Studija za razvoj na ski centar Ponikva - Osogovo

Студија за развој на ски-центарот

„Пониква„ на Осогово

Нацрт Верзија

Штип

Април 2012

2

Проектни информации

Наслов на проектот

Студија за развој на ски-центарот “Пониква„ на Осогово

Број на договор 0205-258/18

Дата на склучување на договор

17.11.2011

Нарачател Центар за развој на Источен плански регион

Одговорно лице Драгица Здравева

[email protected]

Проектен координатор Емил Василев

[email protected]

Контакт

Ванчо Прке 119, втор кат 2000 Штип тел: +389 32 386 412, факс: +389 32 386 409, мобилен:+389 71 272 255

Изготвувач ЕМС Темос Скопје

Одговорно лице Слободан Чуковски

Контакт

Ул.Иван Аговски бр.10-1/2,

1000, Скопје

Тел.023074236, факс.023114870

Тим Лидер Проф.д-р.Страхиња Трпевски

[email protected]

Експертски тим

Проф.д-р. Ванчо Георгиев

м-р. Марјан Николов

Љубомир Петковски

Асс.м-р. Ѓорѓи Горѓиев

3

Наместо вовед

Користењето на сите можности за одржлив развој е императив на сите општества. Ова особено се однесува на неразвиените и земјите во развој. Туризмот е феномен кој во XX век поприми глобални размери, а овие глобални размери се карактеристика и на XXI век. Готово да нема земја или регион во светот која што во помал или поголем обем на го развива туризмот. За голем број од земји и региони туризмот стана една од водечките стопански гранки, која е особено важна од стратешки аспект, особено кога станува збор за вработеноста,влијанието врз платниот биланс и многубројните други непосредни или посредни влијанија кои туризмот ги има врз економијата на една земја. За некои земји туризмот значеше и излез од сиромаштијата во која се наоѓаа. Социо - Економското влијание на туризмот е особено големо во регионите кои имаат ограничени можностите за економски развој. Туристичката индустрија е една од индустриите кои создаваат најголем број на работни места, односно туризмот е трудо интезивна работна индустрија.

Источниот плански регион е еден најслабо развиените региони во Македонија, кој истовремено источниот регион има одлични услови за развој на планинскиот туризам. Осоговските Планини се само дел од местата каде што може да се развива планинскиот и другите форми на алтернативен туризам. Природните ресурси со кој регионот изобилува воопшто не се користат за развој на туризмот. Нивното одржливо користење треба да е императив на сите одговорни институции во областа на туризмот. Одржливото користење на природните ресурси ќе придонесе за развој на регионот и зголемување на бројот на работни места. Осоговските планини се голем планински масив којшто располага со идеални терени за развојна алпското скијање. За жал денеска, остварувањата во туризмот во Источниот регион, се многу мали во однос на потенцијалите за развој на туризмот.

Развојот на туризмот почнува со дефинирање на можностите за тој развој и со дефинирање на концептот за развој на една дестинација. Оваа студија претставува прв чекор во развојот на туризмот на Осоговските Планини.

Тим лидер

Д-р. Страхиња Трпевски

4

Листа на скратеници и акроними

ИПЛ Источен плански регион

ЦРИПЛ Центар за развој на источниот плански регион

ЕУ Европска Унија

ЕК Европска Комисија

РМ Република Македонија

ДЖС Државен завод за статистика

СЖ Службен Весник на Република Македонија

МЖСПП Министерство за животна средина и просторно планирање

МЕ Министерство за економија

МТВ Министерство за транспорт и врски

АП Агенција за патишта

МАНУ Македонска академија на науките и уметностите

SWOT Силни страни, слаби страни, можности и закани

ЈПП Јавно приватно партнерство

БДП Бруто домашен производ

ЈИЕ Југоисточна Европа

СРЦ Спорско рекреативен центар

ОИЕ Обновливи извори на енергија

ЕЛС Единица на локална самоуправа

ОР Одржлив развој

5

Содржина

Резиме

1. Анализа на постојна состојба ..................................................................

1.1. Генерални податоци за регионот .....................................................

1.2. Осоговски планини ...........................................................................

1.3. Инвенторизација на локалитетите Пониква и Царев Врв .............

1.3.1 Пониква ....................................................................................

1.3.2 Царев Врв .................................................................................

1.3.3 Клима ........................................................................................

1.4. SWOT анализа ...................................................................................

1.5. Анализа на пазарот ...........................................................................

1.5.1. Меѓународен пазар .................................................................

1.5.2. Пазарот во Македонија ..........................................................

1.5.3. Трендови во туризмот ............................................................

1.5.4. Локална и регионална конкуренција ....................................

1.5.5. Ниво на конкурентност на зимскиот туризам .....................

1.5.6. Целни пазари ...........................................................................

1.6. Туристички профил на Пониква и Осоговските Планини ............

2. Концепт за развој ......................................................................................

2.1. Визија и стратешки насоки за развој ...............................................

2.1.1 Основни стратешки елементи ..................................................

2.1.2 Визија ..........................................................................................

2.1.3 Стратешки насоки за развој ......................................................

2.2. Концепт ..............................................................................................

6

2.2.1 Основни претпоставки ..............................................................

2.2.2 Интегрален предлог концепт ....................................................

3. Планирање на развојот .............................................................................

3.1. Критериуми за планирање ................................................................

3.2. Ски центар “Царев Врв„ ...................................................................

3.2.1. Локација и содржини ...............................................................

3.2.2. Развој на локалитетот “Царев Врв„ (фази) .............................

3.2.2.1. Прва фаза на реализација ..........................................

3.2.2.2. Сместувачки капацитети и проекти ........................

3.2.2.3. Инфраструктура и придружни објекти ....................

3.2.2.4. Процена на инвестиционите трошоци за првата фаза од развојот на проектот ...................................

3.3. Спортско Рекреативен Центар Пониква ........................................

3.3.1. Развој на локалитетот ..............................................................

3.3.2. Проекти .....................................................................................

3.3.3. Процена на инвестиционите трошоци ...................................

3.4. Сообраќајно поврзување на Осоговските планини ......................

4. Прелиминарна оцена на исплатливоста ...................................................

4.1.СРЦ Пониква ....................................................................................

4.1.1. Претпоставки ............................................................................

4.1.2. Трошоци и приходи ..................................................................

4.1.3. Резултати од анализата ............................................................

4.2. Царев Врв ..........................................................................................

4.2.1. Претпоставки ............................................................................

7

4.2.2. Трошоци и приходи ..................................................................

4.2.3. Резултати од анализата ............................................................

4.2.4. Други извори на финансирање (ЈПП,концесија, PFI, EU фондови) .....................................................................................

5. Социо економска анализа ..........................................................................

6. Животна средина ........................................................................................

6.1. Постапки ...........................................................................................

6.2. Студија за Оцена на влијанијата врз животната средина .............

6.3. Основен флористичко – фаунистички преглед на подрачјата опфатени со проектните активности ..............................................

6.4. Законска регулатива .........................................................................

7. Модел на управување .................................................................................

7.1. Предлог модел на управување.........................................................

7.2 Управување со дестинација ..............................................................

8

Резиме

Студија за развој на ски-центарот “Пониква„ на Осогово е подготвена од страна на ЕМС Темос од Скопје, а е нарачана од страна на Центарот за развој на Источниот плански регион од Штип.

Основна цел на студијата е испитување на можностите за развој на ски центарот Пониква, како и на локалитетите на Царев Врв и Руен за развој на зимскиот туризам, односно за изградба на стази за алпско и нордиско скијање.

Согласно, проектната задача од страна на изведувачот беа превземени следните активности: Анализа на карактеристиките на локалитетот, анализа на постојните капацитети на локалитетот, анализа на заинтересираните страни, анализа на пазарот, анализа на потенцијалите за развој на ски центарот и анализа на социо-економските фактори.

Врз основа на извршените анализи се изврши дефинирање на: развојна програма со фазна реализација и концепт за имплементација, потенцијалните ски стази со капацитет и локација на жичарници и/или ски лифтови, со дефинирање на нивните карактеристики, карактеристики на секоја предложена жичара и скилифт, површината на центарот и просторното лоцирање на ски центарот, потребните системи за вештачки снег, како и опремата за функционирање на ски центарот, пристапна инфраструктура, паркинзи и комунална инфраструктура, приказ на потенцијалните за развој на разни видови зимски туризам , прелиминарна оценка на влијанието врз животната средина, очекувани ризици и ограничувачки фактори, можности за финансирање ( вклучителни и јавно-приватно партнерство), предлог модел за управување, концепт како основа за подготовка на Мастер план и план за развој на центарот во фази. Извршена е и анализа на податоците за климата кои беа на располагање и потребно е да се потенцира дека во регионот на Осоговските Планини, ниту една мерна станица не е лоцирана на локалитетите кои се опфатени со оваа студија.

Во студијата дадени се основните податоци за Источниот регион, како и основните статистички податоци за остварувањата во туризмот во регионот за последните пет години. Со цел идентификување на проблемите во развојот на туризмот, подготвена е SWOT анализа.

9

1. Анализа на постојната состојба

1.1. Генерални податоци за Регионот

Природни карактеристики

Источниот плански регион го опфаќа сливното подрачје на реката Брегалница и зафаќа површина од 3537 км2 или 14.2% од територијата на Република Македонија. Овој регион е составен од 11 општини (Берово, Виница, Делчево, Зрновци, Карабинци, Кочани, Македонска Каменица, Пехчево, Пробиштип, Чешиново-Облешево и Штип) кои во поглед на урбанизираноста се поделени на 217 населени места, од кои 209 места карактеризирани како рурални населби.

Општините во Источниот плански регион1

Р.бр Општина Површина км2 жит/км2 Населени места

Учество (во %) на градското во вкупното население

1 Берово 598 23 9 50.2

2 Виница 433 46 16 54.5

3 Делчево 422 41 22 65.7

4 Зрновци 56 58 3

5 Карбинци 229 18 29

6 Кочани 360 106 28 74.4

7 Македонска Каменица 190 43 9 63.5

8 Пехчево 208 27 7 58.7

9 Пробиштип 326 50 36 66.8

10 Чешиново-Облешево 132 57 14

11 Штип 583 82 44 91.3

Вкупно 3537 51 217 66.3

Овој регион од источната страна се граничи со Република Бугарија, а комуникацијата со соседната држава се остварува преку граничниот премини Делчево во општина Делчево, на север се граничи со Североисточниот плански регион, на запад со Вардарскиот плански регион , а на југ со Југоисточниот плански регион.

Руралните општини во регионот се доста застапени, меѓутоа најголем дел од населението живее во поголемите урбани центри што упатува на нерамномерната концентрација на населението внатре во регионот.

Основни карактеристики на источниот плански регион 2 1 Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија

10

Регион Површина во км2

Број на жители -

2006

Густина на населеност - жит/км2

Број на општини

Општини со

седиште во село

Број на населени

места

Учество (во %) на градското во вкуп-

ното население 2002

Република Македонија

25 713 2 040 228 82 84 41 1767 56.7

Источен 3537 180 938 51 11 3 217 66.3

Релјеф

Источниот плански регион се карактеризира со можне динамична рељефна структура, во која се застапени рамнински делови како дел од Овче Поле, Ежово Поле, котлините по реката Брегалница, котлината Пијанец, Малешевската котлина, Виничко-Кочанска колтлина, Беровско – Пехчевско Поле, потоа падински делови кои се состојат од поројни наноси, конуси, покриени со делувијални почви брановидно-ридести кои зафаќаат големи површини и кои се доминанти во земјоделското производство, како и планински делови како планините Осогово, Плачковица, Серта, Конечка, Малешевските планини, Огражден, Влаина планина, Обозна и Голак .

Клима

Климата во Источниот плански регион е аридна, односно подрачјето во поголемиот дел е аридно-сушна. Каректеристика на овој вид на клима се долгите и сушни лета со честа појава на високи температури кои се движат ои до +41°С и благи и влажни зими со ретка појава на екстремно ниски температури кои се спуштаат и до -22 °С. Ова е последица на судирот на влијанието на медитеранската и континенталната клима. Во делот на малешевијата преовладува континентална клима. Просечните годишни количини на врнежи се движи од 506мм во областа на Кочанско Поле, па се до 672 мм во Малешевијата. Врнежите се нерамномерно распределени, како по време така и по количини. Максимумот на врнежи е во месеците април-мај, а минимумот е во летните месеци јули-август. Просечната средна годишна температура во рамничарскиот дел е 12.9 °С , додека во Малешевијата е 8.7 °С . Снегот се јавува од декември до март. Маглата ретко се појавува во овој регион, освен во делот на Малешевијата, каде просечно годишно има од 3 до 5 магливи

2 Извор: Државен завод за статистика на Република Македонија

11

денови. Климатските услови во овој регион се поволни за развој на земјоделството, a особено за производството на ориз.

Рељеф на Источниот плански регион

Природни ресурси

Источниот плански регион се одликуваат со разновидни природни ресурси кои можат да имаат значајна улога во поттикнувањето на развојот. Ова посебно се однесува на земјоделското земјиште, шумите, минералните богатства, водните ресурси и обновливите извори на енергија. Источниот плански регион располага со значителни површини на земјоделско земјиште и одлични климатски услови за производство на препознатливи земјоделски и сточарски производи.

Природни ресурси на источниот плански регион3

Регион Земјоделска површина

(во ха)

Вкупно обработлива

површина (во ха)

Површина под шуми

(во ха)

Дрвна маса/вкупен сечив етат (мил. м3)

Позначајни водни ресурси

Позначајни минерални

ресурси

Источен 123688 78328 136738 4.8

р. Брегалница, Оризарска Река, Беровско Езеро,

Акумулации Калиманци и

Градче, топли термални води - Истибања

и Кежовица

Олово-цинкани

руди, азбест, каолински

глини, опалска

бреча, лигнит

3 Извор: „Регионите во Република Македонија 2007“, ДЗС, декември 2008, Шумарство 2008 и Просторен план на Република Македонија

12

Хидрографијата во Источниот плански регион ја сочинуваат речната мрежа, вештачките акумулации, природните извори, меѓу кои и минералните и термалните води. Најголемо значење од водните ресурси има реката Брегалница каде постојат две високи брани на акумулациите „Калиманци“ и „Кочанско Езеро“. Акумулацијата Калиманци е со зафатнина од 120 милиои на м3 вода, што е 48% од вкупниот среден годишен проток на река Брегалница. Во сливот на реката Брегалница постојат и други помали акумулација, како што се Беровскот езеро-акумулација Ратево, Петрашевец, Лошана, Градче, акумулација во с.Пишица и други помали. Од особено значење е акумулацијата Зелтовица-брана Кнежево со вкупна зафатнина од 23500000м3 вода која се користи за водоснабдување. Од особено значење се и термалните води во Виничко (Истибања) и Штипско (Кежовица). Во рамнинскиот алувиален дел од регионот постојат подземни води кои населението со копање на бунари и поставување на пумпи , ги користи за индивидуални потреби. Идентификувани се одреден број на локации кои се погодни за изградба на мали хидроцентрали (до 5 MGWh).

Вегетација

Разновидноста на биотопите условува богатство со растителни видови на територијата на Источниотплански регион. Евидентно е присуството на одреден број на ендемични видови. Специфичните климатски прилика и геолошката разноликост на регионот условуваат појава на хетерогена природна вегетација и диференцирање на височинските појаси.

Преовладуваат високи растенија, додека оние ниските, во кои спаѓаат алгите, мовта и габите, се уште во целост не се испитани. Во регионот живеат повеќе разновидни растителни заедници. Покрај нив, Источниот плански регион е богат и со голем број разновидни лековити и ароматични растенија, шумски плодови, семиња и печурки. Богатството на дендрофлората се огледа во присуството на 25 видови дрвја, со повеќе подвидови. Од шумските екосистеми, кои во најголем дел се простираат на планините во регионот, најзастапени се листопадните шуми со разните видови на даб и бука, додека зимзелените шуми се поретки и во нив најзастапени се бор, еле и смрча. На помали површини се наоѓаат мешани шуми. Шумскиот покривач има огромно влијание врз заштитата на водите, земјиштето и одржувањето на биолошката разновидност. Во дел од регионот постои и заедница на суви ливади, која е распростанета на зарамнети и благи нагиби.

13

Фауна

Составен дел на биоценозата во подрачјето на Источниот плански регион се и најразличните форми на животни од групата на водоземците, цицачите, влечугите, птиците и инсектите. Групата на птици и цицачи од одделени биотопи ја сочинуваат бројни асоцијации со голем број на единки кои се среќаваат од најниски до највисоки надморски висини. Фауната на шумите во регионот е богата со разни видови на дивеч. Од влакнест дивеч се среќаваат зајак, срна, волк, дива свиња, лисица, дива мачка, јазовец, видра и ласица, додека од перјаст дивеч се среќаваат:камењарка и полска еребица, фазан, гулаб, потполошка, диви пајки, јастреби, лиски , лештерки, страчки, гаврани, страчки, чавки и др.. Цицачите претежно се застапени во повисоките планински предели. Во водните екосистеми, најзастапени се следните видови на риба: клен, мрена, црвеноперка, карас, а поретко и крап и сом. Поради нарушување на водниот режим и на квалитетот на водите, драстично е нарушена и рамнотежата на рибниот фонд.

Број на дивеч4

Вид на дивеч срна дива

свиња зајак полска еребица

еребица камењар фазан лисица Волк Куна Видра

Број на единки 110 84 495 170 55 155 74 42 83 4

Шуми

Источниот плански регион располага со значителни површини под шума кои можат да се искористат за развој на дрвната индустрија, како и за развој на планинскиот туризам. Сепак, искористувањето на шумите мора да поаѓа од принципот за рационално користење на шумите, нивно унапредување и обезбедување висок степен на заштита.

Вкупната површина која се наоѓа под шуми во Источниот планински регион изнесува 136.738 ха, односно 13% од вкупните шуми во Република Македонија, што е 38% од вкупната територија на регионот. Дрвната маса изнесува 4.8 милиони м3 или 6% од вкупната дрвна маса во Република Македонија, а планираниот сечив етат на дрвна маса изнесува 250.000 м3 годишно или 18% од

4 Извор:Завод за статистика, Шумарство 2008

14

вкупната планирана количина на сечива дрвна маса во Република Македонија. Од шумите најзастапени се боровата шума (f.Pinacae), дабовата шума (f. Quercacae) и буковата шума (f.Fagacae). Како резултат на долгогодишното интензивно искористување на дабовите шуми, тие се сега во фаза на формирање на млади садници со различна густина. Буковиот појас е застапен во планинскиот и подпланинскиот појас. Вториот појас најчесто е испрекинат и неконтинуиран. Подобро се зачувани горските букови шуми, тие се од големо значење за шумското стопанисување. Во појасот на буковите шуми се јавуваат ацидофилни борови шуми, а во повисокиот појас има комплекси од бел бор (sp. Pinus Sylvestra).

Шумски фонд на Источен плански регион5

Видови на насади Поршина (ха)

Чисти насади од листопадни 96057

Чисти насади од иглолисни 22859

Мешовити насади од листопадни 12581

Мешовити насади од иглолисни 539

Мешовити насади од листопадни-иглолисни 4702

Вкупно 136738

Природно и културно-историско наследство.

Што се однесува пак до природното наследство, тоа е исклучително богато со што се отвора можноста за развивање на руралниот туризам. Доказ за богатото природно наследство и можноста за негово искористување се неколку природни резервати (Готен, Линак, Малеш, Зрновска река, Река Уломија), потоа споменици на природата (Звегор, Пештера Коњска Дупка, Мородвис, Мачево, Црна Топола) и голем број на села, како и природните резервати Готен, Линак, Малеш, Зрновска Река, реката Уломија и бројните споменици на природата

Покрај со природни ресурси, источниот плански регион се располага со значајно природно и културно-историско наследство, кое треба да се стави во функција на креирање препознатливост на планскиот регион и развивање на туризмот. Од богатото природно и културно-историско наследство, посебно се

5 Извор:Завод за статистика, Шумарство 2008

15

издвојуваат: Археолошкиот локалитет Виничко Кале и Археолошкиот локалитет Баргала.

Природното и културно-историско наследство на источниот плански регион, претставува одлична основа за развој на туризмот, меѓутоа Источниот плански регион сè уште не е препознаен како атрактивна дестинација на туристичките мапи. Според податоците од Државниот завод за статистика, туризам во Република Македонија 2004-2008 година, во Источниот плански регион остварени вкупно 28.449 туристички ноќевања во 2008 година, од кои 18.137 од домашни туристи, а 10.312 од странски туристи. Во Источниот плански регион се остварени 1,27% од вкупниот број на оставрени ноќевање во Република Македонија. Овој податок говори за неразвиеност на туризмот во Источниот плански регион.

Основните карактеристики на источниот плански регион покажува дека регионот располага со значајни природни ресурси и интересно културно-историско наследство кое недоволно е искористено. Концентрацијата на најголем дел од населението во градските населби во определена мера влијае на постојната ситуација на недоволно искористување на потенцијалот за развој, меѓутоа непостоењето услови за квалитетен живот во голем дел од руралните населби е причина за миграција на населението кон градовите.

Заштита на животната средина

Заштитата на животната средина е исклучително важен сегмент од политиката на регионалниот развој. Состојба со квалитетот на животната средина во Источниот плански регион е сличен, како и во другите региони во Република Македонија. Проблемите во животната средина во овој регион се идентификувани и групирани според медиумите и областите на животната средина во кои што се присутни. Тоа се: проблеми во управување со отпадот, како последица на отсуството на интегриран систем за управување со отпадот; проблеми во управување со водите, кои вклучуваат загаденост на водните ресурси и отсуство на третман на отпадните води; Загаденост на воздухот со различен интензитет во различни делови од регионот и контаминираност на почвата. Недостатокот на развиен мониторинг систем на животната средина е посебен проблем кој се однесува на сите медиуми.

Повремена загрозеност на квалитетот на воздухот и перманентно неповолен квалитет на реципиентите на отпадните води се јавува во градовите и непосредната околина на Штип и Кочани. Евидентирано е и перманентно

16

отстапување од квалитетот на дел од водотеците на сливните подрачја на реката Брегалница.

Демографски развој

Обем на население

Источниот планински регион има речиси четири пати помал пораст на населението во споредба со порастот на населението во земјата. Постојат драстични разлики во порастот на населението и неговата просторна разместеност помеѓу самите региони и тие се значително неповолни. Според Пописот на населението од 2002 година Источниот плански регион имал 181858 жители или 1.0% повеќе од 1994 година6. На крајот од 2007 година7 бројот на население изнесувал 180442. Природното движење на населението во регионот се одликува со потпросечен наталитет, натпросечен морталитет и стапка на природен прираст со негативен предзнак. Стапките на прираст во 2006 година во сите општини се негативни освен во општините Делчево, Македонска Каменица и Штип.

Иако смртноста на доенчињата во регионот е потпросечна, сепак во општините Карабинци, Зрновци и Пехчево таа е исклучително висока. Стапката на тотален фертилитет во регионот која изнесува 1.27 не може да обезбеди обновување на населението.

Густина на населеност и просторна разместеност

Една од виталните карактеристики на Источниот планински регион е густината на населеност4 која изнесува 51.2 жител/км2. Меѓутоа, поради перманентниот процес на депопулација, голем е бројот на раселени села, села со големина до 100 жители и на села со изразено висок индекс на стареење. Оваа состојба доведува до концентрирање на околу 66% од населението во градските средини.

6 Анализата на промените е направена врз основа на податоците од последните два пописи на населението (1994 и 2002). Користени се и проценките на населението за 2006 година. 7 Државен завод за статистика, Процени на население на 30.06.2007 и 31.12.2007 според полот и возраста, по општини и според статистички региони (НТЕС 3 -2007 година)

17

Основни демографски индикатори8

Вкупно население 180938

мажи 91613 жени 89325

Густина на населеност 51.2 Население на возраст 0 -14 (%) 16.5 Население на возраст 65+ (%) 11.8 Коефициент на старосна зависност 39.6 На 000 население

Живородени 9.3 Умрени 10.0 Бракови 6.5 Разведени 0.8 Стапки на смртност кај доенчињата 8.9 Раѓања вон брак (%) 10.4

Просечна старост на: Населението 38 Мајката при раѓање на прво дете 24 Невестата при прв брак 24 Умрените 70

Миграциони движења

Кај миграциските движења, доминантна е застапеноста на внатрешните миграции, поточно меѓуопштинската, а помала е застапеноста на локалните миграции кои се најчести во општините Берово, Виница, Делчево, Македонска Каменица и Пробиштип. Што се однесува пак до надворешните миграции, позачестено е отселувањето отколку доселувањето, а оваа миграција има тенденција да се интензивира со емиграција на младите високообразовани кадри.

Население по пол, возраст и образование

Општиот заклучок во однос на возраста на населението во Источниот планински регион е дека тој е зафатен со интензивен процес на демографско стареење. Во периодот од 1994-2002 година рангирањето на демографската старост покажало дека населението од праг на демографска старост преминало во стадиум на демографска старост. Во 2007 година само во општина Македонска Каменица населението се наоѓа на праг на демографска старост, во седум општини истото е во демографска старост, а во Берово, Пехчево и

8 Извор:Државен завод за статистика, годишник на регионите 2007

18

Чешиново во стадиум на длабока демографска старост. Ваквите промени доведуваат до намалување на уделот на децата, а пораст на работоспособното население и постарите од 65 години. Тоа укажува дека се зголемува оптовареноста на постарото работоспособно население, што води до бројни неповолни последици врз економскиот и социјалниот развој.

Во однос на другите промени, кај домаќинствата и семејствата се намалува просечниот број на членови, внатре-регионалните разлики стануваат се поизразени и се зголемува учеството на самечките домаќинства и населението кое живее во нив, а ова е најизразено во општините Пехчево, Берово и Зрновци.

Културно-образовното и просветно ниво на населението покажуваат намалување на бројот на неписмените и оние со ниско образование, како и пораст на населението со средно и високо образование. Сепак, помеѓу општините во регионот постојат разлики во учеството на населението со ниско ниво на образование, кои се мошне нагласени и се движат од 39,9% во Штип до 78,1% во Карбинци. Тоа е повисоко од 60% во половина од општините. Ваквата состојба на културно-образовното и просветно ниво е неповолна во смисла на квалитетот на човечките ресурси и развојот.

Население по пол и возраст 9

Показатели за рангирање на демографската старост на населението во Источниот плански регион10

9 Државен завод за статистика, Регионите во Република Македонија 2007

19

Регион година

Индикатори на демографска старост

Просечна возраст (години)

Млади до 20 години

(%)

Помлади од 40 години

(%)

Стари 60 и повеќе

години (%)

Индекс на стареење Ранг

Македонија

1994 33,3 33,2 64,0 13,0 39,2 4

2002 35,0 29,3 59,6 15,0 51,3 5

2006 26,8 57,4 15,6 58,0 5

Источен регион

1994 34,5 30,7 61,9 13,6 44,2 4

2002 36,6 26,3 55,7 16,0 60,8 5

2006 23,7 53,5 17,0 71,6 5

Економски карактеристики

Степенот на развиеност11 на Источниот плански регион е прикажан во следната табела.

Според

развојниот индекс

Според економско-

социјалниот индекс

Според демографскиот

индекс

Источен 0.67 0.95 0.50

Развојот на стопанството во Источниот плански регион беше под силно влијание на општите услови за стопанисување во Р Македонија, со силен белег на карактеристиките на транзицијата и со нагласени реформските зафати во сите сфери на општественото живеење: сопственичка трансформација, афирмација на стоковото производство, приватизација и преструктуирање на претпријатијата. Транзициските проблеми ги доведоа во незавидна положба некогашните индустриски гиганти кои работеа во овој регион. Во Регионот делуваат и повеќе агроиндустриски претпријатија, сточарски фарми, кланица со ладилник, дестилерија и др. Најзначајни сектори во регионот се текстилната индустрија, дрвната индустрија и чевларската индустрија, трговијата и земјоделството. Како и во другите региони и во Источниот регион најзначајни носители на стопанскиот развој се малите и средните претпријатија кои

10 Пресметано врз база на податоци на Државниот завод за статистика,Демографска статистика по региони (статистички преглед 2.4.6.04,526) и Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија 11 Извор: Одлука за класификација на планските региони според степенот на развиеност за периодот 2008-2012, “Службен весник на Република Македонија“ број 162/2008

20

учествуваат со со 72% во вкупното производството и со 76% во вкупниот број вработени во нефинансискиот сектор во 2006 година.

Бруто годишниот производ во 2006 година во Источниот плански регион учествува со 6,4 % во бруто домашниот производ на Република Македонија. Овој податок укажува дека стопанскиот развој на Источниот плански регион е на многу ниско ниво.

Бруто домашен производ и динамика на економскиот раст

Бруто домашниот производ во Источниот плански регион во периодот од 2000 до 2006 година се движи од 250 до 322 милиони евра.

Бруто домашен производ, 2000-200612 (во милиони денари)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Македонија 236389 233841 243970 251486 265257 286619 310915

Источен регион 16189 17866 15278 15944 16832 18261 19913

процент од БДП на Македонија

6.85% 7.64% 6.26% 6.34% 6.35% 6.37% 6.40%

Пораст / 10.36% -14.49% 4.36% 5.57% 8.49% 9.05%

Источниот плански регион во 2006 година имал БДП од 179016 евра по жител, што е 72% од просекот на Република Македонија и 6% од просекот на ЕУ27 за 2005 година. Статистички, овој регион учествува со 6,4% во создавањето на македонскиот БДП и се наоѓа на петтото место на развој од осумте плански региони во Републиката. Според податоците за БДП, економскиот развој на регионот се наоѓа на многу ниско ниво. За истото да се надмине, потребни се високи инвестиции кои ќе бидат во согласност со потенцијалите за развој на регионот. И покрај општиот низок економски развој, анализата на економските движења во регионот во делот на нефинансискиот сектор за периодот 2003-2006 година13 покажува дека регионот бележи позитивни резултати во однос на вкупната додадена вредност на овој сектор. Значителен динамичен раст бележат услугите со 90% и индустријата со 86%.

12Државен завод за статистика, Бруто-домашен производ и инвестиции во основни средства, по региони, 2000-2006 13 Расположивите статистички податоци од ДЗС по региони овозможија анализа само за нефинансискиот сектор.

21

Производство и вработеност14

Rast na pr oi zvodst vot o i vr abot enost a vo nef i nansi ski ot sekt or (2006/2003)

108%90%

3% 9%33%

47%26%

-17%

25%

-3%

13%1% 9% 17% 13%

117%

-20%0%

20%40%60%80%

100%120%

Var

dars

ki

Ist

o~en

Jugo

zapa

den

Jugo

isto

~en

Pel

agon

iski

Pol

o{ki

Sev

eroi

sto~

en Sko

pski

pr oi zvodst vo

vr abot eni

Работни места.

Во источниот плански регион бројот на работни места во 2003-2006 година пораснал за 25 % во нефинансискиот сектор. Во периодот на анализа (2003-2006), средните претпријатија креирале 600 работни места, додека пак малите претпријатија креирале околу 6000 нови работни места.

Продуктивноста на трудот во анализираниот период просечно се зголемила за 28%, а највисок пораст од 35% е забележан кај средните претпријатија, додека кај малите продуктивноста се зголемила за 27%.

Важно е да се напомене дека трошоците за работната сила по вработен во малите претпријатија во анализираниот период останале исти, додека кај средните претпријатија тие се зголемиле за 8%. Од ова може да се заклучи дека малите бизниси најчесто отвораат нископлатени работни места.

Вработеност

Стапката на вработеност во Источниот плански регион во набљудуваниот период се намалила од 51.8% (1994) на 38.9% (2002 година), а невработеноста се зголемила од 23.9% на 33.9%. Промените кај двете стапки се условени како од неповолните економски промени во регионот и затворањето на голем број фирми, така и од порастот на работоспособното население. Во периодот 2003-2006 година економските податоци покажуваат позитивна динамика. Оттаму, во недостиг на официјални статистички податоци реално е да се претпостави дека стапката на вработеност во 2006 година е повисока одошто во 2002 година. Освен тоа, треба да се има предвид дека дел од работниците се ангажирани во неформалниот сектор и во земјоделството, односно не се регистрирани во

14 Извор: Државен Завод за Статистика

22

официјалните статистики. Сепак, невработеноста и понатаму претставува еден од најгорливите проблеми во регионот, чие решавање е од клучно значење за подобрување на економско-социјалната состојба во регионот.

