Derleme

Türkiye'de Klinikte Kullanılan Depresyon

Deerlendirme Ölçekleri

Depression Rating Scales Used in Clinical Practice in Turkey

Sibel KIL INÇ 1 , Fuat T O R U N 2 ,

B H — a

'Psikolog, Ümraniye Eitim ve Ara˛tırma Hastanesi Ümraniye-›STANBUL

2Uzm. Dr., Ümraniye Eitim ve Ara˛tırma Hastanesi Psikiyatri Klinii Ümraniye-›STANBUL

› leti˛ im Adresi: Uzm. Dr. Fuat TORUN Ümraniye Eitim ve Ara˛tırma Hastanesi Psikiyatri Klinii Ümraniye-›STANBUL Gsm: 0 535 825 92 97 E-mail: fuattorun@hotmail.com

ÖZET Psikolojik testler, profesyonel psikoloji çalı˛malarında ara˛tırma, eitim ve pratikte kritik öneme sahiptir. Depresyon dünyada yaygın olarak görülen ruhsal bir hastalıktır. Birçok depresyon ölçei uykusuzluk ve yorgunluk gibi somatik belirtilerin varlıını sorgulamaktadır. Bazı popülasyonlarda dep-resyonla ilgili olmayan somatik belirtilerin varlıında bu belirtile-rin sorgulanmasıyla yanlı˛ depresyon tanısı konabilir. Bu yüzden bazı özel gruplara özgü depresyon ölçekleri geli˛tirilmi˛tir. Örne-in; ya˛lı ki˛iler için Geriatrik Depresyon Ölçei, bedensel has-talıı olanlar ya da birinci basamak salık hizmetine ba˛vuranlar için Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçei, doum sonrası dönemdeki kadınlar için Edinburgh Doum Sonrası Depresyon Ölçei sayılabilir. Beck Depresyon Envanteri, Zung Depresyon Ölçei gibi ölçekler ise toplum taramalarında veya genel tıbbi hastalıı olanlarda takip amaçlı olarak geli˛tirilmi˛tir. Bütün dep-resyon ölçekleri daha çok takip amaçlı olarak kullanılmakta ve depresif belirtilerin varlıını göstermektedir, bu yüzden klinis-yen hastayı bütün yönleri ile deerlendirmelidir. Gruplara özgü depresyon ölçei seçerken, seçilecek ölçein hangi grupta ne zaman kullanılacaının iyi belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalı˛-mada Türkiye'de klinikte kullanılan psikolojik testler tanıtılmı˛, psikometrik özelliklerine ili˛kin bilgiler verilmi˛tir.

Anahtar Kelimeler: Depresyon, depresyon deerlendirme öl-

çekleri, psikometri

SUMMARY Psychological assessment is crucial to the definition, training and pratical of professional psychology. Depression is most common psychiatric disorders in the world. Most depressive scales inclu-de items for rating the presence of somatic symptoms, such as insomnia or fatigue. In some populations, the high incidence of somatic symptoms unrelated to depression may lead to an overdiagnosis of depression by inappropriately counting the-se symptoms as being due to a depressive syndrome. Hence, special scales validated specifically in these populations have been developed such as; the Geriatric Depression Scale, for use with elderly people in nursing home settings, the Hospital An-xiety and Depression Scale, for use in primary care or hospital settings, and the Edinburgh Postnatal Depression Scale, for use with postpartum patients in primary care settings. Three of the depressive symptom severity scales Beck Depression Inventory,

Dirim Tıp Gazetesi 2011: yıl: 86 sayı: 1 (39-47)

II Sibel KILINÇ ve ark.

Zung Self-Rating Depression Scale are also used to screen for depressive illness in the commu-nity or in general medical populations. All of the depressive rating scales have been used as scre-ens and can indicate the presence of depressive symptoms. However, unless the screen were used in a patient with an earlier de-termined diagnosis of depressive disorder, the clinician would still need to completely assess the patient before diagnosing depressive disor-der. The selection of a specific measure depends on when the measure is to be used, the type of scale to be used, and the application. At this search, clinical tests were defined which are be-ing used in Turkey and information about their psychometric feture was given.

Key Words: Depression, rating scales for dep-

ression, psychometry

Psikolojik testlerin kökeni antik Çin ve klasik Yu-nan medeniyetlerine kadar uzanır (1). Batı'da ise psikolojik testlere ili˛kin ilk izler 19. yüzyılın ortalarında Almanya ve Büyük Britanya kay-naklarında görülmektedir (2). Ölçeklerin kulla-nımına ili˛kin gereksinim, yöntem ve amaçlar zaman içinde dei˛im göstermi˛, daha sezgisel ve ki˛isel olandan daha bilimsel ve nesnel olana doru dei˛mi˛tir. En ba ta daha genel amaçlar (tanı koyma, sınıflandırma) ön planda iken, gü-nümüzde üzerinde durulan herhangi bir konu-da daha duyarlı bilgiler salayabilecek ölçeklerin kullanılması bunun yerini almı˛tır (3). Psikolojik deerlendirme ölçekleri hastanın psi˛ik, davranı˛sal özelliklerini ve bireysel veya toplumsal ili˛kilerini sayısal olarak ifade etme-ye ve kar˛ıla˛tırma yapmaya yarar. Psikolojik deerlendirme ölçekleri çok farklı amaçlar için kullanılırsa da pratikte sıklıkla tarama, tanı koy-ma, hastalıın ˛iddetini ve bu ˛iddetin tedaviyle dei˛imini belirleme amacıyla kullanılır (4). Son dönemde psikiyatride kullanılan dil de-i˛mi˛tir. Tanısal sistem daha betimleyici ve belirtiye dayalı olacak biçimde yeniden elden geçirilmi˛tir. Tanının standardizasyonu, nesnel ölçümlerin hastanın klinik durumundaki dei-˛ikliklerle ilgili kayıtlara dâhil edilmesi ile el ele gider. Böyle nesnel ölçümler sorunları ve tedavi hedeflerini tanımlayan herhangi bir tedavinin zaman içerisindeki ba˛arısını ya da yetersizliini izlemeye yarar. Bu yeni dil ile uyum içinde ol-mak üzere standartla˛tırılmı˛ deerlendirme, bu tanı ve deerlendirme sürecine yardımcı olmaya uygundur (3).

Bu çalı˛mada, Türkiye'de klinikte kullanılan depresyon deerlendirme ölçeklerini tanıtmak, ara˛tırmacılar ve alanda çalı˛anlara bu ölçekler hakkında kapsamlı bilgi vermek amaçlanmı˛tır.

PS›KOLOJ›K TESTLER›N ›fiLEVLER› Günümüzde psikolojik testler birçok pratik so-runun çözümü amaçlı kullanılmaktadır. Ancak bütün testlerin ara˛tırmalarda da önemli i˛levleri olduu unutulmamalıdır. Bir ülkede psikoloji ve psikiyatri konularına bilimsel yakla˛ım ihtiyacı arttıkça ölçeklere olan ilginin de artması doal-dır (3, 4). Her tür ara˛tırmada bireysel farklılık-ların iyi yapılandırılmı˛ testlerle duyarlı ˛ekilde ölçümü temel zorunluluktur. Bir ara˛tırma ölçeinin klinik kullanıma girmesi için yararlı olması gerekmektedir. Ölçüm ara-cının yararlı olması için, klinisyenin bu ölçüm aracından salanan bilginin önemini örenmesi gerekir.

