TÜRKİYE'DE ULAŞTIRMA SİSTEMLERİ

Özel Altın Nesil Koleji

Coğrafya Öğretmeni

Bilgin MUTLU

Türkiye’de Ulaşımı Etkileyen Faktörler

Doğal Faktörler Beşeri Faktörler

•Yüzey şekilleri

•iklim

•İşgücü

•Teknik eleman

•Sermaye

•Ekonomik faaliyetler

***Bir ülkede ulaşımın gelişmesi daha çok o ülkenin gelişmişlik düzeyine bağlıdır. Gelişmiş ülkeler doğal koşulların olumsuz etkilerini aşarak ülkenin birçok yerine her türlü ulaşımı götürmüştür. (Japonya, ADB vb.)

Türkiye’de Ulaştırma-Haberleşme sektörü, %27.2’lik pay ile kamu sektörü sabit sermaye yatırımları içinde en ağırlıklı sektördür.

Ülkede yurtiçi yük taşımalarında, karayolu yaklaşık %90’'lık bir payla ağırlığını korumaktadır.

Ulaştırma sektörü, haberleşme ile birlikte GSYİH'nin %16'sına yakın bir bölümünü oluşturmaktadır.

Bu oran demiryolunda %3.5, denizyolunda %4.5 ve boru hattında %2 civarındadır.

Yurtiçi yolcu taşımalarının %95'i karayolu ile yapılmaktadır. Yurtdışı yolcu taşımaları havayolu, yük taşımaları ise denizyolu ağırlıklı yapısını sürdürmektedir.

Karayolları

Türkiye'de toplam karayolları

uzunluğu 63.220 km’dir. Son

yıllarda otoyol ağı hızlı bir şekilde

genişlemektedir. 2002 yılı sonu

itibariyle toplam otoyol ağı 1.851

km'ye ulaşmıştır. 31.319 km’lik devlet yoluna karşılık, il yolu

uzunluğu 30.050 km’dir.

Türkiye’nin ana yol sisteminin bel

kemiği olan 3.200 km. uzunluğundaki TETEK güzergahı;

Bulgaristan sınırından

başlamakta, İstanbul, Ankara ve

Gerede’den geçerek bir kolu Suriye sınırında son bulurken,

diğer kolu da Irak sınırına kadar

devam etmektedir.

TETEK, Avrupa ve Orta Asya

karayolları ağına bağlıdır. Orta

Asya, Batı Asya ve Kuzey

Afrika’ya uzanan en kısa transit güzergahıdır.

Türkiye'de toplam

karayolları uzunluğu

63.220 km'dir.

Son yıllarda uluslararası karayolu taşımacılığı faaliyetleri sayesinde, Türk ekonomisine giderek artan oranlarda döviz girdisi sağlanmıştır. Bu alt

sektörün ekonomiye kazandırdığı döviz miktarı, yıllık bazda 1.5-2 milyar ABD Doları arasında değişmektedir.

Denizyolları

Yurtdışı yük taşımacılığında denizyolları

ağırlığını korumaktadır. 6.480 km. Anadolu, 786 km. Trakya, ve 1.067 km. Adalar

kıyısı olmak üzere 8.333 km. sahil şeridi bulunan

Türkiye, ihracatının %72’sini, ithalatın ise %95’ini deniz yolu ile

yapmaktadır.

2001 yılında toplam 113.4 milyon tonluk taşıma hacminin %31’i Türk bayraklı, %69’u yabancı bayraklı gemilerle taşınmıştır. Kent

içi taşımacılığın ise, %3’lük bölümü denizyolu ile yapılmaktadır. Dünya

genelinde 18. sırada bulunan Deniz Ticaret Filosu’nda, 18 GRT’nin üzerinde 86 adedi kamuya, 3.110 adedi ise, özel sektöre ait

olmak üzere toplam 9.650.796 DWT’lik 3.196 gemi bulunmaktadır. Türk filosunun yaş

ortalaması 18.33’dür

Haydarpaşa-Trieste, Samsun-Novorossisk, Trabzon-Sochi ve Zonguldak-Ukrayna

hatları ağırlıklı olmak üzere, toplam 20’nin üzerinde Ro-Ro hattında seferler

gerçekleştirilmektedir.