Стапки на активност и вработеност по пол и региони во 2002 година15

Податоците од Пописот на населението во 2002 година покажаа дека и во Источниот плански регион, стапката на невработеност има повисоки вредности кај помладите старосни групи, а најниска е кај лицата над 50 години. Анализирана според образовното ниво, пак, невработеноста е највисока кај работната сила без образование, а се намалува со зголемување на образовното ниво. Доколку се земат во предвид демографските промени и образовната структура на населението во која преовладува популацијата со ниско ниво на образование, може да се заклучи дека квалитетот на работната сила ќе има значајно влијание врз динамиката на идниот економски развој на регионот. Во таа насока, потребни се мерки за подигнување на образовното ниво на населението и на работната сила.

Комбинираната анализа на вработеноста според образование и пол нè упатува на претходната констатација, односно и кај жените и кај мажите вработеноста се зголемува со степенот на образование. Притоа, стапката на вработеност кај пониските образовни нивоа е повисока кај машката популација отколку кај жените, додека пак кај повисоките нивоа на образование, состојбата е обратна. Ваквата ситуација може да се објасни со тоа што видовите на работа кои им се нудат на лицата со пониско ниво на образование (поголема физичка способност) се типични за мажите, иако кај некои гранки за кои, исто така, не е потребно 15 Извор: Државен завод за статистика, Попис на население 2002.

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

Ст.н

аак

тивн

ост

Ст.н

авр

абот

енос

тСт

.на

акти

внос

тСт

.на

враб

отен

ост

Ст.н

аак

тивн

ост

Ст.н

авр

абот

енос

тСт

.на

акти

внос

тСт

.на

враб

отен

ост

Ст.н

аак

тивн

ост

Ст.н

авр

абот

енос

тСт

.на

акти

внос

тСт

.на

враб

отен

ост

Ст.н

аак

тивн

ост

Ст.н

авр

абот

енос

тСт

.на

акти

внос

тСт

.на

враб

отен

ост

Ст.н

аак

тивн

ост

Ст.н

авр

абот

енос

т

Р.М. Скопски Пелагон. Вардарски Североист.ЈугозападенЈугоисточен Полошки Источен

Мажи Жени Полов јаз

23

високо образовно ниво, на пример текстилната индустрија, речиси сите вработени се од женската популација.

Вработување според економски сектори

Регион Вработени Земјоделство

како % од работна сила

Индустрија како % од вкупното

Услуги како % од

вкупното

Непознатно како % од вкупното

Источен 49602 12.3 49.0 38.4 0.4

Невработеност

Показатели за невработеноста 1994/200216

Региони Активно население Број на невработени

лица Стапка на

невработеност Пораст на активно

население (во %)

Пораст на број на

невраб. лица (во %) 1994 2002 1994 2002 1994 2002

Република Македонија

779.097 743.676 186.689 283.132 24.0 38.2 -4,5 51,7

Источен 81.006 74.875 19.374 25.273 23.9 33.8 -7,6 30,4

Социјален развој

Домаќинства и семејства

Бројот на домаќинствата во Источниот плански регион во 2002 година изнесувал 57894 и споредено со 1994 година,бројот на домаќинства се зголемил за 7,9%. Вкуниот број на членови на домаќинства се зголемил за 1 %. Просечниот број на членови во 2002 година изнесувал 3,2 и се намалил за 6%

Инфраструктура

Транспортна инфраструктура

Патишта.

Постојната патна инфраструктура во Источниот плански регион се состои од 1245 км локални патишта, 156км магистрални и 345 км регионални патишта. Патната мрежа во овој регион е средно развиена, а постојната состојба на дел од магистралните (М-5: Велес – Штип – Кочани – Македонска Каменица - Делчево) и дел од регионалните патишта (Р-523: Делчево – Пехчево – Берово, Р- 16 Извор: Државен завод за статистика, Попис на население 1994 и 2002.

24

527: Кочани – Виница – Берово и Р-603: Радовиш – Берово), односно квалитетот на постојната магистрална и регионална патна мрежа во регионот е доста лош, односно скоро сите магистралните и регионалните правци се во лоша состојба и не овозможуваат соодветно поврзување на некои од регионалните центри со главните сообраќајници. Состојбата на сите магистрални и регионални правци не е во согласност, не само со барањата за економски развој, туку и со стандардите за безбедно одвивање на сообраќајот. Поради неинвестирање и недоволно одржување на патната мрежа, пристапот до главните патни коридори е отежнат за дел од општините во регионот. Низ овој регион е планирано да поминува дел од централната траса на Коридорот 8, што ќе придонесе за подобрување на состојбата. Во Источниот плански регион има недоволната развиеност и квалитет на локалната патна мрежа, што е последица на недоволното одржување на истата и недоволните инвестиции. Локалната патна мрежа е во лоша состојба, а на определени делници квалитетот на локалната патна мрежа е на толку ниско ниво што претставува и потенцијална опасност за нормално одвивање на сообраќајот. Одржувањето на локалните патишта е недоволно и несоодветно, што е резултат пред сè на недостатокот на финансиски средства.

Подобрувањето на патната инфраструктура е од исклучително значење за развојот на Источниот плански регион, имајќи предвид дека високата концентрација на населението во урбаните средини е неповолна за развојот, а несоодветните локални патишта не овозможуваат развој на туризмот и другите економски дејности за кои регионите имаат потенцијал. Од особена важност е и изградба на патните правци кои поминуваат низ Осоговието.

Транспортна инфраструктура во Источниот региони (патна и железници)17

17 Извор: Државен завод за статистика и Националната транспортна стратегија на РМ

Инфраструктура/Регион Македонија Источен % од Македонија

Патишта

Локални км 9155 1245 13.60%

Магистрални км 1123 156 13.89%

Регионални км 3806 345 9.06%

Коефициент пат. 0.55 0.49 89.09%

Железница км 682 70 10.26%

км'/км2 27 17.3 64.07%

км'/ 100.000 жители 33.9 9.56 28.20%

25

Железница.

Развиеноста на железничката мрежа во Источниот плански регион може да се оцени како недоволна. Услугите кои ги даваат Македонски железници се ограничени. Низ Источниот плански регион минува дел од железничката линија Велес-Кочани во должина од 70км, која завршува како слеп колосек. Железничката мрежа во овој регион има многу мала густина од 17.3км на 1000км2, а должината на пругите на 100 илјади жители е 9.56км што е далеку под националниот просек од 33.9км и не обезбедува адекватна опслуженост на општините од регионот. Од општинските центри само Штип и Кочани се поврзани со железнички линии, но до Кочани со сообраќа само патнички воз. Другите општински центри не се поврзани со железничка линија.

Основниот проблем за ефикасен железнички транспорт е недооформената железничка мрежа, односно мрежата во Источниот плански регион завршува со слеп колосек. Постојната железничка инфраструктура е во лоша состојба и е неопходно нејзино итно реконструирање за да се обезбеди брз и сигурен транспорт на стоки и патници. Како една од можностите за унапредување на овој вид на транспорт е идентификуван развојот на комбинираниот мултимодален транспорт кој може да обезбеди порентабилен транспорт и да поттикне инвестиции во регионот.

Релативно лошата состојба на патната мрежа во Источниот плански регион и ниската покриеност со железничка мрежа се негативни фактори за развој на регионот, посебно од аспект на поттикнување на економскиот раст преку инвестиции.

Воздушен сообраќај.

Што се однесува до воздушниот транспорт, во овој регион постои само еден спортски аеродром во близината на Штип и едно леталиште за стопанска авијација „Лакавица“ кои недоволно се користат.

Со постојниот меѓународен патнички аеродром во Скопје, дел од Источниот регион е добро покриен, иако пристапот кон главниот национален аеродром „Александар Велики“ во Петровец не е брз и едноставен. Неопходна е изградба на карго аеродром во Република Македонија, кој би овозможил развој на земјоделското производство. Овој аеродром би бил од посебно значење за Источниот плански регион, меѓутоа би можел да им користи и на другите региони, доколку се обезбеди добар пристап до истиот.

26

Цврст отпад.

Управувањето со цврстиот отпад во Источниот плански регион се сведува на негово собирање, транспорт и депонирање. Депонирањето на цврстиот комунален отпад во Источниот плански регион се врши на локалните односно т.н. општински депонии, кои не ги задоволуваат ниту основните санитарно-технички стандарди за безбедно депонирање на отпадот. Во овој регион постојат 17 депонии, евидентирани согласно Националниот план за управување со отпад, а кои според ризикот за загадување на животната средина се класифицирани на следниот начин: 3 депонии - висок ризик; 8 депонии - среден ризик и 6 депонии - низок ризик.

Покрај овие депонии, во овој регион постојат и голем број на т.н. диви депонии. Дивите депонии се особено застапени во руралниот дел и претставуваат дополнителна закана за животната средина, бидејќи не се опфатени со услугата за подигање и депонирање на истиот.

Проблемите во управувањето со цврстиот отпад може да се надминат преку воведување на регионално интегрално управување со цврстиот отпад, согласно директивите на ЕУ.

Енергетска инфраструктура

Источниот планински регион е релативно сиромашен со енергетски можности. Тука постојат само две мали хидро-електрични централи - Калиманци и Зрновци, но во тек е изградба на голем инвестиционен зафат на хидро системот Злетовица. На тој начин би се обезбедила вода за населението, вода за наводнување на плодните површини и производство на електрична енергија преку планираните мали ХЕЦ на системот Злетовица, реката Брегалница и нејзините притоки: Оризарска, Зрновска и Кочанска река. Сепак постои потенцијал за изградба на мали хидроцентрали.

Според податоците за периодот од 2003-2006 година, вкупната просечна годична потрошувачка на електрична енергија во Источниот планински регион изнесувала 407 GWh односно околу 8.5% од вкупната потрошувачка во Република Македонија.

Значајна улога во обезбедувањето на електрична и топлинска енергија во Источниот плански регион можат да имаат и обновливите извори на енергија. Покрај хидроенергијата, тука можат да се вбројат соларната енергија, геотермалната енергија, биомасата и ветерната енергија чие искористување во е само симболично. Поради природните предуслови, реионот има можност за

27

користење на соларната енергија, ветерот и биомасата. Геотермалната енергија може да биде од исклучително значење за развивање на земјоделството во Источниот плански регион. Во Овче Поле кое е релативно поволна климатска и метереолошка дестинација, постои можност за изградба на ветерни централи.

Во Кочанскиот регион пак постои можност за користење на геотермалната енергија за затоплување во зимскиот период и за загревање на раноградинарските земјоделски посеви под пластеници.

28

1.2 Осоговски Планини

Осоговските планини се висок и громаден планински масив којшто доминира во Источниот дел на Македонија. Тој по големина е втор планински масив во Македонија, после масивот на Јакупица. Должината (во правец исток-запад) е околу 50 km, а ширината околу 28 km. Расположени се помеѓу Славишката Котлина на север, Кумановската Котлина на северозапад, Пробиштипско-Злетовскиот басен на запад, Кочанската Котлина на југ, Пијанец на југоисток и Струмскиот басен со Ќустендилската Котлина на исток на територија на Република Бугарија., односно Осоговските Планини се лоцирани помеѓу градовите Крива Паланка во северниот дел, Делчево и Кочани на југ, Пробиштип и Кратово на запад. Како природна целина која се протега во две држави Осоговскиот планински масив зафаќа вкупна површина од 1.535 км2, од кои на Република Македонија припаѓаат 1.102 км2 или 71.8%, додека на 443 км2 или 28.2% на Република Бугарија. Географската локација на Осоговските Планини е географска ширина42.1667 и должина 22.5. Административно, подрачјето на Осоговскиот масив припаѓа на 7 општини (Крива Паланка, Ранковце, Кратово, Пробиштип, Чешиново-Облешево, Кочани и Македонска Каменица).

Рељефот на масивот се карактеризира со широки, масивни и заоблени врвови, испресечени со длабоки и стрмни долини. Планината обилува со вода и тука извираат неколку реки : Тораничка река, Каменичка река, Оризарска река, Злетовска река. Руенскиот гребен претставува вододелница помеѓу Вардарскиот и Струмичкиот слив, додека Костадинечко-Лисечкиот гребен е вододелница помеѓу сливот на Пчиња и Брегалница.

Во долниот дел има шума, најмногу бука во средниот дел, има и иглолисни дрвја и смрека во суб-алпскиот појас. Горните делови - над 1800 метри се богати тревни пасишта и во минатото многу илјадници овци тука пребивале во летниот период и оваа планина била центар за производство на млечни производи (сирење, кашкавал).

Осоговските планини имаат повеќе врвови, од кои неколу се со висина над 2000 m . Но и оние кои се пониски имаат своја убавина и предизвик да бидат посетени. Еве список на некои поважни и поинтересни врвови : Руен (2252 m , 2154 m ), Царев врв (2085 m и 2057 m ) и Сокол (2038 m), Китка, Калин Камен, Чеперник, Бабина Чешма, Бел Камен, Бандера, Петрово Брдо, Орлов Камен, Маркова Ступка, Костадиница, Јаловарник, Чука, Лисец, Уво, Буковец,

29

Панаѓур, Пониква, Чукар, Висока Чука, Кула, Бреза, Борова Глава, Пропотнички Чукар.

На Осоговските планини е лоциран и спортско рекреативниот центар Пониква. Пониква е туристички центар и викенд населба лоцирана 20 km северно од Кочани на Осоговските Планини. Се наоѓа на надморска височина од 1.560 метри во предел со густа букова шума и разновидна вегетација. Зацртан е како еден од 34-те зимски туристички центри во просторниот план на Република Македонија.

Локалитетот Царев Врв го зафаќа високопланинскиот простор околу овој маркантен врв, со највисоките делови од Калинкаменското било на север, Костадинечкото било на запад, Китка билото на југоисток и Соколското било на исток. Исто така, во рамките на локалитетот се највисоките делови од амфитеатралната изворишна челенка на Крива Река. Во таков опфат, истиот зафаќа површина од околу 7.2 km2, од кои 1.2 km2 се над 2000 m н.в. до највисоката точка Царев Врв (Султан Тепе), на 2085 m. Самиот Царев Врв има централна положба на Осоговскиот масив и во него се составуваат главните планински била, а претставува и важен хидрографски јазол.

Локалитетот Руен го зафаќа просторот околу највисокиот врв на Осоговскиот масив: Руен (2252 m), до 1700 m н.в., а границата оди главно над макадамскиот пат Тораница-Саса. Според наведениот опфат, локалитетот ограничува површина од околу 4.7 km2, а од тоа 1.35 km2 се над 2000 m н.в. Освен Руен, над 2000 m се и врвовите Мал Руен (2203 m) и Сокол (2038 m).

Во областа на Осоговските Планини се лоцирани сместувачки капацитети со вкупен капацитет 974 кревети.

30

Општина Број на жители

Број на населени места

Туристички локалитети Сместувачки капацитети

Име / капацитет

Пробиштип 16.193 37

Манастир св. Гаврил Лесновски СРЦ Пониква Стара Македонска архитектура – Злетово Лесновски кратер

Хотел Сент Никол / 60 Хотел Црешово топче / 50 Мотел Бриони / 15 СД Доне Божинов / 129

Вкупно 254 кревети

Кочани 38.092 28

Манастир св. Пантелејмон СРЦ Пониква Стара Македонска архитектура Ловен резерват Осогово

Мотел Шарена чешма / 20 Мотел Изгрев / 50 Хотел Национал / 50 Детско одморалиште Пониква / 220 Мотел Брана Гратче / 50


Чешиново - Облешево

7.490 14 Локалитет Пилаво Бањски центар Бања Стара Македонска архитектура

/

Македонска Каменица

8.110 9 Манастир во с.Цера Акумулација Калиманци

Манастирски конаци с. Цера / 20 Хотел Саса / 40


31

Кратово 10.441 31

Локалитет Куклица Локалитет Цоцев камен Кратовски средновековни кули Староградска Македонска архитектура Средновековни мостови

Хотел Кратис / 60 легла

Ранковци 4.144 18 Калин камен Акумулација Базјачко брдо Акумулација Влашки колиби

Мотел Кратер / 30

Крива Паланка

20.820 34 Манастир св. Јоаким Осоговски Локалитет Калин камен

Хотел Турист / 120 Мотел Македонија / 30 Манастир св.Јоаким Осоговски/ 120 Вкупно 270 кревети

32

1.3 Инвенторизација на локалитетите Пониква и Царев Врв

Анализата на актеристиките на Осоговските планини на локалитетите Царев Врв и Пониква е извршена врз основа на претходно дефинирани критериуми за различните елементи кои беа анализирани. Анализирани се следните карактеристики на локалитетите: топографија, наклон на теренот, ориентираност на теренот ( slope aspects) и клима.

Од аспект на топографија, минималната надморска висина која што е усвоена како погодна за лоцирање на ски стази е дефинирана на 1300 метри.

Критериумите за наклонот на теренот се следните:

0 - 8 % идеално за лоцирање на сместувачки и угостителски објекти, како и лоцирање на алтернативните содржини (лизгалиште, игралишта и др.)

8 - 25% идеално за скијачи/бордери почетници, но и за лоцирање на одредена инфраструктура

25 - 45% идеално за просечно вешти скијачи/бордери и несоодвено за изградба на инфраструктура

45 - 70% идеално за напредни и скијачи/бордери експерти и можен среден ризик од појава н лавини

>70% премногу стрмно за било какви активности, но погодно за слободно екстремно скијање или бордање. Голем ризик од појава на лавини

Критериуми за ориентираност на теренот:

Север: идеално за задржување на снегот, мала можност за создавање на наноси од снег, минимална изложеност на сонце

Северо-исток: идеално за задржување на снег, мала можност за создавање на наноси од снег, минимална изложеност на сонце

Исток: добра ориентираност за задржување на снегот, среден степен на можност на создавање на наноси, утринска изложеност на сонце

Југо-исток: мало задржување на снег, средна можност за создавање на наноси од снег, целосна изложеност на сонце

Југ: лошо за задржување на снег, голема можност од наноси, целосна изложеност на сонце

33

Југо-запад: лошо задржување на снег, голема можност за создавање на наноси од снег, целосна изложеност на сонце

Запад: мало задржување на снег, голема можност за создавање на наноси од снег, утринска и поладневна изложеност на сонце

Северо-запад: добро задржување на снег, средна можност за создавање на наноси од снег, доцна попладневна изложеност на сонце

1.3.1 Пониква

Пониква

Топографија

Локалитетот Пониква се простира на надморска висина од 1400 до 1600 метри. Спортско рекреативниот центар и постојните ски лифтови и ски патеки се лоцирани на надморска висина од 1496 до 1610 метри. На слика бр. 1 прикажани се топографските карактеристики на локалитетот Пониква.

34

Наклон на теренот

Анализата на наклонот на теренот на локалитетот Пониква покажа дека на највисоките предели од локалитетот теренот е релативно поблаг со просечен нагиб кој се движи од 0 до 8%. Теренот кој што е соодветен за изградба на ски патеки е со наклон кој се движи до 25% со одредени сегменти каде нагибот е до 45%, што овозможува изградба на стази за почетници и напредни почетници во скијањето, а само една од стази е за просечни скијачи. Идентификуван е и терен кој со својот наклон овозможува изградба на патека за скијање која бара и експертско скијачко знаење, но на тој терен согласно урбанистичкиот план се планира изградба на викенд населба со сета неопходна инфраструктура. Генерално може да се каже дека теренот е идеален за развој на нордиското скијање и биатлон, како и за лоцирање на ски патеки кои би биле наменети за почетници и напредни почетници во скијањето или бордањето. На слика 2 прикажан е наклон на теренот на локалитетот Пониква.

Ориентираност на теренот

Ориентираноста на теренот е претежно југ, југо исток и југо запад, што не е погодно за лоцирање на ски патеки, но е идеално за лоцирање на сместувачки капацитети и викенд куќи. Сепак дел од теренот има северна и северо западна ориентираност и туке е лоцирана новопредвидената скијачка патека. На слика 3 прикажана е ориентираноста на терените на Пониква.

35

Слика 1. Топографија Пониква

36

Слика 2 Наклони на теренот Пониква

37

Слика 3 Ориентираност на теренот

38

1.3.2 Царев Врв

Царев Врв

Топографија

Царев Врв се наоѓа на надморска височина од 2084,7 метри. Терените кои се идентификувани како адекватни за лоцирање на ски патеки се распростираат од надморска височина од 1379 метри, па се до самиот Царев Врв. Теренот е планински и ги има сите неопходни карактеристики за развој на еден современ ски центар. На слика бр. 4 прикажани се топографските карактеристики на локалитетот Царев Врв.

Наклон на теренот

Анализата на наклонот на теренот на локалитетот Пониква покажа дека на наклонот на теренот е доста стрмн, освен на највисоките предели од локалитетот каде има одредени сегменти каде теренот е релативно поблаг со просечен нагиб кој се движи до 8%. Теренот кој што е соодветен за изградба на ски патеки е со наклон

39

кој се движи и до 80%, што овозможува изградба на стази за сите видови на скијачи и бордери. Ваквата конфигурација на теренот овозможува идеални природни услови за развој на еден ски центар. Одредени проблеми се јавија при идентификување на можните локации на базната населба, но истото е решено преку лоцирање на населбата на неколку разбиени локации. Деловите од теренот кои се со наклон и поголем од 80%, а кои се во непосредна близина на ски терените и придружната инфраструкутра, ќе треба да бидат обезбедени од лавини, односно ќе треба да се превземат мерки за намалување на ризикот од настанување на лавини, пред се преку изградба на заштини огради согласно упатството за дизајнирање на вакви мерки издадено од страна на ЕУ (The design of avalanche protection dams), воведување на систем за опасност од лавини и намерно контролирано предизвикување на лавини. На овие терени треба да се забрани било каков вид на скијање или бордање. На слика 5 прикажан е наклон на теренот на локалитетот Царев Врв.

Заштита од лавини

Ориентираност на теренот

Ориентираноста на теренот е разноврсна поради просторната лоцираност на локалитетот. Идентификувани се терени кои се со посакуваната северна ориентација и на истите се лоцирани повеќето од спланираните патеки за скијање. Сепак со цел искористување на идеалните природни услови искористени се и терените со југо источна ориентираност. Првата фаза на развојот на ски центарот се базира на ски патеките кои се лоцирани на северна страна, кои и ќе бидат клиучни за успешно работење н центарот. На слика 6 прикажана е ориентираноста на терените на Царев Врв.

40

Слика 4 Топографија Царев Врв

41

Слика 5 Наклони на теренот

42

Слика 6 Ориентираност на теренот

43

1.3.3. Клима

Фактори кои влијаат врз климата, мерни места и физичко-географски карактеристики на Осоговскиот регион

Подрачјето за кое се дефинира климата и се анализираат метеоролошките услови ги опфаќа планинските области од масивот на Осоговските планини и североисточните делови од Република Македонија кои влијаат врз формирањето на посебна планинска клима со свои климатски специфичности. На формирањето на климата на ова подрачје влијаат повеќе групи на фактори кои ја условуваат климата и тоа: физичко-географските фактори, радиационите фактори, циркулационите фактори како и локалните фактори.

Мерната набљудувачка мрежа за дефинирање на климата и метеоролошите услови и нивните параметри на територијата на Осоговските планини се анализирани преку податоците од следните главни и климатолошки станици: Штип, Крива Паланка, Берово, Кратово, Кочани, Куманово, Свети Николе и Делчево, како и од определен број на дождомерни станици.

Потребно е да се напомне дека на просторната распределба на климата и метеоролошките услови покрај големината и распоредот на планинските масиви, хидрографските и хидролошките услови влијаат и големината на котлините и речните долини, вегетациските и педолошките услови, како и влијанието на општата атмосферска циркулација која се манифестира преку промената на воздушните маси, како и преку влијанието на соларните и астрономските фактори.

На оваа територија се јавува границата помеѓу изменато-континенталниот и континенталниот плувиометриски режим (Ристевски П. 1986 год.) која се протега во планинските масиви на горните делови на реките Пчиња и највисоките делови од Осоговските планини, од една страна, и горните делови од сливот на Брегалница, и североисточните делови од територијата на Република Македонија преку влијанието на планината Козјак и Широка Планина, кои влијаат врз разграничувањето на воздушните маси од североисток и нивната модификација, кои најчесто се богати со влага, во споредба со другите воздушни маси од север и северозапад.

Покрај влијанието на овие планински масиви од север и североисток врз трансформацијата на воздушните маси преку осиромашувањето од влажноста која

44

ја носат со себе, планинските масиви влијаат и врз просечните промени врз темературата на воздухот и врз промената на другите климатски услови, појавата н снегот и снежиот покрив како и неговата должна на заджувањето создавајќи посебни видови планинска клима.

Просторна и временска распределба на метеоролошко-климатолошки елементи

Со цел дефинирање на климата, анализирани се температурата на воздухот (со сите свои параметри), врнежите, појавата на снег и снежна покривка и определени атмосферски појави.

Во карактеристиките на термичкот режим на воздухот покрај средните и екстремни вредности на темературата на воздухот, анализирани се параметри од термичкиот режим на воздухот со карактеристичните вредности: бројот на мразните денови (минимални температури на воздухот Тмин < 0° C), бројот на многу студените денови, (максималните температури <-10° C), бројот на летните денови ( температури со Т макс >=25 ° C), и бројот на тропските денови (денови со темпетатури на воздухот Т макс>= 30° C, како и нивната просторна распределба во анализираната област. Исто така се анализирани и карактеристиките на врнежите, појавата на снег и снежен покривач, дефинирани се климатските услови како и карактеристиките на промените на климата во изминатиот периодспоред најдолгите низи на податоците од овој регион.

Температура на воздухот

Како илустрација за прикажување на термичкиот режим на воздухот во анализираното подрачје користен е расположивиот фонд на метеоролошко- климатолишките информации кои можат да се користат за определување на термичкото поле (по месеци во текот на годината). Во анализата се користени средните месечни и годишни вредности на температурата на воздухот од повеќе метеоролошки станици во низините и на планинските масиви кои се во близината на анализираното подрачје, Штип, Кратово и Крива Паланка и Берово. Преку презентираните податоци е укажано на просечните промени на температурата во зависност од надморската височина, по месеци и во текот на годината. Во продолжение е даден приказ на анализата на нумеричките податоци по

45

метеоролошки пунктови, про што се земени во предвид просторните и временските карактеристики на термичките услови во пошироката околина на анализираното подрачје, преку средните и екстремните вредности.

ПРОСЕЧНА МЕСЕЧНА И ГОДИШНА ТЕМПЕРАТУРА НА ВОЗДУХОТ ВО 0 Ц мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Т ср

Континентално-субмедитеранско климатско подрачје

Штип 0,7 3,5 7,5 12,5 17,3 21,1 23,4 23,0 19,2 13,4 7,4 2,4 12,6 Кочани 2,1 4,5 8,8 13,3 18,3 22,2 24,1 23,9 19,8 14,4 7,9 3,3 13,5 Св.Николе 1,3 3,7 7,4 11,9 17,0 21,2 23,3 23,2 18,8 12,9 6,9 2,6 12,5 Куманово 0,4 2,9 6,7 11,8 16,8 20,7 22,6 22,2 18,0 12,1 6,0 1,6 11,8

Топло континентално климатско подрачје

Делчево -0,5 1,3 5,0 9,8 14,6 18,3 20,3 19,8 15,5 10,0 4,7 0,9 10,0 Кратово 0,3 2,5 6,1 10,9 15,4 18,7 21,0 21,1 17,6 12,2 6,8 2,0 11,2 К.Паланка -0,6 1,4 5,0 9,8 14,4 17,6 19,8 19,4 15,9 10,7 5,8 1,2 10,0

Студено континентално климатско подрачје

Берово -1,2 0,3 3,5 7,9 13 16,6 18,5 17,8 13,9 8,7 3,8 0,3 8,6

Другите карактеристични параметри од доменот н,а термичкиот режим на воздухот се прикажани во следните табели каде се прикажани според климатските подрачја бројот на мразните и ледените денови кои го карактеризираат термичкиот режим на воздухот.

ПРОСЕЧЕН И ГОДИШЕН БРОЈ НА МРАЗНИ ДЕНОВИ

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII сума


Штип 22 16 8 1 1 8 18 74

Кочани 23 17 9 1 . . . . . 1 9 20 80 Св.Николе 21 17 9 2 . . . . . 3 10 19 81 Куманово 22 16 10 1 . . . . . 3 10 20 82


Делчево 25 21 15 4 . . . . . 6 14 23 108 Кратово 24 18 10 1 1 9 21 84

К.Паланка 25 19 11 2 2 10 21 90


Берово 27 22 18 7 . . . . 1 9 16 25 125

46

ПРОСЕЧЕН И ГОДИШЕН БРОЈ НА ЛЕДЕНИ ДЕНОВИ мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII сума


Штип 3 1 1 5

Кочани 3 1 . . . . . . . . . 2 6

Св.Николе 4 1 . . . . . . . . . 2 7 Куманово 3 1 . . . . . . . . . 1 5


Делчево 6 4 1 . . . . . . . . 3 14

Кратово 3 1 1 1 6

К.Паланка 4 2 1 7


Берово 7 4 1 . . . . . . . . 4 16

Исто така овие параметри на температурата на воздухот се прикажани картографски.

Среден годишен број на деновите со максимална температура на воздухот <0ºС

47

Среден годишен број на деновите со минимална температура на воздухот <0ºС

Анализата на термичкиот режим на воздухот е извршена врз основа на резултатите од температурата измерена на метеоролошките станици кои се наоѓаат во анализираниот регион како и врз oснова на севкупните податоци kои постојат за територијата на Република Македонија користеjќи ги при тоа законитостите кои постојат или се установени во зависноста од надморската височина и соодветниот климатски елемент и соодветните климатски парамерти: бројот на мразните, многу студените, летните, тропските и денови и другите видови климатски параметриод доменот на термичкиот режим.

Средната годишна температура на воздухот во североисточните делови од територијата на Република Македонија, како и во Осоговскиот регион се движи во границите помеѓу 13,5оЦ во Кочани, 10.0оЦ во Крива Паланка и Делчево до 8,6оЦ во Берово.

На следната годишната изотермна карта со помош на изотерми е прикажана на секои 2оЦ просторната распределба на годишните температури на воздухот за анализираната територија.

48

Просторна распределба на климатските типови на Осоговските Планини

Под влијание на климатските фактори кои ја условуваат климата (астрономските, циркулационите орографските и антропогените) промената на годишната темература на воздухот, во зависноста од надморската височина го има следниот температурниот градиент Ф(х)=1440.6х+2111.8.

Во реонот на Осоговските Планини на надморска височина од 700м средната годишна темература на воздухот изнесува 100Ц. додека на восочина од 1400м. таа иснесува 60Ц. Врз основа на темературниот градиент како и функционалната зависност од надморската височина е нацртана изотермна карта, каде е прикажана распределба на температурата на воздухот, во анализираната област. На поголеми надморски височина од 1100м. средната годишна температура на воздухот продолжува да опаѓа така што на надморската восочина од 2100м таа изнесува 20Ц.

На поголема надморска височина од 2000м. на споменатите планини се јавува таканаречена субалпска и алпска клима која има многу сурови климатски услови на територијата на Република Македонија. (Филиповски Ѓ. и сор. 1996 год.).

Просторната распределба на температурата на воздухот зависи од географската должина, географската широчина како и од надморската височина. Општа констатација за температурните услови во анализираното подрачје е тоа што оваа територија се карактеризира со умерени топлински услови, со зголемени годишни амплитуди на температурата на воздухот (поголеми од 22°Ц, во Штип, што е

49

одлика на континенталната клима во централните подрачја на Република Македонија), со околу 50 тропски денови во Штип до 24 тропски денови во Кратово, како и со значителни поголемм број на мразни денови на поголеми надморски височини (помегу 84 во Кратово, 90 мразни дена во Крива Паланка, до 125 дена во Берово). На поголемите надморски височини од анализираното подрачје влијаат значително поостри термички услови со значително ниски јануарски температури на воздухот и помал број на тропски денови .

Распределба на температурата на воздухот во зависност од надморската височина

Заради влијанието на надморската височина, влијанието на Медитеранот како и другите локални услови просечната годишна амплитуда на температурата на воздухот се намалува во зависноста од надморската височина. Така на пример на поголема надморска височина таа изнесува 20,8°Ц ( во Кратово), 20,4°Ц во Крива Паланка.