PS›KOLOJ›K TESTLER›N TA NI M I Genel olarak bir psikolojik test, standart ko˛ullar-da yapılan gözlem veya görü˛me anlamını ta ır. Psikolojik test bireylerin yetenekleri, becerileri, edinimleri (performansları), güdüleri, tutumları, savunmaları vb. hakkında bilgi verecek soruların sorulmasına ortam ve olanak salayan sistemli bir yakla˛ımdır. Psikolojik testler, ki˛inin davranı˛ını standart ko-˛ullar altında gözlemlemek ve tanımlamak için kullanılan sistematik bir yöntem ˛eklinde tanım-lanmaktadır (5).

ÖLÇEKLER HAKKINDA B›LG› SAH›B› OL U NM A SI NI N ÖNEM › Ölçeklerle ilgili repertuarın geni˛ olması klinisye-ne daha fazla kullanım esneklii salar ve deer-lendirme için gereksinimlerine uyan yöntem ya da ölçüm aracını seçebilmelerine olanak tanır. Ancak bu kadar çok sayıda test, deneyimsiz bir klinisyeni hangi testin amacına uygun olduu-nun belirlenmesi konusunda zorlayabilir ve be-lirsizlik olu˛turabilir (6).

Gereksinimler dorultusunda geli˛tirilen ölçek-ler bazen aynı konu için çok sayıda olduunda, hangi ölçein kullanılacaı konusunda klinisyen-ler ve ara˛tırmacılar için bir karı˛ıklık ortaya çık-maktadır. Bu nedenle ölçeklerin hangi nitelikleri kar˛ıladıının iyice bilinmesi, istenilen amaca hizmet edecek en uygun ölçein kullanılmasına olanak salayacaktır.

PS›KOLOJ›K DE–ERLEND›RME ARAÇLARINDA ARANMASI GEREKEN HUSUSLAR Anlamlı ve doru (hatasız) sonuçlar verecek bir testin seçiminde öncelikle aranacak nitelikler testin standardizasyonunun yapılmı˛, normla-rının belirlenmi˛, güvenilir ve geçerli olmasıdır (1). Ara˛tırmacı ya da klinisyenin amacına uygun deerlendirme aracını seçebilmek için yukarıda-ki dört psikometrik kavramın ne anlama geldii-ni iyi bilmesi gerekmektedir.

Dirim Tıp Gazetesi 2011

Türkiye'de Klinikte Kullanılan Depresyon Deerlendirme Ölçekleri

il

Standardizasyon Ölçein uygulama ve puanlama i˛lemlerinin ay-nılıını, dei˛mezliini belirler (4). Ölçein stan-dardize olabilmesi ve sonrasında uygun bilgiler üretme yeteneine sahip olabilmesi için "gü-venirlik" ve "geçerlik" olarak nitelendirilen iki özellie sahip olması istenir (7).

Güvenirlik Genel anlamda kararlı, önceden kestirilebilir, kendisine inanılır ve tutarlı olma terimleriyle açıklanabilir (8). Güvenilir bir ölçek aynı yön-temle her ara˛tırmacı tarafından, ki˛ide dei-˛iklik olmadıı sürece farklı zamanlarda aynı sonucu vermelidir. Ölçme araçlarının güvenirlik düzeylerini belirlemek için kullanılan bazı yön-temler ˛unlardır:

›çsel güvenirlik-tutarlılık (internal consis-tency): Bir ölçein içerdii maddelerin birbirle-riyle ili˛kilerini gösterir.

Paralel (e˛ deer) formlar yöntemi (parallel-forms method): E deer iki form aralıksız olarak aynı anda ya da aralıklı olarak farklı iki zamanda uygulanır. Formlar arasındaki kore-lasyon hesaplanır ve güvenirlik katsayısı olarak yorumlanır (9).

Test-tekrar test yöntemi (test-retest method): Bir ölçme aracının aynı gruba aynı ko˛ullarda, önemli derecede hatırlamaları önleyecek kadar uzun, fakat ölçülecek özellikte önemli dei˛-meler olmasına izin vermeyecek kadar kısa bir zaman aralıında iki kez uygulanmasıdır (10).

›ki yarım test güvenirliinde (split-half met-hod): Formu iki e˛ parçaya bölerek, iki yarının aynı anda uygulanması sonrası, ki˛ilerin yarılar-dan aldıkları puanlar arasındaki korelasyon ile güvenirlik tahmini yapılmasını salar.

Deerlendirmeciler arası güvenirlik: Aynı gru-bu deerlendiren deerlendirmeciler arasındaki uyumu gösterir.

Geçerlik Bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladıı özelli-i, ba˛ka herhangi bir özellikle karı˛tırmadan doru ölçebilme derecesidir (1). Geçerlikte kul-lanılan teknikler a˛aıda kısaca özetlenmi˛tir. Bunlar arasında; içerik (content) geçerlii kulla-nılan ölçein ölçülmek istenen dei˛keni ölçüp ölçmediini gösterir (4). Ölçüt baımlı (criterion-

related) geçerlik, ölçülmek istenen özellie sa-hip bireylerin davranı˛larının ölçüt olarak kabul edildii ve özellii bilinen bir grubun davranı˛la-rı çerçevesinde ölçein geli˛tirildiini ifade eden bir geçerlik tipidir (11). Yapı (construct) geçerlii,

bir testin ve ondan elde edilen puanın gerçek-

ten ne anlama geldiini ara˛tırma sürecidir (12). Yapı geçerlii testin soyut bir olguyu (kavramı, boyutu vb.) nasıl ölçtüünü gösterir. Bir ölçein benzer dier ölçeklerle nasıl kesi˛tii ve ili˛kisiz bazı ölçeklerden nasıl farklı olduuna dayanır.

Normlar Teststandardizasyonunun önemli a˛amalarından biri de norm gruplarından elde edilen deerlerin saptanmasıdır. Zaman içinde ve mekâna göre normlar dei˛ebilir. Bazı norm türleri a˛aıda sı-ralanmı˛tır; ulusal ya da yerel normlar bir ülkeyi temsil eden örneklem grubu üzerinden çıkarı-lır. Ya˛ ve sınıf normları, belirli takvim ya˛ındaki ki˛ilerin test puanlarından elde edilen ortalama puanlar ya˛ normlarını belirler. Ayrıca zekâ ya˛ı

ve yüzdelik normlar da normların saptanmasın-da önemli birer belirleyicidir.

