koje reguliu prava i obaveze javnih organa i drugih subjekata u ovom odnosu, tj. norme materijalnog prava; - norme koje reguliu postupak zasnivanja upravnopravnog odnosa; - norme koje reguliu razrjeavanje sporova iz upravnopravnog odnosa. 2. NASTANAK I RAZVOJ UPRAVNOG PRAVA Upravno pravo nastalo je sa razvojem moderne uprave, tj. nakon graanskih revolucija. Tek tada dolazi do izraaja ideja i praksa da je uprava u svojoj djelatnosti i odnosu sa graanima ograniena pravilima i da moe samo ono na ta je ovlatena. Upravno pravo se najprije razvilo u Francuskoj, gdje je posebnu zaslugu za razvoj upravnog prava imala stroga zabrana da se sudovi mijeaju u rad uprave. Pod uticajem stvaranja upravnog prava u Francuskoj, poinje se razvijati upravno pravo kao posebna grana prava i u Njemakoj, Austriji, Italiji, a zatim i u drugim evropskim zemljama. U Engleskoj se upravno pravo javilo znatno kasnije nego u Francuskoj. Engleska uprava je prije nego evrokontinentalna bila podvrgnuta vladavini prava, ali to nisu bile norme koje su vaile samo za upravu, ve ope norme graanskog prava. U SAD se upravno pravo razvilo neto prije nego u Engleskoj. Amerika uprava nije bila optereena engleskim tradicionalizmom, te se odmah sa pojavljivanjem snanijeg upravnog aparata javilo i upravno pravo kao posebna grana prava. 3. SISTEM UPRAVNOG PRAVA Veliki obim modernog upravnog prava izazvalo je odvajanje opeg i posebnog djela upravnog prava. U opi dio spadaju norme kojima se odreuju osnovni principi organizacije i djelatnosti koji su zajedniki za sve ili vie grana uprave. Posebni dio obuhvata pravne norme kojima se regulie poloaj pojedinih grana uprave, npr. odbrana, vanjski poslovi, unutranji poslovi itd. 4. ODNOS UPRAVNOG PRAVA PREMA DRUGIM GRANAMA PRAVA

2

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMNajtjenja veza postoji izmeu upravnog i ustavnog prava. U ustavno pravo izmeu ostalog spadaju i norme koje reguliu mjesto organa uprave u sistemu cjelokupnog dravnog aparata, meusobne odnose organa uprave sa drugim dravnim organima i osnovne principe odnosa uprave i graana. Zbog navedenog se odnos izmeu upravnog i ustavnog prava javlja kao odnos posebne grane prema opoj grani prava. Kad je u pitanju odnos izmeu upravnog i graanskog prava, po nainu zasnivanja graansko i upravno pravo predstavljaju potpuno suprotne grane prava, ali one imaju dodirnih taaka, pa ak se i meusobno dopunjavaju. Npr. ugovor o kupoprodaji nekretnine kojim se zasniva graanskopravni odnos predstavlja osnov za zasnivanje upravnog odnosa, jer stvara obavezu plaanja poreza na promet. S druge strane, po propisima o noenju oruja, oruje se moe nabaviti graanskopravnim poslom tek nakon dozvole nadlenog upravnog organa. Krivino pravo takoer ima dodirnih taaka sa upravnim pravom. Izvjesne institucije krivinog prava (uraunljivost i krivnja) primjenjuju se i u materiji prekraja. Upravno pravo ima veze i sa radnim pravom, jer postoje izvjesne specifinosti radnih odnosa u organima uprave, a koje reguliu norme upravnog prava. Finansijsko pravo predstavlja dio ustavnog i upravnog prava, jer predmet finansijskog prava ine norme kojima se regulie priprema, donoenje i izvrenje budeta, kao i norme kojima se regulie razrez i naplata poreza i drugih drutvenih prihoda. 5. IZVORI UPRAVNOG PRAVA Upravno pravo nema svoje specifine izvore. Moe se rei samo da neki izvor ima manji ili vei znaaj za upravno pravo. Klasifikacija izvora upravnog prava se izmeu ostalog moe izvriti na osnovu subjekata koji ih donose, dakle na izvore koje donose: predstavnika tijela (skuptine); predsjednitvo BiH, odnosno predsjednik i dopredsjednik FBiH; Vlada; Organi uprave; Organizacije sa javnim ovlatenjima. U izvore upravnog prava spadaju jo i obiajno pravo i tzv. posredni izvori upravnog prava. Opi akti predstavnikih tijela. Ustav se moe javiti kao neposredan ili posredan izvor prava. Kao neposredan izvor prava za organe javne uprave ustav se javlja kad ti organi svoje akte zasnivaju neposredno na pojedinim odredbama ustava. To se deava u manjem broju sluajeva. Mnogo ea je posredna primjena ustava, na nain da su organi uprave pri primjeni zakona i drugih propisa duni da vode rauna o naelima sadranim u ustavu i da propise primjenjuju u skladu sa tim naelima. Zakon je praktino primarni izvor prava. Zakoni se donose kao generalni propisi, tj.propisi kojima se normira jedna ira oblast drutvenih odnosa ili kao specijalni (posebni) propisi, samo za odreenu grupu odnosa. Za odnos izmeu specijalnog i generalnog propisa vai princip lex speciali derogat legi generali, kao i supsidijarna primjena opeg propisa za pitanja koja nisu regulisana posebnim propisom. Pored zakona, skuptine donose i druge akte koji u manjoj mjeri predstavljaju izvore prava. To su odluke, deklaracije, rezolucije i preporuke. Odluke se donose o pojedinim pitanjima radi razrade zakona. Deklaracije, rezolucije i preporuke nemaju karakter pravnih, nego politikih akata te kao takve ne predstavljaju izvor prava, ali su kao politiki akti obavezujui za organe uprave. Najvaniji akti opinskih vijea su statut i odluke. Opi akti izvrnih organa su uredbe, odluke i uputstva. Uredbe sadre ope odredbe za izvrenje zakona i drugih opih akata skuptine. Pored toga, Ustavom FBiH Vlada je ovlatena donositi Uredbe sa zakonskom snagom u sluaju da Parlament nije u stanju djelovati. Odluke Vlada donosi radi regulisanja pojedinih pitanja i mjera od opeg znaaja. Uputstvom se radi izvrenja propisa utvruju pravila za postupanje i poslovanje organa uprave, za vrenje tih poslova od strane tih organa, kao i za organizovanje izvrenja zakona i propisa Vlade.

3

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMOpi akti organa uprave, prema Zakonu o upravi u FBiH, su uputstva, instrukcije i naredbe. Po istom zakonu, pravilnik predstavlja provedbeni propis upravnih organa. Pravilnik predstavlja najvaniji pravni akt organa uprave. Donosi se radi izvrenja i razraivanja zakona i propisa Vlade FBiH, a radi osiguranja odgovarajue primjene tih zakona i propisa. Uputstvima se propisuje nain rada u obavljanju poslova uprave iz nadlenosti federalnog organa uprave, odnosno federalne ustanove. Instrukcijom se blie utvruju pravila i uputstva za rad na provoenju i primjeni odreenih federalnih zakona i drugih propisa. Naredbom se nareuje ili zabranjuje postupanje u odreenoj situaciji koja ima opi znaaj. Obiajno pravo predstavlja dopunski izvor jer dolazi u obzir samo u sluajevima u kojima ne postoje propisi i drugi opi akti. Sudska i upravna praksa naelno nisu izvori upravnog prava. Ipak, injenica je da organi uprave moraju voditi rauna o praksi sudova, ako ele da im rjeenja ne budu ponitavana. 6. NAUKA UPRAVNOG PRAVA Izraz upravno pravo koristi se i za oznaavanje nauke upravnog prava, tj. posebne pravne discipline iji je zadatak da prouava norme upravnog prava. Nauka upravnog prava nastaje tek kad je dolo do vezanosti uprave zakonom, tj. kad je drava postala pravna drava. Nauka upravnog prava prvo se pojavila u Francuskoj. U klasike francuske nauke upravnog prava ubrajaju se OKOK, DIKROK i LAFERIJER. Njemakoj nauci upravnog prava temelje je postavio OTO MAJER. Najznaajniji doprinos engleskoj nauci upravnog prava dali su GRIFIT, STRIT, ROBSON i dr. U Kraljevini Jugoslaviji poznati su bili autori IVO KRBEK, LAZA KOSTI i dr. U SFRJ to su KRBEK, NIKOLA STJEPANOVI, MUSTAFA KAMARI itd.

PRVI DIO

UPRAVNE ORGANIZACIJE1. POJAM UPRAVNE ORGANIZACIJE Upravne organizacije su organizacije koje na autoritativan nain stupaju u pravne odnose sa graanima, organizacijama i drugim strankama. Osnovna karakteristika upravnih organizacija je postojanje vlasti, odnosno jae volje u pravnom odnosu. One se od drugih organizacija razlikuju po 2 osnovna svojstva: 1. U njima se vre opedrutveni poslovi; 2. Opedrutveni poslovi se sastoje u vrenju vlasti, odnosno u vrenju usluga i drugih poslova uz mogunost koritenja javnih ovlatenja. 2. VRSTE UPRAVNIH ORGANIZACIJA Po karakteru poslova koji se u njima vre upravne organizacije se mogu podijeliti na 2 vrste: 1. Upravne organizacije iji se poslovi sastoje u vrenju vlasti u drutvu. One su istovremeno i dravni organi, preciznije reeno organi uprave predstavnikih tijela opine, grada, kantona, Federacije. One nemaju svojstvo pravnog lica, ve to svojstvo imaju teritorijalne zajednice iji su organi. Zbog toga se u pravnom argonu i upotrebljava izraz organ, a ne organizacija, za koju je u pravu vezano svojstvo pravnog lica. 2. Institucije koje imaju javna ovlatenja. To su organizacije ija osnovna djelatnost nije u vrenju vlasti. Radi se o preduzeima, ustanovama i drugim pravnim licima kojima se zakonom moe povjeriti vrenje odreenih upravnih i strunih poslova iz djelokruga organa uprave, tako da u okviru svoje djelatnosti odluuju u pojedinanim stvarima o odreenim pravima i obavezama graana, preduzea i drugih pravnih lica.

4

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM

UPRAVNE ORGANIZACIJE KAO INSTRUMENT VLASTI ORGANI UPRAVE 1. Opi pogled na nastanak i razvoj Stalnim nastanjivanjem ljudi, tj. teritorijalizacijom rodova i plemena, umjesto krvnog srodstva ulogu kohezionog sredstva povezivanja ljudi preuzima vlast. Vlast se u poetku pojavljuje u nediferenciranom obliku, a zatim se grana u svoja 2 glavna pojavna oblika: kao vlasnitvo i kao politika vlast (politiko teritorijalni suverenitet). Upravne organizacije kao instrument politike vlasti nastaju upravo u vrijeme kad dolazi do odvajanja politike vlasti od vlasnitva. Nediferencirani oblik vlasti poznat je pod nazivom patrijarhalna vlast. Baza ove vlasti je lini autoritet starjeine domainstva i odnos potovanja koji osjeaju pojedinci podvrgnuti njegovoj vlasti. Meutim, kako se poveavala proizvodnost rada i irila familija, vlast se vie ne zasniva na linom autoritetu, ve na vlasnitvu, tj. ekonomskoj ovisnosti pojedinaca od biveg starjeine domainstva a sada vlasnika zemlje i proizvodnih sredstava sa kojima oni rade. Odnos ekonomske ovisnosti postaje dominantna veza izmeu vlastodraca i onih koji su podvrgnuti njihovoj vlasti. Ovaj sistem u kome se vlast bazira na imovini tj. privatnom vlasnitvu na zemlji i sredstvima za rad, naziva se patrimonijalni sistem. U patrimonijalnom sistemu postepeno dolazi do diferencijacije vlasti na vlasnitvo i politiku vlast. Vlasnitvo na zemlji vie nije dovoljno efikasna baza starjeinstva, nego se ono poinje sve vie oslanjati na monopol fizike prisile, tj. na posebnu grupu naoruanih ljudi. Za takve slube esto su se koristili robovi i plaenici, obino uzimani iz drugih naroda. U daljem razvoju, slube koje su ranije na vladarevom dvoru bile funkcije slugu ili robova, postepeno prestaju nositi sluganski karakter i postaju dostojne slobodnih ljudi. Postepeno postaju i toliko ugledne da ih mogu vriti samo plemii, te tako dolazi do staleke monopolizacije visokih upravnih funkcija. Ova faza se naziva stalekim patrimonijalizmom. Krajnji izdanak patrimonijalizma predstavlja zapadnoevropski feudalizam. Feudalci nisu samo podanici, ve nastaje lini obostrani odnos vjernosti feudalaca prema suverenu i suverena prema feudalcima. Dakle, u patrimonijalnom sistemu javlja se politika vlast kao odvojeni oblik vlasti, odnosno javlja se drava kao sistem politike vlasti nad teritorijom. Dravna uprava se u ovom sistemu jo uvijek ne izdvaja iz sistema politike vlasti. Do toga dolazi tek u graanskoj dravi. Do prve polovine 19.vijeka profes diferencijacije unutar upravnog sistema uglavnom nije prelazio granicu od 5 klasinih resora: vojska, policija, vanjski poslovi, unutranji poslovi, pravosue i finansije, a svi sa osnovnim ciljem odbrana sigurnosti od napada spolja i iznutra. Meutim, sada dolazi do pojave upravnih organizacija iji cilj nije ni odbrana ni napad, ve poslovi regulativno-koordinativnog karaktera. Do ove nove funkcije i pojave novih upravnih organizacija dolazi pojavom industrijske revolucije. Industrijska preduzea, a zatim i druge djelatnosti u principu ne zavise od teritorije. Organizuju se institucionalno, obzirom na funkciju koju vre, dok im je teritorijalna dimenzija djelovanja sekundarna. Tako se pojavljuju resori (upravni organi) za prosvjetu, zdravstvo, socijalnu politiku, saobraaj, informacije itd. Tek kasnije, u doba dravnog kapitalizma, upravne organizacije se pojavljuju u veoj ili manjoj mjeri kao nosioci tzv. javnih slubi, me dolazi do svojevrsnog spoja izmeu teritorijalnog i funkcionalnog upravljanja drutvenim poslovima. 2. Strukturna rjeenja poloaja uprave u mehanizmu vlasti naelo podjele i jedinstva vlasti