Средната јануарска температура на воздухот во пониските делови од анализираното подрачје се движи во границите помеѓу 2,1оЦ во Кочани, -0,6°Ц во Крива Паланка,-0,5 оЦ , во Делчево до -1,2оЦ во Берово.

Месец јули е просечно најтопол месец во Североисточните делови од територијата на Република Македонија и Осоговските планини. Просечната месечна

50

температура на воздухот се движи во границите помеѓу 23,4 оЦ во Штип, 21,0оС во Кратово, до 19,8 оС во Крива Паланка и 18,5 оС во Берово.Месечениот и годишен број на мразни денови (бројот на деновите со минимална температура на воздухот пониска или еднаква од 0оС). во регионот за кој се прави анализата изнесува 90 дена (во Крива Паланка ), 82 ( во Куманово) 108 дена во Делчево до 125 дена во Берово.

Карактеристиките на врнежите и плувиометрискиот режим

Според резултатите за врнежите мерени во мрежата на метеоролошките станици во Република Македонија (главни, обични и определен број на дождомерни станици) користејќи ги методите вообичаени за овој вид на работа: испитувањето на хомогеноста на низите, интерполација на податоците, редукција на низата на ист број на години, за триесетгодишен период, воспоставување на корелативната врска “годишна сума на врнежите”- “надморска височина”, преку која е нацртана годишна изохиетска карта.

Годишна сума на врнежите

Како карактеристика на врнежите и плувиометрискиот режим, во продолжение на текстот ќе ги прикажиме, според расположивите податоци просечните месечни и годишни суми на врнежите кои ги презентираат состојбите во анализираното подрачје: годишната распределба на максималните количини на врнежите, дневен максимум на врнежите во мм. по месеци и на годишно ниво, aпсолутен максимум

51

на снежната покривка во см., средна месечна и годишна максимална височина на снежната покривка и прв, среден и последен ден со снежна покривка.

Како карактеристика на врнежите и плувиометрискиот режим, во продолжение на текстот ќе ги прикажиме, согласно планираните активности за изработка на климатската подлога, просечните вредности на врнежите, преку податоци од соодветната мрежа на мерните пунктови, како и со помош на изработена годишна изохиетска карта. Исто така е укажано и на карактеристиките на снегот и снежниот покривач врз основа на расположивите податоци кои постојат за анализираното подрачје.

Како прилог кон појасна валоризација, во поглед на плувиометрискиот режим во анализираното подрачје во продолжение на текстот се прикажани месечните и годишни суми на врнежите за 30 годишен период.

ПРОСЕЧЕНИ МЕСЕЧНИ И ГОДИШНИ СУМИ НА ВРНЕЖИТЕ ВО ММ

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII СУМА


Штип 30,0 29,0 33,1 39,9 57,6 47,3 37,5 31,7 31,6 45,5 52,2 40,3 475,6 Кочани 27,4 34,2 32,6 43,9 51,3 45,5 45,7 34,7 36,3 43,7 60,2 43,2 498,8 Св.Николе 22,1 27,3 31,7 44,3 47,5 42,4 31,7 27,2 37,1 46,9 47,8 37,6 443,7 Куманово 30,8 33,4 34,8 41,6 59,6 43,1 52,0 26,1 42,4 41,3 52,9 41,2 499,3

Топло континентално климатско подрачје Делчево 28,5 33,9 32,2 44,7 65,9 56,9 55,2 36,1 43,9 47,2 59,6 44,3 548 Кратово 52,2 55,6 55,3 62 75,1 67,9 61,4 37,3 43,2 53,4 73,1 63,2 699,7 К.Паланка 40,1 41,5 45,4 51,7 72,7 66 56,5 47,9 45,4 43,5 63,3 50,7 624,7


Берово 32,1 39,9 37,7 52,5 64,4 59,3 51,8 46,1 43,9 51,6 56,9 50,1 586

Просечната распределба на врнежите во текот на годината во анализираното подрачје е прикажана според податоците од најблиските метеоролошки станици.

За анализираниот период просечните годишни суми на врнежите се движат во границите помеѓу 600 до 900 мм.

Најголеми суми на врнежите се забележани на планинските масеви во западните делови од Осоговските планини каде се јавиваат адијабатски процеси на наветрените (и од запад богати со влажност), воздушни маси. На оваа територија се јавува изменет конитинентален и чисто континентален плувиометриски режим.

Според просечната годишна изохиетска карта најголемата територија од анализираното подрачје е со количина на врнежите која изнесува околу 500-600мм.

52

На повисоките планински масиви годишната сума на врнежите изнесува помегу 700мм. до 800мм. па 900мм. додека на надморска височина од 1800м почнува намалување на годишната сума на врнежите.

Оваа констатација се заснова на информациите од поголемиот дел од територијата на Република Македонија и може да се објасни врз основа на значително ниските температури на поголемите надморски височини, како и самата природа на врнежите кои на височина се претежно суви и снежни врнежи при значително ниски температури на воздухот.

Средна месечна сума на врнежите за месец јануари

Просечните повеќегодишни вредности на годишните суми на врнежите во разгледуваното подрачје варираат помеѓу, 475,6 мм. во Штип, 498.8 во Кочани, 624.7мм во Крива Паланка до 699.7 во Кратово (како и според податоците од дождомерните станици).

Резултатите од постоечките мерни места се однесуваат на мерните пунктови кои се наоѓаат во најниските делови од анализираниот простор. Најголеми количини на врнежите се јавуваат на планинските масиви од Осоговските Планини и јужносрпските планини, додека помали годишни вредности се јавуваат во пониските делови од анализираното подрачје кои се движат помеѓу 500 до 600 мм. Според резултатите од измерените максималните вредности во анализираната област во текот на годината ги разликуваме следните видови на плувиометриски

53

режими: континентален плувиометриски режим и изменет континентален плувиометриски режим и чисто континантален плувиометриски режим.

На следната табела, се прикажани највисоките (дневни ) количини на врнежите со датум кога се појавени за периодот од 1971 до 2000 година од 8 станици во анализираното подрачје по месеци и во текот на годината.

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII макс


Штип 41,7 34,0 40,6 40,6 42,6 59,5 52,4 33,6 48,2 42,6 61,0 23,8 61,0

Кочани 26,2 30,8 25,8 44,0 35,2 82,0 39,5 44,1 41,0 38,5 53,5 34,4 82,0

Св.Николе 21,0 25,5 45,0 35,0 68,0 40,0 32,0 35,0 47,5 64,0 69,8 34,0 69,8

Куманово 34,0 36,2 33,2 42,8 70,4 34,0 88,2 27,5 48,8 46,4 102,0 42,4 102,0


Делчево 35,4 32,0 29,0 27,8 48,9 49,6 66,8 44,5 33,0 46,0 95,0 36,2 95,0

Кратово 51,8 59,4 54,5 52,8 50,2 58,8 69,0 49,0 50,7 67,3 54,3 54,0 69,0

К.Паланка 37,8 49,5 30,4 40,7 39,0 45,2 55,2 50,1 54,0 44,8 62,5 29,8 62,5


Берово 25,5 42,3 29,5 35 51,8 62,9 57,2 50,1 51,6 47,8 57,1 30,4 62,4

Најголеми вредности, со дневен максимум на врнежите по месеци во текот на годината се забележани на меторолошката станица Куманово која изнесува 102.0 мм. која е забележана во тркот на месец ноември. Исто така големо количество на вренежи е измерено на метеоролошката станица Делчево (исто така во месец ноември) со врдност од 95.0мм. измерено и за 24 чеса.

Како карактеристика на плувиометрискиот режим врз основа на постоечките изохиетски карти на који се прикажани во просторот преку годишните количини на врнежите, како и преку годишниот распоред на врнежите по месеци (во текот на годината) со што е извршено дефинирање на плувиометрискиот режим (карта на плувиометрискиот режим).

54

Карактеристиките на снегот и снежниот покривач

Апсолутно најголемата височина на снежната покривка во анализираната област се движи, во границите помеѓу 33см. во Кочани 55см. во Кратово и Крива Паланка до 80см во Берово. За таа цел во прилог се прикажани кои ја прикажуваат состојбата со овој вид климатски параметри за анализираното подрачје. Според приложената карта во најниските делови од североисточниот дел од Република Македонија и Осоговскиот регион, се јавуваат просечно 40 дена со максимална височина од 1 см. додека на повисоките планински масиви на Осоговските Планини тој број изнесува 150 до 180 дена. Од друга страна пак просечниот годишен број на деновите со снежен покривач поголем од 10 см изнесува (во ниските делови) помеѓу 10 до 20 дена, додека на највисоките делови од планинските масиви на Осоговските Планини тој број изнесува помеѓу 120 и 150 дена.

Средниот број на деновите со максимална височина поголема од 30 см и од 50 см. е помеѓу 5 до 0 (односно 1 ден), додека на повисоките планински масиви тој број изнесува од 70 до 100 дена, односно помеѓу 40 и 70 дена ( над 50 см.).

55

Средната максимална височина да снежната покривка е прикажана на следната климатската карта, која е изработена врз основа на податоците од мерните пунктови Крива Паланка, Куманово, Кратово и Катланово. Средната максимална височина на снежната покривка во пониските делови Осоговските Планини, изнесува 49.8см во Куманово до 60.1см во Кратово), додека во повисоките делови (планинските масиви на Осоговските планини) таа изнесува и до 70 односно 110 см.

Во текот на годината појавата на снежната покривка се совпаѓа со месеците ноември, декември, јануари, февруари и месец март со следните карактеристични височини.

56

АПСОЛУТЕН МАКСИМУМ НА СНЕЖНАТА ПОКРИВКА ВО СМ

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII макс

Континентално-субмедитеранско климатско подрачје Штип 40 53 20 6 20 51 53 Кочани 33 31 14 3 20 26 33 Св.Николе 35 35 9 20 47 47 Куманово 50 70 38 20 42 70

Топло континентално климатско подрачје Делчево 46 33 21 5 1 20 29 46 Кратово 48 34 25 3 52 55 55

К.Паланка 29 55 21 8 7 18 27 55


Берово 49 61 29 14 29 28 25 80 43 80

СРЕДНА МЕСЕЧНА И ГОДИШНА МАКСИМАЛНА СНЕЖНАТА ПОКРИВКА ВО СМ. мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII сред


Штип 11,3 14,2 5,9 6,0 8,1 13,0 9,7 Кочани 8,7 11,6 6,2 11,7 8,8 9,4 Св.Николе Куманово 12,6 10,6 9,2 5,8 11,6 9,9


Делчево 12,2 10,2 6,2 1,0 7,7 9,7 7,8 Кратово 13,0 13,4 7,2 10,5 16,0 60,1

К.Паланка 12,9 12,0 6,3 4,5 8,3 11,4 55,4


Берово 15,8 13,8 8,5 8,3 10,6 16,5 12,2

Среден датум последната појава на снежната покривка

Средниот датум на појавата на последната (пролетна ) појава на снежната покривка во североисточниот дел од Република Македонија како и во анализираното подрачје (регион) е прикажан во следната табела. Во Крива Паланка просечниот датум на појавата на снежната покривка е на 4 април. Најрана појава на снежната покривка е забележана на 28 февруари додека најдоцна на 3 мај. Во Кратово просечниот датум на појавата на снежната покривка е на 27 март при што екстремниот датум на апсолутниот прв ден е на 14 февруари, додека апсолутно крајниот датум е на 8 април. Просечната должина со снежна покривка во Крива Паланка изнесува 138 дена , додека во Берово 137 дена.

57

ПРВ, СРЕДЕН И ПОСЛЕДНЕН ДЕН СО СНЕЖНАТА ПОКРИВКА ВО СМ. И ТРАЕЊЕ НА ПЕРИОДОТ СО СНЕЖНА ПОКРИВКА

мерни места

ПР.ДАТ ДЕН ВО Г ПРВ Д ПОС.Д ПР.ДЕН. ДЕН ВО Г ПРВ Д ПОС.Д ПЕР.

Континентално-субмедитеранско климатско подрачје Штип 25.XI 325 28.X 30.XII 8.III 67 12.I 18.IV 95 Кочани 24.IX 267 6.X 27.XII 9.III 68 7.I 8.IV 50 Св.Николе Куманово


Делчево Кратово 17.XI 321 6.X 28.XII 27.III 86 14.II 8.IV 115 К.Паланка 17.XI 321 17.X 25.XII 4.IV 94 28.II 3.V 138

Студено континентално климатско подрачје Берово 17.XI 321 17.X 25.XII 4.IV 94 15.II 3.V 137

Влажност на воздухот на појавата на магла

Според повеќегодишните вредности на релативната влажност на воздухот во % кои се прикажани во следната табела, во текот на годината најмала вредност на релативната влажност на воздухот е забележана во Штип која изнасува 67% додека најголема релативна влажност на воздухот е забележана во Делчево и Берово (75%).

СРЕДНА МЕСЕЧEНА И ГОДИШЕНА РЕЛАТИВНА ВЛАЖНОСТ НА ВОЗДУХОТ ВО %

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Рвср

Континентално-субмедитеранско климатско подрачје Штип 80 75 68 63 63 59 53 54 59 68 78 82 67 Кочани 79 77 72 67 66 63 60 62 67 72 78 81 70 Св.Николе 84 81 75 70 70 66 61 62 67 74 81 84 73 Куманово 85 83 75 67 65 64 60 60 67 74 81 85 72

Топло континентално климатско подрачје Делчево 81 80 76 71 72 71 67 68 72 76 80 82 75 Кратово 83 79 76 68 70 68 64 63 66 72 78 83 73 К.Паланка 76 73 68 63 66 65 61 60 64 69 75 78 68

Студено континентално климатско подрачје Берово 81 80 76 71 72 71 66 68 72 76 80 83 75

Најниски вредности на релативната влажност на воздухот се забележани во текот на летните месеци јули и август, од 53% во Штип во месец јули до 68% во Делчево и Берово, во месец август, додека најголеми вредности се рабележани во текот на зимските месеци декември, јануари и февруари кои варираат помеѓу 78% во Крива Паланнка во месец декември до 85% во Куманово, во месец јануари.

58

Појавата на магла и нејзиниот интензитет варира во текот на сезоните и месеците како и во текот на годината. Најголем број на денови со магла има во зимските месеци декември и јануари. додека во текот на летниот период од годината во некои делови воопшто не се појавува .

СРЕДEН МЕСЕЧEН И ГОДИШЕН БРОЈ НА ДЕНОВИ СО МАГЛА

мерни места I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII SUMA


Штип 3 1 0 0 0 0 0 0 0 1 2 3 10

Кочани 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 5 Св.Николе 4 1 0 0 0 0 0 0 0 1 3 4 13 Куманово 6 2 0 0 0 0 0 0 0 2 3 6 19


Делчево 3 1 2 0 1 0 0 0 2 3 4 4 20 Кратово 6 3 3 1 1 1 1 0 1 3 6 7 33 К.Паланка 3 2 1 0 0 0 0 0 0 1 3 4 14


Берово 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 2 2 7

Климата на регионот Осоговските Планини

Климата на ова подрачје е карактеристична заради влијанието на надморската височина, орографските, педолошките, биогеографските фактори, кои се сметаат како постојани фактори, како и заради влијанието на променливите климатски фактори кои се манифестираат преку влијанието на транспортот и размената на воздушните маси, како и фреквенцијата на атмосферските фронтални системи кои влијаат врз појавата, интензитетот и видот на врнежите, како и врз промената на термичките и хигричките услови, како и врз струјното поле.

Заради специфичните физичко-географски и орографски услови во планинските делови од североисточните делови од територијата на Република Македонија и Осоговскиот регион, се јавуваат следните видови на клима (според промената на метеоролошко-климатолошките елементи во зависноста од надморската височина), како и заради промените на метеоролошко-климатските големини во зависноста од географската должина и географската широчина (Филиповски Ѓ.и сор. 1996год.):

1. Подрачје со континентално-субмедитеранска клима (надморска височина до надморска височина до 600 м.),

59

2. Подрачје со топла континентална клима (надморска височина од 600 до 900м.),

3. Подрачје со студена континентална клима (надморска височина од 900 до 1100м),

4. Подрачје со подгорска континентална планинска клима (надморска височина од 1100 до 1300м),

5. Подрачје со горска континентална планинска клима (надморска височина од 1300 до 1650м),

6. Подрачје со субалпска клима (надморска висичина помеѓу 1650 до 2250м).

7. Подрачје со алпска клима (надморска висичина над 2250м),

Острината, односно ширината на овие климатски зони (подрачја) не е насекаде еднаква, во зависноста од надморската височина. Таа се менува во зависноста од ориентираноста на планинските масиви, во зависноста од преовладувачките струења, од осончувањето, и од надморската височина, од локалните услови. Подрачјето на Осоговските Планини го карактеризираат специфични климатски планински услови кои се јавуваат под влијанието на надморската височина, како и под влијанието на атмосферските циркулациони системи односно воздушните маси. На подрачјето на Осоговските планини се јавува границата помеѓу континенталниот плувиометрискиот режим и изменетиот континентален плувиометриски режим. Ваквиот распоред на плувиометрискиот режим влијае врз еколошките услови, годишниот од на просечните хидролошки состојби, врз хидролошкиот циклус, како и врз површинските и подземните води, врз тревните заедници, педогенетските процеси и севкупните состојби на планинскиот масив на Осоговските планини.

Заклучок

Климатските услови се анализирани врз основа на објавените резултати во соодветните студии, подлоги и елаборати преку текстуална интерпретација на резултатите. Анализирани се и елеборирани се карактеристики на врнежите и плувиометрискиот режим, карактеристиките на температурата на воздухот, релативната влажност на воздухот и појавата на магла. Генерално може да се заклучи дека на предметните локации евидентирани се соодветни услови на врнежи од снег и задржување на снегот, кои овозможуваат развој на зимски спортови.

60

1.4 SWOT Анализа

SWOT анализата овозможува реално согледувањето на развојни потенцијали на Осоговските планини, вклучувајќи го и локалитетот Пониква. Конципирањето на развојот на туризмот на еден локалитет, не е можен анализата на јаките и слабите страни, како и на можностите и ризиците. При изработка на оваа анализа во предвид се земени и влијаниата на ендогените и егзогените фактори во областа на туризмот. SWOT анализата делимично е резултат на примарната квалитативна анализа, во која, со свои сугестии учествуваа и претставници од постојните туристички центри, но и на основните податоци кои се добиени во непосредните разговори со претставници на институциите на национално и локално ниво кои се одговорни за развојот на туризмот, потоа претставници на туристички агенции, експерти и тн. Покрај примарните податоци, во анализата се вклучени и секундарните податоци кои се добиени од стратешките документи на општините кои гравитираат кон Осоговските Планини, како и бројната литература од областа на туризмот.

Со цел што подетална анализа, SWOT анализата е поделена на различни тематски целини. Од аспект на анализа на внатрешните јаки и слаби страни SWOT анализата е поделена на: природни ресурси, макро опкружување, социјален и економски профил, инфраструктура (општа, сообраќајна и туристичка), туристичка понуда, развојни иницијативи и маркетинг. Од аспект на анализа на можностите и ризиците SWOT анализата е поделена на: трендови во туризмот, конкуренција, правно и политичко опкружување, економско опкружување и финансиски извори.

Силни страни

Природни ресурси и атракции Незагадена и очувана природа Водни ресурси Климатските услови овозможуваат развој на целогодишен туризам Пејсажи Автохтони културни вредности Близина на археолошки наоѓалишта Манастири Просторни можности за интегрален туристички развој Добра географски положба

61

Макро опкружување, социјален и економски профил

Свеста на локалното население за перспективите за развој на туризмот Локалните власта го препознаваат туризмот како битен фактор на одржливиот развој на регионот Гостопримливост и љубезност на локалното население Потенцијал на работната снага Високи очекување од туризмот Голем број на жители во околината на Осоговските планини Спремност на локалните власти да меѓусобно сооработуваат и да ја развиваат туристичката дестинација Осоговски Планини


Близина на Скопскиот Аеродром Добро развиена патна мрежа Близина на Железничката станица во Штип и Кочани Мал Аеродром на Пониква Планинарски стази Велосипедски стази Сместувачки капацитети на Пониква

Развојни иницијативи и маркетинг

Името на осоговските планини е познато на регионално ниво Формиран кластер за туризам во регионот Проектите во туризмот се идентификувани како едни од приоритетните во регионот Заинтересираноста на локалното население за проектите во туризмот Локалните власти се директно вклучени во развој на туризмот Постојат приватни иницијативи за развој на поедини туристички производи

Туристичка понуда Изградени основни сместувачки и угостителски капацитети на Пониква Зимски туризам на Пониква Донекаде познат туристички центар Пониква Туристички информациони центри

62

Слаби страни

Природни ресурси и атракции Неразвиен и релативно лош однос кон природните ресурси Недоволна заштита на природната средина Несоодветна валоризација на природните ресурси за туристички цели Појава на назаконска градба во неурбанизираните средини Појава на диви депонии на одредни локации

Макро опкружување, социјален и економски профил

Нерамномерна економска развиеност Лоша економска ситуација во регионот Одлив на работната сила во градовите Лоша демографска структура Висок степен на незапосленост Ниско ниво на локалната туристичка потрошувачка Недостаток на меѓународно туристичко искуство Недоволно обучен кадар во туризмот Недоволно познавање на странски јазици кај кадарот во туризмот Недефинираност и непрепознатливост на Осогово како туристичка дестинација на национални и меѓународно ниво Лоша организираност на туристичката стопанска гранка


Лоша состојба на дел од патната мрежа Стара и немодернизирана железничка инфраструктура Неквалитетна транспортна понуда, особено во железничкиот превоз Слаба сообраќајна поврзаност на Осоговието и Пониква со урбаните центри Неозначени и неподготвени велосипедски и планинарски стази Недоволен број на сместувачки капацитети Застарена и недоволна скијачка инфраструктура и мал број на патеки Недостаток на инфраструктура за други зимски спортови Недостаток на системи за вештачки снег Немање на инфраструктура за алтернативните форми на туризам (спортски, адреналински и др.) Недостаток на придружна механизација и опрема за скијање Мали сместувачки капацитети на Пониква Недостаток и девастирање на сообраќајната и туристичката сигналитика

63

Несоодветни услуги на локалните транспортни превозници Немање на основна санитарна инфраструктура во туристичките локалитети (јавни толаети) Недостаток на продавници, кафичи, дискотеки и други објекти на Пониква Недостаток на спортски објекти на Пониква (игралишта, сали, базени и тн.) Недоволен број на паркинг места Незаштитени и неосветлени туристички локалитети Мал број на посуди за отпад во туристичките локалитети

Развојни иницијативи и маркетинг Недоволнен промотивен туристички материјал Немање на интегрален информативен порта за Осоговските планини Необучен кадар за маркетинг и промоција Слаба промоција на туристичките потенцијали Недостаток на иновативноста во маркетингот Немање на Јавно-приватни инвестиции во туризмот, односно недоволна соработка на јавниот и приватниот сектор во областа на туризмот Ориентираност кон домашниот пазар Немање на регионален систем на управување со туризмот Мал домашен туристички пазар Мали расположливи средства за маркетинг Маркетиншки недефиниран туристичко пропаганден материјал

Туристичка понуда Скромна и несоодветна туристичка понуда Недостаток на соодветни туристички програми Мал број на организирани настани Недостаток на тематски туристички тури Слаба развиеност на Зимскиот туризам на Пониква Недостаток на услужни содржини на туристичките локации Лошо одржување на дел од сместувачките капацитети Ниско ниво на услуга во дел ос сместувачките и угостителските капацитети Слабо развиена дополнитената понуда на трговијата Лошо дефинирани туристички производи

64

Можности

Трендови во туризмот

Се поголема побарувачка на планинскиот туризам Побарувачка на нови дестинации Пократки, но почести патувања и одмори Трендови кон алтернативните форми на туризмот Раст на туристичкиот пазар на Југоисточна Европа Користење на Интернетот за организирање на патувања Поедноставен транспорт

Kонкуренција

Соработка со националната и регионалната конкуренција со цел формирање на интернационални туристички дестинации и понуди Учење од искуството на постојните центри Примена на меѓународните стандарди во планирањето на развојот

Правно и политичко и економско опкружување

Развојот на туризмот е стратешка определба на државата Зголемена правна и политичка стабиност Иако мал, сепак континуиран економски пораст Јакнење и модернизација на институционалните системи на локално и регионално ниво Промени во бизнис опкружувањето- мерки за развој на предузимаштвото Структурирање на туристичката понуда Интегрален развој на туристичката понуда Развој на летна туристичка понуда Развој на дестинациска туристичка организација Пазарно позиционирање на Осоговските Планини Поврзување со меѓунардните корпорации и ланци на хотели Комбинација на планинскиот и езерскиот туризам Ценовна конкурентност на туристичката понуда Голема куповна моќ на европскиот пазар Заинтересираност на дел од Европскиот пазар за интересни, досега неоткриени земји Зголемена мобилност на туристите и спремност за откривање на непознати дестинации Развој и маркетинг на бренд

65

Финансиски извори Јавно приватно партнерство ИПА фондови Приватни инвестиции Донаторски билатерални организации

Ризици

Трендови во туризмот

Зголемени очекувања на туристите во однос на квалитетот на услугите Јасна диференцијација на туристичките дестинации Постојана иновација на туристички производи Тежнеење кон дестинации кои се лесно и брзо достапни Се повеќе се бара брз и квалитетен железнички транспорт

Kонкуренција

Близина на веќе развиени и позиционирани туристички центри, особено во соседните земји Ориентираност на домашниот пазар кон постојните ски центри во Македонија Флексибилност на конкуренцијата во однос на цените

Правно и политичко и економско опкружување

Сива економија во областа на туризмот Ниска економска моќ на населението Потребни се големи инвестиции Насоченост на државата кон развој на веќе промовираните туристички центри Нерешени имотно правни односи Политички несогласувања на Балканот Недоволна интегрираност во меѓународните туристички организации

Финансиски извори

Недоволно достапни финансиски извори Неразбирање на концептот на Јавно приватно партнерство Мал капацитет за користење на можните финансиски извори Високи камати и кратки рокови за враќање на кредитите

66

Елаборирање на резултатите

Резултатите од извршената SWОT анализа од аспект на идентификуваните елементи, укажуваат на неколку заклучоци.Од аспект на внатрешните силни страни на евалуираниот локалитет, може да се заклучи дека истите се концентрирани на вредностите на природните ресурси, додека сллабостите се претежно концентрирани на недоволната посветеност на заштитата на природата, како и недостатокот на адекватна туристичка понуда и немањето на интегриран пристап во самата организација и управување со туризмот. Сепак доколку се споредат силните интерни елементи и екстерните можности и ризици, може да се заклучи дека Осоговските Планини, како туристичка дестинација има многу позитивен биланс, особено што во последните години општата состојба на Балканост, од аспект на безбедноста и сигурноста е во постојано подобрување. Несомнено е дека најголем потенцијал за развој на Осоговските Планини во туристичка дестинација, се природните ресурси со кои располага и целокупниот развој на туризмот треба да се заснова на одржливо искористување на овие ресурси. Овие природни ресурси досега не се соодветно вреднувани од аспект на туризмот, а ниту пак се позначајно користени. Не треба да се заборави и посветеноста на државата на потикнување на развојот на туризмот, што се случува во последните 3 -4 години, како и појавата на неколку поголеми инвестиции во областа на туризмот.

67

1.5 Анализа на пазарот

1.5.1 Меѓународен пазар

Во голем број на Европски земји, скијањето е еден од најпопуларните рекреативни спортови, особено во зимскиот период. Алпското скијање има долга традиција во регионот на Алпите кој се простира во Австрија, Швајцарија, Италија, Германија, Словенија и Франција. Поради тоа, во овие земји има огромен интерес за скијањето.

Во текот на последните декади, скијањето стана популарно и во многу други европски земји, иако во нив можеби географските и климатските услови не се погодни за скијање. Популарноста на скијањето првенствено се должи на згоемениот број на жичари и скилифтови, како и на новите техники на скијање (карвинг) кои се релативно полесни за совладување. Секоја година се поголем број луѓе престојуваат на планините.

Туризмот како феномен, во XX век поприми глобални размери, кој што во XXI век уште повеќе се потенцираат. Скоро сите земји или региони во светот во помал или поголем обем го развиваат туризмот. За голем број од земји и региони туризмот стана една од водечките стопански гранки, која е особено важна од стратешки аспект, особено кога станува збор за вработеноста,влијанието врз платниот биланс и многубројните други непосредни или посредни влијанија кои туризмот ги има врз економијата на една земја.

Туризмот во Европа е еден од клучните сектори на Европската економија. Во него се содржани голем број на различни продукти и дестинации и се вклучени голем број на заинтересирани страни. Туризмот во ЕУ генерира повеќе од 5% од Бруто домашниот производ на ЕУ и во него се вклучени преку 1,8 милиони компани. Бројот на работни места во туризмот изнесува приближно 9,7 милиони и тоа 5,2% од вкупниот број на запослени. Кога би се земале во предвид и секторите кои се индиректно вклучени во туризмот бројките се уште и погоеми. Проценките на вкупниот придонес на туризмот во создавањето на бруто домашниот производ (БДП) се дека туризмот генерира повеќе од 10% од БДП на ЕУ и обезбедува околу 12% од работните места.

Во последните години туризмот доживува драматични промени, кои се должат пред се на турбулентните времиња во светската економија. После постигнатите

68

рекорди во 2008 година, туризмот се соочи со драстичен пад во 2009 година. На следниот дијаграм е прикажан порастот на бројот на туристи.

Пораст на бројот на туристи18 на годишно ниво во Европа 19

Северна Европа Западна Европа Централна и Јужна/Медитеранска Вкупно Европа

Источна Европа Европа

Во 2010 година туризмот полека почна да се опоравува, особено во Централна и

Источна Европа. Согласно предвидувањата на Светската Туристичка Организација

во 2020 година бројот на туристички посети во Европа ќе изнесува 717 милиони

или просечниот годишен пораст ќе изнесува 3,0%. Во исто време за Југоисточна

Европа се предвидува годишниот пораст да изнесува 5,3 %.

Од аспект на потенцијалните пазари, достапните податоци од Европската Комисија

за Патување (ETC)20 и од Австриската Национална Туристичка канцеларија21 може

да се заклучи дека пазарот на југоисточна европа ќе доживее екпслозивен развој.

Така на пример во последните 10 години бројот на туристите ид Југоисточна

Европа е зголемен за 2,6 пати и денеска изнесува приближно 4 милиони на

годишно ниво. Учеството на туристите од Југоисточна Европа во туризмот во

Европа, е приближно 5,3% од вкупниот број. Во некои региони на Австрија и

Германија каде се лоцирани поголем број на ски центри учеството на туристите од

Југоисточна Европа достигнува и до 9%.

18 Извор: UNWTO 19 Бројките за 2010 се проценка 20 Europen Travel Comminsion 21 Austrian National Tourist Office & the Institute for Tourism and Leisure Studies (University of Vienna)

69

Иако туризмот во последните 3 години доживеа значајни промени , сепак и според

прелиминарните показатели за туризмот во Европа објавени од страна на ЕТЦ22, ги

потврдуваат претходно објавените повеќе годишни податоци за растот на бројот на

туристи од Југоисточна Европа.

Иако туризмот во многу зависи од глобализацијата и од економијата, сепак може да

се заклучи дека постои голема побарувачка од страна на пазарите на Југоисточна

Европа, потоа дека овие пазари расте побрзо од просекот на другите Европски

пазари. Очигледен е фактот дека туристите од Југоисточна Европа многу почесто

патуваат во Западна Европа, отколку во самиот регион. Ова пред се е поради

сиромашната, односно неадекватната туристичка понуда во самиот регион. Нивото

на развој на туризмот во Југоисточна Европа е далеку од нивото на развој на

туризмот во Западна Европа. Ова особено се однесува на т.н. зимски туризам,

односно на ски туризмот.

Компаративната анализа на преку 50 ски центри од Европа, од аспект на понуда за

скијање, друга понуда и цена на дневна ски карта, која е презентирана подоле во

студијата, покажува дека многу мал број на ски центри во Југоисточна Европа го

достигнаеле развојот на високо развиените ски центри во Западна Европа. Треба да

се потенцира дека доколку постојат соодветни ски центри во Југоисточна Европа,

голем дел од туристите од Југоисточна Европа ќе се преориентираат кон овие

центри.