DEPRESY ON KAVRAMI VE DEPRESY ONUN PS›KOMETR›K Ö L ÇÜ M Ü Depresyon; büyük bir üzüntü, endi˛e, suçluluk ve deersizlik, ba˛kalarından uzakla˛ma, uyku, i˛tah ve cinsel istek kaybı ve her zamanki faali-yetlere kar˛ı ilgisizlikle belirginle˛en bir duygu-durum bozukluudur (13). Yapılan epidemiyolojik ara˛tırmalar, majör dep-resyon ve distimik bozukluun görülme sıklıı-nın kadınlarda %2.2-5.4, erkeklerde %1.2- 2.6 aralıında olduunu saptamı˛lardır. Depresyo-nun nokta yaygınlıı %13-20, Türkiye'de klinik düzeyde yaygınlıı ise %10 olarak belirlenmi˛tir (14).

Yakla˛ık %15'lik prevalansı ile depresyon dünya-da en sık görülen psikiyatrik bozukluklardan bi-ridir (15). Depresyon tanısı alan hastalar hakkın-da ülkemizde birçok çalı˛ma yapılmı˛tır. Bunun nedeni, depresyonun psikiyatri kliniklerinde en fazla kar˛ıla˛ılan tanı grubu olmasıdır (16). Depresyon deerlendirme ölçekleri depres-yonun ˛iddetinin belirlenebilmesi açısından oldukça önemlidir, ancak tanı için mutlaka kli-nik gözlemin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir (17). Son yıllarda depresyon öl-çümünde testlerin etkinliinin belirlenebilmesi amacıyla çe˛itli klinik çalı˛malarda, "Klinisyenin deerlendirdii (clinician-rated)" ve "Kendini deerlendirme (patient-rated)" ölçekleri geli˛tir-me çalı˛maları yapılmı˛tır (18). Bütün depresyon deerlendirme ölçeklerinin güçlü ve zayıf yönle-ri olmakla birlikte, bu ölçeklerin bazıları dierle-rine göre depresyonla ilgili yapılan ara˛tırmalar için yüksek standartlı olmaları açısından daha deerli görünmektedir (18). Depresyon ile ilgili yapılacak bir klinik çalı˛maya ba˛lamadan önce çalı˛manın amacına en uygun ölçme aracının seçilmesi gerekmektedir. Bunun için ara˛tırmacıların ve uygulayıcıların, testlerin geçerlik ve güvenirliklerine ili˛kin bilgilere ula-˛abilmeleri artan bir öneme sahip olmaktadır (18).

Dirim Tıp Gazetesi 2011: yıb 86 sayı: 1 (39-47)

s ısa

ıa

zp

fj d

ıı

UIU

IQ

Tabl

o 1:

Tür

kiye

'de

klin

ikte

kul

lanı

lan

depr

esyo

n de

erle

ndirm

e öl

çekl

erin

e ili

˛kin

öze

t bi

lgile

r

Ölç

ek a

dı

Bec

k de

pres

yon

enva

nter

i (B

DE)

Zung

dep

resy

on ö

lçe

i (Z

DÖ

)

Cer

iatr

ik d

epre

syon

ölç

ei (

GD

Ö)

Edin

burg

h do

um

son

rası

dep

resy

on ö

l-çe

i (

ED

SD

Ö)

Has

tane

an

ksiy

ete

ve

eepr

esyo

n öl

çei

(H

AD)

Çoc

uklu

klar

içi

n de

pres

yon

ölçe

i (

ÇD

Ö)

Ölç

ek t

ürü

Ken

dini

de

erle

ndirm

e

Ken

dini

dee

rlen

dirm

e

Ken

dini

de

erle

ndirm

e

Ken

dini

de

erle

ndirm

e

Ken

dini

de

erle

ndirm

e

Ken

dini

de

erle

ndirm

e

Uyg

ulan

acak

gru

p

Sa

lıklı

ve p

siki

yatr

ik

hast

a gr

upla

rı

Dep

resi

f bo

zukl

uk

tanı

sı k

onan

has

tala

r

60 y

a˛ v

e üz

erin

de

belir

gin

i˛itm

e gü

çlü

ü, o

rta-

aır

dem

ansı

olm

ayan

ki

˛ile

r

Do

um s

onra

sı

dön

emd

eki

kadı

nlar

Topl

um v

e ha

stan

e ör

nekl

emin

de

9-13

ya˛

çoc

ukla

rına

Uyg

ulay

ıcın

ın

nite

lii

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Öze

l e

itim

ge

rekt

irm

ez

Ölç

ein

Tür

kçe

geç

erlik

ve

güv

enlik

mak

ales

i

His

li N

. B

eck

Dep

resy

on E

nvan

ter›

'nin

üni

vers

ite

öre

ncile

ri iç

in g

eçer

lii,

güve

nirli

i.

Psi

kolo

ji D

ergi

si

1989

;23:

3-13

,

Tegi

n B.

Dep

resy

onda

bili˛

sel b

ozuk

lukl

ar:

Bec

k m

odel

ine

göre

bir

ince

lem

e. Y

ayın

lanm

amı˛

do

ktor

a te

zi.

Hac

ette

pe Ü

nive

rsite

si S

osya

l B

ilim

ler

Enst

itüsü

, Ank

ara.

198

0.

Cey

hun

B, A

kça

F. Z

ung

Dep

resy

on Ö

lçe

inin

G

eçer

lik v

e G

üven

irli

i Ü

zeri

ne B

ir Ç

alı˛

ma.

VII

I.

Ulu

sal

Psik

oloj

i K

ongr

esi

Bili

mse

l Çal

ı˛m

alar

ı Tü

rk

Psik

olog

lar

Der

nei

Yay

ınla

rı.

1994

:20-

6.

Erta

n T,

Eke

r E,

fiar

V. G

eria

trik

dep

resy

on

ölçe

ini

n Tü

rk y

a˛lı

nüfu

sund

a ge

çerl

ilik

ve

güve

nilir

lii.

Nör

opsi

kiya

tri A

r˛iv

i 199

7;34

:62-

71.

Engi

nden

iz A

N,

Küe

y L,

Kül

tür

S.

Edin

burg

h do

um

son

rası

de

pres

yon

ölçe

i T

ürkç

e fo

rmu

geçe

rlilik

ve

gü

veni

lirlik

çal

ı˛m

ası.

Bah

ar

Sem

pozy

umla

rı 1

Kita

bı.

Ank

ara:

Psi

kiya

tri

Der

nei

Yay

ınla

rı;

19

96

. s.5

1-2.

Ayd

emir

Ö,

Güv

enir

T,

Küe

y L,

Kül

tür

S. H

asta

ne

anks

iyet

e ve

dep

resy

on ö

lçe

i Tür

kçe

form

unun

ge

çerli

lik v

e gü

veni

lirli

i. Tü

rk P

siki

yatr

i D

ergi

si

1997

;8:2

80-7

.

Öy

B.

Çoc

ukla

r iç

in

depr

esyo

n öl

çei

: G

eçer

lik v

e gü

veni

rlik

çal

ı˛m

ası.

Türk

Ps

ikiy

atri

Der

gisi

199

1;2:

132-

6.