5

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMPolitiki vladajua grupa i njen upravni aparat razdvaja se tokom 19.vijeka u relativno samostalne institucionalne dijelove zakonodavnu i upravnu vlast. Postoje 2 osnovna naela odnosa izmeu tih dijelova: naelo podjele i naelo jedinstva vlasti. Naelo podjele vlasti pojavilo se u Evropi kao izraz kompromisa izmeu stare feudalne drave oliene u monarhu i nove kapitalistike, graanske drave koja se poela raati. U svom kasnijem razvoju naelo podjele vlasti postalo je sredstvom zatite graanskih prava. U sistemu podjele vlasti pravna teorija u osnovnom pitanju odnosa parlamenta i vlade razlikuje 2 glavna sistema: predsjedniki i parlamentarni, izmeu kojih postoje brojne varijacije u pojedinim dravama. Predsjedniki sistem naelo podjele vlasti izmeu zakonodavne i upravne vlasti vri vie izoliranjem, a parlamentarni sistem vie saradnjom i uzajamnim uticajem. Na elu upravne vlasti u predsjednikom sistemu je predsjednik koji je neovisan od parlamenta. Ministri su njegovi slubenici, koje on postavlja i razrjeava i koji su njemu odgovorni. U parlamentarnom sistemu upravna vlast se podvostruuje kroz institucije efa drave i vladu. ef drave je stalan i neodgovoran parlamentu, a vlada je odgovorna parlamentu. Sutinska karakteristika parlamentarizma je odgovornost vlade parlamentu, ali vlada istovremeno ima pravo da pod odreenim uslovima raspusti parlament. Naelo jedinstva vlasti (skuptinski sistem) znai koncentraciju politikog uticaja u odnosu na upravu u predstavnikom tijelu, odnosno pojedinim njegovim odborima. U skuptinskom sistemu se upravni organi izvode iz predstavnikih i oni su instrument pomou kojeg predstavniko tijelo vri svoju vlast. Ideja skuptinskog sistema prvi put je teorijski razraena u Rusoovom Drutvenom ugovoru, a zasnovana je na stavu o nedjeljivosti suvereniteta. Naelo jedinstva vlasti bilo je primijenjeno u svim zemljama socijalistikog sistema, a jedina drava sa skuptinskim sistemom trenutno je vajcarska. DJELATNOST ORGANA UPRAVE 1. Oblici djelatnosti a) Ope karakteristike oblika djelatnosti i pojam upravne funkcije Dva su osnovna naina djelovanja dravnih organa donoenje pravnih akata i vrenje materijalnih operacija. Pravni akti sadre pravnu normu, a materijalne radnje se vre u izvrenju pravnih akata, odnosno predstavljaju radnje kojima se zasnivaju pravni odnosi. Norme koje donose dravni organi mogu se podijeliti na ope i konkretne. Ope se donose opim ili normativnim aktima, a konkretne pojedinanim (konkretnim) aktima. Donoenje opih akata predstavlja vrenje normativne funkcije koju vre predstavniki organi i upravni organi kada su na to izriito ovlateni. Prema tome, pojam normativne funkcije iri je od pojma zakonodavne funkcije jer pored zakonodavne funkcije predstavnikih organa obuhvata i podzakonsku funkciju, tj.donoenje opih akata od strane izvrnih i upravnih organa. Konkretni akti dijele se na 2 osnovne grupe: akti koji sadre dispoziciju i akti koji sadre sankciju. Konkretan akt koji sadri dispoziciju i koji se donosi na autoritativan nain jeste upravni akt. Konkretan akt koji sadri sankciju je sudski akt. Upravna funkcija mogla bi se oznaiti kao djelatnost donoenja upravnih akata i nju u dravi po pravilu vre upravni organi, mada i drugi organi mogu biti ovlateni na donoenje ovih akata. b) Opi pravni akti uprave Podzakonski normativni akt moe se odrediti kao opi akt ija je pravna snaga slabija od zakona. Podzakonske akte mogu donositi izvrni organi i organi uprave, jer akti koje donese zakonodavni organ imaju karakter zakonodavnog akta bez obzira na njihov naziv. Podzakonski akti mogu se podijeliti na 2 osnovne grupe, obzirom na cilj koji se eli postii njihovim donoenjem:.

6

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. Akti koji se donose da bi se omoguila, odnosno olakala primjena ili izvrenje nekog zakona; 2. Akti koji se donose da bi se njima regulisao neki odnos koji uope nije regulisan, ili da bi se neki odnos regulisao drugaije nego to je ve ureen nekim ranijim zakonom. Podzakonski akti su egzistencijalno i sadrajno ovisni od zakona. Egzistencijalna ovisnost sastoji se u tome to podzakonski akt ne moe biti donesen prije donoenja zakona, odnosno prestankom zakona prestaje i pravna snaga prateeg podzakonskog normativnog akta. Sadrajna ovisnost sastoji se u tome to podzakonski normativni akt mora biti donesen u punom skladu sa zakonom za iju je primjenu donesen, kao i sa svim ostalim zakonima jer je podzakonski akt uvijek nii od bilo kog zakona. Karakter dopunskih, komplementarnih podzakonskih akata imaju propisi vlade i organa uprave. Vlade donose uredbe, odluke i druge propise za izvravanje zakona i drugih propisa i opih akata skuptina, a organi uprave pravilnike, naredbe i uputstva za izvravanje zakona i drugih propisa. U drugu kategoriju podzakonskih normativnih akata spadaju podzakonski akti koji imaju snagu zakona, tj. uredbe sa zakonskom snagom. Prema Ustavu FBiH, uredbe sa zakonskom snagom donosi Vlada FBiH, u situacijama kada parlament nije u mogunosti da se sastane. Ustav propisuje i ogranieno vremensko vaenje ovih uredbi. U pravnoj teoriji ovakve uredbe sa zakonskom snagom, ili ak sa snagom ustava, koje se donose u sluajevima ratne ili druge opasnosti, nazivaju se uredbe o izuzetnom stanju ili uredbe iz nude. Ovlatenje za donoenje podzakonskih akata. Obzirom na nain davanja ovlatenja za donoenje podzakonskih akata, ovi akti mogu se podijeliti u 2 osnovne grupe: spontani (ustavni) i podzakonski akti po posebnom ovlatenju vie pravne norme. Spontani (ustavni) su podzakonski akti koji se donose na osnovu samog ustava, odnosno opeg zakonskog ovlatenja. Mogu se podijeliti na 2 grupe: samostalni i nesamostalni podzakonski akti. Samostalni spontani podzakonski akt ne razrauje, ne dopunjava, nego zamjenjuje zakon, bilo da regulie materiju koja jo nije zakonom regulisana, ili da podzakonski akt mijenja odreene zakonske odredbe ili ak suspenduje neke ustavne odredbe. Dakle, u ovu kategoriju spada uredba sa zakonskom snagom, za ije donoenje je ovlatenje dato u samom ustavu (Ustav FBiH ovlatenje daje Vladi FBiH). Nesamostalni spontani podzakonski akt donosi se radi izvrenja, primjene zakona. Podzakonski akti po posebnom ovlatenju vie pravne norme su takvi akti kod kojih zakon (akt) za ije izvrenje se donose izriito predvia ovlatenje da se mogu donijeti podzakonski akti. Ovo ovlatenje, odnosno poziv u viem pravnom izvoru (zakonu) obino se naziva izvrnom klauzulom. Pravni znaaj takve klauzule je posebno u tome to utvruje koji upravni organ treba donijeti normu za izvrenje odgovarajueg propisa. To ovlatenje po pravilu se smatra obligatornim, a samo izuzetno fakultativnim. Najee se odreuje i rok u kome podzakonski akt treba biti donesen. U ovu kategoriju podzakonskih akata spadaju opi akti organa uprave. Ovlatenje vie pravne norme se po pravilu daje strogo specijalizirano, za odreeno pitanje i jednokratno. Izuzetno se ta ovlatenja mogu dati i vrlo iroko, odnosno generalno. Tada se govori o irokim odnosno punim zakonskim ovlatenjima. Ratifikacija podzakonskog akta predstavlja potvrdu podzakonskog akta od strane predstavnikog tijela. U pravilu se radi o ratifikaciji uredaba sa zakonskim snagom, tj. o potvrdi akata donesenih da zamijene zakon ili neke odredbe ustava. Ratifikacija ne mijenja pravnu prirodu podzakonskog akta, tj. ratifikovana uredba ostaje uredba i ne postaje zakon. Ratifikacija moe biti parcijalna i potpuna. Potpuna se odnosi na akt kao cjelinu, a parcijalna samo na neke dijelove akta. U takvom sluaju neratifikovani dijelovi akta gube pravnu snagu. Podzakonski akt, odnosno njegovi dijelovi, se u tom sluaju samo ukida, a ne ponitava se. Za ratifikaciju akta po pravilu je ustavom odreen rok i ako podzakonski akt nije podnesen na ratifikaciju u predvienom roku, gubi pravnu snagu. U naem sistemu svaka uredba moe biti odmah ponitena od strane parlamenta, a prestaje vaiti najkasnije 30 dana nakon proglaenja ili 10 dana nakon proglaenja ukoliko je Parlament u

7

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMzasijedanju u vrijeme kad se uredba proglaava. Uredba proglaena dok FBiH upotrebljava oruane snage ostaje na snazi do petog dana naredne sjednice Parlamenta FBiH i tada prestaje vaiti ako nije odobrena, ali ni u kojem sluaju due od 6 mjeseci. Nakon prestanka vaenja uredba se ne produava i ne obnavlja niti djelimino mijenja mimo saglasnosti i odluke Parlamenta. Ponitavanje, ukidanje i obustavljanje od izvrenja podzakonskih akata. Podzakonski akti koji se donose radi primjene ili izvrenja zakona, odnosno akta vie pravne snage, ne podnose se na ratifikaciju ve organ iji se akt dopunjava ima pravo ukidanja, odnosno ponitavanja.