1.5.2 Пазарот во Македонија

Туризмот во Македонија и Источниот регион

Статистичките податоци покажуваат дека бројот на туристи23 во период од 2006 до 2010 година, на ниво на Македонија е зголемен за 17,4%. На следниот график е прикажан вкупниот број на туристи во Македонија,како и бројот на на странски и домашни туристи за периодот од 2006 до 2010 година.

22European Tourism 2011 – Trends & Prospects 23 Извор: Државен завод за статистика Туризам во Република Македонија, 2006 - 2010

70

Број на туристи во Македонија

297116 306132350363 328566 324545

202357230080

261696259204254957

499473536212

605320 586241587770

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2006 2007 2008 2009 2010

Странски ДомашниВкупно

Вкупниот број на туристи во последните три години благо се намалува, како и бројот на домашни туристи, додека бројот на странските туристи е во постојан пораст. На следната табела дадени се процентите на пораст на бројот на туристи во однос на претходната година.

Туристи\година 2007 2008 2009 2010

Странски 13,7% 10,8% 1,7% 1,0%

Домашни 3,0% 14,4% -6,2% -1,2%

Вкупно 7,4% 12,9% -2,9% -0,3%

Бројот на туристи во Источниот регион во однос на 2006 година е исто така зголемен и тоа за 50 %, но во последните 3 години,бројот на туристи стагнира и изнесува просечно околу 13000. Во овој период се намалува бројот на домашни туристи, а се зголемува бројот на странски туристи и тоа за 50% во однос на 2006 година. Учеството на туристите во Источниот регион во вкупниот број на туристи во Република Македонија изнесува 2,2%, а кај странските туристи тој процент е уште поскромен и изнесува 1,8%. На следниот график е прикажан бројот на туристи24 во Источниот регион.

24 Извор: Државен завод за статистика Туризам во Република Македонија, 2006 - 2010

71

8942

7021

92308135 8463

4591454545093792

3079

1305412021

13739

10813

12680

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

2006 2007 2008 2009 2010

домашнистранскивкупно

Бројот на остварени ноќевања25 во Источниот регион е прикажан на следниот график.

Остварени ноќевања

21277

12490

1813715742 14504

7657 920410312 1118311767

25687

28934

21694

28449 27509

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2006 2007 2008 2009 2010


Вкупниот број на остварените ноќевања се намалува континуирано во последните 3 години, но она што е позитивно е дека се зголемува бројот на ноќевања кои се остварени од страна на странските туристи. Вкупниот број на ноќевања во однос на 2006 година е намален за 12,6%, бројот на ноќевања остварени од страна на домашните туристи е намален за 46,7%, а бројот на ноќевањата остварени од страна на странските туристи е зголемен за 46%.


72

Просечниот престој по турист изнесува приближно 2,1 ден. На следниот график се прикажани податоци кои се однесуваат на просечниот престој по турист во последните 5 години.

Просечен престој по турист

2,49 2,432,29

2,592,44

1,71

1,941,97

1,78

2,38

1,972,17

2,072,012,41

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

2006 2007 2008 2009 2010


Од аспект на руралниот, односно планинскиот и велосипедскиот туризам не постојат податоци за број на туристи и остварени ноќевања за Источниот регион. Податоците за планинскиот туризам26 на ниво на Македонија се прикажани на следниот график.

Број на туристи во планинскиот туризам

40130

58170

3566526501

32394

7695 67141328712354

7500

71457

4008933215

43165

52484

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

2006 2007 2008 2009 2010

ДомашниСтранскиВкупно

Податоците покажуваат пораст на бројот на туристи во однос на 2006 година за 78,3%, додека кај домашните туристи порастот изнесува 79,6% , а кај странските туристи порастот изнесува 72,7%. Карактеристично е што бројот на туристи во


73

планиснкиот туризам на ниво на Македонија секоја година бележи пораст. Неопходно е да се потенцира дека порастот на бројот на туристи на ниво на Македонија во последните 5 години изнесува 17,4%, додека порастот на бројот на туристи во планинскиот туризам изнесува дури 78,3%.

Бројот на остварени ноќевања27 во планинскиот туризам е прикажан во следната табела.

Остварени ноќевања во планинскиот туризам

89200

71148

131786

97275

94063

285502361612658

21137 15949

160336

120891110012

83806

110337

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

2006 2007 2008 2009 2010


На ниво на Македонија зголемувањето на бројот на ноќевања во однос на 2006 година изнесува 5,4%, додека зголемување на бројот на ноќевање во планинскиот туризам за изтиот период е 45,3%.

Податоците за бројот на туристи и остварени ноќевања во планинскиот туризам, покажуваат константен пораст на овој вид на туризам. Може да се заклучи дека пазарот за овој вид на туризам секоја година се зголемува.

Во Националната стратегијата за развој на туризмот во Република Македонија (2009 – 2013) направен е избор на приоритетните и секундарните пазари врз географска основа. Во однос на сегментите од посебен интерес, за ентузијастите локацијата не е важна ако понудата е доволно добра. Доколку се постигне соодветен развој на производот и/или тој се претстави во добра маркетиншка форма, треба да се земат предвид следниве сегментирани пазари:

▪ Зимски спортови

▪ Планинарење

▪ Екстремни спортови, вклучително: 27 Извор: Државен завод за статистика Туризам во Република Македонија, 2006 - 2010

74

o Планински велосипедизам

o Параглајдерство

o Кајакарство

o Алпинизам / качување по карпи

▪ Спелеологија

▪ Лов

▪ Набљудување диви птици

▪ Религиозен туризам

▪ Конференции

1.5.3 Трендови во туризмот

Развојот на туризмот во светски рамки поминал низ неколку фази. Глобализацијата е процес кој влијае врз развојот на секоја економска гранка, а со тоа и на туризмот. Денеска, секоја туристичка дестинација учествува во глобалната конкуренција на различните туристички производи. Карактеристично за развојот на туризмот е неговата диверзификација и развојот на нови трендови во туризмот кои влијаат на туристичката индустрија.Трендовите во туризмот кои се презентирани се т.н. мегатрендови во Европа28 .

1. Надворешно опкружување на туризмот

- Демографија

Во Европа, бројот на старите лица континуирано ќе се зголемува. Старите лица ќе бидат со се подобро здравје и поради добрите пензиски системи ќе располагаат со повеќе приходи отколку порано. Голем број од нив ќе ја искористат и можноста за пораното пензионирање. Сето ова се однесува на краток и среден рок, но поради економските турбуленции, на долг рок се очекува зголемување на границата за пензионирање и намалување на пензиите.Бројот на туристи кои припаѓаат на оваа старосна група ќе се

28 Туристички мегатрендови во Европа, ЕТС

75

зголемува накраток и среден рок. Времето за одмор кај оваа старосна група е неограничено со влегувањето во пензија.

Но покрај оваа старосна група, неопходно е да се потенцира и зголемувањето на приходите на младите генерации, кои се 20% од вкупниот број на туристи. Покрај зголемувањето на приходите на младите генерации, и зголемувањето на едночлените домаќинства, социјалните структури кои овозможуваат социјално и професионално поврзување придонесуваат кон зголемување на патувањата на старосната група која е помеѓу 16 и 35 години. За разлика од старите особи, младата генерација порадо работните обврски ќе има се помалку време за патување. Истовремено и структурата на семејството е променета и се помаку фамилии се од типот двајца родители и две деца, а поради глобализацијата многу фамилии живеат во нови места на живеење, па патувањата поради посета на пријатели и роднини, се зголемуваат

Влијанието врз туризмот ќе биде:

▪ Поголема побарувачка на туристичките продукти во меѓусезоните

▪ Зголемена побарувачка на квалитет, сигурност и угодност

▪ Ќе се зголемат бројот на патувања, но ќе се намали бројот на денови помината на одмор (повеќе кратки патувања).

▪ Поради намалување на времето за одмор, ќе се зголеми побарувачката на пакет аранжмани или т.н. се вклучено аранжмани

▪ Намаленото слободно време и не можноста луѓето да се бават со креативни хобија, ќе придонесе за раст на побарувачката на активни одмори, каде ќе можат да се бават со нешто креативно

▪ Постарите лица се се посвесни за здравјето што ќе придонесе за зголемување на побарувачката за здравствен и спа туризам

▪ Помладите лица ќе бараат одмор исполнет со активности и авантури

▪ Ќе расте побарувачката на независен одмор, за разлика од класичниот пакет аранжман

- Животна средина

Промената на климата е една од најголемите предизвици за туризмот на долг рок. Овие промени може да доведад до губење на многу туристички

76

дестинации. Иако се потребни уште многу податоци за да може да се согедаат поседиците од овие промени, сепак свесноста за потребата од заштита на животната средина е на високо ниво. Медиумите веќе ја промовираат потребата од социјална одоговорност и одговорност кон животната средина.

Влијание врз туризмот:

▪ Ќе расте побарувачката на одржливи туристички продукти

▪ Ќе биде потребно согледување на сите последици по животната средина од одвивање на туризмот во дестинациите

▪ Зголемување на трошоците за намалување на негативните влијанија од туризмот врз животната средина

▪ Ограничувањата на емисиите на “ greenhouse”гасовите ќе доведат до воведување на допонителни такси, што ќе ја зголемат цената на транспортот

▪ Ќе расте побарувачката на органиските производи

▪ Зголемена побарувачка на еко туризмот

▪ Од аспект на маркетингот, ќе биде потребно промовирање на одржливоста на туристичката дестинација

- Макроекономски трендови

Економската криза која што го зафати светот, придонеса за драстично намалување на постигнувањата во туризмот. Закрепнувањето на светската економија се одвива многу поспоро од предвидувањата. Сепак за следните години се предвидува зголемување на бруто домашниот производ за нешто над 3%, при што кај одредени држави во Европа тоа зголемување ќе биде поголемо. Како ефект од глобализацијата, ќе има зголемување на регионалната соработка, што ќе придонесе и за зголемување на понудата на регионално ниво.


▪ Зголемување на конкуренцијата

▪ Побрзо растечките економии ќе создадат нови туристички дестинации

▪ Потреба од зајакнување на маркетингот

▪ Зголемена мобилност

77

- Политички фактори

Поради економската криза, многу влади ќе треба да ги зголемат даноците, таксите и другите давачки за да може да ги покријата трошоците за здравство, образование, пензии и други потреби. Потребата од зголемување на безбедноста, заштитата на здравјето и намалување на имиграцијата ќе придонесе кон поголема контрола на транспортот и патувањата.


▪ Зголемена потреба за координација на безбедносните аспекти на патувањата

▪ Намалување на патувањата на постарат генерација поради зголемената старосна граница за пензионирање

▪ Потреба од брендирање на дестинациите

▪ Зголемување на туристичките понуди преку интернет

2. Трендови на клиентите

- Искуство во патувањето

Со зголемување на патувањата, луѓето стануваат се посвесни за културата и опкружувањето на туристичката дестинација. Како што се зголемува искуството на еден клиент, така се зголемува и неговите барања за патувања, за нови искуства, за нови дестинации. Ова исто така придонесува и за менување на односот домаќин и гостин. Туристите се повеќе сакаат да доживеат по интересно доживување преку менување на улогите, како што овозможува руралниот или креативниот туризам.


▪ Поискусните клиенти бараат поквалитетна услуга на секое ниво

▪ Со мал број на повторни посетителни, некои дестинации ќе имаат проблеми во нивното работење

▪ Пораст на барањата за алтернативни форми на туризам

- Промена на животниот стил

Животните стилови во скоро секое општество, а особено во државите во развој постепено се менуваат. За многу луѓе патувањето повеќе не е луксуз, туку

78

начин на живот. Со зголемување на возраста на која младите генерации формираат семејство, со зголемува и слободата за патување на младите. Високите цени на медицинските услуги во Западна Европа придонесе за развој на т.н. медицински туризам, односно патување на луѓето кои имаат медицински потреби во дестинациите каде тие услуги се поефтини. Потребата од туристички продукти кои се ориентирани кон здравјето , намалување на стресот, фитнесот ќе се зголемува во високо развиените економии.

Влијание врз туризмот

▪ Потреба од развој на специфични продукти (niche products)

▪ Потреба за доживување на различно искуство (авантури, возбудливо искуство)

▪ Зголемена побарувачка на спиритуални продукти, спа продукти и продукти за здравјето

3. Туристички продукти и маркетинг

- Трендови во маркетингот

Клиентите се почесто бараат совет или мислење од другите клиенти користејќи го Интернет. Ова ќе придонесе кон поголеми инвестиции во развојот на интернет стратегиите за промоција и нови истражувачки техники. Јавно приватното партнерство станува се позначајно, особено во маркетингот во туризмот.

Влијание врз туризмот

▪ Интернетот ќе ја води дистрибуцијата на идните туристички продукти

▪ Ќе биде потребно да се знае повеќе за мотивацијата и интересот на целната група

▪ Поголем фокус на удобноста

▪ Маркетингот ќе се базира на искуство

▪ Помалите буџети за патување на киентите, ќе придонесе кон осмислување на продукти

79

- Информациона технологија и комуникации

Зголемување на користењето на интернетот во информирањето на клиентите за туристичките продукти и програми, се повеќе ќе се зголемува. Клиентите се повеќе ќе ги користат достапните алатки на интернет за споредба на цените на сличните или истите туристички продукти. Преку различните медиуми ќе бидат достапни се побогати информациони страници. Нови системи за електронски плаќање ќе бидат развиени.


▪ Искусните туристи се повеќе ќе ги осмислуваат своите одмори и патувања на модуларна основа со директни резервации

▪ Дестинацискиот маркетинг ќе станува се позначаен како извор за посета на интернет страниците

▪ Можноста за „купување„ по пат на Интернет ќе придонесе за се покасни резервации

▪ Улогата на патничките агенти ќе се намалува

▪ Зголемување на информираноста на клиентите за културата и културниот туризам

▪ Ќе има потреба од развој на нови сервиси за истражување и мапирање на дестинациите

- Транспорт

Промените во начинот на транспорт во последните години се големи. Се е поголема потребата за користење на брзите возови и ниско буџетните авиокомпании. Сето ова влијае врз промена на стандардните текови на патувања. Патниот сообраќај, иако учествува со преку 70% во вкупниот број на патувања, се повеќе се соочува со одредени закрчувања.


▪ Се поголемата достапност на директни и ефтини авио летови или возови ќе ја зголемат побарувачката за кратки меѓународни одмори

▪ Патувањата со автобус ќе се намалуваат

▪ Ќе расте побарувачката за брзите возови на средна одалеченост

▪ Дестинациите кои нема да бида лесно достапни за директен или интер модален транспорт ќе бидат се помалку атрактивни

80

1.5.4 Локална и регионална конкуренција

Анализа на конкурентите

Планирањето на развојот на еден ски центар не е можно без анализа на регионалната конкуренција. Денеска, покрај високо развиените региони за зимски туризам во Австрија, Северна Италија, Словенија, Франција, Швајцарија и Германија, се повеќе се инвестира и во зимските центри во Југоисточна Европа. Започната е една обнова на туристичкиот пазар, кој со зголемување на економската моќ на населението се очекува овој пазар се повеќе да расте. Земајќи ги во предвид меѓународните трендови во планинскиот туризам, и повеќе од очигледно е дека регионот на Југоисточна Европа станува се поатрактивен. Пониква, односно Осоговието како скијачка дестинација, која е дел од регионот на ЈугоИсточната Европа, би си конкурирала со сличните дестинации првенствено во Бугарија, Србија, Косово, но и со постојните ски центри во Македонија. Голем дел од центрите кои се лоцирани во овие држави спровеле или спроведуваат различни планови на реструктурирање или инвестирање. За дел од центрите во Македонија, како што се Попова Шапка и Крушево во тек е подготовка на планови на развој, додека другите центри Маврово и Пелистер веќе имаат подготвен план за развој. Неопходно е да се истакне дека, најголема конкуренција на постојните ски центри во Република Македонија се ски центрите во Рапублика Бугарија.

Извршена е анализа на позначајните регионални ски центри од аспект на локација, капацитети за скијање, сместувачки капацитети и понуда на производи во зимски и летен туризам.

81

Копаоник (Србија)

Копаоник е најголем скијачки центар во Србија, и несомнено еден од најдобрите центри во овој дел на Европа.

Локација

Копаоник е лоциран во југозападниот дел на Србија и се наоѓа во непосредна близина на Крушевац и Краљево. Се наоѓа на 1.770 м.н.в. и од Скопје е одалечен околу 4 саати возење со кола. Највисокиот врв е висок 2017 м.н.в.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар Копаоник обезбедува понуда за сите категории на скијачи, од почетници до топ-ниво скијачи.Ски-центарот има над 50 км на патеки за алпско скијање и 18 км крос-кантри скијање, како и осветлена стаза за ноќно скијање "Мало Езеро" со должина од 450м. Располага со 21 лесна стаза, 9 средни стази и 6 тешки стази. Максималната висинска разлика изнесува 512 м, а најдолгата стаза е 3,5 км.

Над 70% од стазите се покриени со систем за вештачки снег.

За најмладите скијачи и сите други почетници, има "ски градинка" со подвижна лента, што овозможува полесно совладување на основните скијачки вештини.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови кои имаат вкупен капацитет од 32.000 скијачи на час. На Копаоник има и уреден snow board парк.

Цена на дневна ски карта: 24 евра (2400 динари)

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед, тенис, кошарка, ракомет, одбојка на плажа, фудбалско игралиште со повеќе терени, рафтинг на река Ибар, во Хотел Гранд:Сквош ( Squash), одење по „стаза на здравје„, јавање, школи за разни спортови

Вкупен број на кревети 6.100 (2010)

82

Податоци за работењето на ски центарот Број на продадени ски карти 84.736 (2010), 103.043 (2009) Број на посетители: 72.000 годишно (просек 2005 -2009) Број на ноќевања: 345.000 годишно (просек 2005 - 2009) Коефициенти

Вкупен број на кревети во однос на вкупниот капацитет на лифтовите

6.100 / 32.000 = 0,19

Капацитет на ски лифтовите во однос на должината на ски стазите

32.000/50,33 = 635,80

Вкупниот број на кревети во однос на должина на ски стазите

6.100/ 50,33= 121,2

83

Маврово ( Македонија) Маврово е најголемиот ски центар во Република Македонија.

Локација

Ски центарот „Заре Лазаревски„ е лоциран во с. Маврово југозападниот дел на Македонија и се наоѓа во непосредна близина на Гостивар и Кичево. Се наоѓа на од 1.250 м.н.в. до 1850 м.н.в.и од Скопје е одалечен околу еден час возење со кола.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар „Заре Лазаревски„ има 9,27 км на патеки за алпско скијање и 30 км крос-кантри скијање, како и осветлени стази за ноќно скијање со должина од 5 км. Располага со 3 жичари и 11 ски лифтови. Максималната висинска разлика изнесува 420 м, а најдолгата стаза е 1,25 км. Уреден стаза за Half-pipe (snowboard).

Мал дел од стазите под жичарите се покриени со систем за вештачки снег.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови кои имаат вкупен капацитет од 11.417 скијачи на час.

Во рамките на ски центарот функционира и лизгалиште.

Цена на дневна ски карта 18 евра (1100 денари).

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике, лов и риболов, тенис, кошарка, ракомет, фудбалско игралиште, кајак на езеро,

Вкупен број на кревети 828 (2010).

Податоци за работењето на ски центарот Број на продадени ски карти 24.624 (2010), 36.340 (2011) Број на посетители: 25.000 годишно (проценка) Број на ноќевања: 38.000 годишно (проценка)

84

Коефициенти


828 / 11.417 = 0,073


11.417 / 9,27 = 1231,61


828/ 9,27= 89,32

85

Попова Шапка ( Македонија)

Локација

Ски центарот „Попова Шапка„ е лоциран на јужните падини на Шар Планина во непосредна близина на Тетово. Се наоѓа на 1.700 м.н.в., а највисокиот врв Церипашина е 2531 м.н.в.и од Скопје е одалечен околу еден час возење со кола.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар „Попова Шапка„ располага со 35 км2 ски терени, односно со 20 км на патеки за алпско скијање, како и осветлени стази за ноќно скијање со должина од 300 м. Располага со 2 жичари и 5 ски лифтови. Максималната висинска разлика изнесува 680 м, а најдолгата стаза е 2,1 км.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови со должина од 6070 м, кои имаат вкупен капацитет од 4000 скијачи на час.

Во рамките на овој центар изградена е патека од 2,5 километи и една од 5 километри за скијачко трчање и биатлон, како и едно 100 метарско стрелиште за биатлон.

Цена на дневна ски карта: 15 евра (900 денари)

86

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике.


Податоци за работењето на ски центарот Број на продадени ски карти 18.089 (2010), 16.176 (2011) Број на посетители: 3100 (2010), 2834 (2011) Број на ноќевања: 7450 (2010), 7183(2011) Коефициенти


310 / 4.000 = 0,078


4.000 / 20 = 200


310/ 20= 15,5

87

Кожуф (Македонија) Најновиот ски центар во Македонија. Локација

Ски центарот „Кожуф„ е лоциран на падините на планината Кожуф во непосредна близина на Гевгелија. Се наоѓа на 1540 м.н.в., а највисокиот врв Зелен Врв е 2200 м.н.в.и од Скопје е одалечен околу 2 – 3 часа возење со кола.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар располага со 24 км на патеки за алпско скијање, како и 40 километри недопрени терени погодни за free ride бордери и скијачи. Располага со една жичара и 2 ски лифтови. Максималната висинска разлика изнесува 460 м, а најдолгата стаза е 3,2 км. 25% од стазите се средно тешки, а 75 % се лесни стази. Со систем за вештачки снег се покриени 1,8 км од стазите.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови со должина од 2600 м, кои имаат вкупен капацитет од 5400 скијачи на час.

Цена на дневен ски билет: 11,4 евра (700 денари пон.-петок); 15 евра (900 денари саб.-недела)

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике.


Податоци за работењето на ски центарот

Бидејки до центарот немаше изградени соодветен асватен пат, истиот беше отворен само за посетители кои располагаат со теренски возила. Во текот на 2011 година патот до центарот е изграден, со што центарот почна да работи за сите посетители. Поради ова, не постојат релевантни податоци за работењето на центарот.

88



120 / 5.400 = 0,022


5.400 / 24 = 225


120/ 24= 5

89

Банско ( Република Бугарија)

Најголемиот ски центар во Бугарија

Локација

Ски центарот „Банско„ е лоциран на падините на планината Пирин во непосредна близина на во градчето Банско. Се наоѓа на 925 м.н.в., а највисокиот врв Тодорка е 2746 м.н.в.и од Скопје е одалечен 258 км или околу 3 - 4 часа возење со кола.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар располага со 75 км на патеки за алпско скијање, како и 12 километри стази за нордиско трчање и биатлон. Стазите се лоцирани од 1100 м.н.в до 2600 м.н.в. Располага со 6 четвороседи, 1 тросед, 5 ски-лифтови и 2 baby ски-лифтови. Дел од стазите се подготвени за ноќно скијање.Располага со Халф Пипе за бордери и детски ски парк, како и екстремно и параглајдинг скијање,

Максималната висинска разлика изнесува 925 м, а најдолгата стаза е 10,2 км. Располага со 5 кесни стази, 10 средно тешки стази и 1 тешка стаза или 30% за почетници, 45 % за напредни скијачи и 35 % за експерти. Со систем за вештачки снег се покриени 100% од стазите.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови со должина од 27 км, кои имаат вкупен капацитет од 17250 скијачи на час.

Цена на дневна ски карта: 28 евра (55 лева)

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике, јавање, излети во планина, екстремно планинарење, паинтбол, лов и риболов, посети на Националниот парк и парк за мечки, .



Број на посетители: 352.000 годишно (2008)

90

Број на ноќевања: 650.000 годишно (2008)



13.877 / 17.250 = 0,804


17.250 / 75 = 230


13.877/ 75= 185,03

http://www.banskoski.com/en/bansko/57/?id=57

http://www.banskoski.com/en/bansko/57/?id=57

91

Боровец ( Република Бугарија)

Најстар скијачки центар во Бугарија

Локација

Ски центарот „Боровец„ е лоциран на северните падините на планината Рила, во близина на Самоков. Се наоѓа на 1300 м.н.в., а највисокиот врв Мусала е 2925 м.н.в.и од Скопје е одалечен 260 км или околу 3 - 4 часа возење со кола.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар располага со 58 км на патеки за алпско скијање, како и 35 километри стази за нордиско трчање и биатлон. Стазите се лоцирани од 1300 м.н.в до 2560 м.н.в. Располага со еден шестосед, 3 жичари, 10 скиифта и 5 baby ски-лифтови. Дел од стазите се подготвени за ноќно скијање.Располага со снежен парк и детски ски парк, како и 70 метарска ски скокалница.

Максималната висинска разлика изнесува 1054 м, а најдолгата стаза е 12 км. Располага со 9 лесни стази, 11 средно тешки стази и 5 тешки стази. Со систем за вештачки снег се покриени 80% од стазите.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови со должина од 14,4 км, кои имаат вкупен капацитет од 8150 скијачи на час.

Цена на дневна ски карта: 28 евра (55 лева понеделнк – петок ) и 23 евра (45 лева сабота – недела)

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике, јавање, излети во планина, екстремно планинарење, лов и риболов, ексурзии и др. .



Број на посетители: 111.563 годишно (2009)

Број на ноќевања: 340.498 годишно (2009)

92



5195 / 8150 = 0,637


8150/ 58 = 140,52


5195/58= 89,568

93

Крањска Гора (Словенија)

Најпознат скијачки центар во Словенија

Локација

Ски центарот „Крањска Гора„ е лоциран во долината помеѓу Караванки и Јулиски Алпи, на тромеѓето помеѓу Словенија, Австрија и Италија. Ски лифтовите и скијачките терени се простираат по падините на Витранц.

Понуда

Зима

Скијачкиот центар располага со 20 км на патеки за алпско скијање, како и 40 километри стази за нордиско трчање. Стазите се лоцирани од 800 м.н.в до 1570 м.н.в. Располага со 13 жичари и 5 скилифта. Една од стазите во должина од 1.200 м е осветлена за ноќно скијање. Располага со снежен парк и детски ски парк, а во непосредна близина е и светски познатата ски скокалница Планица.

Најдолгата стаза е 3,8 км. Располага со 10 км лесни стази, 8 км средно тешки стази и 2 км тешки стази. Со систем за вештачки снег се покриени дел од стазите.

Сите стази се поврзани со систем на жичари и ски лифтови со должина од 10,2 км, кои имаат вкупен капацитет од 18.941 скијачи на час.

Цена на дневна ски карта: 29 евра

Лето

Планински прошетки и планинарење, возење со велосипед и моунтбике, јавање, излети во планина, алпинизам, кајак, голф, спортови на вода, рафтинг, риболов, тенис, ексурзии, рурален туризам и др. .


94



3489/18941 = 0,184


18941/ 20 = 947,05


3489/20= 174,45

95

Заклучоци Од извршената анализа на одреден број на конкурентни ски центри во регионот на Балканот, може да се увиде дека денеска, во непосредна близина на Осоговските планина е лоциран најголемиот ски Центар во регионот. Ски Центарот во Банско е релативно добро развиен и со услигите кои ги нуди може да им конкурира и на помалите центри кои се лоцирани во регионот на Алпите, односно во Австрија, Северна Италија итн. Два центри се издвојуваат од останата конкуренција и тоа се Ски Центарот Банско и Ски центарот во Крањска Гора кои се и веќе етаблирани во меѓународната понуда на овој вид на туризам. Во овие два центри се одржуваат и скијачки трки од меѓународно значење во повеќе категории, но најзначајни се трките од светскиот куп во Алпско скијање. Копаоник како најголем ски центар во Србија е во постојан подем и во континуиран развој.

Поголемите ски центри во Македонија се далеку од посакуваниот развој на скијањето во Македонија. Евидентно е дека како во однос на должините на ски стазите, така и во однос на сместувачкиот капацитет заостануваат зад регионалната конкуренција. Зависноста на успешното работење на ски центрите во Македонија од количините на врнежи од снег, т.е. немањето на соодветни системи за заснежување е причина за намалената конкурентност на ски центрите во Македонија. Понудата во овие ски центри претежно е базирана на можноста за алпско скијање и бордање. Иако во последните години полека се развива и ски центарот Кожуф, инвестициите во овој сектор во Македонија се сведени на минимум. Ски центрите во Македонија се претежно ориентирани кон еднодневните посетители кои претежно доаѓаат од Скопје и од другите поголеми градови во Македонија. Лошата економска состојба и малата економска моќ на населението се една причина за намалениот број на посетители кои остануваат повеќе од еден ден.

Сите горе наведени дестинации, освен дестинациите во Македонија, имаат високо конкурентна понуда која се базира на разноврсност и широк спектар на туристички производи. Во однос на сместувачките капацитети сите дестинации, освен дестинациите во Македонија, располагаат со хотели кои во зависност од нивниот квалитет ( број на звезди) нудат опсежен спектар на разноврсни услуги и содржини. Високо категоризираните хотели (4 и 5 звезди) нудат т.н „full service„ услуга која се карактеризира со додадена вредност (Spa, Wellness и спортски содржини).

96

Анализа на ски центрите во Европа од аспект на цени и понуди

Анализата опфаќа 43 ски центри во Европа, кои располагаат со ски стази до 50 км. Центрите се поделени во три групи според должината на ски стазите со кои располагаат. Првата група се ски центри со должина на стази од 1 до 10 км, втората група се ски центри со должина на стази од 11 до 25 км и последната група се ски центри со должина на стази од 26 до 50 км.

Овој тип на ски центри е анализиран од аспект на согледување на моменаталната понуда за скијање во центрите кои би биле приближни по големина и капацитет со можниот ски центар Пониква. Поголемите ски центри кои располагаат со должина на стази над 50 км, не се анализирани.

Ски центрите се повеќе се развиваат во големи и богати туристички дестинации, во кој што понудата трае 365 дена годишно. Понудата на овие центри е внимателно одбрана, со цел привлекување на разните сегменти на туристи.

Од аспект на развојот на големите ски центри во Алпите се движи кон концетрација на поголемите ски дестинации во еден центар со заеднички имиџ, заеднички маркетинг, заеднички технички решенија, заеднички системи на ски карти и др. Најкарактеристични примери се: регионот на Dolomiti Superski во Северна Италија каде со една карта може да се скија во 12 ски центри и на располагање се 1260км стази (капацитет на жичари од 200.000 скијачи на сат и 1500 снежни топови) , потоа SkiAmade центар во Австрија каде на располагање се 860 км стази, потоа Три долини во Франција со вкупна должина на стази од 600км, Megève во Франција со 450 км стази. Исто така се оди и кон развој на ски центри кои се прострираат во две држави како што е Zermatt во Швајцарија и Cervinia во Итаија кои располагаат со 480 км. стази. Сите овие центри располагаат и со богата летна понуда.

Во следната табела се приложени податоците за секој ски центар кој што е анализиран.