Uzun bir süre hava ulaşımı hizmetlerinde tekel konumunda olan Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı (THY), 1933 yılında bir devlet işletmesi olarak

faaliyete geçmiş; 1955 yılında ise yerli ve yabancı sermayeli bir Anonim Şirket haline dönüştürülmüştür. 1990'lı yılların başlarında, özel havayollarına da ulaşım hizmeti sunma hakkının verilmesinden sonra tekel olma konumunu

kaybetmiştir. Özel havayolları, turizm sektörünün gelişimi ile paralellik göstermektedir. Sektörün canlı olduğu dönemlerde, toplam uçak sayısı 50’nin

üzerine çıkmakta ve dışhat yolcu taşımacılığındaki payları ise %30’un üzerinde seyretmektedir.

Havayolları

THY Filosu, dünyanın en genç filoları arasında yer almaktadır. Sürdürdüğü modernleşme ve gelişim politikaları sonucunda, 2003 yılı

Mayıs ayı itibariyle 65 uçaklık bir filo ile hizmet veren THY, iç hatlarda 26, dış hatlarda 75 olmak üzere dünyanın 101 noktasına uçuş yapmakta ve

2002 yılı sonu itibariyle 10.984 personel istihdam etmektedir. THY’nin filo yapısı, çalışma anlayışı ve işletmeciliği tamamen modern bir yapıya

kavuşmuştur. THY, 2002 yılında toplam 10.4 milyon yolcu ve 119 bin ton kargo taşımacılığı yapmıştır.

Devlet Hava Meydanları

İşletmesi Genel Müdürlüğü

(DHMİ) tarafından

işletilen havalimanı ve

meydanları sayısı, 20’si uluslararası

statüde olmak üzere toplam

33’tür.

Türkiye’de 2003 yılı itibariyle,

uluslararası standartlar

uyarınca uçuşların emniyet, sürat ve özenle yapılması için 44.569 km’lik kontrollü bir uçuş

yolu şebekesi tesis edilmiştir.

Demiryolları

Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD), 8.671 km’si ana hat, 2.269 km’si tali hat olmak üzere toplam 10.940 km’lik demiryolu

hattında yolcu ve yük taşımacılığı yapmaktadır. Bu hatların %97’sinde tek hat işletmeciliği yapılmaktadır. Hatların %19’u elektrikli, %23’ü sinyalli,

%5’i çift hatlı, %0.3’ü ise üç yollu hatlardır. 2002 yılı itibariyle demiryolları, ulaştırma sektörü içerisinde yolcuda %2, yükte ise %4 paya sahiptir.

TCDD hatları Asya-Avrupa arasındaki en kısa uluslararası koridor üzerinde yer almaktadır. IV. numaralı Pan-Avrupa taşıma koridoru TCDD

hatları ile buluşmaktadır.

TCDD’nin yolcu ve yük taşımacılığını önemli ölçüde artıracağı tahmin edilen Ankara-Haydarpaşa Mevcut Demiryolu Hattı

Rehabilitasyon Projesi'nin temeli 8 Haziran 2003 tarihinde atılmıştır. Söz konusu projenin tamamlanması halinde bu hat kesimindeki

seyahat süresi 3 saat 10 dakikaya inecektir.

Ayrıca TCDD, demiryolu bağlantısı olan Haydarpaşa, İzmir, Mersin, İskenderun, Samsun, Bandırma ve Derince limanlarının da

işletmeciliğini yapmaktadır. 91/440 Sayılı Avrupa Birliği Konseyi Direktifi çerçevesinde yürütülen yeniden yapılanma çalışmaları, özel sektör işletmecilik zihniyetini ve katılımını sağlama hedefi

doğrultusunda yürütülmektedir.

Boru Hatları

Türkiye’de ilk boru hattı, 1966 yılında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) tarafından Batman-Dörtyol (İskenderun Körfezi) arasında döşenmiş ve

işletmeye açılmıştır. Bu hatla Diyarbakır ve Batman’da çıkarılan petrol Dörtyol’a taşınmaktadır.

Irak ham petrolünün, İskenderun Körfezi'ne taşınması amacıyla 1974 yılında kurulan BOTAŞ, 1987 yılında doğal gazın ithali, pazarlanması, satışı ve boru hatlarıyla iletimi görevlerini de üstlenmiş ve 2 Mayıs 2001 tarihli 4646 Sayılı Doğal Gaz Piyasası Düzenleme Kanunu’yla tekel yetkisi kaldırılmış, doğal

gaz piyasası da üçüncü şahıslara açılmıştır.