Türkiye'de Klinikte Kullanılan Depresyon Deerlendirme Ölçekleri u Ölçek adı

Hamilton dep-resyon derece-lendirme ölçei (HAM-D)

Montgomery-Asberg depres-yon derecelen-dirme ölçei (MADDÖ)

Calgary ˛izofre-nide depresyon ölçei (CfiDÖ)

Cornell demans-ta depresyon öÖlçei (CDDÖ)

Ölçek türü

Klinisyenin deerlendir-dii

Klinisyenin deerlendir-dii

Klinisyenin deerlendir-dii

Klinisyenin deerlendir-dii

Uygulanacak grup

Depresif be-lirtileri olan ki˛iler

Majör depre-sif bozukluk tanısı alan hastalar

fiizofreni ve psikotik bo-zukluu olan hasta grubu

Demans hastaları

Uygulayıcının Nitelii

Psikopatoloji bilgisi gerek-mektedir.

Psikopatoloji bilgisi gerek-mektedir

Psikopatoloji bilgisi gerek-mektedir

Psikopatoloji bilgisi gerek-mektedir

Ölçein Türkçe geçerlik ve güvenirlik makalesi

Akdemir A, Örsel SD, Da ›, Türkçapar H, › can N, Öz-bay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçeinin geçeri i 1 îi-güven i 1 i rl ii ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi 1996;4:251-9.

Hamilton depresyon derece-lendirme ölçeinin geçerlilii-güvenilirlii ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi 1996; 4(4):251-259.

Torun F, Önder E, Torun SD, Tural Ü, fii˛manlar fiG. Montgomery-Asberg Depres-yon Derecelendirme Ölçei Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirlii. 3P Psikiyatri Psi-koloji Psikofarmakoloji Dergisi 2002;10:319-30.

Aydemir Ö, Danacı EA, Deveci A, ›çelli ›. Calgary fiizofrenide Depresyon Ölçei Türkçe versiyonu özgüllüü ve duyarlılıı. Nöropsikiyatri Ar˛ivi 2000;37:210-3.

Amuk T, Karada F, Ouz-hanolu N. Ouzhanolu A. Cornell Demansta Depresyon Ölçei'nin Türkçe Ya˛lı Top-lumda Geçerlik ve Güveni-lirlii. Türk Psikiyatri Dergisi 2003;14:263-71.

Çok çe˛itli depresyon deerlendirme ölçekleri olmakla birlikte, ara˛tırmacılara amaçlarına en uygun ölçei bulmalarına rehberlik edecek çok az sayıda çalı˛ma vardır (18). Bu gözden geçirme çalı˛ması, depresyon hakkın-da çalı˛ma yapacak ara˛tırmacılara ve klinisyen-lere amaçlarına en uygun geçerlik ve güvenirlie sahip ölçei seçebilmelerine yardımcı olacak ana unsurları salaması bakımından önemlidir. A˛aıda, Türkiye'de psikiyatri alanında klinikte kullanılan depresyon deerlendirme ölçeklerine ait bilgi verilmi˛tir (Özet bilgiler Tablo 1'de gö-rülmektedir).

TÜRK›Y E'DE KL›N›KTE KULLANILAN DEPRESY ON DE–ERLEND›RME ÖLÇEKLER› Kendini Deerlendirme (Self-Report) Ölçekleri

Hasta tarafından doldurulan ölçekler, en azın-dan okuryazar olmayı ve o ölçein çevirilerin-den birinin dilini biliyor olmayı gerektirir. Ayrıca, bu ölçeklerin kullanımı bili˛sel yetmezlii olan ki˛ilerde sınırlıdır. Bazı uzmanlar kendini deer-lendirme ölçeklerinin ciddi hastalıı olanlarda etkili olmadıını dü˛ünmektedir (19).

1 . Beck depresyon envanteri: Beck depresyon envanteri (BDE), Beck ve ark. tarafından ado-lesan ve eri˛kinlerde depresyonun davranı˛sal bulgularını ölçmek amacıyla 1961 yılında geli˛-tirilmi˛tir (20). Depresyonun ˛iddetini ölçmek, tedavi ile olan dei˛imleri izleyebilmek ve has-talıı tanımlayabilmek amacıyla tasarlanmı˛tır. BDE'deki maddeler asıl olarak depresyonlu hastaların psikoanalitik tedavileri sonucunda

Dirim Tıp Gazetesi 2011; yıl: 86 sayı; 1 (39-47)

II Sibel KILINÇ ve ark.

5

— 55

c.

yapılan gözlemlere dayanmaktadır. Depresyona özgü davranı˛lar ve semptomlar bir dizi cümle ile tanımlanmı˛tır ve her bir cümleye sayı olarak 0-3 arasında numara verilmi˛tir. Yirmi bir mad-deden olu˛maktadır ve maddeler hafif formdan ˛iddetli forma göre sıralanmı˛tır. Hastalardan ˛imdiki durumlarını en iyi tanımlayan ifadeyi i˛aretlemeleri istenmekte ve sonuç maddelerin toplamı ile elde edilmektedir. 1978 yılında öl-çein tümü revize edilerek ˛iddeti tanımlayan duplikasyonlar ayıklanmı˛ ve hastaların bugünü de kapsayacak biçimde son bir haftalık durum-larını i˛aretlemeleri istenmi˛tir (19). Ölçein orijinali klinisyenin yüksek sesle hastaya okuması ˛eklinde tasarlanmı˛ iken, ölçek daha sonra kendini deerlendirme ölçei olarak uygu-lanmaya ba˛lanmı˛tır. fiiddet olarak; 0-9= Mini-mal, 10-16= Hafif, 17-29= Orta, 30-63= fiid-detli, ˛eklinde yorumlanmaktadır. Alt ölçek skor-ları kognitif afektif faktör ve somatik performans faktör ile hesaplanmaktadır (19). Ölçei doldur-mak yakla˛ık 15 dakika sürmektedir. Ancak bu süre hastanın eitim düzeyine göre dei˛ebilir. Ayrıca, ciddi obsesyonu olan hastalarda uygu-lama daha da uzun sürebilir. Ölçek Türkçe'ye BDE ve Beck Depresyon Ölçei (BDÖ) adıyla iki ayrı form olarak çevrilmi˛, geçerlik ve güvenirlik çalı˛ması yapılmı˛tır (21, 22). BDE ile dier depresyon ölçekleri arasındaki ko-relasyon oldukça yüksektir. Psikiyatrik hastalar-da, depresyonun klinik ölçümü ile BDE arasın-daki korelasyon 0.55-0.96 arasında dei˛mekte-dir (ortalama= 0.72). Psikiyatrik olmayan hasta-larda ise korelasyon 0.55-0.73 (ortalama= 0.60) arasındadır. BDE ile HAM-D arasındaki ortalama korelasyon 0.73 olarak bulunmu˛tur (19). BDE'nin avantajları hasta tarafından doldurul-ması, basit bir dile sahip olması ve skorlamanın kolay olmasıdır. Dezavantajları ise; kadınlar, ya˛lılar, adolesanlarda, dü˛ük eitim düzeyinde ve e˛lik eden psikiyatrik bozuklukların varlıın-da olduundan yüksek skorların i˛aretlendiinin bildirilmi˛ olmasıdır (19).