c) Materijalni akti uprave Materijalni akti se mogu podijeliti na slijedee 4 grupe: 1. Dokumentovanje predstavljaju takvi materijalni akti kojima organi uprave biljee razne pojave, svojstva i druge injenice i pruaju podatke o tim pojavama, svojstvima i injenicama. Ovi akti se zato mogu podijeliti u 2 grupe: - akti evidencije, koji se sastoje u biljeenju pojava, svojstava i drugih injenica (npr.voenje djelovodnog protokola, matinih knjiga itd). Cilj evidentiranja je da se u datom momentu moe tano prikazati injenino stanje u vezi sa kojim nastaju pravni odnosi. - uvjerenja, tj akti koji se sastoje u davanju podataka o injenicama o kojima se vodi evidencija, odnosno koji se utvrde u propisanom postupku. Uvjerenje izdato od organa javne uprave je javna isprava i pretpostavlja se da je njen sadraj istinit, dok se ne dokae suprotno. Da bi jedno ovakvo uvjerenje predstavljalo vjerodostojan dokaz o onome to tvrdi, mora ispuniti 2 uslova: da ga je izdao nadleni organ i da se odnosi na ono o emu taj organ vodi slubenu evidenciju. 2. Obavjetenje predstavlja radnju organa uprave putem koje obavjetava zainteresirana lica o raznim injenicama ili pravnim aktima (npr. objavljivanje propisa u slubenim glasilima, dostavljanje upravnih akata zainteresiranim licima itd). 3. Primanje izjave je trea kategorija materijalnih akata uprave. Ovdje se radi o takvoj djelatnosti uprave gdje ona prima spolja izjave zainteresiranih lica, npr. prijava roenja, vjenanja, smrti, primanje poreskih prijava itd. 4. Ostali materijalni akti su grupa u koju spadaju mnogobrojne druge radnje koje vre organi uprave, a koje ne spadaju u naprijed navedene 3 grupe, npr. sluba policije, pregledi od strane isnpekcijskih slubi, izrada izvjetaja, elaborata, poslovi izvrenja u upravnom postupku itd. 2. Poslovi organa uprave prema pozitivnom pravu Prema l.12 Zakona o upravi u FBiH, organi uprave iz okvira svoje nadlenosti vre naroito slijedee poslove: 1. provode utvrenu politiku i izvravaju zakone i druge propise; 2. obavljaju upravni nadzor nad provedbom zakona i drugih propisa; 3. donose propise za provedbu zakona i drugih propisa; 4. predlau i daju preporuke iz oblasti zakonodavstva; 5. odgovaraju na pitanja organa zakonodavne vlasti; 6. obavljaju druge upravne i strune poslove odreene zakonom i drugim propisima. Provoenje utvrene politike i izvravanje zakona i drugih propisa. U okviru svojih nadlenosti organi uprave provode i osiguravaju provoenje politike koju utvruje zakonodavno tijelo, sagledavaju stanje i pojave od znaaja na provoenje politike i predlau mjere nadlenim organima za provoenje politike. Izvrenje zakona organi uprave obavljaju neposrednom primjenom zakona i drugih propisa, putem rjeavanja upravnih stvari u upravnom postupku, obavljanjem upravnog nadzora i obavljanjem drugih upravnih poslova iz okvira svoje nadlenosti. Obavljanje upravnog nadzora obuhvata: 1. nadzor nad zakonitou akata kojima se rjeava u upravnim stvarima;

8

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM2. nadzor nad zakonitou rada institucija koje imaju javna ovlatenja; 3. inspekcijski nadzor. U obavljanju poslova inspekcijskog nadzora organi uprave ostvaruju neposredan uvid u zakonitost rada, poslovanja i postupanja preduzea, ustanova i drugih pravnih lica i graana u vezi sa potivanjem zakona i drugih propisa, te preduzimaju druge mjere na koje su ovlateni. Vrenje inspekcije je po pravilu regulisano posebnim zakonima za pojedina podruja, te se ustanovljavaju posebno organizovane slube za vrenje inspekcije i odreuju dunosti i ovlasti inspektora. Inspekcije se osnivaju u mnogim upravnim oblastima (npr. sanitarna, trina, inspekcija rada, graevinska, saobraajna itd.) i na razliitim nivoima (kantonalna, federalna inspekcija). Ovlatenja inspektora kreu se od pregleda poslovnih knjiga i dokumenata, robe i poslovnih prostorija, do dvanja odobrenja i dozvola kao i naplaivanja novane kazne na licu mjesta za prekraj. Vrenje odreenih strunih poslova inspekcijskog nadzora moe se povjeriti specijaliziranom preduzeu, ustanovi ili drugom pravnom licu (ekspertize, ispitivanja i sl), posebno ako su za obavljanje ovih poslova neophodna posebna struna znanja ili posebna oprema (laboratorije i sl). Donoenje provedbenih propisa. Organi uprave donose propise u cilju omoguavanja izvrenja zakona i drugih propisa i to kad su na to zakonom ovlateni. Zakon o upravi u FBiH napravio je razliku izmeu provedbenih propisa i opih akata. Provedbeni propis je pravilnik. Njime se razrauju pojedine odredbe zakona ili propisa Vlade radi osiguranja odgovarajue primjene tih zakona ili propisa. Opi akti su uputstva, instrukcije i naredbe. Predlaganje i davanje preporuka u pogledu zakona i drugih propisa. U okviru izvrenja ovog zadatka, prijedloge i preporuke daju rukovodioci organa uprave, a za propise iz okvira nadlenosti organa uprave, ili prema zadatku koji premijer odredi rukovodiocu organa uprave. O nacrtima propisa organ uprave obavezan je pribavljati miljenje zainteresiranih organa vlasti, odgovarajuih strunih ustanova, zainteresiranih preduzea i drugih pravnih lica, ako je to od znaaja za ureivanje odgovarajuih pitanja iz njihove nadlenosti. Ako pri izradi nacrta propisa ne prihvate odreene prijedloge i sugestije pomenutih subjekata, organi uprave su duni u nacrtu navesti razloge neprihvatanja. Odgovaranje na pitanja zakonodavne vlasti. Organi uprave obavezni su pripremati i davati odgovore na pitanja zakonodavne vlasti u vezi sa provoenjem politike i izvravanjem zakona i drugih propisa. Obavljanje drugih upravnih i strunih poslova. Pod ovim poslovima Zakon o upravi u FBiH navodi praenje stanja u oblasti za koju je odreeni organ obrazovan. S tim u vezi organ uprave preduzima mjere za koje je ovlaten i daje preporuke organu izvrne vlasti sa ciljem da se osigura potpuno provoenje politike i izvravanje zakona i drugih propisa u toj oblasti. Ovo praenje organ uprave realizira na osnovu podataka koje sam prikuplja kad je za to ovlaten zakonom, kao i podataka koje na zahtjev organa uprave prikupljaju, obrauju i dostavljaju drugi organi. Na osnovu prikupljenih podataka sainjavaju se analitiki, informativni i drugi materijali.

VRSTE ORGANA UPRAVE Organi uprave i institucije koje imaju javna ovlatenja. Ova podjela izvrena je obzirom na karakter poslova i metod rada. Organi uprave osnivaju se za neposredno izvravanje zakona i drugih propisa, osiguranje izvrenja zakona i drugih propisa, kao i za sprovoenje utvrene politike. Dakle, radi se o klasinim funkcijama uprave, tj. funkcijama vlasti. Zakonom se vrenje odreenih upravnih i strunih poslova iz djelokruga organa uprave moe povjeriti preduzeima i drugim pravnim licima, kojima vrenje vlasti nije primarna funkcija. To su institucije koje imaju javna ovlatenja. Ovlatenja im se daju da u okviru svoje djelatnosti odluuju u pojedinanim

9

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMstvarima o odreenim pravima i obavezama fizikih i pravnih lica, s tim to se nad njihovim radom vri upravni nadzor od strane organa uprave. Organi uprave vieg i nieg stepena. Pod organom uprave vieg stepena podrazumijevaju se organi uprave ire zajednice (npr. federalni u odnosu na kantonalne). Ova podjela je znaajna jer se kroz nju uspostavljaju vertikalni odnosi organa uprave (npr. opinski organi izvravaju sve kantonalne i federalne propise, federalni organi odgovorni su za izvravanje federalnih propisa itd). Aktivni i savjetodavni organi. Kriterij za ovu podjelu je odgovor na pitanje da li organi uprave vre poslove iz svoje nadlenosti samostalno ili daju miljenja drugim organima. U prvom sluaju govorimo o aktivnim, a u drugom o savjetodavnim organima. Samostalni organi uprave i organi uprave u sastavu samostalnih organa. Obzirom na obim i stepen samostalnosti u radu organa uprave, razlikujemo samostalne organe i organe uprave u sastavu samostalnih organa. Pod samostalnim organima uprave podrazumijevaju se organi koji stoje neposredno pod nadzorom skuptine i izvrnih organa. Pod organima uprave u sastavu samostalnih organa podrazumijevaju se organi koji se osnivaju za ue podruje, oblast ili granu samostalnog organa, pa se zbog toga i nalaze pod nadzorom starjeine odgovarajueg samostalnog organa u ijem su sastavu. Opi i posebni organi uprave. Opi organi uprave osnivaju se za vrenje svih upravnih poslova iz nadlenosti odgovarajue drutvene zajednice. Dakle, njihova nadlenost se ne ograniava na odreenu upravnu granu, oblast ili slubu. Djelatnost posebnih organa uprave ograniava se na pojedine grane, oblasti, odnosno slube. Grana uprave predstavlja iru grupu upravnih poslova koji ine jednu cjelinu, npr. vanjski poslovi, unutranji poslovi, finansije itd. Za vrenje poslova koji spadaju u okvir grana dravne uprave osnivaju se ministarstva. Oblasti uprave oine grupe upravnih poslova manjeg obima od onih koji ine granu, a koji su meusobno povezani i koji ine jednu cjelinu. Za vrenje poslova jedne upravne oblasti osnivaju se ministarstva, a mogu i drugi organi uprave. Primjer oblasti: saobraaj, poljoprivreda itd. koji spadaju u jednu granu poslove privrede. Slube ine skup upravnih poslova manjeg obima od poslova koji ine oblast dravne uprave. To je skup poslova koji su povezani i srodni i predstavljaju jednu cjelinu. Npr. carinski poslovi, devizni poslovi koji spadaju u oblast vanjske trgovine. Za vrenje poslova jedne slube osnivaju se uprave i inspektorati. U vezi sa navedenim pojmovima postavlja se pitanje odreivanja pojma resor. Izmeu pojmova resor i grana postoji razlika. Grana dravne uprave je funkcionalni pojam. U nju spadaju odreeni srodni i povezani poslovi. Resor je organizacijski pojam. Resori obuhvataju organizacije jedne grane dravne uprave. Inokosni i kolegijalni organi je klasifikacije po kriteriju naina odluivanja. Kod inokosnog organa odluku donosi jedno lice starjeina, rukovodilac organa. Iako rukovodilac ima slubu koja mu priprema materijal za donoenje akata, odnosno koja izvrava ve donesene akte, ipak se akti iz nadlenosti inokosnih organa donose i izvravaju u ime starjeine grupe. Akti kolegijalnog organa donose se ravnpravnim ueem vie lica. Na elu kolegijalnog organa je predsjednik. Jedinstvo odluivanja se postie na nain da se akt donesen veinom glasova smatra aktom cijelog kolegijalnog organa, a ne aktom pojedinih njegovih lanova. Kada kolegijalni organi rjeavaju odreena pitanja, kae se da dre sjednice. Skup sjednica u odreenom vremenskom periodu naziva se zasijedanje. Broj lanova za rad i odluivanje kolegijalnog organa naziva se kvorum. Postoje 2 vrste kvoruma: kvorum prisutnih i kvorum glasaa. Kvorum prisutnih je broj lanova kolegijalnog organa potreban za rad

10

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMsjednice. Kvorum glasaa je broj lanova potreban da se punovano donese odluka. Kvorum glasaa se po pravilu trai od broja prisutnih, a izuzetno i od cjelokupnog broja lanova kolegijalnog organa. Dakle, kvorum predstavlja odreeni broj lanova kolegijalnog organa. Taj broj je po pravilu apsolutna veina. Apsolutna veina moe biti prosta i kvalificirana. Prosta veina je 50%+1 lan organa (od prisutnih ili od ukupnog broja). Kvalificirana veina je svaka veina vea od obine (proste), 2/3, 3/4 itd. Centralni i podruni organi. Kriterij za ovu podjelu je da li jedan organ drutvene zajednice vri svoju djelatnost na itavom podruju ili samo za odreeno ue podruje te zajednice, zbog ega dolazi do disponiranja tog organa iz centra u podruje gdje treba da vri svoju djelatnost. Podruni organi postoje samo izuzetno. Vii i nii organi uprave. Ovo razlikovanje postoji u sistemima gdje postoji hijerarhijski odnos izmeu organa uprave. O viim i niim organima uprave moe se govoriti samo kod jedne kategorije organa kod podrunih organa (npr. carinarnice u odnosu na upravu carina i sl). DRAVNA, FEDERALNA, KANTONALNA, GRADSKA I OPINSKA UPRAVA U BIH Dravna uprava Organi uprave BiH su ministarstva BiH (Vijee ministara). Broj ministarstava nije izriito utvren Ustavom, pa je to uinjeno Zakonom o Vijeu ministara BiH i ministarstvima BiH (Sl.glasnik BiH br.4/97). Ministarstva BiH su Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, te Ministarstvo civilnih poslova i komunikacija. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa nadleno je za vanjskotrgovinsku politiku, carinsku politiku, tarife, propise i zakone, meunarodne obaveze BiH, kontrolu zranog saobraaja, kontrolu frekvencija. Ministarstvo civilnih poslova i komunikacija nadleno je za oblasti dravljanstva, emigracije, izbjeglica i azila, provoenje meunarodnog i meuentitetskog krivinog prava ukljuujui odnose sa Interpolom, meuentitetski transport, budet zajednikih institucija BiH. Ministri i njihovi zamjenici nadleni su vlastitim aktima usvojenim konsenzusom da urede unutranju organizaciju Ministarstava. Dakle, u BiH ne postoji poseban zakon o upravi BiH, niti za to postoji ustavni osnov. Takoe je oit nesrazmjer broja ministarstava i njihove nadlenosti i onoga to bi trebalo da ini upravu u jednoj dravi. Federalna uprava Organizacijski oblici federalnih organa uprave. Poslove uprave iz nadlenosti Federacije obavljaju federalni organi uprave i federalne ustanove. Odreene poslove uprave, na osnovu federalnog zakona mogu obavljati i drugi organi. Federalni organi uprave su federalna ministarstva i federalne uprave. Federalno ministarstvo osniva se za obavljanje upravnih i strunih poslova iz nadlenosti FBiH u oblastima u kojima federalni organi uprave u cjelini ili u veem obimu provode politiku, izvravaju ili osiguravaju izvravanje propisa. Dakle, radi se o poslovima koji su Ustavom FBiH dati u nadlenost Federacije. Federalne uprave se mogu osnivati kao samostalne ili kao uprave u sastavu federalnog ministarstva. Samostalne federalne uprave osnivaju se za obavljanje poslova ija priroda i nain izvravanja zahtijeva posebnu organiziranost i samostalnost u radu. Ministarstva Federacije su: 1. Ministarstvo odbrane 2. Ministarstvo unutranjih poslova 3. 4. 5. Ministarstvo finansija Ministarstvo pravde, Ministarstvo energije, rudarstva i industrije,