97

Реде

н бр

ој

Име на центарот Држава

Дол

жин

а на

ски

ста

зи

Цен

а на

дне

вен

ски

биле

т Ц

ена

на ф

амил

ијар

ен п

акет

(2

возр

асни

и 2

дец

а во

хот

ел с

о 3

* за

7

дена

) Д

опол

ните

лни

стаз

и за

Сло

боде

н ст

ил и

дла

бок

снег

Заба

вен

парк

Кон

стан

тни

стаз

и за

трк

ање

Ста

зи с

о ме

рењ

е на

вре

ме

Мог

ул- п

одго

твен

и ст

ази

за м

огул

ск

ијањ

е

Кар

винг

Туби

нг –

спу

шта

ње

со г

уми

Ноќ

но с

кија

ње

Дру

ги а

ктив

ност

и

Тобо

ган

стаз

а –

спуш

тањ

е по

то

бига

н ст

аза

Ста

зи за

нор

диск

о тр

чањ

е

Лиз

гали

ште

Пок

риен

баз

ен

Кар

линг

Воз

ење

во к

очии

( со

коњ

и, с

о ку

чињ

а ит

н)

Нае

м н

а мо

торн

и са

нки

/ тур

и со

мо

торн

и са

нки

Ски центри со стази од 1 до 10 км

1 Vilkaviškio rajono slidininkų klubas Литванија 1 7 165 Х Х

Х Х

2 Sport areál Klíny Чешка 2 10 198 Х Х Х Х Х

3 Ski Pěnkavčí vrch Чешка 1 10 186 Х Х

4 Ski areál Novako Boží Dar Чешка 1 12 147 Х Х Х Х Х

5 Aramon Valdelinares Шпанија 10 31 536 Х Х Х

7 Emberger Alm Аустрија 10 26 512 Х Х Х

8 Valfjället Skicenter AB Gryttved Шведска 4 24 574 Х Х Х

9 Sappee Ski Resort Финска 10 32 595 Х Х Х Х Х Х

10 Ski- und Wandergebiet Pfelders Италија 10 24 511 Х Х Х Х Х Х Х Х

11 Hochhäderich Alpenarena Австрија 10 23 498 Х Х Х Х Х Х

Ски центри со стази од 11 до 25 км

1 Chepelare Бугарија 20 19 306 Х Х

Х Х

2 Skigebiet am Kolben / Laber Германија 11 21 293 Х Х Х Х Х Х Х Х

3 Königsberg Аустриа 14 22 300 Х Х Х Х Х Х

4 Forsteralm Аустриа 18 22 598 Х Х Х Х

98

5 Vratna Free Time Zone Словачка 14 22 456 Х Х Х Х Х Х Х

6 Rangger Köpfl/Oberperfuss Аустриа 17 23 567 Х Х

7 Unterberg Аустриа 20 24 618 Х

Х

8 Stubalm/Gaberl Аустриа 12 24 654 Х Х Х Х Х Х

9 Stuhleck Аустри 24 36 666 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

10 Eikedalen Skisenter Норвешка 15 35 653 Х Х Х Х

11 Wurzeralm Аустриа 22 34 629 Х Х Х

12 La Pinilla Шпанија 22 34 584 Х Х

13 Werfenweng Аустрија 25 33 601 Х Х Х Х Х Х Х

14 Christlum Hochalm Аустрија 25 33 610 Х Х Х Х Х Х Х

15 Krippenstein/Dachstein Аустрија 11 33 626 Х Х Х Х Х Х

16 Semmering, Zauberberg Аустрија 14 32 599 Х Х Х Х Х Х

Ски центри со стази од 26 – 50 км

1 Pamporovo Бугарија 29 25 455 Х Х Х Х Х

Х Х Х Х Х Х Х

2 Liftverbund Feldberg Германија 50 27 490 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

3 Sella Nevea - Bovec Италија 30 28 508 Х Х Х

4 Slovenia Kanin, Bovec Словенија 30 28 501 Х Х Х Х Х

5 Laterns-Gapfohl Аустрија 27 29 424 Х Х Х

6 Tarvisio Италија 32 29 505 Х Х Х Х Х Х Х Х

7 RTC Krvavec Словенија 30 29 494 Х Х Х Х Х Х

8 S. Oberjoch/Unterjoch Германија 32 29 567 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

9 Norway Geilo Норвешка 35 44 697 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

10 Hauser Kaibling Аустрија 37 42 632 Х Х Х Х Х Х Х Х Х

11 Lauchernalp/Lötschental Швајцарија 33 40 754 Х Х Х Х Х Х

12 Obereggen - Latemar Италија 48 39 643 Х Х Х Х Х Х

13 Hochpustertal/Sillian Аустрија 45 38 609 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

99

14 Schnalstaler Gletscherbahnen Италија 35 37 675 Х Х Х Х Х Х Х Х

15 Fanningberg Аустрија 30 37 598 Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

16 Lermoos - Biberwier Аустрија 47 37 677 Х Х Х Х Х Х Х Х

100

Резултати:

Во Југоисточна Европа најголемиот број на ски центри се релативно мали односно располагаат со должина на стази до 30 км. Од аспект на цените може да се заклучи дека тие доста се разликуваат од центар до центар, но карактеристично е што цените во центрите во Југоисточна Европа споредено со слични центри во Западна Европа се далеку пониски. Понудите на поголемиот број на анализирани центри се богати и самоте центри не се ослонуваат само на понудата за алпско скијање. Карактеристично е што сите центри нудат фамилијарни пакети, со што се покажува дека малите ски центри претежно се ориентирани кон фамилиите се мали деца. Во многу бројните текстови во кои се однесуваат на скијањето, а кои се објавени во голем број списаниа или интернет сајтови за туризам, проепораките за фамилии со мали деца е да се посетуваат ски центрите во Југоисточна Европа, бидејќи фамилиите со деца првенствено се ориентираат кон понудите кои се поориентирани кон потребите на децата.

1.5.5 Ниво на конкурентност на зимскиот туризам

Карактеристики на зимскиот туризам

Клучни факти за зимскиот туризам

Зимскиот туризам се одвива во период од ноември па се до крајот на април и почетокот на мај. Главни месеци за зимски туризам се јануари и фебруари, кога и се реализираат приближно 45 – 50% од ноќевањата во зисмкиот туризам.

За разлика од летниот туризам, корисниците на зимскиот туризам се нешто повозрасни. Просечната возраст изнесува 42,5 години во 2006 година со тенденција на натамошно зголемување на просечната возраст на туристите.

Според возраста корисниците на зимскиот туризам процентуално се застапени во остварувањата во зимскиот туризам :

20 – 29 години +- 17%

30 – 39 години +- 25%

40 – 49 години +- 28%

50 – 59 години +- 13%

останати +- 17%

101

Корисниците на зимскиот одмор се со повисоко ниво на образование и располагаат со повисоки приходи од корисниците на летниот одмор.

Согласно статистичките показатели, корисниците на зимскиот одмор доста често патуваат со партнерот (40%), но исто така доста популарно е и патувањето со пријатели. Помалку популарно е патувањето со семејствата ( заедно со деца под 14 годишна возраст) во споредба со корисниците на летниот одмор.

Следните факти се карактеристични за корисниците на зимскиот одмор:

на 50 % од корисниците не им се потребни претходни информации кои се однесуваат на дестинацијата каде патуваат

информирањето за одредени туристички дестиниции од „уста на уста„ се случило кај 21% од корисниците на зимски одмор

22 % користат Интернет за добивање на потребните информации за патувањата

Корисниците на зимскиот одмор се претежно индивидуалци, повеќе од 90%

Процентот на директни резервации изнесува 65%, приближно 21% користат интернет, а само 7 проценти од резервациите се преку туристички агенции

Околу 65% од туристите преферираат сместување во хотели и пансиони

80% патуваат со автомобил, 10 % со авион, 6% со воз и 4% со автобус

Повеќе од 65 % од клиентите потенцираат дека се на скијање или бордање

Просечна потрошувачка на ден по корисник на зимски одмор е проценета на приближно 128 евра, што е за преку 23% повеќе од корисниците на летните одмори 106 евра

Главните мотиви за користење на зимски одмор се:

▪ Убавина на природата/околината

▪ Избор и содржина на рекреативната активност

▪ Атрактивноста на ски центарот/планинскиот ресорт

▪ Позитивно искуство поврзано со претходно престојување

▪ Атрибути: гостопримливи, пријателски, забавен, сигурен

Главни Европски земји на потекло на корисниците на зимскиот одмор:

♦ Германија +- 45% од вкупната побарувачка за кијање и зимски одмори доаѓа од Германија

♦ Холандија

102

♦ Велика Британија

♦ Белгија

♦ Источно-европски земји кои не се членки на ЕУ

Од аспект на пополнетост на капацитетите за сместување (хотели и сични објекти) во европските ски центри/скијалишта, може да се каже дека процентот на пополнетост варира од 40 до 65% во тек на клучните месеци на зимскиот одмор (јануари и фебруари). Најдобрите понудувачи достигнуваат ниво на пополнетост од 60-70% во текот на зимскиот период, додека во периодот на јануари, фебруари и почеток на март исполнетоста е помеѓу 85 и 95%. Интересен е податокот дека сместувачките капацитети кои се со послаб квалитет ( една или две звезди) во последните години бележат опаѓање на нивото на пополнетост , додека високо квалитетните сместувачки капацитети (4 и 5 звезди) константно бележат подобрување на нивото на пополнетост.

Развој на зимскиот туризам во иднина

Врз основа на претходно презентираните мегатрендови во туризмот, како и врз основа на резултатите на анализите на статистичките и дуги податоци за остварувањата во зимскиот туризам, зимскиот туризам во иднина ќе се карактеризира со:

- Зголемување на конкуренцијата на зимските туристички производи

o Конкуренција на ски центри низ целиот свет

o Концентрација на односот цена – добиена вредност

o Структурирање и јасно позиционирање на ски дестинациите

o Поврзување на понудите т.е. креирање на пакети

o Креирање на „севкупен„ бренд (umbrella brand names)

- Зголемување на потенцијалот на зимскиот туризам

o Учењето на се поголем број на индивидуи на скијање во младоста ги зголемува подоцнежните активности

o Групата на т.н. „star „ млади расте

o Едноставен транспортен пристап / ски лифтови

o Водичи и анимација

103

o Семејни понуди

o Зимски спортови и „неделни авантури„ за деца и млади (разни настани)

o Специјални пакети за постарите индивидуи

- Зголемена побарувачка на „комбинирана/разноврсна понуда„

- Понуда на разноврсна содржина при регионално позиционирање

- Интегриран ланец на услуги

- Потреба за еколошки недопрена природа и средина

- Зголемена потреба на туристите за сигурност и безбедност

o Ниско ниво на криминал/деликвенција

o Добри медицински услуги во близина на дестинацијата за одмор

o Брз и едноставен пристап до дестинацијата

- Електронски пристап на туристичките производи преку Интернет со цел зголемување на конкурентската предност

Генерално, бројот на скијачките денови во Европа би можел да се зголеми за два пати, во рамките на една генерација, земајќи во предвид дека во Источна Европа се развиваат дополнителни скијачки содржини и животниот стандард на населението е во пораст.

Во Источна Европа живеат 278 милиони жители и лоцирани се голем број на планини со добри географски, теренски и климатски (снежни) услови. Иако Источна Европа има реллативно ниско ниво на бруто домашен производ и беше погодена од светската економска криза, сепак реално е да се очекува дека во скоро време пораст на бруто домашниот производ ќе почне да се зголемува од 2 до 5% на годишно ниво.

Доколку жителите на Источна Европа би скијале или бордале како што тоа го прават жителите на западна Европа, во 203029 година вкупниот број на скијалишта во Источна Европа би изнесувал 719, а вкупниот број на ски лифтови 4907.

Генерално, луѓето ќе учат да скијаат во земјите каде што живеат, а потоа ќе сакаат да патуваат за да видат други дестинации.

29 На основа на визијата „Што е иднината на планинскиот туризам?„ – Zermatt Symposium 2006

104

Летен планински туризам

Основни карактеристики на летниот планински туризам

Главна туристичка сезона за европските туристи е летото. Вкупно 70% од сите ноќевања се реализираат во текот на летната туристичка сезона. Карактеристика на летната туристичка сезона во последните години е промената на дестинациите за летен одмор и зголемување на понудата на нови дестинации кои не се поврзани со одмор на плажа. Одморот на плажа има учество од 40% од вкупните летни одмори, потоа пакет аранжманите опфаќаат 18%, Градските тури учествуваат со 14%, руралниот и планинскиот туризам зафаќаат по 6% односно 6,5%. Треба да се напомене дека планинскиот туризам во текот на летната сезона има континуиран годишен пораст. Корисниците на летните одмори во 42 % случаи патуваат со партнерот, а голема популларност има патувањето со семејството. Околу 45% од туристите користат Интернет за да добијат информации за саканата дестинација, а просечната потрошувачка е 106 евра по ден по турист.

Важни мотиви т.е. фактори за летен одмор се: убавина на природата и околината, избор и содржина на рекреативните активности (планинарење, велосипедизам, пливање и др.), мирот и тишината во дестинацијата, позитивно претходно искуство од престојот во дестинацијата, како и Атрибутите:гостопримливост, пријателски, сигурен, забавен.

Пополнетоста на хотелите и другите сместувачки капацитети во текот на летниот туристички период (јули и август) во планинскиот туризам во летните планински дестинации за одмор варира од 45 до 70%. Најдобрите понудувачи остваруваат ниво на пополнетост помеѓу 60% и 70% за летниот период, додека за топ сезоната (јули и август) остваруваат помеѓу 85% и 95% пополнетост. Исто како кај зимскиот туризам, и во летниот туризам сместувачките капацитети кои се со послаб квалитет ( една или две звезди) во последните години бележат опаѓање на нивото на пополнетост , додека високо квалитетните сместувачки капацитети (4 и 5 звезди) константно бележат подобрување на нивото на пополнетост.

Иднина на летниот туризам

Основните барања на клиентите во иднина ќе се:

- Еколошки недопрена средина

- Зголемена безбедност и сигурност

- Едноставен пристап, односно патување до дестинацијата

105

- Подобра услуга

o Поголемо ниво на квалификуваност на запослените во туризмот

- Развиен „услужен менталитет„ со „емотивна„ компонента

- Зголемена побарувачка на „природни„ и „автентични„ производи

Зголемување на конкуренцијата се предвидува и за летниот туризам, што пак ќе придонесе за згоемување на комуникацијата на туристичката понуда низ информационите системи, потоа зголемување на концентрацијата на односот „ цена/добиена вредност„, структурирање и јасно позиционирање на секоја дестинација, креирање на адекватни пакети.

Од аспект на пазарните сегменти ќе дојде до пораст на понудите кои ќе се специјализирани за одредени сегменти на туристи, како што се планинари, велосипедисти итн. А со оглед на процесот на „стареење„ на европското население, ќе има потреба од зголемување на понудите за постарите генерации. Ќе се зголемат понудите за „учење кроз забава„ и „анимација„ во комбинација со „природата„ и „култот на телото„ (body cult), како и зголемување на значењето на постојана „забава„(around the clock ), првенствено за помладите категории на туристи и креирање на нови тематски понуди.

1.5.6 Целни пазари

Тргнувајќи од резултатите од анализите на туристичкиот пазар, релевантните туристички пазари кон кои би бил насочен проектот за развој на туризмот на Осоговските планини се следните:

□ Примарен туристички пазар за проектот Осоговски Планини е населението во Република Македонија, кое има средна и висока платежна моќ и тоа претежно населението кое живее во Скопје и во другите градови во Република Македонија. Причините за оваа насоченост кон локалниот туристички пазар се следните:

♦ Во Македонија живеат преку 2 милиони жители, од што повеќе од 60% од населението живее во градовите.

♦ Анализите кои се направени на глобално ниво, покажуваат дека населението кои живее во градови, доста повеќе користи одмор во однос на населението во руралните области.

106

♦ Зголемувањето на побарувачката на скијачки одмор, силно е поврзано со нивото на образование и со финансиските прилики. Концентрацијата на луге со средно и високо образование и луге со надпросечни примање е многу поголема во градовите, одколку во руралните области.

♦ Денеска во Македонија постои ограничен број на сместувачки капацитети- хотели, особено во планинските дестинации, кои се наменети за гостите кои имаа висока средна и висока патежна моќ. Поради недостаток на соодветни туристички производи и квалитетен хотелски смештај во Македонија, насеението од Македонија кое е со средна и висока платежна моќ, значаен дел од годишниот одмор го поминува во странство. Бидејќи проектот за развој на Осоговските Планини цели кон овој дел од населението, реално е да се очекува дека по реализација на проектот, одреден дел од денешната туристичка побарувачка на населението со средна и висока платежна моќ, биде преусмерен кон Осоговските планини.

♦ Пазарниот потенцијал на Осоговските планини во голема мера ќе биде определен со фактот дека се работи за практично недопрена природа и туристички неоткриен простор. Самиот проект е базиран на концептот на одржливиот развој, кој е базиран на Јавно – приватно партнерство.

♦ Покрај населението со средна и висока куповна моќ, примарен сегмент на пазарната побарувачка на туристичките производи на Осоговските планини се и економски силните претпријатија со седиште во Македонија, кои имаат интерес за организација на различни настани, тим билдинг програми, семинираи, тренинзи и/или состаноци. Денеска 50 најуспешни претпријатија во Македонија запослуваат околу 25 илјади лица, што претставува додатен извор на платежно моќен пазар, кој има голема побарувачка за туристички производи.

♦ Земајќи ги во предвид проекциите на економскиот пораст на Македонија, во наредниот период реално е да се очекува дека и побарувачката на одреден број на претпријатија за организација на разни настани ќе се зголеми.

107

□ Основен, односно примарен меѓународен пазар кон кој цели овој проект се пазарите во дел од земјите во нашето опкружување т.е. Србија, Косово, Албанија, Хрватска, како и дел од земјите во ЕУ како што се Холандија, Словенија, Грција и Германија.Се работи за пазари каде што побарувачката на планинските и скијачките производи во голема мерка ги надминува нивните интерни капацитети, поради што клиентите во овие видови на туризам се насочени кон странските дестинации.

□ Секундарните пазари на проектот за развој на туризмот на Осоговските планини, се останатите земји од регионот, односно останатиот регионален пазар, во кои спаѓаат следните земји: Бугарија, Црна Гора, Романија, Бозна и Херцеговина.

На следната слика прикажана е процената за можни туристички пазари за различни видови на туризам и туристички производи, која е прикажана во Стратегијата за развој на туризмот во Република Македонија и е всушност експертска процена.

108

2. Концепт за развој

2.1 Визија и стратешки насоки за развој

2.1.1 Основни стратешки елементи

Дефинирање на соодветна и реално изводлива визија за Осоговските Планини е особено значајно, како за Македонскиот туризам така и за потикнување на одржливиот развој на Источниот плански регион. При дефинирање на визијата неопходно е да се земат во обзир резултатите кои произлегоа од извршените анализи на постојната состојба, географските и анализите на теренот, како и анализата на туристичкиот пазар. Визијата е дефинирани врз основа на следните стратешки елементи:

Регионална конкуренција

Анализата на регионалната конкуренција, покажа дека Осоговските Планини како планиска дестинација во споредба со помалите ски центри, како што се Маврово, Попова Шапка, Боровец, Копаоник, несомнено ги има сите предуслови за развој во еден современ планински центар. Преку одржливиот развој на туризмот ќе се овозможи пазарно позиционирање на Осоговските планини, но реално е да се очекува дека со реализација на концептот на развој ќе се воспостават нови стандарди на развој на подрачјето на Балканот .

Глобални туристички трендови

Постои општ тренд на развој на иновативни туристички ресурси, пред се поради растечката глобална побарувачка за дестинациите кои се карактеризираат со зачувана природа и заштитена животна средина. Не само пазарната диференцијација, туку и зголемениот број на инвестиции во развојот на туристички центри на локации кои до вчера беа непознати, се доказ дека расте побарувачката за овој вид на туристички дестинации. Дури и понатамошниот развој на постојните планински центри, како и туристичко- хотелските операции се ориентирани на создавање на голем број на синергии на развојот на нови понуди.

Економски раст

109

И покрај светската економска криза, која се случува последните неколку години, Македонската економија покажу релативно ма на континуиран пораст. Прогнозите за економскиот раст се дека Македонија ќе има средна стапка на пораст ( 3-5%) на годишно ниво. Иако овие стапки не се големи сепак ќе придонесат до јакнење на економската снага на Македонија. Ова ќе придонесе и до зголемување на животниот стандард на населението и до зголемување на неговата потрошувачка моќ. Ова особено се однесува на популација која е кучен фактор на успехот на проектот за развој на Пониква и Осоговските Планини. Иако е предвидено да Пониква и Осоговските Планини се позиционираат на пазарот на начин кој ќе привлече внимание на туристите од Југоисточна Европа, сепак ориентираноста кон домашниот пазар и тоа највеќе кон населението со средна и висока куповна моќ е клучен фактор за успешност на целиот проект. И покрај тоа што Скопје е основен пазар кон кој ќе се ориентира, сепак добар дел од побарувачката ќе дојде и од другите градови во Македонија, а пред се од Штип, Кочани, Велес, Делчево, Неготино, Струмица, Виница и Крива Паланка. Неопходно е да се потенцира дека денеска туристичкиот пазар во Македонија е „гладен„ за квалитетна туристичка понуда, иако реалната куповна моќ на населението е доста ниска. Сека во обзир треба да се земат и реллативно високото ниво на туристичка активност на населението, а особено патувањата во странски планински туристички дестинации (првенствено Банско во Бугарија и Копаоник во Србија) каде стапката на пораст во последните години е релативно висока.

Подршка на развојот на туризмот на Осоговските Планини

Реализацијата на идејата за развој на Пониква и Осоговските Планини овозможува планирање на туристичкиот развој на оваа дестинации на еден квалитетен начин, кој ќе ја подобри конкурентноста на туризмот во Источниот плански регион и ќе ги сруши неследените стереотипи за квалитетот, способностите и конкурентноста на туризмот во овој регион. Реализацијата на една идеја или визија е невозможна без големи промени во непосредното локално опкружување. Овие промени не е можно да се случат без соодветна подршка од страна на соодветните надлежни органи. Оваа подршка пред се, се изразува кроз развој на соодветна околна инфраструктура, која е неопходна за развој на проектот. Овој проект мора да

110

се ослони на јавно финансирање на екстерната инфраструктура и тоа пред се на изградба на соодветна патна инфраструктура, како и на изградба на основната инфраструктура, која е неопходна за привлекување на инвеститори (водовод, канализација, цврст отпад, електрична струја и др.).

2.1.2 Визија

Визијата на една туристичка дестинација не само приказ на саканата слика која сакаме да ја видиме во иднината. Визијата треба да биде реална и изводлива, односно мора да има основи за нејзино реализирање и истата да биде прифатена од на локално и регионално ниво, односно мора да биде прифатлива за националните и оканите власти, како и за инвеститорите. Земајќи ги во предвид претходните резултати, дефинирана е визија на развојот на Пониква и Осоговските Планини како труристичка дестинација, која претставува објективизирана слика на оваа дестинација во иднината, што е рационална и системска основа за превземање на следните чекори и активности за реализација на овој проект.

Дефинирана е следната Визија за 2020 година:

Остварување на визијата за развој на Осоговцките планини и Пониква ќе придонесе за економскиот развој на целиот регион и ќе допринесе во подигнување на квалитетот на живот на локалното население. Успехот ќе биде постигнат согласно принципите на одржливиот развој , запзаувајќи ги еколошките стандарди, со што Осоговските планини ќе станат најдобар пример на планинска дестинација.

Осоговските Планини и Пониква Посакувана планинска дестинација

во Југоисточна Европа (атрактивна дестинација за зимска и летна сезона)

111

2.1.3 Стратешки насоки за развој

Врз основана дефинираната визија, дадени се насоки за развој кои ќе создадат услови за остварување на визијата.

1. Принципите на планирање и развој на туризмот мора да се базираат на професионалните правила и стандарди кои се карактеристични за меѓународната туристичка индустрија. Задоволување на критериумите и стандардите за квалитет кои ги бараат меѓународниот пазар се основа за успешност на една дестинација.

2. Развој на зимски туристички производ во склад со меѓународните стандарди за планирање на алпско и нордиско скијање.

3. Развој на најатрактивен планински туристички производ за летните месеци

4. Развој на соодветна структура на сместувачките капацитети

5. Развој на соодветен систем на управување на ниво на дестинација

6. Неопходност од развој на планската урбанистичка документација

Позиционирање на туристичкиот пазар Туристичкото позиционирање на Осоговските планини е:

Осоговските планини се одржлива планинска дестинација, која нуди туристички производи во недопрена природа и во текот на целата година за сите видови на гости. Осоговските планини се дестинација која нуди рекреација, одмор и бизнис настани.

Земајќи ги во предвид претходно дефинираната визија, како и стратешките насоки за развој на туризмот на Осоговските планини и вредноста на природните ресурси со кои располага, развојот на туризмот треба да се базира следните носители на позиционирањето:

⇒ Создавање на современ, универзален и разноврсен туристички производ за зимскиот период

⇒ Создавање на уникатен и атрактивен туристички производ, кој ќе се базира на локалните особености на Осоговските планини за текот на летните месеци

112

⇒ Туристички производи кои ќе посветени на фамили ( во текот на целата година)

⇒ Бизнис туризам (семинари, конференции и градење на тимовите (team building))

⇒ Планински wellness

⇒ Спорт, натпревари, забава и акција (во текот на целата година)

Производи

Одржливиот развој на секоја туристичка дестинација, долгорочно гледано, мора да има спој помеѓу сопствената уникатна база на атрактивности и системот на доживувања и искуства, кој всушност треба да се базира на уникатните карактеристики на самата дестинација. За да може да една дестинација успешно се комерцијализира, од аспект на туризмот, неопходно е да се добијат задоволувачки одговори на следните стратешки прашање:

1. Со што располагам (клучни атракции и ресурси)?

2. Што е од корист за клиентот или поради што (систем на доживувања и искуства) некој би дошол да ме посети?

Доста често се случува да поради нејасни одговори на овие прашања, атрактивностите со кои располагаат одредени дестинации се преценуваат, односно се базираат на погрешни перцепции на системот на доживувања и искуства кои пазарот не ги потврдува. За да се постигне успех во развојот на една дестинација, неопходно е да сопственото видување на вредноста на атрактивностите со кои располага таа дестинација, биде потврдено и од страна на пазарот. Затоа особено внимание треба да се посвети на реалното согледување доживувањата и искуствата кои Осоговските планини можат да ги понудат. Идентификувани се следните искуства/доживувања, од аспект на атрактивност, кои Осоговските планини и Пониква би можеле да ги понудат:

♦ Доживување на планина ( пространство, висина, клима, чист воздух)

скијачки стази и скијачка инфраструктура за алпско скијање, бордање и санкање, инфраструктура за атрактивности на снег и во лето, разноврсни сместувачки капацитети, објекти за угостителски услуги на самите стази, видиковци, натпревари, спорт, слободно искачување, зимски прошетки, планински велосипедизам и т.н.

113

♦ Доживување на недопрена природа (биолошка разновидност, зачуваност на природата, пејсажи и видици)

скијачки стази и скијачка инфраструктура за класично/нордиско скијање, пешачки и велосипедски патеки, систем на жичари, тематски патеки, набљудување на птици, фото сафари, јавање, ориентација во природа, школи во природа и т.н.

♦ Доживување на спокојност и мир ( мир, тишина, далеку од секојдневниот живот)

Соодветни сместувачки капацитети, спа и wellness центар

Целокупниот развој на една дестинација, вклучително и системот на доживувања и искуства, кој што може да се интерпретира на различни начини, сепак е потребно да се доведе во контекст со глобалната практика на развој на туристичките планински дестинации во Европа. Планирањето на туристичкиот развојот на Осоговските планини се базира на резултатите од анализите на сличните такви проекти, со цел опфат на сите можни производи кои ја зголемуваат конкурентноста на една дестинација. Анализата на искуствата на сличните планински дестинации, пред се е потребна од аспект на креативно копирање на позитивните искуства на овие дестинации, но и за да може да се изврши позиционирање на Осоговските планини како туристичка дестинација во однос на постојната пракса. Од аспект на развојниот модел на планиски туристички дестинации во Европа и во Америка-Канада, треба да се потенцира дека Европскиот модел се карактеризира со развој на дестинацијата во склад со историската култура на користење на алпскиот појас во туристички цели, додека америчко-канадскиот модел се карактеризира со т.н. индустриско туристичко користење на планинскиот простор. Сепак дел од планинските дестинации во Европа, а особено во Франција се развиени врз основа на културата на индустриско користење на планинскиот простор.

Секој туристички производ на глобалниот туристички пазар има своја вредност, која соодветно се заменува за пари од страна на клиентот. Секој производ има свое пазарно место и тренд на развој. Производите кои е карактеристични за една планинска дестинација во Македонија е понуда на класични одмори со многу мал обем на рекреативни содржини. Денеска во развиените планински дестинации овој вид на класични понуди еволуирал во посодржајни и посовремени производи чија што пазарна комерцијализација претпоставува заокружен систем на вредности.

114

Поради ова и изборот на производи кои ќе се развиваат на целокупното подрачје на Осоговските планини, мора да се направи во склад со правилата на игра на глобалниот туристички пазар.

Поаѓајки од претходно елаборираните резултати од сите анализи кои беа направени, а земајќи го во предвид и системот на туристички искуство кои може да се генерира на гравитациона област на Осоговските Планини, може да се потенцира дека постои добар потенцијал за развој и комерцијализација на следните туристички производи:

■ Зимски и летен годишен одмор на планина

Во последните 20 години туристичките планински центри се развиваат на начин кој овозможува понуда на нивните капацитети и програми во текот на целата година. Со проширување на периодот во кој се нудат туристички производи, овие дестинации ја зголемија својата комерцијализација, што придонесе кон нивно поуспешно финансиско работење. Понудата вкучува различни одмори и рекреативни активности кои се прилагодени соодветно на периодот во текот на годината. Гллавна сезона на овој производ е од јуни до септември во текот на летото и од декември до март во текот на зимата. Најчесто одморите и во текот на зимата и во текот на летото траат од 7 до 14 дена.

Зимскиот одмор најчесто вклучува: алпско и нордиско скијање, бордање, лизгање на лед, санкање, алтернативни форми на спуштање по снег, зимски прошетки, возење со санки влечени од коњи или кучиња и др.

Летниот одмор ги вклучува следните активности: сончање, планинарење, прошетки, возење велосипед, планински wellness, одење, јавање, активности во природа, разни видови на спорт и рекреација, парагајдерство, активности на вода и т.н. Стратешките елементи на годишните одмори се:

115

Можности Целни групи

Поволна клима во текот на цела година

Разновидни програми и активности

Широк спектар на услуги

Квалитет на услуги и активности во текот на зимскиот одмор

Летниот одмор на планина е примарна замена на класичниот летен одмор

Непосреден допир со природата

Семејства со деца

Групи на деца

Млади луѓе

Активни поединци

Групи

Постари парови и семејства

Пазари Сегменти


Косово

Србија

Албанија

Балкан

Југоисточна Европа

Семеен годишен одмор

Празници ( верски и државни)

Школски распуст

Активност на планина

Припрема на спортисти

Едукативни активности

Активен летен и зимски одмор

Комуникација Дистрибуција

Инфо денови

Рекламирање

Публикации

Промотивни пакети и туристички саеми

Рекламни патувања за новинари и тур оператори

WEB Страна

Тур оператори

Туристички агенции

Директен маркетинг

Глобален систем на резервации

Туристичка инфраструктура

□ Хотели и приватни сместувачки капацитети

□ Опрема за активности

□ Ресторани, барови , дискотеки

□ Продавници

□ Забава за деца

□ Центар на активности со сите неопходни услуги

116

■ Кратки одмори

Кратките одмори во последните години, се почесто се дел од животот на се поголем број на туристи. Стресниот начин на живот и презафатеноста на дел од попуацијата со работните обврски, во голема мера придонесува на зголемување на пазарниот дел кој отпаѓа на кратките одмори. Вообичаено краткиот одмор трае од 1 до 4 дена, понекогаш и повеќе денови и всушност е втор, трет или четврти одмор во текот на годината. Основни мотиви за одење на краток одмор се: бегство од секојдневниот живот и одење во една релаксирана атмосфера, спојување со бизнис патувања, култура, настани, купување и друго. Краткиот одмор како производ не е поврзан со ниту една сезона, поради отивите кои се погоре наведени. Неопходно е да е доста флексибилен во однос на цената. Кратките одмори ги имаат следните стратешки елементи:


Едноставен влез на пазарот

Производ кој најмногу се развива во последите години

Се остварува релативно висок приход по турист

Тренд за користење на повеќе кратки одмори

( 1 – 4 дена) кој е особено истакнат во последните години

Семејства без деца

Млади парови

Помали групи на пријатеи

Поединци



Косово

Србија

Албанија

Балкан

Викенд посети

Посета на знаменитоси

Работиллници и активности во природа

Специјални групи ( прослава на настани и празници, меден месец, годишни собири)


WEB страница



Каталози на производи


WEB Страна

Тур оператори



Глобален систем на резервации

117


□ Близина на аеродром (150 км)

□ Хотели со 4*

□ Купување




■ Бизнис туризам – MICE (Meetings, Incentives, Conferences and Events)

Бизнис туризмот ги опфаќа поединечните или групи на туристи кои патуваат до одредени дестинации од професионални причини. Потребно е да се потенцира дека денеска на туристичкиот пазар се повеќе се развива т.н. МИЦЕ производ кој е директно наменет кон бизнис клиентите. Овој производ претставува организиран начин на патувања кои се поврзани со бизнис мотивите. Овој вид на туризам вклучува добро планирана агенда, која што е насочена кон одредена тема и е насочен кон одредена бизнис или интересна група.На крај овој производ ги вклучува сите луѓе кои патуваат поради бизнис причини. Овој производ опфаќа: поединечни бизнис патувања и состаноци, семинари, тренинзи, работилници, едукациони програми, годишни состаноци на управни одбори, конвенции и бизнис состаноци на правни лица, бизнис саеми и изложби, бизнис настани, тим билдинг и т.н. Следните стратешки елементи се клучни за развојот на овој производ на Осоговските планини:


Зголемување на пазарната побарувачка на овој производ особено на локално и регионално ниво

Ниско ниво на локална конкуренција

Високо ниво на лојалност на клиентите кои се задоволни од квалитетот на услугата

Големо влијание на трговијата

Ориентитаност кон клиентите со висока економска моќ

Бизнис гости на правните лица

Индивидуални бизнисмени

Државни и локални власти

Претпријатија

Бизнис асоцијации и здруженија

Регионални агенции




Бизнис состаноци

Презентации, изложби, настани

Работилници, семинари, конвенции

118

Тим билдинг

Корпорациски спортски натпревари





Каталози на производи


Маркетинг за правни лица

Асоцијации и агенции за организирање на состаноци

Специјализирани агенции

Директна продажба



□ Близина на аеродром (150 км)

□ Хотели со 4* и 5*

□ Конференциски центар

□ А/В опрема


□ Соодветна инфраструктура за тим билдинг


■ Wellness туризам

Овој вид на туризам всушност значи патување за користење на wellness одмори, кои вкучуваат превентивни здравствени услуги, дијагностика, третмани за одржување на здравјето. Овој вид на туризам, е еден од најголемите трендови во 2010 година. Спа туризмот кој што всушност значи „здравје кроз вода„ е исто така дел од wellness туризмот. Фокусот на овој туризам е на превенција и помош на клиентите да направат промени во нивниот начин на живот кој ќе им го подобрат и/или одржат здравјето. Корисниците нa wellness одморите, се луѓе кои тежнеат кон подобро здравје, кои сакаат да ги успорат процесите на стареење, да ја намалат болката и вознемиреноста и да го намалат стресот. Ова се само дел од мотивите за одбирање на овој вид на туристички производ.