Türkiye’nin en önemli ham petrol boru hattı olan Irak-Türkiye Ham

Petrol Boru Hattı, Kerkük ve diğer üretim

sahalarından elde edilen petrolü, İskenderun

Körfezi’ndeki Ceyhan Deniz Terminali’ne

ulaştırmaktadır. 1976 yılında işletmeye açılan

hattın yıllık taşıma kapasitesi 70.9 milyon

ton/yıl’dır.

1.876 km. uzunluğundaki boru hattı Türkiye

topraklarında 641 km. ve 656 km. olan iki paralel

hattan oluşmakta, toplam 579 km’si de Irak’ta yer

almaktadır. BM’nin Irak’a uyguladığı ambargo kararı doğrultusunda 1990 yılında

işletmeye kapatılan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı yine BM’nin kararı

doğrultusunda 1999 yılında 6 aylık dönemler itibariyle, sınırlı petrol sevkıyatı için

yeniden işletmeye alınmıştır.

Ancak Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı’nda pompaj, Irak’ın savaş

nedeniyle petrol pazarlayamayışı ve Ceyhan Terminali tank sahasında

maksimum stok seviyesine ulaşılması nedenleriyle, 9 Nisan 2003 tarihinde Irak

tarafından durdurulmuştur.

Türkiye’nin zengin petrol ve doğal gaz kaynaklarına sahip Hazar Bölgesi ve

Ortadoğu Ülkeleri ile bu kaynaklara ihtiyaç duyan Batılı Ülkeler arasındaki kesişme noktasında olması nedeniyle, BOTAŞ çeşitli uluslararası

projelerin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalarını

sürdürmektedir.

Baku-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı

Projesi ile de, Azerbaycan’da

üretilen ham petrolün Gürcistan üzerinden,

Ceyhan’daki deniz terminaline, buradan da tankerlerle dünya

pazarlarına ulaştırılması

amaçlanmaktadır. Bu boru hattının

kapasitesi yılda 50 milyon ton, toplam

uzunluğu 1.776 km’dir.

16 milyar m3/yıl Türkmenistan doğal gazının Türkiye’ye taşınması için 1999 yılında 30 yıl süreli

“Doğal Gaz Alım Satım Antlaşması” ile 6.6

milyar m3/yıl Azerbaycan doğal gazının Türkiye’ye

sevkine ilişkin 2001 yılında 15 yıl süreli

“Doğal Gaz Alım Satım Antlaşması”

imzalanmıştır.

Azerbaycan ve Türkmenistan doğal

gazlarının Türkiye içinde taşınması amacıyla yapılması planlanan

yaklaşık 225 km. uzunluğundaki boru hattı

Gürcistan sınırından başlayıp

Erzurum/Horasan’a ulaşacaktır. Doğal gaz arz

kaynaklarının çeşitlendirilmesi politikası doğrultusunda, İran’dan, Türkiye’ye yılda 10 milyar m3 doğal gaz sevkiyatına ilişkin “Doğal Gaz Alım Satım Antlaşması” 1996 yılında imzalanmıştır.

Bu kapsamda yapım çalışmaları tamamlanan yaklaşık 1.491 km. uzunluğundaki Doğu Anadolu Doğal Gaz Ana İletim Hattı 2001 yılı sonunda

işletmeye alınmıştır.

"Mavi Akım Projesi" kapsamında, yılda 16 milyar m3 doğal gazın, Karadeniz’in 2.150 m. derinliğindeki tabanına döşenen yaklaşık 390 km. uzunluğunda birbirine paralel iki boru hattı ile Rusya Federasyonu’ndan Türkiye’ye sevkedilmesi, 1997 yılında 25 yıllık bir doğal gaz alım-satım

antlaşması ile imza altına alınmıştır.

Proje’nin Türkiye bölümünü oluşturan yaklaşık 501 km. uzunluğundaki Samsun-Ankara Doğal Gaz İletim Hattı tamamlanarak 20 Şubat 2003’te

işletmeye alınmıştır.