11

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COM6. 7. 8. 9. Ministarstvo prometa i komunikacija, Ministarstvo prostornog ureenja i okolia, Ministarstvo trgovine, Ministarstvo za socijalnu politiku, raseljena lica i izbjeglice 10. Ministarstvo zdravstva, 11. Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta. 12. Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva

Federalne uprave se osnivaju radi obavljanja upravnih i strunih poslova ija priroda i nain izvravanja zahtijevaju posebnu organiziranost i samostalnost u radu. Mogu se osnivati kao samostalne, ili kao federalne uprave u sastavu Federalnog ministarstva. Federalne uprave su: 1. Federalna uprava za pitanje boraca i invalida odbrambeno-oslobodilakog rata; 2. federalna uprava za geodetske i imovinsko-pravne odnose; 3. Poreska uprava (u sastavu Ministarstva finansija); 4. Carinska uprava (u sastavu Ministarstva finansija). Federalne ustanove osnivaju se zakonom. Mogu biti samostalne ili u sastavu federalnog ministarstva. Federalne ustanove imaju svojstvo pravnog lica, ako federalnim zakonom nije drugaije odreeno. Federalne ustanove u smislu Zakona o upravi u FBiH su federalni zavodi i federalne direkcije. Osnivaju se za vrenje odreenih strunih poslova i sa njima povezanih upravnih poslova ija priroda i nain izvrenja zahtijeva posebno organizovanje i samostalnost u radu. Federalni zavod se osniva za vrenje poslova koji preteno zahtijevaju primjenu strunih i naunih metoda rada. Federalni zavodi su: 1. Federalni zavod za statistiku; 2. Federalni meteoroloki zavod; 3. Federalni zavod za programiranje razvoja; 4. Zavod za standardizaciju, mjere i patente (u sastavu Ministarstva energije, rudarstva i industrije); 5. Zavod za javnu upravu (u sastavu Ministarstva pravde); 6. Pedagoki zavod (u sastavu Ministarstva obrazovanja...); 7. Zavod za zatitu bilja u poljoprivredi (u sastavu Ministarstva poljoprivrede...). Federalna direkcija osniva se za vrenje strunih poslova preteno privrednog karaktera. Federalne direkcije su: Direkcija robnih rezervi i Direkcija za proizvodnju, promet i rezerve proizvoda sa posebnom namjenom (u sastavu FMO). Nadzor nad organima uprave i ustanovama u okviru ministarstva vri nadleni federalni ministar. Federalni ministar donosi propise i ope akte za izvravanje federalnih zakona i vri nadzor nad radom te uprave, odnosno ustanove, a ostale poslove iz svoje nadlenosti uprava odnosno ustanova vri samostalno. U izvravanju poslova uprava odnosno ustanova ostvaruje saradnju sa drugim organima, preduzeima i drugim pravnim licima. Poloaj funkcionera u federalnoj upravi. Federalnim ministarstvom rukovodi ministar kojeg imenuje predsjednik FBiH u saglasnosti sa dopredsjednikom a nakon konsultacija sa premijerom ili kandidatom za premijera. Imenovanje mora biti potvreno od strane veine zastupnika u Zastupnikom domu Parlamenta FBiH. Ministra smjenjuje predsjednik FBiH na prijedlog premijera. Ministar ima zamjenika koji ne moe biti iz istog konstitutivnog naroda (nakon ustavnih promjena vjerovatno e imati 2 zamjenika), a koji se bira i smjenjuje na isti nain. Radom federalne uprave i federalne ustanove rukovodi direktor. Direktora imenuje Vlada FBiH, s tim to direktora uprave odnosno ustanove u sastavu ministarstva predlae ministar, a direktora samostalne uprave odnosno ustanove premijer u saglasnosti sa zamjenikom premijera. Federalni ministar i njegov zamjenik za svoj rad odgovaraju predsjedniku FBiH i premijeru. Direktor samostalne federalne uprave odnosno ustanove odgovara Vladi FBiH, premijeru i zamjeniku premijera, a direktor uprave odnosno ustanove u sastavu federalnog ministarstva odgovara Vladi FBiH i ministru u ijem sastavu se nalazi uprava odnosno ustanova.

12

WWW.BH-PRAVNICI.COM

WWW.BH-PRAVNICI.COMStrune slube. U rukovoenju pojedinim podrujima rada, federalnom ministru pomau rukovodei slubenici. U federalnom ministarstvu to mogu biti sekretar ministarstva, pomonici federalnog ministra, glavni federalni inspektor i savjetnici federalnog ministra. Sekretara, pomonike i glavnog federalnog inspektora bez konkursa postavlja i smjenjuje vlada FBiH na prijedlog ministra. Savjetnike postavlja i smjenjuje ministar uz saglasnost zamjenika ministra. U samostalnoj federalnoj upravi i federalnoj ustanovi mogu se postavljati pomonici direktora, a u upravi i ustanovi u sastavu ministarstva savjetnici direktora. Pomonike direktora bez konkursa postavlja i smjenjuje direktor. Savjetnike direktora postavlja i smjenjuje ministar uz saglasnost zamjenika ministra. Kantonalna uprava Shodno vae naprijed navedene odredbe o upravnim organima. Zakonom o kantonalnim upravnim ustanovama (Sl.novine Kantona Sarajevo br.14/97) definisane su kantonalne upravne ustanove kao struno-izvrni organi koji se osnivaju po nalozima Vlade i ministarstava Kantona Sarajevo. To su Zavod za planiranje razvoja Kantona Sarajevo, Zavod za izgradnju Kantona Sarajevo i Profesionalna vatrogasna brigada. Gradska i opinska uprava Poslove uprave i samouprave iz nadlenosti grada vri gradonaelnik odnosno opinski naelnik, putem gradskih odnosno opinskih slubi za upravu. Organe uprave osniva gradsko, odnosno opinsko vijee na prijedlog gradonaelnika. UNUTRANJA ORGANIZACIJA ORGANA UPRAVE Unutranja organizacija utvruje se zavisno od obima i prirode poslova, tako da se obezbjeuje njihovo efikasno i racionalno izvravanje, a prvenstveno blagovremeno ostvarivanje prava odnosno izvravanja dunosti graana i pravnih lica. Po Zakonu o upravi u FBiH, unutranja organizacija utvruje se tako da se osigura naroito: 1. efikasno obavljanje poslova, racionalna organizacija rada i uspjeno rukovoenje organom; 2. ostvarivanje pune saradnje sa drugim organima; 3. grupisanje poslova u skladu sa njihovom prirodom i nainom obavljanja; 4. potpunije objedinjavanje zajednikih i opih poslova radi racionalizacije zajednikih slubi. Unutranja organizacija organa uprave utvruje se pravilnikom. Pravilnik donosi rukovodilac organa uprave u saglasnosti sa vladom ili drugim organom odreenim zakonom. U gradu i opini pravilnik donosi gradonaelnik, odnosno opinski naelnik uz saglasnost gradskog odnosno opinskog vijea. Zakonom je naelno odreen sadraj akta o unutranjoj organizaciji: organizacione jedinice i njihova nadlenost, nain rukovoenja, programiranje i izvrenje poslova, ukupan broj slubenika i namjetenika, ovlatenja i odgovornosti slubenika, naziv i raspored poslova po organizacijskim jedinicama sa opisom poslova i potrebnim uslovima za rad na tim poslovima u smislu strune spreme, te broj pripravnika i uslovi za njihov prijem. Zakon ne odreuje u kojem obliku se mogu formirati unutranje organizacijske jedinice. U praksi se susreu nazivi: sektori, odjeljenja, slube, odsjeci itd. MEUSOBNI ODNOSI ORGANA UPRAVE Odnos izmeu organa uprave moe se svrstati u 3 osnovne grupe: 1. odnosi izmeu svih organa uprave pruanje pravne pomoi; 2. odnosi izmeu organa uprave nieg i vieg nivoa vlasti vertikalni odnosi izmeu organa uprave; 3. meusobni odnosi organa iste politiko-teritorijalne zajednice Pruanje pravne pomoi i ukazivanje saradnje predstavlja dunost za sve organe uprave, bez obzira na nivo ili drutvenu zajednicu kojoj pripadaju. Ono se sastoji u vrenju odreenih radnji za drugi organ uprave. Zakon o upravnom postupku razlikuje 2 sluaja obraanja za pravnu pomo:

13

WWW.BH-PRAVNICI.COM1. kada organ treba da izvri pojedinu radnju u postupku izvan podruja na kome se prostire njegova nadlenost (obavezna pravna pomo); 2. organ nadlean za rjeavanje u upravnoj stvari moe radi lakeg i breg obavljanja radnje ili izbjegavanja nepotrebnih trokova, vrenje pojedine radnje u postupu povjeriti odgovarajuem drugom organu ovlatenom za preduzimanje takve radnje (fakultativna pravna pomo). Dok se kod pravne pomoi radi o vrenju radnje jednog organa za drugi, kod saradnje svaki organ zadrava nadlenost nad svojom radnjom , s tim to organi meusobno usklauju vrenje tih radnji. Vertikalni odnosi izmeu organa uprave Osnovne karakteristike. Naelno, izuzev saradnje kao opeg principa, ne bi trebalo biti odnosa izmeu organa uprave irih i uih politiko-teritorijalnih zajednica. Naime, Ustavom je izvrena raspodjela nadlenosti tako da svaki nivo preko svojih organa obavlja poslove iz svoje nadlenosti, pa iri nivo nije nadreen uem kao vii prema niem nivou. Meutim, postoji i dodatno pravilo da se zakoni, odnosno odluke sa ireg nivoa izvravaju od strane ueg nivoa, pa u tom sluaju organi ire zajednice stiu odreena ovlatenja prema organima ue zajednice. U FBiH tako dolazi do 3 grupe vertikalnih odnosa: 1. Odnosi organa FBiH prema kantonalnim, gradskim i opinskim organima; 2. Odnosi kantonalnih organa prema gradskim i opinskim organima; 3. Odnosi gradskih organa prema opinskim organima. Odnosi izmeu federalnih i kantonalnih organa, gradonaelnika i opinskog naelnika. Federalni zakoni se po pravilu izvravaju od strane samih federalnih organa, a od strane organa nieg nivoa samo kad je to predvieno federalnim zakonom. Poslovi iz zajednike nadlenosti FBiH i kantona se po pravilu izvravaju samo od strane organa kantona. Osim toga, postoji naelo legaliteta za sadraj ovlatenja federalnih organa prema organima nieg nivoa kada oni izvravaju navedene propise. Ta ovlatenja su saglasno Ustavu utvrena federalnim zakonom i drugim propisima. to se tie sadraja ovlatenja, po Zakonu o upravi u FBiH, federalni organi uprave u cilju osiguranja izvravanja federalne politike i federalnih zakona i drugih propisa iz svoje nadlenosti, mogu od organa odgovarajueg ueg nivoa, na koji je preneseno izvravanje propisa: traiti podatke i obavjetenja o izvravanju te politike, propisa i meunarodnih ugovora, kao i stanju u odgovarajuoj oblasti organi ueg nivoa obavezni su pruiti te podatke; izdavati instrukcije za izvravanje politike, propisa i ugovora. Kantonalni organ uprave moe podnijeti prigovor Vladi FBiH ako smatra da primjena instrukcija nije saglasna utvrenoj federalnoj politici, zakonu ili drugom federalnom propisu. Prigovor ne odlae izvrenje instrukcije; upozoriti organ uprave ueg nivoa na obavezu izvravanja politike, propisa i ugovora; neposredno izvriti propise i meunarodne ugovore ako upozoreni organ ne postupi po upozorenju. U takvom sluaju nastale trokove snosi kanton, grad, odnosno opina iji organ uprave nije postupio po upozorenju. Federalni organ uprave obavijestie Vladu FBiH koja e o tome obavijestiti vladu kantona, odnosno gradsko ili opinsko vijee radi dogovornog otklanjanja uzroka zbog kojih je bilo potrebno neposredno izvravanje od strane federalnog organa.