2. Zung depresyon ölçei: Zung depresyon ölçei (ZDÖ), 1965 yılında Zung tarafından, depresyonun ˛iddetini ölçmek amacıyla geli˛ti-rilmi˛tir (23). Ölçek hasta tarafından doldurul-maktadır. Maddeler depresyonun duygulanım, bili˛sel, davranı˛sal ve fizyolojik boyutlarını içer-mektedir. DSM-IV semptom kriterlerini kapsa-masına kar˛ın, psikomotor retardasyon ve atipik depresyonda daha sık görülen i˛tah ve uyku artı-˛ı, kilo alımı gibi maddeleri içermemektedir. ZDÖ 20 madde içermektedir, 10 madde olum-suz, 10 madde ise olumlu olarak kurgulanmı˛tır. Her madde için denekler; hiçbir zaman veya çok ender olarak= 1, bazen = 2, sık sık= 3, ço-unlukla veya herzaman= 4'ü i˛aretlemektedir. Toplam skoru elde etmek için, pozitif maddeler

tersine çevrilmekte ve daha sonra hepsi toplan-maktadır. Kesme noktalarına bakıldıında, ZDÖ skoru 50 > ise normal, 50-59 arası en hafif-hafif düzeyde depresyon, 60-69 arası orta-belirgin düzeyde depresyon, 70 < ˛iddetli depresyon olarak tanımlanmaktadır. fiiddet endeksi toplam skorun 80'e bölünmesi ile hesaplanmaktadır. ZDÖ'nün yanıtlanma süresi hastaların eitim düzeyi ve patolojisine göre 5-30 dakika arasın-da dei˛mektedir. Ölçein birçok dile çevirisi mevcut olup, transkültürel çalı˛malarda geçerlik ve güvenirlii kanıtlanmı˛tır. Ölçek Türkçe'ye Balta˛ tarafından çevrilmi˛ olup, geçerlik ve güvenirlik çalı˛ması Ceyhun ve ark. tarafından yapılmı˛tır (24). Zung, tedavi sürecindeki dei˛imin bir gösterge-si olarak, ZDÖ indeks skorlarının tedavi öncesi ve sonrasında sırasıyla 0.75 ve 0.39 olduunu saptamı˛tır.

3. Geriatrik depresyon ölçei: Geriatrik Dep-resyon Ölçei (GDÖ), Yesavage ve ark. tara-fından 1983 yılında geriatrik popülasyondaki depresyon hastalarında depresyon varlıını ara˛-tırmak amacıyla geli˛tirilmi˛tir (25). Uyku bozuk-luu, enerji azlıı, libido azalması gibi depresif semptomlar, depresyonu olmayan ya˛lı hastalar-da yaygın olarak bulunmaktadır. Ölüm dü˛ün-celeri ve gelecek hakkında umutsuzluk ya˛amın son evresinde farklı anlamlar ifade etmektedir. Ayrıca, ya˛lı hastalarda sıklıkla bulunan kronik tıbbi hastalıklar nedeni ile motor retardasyon ve aktivite düzeyinde azalma sıklıkla gözlenmekte-dir. Son olarak, e˛lik eden demansın varlıı kon-santrasyon ve bili˛sel süreçleri etkilemektedir. Bütün bu nedenlerden dolayı ya˛lı hastalarda depresyonu deerlendirmek için farklı semptom tanımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. ›çeriinin yanında, ölçme aracının formatının da ya˛lı hastalara özgü olması gerekmektedir. Çok seçenek içeren likert tipi ölçekler ve sizi en iyi tanımlayan ifadeler gibi maddeler bu ya˛ grubunda kafa karı˛tırıcı olabilmektedir. GDÖ, ya˛lı hastalar için geçerli bir tarama testi olması, skorlaması ve uygulanmasının kolay olması ama-cıyla tasarlanmı˛tır. Maddeler, ya˛lı depresyon-lu hastaların ya˛lı olmayan depresyonlulardan ayrımını maksimum düzeyde tutacak ampirik olarak olu˛turulmu˛ maddelerden olu˛maktadır. Maddeler; azalmı˛ duygulanım, benlik algısında zayıflama, motivasyon zayıflıı, gelecek yerine geçmi˛e yönelim, bili˛sel sorunlar, obsesif nite-likler ve ajitasyonu içermektedir. GDÖ 30 maddeden olu˛makta ve hasta tara-fından doldurulmaktadır. Her maddeyi hasta "Evet" ve "Hayır" ˛eklinde i˛aretlemektedir. Otuz maddenin 10'u olumsuz, 20'si ise olumlu olarak kurgulanmı˛tır. "Geçtiimiz hafta" ˛ek-linde bir zaman periyodunu sorgulamaktadır. Ölçein kesme noktası 13/14 olarak kabul edil-

Dirim Tıp Gazetesi 2011

Türkiye'de Klinikte Kullanılan Depresyon Deerlendirme Ölçekleri u mektedir. Ölçein Türkçe geçerlik ve güvenirlii 1997 yılında Ertan ve ark. tarafından yapılmı˛tır (26).

4. Edinburgh doum sonrası depresyon ölçe-i: Edinburgh doum sonrası depresyon ölçei (EDSDÖ), Cox ve ark. tarafından 1987 yılında geli˛tirilmi˛tir (27). Kısa ve hasta tarafından dol-durulacak bir ölçekle, postpartum depresyonlu hastaları tanımak amaçlanmı˛tır. Standart dep-resyon ölçme araçları postpartum depresyonlu hastalarda kısıtlılık göstermektedir. Örnein; bir-çok ölçek postpartum hastalarında geçerli olma-yan somatik yakınmaları ölçmektedir. Çocuun ihtiyaçlarından dolayı olu˛an uyku düzensizlii ve anemiye ikincil geli˛en letarji ve yorgunluu standart depresyon ölçekleri yanlı˛ ölçmekte-dir. EDSDÖ'deki maddeler, Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçei'nin bazı bölümlerinin bir araya getirilmesi ve postpartum depresyonlu kadınlarda görülen problemlerin eklenmesi ile olu˛turulmu˛tur.

On maddeden olu˛an ve hasta tarafından dol-durulan bir ölçektir. Her madde 0-3 arasında dei˛en puanlarla ölçülmektedir. Bazı maddeler-de en ˛iddetli yanıtlar ba˛a, bazılarında ise sona konmu˛tur. Skor 0-30 arasında dei˛mektedir. Kesme noktası olarak 12 ve üzerindeki skorlar olası majör ve minör depresyona i˛aret etmek-tedir. Ölçek 1996 yılında, Türkçe'ye Engindeniz ve ark. tarafından uyarlanmı˛, geçerlik ve güve-nirlii aynı ekip tarafından yapılmı˛tır (28).