Wellness/Спа станува се поголем тренд

Перманентна побарувачка во текот на целата година

Покрај опфатеноста на женската популација, во последните години се пе проширува и кон машката популација

Повисоки цени во однос на другте туристички

Индивидуални гости кои сакаат подобро здравје и wellness и спа третмани

Парови со деца

Постари парови

Мали групи

Луѓе на рехабилитација

119

производи



Балкан


Wellness и спа на планина

Рехабилитација и опоравок на планина

Фитнес, сауна, масажа, разни терапии и третмани

Јога, медитации и други ориентални техники

Базени, јакузи





Специјализирани саеми

Специјализирани списанија






□ Wellness центри

□ Хотели

□ Приватно сместување



■ Посебен интерес / занимање

Зголемувањето на софистицираноста на туризмот во глобала, придонесува до развој на побарувачка на туристички производи кои ги задоволуваат индивидуалните барања на туристите. Некоио од туристите се привлечени од понудите кои се прилагодени кон нивните потреби, односно кон нивната потреба за доживување на едно специфично искуство. Најчесто пазарот за овој вид на туризам се вика Ниче пазар. Во последните години овој пазар има се поголем удел во вкупниот туристичка пазар. Генерално ова е вид на одмор кој се случува во егзотична, одалечена или дива/природна средина и кој е поврзан со висок степен на вклученост на гостинот во планираните активности. Гостите очекуваат одреден степен на (контролиран) ризик и/или возбуда или пак од друга страна мир, како би можеле да ја тестираат сопствената способност во одредена активност. Активностите се делат на лесни (кампирање, одење, возење на велосипед или мотор (4х4), истражување на природата, посматрање на

120

птици, риболов, лов) и тешки (возење на чамец, рафтинг, кајак, планинарење, планински велосипедизам, качување на карпи, алпинизам, класично/нордиско скијање, планинарење и др.). Карактеристично за овој производ е што истиот е атрактивен во текот на целата година, што се должи на располагањето со голем број на различни активности. Клучни стратешки елементи се:


Широк дијапазон на производи

Перманентна побарувачка во текот на целата година и лесен влез на пазарот

Голема поврзаност со други туристички производи

Спортисти и спортски тимови

Рекреативци и активни лица

Постари лица

Групи

Семејства со / без деца



Балкан


Спортски туризам

Авантуристички туризам

Организација на настани

Едукативен туризам и настава во природа

Лесни и тешки активности





Специјализирани саеми

Специјализирани списанија



Спортски тимови и асоцијации

Католози на туристички оператори



□ Тренинг кампови

□ Хотели, приватно сместување

□ Спортски рекреативен центар

□ Комплетна спортска опрема

□ Вештачки карпи за качување



□ Стази за планински велосипедизам, алпинизам

□ Локации за набљудување

□ .....................

121

■ Рурален туризам

Желбата за бегство од индустријализираноста и брзото темпо на живот придонесува луѓето сè почесто да го избираат руралниот, планинскиот и велосипедскиот туризам како начин на одмор во денешно време. Враќање кон природата, допирот со традицијата и сопствените корени се задоволства што современиот турист сè почесто ги бара. Руралниот туризам е назив за различни облици на туризмот надвор од урбаните средини и подрачја на кој се развил масовен туризам. Овој вид на туризам е условен и обележен со туристичките атракции кои се наоѓаат во руралниот простор.

Руралниот туризам вклучува широк спектар на активности, услуги и додатни содржини кои се организирани од страна на руралното население кои живее на фармите и во руралните области. Една од основните цели на развојот на овој вид на туризам е зголемување на приходите на руралните домаќинства, како и зголемување на бројот на туристите. Руралниот туризам, воглавном, е фокусиран воглавном на отварање на руралните области, изворите на термални и минерални води, реките и езерата и претставување на традиционалното гостомпримство и вредноста на животот на село. Овој туризам вклучува разни форми на туристички активности како што се: агро туризмот, руралните домаќинства и фарми, еко туризам, културен туризам и други форми на активности во руралните области. Клучни стратешки елементи на развој на руралниот туризам се:

122


Обнова на стари рурални куќи и домаќинства

Обнова на традиционалниот начин на живот на село

Обнова на некои традиционални занаети

Приготвување на храна на традиционален начин

Био производство

Семејства со / без деца

Поединици

Постари лица

Групи



Балкан


Рурални искуства

Еко туризам во руралните и планински предели

Агро туризам, рурални домаќинства и фарми

Етно туризам






Католози на производи



Рурални асоцијации

Католози на туристички оператори



□ Амбиентална средина

□ Приватно сместување во рурални домаќинства и/или фарми

□ Природни и културни атракции

□ Етно куќи и поставки

□ Традиционална гастрономија

□ Стази за прошетки

123

2.2 Концепт

2.2.1 Основни претпоставки

Врз основа на извршената анализа на постојната состојба, анализата на карактеристики на просторот на Осоговските планини, пред се од аспект на можности за развој на еден ски ресорт, посетите на терените и направените разговори и консултанции, дефинирани се основите претпоставки за развој на туризмот на Осоговските планини.

Осоговските планини, со исклучок на локалитетот Пониква, од аспект на развој на туризмот се практично недопрени. Развојот на туризмот на Осоговските планини, пред се зависи од изградба на соодветна инфраструктура.

Целокупноста на содржините кои треба да се изградат, мора да биде обезбедена преку основните принципи на планирање и развој на планински туристички дестинации/ресорти, према кој независно од временскиот дијапазон на инвестициска реализација на проектот, мора да се обезбеди и регулира заштитата на основните вредности на идниот ресорт, односно заштитата на природните ресурси и атракции со кои располага локалитетот.

Државната сопственост на скоро целокупното подрачје кое е опфатено со овој проект, во многу ќе ја олесни и забрза реализацијата на овој проект. Самиот развој ќе се одвива на единствен развоен модел, односно на договор со еден инвеститор или повеќе инвеститори на основа на јавно – приватно партнерство.

Севкупното решение на инфраструктурата која недостига, односно планинската инфраструктура, како и трајната заштита на целото подрачје каде ќе се реализира проектот, е дел од концептот за развој на туризмот на Осоговските планини.

Развојот на туризмот на Осоговските планини ќе се одвива во неколку меѓусобно одвоени фази, а секоја од фази претставува една технолошки независна целина. Првата фаза е и најзахтевна и е поврзана со најголеми инвестициони трошоци, особено во капиталната инфраструктура. Успехот

124

на првата развојна фаза ќе ја детерминира и понатамошната динамика на развој.

2.2.2 Интегрален предлог концепт

Туристичкиот развој на Осоговските планини е базиран на следните одредници:

Локалитетот Пониква е основа за развој на туризмот во Осоговските Планини.

Пониква покрај постојната сообраќајница со која е поврзана со Кочани, е поврзана и со нова современа сообраќајница со Пробиштип

Планинската дестинација Осоговски Планини ќе се состои од два базни подрачја и тоа:

o Спортско рекреативен центар Пониква во кој ќе биде разместена дел од сместувачките капацитети и останатите туристички капацитети и содржини

o Скијачки центар Царев Врв во кој ќе бидат сместени поголем дел од сместувачките капацитети и планинската инфраструктура

Спортско рекреативниот центар Пониква првенствено ќе има содржини кои ќе бидат насочени кон развој на ски стази за алпското скијање наменети за деца и почетници, потоа разни зимски содржини наменети за нескијачи како што се санкање, спуштање со гума, лизгање на лед, зимски парк, зимски детски паркови, прошетки, возење на моторни санки, како и целокупна инфраструктура потребна за развој на нордиското скијање и биатлон. СРЦ Пониква ќе има услови за спортски туризам, односно ќе има соодветна инфраструктура за разни спортови ( сала, игралишта за разни спортови ), како и понуда за алтернативни форми на туризам (авантура, природа и др.). Пониква ќе биде современ спортско рекреативен центар и забавен парк за деца во текот на целата година.

Скијачкиот центар Царев Врв ќе го сочинуваат систем на скијачки стази со различна тежина, должина и наклон, кои ќе бидат поврзани со систем од 5 жичари и скилифтови со различен капацитет. Во рамките на скијачкиот центар предвидени се и сместувачки капацитети, како и угостителски капацитети, од кои дел ќе бидат лоцирани на самите стази.

125

Врз основа на повеќе неделната анализа на просторот на Осоговските планини и тоа првенствено локалитетите на Пониква, Царев Врв и Руен, која беше извршена преку формирање и користење на просторен модел за сегменти со богата структура и комплексност со која се дискретизираат просторните случувања во нив, како и посетите на лице место и разговорите водени со локалното населени, формулиран е предлог на концпет за интегрален развој на туризмот на Осоговските Планини. Резултатите, односно приказите од овие анализи се приложени подоле во студијата. Најдобрата локација за лоцирање на идните скијачки стази и придружните скијачки инсталации, односно терените на кои ќе бидат лоцирани најголемиот број од сместувачките и другите придружни капацитети, е дефинирана врз основа на деталната евалуација на сите релевантни физички карактеристики на можните локации на Осоговските Планини е . Еваллуирани се следните физички карактеристики: топографија, нагиб на терените, страните на светот, изложеност на сонце, висинска анализа и просечен наклон на падините и стазите, капацитет на стазите, сообраќајно поврзување и инфраструктура, максимален капацитет на просторот.

126

3. Планирање на развојот

3.1 Критериуми за планирање

Критериумите за планирање се најважниот фактор во процесот на планирање на развојот на една туристичка дестинација. Успешноста на еден тирустички центар во голема мерка зависи од правилното и соодветно планирање на неговиот развој. Во светот денеска се користат различни критериуми за планирање на планинските туристички центри. Критериумите кои се дефинирани за планирање на развојот на туризмот на Осоговските планини, се во склад со меѓународните стандарди за планирање на успешни планински ресорти, како и со резултатите на разните односи на одредени клучни елементи на анализираните успешни планински центри во Европа. Дефинирани се просечните вредности и смерници за развој на туризмот на Осоговските планини, односно за развој на Пониква и Царев Врв. Критериумите кои се дефинирани се однесуваат на стандарди за планирање на планиски центри со мала големина, односно со должина на стази до 25 км и позиционирање на планинската дестинација како регионален планински центар.

Стази

Должина на стази до 25 км.

Ширината на стазите во просек треба да се движи од 50 – 60 метра.

Покриеност на стазите со систем за вештачки снег минимум 80%.

Вкупна површина на стази до 80 до 150 хектари, вкупна површина на центарот од 300 до 1000 хектари.

Дефинирање на тежината на стазите според наклонот, процент на скијачки пазар и густина на скијачи по хектар во зависност од видот на скијачот.

Скијачки вештини Наклон на

стазата Процент на

скијачки пазар Густина на скијачи

по хектар

Почетник 8 до 12% 5 % 35 – 70

Напреден почетник до 25 % 15 % 30 – 60

Добар до 35% 25 % 20 – 50

127

Среден до 45% 35 % 15 – 35

Напреден до 55% 15 % 10 – 25

Експерт над 55% 5 % 5 – 15

Вертикален транспорт

Системот на жичари и ски лифтови треба да овозможи задоволување на потребите за вертикален транспорт на сите видови гости. Димензионирање на жичарите и ски лифтовите треба да биде согласно со барањето за вертикален транспорт (vertical demand). Остварувањето на вертикална разлика во еден ден по скијач е во зависност од вештините на скијачот. Просечно остварување по вид на скијач е дадено во следната табела.

Скијачки вештини Остварена вертикална разлика

по ден во метри по скијач

Почетник 500 – 750

Напреден почетник 750 – 1500

Добар 1500 – 2250

Среден 2250 – 3000

Напреден 3000 – 5500

Експерт 5500 - 7500

Просечен скијачки ден трае 6 часови.

Просечна оптеретеност на ски лифтовите и жичарите е 80%.

Сместувачки капацитети

Вкупно потребни сместувачки капацитети до 56% од оптималниот број на скијачи на ден кој може ресортот да ги прифати, со гарантирање на пријатно рекреативно доживување на скијањето (comfortable carrying capacity-CCC).

Се препорачува следната структура на кревети во сместувачките капацитети:

- Категорија 4* 18 - 22%

128

- Категорија 2 и 3* 30 - 45%

- Приватен смештај и апартмани 8 – 18%

- Хостели за млади 5 – 10%

- Други видови на смештај 6 - 8%

Во просек околу 75% од гостите во сместувачките капацитети се скијачи.

Очекувани резултати

- Стапка на пополнетост во текот на зимскиот период 60%

- Стапка на пополнетост во летниот период 25%

- 60% од вкупниот број на кревети треба да е во понуда и во текот на летниот период

Угостителство

Угостителски капацитети на стазите до 60% од оптималниот број на скијачи на ден кој може ресортот да ги прифати, со гарантирање на пријатно рекреативно доживување на скијањето (comfortable carrying capacity).

Придружна инфраструктура

Паркинг места

o 80-90 % од посетителите ќе доаѓаат со автомобил, а 10-20% со автобус.

o 2,8 до 3 посители по автомобил

o 40 посетители по автобус


o Зима

Ски школа и изнајмување на ски опрема

Лизгалиште

Снежен парк и ски парк за деца почетници

Snowboard парк за почетници

Парк за бордање (snowboard park)

Стази за нордиско скијање и биатлон (стрелишта)

Планинарски стази за зимско планинарење

Планински центар

129

Центар за посетители (инфо центар, интернет терминал, банкомат и тн.)

Зимска стаза за пуштање со гумени чамци

Објекти за после скијање (Après-ski)

o Лето

Планинарски и тематски стази

Модерна тобоган стаза и/или летна стаза за пуштање со гумени чамци

Игралишта за деца (природно и авантуристичко)

Инфраструктура за летен камп

Стаза за мотори на четири тркала

Стази за планински велосипедизам и парк за планински велосипедизам

Сала, игралишта, спортско рекреативен центар

Инфраструктура за рурален туризам

Параметри за одржлив развој на Осоговските планини

Со цел осигурување на одржлив развој на Осоговските Планини, неопходно е да се респектираат неколку важни параметри. Идентификувани се следните параметри кои се однесуваат на единица на сместувачки капацитет, скијачки стази и капацитет на вертикалниот транспорт:

■ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети во однос на метрите на вертикален транспорт по час (0,08% – 0,10% )

■ VTM/h по хектар на скијачки стази (30.000 – 35.000)

■ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети по хектар на скијачки стази (20 – 35)

3.2 Ски центар “Царев Врв„ 3.2.1 Локација и содржини

Врз основа на просторните анализи на идентификуваните можни локации за развој на еден зимски туристички центар на Осоговските планини и разгледуваните неколку варијанти, формулиран е предлог концептот за развој на еден планински зимски центар. Согласно предлогот најсоодветна локација за сместување на идните

130

ски стази и придружната скијачка инфраструктура, како и сместувачките капацитети, угостителската и другите видови на понуди, е локалитетот Царев Врв. На слика бр.7 прикажана е анализата на наклонот на теренот на самиот локалитет. Ски терените, односно жичарите ќе бидат лоцирани од Врват Царев врв преку сртот Китка во правец на областа наречена Мечкин Камен (I фаза), потоа од Царев Врв во правец кон т.н.Средно Брдо (II фаза) и од Царев Врв во правец кон Мал Чеперник, преку Ташово (III фаза). На слика бр.8 прикажан е локалитетот Царев Врв со предвидените содржини.

Максималниот скијачки потенцијалот на овој локалитет за прифаќање на скијачи изнесува приближно 6.900 скијачи и истиот е дефиниран преку детална анализа на карактеристиките на секоја од стазите, а со примена на меѓународните стандарди за планирање на максималниот истовремен број на скијачи по хектар на скијачка стаза. На табела 1 е прикажан максималниот прифатен потенцијал на скијачи на Царев Врв. Во табела 2 даден е приказ на стазите кои се планирани во ски центарот Царев Врв. Ски центарот ќе располага со стази со вкупна должина од 20,5км и ќе се распрострираат на површина од 122 хектари.

Извршена е категоризација на тежината на ски стазите согласно просечниот наклон со цел определување на прилагоден капацитет на стазите. Во табела 3 прикажана е категоризацијата на стазите која е извршена согласно меѓународниот стандард за категоризација на стази, според кој категроизацијата на стазата се врши врз основа на 100 метри од стазата кои имаат најголем наклон.

Вкупната должина на патеките, поделена спрема тежинската категорија на патеките е прикажана во табела 4.

131

Табела 3

Патека Должина (м) висинска разлика (м)

100 м најголем наклон

категорија на стаза

Патека 1 1386 563 64% тешка Патека 2 1584 563 68% тешка Патека 3 1365 557 45% средна Патека 4 1313 557 44% средна Патека 5 1499 557 44% средна Патека 6 1343 457 41% средна Патека 7 1281 457 50% тешка Патека 8 1512 457 42% средна Патека 9 1326 457 45% средна Патека 10 434 86 22% лесна Патека 11 2477 607 25% лесна Патека 12 2254 607 38% средна Патека 13 2598 607 39% средна

Табела 4

Категорија на стази максимален наклон должина процент од

вкупно

лесни до 25% 2911 14,29%

средни до 45% 13210 64,84%

тешки до 80% 4251 20,87%

На сликите од бр. 9 до 22 прикажани се надолжните профили на секоја од патеките.

132

Слика 7

133

Слика 8

134

Табела 1

Жичара Должина Почнува на надморска

висина

Завршува на надморска

висина

висинска разлика

вид на жичара

капацитет на час VTM/час VTM

барање Ефикасност на

качување CCC

Жичара 1 1358 1453 2016 563 D2C 1200 675600 4280 80% 758

Жичара 2 1251 1393 1950 557 D4C 2400 1336800 4751 80% 1351

Жичара 3 1222 1607 2064 457 D3C 1800 822600 3258 80% 1212

Жичара 4 2232 1463 2070 607 D4C 2400 1456800 2212 80% 3161

Ски лифт 1 428 1921 2007 86 P 680 58480 620 70% 396

Snowbord лифт

125 1975 2009 35

Вкупно 6617 2305 4350280 6878

135

Табела 2

Стаза Должина (м)

висинска разлика (м)

просечен наклон


површина во хектари

Просечен број на скијачи по хектар

капацитет на стазите

Патека 1 1386 563 41% средна 8,316 30 249

Патека 2 1584 563 36% средна 9,504 35 333

Патека 3 1365 557 41% средна 8,19 30 246

Патека 4 1313 557 42% средна 7,878 28 221

Патека 5 1499 557 37% средна 8,994 34 306

Патека 6 1343 457 34% средна 8,058 35 282

Патека 7 1281 457 36% средна 7,686 35 269

Патека 8 1512 457 30% средна 9,072 40 363

Патека 9 1326 457 34% средна 7,956 35 278

Патека 10 434 86 20% лесна 2,604 70 182

Патека 11 2477 607 25% лесна 14,862 70 1040

Патека 12 2254 607 27% средна 13,524 50 676

Патека 13 2598 607 23% лесна 15,588 70 1091

Snow bord park 120

Вкупно 20492 122,232 5537

136

Слика бр.9 Надолжен профил на патека бр.1


137



138



139



140



141



142


Оптималниот број на сместувачки капацитети на локалитетот е определен врз основа на анализа на бројот на неопходните кревети по неколку критеруми. Анализирани се следните критериуми:

♦ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети во однос на метрите на вертикален транспорт по час (0,08% – 0,10% )

♦ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети по хектар на скијачки стази (20 – 35)

♦ Максимум 56%од оптималниот број на скијачи на ден кој може ресортот да ги прифати, со гарантирање на пријатно рекреативно доживување на скијањето (comfortable carrying capacity-CCC)

Оптималниот број на кревети во сместувачки капацитети, е дефиниран во корелација со претходно дефинираните планирачки критериуми, насоките за одржлив развој на еден скијачки центар, максималниот прифатен потенцијал на ресортот, меѓународните претпоставки за планирање на развој на еден ски центар, искуствата на веќе развиените ски центри во регионот и пошироко, како и претпоставениот степен на користење на одредени сместувачки капацитети во текот на главната сезона. Во табела 5 , прикажани се резултатите од анализите.

143

Табела 5

Степен на развој

Вкупен број на кревети во

сместувачките капацитети во однос

на метрите на вертикален

транспорт по час (0,08 – 0,10 )

VTM/h по хектар на скијачки

стази (30.000 – 35.000)


сместувачките капацитети по

хектар на скијачки стази

(20 – 35)

56% од

CCC

Усвоен број на кревети

I фаза 1657 37584 624 1402 1228 II фаза 658 33148 869 679 742 III фаза 1165 33129 1539 1770 1492 Вкупно 3480 34620 3031 3851 3462

Покрај горе наведените елементи кои се земени во предвид при дефинирање на оптималниот број на кревети, извршена е и поделба на стационарните гости од аспект на тоа дали се скијачи или нескијачи, согласно меѓународните стандарди за планирање. Во табела 6 прикажани се видот и капацитетот на сместувачките капацитети, како и бројот на скијачи кои би биле сместени во објектите.

Табела 6

Вид на сместувачки капацитет

Сместувачки единици - соби

Број на кревети Број на кревети по соба

Број на скијачи од објектот

Хотели 4* 280 760 2,71 494

Хотели 2* и 3* 385 1382 3,59 898

Приватен смештај и апартмани 173 865 5,00 562

Хостели за млади 55 275 5,00 179

Други видови на смештај 30 180 6,00 117

Вкупно 923 3462 3,75 2250

Вкупниот максимален број на скијачи кои би доаѓале од сместувачките капацитети изнесува 2250, додека максималниот број на еднодневни скијачи би достигнал 4628. Паркинг просторот за стационарните гости ќе се обезбеди во рамките на парцелите на кои ќе се изградат овие објекти. Неопходно е да се дефинира неопходниот паркинг простор за еднодневните гости. Вкупно треба да се обезбеди паркинг за 7120 гости, под претпоставка дека 65% од нив ќе се скијачи. Согласно

144

погоре наведените критериуми за планирање, определен е бројот на потребните паркинг места, кој е прикажан во табела 7.

Табела 7

Вид на возило Паркинг

места Број на скијачи

Автомобили 2161 1405

Автобуси 27 18

3.2.2 Развој на локалитетот Царев Врв

Развојот на еден ски центар е континуиран процес, кој е составен од повеќе фази. Скијањето е еден од најскапите спортови и за да се создаде, односно изгради еден современ ски центар неопходни се големи финансиски средства. Со цел дефинирање на еден реален концепт, кој ќе може да се реализира во следните 7-8 години, развојот на ски центарот кој се планира да се лоцира во непосредната близина на Царев Врв, е предвиден да се одвива во три фази. На сликата бр.22 прикажан е фазниот развој на овој локалитет. Фазниот развој е планиран согласно физичките карактеристики и комерцијалниот потенцијал на сите микролокации кои се идентификувани како соодветни за изградба на скијачки стази и кои се опфатени со овој ски центар. Исто така фазниот развој е планиран земајќи ги во предвид и проценките за бројот на потенцијаните корисници, односно посетители на овој ски центар.

Прва фаза на развој на ски центарот “Царев Врв„

Првата фаза на развојот на ски центарот е дефинирана согласно проценките за потребата за изградба на скијачки стази кои би овозможил максимален истовремено прифаќање на нешто над 2500 скијачи/бордери. Во табелата 8, прикажани се ски лифтовите кои се планира да се изградат во првата фаза и нивниот максимален капацитет на прифаќање. Во табела 9 прикажани се стазите кои се во склоп на првата фаза, како и нивните карактеристики и капацитет. Во табела 10 прикажана е тежинската категоризација на патеките кои ќе бидат изградени во првата фаза.

145

Табела 10

Категорија на стази максимален наклон должина процент од

вкупно

лесни до 25% 434 5,72%

средни до 45% 4177 55,10%

тешки до 80% 2970 39,18%

На слика бр.23 прикажана е првата фаза на развојот на Ски центарот Царев Врв со сите предвидени содржини, а на сликите 24 и 25 прикажаните се и втората и третата фаза од развојот на ски центарот Царев Врв. на слика 26 прикажана е локација на предвидениот Snow board парк.

Согласно дефинираниот број на скијачи, димензионирани се сите други услужни капацитети, пропратна инфраструктура и содржина на туристичката понуда.

146

Слика бр.22 Развој на Ски центарот Царев Врв во фази

147

Табела 8


висина


висина




барање Ефикасност на качување CCC

Жичара 1 1358 1453 2016 563 D2C 1200 675600 4280 80% 758

Жичара 2 1251 1393 1950 557 D4C 2400 1336800 4751 80% 1351

Ски лифт 1 428 1921 2007 86 P 680 58480 620 70% 396

Snowbord парк 125 1975 2009 35

Вкупно 3162 1241 2070880 2504

Табела 9






Просечен број на скијачи по хектар капацитет на стазите

Патека 1 1386 563 41% средна 8,316 30 249 Патека 2 1584 563 36% средна 9,504 35 333 Патека 3 1365 557 41% средна 8,19 30 246 Патека 4 1313 557 42% средна 7,878 28 221 Патека 5 1499 557 37% средна 8,994 34 306 Патека 10 434 86 20% лесна 2,604 70 182 Snow bord park 120 Вкупно 7701 45,49 1537

148

Слика бр.23 Ски центар Царев Врв I фаза

149

Слика бр.24 Ски центар Царев Врв II фаза

150

Слика бр.25 Ски центар Царев Врв III фаза

151

Слика бр.26 Snow board Парк

152

3.2.2.2 Сместувачки капацитети и проекти

Во првата фаза на развојот на ски центарот Царев Врв, планирано е да се изградат повеќе објекти со вкупен капацитет од 1225 кревети. Структурата на објектите е прикажана во табела 11.

Табела 11.



Број на кревети

Број на кревети по соба


Хотели 4* 108 270 2,5 176

Хотели 3* 140 490 3,5 319

Приватен смештај и апартмани 76 304 4,0 198



Вкупно 344 1225 3,36 796

За секој вид на сместувачки капацитет предложени се следните проекти:

153

Сместувачки објекти хотел категорија 4*

Хотел наменет за бизнис и конгресен туризам со „Wellness на планина” – MICE Хотел (Meetings, Incentives, Conferences and Events)

Вкупен број на кревети 270

Привлекување на бизнис туристите, е нешто кон што тежнеат многу хотели во светот. Хотел со 4 звездички е пред се хотел кој е релативно скап и кој покрај сите стандардни услуги кој што треба да ги нуди, мора да има дел и за полуксузни услуги, односно дел кој што ќе ги опфати туристичките производи од „Wellness на планина” програмата (бањи, масажи, програми од здравствен аспект итн). Хотелот кој се предлага да биде дел од Ски центарот Царев Врв е пред се наменет за услуги на пазарот на конгресниот туризам и тоа не само во Македонија, туку и пошироко. Клучните предности на еден хотел со четири звездички се: соодветна високо квалитетна услуга, поволни цени, пријатна околина и квалитет. Локацијата на хотелот треба да биде блиску до ски терените, во централниот дел од базната населба. Хотелот треба да располага со квалитетни соби, 24 часовна рецепција и соодветно ниво на техничка опременост.

Услуги Хотелот треба да нуди избор на различни услуги и да обезбеди услови за да гостите имаат можност за голем број на рекреативни активности. Вкупниот број на соби ќе биде 108, од кои 65 стандардни соби, 30 соби “superior”, 10 „junior” апартмани и 3 „executive” апартмани. Во склоп на хотелот ќе има и поврзани соби и соби прилагодени за користење од страна на лица со посебни потреби. Вкупниот капацитет на хотелот треба да биде 270 кревети. Во склоп на хотелот треба да има 2 ресторани, 2 кафе ресторани, фитнес клуб, затворен базен со сауни, бањи и соодветни услуги, потоа затворен паркинг, две сали за одржување на симпозиуми, состаноци, обуки и една мала сала за одржување на состаноци со капацитет до 20 лица. Една од салите треба да е со капацитет до 200 лица, а другата да е со капацитет од 50 лица.

154

Сместување Сместувачките единици: 40 стандардни соби со површина од 30 м2 со два поединечни кревети и

можност за еден дополнителен кревет 25 стандардни соби со површина од 30 м2 со еден дупли кревет и можност

за еден дополнителен кревет 30 двокреветни соби “superior” со површина од 35 м2 со еден дупли кревет

или два поединечни кревети и можност за еден дополнителен кревет 10 „junior” апартмани со површина од 45 м2 со еден дупли кревет или два

поединечни кревети и можност за еден дополнителен кревет (седечка гарнитура на извлекување), дел од апартманите треба да имаат две соби

3 „executive” апартмани со површина од 60 м2 со еден дупли кревет или два поединечни кревети и можност за еден дополнителен кревет (седечка гарнитура на извлекување), апартманите треба да имаат по две соби

155

Сместувачки објекти хотели категорија 3*

Хотел со 3 * наменет за семејства Вкупен сместувачки капацитет 340 кревети

Хотел од средна класа со релативно ниски цени, наменет за семејства. Хотелот ќе нуди стандардни услуги за овој тип на хотели, ќе располага со покриен базен, пристап на Интернет, 24 часовна рецепција, услуга по собите и други услуги. Локацијата на хотелот треба да е во близина на почетната станица на една од жичарите и ќе нуди соодветна вредност за парите кои се плаќаат за неговите услуги. Хотелот ќе се одликува со пријатна околина, а преку пријатната услуга, гостите ќе се осеаќат добредојдени и ќе уживаат во престојот. Целна група на овој хотел ќе бидат пред се туристите, односно фамилиите кои располагаат со ограничени финансиски сретства и кои бараат балансиран однос помеѓу квалитетот и цената. Целиот комплекс ќе се состои од два објекта, а секој објект ќе биде висок по пет ката. Вкупно ќе има 70 соби, од кои 20 стандардни, 15 „superior”, 30 двособни апартмани и 5 апартмани „junior”.