-

Odnosi izmeu kantonalnih organa i gradonaelnika i opinskog naelnika postoje samo kad gradonaelnik ili opinski naelnik izvravaju kantonalne propise, a ovlatenja kantonalnih organa sadrana su u kantonalnom ustavu i kantonalnom zakonu. Isto vai i za odnose izmeu gradonaelnika i opinskog naelnika, s tim to su ovlatenja gradonaelnika sadrana u statutu grada. Odnosi izmeu organa uprave u istoj politiko-teritorijalnoj zajednici zasnivaju se na saradnji koja je veeg intenziteta nego izmeu organa uprave razliitih politiko-teritorijalnih zajednica. Organi razmjenjuju potrebne informacije i iskustva, obrazuju zajednike strune komisije i druga radna tijela, organiziraju savjetovanja itd.

14

WWW.BH-PRAVNICI.COMPrincip federalizma i odnosi izmeu organa uprave uporednopravna rjeenja. U federativno ureenim dravama pitanje organizacije i poloaja uprave postavlja se na drugaiji nain nego u unitarnim. Za unitarno ureene drave karakteristino je da postoji koncentracija vlasti u jednom centru i da je pitanje postojanja uih jedinica samo pitanje njihovog postojanja kao upravnih, odnosno administrativno-teritorijalnih jedinica. U federativno ureenim dravama federalne jedinice ni u kom sluaju nisu administrativno-teritorijalne jedinice, ve jedinice koje raspolau pravom samoorganizacije koje u nekim federacijama ide i do stepena da se federalne jedinice proglaavaju za suverene drave, odnosno da mogu istupiti iz sastava federacije. Pitanje je kako u federalnim jedinicama osigurati izvravanje saveznih zakona, odnosno kako organizirati upravu. Dosadanja historijska iskustva pokazala su 2 osnovna naina na koja se ovo pitanje rjeavalo jedan u vidu ustavne i politike prakse SAD, a drugi koji je doao do izraaja u vajcarskoj i Njemakoj. Ustav SAD polazi od koncepcije separatizma svih funkcija koje vri savez i federalne jedinice. U vrenju zakonodavne, upravne i sudske funkcije postoji potpuni dualizam drava i federacije. To kod upravne funkcije znai da ne postoji predavanje pojedinih nadlenosti za sprovoenje zakona organima federalnih jedinica, nego se izvravanje vri kroz obrazovanje upravnih jedinica, odnosno putem podrunih organa. Na ovaj nain se obezbjeuje jedinstvena primjena saveznih zakona na cijelom podruju federacije, olakava kontrola izvrenja zakona i stvaraju uslovi za efikasniji rad uprave. S druge strane, ovo rjeenje otvara mogunost za stvaranje jake birokratizirane savezne uprave. Osim toga, na podruju federalnih jedinica se smjetaju organi savezne uprave, na to te jedinice nerado gledaju kao na naruavanje svojih prava. Drugi sistem se sastoji u potpunom ili djelominom predavanju izvrenja saveznih zakona organima uprave u federalnim jedinicama, s tim to savezni organi zadravaju izvjesna kontrolna ovlatenja. Ovaj sistem je poznat i kao vicarsko-njemaki sistem jer je prvi put uveden u ovim zemljama. Isti sistem bio je primijenjen u Ustavu SSSR iz 1936, FNRJ iz 1946, a u jednom posebnom obliku i u ustavu SFRJ iz 1974. Ovim ustavom su za izvravanje saveznih zakona bili odgovorni republiki i pokrajinski organi, a savezni samo u oblastima koje su izriito bile odreene Ustavom. U FBiH se prenoenje izvravanja federalnih zakona vri na kanton, grad ili na opinu (tj. ne samo na kanton), a federalni organi uprave imaju jaka kontrolna ovlatenja. ODNOS ORGANA UPRAVE U FBIH PREMA ORGANU ZAKONODAVNE VLASTI I ORGANU IZVRNE VLASTI Ovi odnosi mogu se svrstati u slijedee osnovne grupe: 1. Organizaciona vlast zakonodavnog i izvrnog organa (osnivaka prava) organ uprave osniva se zakonom donesenim od strane zakonodavnog organa; 2. Personalna vlast zakonodavnog i izvrnog organa sastoji se u imenovanju funkcionera koji rukovode radom organa uprave (za imenovanje ministara potrebna je potvrda Parlamenta FBiH, Vlada FBiH imenuje rukovodee slubenike u ministarstvima itd); 3. Normativna vlast zakonodavnog i izvrnog organa organi uprave obavezni su izvravati propise zakonodavnih i izvrnih organa; 4. Prava finansijskog karaktera sredstva za rad organa uprave obezbjeuju se u budetu; 5. Usmjeravanje rada organa uprave organ zakonodavne vlasti moe izdati smjernice organima uprave za vrenje poslova iz njihove nadlenosti, a izvrni organ u istom cilju upute i smjernice; 6. Kontrola (nadzor) nad organima uprave i odgovornost organa uprave organi uprave obavezni su izvjetavati o svom radu i na zahtjev organa zakonodavne vlasti poduzimati odgovarajue organizacijske, kadrovske i druge mjere kojima se osigurava efikasno izvravanje poslova iz nadlenosti organa uprave. Iz ukupnih zakonskih rjeenja moe se zakljuiti da je u FBiH odgovornost organa uprave prema izvrnom organu neposredna, a prema zakonodavnom organu posredna.

15

WWW.BH-PRAVNICI.COMODNOSI ORGANA UPRAVE PREMA OMBUDSMENIMA Zasnivaju se na obavezama organa uprave koje su utvrene Ustavom, zakonom odnosno propisom gradskog i opinskog vijea, kao i meusobnoj saradnji, informiranju i dogovaranju. Organi uprave su ombudsmenima obavezni omoguiti nesmetano ispitivanje njihove djelatnosti, odnosno djelatnosti sluenika organa uprave koji su negirali ljudsko dostojanstvo, prava ili slobode. Obavezni su ombudsmenima osigurati sva slubena dokumenta, ukljuujui i tajna dokumenta, kao i upravne spise. Na zahtjev ombudsmena organi uprave obavezni su omoguiti i prisustvo ombudsmena pri rjeavanju stvari u upravnom postupku. Ako organ uprave ne postupi po zahtjevu, ombudsmen moe od rukovodioca organa izvrne vlasti (ministra) zatraiti osiguranje ispunjenja njegovog zahtjeva. Organi uprave obavezni su postupiti po zahtjevima rukovodioca izvrne vlasti. ODNOS ORGANA UPRAVE PREMA PREDUZEIMA (DRUTVIMA) I DRUGIM PRAVNIM LICIMA Sastoje se u zakonom i propisom predvienim ovlatenjima i obavezama, te u saradnji. Organi uprave imaju pravo obavljati upravni nadzor nad pravnim licima, a posebno inspekcijski nadzor. Preduzea i druga pravna lica obavezna su organu uprave na njegov zahtjev dostavljati podatke i informacije iz oblasti njihove djelatnosti, ako su ti podaci i informacije od znaaja za vrenje ovlatenja organa uprave. ODNOS ORGANA UPRAVE PREMA STRANKAMA (GRAANIMA) Organi uprave su obavezni zahtjeve graana rjeavati u propisanim rokovima. Organi koji ostvaruju neposredne kontakte sa strankama su obavezni organizirati obavljanje poslova na nain i pod uvjetima koji graanima omoguuju da to jednostavnije, bre i efikasnije ostvaruju svoja prava i izvravaju obaveze. Organi uprave su obavezni razmatrati predstavke i prijedloge graana i dati im odgovore na podnesene predstavke i prijedloge. Ako se predstavka ili prijedlog odnosi na nepravilan odnos slubenika organa uprave prema graaninu, rukovodilac organa uprave duan je predstavku (prijedlog) ispitati i u sluaju da je ista osnovana, preduzeti zakonom predviene mjere prema slubeniku na iji rad se predstavka odnosi. Rukovodilac je obavezan pismeno odgovoriti podnosiocu predstavke odnosno prijedloga u roku od 10 dana od dana prijema predstavke odnosno prijedloga. Zakon zabranjuje da organi uprave u rjeavanju stvari u upravnom postupku zahtijevaju od stranaka pribavljanje uvjerenja i drugih javnih isprava o injenicama o kojima organi uprave ili institucije koje imaju javna ovlatenja vode slubenu evidenciju. Ovi dokumenti pribavljaju se po slubenoj dunosti. Kad se stranka u upravnom postupku odazove pozivu, a bez njene krivice slubena radnja zbog koje je pozvana ne bude obavljena, stranka ima pravo na naknadu trokova. Navedene norme iz Zakona o upravi u FBiH shodno se primjenjuju i u odnosima prema preduzeima i drugim pravnim licima. ODNOS ORGANA UPRAVE I SUDOVA Odnos organa uprave i sudova U pravnoj dravi upravni i sudski organi su meusobno odvojeni i u vrenju svojih funkcija su nezavisni i samostalni. Upravnim aktom vri se rjeavanje u upravnim stvarima, tj. zasnivaju se upravnopravni odnosi, a sudskim aktom razrjeavaju se sporne pravne situacije u pravnim odnosima. Meutim, do odreenih odnosa izmeu organa uprave i sudova ipak moe doi. Ti odnosi se mogu pojaviti: - kod rjeavanja prethodnog pitanja koje spada u nadlenost drugog dravnog organa; 16

WWW.BH-PRAVNICI.COMkroz pruanje pravne pomoi; kroz pojavu sukoba nadlenosti; kroz kontrolu zakonitosti rada koju vre sudovi nad upravnim organima u svakoj pravnoj dravi.

Sukob nadlenosti organa uprave i sudova moe biti poitivan i negativan. Pozitivan je kad se organ uprave i sud proglaavaju nadlenima za rjeavanje iste pravne stvari, a negativan kad se organ uprave i sud proglaavaju nenadlenim za rjeavanje iste pravne stvari. U uporednom pravu postoje 2 sistema rjeavanja ovog sukoba: francuski i anglosaksonski. Po francuskom sistemu sukob rjeava posebno kolegijalno tijelo sastavljeno od predstavnika najviih organa uprave i pravosua. Po anglosaksonskom sistemu, sukob rjeavaju vrhovni organi pravosua. U FBiH sukob nadlenosti rjeava Ustavni sud FBiH. NAELA RADA ORGANA UPRAVE Naelo zakonitosti Nastanak principa zakonitosti. Naelo zakonitosti je politiki i pravni princip koji znai vezanost dravnih organa za pravne propise, odnosno pravno-tehniki posmatrano predstavlja saglasnost niih pravnih normi sa viim. Ovaj princip je rezultat borbe za ograniavanje kraljevog apsolutizma od strane mlade buroazije, koja je na taj nain osigurala vlast parlamenta. Prvo podvoenje uprave pod pravo pojavljuje se u Engleskoj nakon revolucije 1688.godine, kada Lok razvija teoriju vlade saglasne zakonu i teorijski podvodi upravu pod pravo. Do ovih ideja u Francuskoj dolazi nakon revolucije 1789.godine. Naelo zakonitosti uprave u BiH. Naelo zakonitosti rada organa uprave istaknuto je kroz ustavne i zakonske odredbe. U l.3 Zakona o upravi u FBiH navodi se da organi uprave poslove iz svoje nadlenosti obavljaju samostalno, u skladu sa Ustavom, zakonom i drugim propisima. Zakon predviaju i instrumente za zatitu i ostvarivanje naela zakonitosti. U l.9 Zakona o upravi u FBiH se navodi da Federacija, kanton, grad odnosno opina, odgovaraju za tetu koju organ uprave nanese fizikom ili pravnom licu nezakonitim ili nepravilnim radom. Ustavne i zakonske norme predviaju vie modaliteta zatite zakonitosti rada organa uprave i kontrole nad zakonitou tog rada. Organi uprave su po zakonu odgovorni organu zakonodavne vlasti za zakonito, potpuno i efikasno obavljanje poslova iz svoje nadlenosti. Kontrola rada nad organima uprave ostvaruje se i od strane javnog mnijenja. U l.6 Zakona se navodi da je rad organa uprave javan, ukoliko za odreene izuzetne situacije zakonom nije drugaije odreeno. Na kraju, zakonitost u radu organa uprave, odnosno prava graana i pravnih lice tite se putem pravnih lijekova, redovnih sudova i institucije ombudsmena. Sluajevi nezakonitosti. Pravna teorija sluajeve nezakonitosti klasificira u 5 grupa: 1. Nenadlenost. Upravni organi i ustanove moraju se pridravati propisane nadlenosti, kako stvarne tako i mjesne. Nenadleno postupanje upravnog organa, posebno ako se radi o stvarnoj nadlenosti, predstavlja jednu od teih povreda zakona. Od nenadlenosti treba razlikovati grupu uzurpaciju, kad pojedinac ili grupa uope nemaju svojstvo javnog funkcionera, a donesu tobonji upravni akt. To je tzv. nepostojei akt koji se ne treba pobijati, ve ga se jednostavno moe ignorisati. 2. Povreda propisa o postupku (formalna ili procesna greka) moe biti izvrena na 2 naina: povredom propisa koji reguliu formu akta i povredom propisa koji reguliu postupak donoenja akta. Procesne greke se dijele na bitne i nebitne. Nebitne su greke koje nisu mogle imati uticaja na sadraj akta. 3. Povreda materijalnopravnih propisa. Ona moe biti izvrena na 2 naina: da u konkretnom sluaju nije primijenjen propis koji je trebalo primijeniti ili da je primijenjen odgovarajui propis, ali je primijenjen pogreno, tj. na osnovu pogrenog tumaenja. 4. Nezakonitost izvrena pogrenim utvrivanjem injeninog stanja. Greka u innjeninom stanju pravi se na taj nain to se ne utvrde sve injenice koje su relevantne za donoenje akta. Ta greka moe se uiniti nepotpunim ili pogrenim utvrivanjem injenica ili izvoenjem pogrenog zakljuka iz utvrenih injenica. 17