5. Hastane anksiyete ve depresyon ölçei: Hastane anksiyete ve depresyon ölçei (HAD), Zigmond ve ark. tarafından 1983 yılında geli˛ti-rilmi˛tir (29). Tıbbi bir hastalıı olan popülasyon-da duygudurum bozukluunu taramak amacıyla tasarlanmı˛tır. Toplum ve hastane örnekleminde kolaylıkla kullanılabilir. Psikiyatrik belirtileri fizik-sel bozukluklardan ayırmak için, fiziksel belirti-ler yerine duygudurumun öznel yıkımı üzerinde durulmaktadır. Depresyon alt ölçei üzgünlük yerine anhedoniyi temel semptom olarak al-maktadır. HAD DSM-IV'te bulunan depresif semptomları tam anlamıyla kapsamamasına kar˛ın, anhedonik semptomlar tıbbi hastalıkları bulunan ki˛ilerde depresyon için iyi bir kanıttır. ›ntihar dü˛üncesi, suçluluk ve umutsuzluu içer-memektedir. HAD hasta tarafından doldurulmakta, 14 mad-deden olu˛makta ve maddeler 4 özellik içer-mektedir. ›ki alt ölçek depresyon ve anksiyeteyi deerlendirmektedir. Yedi maddelik depresyon alt ölçei 0-21 arasında skorlanmakta, kesme noktası olarak 0-7= Normal, 8-10= Hafif, 1 1 -14= Orta, 15-21= Ciddi, bir duygudurum bozukluuna i˛aret etmektedir. Ölçein Türkçe geçerlik ve güvenirlii 1997 yılında Aydemir ve ark. tarafından yapılmı˛tır (30).

6. Çocuklar için depresyon ölçei: Çocuklar için depresyon ölçei (ÇDÖ), Kovacs tarafın-dan 1992 yılında, çocuklar ve gençlerde dep-resyonun ˛iddetinin belirlenebilmesi amacıyla geli˛tirilmi˛tir (31). ÇDÖ'nün, depresyonun ˛iddetini belirleyen iyi bir ölçme aracı olduu bildirilmi˛tir. Bir kendini deerlendirme ölçei-dir; çocuklara okunarak veya çocuun kendisi okuyarak doldurulur. Uygulaması yakla˛ık ola-rak 30 dakika sürmektedir. 6-17 ya˛ aralıında uygulanmak üzere hazırlanan ölçek ülkemizde 9-13 ya˛ çocuklarına uygulanmaktadır. Toplam 27 maddeden olu˛makta; her madde çocuun son iki haftasını deerlendirerek, aralarında se-çim yapabilecei üç cümle seti bulundurmak-tadır. Her set çocukluk depresyonunun belirti-lerine ili˛kin ifadeler içermektedir. Yanıtlara 0-2 arasında dei˛en puanlar verilir. Yüksek puan depresyon düzeyini gösterir, kesme noktası 19'dur. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 54'tür. Ölçei uygulayabilmek için özel bir ei-tim gerekmemektedir. Ölçek, 1990 yılında Öy tarafından Türkçe'ye uyarlanmı˛tır (32). Ölçein güvenirlii belirlenirken test-tekrar test güvenirli-ine bakılmı˛ ve 0.80 olarak bulgulanmı˛tır.

Klinisyenin Deerlendirdii (Clinician-Rated) Ölçekler Bu ölçekler yapılandırılmı˛, yarı yapılandırılmı˛ ya da yapılandırılmamı˛ görü˛me biçimleriyle hasta ya da hasta yakınlarıyla yapılmı˛ görü˛me-leri kapsamaktadır. Yapılandırılmı˛ görü˛meler-de, klinisyenin sorması gereken sorular bir çizel-ge ˛eklinde hazırlanmı˛tır. Görü˛me o sorular çerçevesinde gitmektedir.

1 . Hamilton depresyon derecelendirme ölçe-i: Hamilton depresyon derecelendirme ölçei (HAM-D), 1960 yılında Hamilton tarafından ge-li˛tirilmi˛ ve depresyonun ˛iddetini ölçmek ama-cıyla tasarlanmı˛tır (33). Depresif semptomları ölçmek amacıyla klinisyen tarafından uygulanan ölçekler arasında en sık kullanılanıdır. Orijinal ölçek 21 madde içermesine kar˛ın, Hamilton ilk 17 maddenin kullanılmasını önermi˛tir. Geri-ye kalan 4 madde ya seyrek (depersonalizasyon) olarak görülür ya da ˛iddet yerine hastalıın bo-yutunu (günlük dei˛imler) tanımlar. HAM-D ölçeinde maddeler 0-4 ve 0-2 arasın-da i˛aretlenmektedir. Ölçülebilir ˛iddette olanlar 0-4 arasında derecelendirilir ve 4, o semptomun ˛iddetli olduunu gösterir. Hamilton bazı semp-tomları ölçmenin ise oldukça zor olduunu dü-˛ünüp 0-2 arasında derecelendirmi˛tir. En yük-sek 53 puan alınır.

HAM-D psikiyatrik hastalıklar konusunda dene-yimi olan hekim, psikolog, sosyal çalı˛macılar tarafından kolaylıkla uygulanabilir. Klinik ara˛tır-malarda test kullanımı konusunda eitim almı˛ klinisyen olmayan ki˛iler tarafından da uygula-

Dirim Tıp Gazetesi 2011: yıl: 86 sayı: 1 (39-47)

II Sibel K1L1NÇ ve ark.

nabilir. Uygulanması ortalama 15 dakika sürer. ›lk yayınlandıında herhangi bir rehber içerme-yen ölçek, daha sonra her maddeyi ölçmek için önerilerle birlikte yayınlanmı˛tır. Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalı˛ması 1996 yılında HAM-D adıyla Akdemir ve ark. tarafından yapılmı˛tır. Kesme noktaları 23 < ; çok ˛iddetli, 19-22; ˛iddetli, 14-18; orta derecede, 8-13; hafif de-recede ve 7 > normal olarak saptanmı˛tır (34). HAM-D iç tutarlılık çalı˛masında Cronbach alfa deeri 0.75, güvenirlik katsayısı ise 0.76 olarak bulunmu˛tur.

HAM-D Research Diagnostic Criteria veya DSM-lll'ten önce geli˛tirildii için bu tanısal sınıflama-larda depresyonun kriterleri arasında bulunan anhedoni gibi bazı semptomları kapsamamak-tadır. Ölçek somatik semptom belirti ve bulgu-lara (yorgunluk ve i˛tah azalması vb.) daha fazla aırlık vermektedir ve i˛tah artı˛ı, a˛ırı uyku gibi nörovejetatif semptomları içermemektedir. Ayrı-ca, kriterler arasında olmayan anksiyete ile ilgili bazı maddeleri içerdii için depresif semptomla-rı ölçme anlamında spesifisitesi azalmaktadır.