Услуги

Хотелот треба да нуди различни услуги кои ќе се насочени кон децата и особено треба да се понудат услуги кои ќе им овозможат на родителите и децата пријатен престој во хотелот. За семејните апартмани на рецепција треба да има на располагање соодветни игри и играчки за различна возраст на децата, како и соодветни креветчиња за бебиња. Мебелот мора да биде соодветен, односно прилагоден и безбеден за децата и да има соодветно обезбедуваче на изворите на струја. Во одредени соби и апартмани да има и соодветна опрема за видео бебе мониторинг. Ресторанот треба да биде со капацитет од 300 луѓе и да им можност за доставување на детска храна. Неопходни содржини на хотелот:

▪ Затворен базен и плиток базен за деца ▪ Место за одмор и безбедно играње на деца во ограден простор ▪ Игралишта за деца во склоп на земјиштето на хотелот ▪ Можност за користење на пакети Се вклучено (All inclusive) ▪ Соодветна понуда на храна за деца ▪ Детска маса за време на ручекот и вечерата со обезбеден надзор ▪ Градинка за деца, распоредени по групи во зависност од возраста, со

156

одели за цртање, играње, детски театар и сл. ▪ Одвоени места за бебиња со соодветна опрема за менување на

пелени, када за банање и др. ▪ Игралишта на отворено со дворци од гума на напумпување, атракции

за деца, вештачка плажа, детски лулашки и тобоган, вртелешка, трицикли, автомобили играчки, разни куќички за играње и др.

За создавање на препознатлив имиџ, хотелот треба да има своја маскота.

Сместување Сместувачките единици: Стандардните соби ќе се големи 30 м2 и ќе имаат еден брачен или два поединечни кревети, со можност за еден допонителен кревет. Собите „superior” ќе бидат со површина од 35 м2, со еден брачен или два поединечни кревети, како и можност за дополнителен кревет. Двособните семејни апартмани ќе се со површина од 45и ќе имаат 4 кревети ( 45 м2), додека апартманите „junior” ќе се со површина од 50 м2 и ќе имаат еден брачен или два поединечни кревети со можност за дополнителни два кревети.

Хотел со 3 * Спа и Wellness Вкупен сместувачки капацитет 150 кревети

Хотел од средна класа со релативно ниски цени, за овој вид на услуги наменет за посетители кои се грижат за своето здравје и кои располагаат со ограничени финансиски сретства. Хотелот ќе нуди стандардни услуги за овој тип на хотели, ќе располага со покриен базен, пристап на Интернет, 24 часовна рецепција, услуга по собите и други услуги. Локацијата на хотелот треба да е во мирна и тивка околина, во близина на шума.Хотелот ќе нуди соодветна вредност за парите кои се плаќаат за неговите услуги. Хотелот ќе се одликува со пријатна и релаксирана околина, со соодветно опремена внатрешност за да гостите уживаат во престојот. Целиот комплекс ќе се состои од три објекта, а секој објект ќе биде висок по три ката. Вкупно ќе има 70 соби, од кои 50 стандардни,

157

15 „superior” и 5 апартмани „junior”. Wellness и спа центарот треба да имаат пристап и од надвор од хотелот, со цел услугите да се понудат и на другите гости во центарот. Во рамките на Wellnes делот треба да има и медицински центар за убавина, како и салон за убавина.

Услуги

Хотелот треба да нуди комплетни услуги кои се дел од стандардните спа и wellness програми. Хотеот е насочен кон средната и постарата генерација кои се повеќе внимаваат на своето здравје. Во склоп на хотелот планиран е дел за wellness, со вкупна површина од 1500 до 2000 м2, во кој покрај базенот и сауните, ќе бидат вклучени и просториите за третмани и релаксација. Во рамките на овој дел треба да ги има следните услуги:

▪ Програмите и третманите мора да се на располагање 6 дена неделно и 5 часови во текот на денот

▪ Мора да се располага со професионален козметички третман и разни третмани за релаксација и подобрување на физичкиот изглед

▪ Одел за фитнес со соодветна опрема ▪ Аромотерапија, рефлексологија, третмани за тело, козметички апликации,

широк спектар на масажи, третмани за разубавување и т.н. ▪ Простории и опрема за разни програми за намалување на телесната тежина ▪ Најмалку два мали базена наменети за Планински Wellness (базен со билни

испарувања, хидротерапија, бања со камења итн.)

Сместување Сместувачките единици: Стандардните соби ќе се големи 25 м2 и ќе имаат еден брачен или два поединечни кревети, со можност за еден дополнителен кревет. Собите „superior” ќе бидат со површина од 30 м2, со еден брачен или два поединечни

158

кревети, како и можност за допонителен кревет. Апартманите „junior” ќе се со површина од 40 м2 и ќе имаат еден брачен или два поединечни кревети со можност за дополнителни два кревети.

Сместувачки објекти Апартмани

Апартмани со 3* и 4* Вкупен број на кревети 210

Апартманите се куќи со идентичен изглед кои се изградени во низа и кои се всушност целина од еден комплекс.Во рамките на комплексот планирани се разни содржини, кои се во зависност од категоријата на комплексот. Апартманите се аменети за изнајмување по ноќевање и истите треба да бидат комплетно опремени, за да можат да се користат. Секој апартманите располога и со целосно опремена кујна. Поединци се сопственици на сместувачките капацитеи. Сместувачките единици може да се дел од капацитетот за изнајмување само доколку истите се на располагање за изнајмувањекога сопственикот не ги користи.Рецепцијата на објектите вообичаено е заедничка за сите капацитети и се наоѓа надвор од објектите со апартмани. Апартманите треба да се изградени во од 3 до 5 објекти. Структурата на апартманите треба да е следна: 40% апартмани со дневна и спална соба (50м2) и 50% апартмани со дневна и две спални соби (65 м2) и 10% апартмани со дневна и три соби (90 м2). Дел од апартмани треба да се од повисока категорија и да се опремени со јакузи, камин, да се полуксузно опремени, да имаат кабловска телевизија и др. Во близина на апартманите треба да се предвиди и супермаркет. Висината на објектите не треба да надминува 3 катови.

Услуги Апартманите треба да нудат соодветни услови за сместување на база на ноќевање за туристи кои сакаат сами да се грижат за својата храна и да имаат поголема слобода, односно избор за организација на своето време. Вкупниот број на апартмани ќе биде 50, од кои:

трособните апартмани ќе имаат 6 до 8 кревети и ќе се состојат од купатило, кујна, дневна и три спални соби

двособните апартмани ќе имаат 4 до 6 кревети и ќе се состојат од купатило, кујна, дневна и две спални соби

еднособните апартмани ќе имаат 2 до 4 кревети и ќе се состојат од

159

купатило, кујна, дневна и спална соба

Сместување Сместувачки единици: 20 еднособни апартмани 25 двособни апартмани 5 трособни апартмани

Сместувачки објекти Хостел

Хостел со 2* Вкупен број на кревети 100

Хостелите се места за сместување на туристи ориентирани кон поефтин и забавен престој. Хостелите се сместувачки објекти од економска класа, што нудат релативно евтино сместување. Хостелите претежно се наменети за помлади посетители и планинари и истите нудат поволно место за сместување. Основна цел е да се обезбеди краткотрајно сместување за посетителите и излетниците по релативно ниски цени на сместување. Како една од специфичностите на хостелите се издвојува можноста за размена на културните специфики помеѓу младите. Во хостелите гостинот може да изнајми кревет во заедничка спална и да користи за едничко купатило, кујна и простории за одмор. Дел од сместувачките единици може да се и приватни двокреветни соби. Позитивни страни на хостелите се пред се ниските цени на сместување во споредба со другите видови на сместување, како можноста за запознавање на

http://www.mountainhostel.com/images/outside/index_intro_large.JPG

http://www.mountainhostel.com/images/outside/index_intro_large.JPG

160

други посетители. Хостелите се вообичаено помалку формални од хотелите. Рецепцијата се наоѓа во рамките на хостелот и е со определено работно време.

Услуги Хостелите ги нудат само основните услуги на сместување, како и на користење на заедничката кујна. Во поголемиот број хостели купатилата и кујната ги делат сите гости во хостелот, а во однос на сместувањето може да се избира меѓу двокреветни и повеќекреветни соби. Вообичаено имаат заеднички простории, во кои гостите можат да го поминат сллободното време. Во рамките на планираниот хостел предвидени се 20 сместувачки единици. Сместување Сместувачки единици: 11 соби со по 6 - 8 кревети 5 соби со по 4 - 6кревети 4 соби со 2 кревета и сопствено купатило

Други видови на смештај

Хотел - пансион Вкупен број на кревети 60

Хотел –пансионите се всушност семејни хотели, кои вообичаено нудат семстување со доручек или полупансион. Управувани се од страна на едно семејство и се релативно мали, односно со релативно мал број на кревети и сместувачки единици. Цените на сместувањето и услугите се релативно прифатливи за поголем број на клиенти. Локацијата треба да му биде во близина на жичарите, но одалечен од центарот на базната населба. Неопходно е да се обезбеди едноставен и лесен пристап до објектот.

Услуги Хотел-пансионите покрај основните услуги на сместување и исхрана, нудат и некои допонителни услуги, како што се солариум, сауни, масажи, но и приспособена храна за различните потреби на гостите (био продукти, домашно подготвена храна, вегетаријански и др.). Во самиот објект може да има

161

сместено и кафеана, која служи и како ресторан за гостите. Објектот ќе има 15 сместувачки единици.

Сместување Сместувачки единици: 10 соби со по 2-3 кревети 5 соби со по 4 кревети

3.2.2.3 Инфраструктура и придружни објекти

Од максималниот број на скијачи и бордери кој истовремено може да ги прифаатат стазите кои ќе бидат изградени во првата фаза од развојот на ски центарот Царев Врв, приближно 800 ќе бидат стационарни гости, додека бројот на еднодневни скијачи ќе изнесува 425. За потребите на едно дневните гости ќе биде потребно да се изградат 230 паркинг места за автомобили, 25 паркинг места за комерцијални возила и 4 места за автобуси.

Во склоп на првата фаза на развојот на ски центарот, ќе се изградат и опремат одреден број на објекти за угостителски услуги, потоа одреден број на простории кои ќе бидат со трговска содржина и кој воглавном ќе бидат сместени во склоп на сместувачките капацитети ( на приземје).

Дел од објектите за угостителски услуги треба да бидат сместени на самите стази, односно на секоја стаза е потребно да се изгради по еден угостителски објект или вкупно два. Еден од овие објекти треба да функционира на база на само послужување ( self service).

На самиот локалитет, денеска се лоцирани два руинирани објекти (стари караули), кој се пладлага да бидат реконструирани и да бидат пренаменети во планинарски

http://www.chaletfinder.co.uk/property_images/fma29288/6.jpg

http://www.chaletfinder.co.uk/property_images/fma29288/7_lg.jpg

162

дом (едниот објект) и угостителски објект со придружни содржини (настани, забави, тематски содржини и др.).

При проектирање на сместувачките објекти, особено објектите од повисока категорија, треба да се обрати внимание на потребата од зголемување на капацитетите со понатамошниот развој на ски центарот, односно со реализација и на втората и третата фаза. Кај хотелите и хостелите паркирањето треба да се реши со изградба на паркинг на ниво -1, во рамките на објектите. Останатите сместувачки капацитети паркирањето ќе треба да го решат во рамките на своите парцели.

Во согласност со дефинираниот максимален број на скијачи, како и број на кревети, дефинирани се и останатите содржини неопходни за функционирање на еден современ ски центар. Во табела 12 прикажани се планираните содржини, односно објектите за потребите на ски центарот во базната населба.

Со цел непречено одвивање на сообраќајот во базната населба, треба да се изградат приближно 3500 м на сообраќајници , како и околу 30 паркинг места за потребите на снабдување.

Во рамките на ски центарот неопходно е да се реализираат и проектите кои се наведени подоле во студијата, а кои во голема мерка ќе ја зголемат туристичката понуда, како во текот на зимскиот, така и во текот на летниот период.

Покрај погоре дефинираните содржини, кои се планираат да се реализираат во склоп на ски центарот Царев Врв, со цел зголемување на атрактивноста на центарот, преку зголемување на понудата, потребно е да се реализираат проектите кои се наведени.

Проекти кои се поклопуваат со проектите планирани за СРЦ Пониква

a. Snowboard парк

b. Атрактивни планински колиби за друштвени активности после скијање (Apes Ski)

c. Моторни санки

d. Планински велосипедизам

e. Концепт планински тури

f. Прошетки и планинарење на снег

g. Јавање коњи и возење со кочија и/или санка

163

Табела 12

Вид на функција Бруто потребна површина (м2)

Содржини на станицте на жичарите Продажба на карти Тоалетни простории за вработените Изнајмување и сервис на опрема Ормари за опрема (депоа) Ски школа Услужен простор

40 50 220 150 120 100

Вкупно 680 Комерцијални содржини

Ресторан Тоалети за гости Услужен простор Дуќани (за скијачки потребштини)

800 100 150 120

Вкупно 1170 Оперативни содржини

Администрација Простории за вработените Прва помош и патролна служба

200 80 120

Вкупно 400 Се вкупно објекти 2250

Придружни објекти Магацински простор Гаражи за механиција со сервис Управување со отпад

250 300 250

Вкупно 800 Се вкупно 3050 м2

Развојот на туризмот на Осоговските планини треба да се гледа како интегрална целина. Проектите кои се предлагаат да се реализираат на Пониква, треба да може да се поврзат со сличните проекти кои се предлагаат за Ски центарот Царев Врв. Планирањето на реализацијата на овие проекти, пред се треба да се базира на користење на овие понуди од страна на гостите во двата туристички локалитети.

Концептот на мобилност кој се предлага за Пониква, треба да биде имплементиран и во Ски центарот Царев Врв, односно да се обезбеди соодветен превоз од Ски Центарот Царев Врв до Пониква и обратно, со што ќе се обезбеди интегралноста на целиот регион на Осоговските Планини.

164

3.2.2.4 Процена на инвестиционите трошоци за првата фаза од развојот на проектот

Потребни инвестиции за изградба на ски центарот (I фаза)

Трошоци за подготовка на проекти

Опис Единица мерка Количина

Единечна цена € Вкупно €

Подготовка на мастер план

паушал

1 200.000 200.000

Детален урбанистички план 1 30.000 30.000

Физибилити студии 1 100.000 100.000

Проектирање 1 450.000 450.000

Вкупно 780.000

Трошоци за изградба на жичари и скилифтови

Жичара Должина вид на жичара Количина Единечна цена € Вкупно €

Жичара 1 1358 D2C 1 1.100.000 1.100.000

Жичара 2 1251 D4C 1 2.500.000 2.500.000

Ски лифт 1 428 P-T bar 1 400.000 400.000

Snowbord парк 125 1 150.000 150.000

Вкупно 3162 4.150.000

Трошоци за изградба на стазите - патеките

Опис Единица мерка Количина Единечна цена € Вкупно €

Ски стази на ливади ha 18,1 1.500 27.150

Ски стази во шума ha 27,8 30.000 834.000


165

Трошоци за системи за вештачки снег (60% покриеност на стазите со системи за вештачки снег)


Топови за вештачки снег паушал 1 150.000 200.000

Резервоари за вода за вештачки снег

м3 160 400 64.000

Систем за вештачки снег hа 27,8 100.000 2.780.000

Вкупно 3. 044.000

Трошоци за изградба на објекти за потребите на ски центарот

Опис Единица мерка Количина Единечна

цена € Вкупно €

Објекти во базната населба м2 3050 1.400 3.355.000

Ресторан на врв на жичара 1 м2 200 1.200 240.000


Реконструкција на постојни објекти на Царев Врв

паушал 1 700.000 700.000

Куќички на врв на жичарите за вработените

м2 27,8 600 16.680

Вкупно 4.911.000

Трошоци на планинска инфраструктура



Паркирање за дневни посетители (автомобили, комерцијални возила и автобуси)

Паркинг место

300 650 195.000

Улици во базна населба м’ 3.500 500 1.750.000

Планински патишта м’ 10.000 40 400.000

Дистрибуција на електрична енергија од базната населба до врв на жичара 1

м’ 1500 35 52.500

166

Дистрибуција на електрична енергија од врв на жичара 1 до врв на жичара 2

м’ 800 35 28.000

Дистрибуција на електрична енергија од врв на жичара 1 до ски лифт

м’ 210 35 7.350

Дистрибуција на електрична енергија од врв на ски лифт до постојни објекти на Царев Врв

м’ 850 35 29.750

Неопходна електро опрема за жичарите и ски лифтовите (разводни плочи, трансформатори и др.)

паушал 1 400.000 400.000

Други инфраструктурни објекти (вода, канализација)

паушал 1 300.000 300.000

Вкупно 3.162.600

Трошоци за набавка на возила и специјална опрема


цена € Вкупно

€

Специјална машина за подготовка на стазите - Ратрак

возило 2 200.000 400.000

Додатна механизација за ратраците –обликувач на half pipe (Pipe shaper)

број 1 30.000 30.000

Моторни санки број 3 8.000 24.000

Возила pick up 4x4 број 2 25.000 50.000

Радио врска и опрема паушал 1 10.000 10.000

Опрема и алати за одржување на возила паушал 1 50.000 50.000

Опрема и алати за одржување на жичарите и ски лифтовите

паушал 1 20.000 20.000

Опрема за ски патрола и горска служба за спасување

паушал 1 30.000 30.000

Означување на стазите и безбедносни мерки

паушал 1 35.000 35.000


Рекапитулација на инвестиционите трошоци за ски центарот Царев Врв

167

Опис на трошоци Износ €

Подготовка на проекти 780.000 Жичари и скилифтови 4.150.000

Стази - патеки 861.150 Систем за вештачки снег 3.044.000

Објекти за потребите на ски центарот 4.911.000 Планинска инфраструктура 3.162.600 Возила и специјална опрема 649.000

Вкупно 17.557.750 Резерва 1.755.775

ВКУПНО 19.313.525

Капитална инфраструктура

Идниот скијачки центар Царев Врв и базната населба треба да се поврзат со постојната инфраструктурна патна мрежа. Потребно е поврзување на базната населба со постојната електро електрична мрежа и телефонска мрежа. За базната населба неопходно е да се изгради и систем за водоснабдување, канализација и пречистителна станица.

Сообраќајно поврзување

Сообраќајното поврзување на идниот скијачки центар Царев Врв и базната населба со постојната патна мрежа е единствено можно преку поврзување со патот кој оди од рудникот Саса кон врвот Руен. За таа цел потребно е да се изгради нов пат во должина од 3 км. Неопходна е и модернизација, односно реконструкција на патот од Македонска Каменица преку рудникот Саса до точката на отклонување на ново предвидениот пат.

Првичната процена за потребните финансиски средства за модернизација на постојниот пат и изградба на нов пат во должина од 3 км се движи од 2 до 2,5 милиони евра.

168

Управувањето со регионалните и магистралните патни правци во Република Македонија е под надлежност на Агенцијата за патишта на Република Македонија. Пристапниот пат до базната населба, кој е прикажан на соодветните слики, е само информативен приказ на патот и не значи идејно решение за негово лоцирање.

Снабдување со електрична енергија

Поврзувањето на базната населба со постојната дистрибутивна мрежа за електрична енергија се планира да се изврши во близина на рудникот „Саса”. Првичните процени се дека ќе треба да се обезбедат приближно 1 MW струја, што ќе биде доволно за првата фаза на развој на ски центарот „Царев Врв”. Неопходно е да се изгради далновод кој ќе ја поврзе базната населба со постојната мрежа, во вкупна должина од приближно 8 км. Процената на потребните финансиски сретства се движи од 0,8 до 1,2 милиони евра.

Водоснабдување

Снабдувањето на базната населба со вода треба да биде решено со изградба на посебен систем за водоснабдување, кој со вода ќе се снабдува преку изградба на зафати на постојните извори кои се лоцирани под Царев Врв. Првичните процените се дека се потребни приближно 1 милион евра за изградба на целосен систем за водоснабдување на базната населба.

169

3.3. Спортско Рекреативен Центар Пониква

Со цел зголемување на конкурентноста на СРЦ Пониква, а земајќи ги во предвид евидентираните слаби страни во областа на туристичката понуда, визијата и концептот за туристички развој на Осоговските Планини, дефинирани се следните области на делување:

1. Развој на современи и универзални зимски туристички производи

- Цели

a. Зголемување на атрактивноста во зимскиот период

b.Со зголемување на атрактивноста се добива и повисоко ниво на просечни цени

c. Проширување на капацитетите

2. Развој на туристички производи „ Забава и акција„ за летниот и зимскиот период

- Цели

a. Зголемување на атрктивноста во текот на целата година

b.Зголемување на искористеноста на сместувачките капацитети во текот на летото

c. Подобрување на имиџот на Пониква

d.Да им се понуди на гостите шанса да пробаат нешто ново

3. Развој на туристички производи кои се наменети за семејствата

- Цели

a. Да се направи Пониква атрактивна за семејства, особено за семејства со мали деца во текот на целата година

b. Да се искористи близината на населените места

c. Да се искористи трендот за престојување во природа, особено за младите генерации

4. Развој на туристички производи од типот на „Планински Wellness„

- Цели

a. Искористување на општиот тренд на користење на Спа и Wellness производи

170

b. Создавање на производи поврзани со здравјето

c. Еден сместувачки капацитет би требало да има спа и Wellness центар

5. Развој на сегментот за спортски туризам

- Цели

a. Користење на капацитетите во текот на целата година

b. Искористување на општиот тренд на зголемување на побарувачката за спортски туризам

c. Привлекување на спортски клубови и спортисти

6. Развој на сегментот за бизнис туризам

- Цели

a. Користење на капацитетите во текот на целата година

b. Искористување на близината на населените места

c. Добивање на повисоки цени за сместување

d. Привлекување на добростоечки компании

7. Развој на туристичката инфраструктура

- Цели

a. Квалитетно подобрување на сместувачките капацитети

b. Привлекување на резлични категории на клиенти

c. Специјализирање на сместувачките капацитет

d. Зголемување на вкупниот сместувачки капацитет

e. Проширување на понудата

Концепт на мобилност Денеска на Пониква постои озбилен проблем со сообраќајот и просторот за паркирање. Ова е особено карактеристично за зимскиот период, кога во време на викенди, а при добри снежни услови, на Пониква доаѓаат и до 2000 посетители. Денеска на Пониква единствен паркинг е просторот пред детското одмаралиште, кои е со вкупен капацитет од околу педесетина возила. Со присуство на преку 600-700 возила во текот на викендите во зимскиот период доаѓа до потполно

171

закрчување на сообраќајот на Пониква. Со понатамошниот развој на Пониква, реално е да се очекува дека многу поголем број на туристи ќе ја посетуваат

3.3.1. Развој на локалитетот

Врз основа на просторните анализи на локалитетот на Пониква, извршените анализа на теренот од аспект на негова поставеност во однос на страните на светот, наклоните на теренот и изложеноста на сонце, извршено е идентификување на можни ски терени, каде би се изградиле соодветни инсталлации за вертикаллен транспорт и соодветни ски стази. На слика 27 дадени се наклоните на теренот на Пониква. Идентификувани се две можни локации кои имаат соодветни карактеристики на теренот и на истите е предвидена изградба на жичари и изградба на стази. Согласно Постојниот урбанистички план , кој е инкорпориран во оваа студија, предвидена е изградба и на уште еден ски лифт, кој е лоциран во близина на постојниот ски лифт кај детското одморалиште. На слика 28 прикажан е локалитетот Пониква со сите предложени содржини. Максималниот скијачки потенцијалот на овој локалитет за прифаќање на скијачи изнесува 1590 скијачи и истиот е дефиниран преку детална анализа на карактеристиките на секоја од стазите, а со примена на меѓународните стандарди за планирање на максималниот истовремен број на скијачи по хектар на скијачка стаза. На табела 13 е прикажан максималниот прифатен потенцијал на скијачи на Пониква. Во Табела 14 даден е приказ на стазите кои се планирани на локалитетот Пониква. Спортско рекреативниот центар Пониква ќе располага со стази со вкупна должина од 3 км и ќе се распрострираат на површина од приближно 25 хектари.

Извршена е категоризација на тежината на ски стазите согласно просечниот наклон со цел определување на прилагоден капацитет на стазите. Во табела 15 прикажана е категоризацијата на стазите која е извршена согласно меѓународниот стандард за категоризација на стази, според кој категоризацијата на стазата се врши врз основа на 100 метри од стазата кои имаат најголем наклон.

Табела 15

Патека Должина (м) висинска разлика (м)

100 м најголем наклон


Патека 1 1098 311 38% средна

Патека 2 954 265 33% средна

Патека 3 292 41 18% лесна

172

Ски патека постоечка 248 54 22% лесна

Ски патека постоечка 444 106 24% лесна

На сликата 29 прикажани се патеките за алпско скијање и жичарите, а на сликите 30 и 31 прикажани се надолжните профили на секоја од патеките. Пониква ќе располага со 68% патеки кои се категоризирани како средно тешки и 32% патеки кои се категоризирани како лесни.

Изградбата на нови сместувачки капацитети и нови жичари и ски стази, како и зголемувањето на туристичката понудата на Пониква ќе привлече значителн поголем број на туристи, од бројот на туристите кои денеска ја посетуваат Пониква. Оптималниот број на сместувачки капацитети на локалитетот е определен врз основа на анализа на бројот на неопходните кревети по неколку критеруми. Анализирани се следните критериуми:

♦ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети во однос на метрите на вертикален транспорт по час (0,08% – 0,10% )

♦ Вкупен број на кревети во сместувачките капацитети по хектар на скијачки стази (20 – 35)

♦ Максимум 56%од оптималниот број на скијачи на ден кој може ресортот да ги прифати, со гарантирање на пријатно рекреативно доживување на скијањето (comfortable carrying capacity-CCC)

Оптималниот број на кревети во сместувачки капацитети, е дефиниран во корелација со претходно дефинираните планирачки критериуми, насоките за одржлив развој на еден скијачки центар, максималниот прифатен потенцијал на ресортот, меѓународните претпоставки за планирање на развој на еден ски центар, искуствата на веќе развиените ски центри во регионот и пошироко, како и претпоставениот степен на користење на одредени сместувачки капацитети во текот на главната сезона. Во табела 16 , прикажани се резултатите од анализите.

Табела 16

Степен на развој

Вкупен број на кревети во сместувачките

капацитети во однос на метрите на вертикален транспорт по час (0,08

– 0,10 )

VTM/h по хектар на

скијачки стази (30.000 – 35.000)


сместувачките капацитети по

хектар на скијачки стази

(20 – 35)

56%од CCC

Усвоен број на кревети

Вкупно 820 29596 850 890 850

173

Слика 27 Наклони на теренот на Пониква

174

Слика 28 Спортско Рекреативен Центар Пониква

175

Табела бр.13


висина


висина




барање Ефикасност на

качување CCC

Жичара 1 1118 1355 1666 311 D2C 800 248938 1856 90% 724 Жичара 2 957 1342 1606 265 D2C 800 211678 1783 90% 641

Ски лифт 1 297 1571 1612 41 2SL 300 12283 1250 80% 47 Snowbord 89 1602 1606 4 0 Ски лифт

постоен (1) 248 1556 1610 54 1SL 250 13500 1180 80% 55

Ски лифт постоен (2) 444 1496 1602 106 2SL 360 38160 1500 80% 122

Вкупно 3153 781 2510 524559 7569 1590

Табела бр.14






Просечен број на скијачи по хектар

капацитет на стазите

Ски патека постоечка 248 54 21,77% лесна 1,98 70 139 Ски патека постоечка 444 106 23,87% лесна 3,55 70 249 Патека 1 1098 311 28,32% средна 8,78 50 439 Патека 2 954 265 27,78% средна 7,63 50 382 Патека 3 292 41 14,04% лесна 2,34 70 164 Snow bord park 88 Патека 4 санкање 2201 Вкупно 3124 24,29 1372

176

Слика бр.29 Жичари, ски лифтови и патеки за алпско скијање на Пониква

177



178

Покрај горе наведените елементи кои се земени во предвид при дефинирање на оптималниот број на кревети, извршена е и поделба на стационарните гости од аспект на тоа дали се скијачи или нескијачи, согласно меѓународните стандарди за планирање. Во табела 17 дадени се планираните сместувачки објекти и бројот на сместувачките единици. Во склоп на планираните сместувачки капацитети, се вклучени и постојните сместувачки капацитети (детското одморалиште, приватните објекти).

Табела 17


Сместувачки единици -

соби

Број на кревети

Број на кревети по соба


Хотели 4* 85 187 2,20 122

Хотели 2 и 3* 113 340 3,01 221 Приватен смештај и

апартмани 53 213 4,02 138



Вкупно 276 851 3,08 553

Вкупниот максимален број на скијачи кои би доаѓале од сместувачките капацитети изнесува 553, додека максималниот број на еднодневни скијачи би достигнал 1042. Паркинг просторот за стационарните гости ќе се обезбеди во рамките на парцелите на кои ќе се изградат овие објекти. Неопходно е да се дефинира неопходниот паркинг простор за еднодневните гости. Вкупно треба да се обезбеди паркинг за 1600 гости, под претпоставка дека 65% од нив ќе се скијачи. Согласно погоре наведените критериуми за планирање, определен е бројот на потребните паркинг места, кој е прикажан во табела 18.

Табела 18

Вид на возило Паркинг

места Број на скијачи

Автомобили 543 1520

Автобуси 2 80

179

Согласно предложениот концепт и предвидените нови сместувачки капацитети, неопходно е да се изградат 280 паркинг места, кој ќе бидат лоцирани во урбанистичките парцели на самите сместувачки капацитети, а за еднодневните посетители на Пониква се планира да се изградат 543 паркинг места.. Согласно урбанистичкиот план, сопствениците на новопланираните викендици, ќе треба да го решат паркирањето во рамките на нивните урбанистички парцели. Но и овие новопланирани паркинг места нема да го решат проблемот со паркирање и закрчување на сообраќајот кој се јавува, во текот на викендите во зимскиот период. Со цел спречување на оваа појава, како и намалување на негативното влијание врз животната средина, од аспект на загадување на воздухот од возилата, неопходно е да се изработи концепт на мобилност. Концептот на мобилност мора да ги почитува желбите на гостите за нивна мобилност во текот на одморот.

Прва непходна активност е да се забрани сообраќајот на самиот локалитет Пониква, во текот на викендите и празниците во зимскиот период, освен за гостите во сместувачките капацитети и сопствениците на викенд куќите. За таа цел неопходно е да се постави рампа со чувар на околу 2 км од Пониква. Во непосредна близина на рампата треба да се изгради паркинг со капацитет од 450 возила, на кој би се паркирале еднодневните посетители. Превозот на гостите од овој паркинг до локалитетот Пониква треба да се организира со минибусови т.н. шатл превоз. Овој вид на превоз има одредена маршута и вози во редовни интервали согласно со потребите. Овој вид на превоз вообичаено е бесплатен или се наплаќа симболична цена. Истовремено на гостите за двиќење во рамките на локалитетот Пониква може да им се понуди и возење со санки влечени од коњи или кучиња, а во текот на летото и возење во кочија.

Покрај решавање на сообраќајните проблеми кои постојат и кои се интензивирање на развојот на Пониква и ќе се зголемат, е и дефинирање на стратегија на превозот која е во склад со принципите на одржливиот развој, односно заштитата на животната средина. Истовремено целта на овој концепт е намалување на најмала можна мерка на бројот на автомобили кои би се движеле на локалитетот Пониква.

Самата реализација на овој концепт треба да се прави паралелно со развојот на Пониква.

180

Алтернативен зимски транспорт

Денеска Пониква е поврзана со Кочани преку асвалтен пат долг 20 км. Потребно е да Пониква сообраќајно се поврзе и со Пробиштип, со што за поголем број на потенцијални посетителли ќе се овозможи многу пократка и побрза сообраќајна врска.

Развојот на Пониква како спортско рекреативен и туристички центар, треба да се одвива преку реализација на неколку проекти. Реализацијата на овие проекти е поврзана со обезбедување на финансиски средства и дефинирање на начинот на управување со овој центар. Истовремено треба да се води внимание на динамиката на реализација на овие проекти, особено да се внимава да не дојде до реализација само на одреден вид на проекти, на пример само изградба на сместувачки капацитети, без притоа да се прошири туристичката понуда.

Целиот предлог концепт на развој на овој локалитет, е интегрален и само со неговата комплетена реализација ќе се обезбедат услови за успешно работење на овој центар. Визијата која е дефинирана за 2020 година, единствено преку реализацијата на предложените проекти и следење на дефинираните насоки, може да биде реализирана.

Во склоп на планираниот развој, ќе се изградат и опремат одреден број на објекти за угостителски услуги, потоа одреден број на простории кои ќе бидат со трговска содржина и кој воглавном ќе бидат сместени во склоп на сместувачките капацитети ( на приземје).