WWW.BH-PRAVNICI.COM5. Nezakonitost u cilju ili svrsi akta postoji ako upravni organ donosi akt radi ostvarenja drugog cilja, a ne onoga koji proizilazi iz zakona. Upravnopravni propisi predstavljaju sredstva za postizanje odreenih ciljeva, odnosno odreenih drutvenih interesa, pa zbog toga svako postupanje koje je suprotno tim interesima predstavlja nezakonitost. Francuska pravna nauka se posebno bavila ispitivanjem cilja ili svrhe upravnog akta i izgradila poseban pravni institut zloupotreba ovlatenja. Diskreciona ocjena. Sutina diskrecione ocjene sastoji se u tome da zakonski propisi ne sadre kategoriku normu, nego organu uprave ostavljaju da sam u konkretnom sluaju odabere izmeu 2 ili vie mogunosti, rukovodei se pritom opim, odnosno javnim interesom. Dakle, kod diskrecione ocjene organ bira izmeu 2 ili vie alternativa sa obavezom da izabere onu koja je cjelishodna u konkretnom sluaju. Za vrenje diskrecione ocjene organ mora imati ovlatenje koje se daje u materijalnopravnom propisu. Bitno je istai injenicu da je upravni organ koji vri diskrecionu ocjenu ogranien opim interesom, odnosno diskreciona ocjena ne predstavlja samovolju (arbitrarnost) organa uprave. Naelo samostalnosti organa uprave Naelo samostalnosti je ustvari samo dosljedno proveden princip zakonitosti: uprava moe da radi samo ono na ta je ovlatena, odnosno niko ne moe da se mijea u taj njen zakonom i drugim propisima odreeni djelokrug, s tim to je ona odgovorna za izvravanje svojih zadataka. Naelo efikasnosti Naelo efikasnosti moe se definirati kao optimalan odnos izmeu postavljenih zadataka i postignutih rezultata. Naelo efikasnosti ne treba biti suprotstavljeno naelu zakonitosti, nego naelo zakonitosti treba biti pretpostavka za ostvarivanje efikasnosti u radu organa uprave. Efikasnost posmatrana u okviru naela zakonitosti znai tenju za to ekonominijim radom, za racionalizacijom dravne uprave i sl. Osnovni preduslovi za to su adekvatna funkcionalna organizacija uprave i primjena savremenih sredstava u radu (informatika sredstva i sl). Naelo javnosti Javnost rada uprave smatra se jednom od osnovnih garancija prava graana. Naelo javnosti rada uprave u FBiH izriito predvia odredba l.6 Zakona o upravi u FBiH, prema kojoj je rad organa uprave javan, ukoliko za odreene izuzetne situacije zakonom nije drugaije odreeno. Prema l.96 Zakona o upravi uFBiH, federalni organi uprave i federalne ustanove obavjetavaju javnost o svom radu davanjem informacija tampi i drugim sredstvima informisanja, izdavanjem slubenih publikacija, odravanjem press konferencija i osiguravanjem drugih uvjeta za upoznavanje javnosti sa radom federalnih organa uprave i federalnih ustanova. Izuzetak od ovog pravila predvien je u l.97 st.3, gdje se kae da e federalni organi uprave i federalne ustanove uskratiti davanje podataka koji predstavljaju dravnu, vojnu, slubenu ili poslovnu tajnu. DJELOKRUG I NADLENOSTI ORGANA UPRAVE Djelokrug predstavlja generalno odreeno podruje djelatnosti koje u ukupnosti funkcija upravnih organa odreenog nivoa vlasti pripada odreenom upravnom organu. Po pravilu se djelokrug odreuje prilikom osnivanja odreenih upravnih organizacija, tj. zakonom odnosno odlukom gradskog ili opinskog vijea. Nadlenost se odreuje tek nakon to je odreen djelokrug odreenog organa uprave i to po pravilu materijalnopravnim propisom. Nadlenost se moe definirati kao pravo i dunost organa uprave za vrenje odreenog upravnog posla ili grupe poslova. Svaki organ duan je da se pridrava svoje nadlenosti u pozitivnom i negativnom smislu, tj. ne smije raditi posao na koji nije nadlean, a ne smije se ni uzdravati od poslova za koje je nadlean. Nadlenost se dijeli na stvarnu i mjesnu. Svarna nadlenost je nadlenost po sadraju djelatnosti, odnosno vrsti poslova koji se vre. Mjesna nadlenost je teritorija na koju se protee mogunost djelovanja upravne organizacije. 18

WWW.BH-PRAVNICI.COMNadlenost se ne moe mijenjati voljom organa uprave, niti voljom stranaka. Izuzetke od ovog pravila predstavljaju delegacija i supstitucija nadlenosti. Delegacija znai prenoenje nadlenosti sa upravnog organa vieg na upravni organ nieg nivoa vlasti. Supstitucija je preuzimanje odreenog posla koji se nalazi u nadlenosti upravnog organa nieg nivoa od strane upravnog organa vieg nivoa vlasti. Delegacija i supstitucija dozvoljene su samo ako je to izriito predvieno zakonom. Od promjene nadlenosti treba razlikovati sluaj kad jedan upravni organ obavlja za drugi po njegovom traenju odreene dijelove poslova, odnosno odreene procesne radnje. Obavljanje takvog posla zove se rekvizicija nadlenosti. Ona se ustvari sastoji u pravnoj pomoi jednog organa drugom. Supliranje (zamjenjivanje) nadlenosti predstavlja prijelaz nadlenosti sa jednog na drugi organ istog stepena (nivoa). Ovo e se desiti naroito u sluaju kad je stranka traila izuzee starjeine organa koji je bio ovlaten za rjeavanje postupka. U takvom sluaju organ uprave vieg stepena moe ovlastiti drugi organ istog stepena na voenje postupka i donoenje rjeenja. Zamjenjivanjem nadlenosti smatra se i sluaj kad upravni posao prelazi sa jednog na drugog radnika unutar istog organa uprave. Sukob nadlenosti moe biti pozitivan i negativan. Pozitivan je kad 2 ili vie organa prisvajaju nadlenost, a negativan kada 2 ili vie organa odbijaju nadlenost u odreenom predmetu. Pravilo je da sukob nadlenosti rjeava neposredno vii organ od organa u sukobu. Obrnut pojam sukobu nadlenosti je saradnja ili kolaboracija organa.

SREDSTVA ZA RAD I RADNI ODNOSI U ORGANIMA UPRAVE Sredstva za rad Sredstva za rad organa uprave obezbjeuju se u budetu politiko-teritorijalne zajednice kojoj organi uprave, odnosno slube za upravu pripadaju. U budetu FBiH osiguravaju se sredstva za rad federalnih organa uprave i federalnih ustanova, kao i sredstva za rad kantonalnih organa kojima je povjereno izvravanje federalne politike i federalnih propisa. Prihod koji organi uprave i ustanove ostvare u okviru svoje djelatnosti unosi se u budet FBiH. Izuzetno se moe odrediti da ostvarene prihode organ ili ustanova koristi za odreene namjene iz svoje nadlenosti. Sredstva za rad federalnih organa uprave i federalnih ustanova dijele se na 4 kategorije: 1. Sredstva za plae. Plae slubenika i namjetenika u federalnim organima uprave ureuju se federalnim zakonom. 2. Sredstva za materijalne trokove. Prema zakonskoj odredbi (l.160), sredstva za materijalne trokove slue za: - nabavku potronog materijala, sitnog inventara i ogrijeva; - isplatu trokova za osvjetljenje i odravanje istoe u radnim prostorijama; - isplatu trokova za PTT usluge, zakup i redovno odravanje radnih prostorija; - nabavku strunih publikacija, literature i tampanje slubenih materijala; - isplatu putnih i drugih trokova koji predstavljaju osobna primanja, a koji se po posebnim propisima priznaju federalnom organu uprave odnosno federalnoj ustanovi u materijalne trokove; - isplatu drugih trokova potrebnih za vrenje djelatnosti federalnog organa uprave, odnosno ustanove; - isplatu naknade za pokrie izdataka za ishranu u toku rada, prijevoz na posao i sa posla, naknade za koritenje godinjeg odmora i druge materijalne trokove. 3. Sredstva za posebne namjene. Ova sredstva slue za: - podmirenje odreenih posebnih potreba u vezi sa radom federalnog organa uprave, odnosno federalne ustanove; - finansiranje neprivrednih investicija; - naknade po ugovorima za nauno-istraivake i druge strune poslove i struno usavravanje; 19

WWW.BH-PRAVNICI.COMnamjene koje se ne finansiraju iz drugih sredstava; Ova sredstva mogu se koristiti neposredno iz budeta FBiH ili prenijeti na poseban raun federalnog organa uprave, odnosno federalne ustanove. 4. Sredstva opreme. To su: inventar i druge pokretne stvari; novana sredstva namijenjena za nabavku opreme; druga novana sredstva koja se izdvoje po zavrnom raunu i novana sredstva dobijena prodajom, davanjem na koritenje, u zakup, ili poslugu stvari ili opreme; - druga novana sredstva koja slue za nabavku opreme federalnog organa uprave odnosno federalne ustanove, u skladu sa zakonom. Federalni organ uprave, odnosno ustanova moe sredstva opreme koristiti zajedno sa drugim federalnim organima uprave, ustanovama i institucijama. Vlada moe utvrditi da se pojedina sredstva opreme obavezno zajedniki koriste za sve ili za 2 ili vie federalnih organa uprave i ustanova.

Radni odnosi Materija radenih odnosa u organima uprave ne spada u upravno, nego u radno pravo. Osnove radnih odnosa slubenika i namjetenika u organima uprave odreene su Zakonom o radnim odnosima i plaama slubenika organa uprave u FBiH (Sl.novine FBiH br.13/98). Na prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa koja nisu ureena ovim zakonom, primjenjuju se opi propisi o radu i kolektivni ugovori. Poslove iz nadlenosti organa uprave i slubi za upravu vre slubenici i namjetenici. Slubenici su djelatnici koji se u organima uprave i slubama za upravu rasporeuju na radna mjesta na kojima se obavljaju poslovi iz osnovne djelatnosti tih organa odnosno slubi. Namjetenici su djelatnici koji se u organima uprave i slubama za upravu rasporeuju na radna mjesta na kojima se obavljaju pomonotehniki poslovi u tim organima i slubama. Slubenici sa visokom i viom kolskom spremom primaju se u radni odnos na osnovu konkursa, a ostali slubenici i namjetenici na osnovu oglasa. O prijemu u radni odnos odluuje rukovodilac organa uprave, gradonaelnik odnosno opinski naelnik. Slubenici se primaju u radni odnos uz obavezan probni rad od tri mjeseca. Prava i dunosti slubenika u toku radnog odnosa, struno usavravanje, napredovanje, odgovornost itd, detaljno su propisani u Zakonu. Bitno je spomenuti da slubenici organa uprave i slubi za upravu imaju pravo na sindikalno udruivanje, u skladu sa opim propisima o radu, ako posebnim zakonom nije drugaije odreeno.