2 . Montgomery-Asberg depresyon derecelen-dirme ölçei: Montgomery-Asberg depresyon derecelendirme ölçei (MADDÖ), 1979 yılında depresif semptomların ˛iddetini ölçmek ama-cıyla majör depresif bozukluu olan hastalarda kullanılmak üzere geli˛tirilmi˛tir (35). Ölçei ge-li˛tirenlerin ilk amacı tedavi ile olu˛an dei˛iklik-lere duyarlı bir ölçek geli˛tirmekti. ›kinci amaç ise hem psikiyatrist hem de psikiyatrist olmayan profesyoneller tarafından uygulanabilecek bir ölçek geli˛tirmekti. M A D D Ö psikofarmakolojik ara˛tırmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ölçek; belirgin üzüntü, ifade edilen üzüntü, iç-sel gerginlik, uyku azalması, i˛tah azalması, kon-santrasyon güçlüü, yorgunluk, hissetme yeter-sizlii, karamsar dü˛ünceler, intihar dü˛ünceleri olmak üzere toplam 10 maddeden olu˛makta ve 0-6 arasında derecelenmektedir. Tek sayılı rakamlar bo˛ bırakılarak ölçücünün tam olarak karar veremedii durumlarda karar vermesi kolayla˛tırılmaktadır. Doldurulması yakla˛ık 15 dakika sürmektedir. Ölçei geli˛tirenlere göre ölçei uygulamak için eitim gerekmemekte, psikiyatrist, psikolog, birinci basamak hekim-leri ve psikiyatri hem˛ireleri tarafından kolayca uygulanabilmektedir. Montgomery ve Asberg'in orijinal çalı˛masında psikiyatrist ve pratisyenler arasında toplam skorda korelasyon 0.97 olarak bildirilmi˛tir (35).

Majör depresyonun bili˛sel özelliklerini daha çok içermesi açısından genel tıbbi bir bozukluu olan hastalarda daha az yanlı˛ depresyon tanısı konulmasına neden olmaktadır. Ölçek kolaylıkla uygulanabilmekte ve özel bir eitim gerektir-memektedir. Ölçekle ilgili ya˛anan bir problem, hastanın semptomlarının ölçülecei zaman ara-lıının belirtilmemi˛ olmasıdır.

Dirim Tıp Gazetesi 2011

Ölçein Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalı˛ma-sı 2002 yılında Torun ve ark. tarafından yapıl-mı˛tır (36). Montgomery-Asberg Depresyon Derecelendirme Ölçei Türkçe versiyonunun majör depresif bozukluk için kesme noktaları hafif, orta ve belirgin ˛iddetteki depresyon için kesme noktaları sırasıyla 9 < , 29 < ve 36 < olarak hesaplanmı˛tır (37). Ölçein güvenirlik çalı˛masında Cronbach alfa katsayısı 0.73 olarak bulunmu˛tur (36).

3. Calgary ˛izofrenide depresyon ölçei: Cal-gary ˛izofrenide depresyon ölçei (CADÖ), 1992 yılında Addington ve ark. tarafından geli˛tirilmi˛-tir. Dier depresyon deerlendirme ölçeklerinin ˛izofreni hastalarındaki depresif semptom ve sendromları ölçmediinin gözlemlenmesi üzeri-ne geli˛tirilmi˛tir (38). Ölçek, ˛izofreni bulunan hastalarda depresyon yönünden deerlendirme yapmak ve depresif belirtilerin düzeyini ve ˛id-det dei˛imini ölçmek amacıyla geli˛tirilmi˛tir. Ölçein temel uygulama grubunu ˛izofreni ve psikotik bozukluu olan hastalar olu˛turmak-tadır. Toplam 9 maddeden olu˛an ölçek dörtlü likert tipi ölçüm salamaktadır. Her madde 0-3 arasında dei˛en puanlar almakta ve toplam puan bunların toplanması ile elde edilmekte-dir. Ölçein doldurulması hasta ile görü˛meye, görü˛me sırasındaki gözlemlere, hasta yakınla-rından alınan bilgilere göre yapılmaktadır. Yarı yapılandırılmı˛ bir görü˛me yapılmakla birlikte, uygulayıcı bu soruların dı˛ına çıkarak da görü˛-me yapabilir. Ölçein Türkçe formunun geçerlii ve güvenirlii 2000 yılında Aydemir ve ark. tara-fından yapılmı˛tır (39). Güvenirlik çalı˛masında, Cronbach alfa katsayısı 0.88 olarak bulunmu˛tur (39).

4. Cornell demansta depresyon ölçei: Alexo-pouls ve ark. tarafından 1988 yılında geli˛tirilen Cornell demansta depresyon ölçei (CDDÖ), de-manslı bireyler ve bakım verenleriyle yapılan ayrı ayrı görü˛meler sonucunda klinisyen tarafından doldurulan bir ölçektir (40). Ölçek, demans has-talarında görülen majör depresif semptomları ve sendromları belirlemek amacıyla geli˛tirilmi˛tir. Duygudurumla ili˛kili bulgular, davranı˛sal dei-˛iklikler, fiziksel bulgular, döngüsel fonksiyonlar ve dü˛ünsel dei˛iklikleri deerlendiren, 5 alt grupta toplanan 19 maddeden olu˛maktadır. Her madde 0, 1, 2 olarak puanlanmaktadır. 0 = Belirti yok, 1 = Hafif ya da orta derecede, 2 = fiiddetli, olduunu gösterir. Sekiz ve üzerinde-ki toplam puan depresyonu dü˛ündürmektedir. Ölçek Amuk ve ark. tarafından Türkçe'ye uyar-lanmı˛tır (41). Test-tekrar test tutarlılıı r = 0.93; Cronbach alfa deeri 0.86 olarak saptanmı˛tır. Ölçee ait sorular tek tek ele alındıında 9. ve 19. sorularda dü˛ük düzeyde test-tekrar test tutarlılıı görülmü˛tür (r< 0.30). Ayrıca 6. ve 9.

Türkiye'de Klinikte Kullanılan Depresyon Deerlendirme Ölçekleri

soruların ölçek toplam puanı ile dü˛ük düzeyde korelasyon gösterdii saptanmı˛tır. Ölçein ge-çerlik analizinde depresyonlu demans grubu ile depresyonsuz demans grubu arasında anlamlı fark (0.001) tespit edilmi˛tir. Majör depresyonu olan ve olmayan tanımada en uygun e˛ik deer 7/8 olarak belirlenmi˛ ve bu deerin duyarlılıı 0.95, özgüllüü 0.71, Kappa deeri 0.58 olarak bulunmu˛tur (41).

SONUÇ Depresyon psikiyatri kliniklerinde en çok kar˛ı-la˛ılan tanı grubudur. Bu nedenle ara˛tırılması oldukça önemlidir. Psikiyatride son dönemlerde meydana gelen yöntem dei˛iklikleri, objektif ölçüm yapılması ve nesnel verilere ula˛ılması gereklilii ile birlikte psikolojik deerlendirme ölçeklerinin önemi ve kullanımı artmı˛tır. Aynı konuda çok sayıda ölçek olmakla birlikte, ara˛-tırmacının amacına en uygun ölçei seçme ko-nusunda rehbere ihtiyacı vardır. Bu çalı˛manın ara˛tırmacılara rehberlik edecei dü˛ünülmek-tedir.

KAY NAKIAR: 1. Öner N. Türkiye'de Kullanılan Psikolojik Testler Bir Ba˛vu-

ru Kaynaı. 3. Baskı. ›stanbul: Boaziçi Üniversitesi Yayınları; 1997. s.13-20.

2. jackson C. Understanding Psychological Testing. Isted. Britan-ya: Martston Book Services Limited; 1996. p.25-31.