BOLU DAĞI TÜNELİ

İLK KAZMA 1993 YILINDA VURULDU

TÜNELDE AÇILIŞI YAPILAN İSTANBUL-ANKARA YÖNÜNDEKİ SAĞ TÜPÜN

UZUNLUĞU 2 BİN 871 METRE, ANKARA-İSTANBUL YÖNÜNDEKİ SOL TÜPÜN UZUNLUĞU

İSE 2 BİN 952 METREYİ BULUYOR

BOLU DAĞI TÜNELİ; İSTANBUL-ANKARA ARASI

KARAYOLU ULAŞIMINI OTOYOLDA 3.5 SAATE

İNDİRECEK

Bolu Dağı Geçişi’nin toplam uzunluğu, 25.6 kilometresi

otoyol, 1.6 kilometresi bağlantı yolu olmak üzere

toplam 27.2 kilometreyi buluyor.

AYRICA BU İNŞAATTA TOPLAM 4 BİN 644 METRE UZUNLUĞUNDA 4 VİYADÜK VE TOPLAM 917 METRE

UZUNLUĞUNDA 3 KÖPRÜ YER ALIYOR.

MALİYET: YAKLAŞIK

1 MİLYAR DOLAR

4 BİN 644 METRE 4 VİYADÜK

9.7 MİLYON METREKÜP KAZI YAPILDI.

7.7 MİLYON METREKÜP DOLGU YAPILDI

1.3 MİLYON METREKÜP BETON DÖKÜLDÜ.

9.7 MİLYON METREKÜP KAZI YAPILDI.

177 BİN TON BETONARME DEMİRİ KULLANILDI.

Bolu Dağı Tüneli için ilk çalışmalara 1987 yılında

başlanmıştı ancak 1999 depremi nedeniyle çalışmalara ara verildi.

VE NİHAYET 23 OCAK 2007 TARİHİNDE BOLU

DAĞI TÜNELİ ULAŞIMA AÇILDI.

MARMARAY "Asrın Projesi"

Dünyadaki en önemli projelerden biri olan Marmaray Projesi, İstanbul'un kentsel yaşantısını sağlıklı

olarak sürdürebilmesi, kentlilere çağdaş bir

kent yaşamı ve kentsel ulaşım imkânları

sunabilmesi, kentin doğal tarihi özelliklerinin

korunabilmesi için yüksek kapasiteli elektrik enerjisi

kullanarak çevreyi kirletmeyen bir projedir.

İstanbul, bir yandan tarihi ve kültürel değerleriyle korunması gereken, diğer yandan toplu ulaşım sistemlerinin çevresel etkilerinin azaltılabilmesi ve

demiryolu sistemlerinin kapasitesi, güvenilirliği ve konforunun arttırılabilmesi için modern demiryolu tesislerinin kurulmasını gerektiren bir şehirdir.

Proje, Avrupa yakasında bulunan Halkalı ile Asya yakasında bulunan Gebze ilçelerini kesintisiz, modern ve yüksek kapasiteli bir banliyö demiryolu

sistemiyle bağlamak amacıyla İstanbul'daki banliyö demiryolu sisteminin iyileştirilmesi ve Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi inşasına dayanmaktadır.

İstanbul Boğazının her iki yakasındaki

demiryolu hatları, İstanbul Boğazı'nın

altından geçecek olan bir demiryolu tünel

bağlantısı ile birbirine bağlanacaktır. Hat,

Kazlıçeşme'de yeraltına girecek; yeni yeraltı istasyonları olan

Yenikapı ve Sirkeci boyunca ilerleyecek, İstanbul Boğazının

altından geçecek, ve diğer bir yeni yer altı

istasyonu olan Üsküdar'a bağlanacak ve Söğütlüçeşme'de

tekrar yüzeye çıkacaktır.

Proje, şu anda dünyadaki en büyük ulaşım altyapı projelerinden birisidir. İyileştirilmiş ve yeni demiryolu sisteminin tamamı, yaklaşık 76 km

uzunluğunda olacaktır.

Ana yapılar ve sistemler, batırma tüp tünel, delme tüneller, aç-kapa tüneller, hemzemin yapılar, 3 yeni yeraltı istasyonu, 36 yerüstü istasyonu (yenileme ve iyileştirme), işletim

kontrol merkezi, sahalar, atölyeler, bakım tesisleri, yerüstüne inşa edilecek olan yeni bir üçüncü hat dahil olmak üzere, mevcut hatların iyileştirilmesi, tamamen yeni elektrikli ve

mekanik sistemler ve temin edilecek olan modern demiryolu araçlarını kapsayacak olan 4 bölümden oluşacaktır.