INSTITUCIJE KOJE IMAJU JAVNA OVLATENJAJAVNA OVLATENJA U FEDERACIJI BIH Javna ovlatenja mogu se povjeriti preduzeima (drutvima), ustanovama i drugim pravnim licima, i to zakonom i propisom gradskog ili opinskog vijea. Sastoje se u ovlatenju da u okviru svojih djelatnosti odluuju u pojedinanim stvarima o odreenim pravima i obavezama graana, preduzea i drugih pravnih lica. Zakon izriito zabranjuje da se ovim institucijama povjeravaju poslovi inspekcijskog nadzora, osim strunih poslova za potrebe inspekcijskog nadzora (ekspertize, tehnika ispitivanja i sl). Upravni nadzor nad radom institucija koje vre javna ovlatenja vre organi uprave iz upravnog podruja i nivoa vlasti kojem pripadaju poslovi uprave koji se obavljaju na osnovu javnih ovlatenja. U okviru upravnog nadzora, nadleni organ ima pravo i dunost provoditi inspekcijski nadzor, a ima i prava koja ima drugostepeni organ uprave u upravnom postupku. Institucije koje imaju javna ovlatenja dune su nadlenom organu uprave koji vri upravni nadzor podnositi izvjetaj najmanje jednom godinje. 20

WWW.BH-PRAVNICI.COMJAVNE SLUBE U UPOREDNOM PRAVU Pojam. Teoriju javne slube naroito je razvio francuski profesor LEON DIGI, predstavnik tzv.teorije socijalnih funkcija. On smatra da je javna sluba svaka djelatnost ije obavljanje mora biti obezbijeeno, regulisano i kontrolisano od strane onih koji vladaju, jer je obavljanje ove djelatnosti neophodno za ostvarivanje i razvoj drutvene uzajamnosti i ujedno je takve prirode da ne moe biti ostvareno bez intervencije vladajue sile. Iz ove definicije se vidi da je cilj javne slube obezbjeenje drutvene uzajamnosti, a sila onih koji vladaju je sredstvo kojim se taj cilj postie. Predstavnik novije francuske pravne nauke ANDRE LOBADER javnu slubu definie kao aktivnost javnih kolektivnih tijela (drave, departmana, opina) koja je usmjerena na zadovoljavanje neke potrebe od opeg interesa. Klasifikacija. Francuska pravna nauka je bavei se pitanjem klasifikacije javnih slubi u obzir uzela uglavnom 2 kriterija: predmet javne slube i nain na koji se obezbjeuje opi interes. Prema predmetu javne slube se dijele na 3 glavne kategorije: javne slube uprave, javne slube industrije i trgovine, te socijalne javne slube. Prema nainu kako se obezbjeuje opi interes, takoer se razlikuju 3 kategorije javnih slubi: 1. Javne slube koje za cilj imaju da neposredno i pojedinano zadovoljavaju potrebe pojedinaca (korisnika); 2. Javne slube koje na posredan nain pruaju korist pojedincima (npr. koritenje javnih puteva, mostova itd); 3. Javne slube koje slue opem interesu u pravom smislu rijei (npr. odbrana, diplomatija itd). Prvobitno su postojala 2 oblika javnih slubi: Javna ustanova, koja ima svojstvo pravnog lica i Koncesija, tj. ugovorom povjereno vrenje javne slube pojedincu. Ovi osnovni oblici su danas dopunjeni novim oblicima. Javne ustanove preobraavaju se u javna preduzea, a kao posebni organi koji vre djelatnost javnih slubi javljaju se i mjeovita preduzea, tj. preduzea u mjeovitom vlasnitvu (dio akcija je u vlasnitvu privatnih vlasnika kapitala, a dio u vlasnitvu drave).

DRUGI DIO

UPRAVNOPRAVNI ODNOSOPE KARAKTERISTIKE UPRAVNOPRAVNOG ODNOSA POJAM UPRAVNOPRAVNOG ODNOSA Upravnopravni odnos predstavlja takav pravni odnos u koji na autoritavivan nain stupaju javni organi sa pojedincima, pravnim licima i drugim strankama. SUBJEKTI IZMEU KOJIH SE MOE ZASNOVATI UPRAVNOPRAVNI ODNOS Upravnopravni odnos se moe zasnovati: - izmeu organa uprave, ustanove ili institucije koja vri javna ovlatenja i pojedinca graanina; - izmeu upravnih organa i preduzea, tj. drutava; - izmeu upravnih organa i drugih pravnih lica; - izmeu samih upravnih organa (npr. rjeenje sanitarne inspekcije kojim se nareuje organu uprave da pobolja higijenske uslove u prostorijama za rad); - izmeu odreenih upravnih organa i njihovih slubenika (npr. rjeenje o unapreenju PVL). RAZLIKA IZMEU UPRAVNOPRAVNOG I GRAANSKOPRAVNOG ODNOSA

21

WWW.BH-PRAVNICI.COMRazlike su u pogledu naina zasnivanja i subjekata odnosa. Graanskopravni odnos po pravilu nastaje saglasnom izjavom volja subjekata u ovom odnosu (ugovorom). Upravnopravni odnos je autoritativan odnos, tj. odnos vlasti. Jedan od subjekata upravnopravnog odnosa uvijek je upravni organ, ustanova, odnosno institucija koja vri javna ovlatenja. S obzirom na autonomiju volja, u graanskopravnom odnosu je irelevantno razlikovanje subjekata u smislu da li su to pojedinci, pravne osobe, dravni organi... NASTANAK UPRAVNOPRAVNOG ODNOSA Upravnopravni odnosi mogu nastati na 3 naina: 1. Na osnovu upravnog akta, tj. akta koji sadri konkretnu autoritativnu odluku javnog organa osnovni i najei nain; 2. Na osnovu neke pravne injenice npr. dijete roeno od roditelja dravljana BiH stie dravljanstvo BiH samim roenjem (po sili zakona); 3. utnjom uprave, tj. kad je izriito propisano da se zahtjev stranke smatra usvojenim ako organ u odreenom roku ne donese upravni akt. To je izuzetan sluaj jer je pravilo da se utnjom ne zasniva upravnopravni odnos, nego stranka ima pravo albe drugostepenom organu. POJAM UPRAVNOG AKTA Upravni akt se najee definie kao pravni akt uprave kojim se na autoritativan nain rjeava jedan konkretan sluaj. Sutina upravnog akta, tj. bitni elementi koji ga karakteriu, data je u definiciji prof. Radomira Lukia prema kojoj bi se upravni akt mogao odrediti po sadrini kao pojedinaan akt kojim se odreuje dispozicija koja subjekta ije ponaanje regulie obavezuje i protiv njegove volje. Dakle, za upravni akt je karakteristino: - da je pravni akt; - da je pojedinaan (konkretan); - da sadri dispoziciju; - da je autoritativan. Upravni akt je pravni akt, tj. sadri normu. Za razliku od pravnog, materijalni akt ne sadri normu ve se sastoji u ponaanju koje je regulisano normama. Pojedinani akti dijele se na potpune, tj. akte koji sadre i dispoziciju i sankciju i nepotpune, tj. akte koji sadre samo dispoziciju ili samo sankciju. Akt koji sadri samo dispoziciju je upravni akt ili pravni posao, to zavisi od naina donoenja. Akt koji sadri sankciju je sudski akt. Ako je donesen autoritativno, nepotpuni akt koji sadri samo dispoziciju je upravni akt. Njime se dakle zasnivaju pravni odnosi neovisno od pristanka druge strane i dispozicija koju on sadri se moe prinudno izvriti. VRSTE UPRAVNIH AKATA U zavisnosti od kriterija, upravni akti se mogu podijeliti na vie grupa: 1. individualni i generalni; 2. konstitutivni i deklarativni; 3. pozitivni i negativni; 4. pravno vezani akti i akti koji se donose na osnovu slobodne ocjene; 5. akti koje donosi jedan organ i zbirni akti; 6. akti koji se donose po slubenoj dunosti ili po zahtjevu stranke; 7. akti doneseni u pisanoj i usmenoj formi; 8. rjeenja i zakljuci. Individualni i generalni upravni akti. Za individualni upravni akt karakteristino je da je lice, odnosno lica, na koje se odnosi taj akt poimenino navedeno u aktu. Dakle, akt se moe odnositi i na vie lica, ali ona moraju biti poimenino navedena. Za stvar koja se tie vie lica, za sva ta lica moe se donijeti jedno rjeenje, ali sva lica moraju biti imenovana u dispozitivu,a u obrazloenju moraju biti izloeni razlozi koji se odnose na svako od tih lica. Ovakvo rjeenje mora se dostaviti svakom od tih lica pojedinano. 22

WWW.BH-PRAVNICI.COMGeneralni upravni akt odnosi se na vei broj lica koja se ne navode poimenino, ali se iz akta moe nedvojbeno utvrditi na koja lica se akt odnosi. Dakle, lica nisu odreena ali su odrediva. Generalni upravni akt se od opeg akta razlikuje po tome to akt opeg karaktera sadri opu normu, tj. pravilo za neodreeni broj sluajeva. Generalni akt je pojedinani upravni akt jer sadri norme za konkretan sluaj. Konstitutivni i deklarativni upravni akti. Ova podjela izvrena je s obzirom na injenicu da li se upravnim aktom formiraju (stvaraju, mijenjaju ili ukidaju) pravni odnosi (konstitutivni) ili se samo utvruje postojanje pravnog odnosa (deklarativni akti).Konstitutivni akti djeluju ex nunc, tj. od momenta donoenja, jer je zadatak konstitutivnog akta formiranje pravnog odnosa koji nije postojao. Deklarativni akti djeluju ex tunc, jer se njima samo konstatuje postojanje pravnog odnosa koji je ve postojao i prije te konstatacije. U praksi je ponekad vrlo teko razlikovati da li se radi o jednoj ili drugoj vrsti akta. Zbog toga se konstitutivnim i deklarativnim aktima po pravilu ne daju posebni nazivi, ve su oni obuhvaeni jedinstvenim nazivom. Tako je i u naem pravu, gdje rjeenje moe biti i konstitutivni i deklarativni akt. Konstitutivni akti dijele se na akte koji stvaraju nove pravne odnose, akte koji mijenjaju i akte koji ukidaju postojee pravne odnose. Osim toga, konstitutivni akti se dijele na ovlaujue (favorabilne) i obavezujue (onerozne) zavisno od toga da li za pojedince stvaraju pogodnosti ili terete. Ovlaujuim se stranci dodjeljuje neko pravo, a obavezujuim joj se namee neka dunost. Meutim, vrlo esto se u istom aktu javljaju oba elementa, tj. i ovlatenja i dunosti. Obavezujui akti mogu sadravati obavezu injenja ili neinjenja, te se u tom smislu govori o nareenju i o zabrani. Pozitivni i negativni upravni akti. Pozitivni su upravni akti koji proizvode neku promjenu u postojeim pravnim odnosima (stvaranje novih, promjena, ponitavanje ili ukidanje postojeih odnosa). Negativni su upravni akti kojima se odbija promjena postojeih pravnih odnosa. Oni se redovno donose po zahtjevu stranke, tj. ako stranka ne ispunjava uvjete za dodjelu nekog prava (npr.odbijanje izdavanja dozvole za noenje oruja). Odbijanje stranke moe biti izvreno negativnim aktom ili utnjom uprave. Samo izuzetno se zakonom moe predvidjeti da utnja predstavlja pristanak. Pravno vezani akti i akti doneseni na osnovu slobodne ocjene. Vezani akti su upravni akti kod kojih je zakonom unaprijed propisano da se moraju donijeti i kakav mora biti njihov sadraj. Akt donesen na osnovu slobodne ocjene je akt kod kojeg je organu zakonom ostavljeno da po svom slobodnom nahoenju i ocjeni opeg interesa u konkretnom sluaju odlui da li e, odnosno kakav e upravni akt donijeti. Akti koje donosi jedan organ i zbirni (sloeni) upravni akti. Najei sluaj je da upravni akt donosi jedan organ. Izuzetno, kad je to odreeno zakonom ili na zakonom zasnovanom propisu upravni akt mogu donijeti 2 ili vie organa uz razliite oblike saradnje koji su propisani Zakonom o upravnom postupku. Ti oblici saradnje mogu biti: 1. Zajedniko donoenje upravnih akata od strane 2 ili vie organa. 2. Donoenje rjeenja uz prethodnu saglasnost drugog organa. 3. Donoenje rjeenja u saglasnosti sa drugim organom 4. Rjeenje uz potvrdu ili odobrenje drugog organa 5. Rjeenje po pribavljenom miljenju drugog organa. Upravni akti koji se donose po slubenoj dunosti i po zahtjevu stranke. Ova podjela izvrena je s obzirom na inicijativu za donoenje upravnog akta. Upravni akti pokreu postupak po slubenoj dunosti u sluaju kad to odreuje zakon ili na zakonu zasnovan propis ili kad organ utvrdi da s obzirom na postojee injenino stanje treba upravni postupak pokrenuti radi zatite javnog interesa. Upravni akti doneseni u pisanoj i usmenoj formi. Prema Zakonu o upravnom postupku, pravilo je da se rjeenje donosi pismeno, sa odreenim sastavnim dijelovima i da se kao takvo oznai. Samo izuzetno moe se donijeti i usmeno rjeenje i to samo u sluajevima kad se radi o preduzimanju izuzetno hitnih mjera u cilju osiguranja javnog reda i sigurnosti ili radi otklanjanja neposredne opasnosti po ivot ljudi ili imovinu. Po zahtjevu stranke, organ koji je izdao usmeno rjeenje je duan ga izdati napismeno najkasnije 8 dana od dana donoenja rjeenja. 23