3. Aydemir Ö, Körolu E. Psikiyatride Kullanılan Klinik Ölçekler. 4. Baskı. Ankara: HYB Basın Yayın; 2009. s.21-30.

4. Ebrinç S. (Psychiatric rating scales and their use in clinical studi-es). Psikofarmokoloji Bülteni 2OOO;10(2):109-16.

5. Cansever C. Klinik Psikolojisinde Deerlendirme Teknikleri. ›s-tanbul: Boaziçi Üniversitesi ›dari Bilimler Fakültesi Yayınları; 1982. s.10-17.

6. Keedwell R Snaith RP What do anxiety scales measure? Acta Psychiatr Scand 1996; 93131:177-80.

7. Güleç H. [Psychometrics in psychiatry: basic concepts). Psiki-yatride Güncel Yakla˛ımlar 2009;1 (2):175-86.

8. Arık A. Psikolojide Bilimsel Yöntem. 2. Baskı, istanbul: Çantay Kitabevi; 1998. s.179-81.

9. Atılgan H, Kan A, Doan N. Eitimde Ölçme ve Deerlendirme. 1. Baskı. Ankara: Anı Yayıncılık; 2006. s.98-114.

10. Karasar N. Bilimsel Ara˛tırma Yöntemi. 17. Baskı. Ankara: No-bel Yayıncılık; 2007. s.105-9.

11. Bulduk S. Yeni Ba˛layanlar ›çin Psikolojide Deneysel Ara˛tırma Yöntemleri. 1. Baskı, istanbul: Çantay Kitabevi; 2003. s.79-91.

12. Özgüven ›E. Psikolojik Testler. Ankara: Pegem Yayınları; 2007. s.97-109.

13. Davison CC, Neale JM. Abnormal Psychology. 8. Baskı. Texas: John Wiley and Sons; 2000.

14. Bostancı N. |The impact to depressive symptom levels of child-hood abuse in university students). Yeni Sempozyum Dergisi 2006;44(2):100-6.

15. Kronke K, Spitzer RL, Williams J, Monahan PO, Lowe B. Anxiety disorders in primary care: prevalence, impairment, comorbidity and detection. Ann IntMed 2007;146(5):317-25.

16. Körolu E. Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandı-rılması Elkitabı. 4. Baskı. Ankara: Hekimler Yayın Birlii; 2001.

17. Gallo J), Fulmer T, Poveza C|, Reichel W. Handbook of Geriatric Assessment. 3rded. USA: An Apsen Publication; 2000.

18. Snaith RR Taylor CM. Rating scales for depression and anxiety: a current perspective. Br JC Clin Pharmac 1985;19(Suppl):17-20.

19. Guy W. Clinical Global Impressions: ECDEU Assessment Manu-al for Pharmacology, revised edition. Rockville, M D : National Institute of Mental Health, Dept. of Health, Education and Wel-fare Publication (ADM) 1976:218-22.

20. Beck AT. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961;4:561-71.

2 1 . Hisli N. Beck Depresyon Envanteri'nin Üniversite Örencileri için Geçerlii, Güvenirlii. Psikoloji Dergisi 1989;61231:3-13.

22. Tegin B. Depresyonda bili˛sel bozukluklar: Beck modeline göre bir inceleme. Yayınlanmamı˛ doktora tezi. Hacettepe Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1980.

23. ZungWW. A self-rating depression scale. Arch Gen Psychi-atry 1965;12:63-70.

24. Ceyhun B, Akça F. Zung Depresyon Ölçeinin Geçerlik ve Güvenirlii Üzerine Bir Çalı˛ma. VIII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalı˛maları, Türk Psikologlar Dernei Yayınları; 1994. s.20-6.

25. Yesavage )A, Brink TL, Rose TL, et al. Development and vali-dation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report.) Psychiatr Res 1983;17;(1):37-49.

26. Ertan T, Eker E, fiar V. Geriatrik depresyon ölçeinin Türk ya˛-lı nüfusunda geçerlilik ve güvenilirlii. Nöropsikiyatri Ar˛ivi 1997;34111:62-71.

27. Cox )L, Holden ) M . Detection of postnatal depression: Deve-lopment of the 10-item Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS). Br) Psychiatry 1987;150:782-6.

28. Engindeniz AN, Küey L, Kültür S. Edinburgh doum sonrası depresyon ölçei Türkçe formu geçerlilik ve güvenilirlik çalı˛ma-sı. Bahar Sempozyumları 1 Kitabı. Ankara: Psikiyatri Dernei Yayınları; 1996:51-52.

29. Zigmond AS, Snaith PR. The hospital anxiety and depression scale. Acta Psychiatr Scand 1983;67(6):361-70.

30. Aydemir Ö, Güvenir T, Küey L, Kültür S. Hastane anksiyete ve depresyon ölçei Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirlii. Türk Psikiyatri Dergisi 1997;8141:280-7.

31. Kovacs M. Rating scales to assess depression in schoolage child-ren. Acta Paedopsychatr, 1981;46(5-6):305-15.

32. Öy B. Çocukluk depresyonu derecelendirme ölçei: Salıklı ve çocuk ruh salıı kliniine ba˛vuran çocuklarda uygulanması. Türk Psikiyatri Dergisi 1991;2(2):137-40.

33. Hamilton MA. A rating scale for depression. ) Neurol Neuro-surg Psychiatry 1960;23:56-62.

34. Akdemir A, Örsel S, Dag i, Türkçapar H, ›˛can N, Özbay H. Hamilton depresyon derecelendirme ölçei (HDDÖ)'nin ge-çerlilii, güvenilirlii ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 1996:4(41:251-9.

35. Montgomery SA, Asberg M. A New Depression scale designed to be sensitive to change. Br) Psychiatr 1979;134:382-9.

36. Torun F, Önder E, Torun SD, Tural U, fii˛manlar fiG. Montgomery-Asberg Depresyon Derecelendirme Ölçei Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirlii. 3P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 2002;10141:319-30.

37. Torun F, Önder E, Torun SD, Tural U, fii˛manlar fiG. Montgomery-Asberg Depresyon Ölçei Türkçe Formunun Özgüllük ve Duyarlılıı. 3P Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 2002;10131:229-34.

38. Addington D, Addington ), Maticka-Tyndale W. Specificity of the Calgary Depression Scale for Schizophrienia. Schizopr Res 1994;11:239-24.

39. Aydemir Ö, Danacı EA, Deveci A, ›çelli ›. Calgary fiizofrenide Depresyon Ölçei Türkçe versiyonu özgüllüü ve duyarlılıı. Nöropsikiyatri Ar˛ivi 2000;37:210-3.

40. Alexopoulos GS, Abrams RC, Young RC, Shamoian CA. Cornell Scale for Depression in Dementia. Biol Psychiatry 1988:23:271 -84.

4 1 . Amuk T, Karada F, Ouzhanolu N. Ouzhanolu A. Cornell Demansta Depresyon Ölçei'nin Türkçe Ya˛lı Toplumda Geçer-lik ve Güvenilirlii. Türk Psikiyatri Dergisi 2003;14(4):263-71.

Dirim Tıp Gazetesi 2011; yıl; 86 sayı: 1 (39-47)