WWW.BH-PRAVNICI.COMOd usmenog rjeenja treba razlikovati usmeno objavljeno ili saopteno rjeenje. Kad se o nekom predmetu dri usmena rasprava, rjeenje se moe saoptiti na samoj raspravi, ali se i u tom sluaju mora izdati pismeno rjeenje. Rok za albu poinje tei od dana dostavljanja, a ne od dana saoptavanja rjeenja. Rjeenja i zakljuci se donose s obzirom na predmet upravnog akta. Rjeenjem se odluuje o glavnoj stvari (predmetu), a zakljukom o sprovoenju postupka. SADRAJNI ELEMENTI UPRAVNOG AKTA Detaljnije su obraeni upravnom postupku. Osnovni sadrajni elementi su konkretizacija predmeta i subjekata akta, dispozitiv, obrazloenje i uputa o pravnom lijeku. U pravnoj teoriji postoji princip da kod vezanih upravnih akata organ moe stavljati samo dodtake koji su predvieni pravnim propisom. Kod akata koji se donose na osnovu slobodne ocjene se naelno mogu postavljati i dodaci koji nisu predvieni pravnim propisom, a kojima se ostvaruju ciljevi rjeenja. U vezi s navedenim, upravnom aktu mogu se dodavati uslov, rok, nalog i pridraj opoziva. Uslov je dodatak upravnom aktu kojim se njegovo djelovanje ini ovisnim o nekoj buduoj i neizvjesnoj okolnosti. Uslovi se dijele na suspenzivne (odgodne) i rezolutivne (raskidne). Kod suspenzivnih pravno dejstvo akta nastupa tek ispunjenjem uslova. Kod rezolutivnih pravno dejstvo nastupa odmah, ali nastupom predvienog dogaaja ili okolnosti njegovo pravno dejstvo automatski prestaje. Osim ove podjele postoji i podjela na potestativne, kauzalne i mikstne uslove, u zavisnosti od toga da li nastupanje uslova zavisi od volje adresata. Rok predstavlja odreeni protok vremena za koji je vezan nastanak ili prestanak nekog pravnog odnosa. Razlika u odnosu na uslov je to to kod roka nema elementa neizvjesnosti. Nalog je dodatak upravnom aktu kojim se stranci nalae izvrenje odreene radnje, ali izvrenje ili neizvrenje te radnje nije vezano sa pravnim dejstvom akta. Ako lice ne izvri nalog, rjeenje upravnog organa ne prestaje vaiti, ve organ ima pravo pristupiti prinudnom izvrenju. Pridraj opoziva je dodatak upravnom aktu kojim se odreuje da e se akt opozvati u sluaju kad nastupe odreene okolnosti. Taj dodatak je slian raskidnom uslovu, s tim to ne nastaje ipso iure, ve je potrebno posebno, novo rjeenje kojim se izrie opozivanje. PRAVNO DEJSTVO UPRAVNOG AKTA Upravni akt obavezan je za stranke i za organ koji ga je donio, a trea lica ne smiju poduzeti nikakvo injenje koje bi bilo suprotno tom aktu. Postoji prezumpcija zakonitosti upravnog akta, dok se suprotno ne utvrdi aktom nadlenog organa. Jedno od dejstava upravnog akta je i mogunost njegovog prinudnog izvrenja. Radi obezbjeenja izvrenja moe se zakljukom dozvoliti izvrenje rjeenja i prije nego to je ono postalo izvrno, ako bi bez toga moglo biti osujeeno ili znatno oteano izvrenje poslije izvrnosti rjeenja. Od prinudnog izvrenja treba razlikovati eventualno kanjavanje zbog neizvrenja, kod kojeg se radi o izricanju sankcije i njenoj primjeni jer lice nije postupilo po dipoziciji iz upravnog akta. Izricanje sankcije zbog neizvrenja nije u domenu upravnopravnih odnosa i ZUP ne sadri nikakve sankcije zbog neizvrenja, ve samo mjere prinudnog izvrenja. Za konstitutivne upravne akte postoji zabrana retroaktivnosti. (deklarativni akti su po svojoj prirodi retroaktivni). Izuzeci od naela zabrane retroaktivnosti postoje u sluajevima koji su izriito predvieni zakonom, kad se radi o stavljanju van snage ve donesenog akta, kao i u sluaju opoziva upravnog akta. PRESTANAK VAENJA UPRAVNOG AKTA 24

WWW.BH-PRAVNICI.COMUpravni akt moe prestati da vai na vie razliitih naina: 1. Ispunjenjem dunosti navedene u aktu npr. plaanjem poreza prestaje djelovanje rjeenja kojim je odreen porez; 2. Nastupom raskidnog (rezolutivnog) uslova, odnosno roka; 3. Upravni akt koji sadri neko ovlatenje prestaje vaiti ako se to lice odrekne ovlatenja ili se njime ne poslui u odreenom roku; 4. Smru adresata, ako se radi o strogo linim ovlastima i dunostima (npr.dozvola za noenje oruja); 5. Propau stvari, ako je akt donesen povodom neke stvari; 6. Stavljanjem van snage od strane nadlenog organa. To moe biti ukidanje i ponitavanje. U sluaju ponitavanja rjeenja, akt se stavlja van snage i ponitavaju sve posljedice koje je proizveo. U sluaju ukidanja se akt stavlja van snage, ali bez ponitavanja posljedica koje je proizveo. 7. Kad se zakonom, odnosno aktom donesenim na osnovu zakona zabrani vrenje odreene djelatnosti, pa se istovremeno proglaavaju ukinutim i sva rjeenja koja su bila donesena u vrenju takve djelatnosti. PRAVOSNANOST UPRAVNIH AKATA Pravosnanost predstavlja svojstvo upravnog akta da se ne moe stavljati van snage zbog eventualne nezakonitosti. Dakle, radi se o kompromisu izmeu naela zakonitosti i pravne sigurnosti graana. Svaki pravni poredak odreuje rok u kome se pravni akt moe staviti van snage, a nakon toga akt postaje pravosnaan. Sutina pravosnanosti upravnog akta je u spreavanju opozivanja akta od strane organa koji ga je donio. S tim u vezi postoji razlika izmeu tzv. formalne i materijalne pravosnanosti. Formalna pravosnanost je nepobojnost akta od strane stranke, tj. da stranka ne moe vie upotrebljavati pravne lijekove. Materijalna pavosnanost je neopozivost akta od strane javnog organa, odnosno njegova vezanost tim aktom. Akt moe postati materijalno pravosnaan tak nakon to je postao formalno pravosnaan, tj. tek nakon to je stranka iscrpila redovna pravna sredstva ili ih nije upotrijebila u ostavljenom roku. Zakonom se mogu propisati i sluajevi kad se i materijalno pravosnano rjeenje moe staviti van snage. To su vanredna pravna sredstva: obnova postupka i posebni sluajevi ponitavanja, ukidanja i mijenjanja rjeenja, kojiih ima 6 (l.246-265 ZUP). Pravosnanost treba razlikovati od konanosti i izvrnosti akta. Pod konanim upravnim aktom podrazumijeva se akt gdje je predmet definitivno (konano) rijeen u upravnom postupku, bilo da se alba ne moe izjaviti ili je postupak po albi okonan. Izvrnost znai da se neki akt moe provesti prinudnim putem. U naem sistemu akt postaje izvran ako protiv njega nije dozvoljena alba, ili ako dozvoljena alba nema suspenzivno dejstvo. POGRENI UPRAVNI AKTI Pri donoenju upravnog akta mogu se uiniti odreene greke koje se po svojoj prirodi mogu svrstati u 3 grupe: faktike greke, greke koje se sastoje u necjelishodnosti akta i pravne greke. Obzirom na vrstu greke upravni akti se dijele na neuredne, nepravilne i nezakonite. Neuredni upravni akti sadre faktike greke, tj. greke u imenima, brojevima, pisanju, raunanju i sl. Dakle, akti su pravilno doneseni ali pogreno napisani. Ispravke nisu vremenski ograniene, a provode se po slubenoj dunosti ili zahtjevu stranke. Nepravilni upravni akti je upravni akt koji je necjelishodan. Drugostepeni organ moe ponititi rjeenje prvostepenog organa ako smatra da je necjelishodno i stvar rijeiti po svom shvatanju. Sud u upravnom sporu ne moe mijenjati diskrecionu ocjenu upravnog organa, pa e kao neosnovanu odbiti tubu kojom se pobija cjelishodnost rjeenja. 25

WWW.BH-PRAVNICI.COMNezakoniti upravni akti su akti koji sadre pravne greke. U pravnoj teoriji je posebno znaajna podjela nezakonitih upravnih akata na oborive (ruljive) i nitave. Oborivi upravni akti predstavljaju akte ija je nezakonitost lake prirode, te mogu ostati na snazi ako se protiv njih blagovremeno ne upotrijebi pravno sredstvo (redovno ili vanredno), ili se pravno sredstvo neuspjelo upotrijebi. Nitavi upravni akti sadre pravnu greku vrlo teke prirode, pa zbog toga ne mogu nikaad biti sanirani i mogu se ukloniti iz pravnog poretka u svako doba kad se ustanovi odgovarajua pravna greka. Oborivi upravni akti mogu se ponititi ili ukinuti, a nitavi pravni akti se uvijek ponitavaju. Po Zakonu o upravnom postupku u FBiH (l.264), nitavo je rjeenje: - kad je u upravnom postupku doneseno u stvari iz sudske nadlenosti ili u stvari o kojoj se uope ne moe rjeavati u upravnom postupku; - koje bi svojim izvrenjem moglo prouzrokovati neko djelo kanjivo po krivinom zakonu; - ije izvrenje uope nije mogue; - koje je donio organ bez prethodnog zahtjeva stranke, a na rjeenje stranka naknadno nije izriito ili preutno pristala; - koje sadri nepravilnost koja je po nekoj izriitoj zakonskoj odredbi predviena kao razlog nitavosti. Osim pravnih greaka koje ine upravni akt nezakonitim, postoje i pravne greke koje ne proizvode pravne posljedice. To su tzv. nebitne greke. Nebitne greke ne utiu na valjanost upravnog akta. ZUP izriito predvia da e drugostepeni organ odbiti albu ako nae da je u prvostepenom postupku bilo nedostataka, ali da su oni takvi da nisu mogli uticati na rjeenje stvari. Upravni akt moe biti i samo djelomino pogrean. U takvom sluaju stavljanje van snage e se odnositi samo na taj dio akta, a preostali dijelovi e ostati nedirnuti. To je u pravilu sluaj kad dispozitiv ima vie taaka bez unutranje uske povezanosti. KARAKTER NORMI KOJE REGULIU USTAVNOPRAVNE ODNOSE Pravne norme, odnosno dispozicije pravnih normi dijele se na prinudne (imperativne, ius cogens) i dispozitivne, a zatim na kategorike i disjunktivne (alternativne). Posebnu grupu u okviru alternativnih ine dispozicije koje daju diskrecionu vlast. Imperativne (prinudne) dispozicije su one koje sadre pravilo ponaanja obavezno za odreene subjekte (npr. dispozicija koja sadri visinu poreza). Dispozitivne (zamjenjive) su dispozicije koje sadre odreeno pravilo ponaanja, ali je subjektima ostavljena mogunost da ugovore neto drugo. Imperativne dispozicije karakteristine su za upravno i krivino pravo, a dispozitivne za graansko pravo. Od navedenih