Два објектите за угостителски услуги треба да бидат сместени на самите стази, односно на секоја стаза која се наоѓа кај жичарите е потребно да се изгради по еден угостителски објект или вкупно два. Еден од овие објекти треба да функционира на база на само послужување ( self service).

181

Кај хотелите и хостелите паркирањето треба да се реши со изградба на паркинг на ниво -1, во рамките на објектите. Останатите сместувачки капацитети паркирањето ќе треба да го решат во рамките на своите парцели.

Во согласност со дефинираниот максимален број на скијачи, како и број на кревети, дефинирани се и останатите содржини неопходни за функционирање на еден современ ски центар. Во табела 19 прикажани се планираните содржини, односно објектите за потребите на ски центарот во базната населба.

Табела 19

Вид на функција Бруто потребна површина (м2)

Содржини на станицте на жичарите Продажба на карти Тоалетни простории за вработените Изнајмување и сервис на опрема со ормари за опрема (депоа) Ски школа Услужен простор

20 20

120 80 100

Вкупно 340 Комерцијални содржини

Тоалети за гости Услужен простор Дуќани (за скијачки потребштини)

60 100 80

Вкупно 240 Оперативни содржини

Администрација Простории за вработените Прва помош и патролна служба

50 60 120

Вкупно 240 Се вкупно објекти 820

Придружни објекти Магацински простор Гаражи за механизација со сервис Управување со отпад

120 200 120

Вкупно 440 Се вкупно 2140 м2

Во рамките на ски центарот неопходно е да се реализираат и проектите кои се наведени подоле во студијата, а кои во голема мерка ќе ја зголемат туристичката понуда, како во текот на зимскиот, така и во текот на летниот период.

182

3.3.2. Проекти

Проект бр.1

Нови жичари и стази за алпско скијање

Опис на проектот: Теренските можности на локалитетот Пониква се доста ограничени од аспект на изградба на нови стази за алпско скијање, а со тоа и нови жичари.Сепак идентификувани се две стази кои ги задоволуваат барањата за потребни карактеристики на теренот. Важечкиот урбанистички план предвидува и изградба на уште еден ски лифт на локалитетот кој се наоѓа во близина на Детското одмаралиште. Се предлага да се изградат две двоседи жичари и еден скилифт. Во текот на летниот период една од жичарите би се користела за вертикален транспорт на посетителите на локалитетот Пониква, како и за превоз на корисниците на разните понуди кои се планираат за летниот период (спуштање со гумен чамец по специјална патека, спуштање по т.н. боб стаза, планински велосипедизам итн.), но и за превоз на корисниците на предвидената стаза за санкање.

Идејата на проектот: Зголемување на туристичката понуда во текот на зимскиот и летниот период.

Цел: изградба на стази за алпско скијање и обезбедување на инфраструктура за вертикален транспорт на посетители во текот на целата година.

Неопходни чекори:

□ Подготовка на физибилити студија, со сета пропратна документација

□ Проектирање

□ Изградба

□ Користење и Одржување

Потребна инвестиција: Прикажано во Процена на инвестициони трошоци.

http://www.doppelmayr.com/index.php?eID=tx_cms_showpic&file=uploads%2Fpics%2F2_clf_allmiboden01_01.jpg&width=800&height=600m&bodyTag=%3Cbody%20style%3D%22margin%3A0%3B%20background%3A%23fff%3B%22%3E&wrap=%3Ca%20href%3D%22javascript%3Aclose%28%29%3B%22%3E%20%7C%20%3C%2Fa%3E&md5=4ed66e633924484098bc28d116851e51

http://www.doppelmayr.com/index.php?eID=tx_cms_showpic&file=uploads%2Fpics%2F2_clf_allmiboden01_01.jpg&width=800&height=600m&bodyTag=%3Cbody%20style%3D%22margin%3A0%3B%20background%3A%23fff%3B%22%3E&wrap=%3Ca%20href%3D%22javascript%3Aclose%28%29%3B%22%3E%20%7C%20%3C%2Fa%3E&md5=4ed66e633924484098bc28d116851e51

http://www.doppelmayr.com/index.php?eID=tx_cms_showpic&file=uploads%2Fpics%2F2_sl_bugnenets01_01.jpg&width=800&height=600m&bodyTag=%3Cbody%20style%3D%22margin%3A0%3B%20background%3A%23fff%3B%22%3E&wrap=%3Ca%20href%3D%22javascript%3Aclose%28%29%3B%22%3E%20%7C%20%3C%2Fa%3E&md5=b1b840935b4e98a6c0d0024401b110a4

183

Проект бр.2

Модернизација на постојните ски лифтови

Овој проект со најмал приоритет и истиот не е влезен во процените на неопходните инвестициони сретства.

Опис на проектот:Постојните ски лифтови на Пониква се застарени и не овозможуваат максимална искористеност на капацитетот на постојните ски стази. Поради малиот капацитет на овие ски лифтови, доста честа е сликата да само мал број на скијачи скијаат на стазите, додека голем број на скијачи чекаат во долг ред за да се качат на ски лифтовите. Ова укажува на немање на баланс помеѓу капацитетот на ски стазите и капацитетот на постојниот вертикален транспорт. Постојните ски лифтови се со должина од вкупно 692 метри, односно 248 и 444 метри.

.

Идејата на проектот: Искористување на капацитетот на постојните стази.

Цел: Подигнување на квалитетот на туристичките услуги на Пониква.



□ Набавка

□ Инсталација

Потребна инвестиција: 450.000 евра.

184

Проект бр.3

Хотел со 4* наменет за семејства со дел за Wellness

Вкупен сместувачки капацитет 187 кревети

Опис на проектот: Концептот за развој на туризмот на Осоговските планини ја дефинира Пониква како Спортско рекреативен центар, кој од аспект на зимскиот туризам првенствено е насочен кон семејствата со мали деца и пошетници во скијањето или бордањето. Ваков вид на хотел денеска не постои во Република Македонија. Со неговата изградба ќе се создадат услови за релаксиран планиниски одмор на семејствата со мали деца.

.

Идејата на проектот: Зголемување на туристичката понуда на Пониква.

Цел: Подигнување на бројот на посетители од целната група на Пониква.

Ниво на сместувачки единици и критериуми:

Семејни апартмани со две соби и 4 кревети ( 45 м2), како и дво и тро креветни соби (30м2). За семејните апартмани на рецепција треба да има на располагање соодветни игри и играчки за различна возраст на децата. Мебелот да биде соодветен, прилагоден и безбеден за децата и да има соодветно обезбедуваче на изворите на струја. Во одредени апартмани да има и соодветна опрема за видео бебе мониторинг.

▪ Затворен базен и базен со релаксација, солариум и разни видови на сауна

▪ Затворен плиток базен за деца

▪ Место за одмор и безбедно играње на деца во ограден простор

▪ Игралишта за деца во склоп на земјиштето на хотелот

▪ Можност за користење на пакети Се вклучено (All inclusive)

▪ Соодветна понуда на храна за деца

▪ Детска маса за време на ручекот и вечерата со обезбеден надзор

185

▪ Градинка за деца, распоредени по групи во зависност од возраста, со одели за цртање, играње, детски театар и сл.

▪ Одвоени места за бебиња со соодевтна опрема за менување на пелени, када за банање и др.

▪ Игралишта на отворено со дворци од гума на напумпување, атракции за деца, вештачка плажа, детски лулашки и тобоган, вртелешка, трицикли, автомобили играчки, разни куќички за играње и др.

▪ Детско кино и театар

Од аспект на услуги, неопходно е да има одвоен дневен престој за бебиња и мали деца, најмалку во текот на 6 дена од неделата, во тек на целиот ден со соодветен надзор од страна на квалификуван кадар и забавувачи. Програми за занимација на децата ( авантуристички програми-циркус, магионичарски трикови, ден на гусари, индијанци и каобојци и сл.) најмалку 3 дена во неделата.

За создавање на препознатлив имиџ, хотелот треба да има своја маскота.

Во склоп на хотелот потребно е да се изгради и дел за wellness, со вкупна површина од 800 до 1000 м2, во кој покрај базенот и сауните, ќе бидат вклучени и просториите за третмани и релаксација. Во рамките на овој дел треба да ги има следните услуги:

▪ Програмите и третманите мора да се на располагање 6 дена неделно и 5 часови во текот на денот

▪ Мора да се располага со професионален козметички третман

▪ Одел за фитнес со соодветна опрема

▪ Најмалку два мали базена наменети за Планински Wellness (базен со билни испарувања, хидротерапија, бања со камења итн.)


□ Физибилити студија


□ Градба

□ Креирање на програми и пакети

□ Маркетинг

Потребна инвестиција: 7.650.000 евра.

186

Проект бр.4

Алпски куќи

Вкупен број на кревети 43.

Овој вид на објекти се карактеризираат со својата специфична архитектура, која е карактеристична за Алпскиот регион во Европа. Воо бичаено архитектурата треба да биде прилагодена кон локалните специфичности, односно кон локалната стара архитектура. Неопходно е да се пропишат стандарди за проектирање на овој вид на објекти, за да сите имаат, слични архитектонски елементи.

Големината на потребната парцела се движи од 600 до 1000м2 по објект. А големината на објектите е од 120 до 200 м2. Бројот на креветите е различен и се движи од 4 до 10. Се предлага да се изградат 7 објекти.

Локацијата треба да биде во близина на новопроектираните стази, а паркитањето треба да се реши во рамките на парцелата. Овие објекти треба да се комплетно опремени и да овозможат пријатен престој на една фамилија или поголемо друштво.




□ Градба

□ Креирање на туристички пакети


Потребна инвестиција: 90.000 – 160.000 евра. по објект (вкупно 800.000 евра)

187

Проект бр.5

Апартмани

Вкупен број на кревети 213.

Апартманите се куќи со идентичен изглед кои се изградени во низа. Наменети се за изнајмување по ноќевање. Поединци се сопственици на сместувачките капацитеи. Сместувачките единици може да се дел од капацитетот за изнајмување само доколку истите се на располагање за изнајмувањекога сопственикот не ги користи.

Рецепцијата на објектите вообичаено е заедничка за сите капацитети и се наоѓа надвор од објектите со апартмани. Апартманите треба да се изградени во од 3 до 5 објекти. Структурата на апартманите треба да е следна: 45% апартмани со дневна и спална соба (50м2) и 55% апартмани со дневна и две спални соби (65 м2)

Дел од апартмани треба да се од повисоко категорија со јакузи, камин, соодветно полуксузно опремени, кабловска телевизија и др.

Висината на објектите не треба да надминува 3 катови. Во рамките на комплексот треба да се предвидат соодветни содржини, кои ќе го зголемат нивото на самиот комплекс.




□ Градба



Потребна инвестиција: просечно 35.000 евра. по сместувачка единица (вкупно 1.855.000 евра)

188

Проект бр.6

Хостел со 2*

Број на кревети 68

Хостелите се сместувачки објекти од економска класа, што нудат релативно евтино сместување. Овие објекти се поволно место за сместување на посетителите, особено за помлади посетители и планинари. Основна цел е да се обезбеди краткотрајно сместување за посетителите и излетниците. Особено се погодни за активности на отворено и за размена на културните специфики помеѓу младите. Во хостелите гостинот може да изнајми кревет во заедничка спална и да користи за едничко купатило, кујна и простории за одмор. Дел од сместувачките единици може да се и приватни двокреветни соби . Позитивни страни на хостелите се пред се ниските цени на сместување во споредба со другите видови на сместување, како можноста за запознавање на други посетители. Хостелите се вообичаено помалку формални од хотелите, најчесто ги користат помлади туристи.

Предвидениот хостел ќе биде во еден објект на 3 спратови и ќе располага со вкупен капацитет од 68 кревети.




□ Градба



Потребна инвестиција: просечно 35.000 евра. по сместувачка единица (вкупно 350.000 евра)

189

Проект бр.7

Стаза за санкање

Опис на проектот: Посетителите кои се нескијачи имаат мали можности за рекреација во текот на престојот. Изградбата на стаза за санкање, ќе овозможи можност за рекреација и на посетителите кои не се скијачи. Секако дека и голем дел од скијачите ќе ја искористат шансата да пробаат нешто ново и интересно. Стазата за санкање е предвидена во близина на жичарата бр. 2 и планирано е користење на жичарата бр.2 за вертикален транспорт на корисниците на патеката за санкање. Во склоп на оваа услуга предвидено е да има и изнајмување на санки на саат. Денеска како во Македонија, така и пошироко не постои стаза за санкање. Со изградба на стазата ќе се привлечат туристи кои се желни за авантура и активен одмор. Во рамките на овој проект треба да се набават и т.н. велосипеди за снег за да може истите да се изнајмуваат

Идејата на проектот:. Зголемување на туристичката понуда во зимскиот период.

Цел: изградба на атрактивна патека за санкање.



□ Градба

□ Набавка на опрема за изнајмување

□ Изработка и продажба на пакет на аранжман

□ Организација на ревијални натппревари


190

Велосипед на снег

На слика 32 прикажана е предложената локација за патека за санкање.

Слика 32 патека за санкање

191

Проект бр.8

Стази за нордиско скијање и биатлон

Опис на проектот: Теренските можности на локалитетот Пониква овозможуваат развој на стази за нордиско скијање и биатлон, вклучително и соодветни стрелишта. Денеска во Македонија постојат многу малку стази за нордиско скијање и истите се лоцирани на Маврово и Крушево, додека за биатлон постои само едно стрелиште кое се наоѓа во близина на ски центарот Попова Шапка, но истото не се одржува и не е во употреба. Создавањето на соодветни стази за нордиско скијање и биатлон ќе ја зголеми туристичката понуда во текот на зимата, но и ќе создаде услови за рекреативно и професионално занимавање со овој спорт, кој за разлика од алпското скијање, од финансиски аспект е достапен за поголем број на можни клиенти.

Идејата на проектот: создавање на атрактивни стази за нордиско скијање и биатлон.

Цел: изградба на стази и целосна инфраструктура за нордиско скијање и биатлон.


□ Изработка на една стаза за нордиско скијање која ќе биде покриена со систем за вештачки снег и која ќе има осветлување

□ Изградба на соодветни стрелишта за биатлон

□ Организација на натпревар во нордиско скијање и/или биатлон на Пониква

□ Изработка и продажба на пакет на аранжман за нордиско скијање


192

Биатлон

Локацијата на патеките за нордиско скијање и за биатлон, како и придружната инфраструктура е прикажана на слика 33.

Слика 33 патека за нордиско скијање и биатлон

193

Проект бр. 9

Ски парк за деца и почетници

Опис на проектот: Изградба на ски парк за почетници и деца, што ќе создаде услови за учење на ски вештините низ игра и во забавна атмосвера. Во рамките на ски паркот неопходно е да има и соодветни услуги (храна, пијалоци, места за релаксација, одмор и спиење (попладневно), тоалети прилагодени за деца), како и детски лифт ( покретна трака), санки, шатор за забава со подиум, кратки стази за спуштање со гумени чамци по тобоган направен од снег (snow tubing), различни фигури за деца. Со изградба на овој парк ќе се создаде околина која е пријателска и безбедна за децата и почетниците. Неопходната вкупна површина на паркот треба да биде од 10.000 – 15.000 м2. Согласно предложениот концепт Пониква треба да прерасне во спортско рекреативен центар и забавен парк за деца. Со проектот ќе се создадат услови за зголемување на понудата наменета за семејствата со мали деца, како и за почетниците во скијањето. Денеска во ниту еден зимски туристички центар во Македонија не постои ваков туристички производ.

Идејата на проектот: создавање на средина во која децата и почетниците полесно ќе ги совладуваат вештините за скијање

Цел: изградба на снежен парк и изработка на зимски туристички производ наменет за семејства со деца, како и за деца кои организирано доаѓаат на Пониква ( зимски одмор, ексурзии, настава во природа итн.)


□ Планирање, изработка на концепт

□ Проектирање и изградба

194

□ Организација на надзор, на систем на детска градина

□ Организирање на ски школа

□ Организација на детски натпревари и натпревари за почетници

□ Креирање на флексибилни понуди

Потребна инвестиција: 120.000 евра. вклучително и транспортна лента

195


Snowboard парк за почетници

Опис на проектот: На истата локација паралено со ски паркот за почетници и деца, се предлага да се изгради и snowboard парк за почетници, што ќе овозможи користење на истиот вертикален транспорт. Во рамките на паркот треба да има места за одмор, дел за вежбање, тоалети, различни фигури за деца, соодветна услуга за храна и пијалоци итн.. Со проектот ќе се создадат услови за зголемување на понудата наменета за семејствата со мали деца, така и за млади кои се почетниците во бордањето. Денеска во ниту еден зимски туристички центар во Македонија не постои ваков туристички производ.

Идејата на проектот: создавање на средина во која почетниците во бордањето полесно ќе ги совладуваат потребните вештините.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на млади и деца. Зголемување на конкурентноста на Пониква во зимскиот туризам




□ Организација на надзор, на систем на детска градина

□ Организирање на ски школа

□ Организација на детски натпревари и натпревари за почетници

□ Креирање на флексибилни понуди

Потребна инвестиција: 30.000 до 40.000 евра.

196


Snowboard парк

Опис на проектот: За реализација на овој проект е потребно да се искористи една од ново планираните стази, кои се лоцирани во близина на планираните жичари на Пониква. Потребна е стаза со солжина од 1 до 1,2 км. Потребно е да се изведат неколку елементи, како што се: пет метарски и 3 метарска ограда, fun box, roller combo, roller, jibbing, ограда со должина од 20 до 25 метри, ограда на агол, скокови со различни должини и др.. Во склоп на паркот треба да се изведе half pipe и одвоени скокови.

Идејата на проектот: создавање на стаза за snow board.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на бордери и искористување на светскиот тренд на се поголем број на овој вид на туристи. Зголемување на конкурентноста на Пониква во зимскиот туризам и позиционирање на Пониква како една од најатрактивните дестинации за бордери на Балканот.


□ Планирање, изработка на концепт, дефинирање на елементите


□ Организација на надзор

□ Организирање на ревијални натпревари

Потребна инвестиција: 20.000 до 25.000 евра.

http://www.valgardena.it/images/gardena/xxx/Fun_Park_Piz_Sella.jpg

197

Локацијата за овој парк е прикажана на слика 34.

Слика 34 локација на Snowboard парк


Стази за спуштање со гумени чамци на снег

Опис на проектот: Стази за спуштање со гумени чамци на снег, кој што треба да бидат со должина од 100 до 150 метри треба да бидат изградени на Пониква. Потребни се од 5 до 7 стази, кој се комбинираат со стазите за спуштање со гумени чамци во текот на летото. Овие стази треба да се изведат на локација која ќе овозможи користење на една од жичарите за вертикален транспорт и тоа се изградба на меѓустаница на самата жичара. Секоја година треба да се направат различни стази за да се зголеми атрктивноста на самата понуда. Во понудата треба да е вклучено спуштаењето по стазите, користењето на жичарите и изнајмување на неопходната опрема.

Идејата на проектот: создавање на стази за спуштање со гумени чамци на снег, односно оформување на туристички производ „забава и акција на снег„.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на семејства со деца, млади луѓе и туристи кои не скијаат. Зголемување на конкурентноста на Пониква во зимскиот туризам и позиционирање на Пониква како еден зимски атрактивен забавен парк на Балканот.

198




□ Набавка на опрема

□ Дефинирање на понуда


Потребна инвестиција: 5.000 до 7.000 евра.(само доколку се користи жичара за вертикален транспорт)


Атрактивни планински колиби за друштвени активности после скијање

(Apes Ski)

Опис на проектот: Со проектот се планира изградба на две планински колиби со карактеристична архитектура, за друштвени активности ( кафичи) после скијање. Капацитетот на овие објекти треба да биде околу 100 – 200 места за седење, од кои околу 50% треба да бидат на отворено. Во еден дел треба да бидат на принципот на самопослужување (храна и без алкохолни пијалоци), додека во другиот дел да бидат на принципот на послужување (алкохолни пијалоци). Локацијата треба да биде во близина на прометните места и да имаат добар поглед. Една од овие објекти треба да е во близина на хотелите за да се овозможи нивно користење и во ноќните часови.

Идејата на проектот: зголемување на угостителската понуда и забава.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на луѓе желни за забава.

199





□ Дефинирање на угостителска понуда

□ Организирање на разни настани (забави, гостувања на DJ, музички групи и пејачи утн.)

Потребна инвестиција: 100.000 евра

200


Прошетки и планинарење на снег

Опис на проектот: Со проектот се планира да се набави соодветна опрема за движење по снег, односно за планинарење во зимски услови. Ќе се користат планинарските патеки и стази, кои ќе бидат соодветно маркирани и категоризирани во однос на тежината на секој од стазите. Планинарските стази ќе треба да се прилагодат за користење во зимски услови, а во склоп на понудата ќе има и организиран освојување на некој од околните врвови на Осоговските планини. Ќе биде потребно да се организираат и тематски прошетки со одредена доза на авантуризам и возбуда. Во рамките на проектот ќе треба да се набави и соодветна опрема која ќе се изнајмува.

Идејата на проектот: зголемување на туристичката понуда во зима за нескијачи.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за поширок спектар на целни групи.



□ Проектирање на стази и тури, категоризација на стазите



□ Организирање на понуда

Потребна инвестиција: 6.000 до 8.000 евра

201


Моторни санки

Опис на проектот: Во последно време се поголем број на ски центри ја прошируваат својата понуда со можноста за изнајмување и возење на моторни санки. Со проектот се планира да се набават 4 моторни санки, како и соодветна заштитна опрема, кои ќе можат да се изнајмат на час. Во рамките на понудата потребно е да има и понуда за организирано возење, односно возење во група на моторните санки низ одредени стази на планината.

Идејата на проектот: зголемување на туристичката понуда во зима за нескијачи.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за младите и туристите желни за авантура.



□ Дефинирање на стази и правци за возење.

□ Набавка на мото санки и опрема



202


Лизгалиште

Опис на проектот: Со проектот се планира изградба на лизгалиште на отворено, со површина од 1200 м2, набавка на соодветна опрема за лизгање која ќе може да се изнајмува. Во рамките на проектот се планира да се формира и школа за лизгање, која своите усуги ќе ги понуди на туристите.

Идејата на проектот: зголемување на туристичката понуда во зима, пред се за младите.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за младите и спортски насочени туристите.


□ Контактирање на производителите




□ Оформување на школа


203


Парк за планински велосипедизам

Опис на проектот: Подготовка на повеќе стази за планински велосипедизам, потоа една стаза за спуст, парк за планински велосипедизам, како и услуги на изнајмување на велосипеди и опрема за велосипедизам, ќе ја претвори Пониква во посакувано место за посета од страна на туристите кои се ориентирани кон овој вид на спорт и рекреација. Барем една од стазите треба да биде доволно широка за да на неа можат да се тркаат двајца до тројца велосипедисти.

Идејата на проектот: Изградба на потребна инфраструктура за зголемување на туристичката понуда.

Цел: Создавање на туристички производ, кој ќе биде наменет за туристите кои се спортски и авантуристички расположени.


□ Изработка на соодветни проекти

□ Дефинирање на интересни места кои би можеле да се посетат во текот на возењето (убави видици, извори, специфични локалитети и слично)

□ Подготвка на терените и изградба на паркот и стазите

□ Означување на стазите

□ Набавка на велосипеди и опрема

□ Организација на настани ( ревијални такмичење, такмичења во спуст)

Потребна инвестиција: 50.000 до 100.000 евра ( во зависност од видот)

204


Концепт за планинарски тури

Опис на проектот: Изработка на концепт на рекреативно планинарење и прошетки на Осоговските планини. Потребно е да се подобрат веќе постојните планинарски патеки, но и да се направат нови, особено кон локалитетите се позначајни. Дел од сместувачките и угоститеските капацитети да се прилагодат кон потребите на планинарите. Неопходно е и да се обучат планинарски водичи и да се направат карти со означени патеки. Потребно е да патеките бидат соодветно означени и категоризирани со означено време потребно за поминување на патеката. Во текот на стазите да се направат и места за одмор со соодветна инфраструктура. Како дел од понудата за рекреативно планинарење, може да се организира и преноќување под шатори, при подолги планинарски тури (Пониква – Руен).

Идејата на проектот: Зголемување на понудата во текот на летото.

Цел: Создавање на туристички производ, кој ќе го стимулира летниот планински туризам и кој ќе биде дел и од wellness програмата.


□ Изработка на соодветни проекти

□ Дефинирање на интересни места кои би можеле да се посетат во текот на планинарењето или прошетките

□ Подготвка на терените, означување на стазите и информативни табли

□ Обука на планинарски водичи

□ Организација на настани


205

Една од позначајните планинарски патеки, која може да се користи и како велосипедска патека, е патеката која води од Пониква до Царев Врв. Оваа патека е со должина од 15 км во еден правец. На слика 36 е прикажан надолжниот профил на патеката до Царев Врв, а на сликите 37 и 38 се прикажани планинарските и велосипедските стази на Пониква.

слика 36 Надолжен профил на планинарска и велосипедска патека Пониква–Царев Врв

206

Слика 37 Планинарски/Велосипедски патеки

207

Слика 38 Планинарски/Велосипедски патеки

208


Авантуристичко игралиште за деца

Опис на проектот: Подготовка на авантуристичко игралиште за деца кое ќе биде направено од соодветни материјали и ќе се состои од повеќе различчни елементи, како што се: куќичка на дрво, место за качување на деца, вештачка стена за качување, патеки за одење со голи нозе, балансирање на дрво и др. Потребно е да игралиштето биде со површина од 1000 до 2000м2.

Идејата на проектот: Зголемување на понудата за најмладите посетители во текот на летото.

Цел: Зголемување на атрактивноста на Пониква за семејства со мали деца, во текот на летниот период.


□ Изработка на проект

□ Контактирање на производители

□ Планирање на теренот и изградба

□ Организација на надзор


209


Летна стаза за спуштање со гумени чамци

Опис на проектот: Стази за спуштање со гумени чамци. Стазата е направена од специјален материјал и истата е флексибилна. Локацијата и должината на стазата, како и нејзина форма се лесни за промена со што се зголемува атрактивноста на оваа активност. Вообичаено е да се лоцира во близина на жичара, за да може да се користи жичарата за траснпорт на корисниците и со тоа да се зголему користењето на жичарата во текот на летото. Должината на стазата треба да е помеѓу 150 и 200 метри со наклон на теренот помеѓу 10 и 25%. Каналите кои се неопходни за да се направат овие стази, може да се користат и за спуштање со гумени чамци на снег. Овие стази треба да се изведат на локација која ќе овозможи користење на една од жичарите за вертикален транспорт и тоа се изградба на меѓустаница на самата жичара. Секоја година треба да се направат различни стази за да се зголеми атрктивноста на самата понуда. Во понудата треба да е вклучено спуштаењето по стазите, користењето на жичарите и изнајмување на неопходната опрема.

Идејата на проектот: создавање на стази за спуштање со гумени чамци на снег, односно оформување на туристички производ „забава и акција на снег„.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на семејства со деца, млади луѓе и туристи кои не скијаат. Зголемување на конкурентноста на Пониква во текот на летото преку понуда на нов туристички производ.



□ Контактирање на можните производители


210




Потребна инвестиција: 35.000 до 40.000 евра.(само доколку се користи жичара за вертикален транспорт).

211


Тобоган стаза

Опис на проектот: Тобоган стаза за спуштање, со која се доживува искуство како со спуштање по боб стаза. Стазата треба да е долга од 1,2 до 1,5 километри и де е лоцирана на локација која ќе овозможи користење на една од жичарите за транспорт на корисниците. Неопходно е да истата биде лоцирана надвор од ски терените, бидејќи е фиксен објект, кој може да се користи во текот на целата година. Потребно е да се набави и соодветна опрема. Во понудата треба да е вклучено спуштаењето по стазите, користењето на жичарите и изнајмување на неопходната опрема.

Идејата на проектот: создавање на инфраструктура за оформување на туристички производ „забава и акција „.

Цел: Зголемување на привлечноста на Пониква за целните групи на семејства со деца, млади луѓе и туристи кои се желни за забава и авантура. Зголемување на конкурентноста на Пониква во текот на летото преку понуда на нов туристички производ.



□ Контактирање на можните производители





Потребна инвестиција: 450 евра по метар должен (само доколку се користи жичара за вертикален транспорт) или вкупно од 55.000 до 70.000 евра

http://www.travelblog.org/Europe/Austria/Salzburg/Zell-am-See/blog-634419.html




212


Спортска сала и спортски терени

Опис на проектот: Спортска сала за ракомет, кошарка, мал фудбал, како и терени за тенис е еден од основните услови за успешно функционирање на еден спортско рекреативен центар. Спортистите се една од целните групи кон кои тежи Спортско рекреативниот центар Пониква и неопходно е да се изгради потребната инфраструктура. Покрај спортската сала потребно е да се изградат и минимум 2 тениски терени кои би биле осветлени.

Идејата на проектот: создавање на инфраструктура за оформување на туристички производ наменет за спортистите, спортските клубови, како и туристите кои се ориентирани кон спортските активости.

Цел: Зголемување на конкурентноста на Пониква во текот на летото преку создавање на комплетни услови за подготовка на спортистите и спортските клубови.


□ Проектирање и документација





213


Јавање коњи и возење со кочија и/или санка

Опис на проектот: Јавањето на коњи, како рекреација во последно време зема се поголем замав. Во најголем дел од развиените ски центри јавањето на коњи, возењето на кочии или санки влечени од коњи е дел од стандардната туристичка понуда. Согласно со концептот за мобилност кој се предлага да се имплементира на Пониква, превозот на туристите со овој вид на транспорт може да биде еден од алтернативните начини на транспорт.

Идејата на проектот: создавање на туристички производ наменет за љубителите на природата, туристи кои се желни да пробаат нешто ново и нешто поинакво од она што го имаат во секојдневниот живот, како и туристите кои се уживаат во мирот и тишината.

Цел: Зголемување на конкурентноста на Пониква во текот на целата година со зголемување на туристичката понуда.


□ Дефинирање на локација

□ Изградба на соодветни објекти

□ Набавка на коњи и опрема

□ Обука

□ Дефинирање на услуги


214

3.3.3. Процена на потребните инвестиции

Потребни инвестиции за изградба на ски центарот

Трошоци за подготовка на проекти

Опис Единица мерка Количина

Единечна цена € Вкупно €

Подготовка на мастер план

паушал

1 150.000 150.000

Детален урбанистички план 1 10.000 10.000

Физибилити студии 1 25.000 25.000

Проектирање 1 150.000 150.000


Трошоци за изградба на жичари и скилифтови

Жичара Должина вид на жичара Количина Единечна цена € Вкупно €

Жичара 1 1118 D2C 1 800.000 800.000

Жичара 2 957 D2C 1 750.000 750.000

Ски лифт 1 297 2 SL 1 200.000 200.000

Вкупно 2372 1.750.000

Трошоци за изградба на стазите - патеките


Ски стази на ливади ha 16,9 500 8.450

Ски стази во шума ha 8 30.000 240.000


Трошоци за системи за вештачки снег (2 стази покриени со системи за вештачки снег)


215

Топови за вештачки снег паушал 1 30.000 30.000

Резервоари за вода за вештачки снег

м3 30 400 12.000

Систем за вештачки снег hа 16,42 100.000 1.642.000

Вкупно 1.684.000

Трошоци за изградба на објекти за потребите на ски центарот



Објекти во базната населба м2 2140 1.400 2.996.000



Куќички на врв на жичарите за вработените

м2 20 600 12.000

Вкупно 3.448.000

Трошоци на планинска инфраструктура



Паркирање за дневни посетители (автомобили, комерцијални

возила и автобуси) Паркинг место 540 650 351.000

Дистрибуција на електрична енергија до жичарите

м’ 1000 35 35.000

Неопходна електро опрема за жичарите и ски лифтовите

(разводни плочи, трансформатори и др.)

паушал 1 280.000 280.000

Други инфраструктурни објекти (вода, канализација)

паушал 1 150.000 150.000


Трошоци за набавка на возила и специјална опрема

216



Специјална машина за подготовка на стазите - Ратрак

возило 2 200.000 400.000

Додатна механизација за ратраците –обликувач на half pipe

(Pipe shaper) број 1 30.000 30.000

Моторни санки број 2 8.000 16.000

Возила pick up 4x4 број 1 25.000 25.000

Радио врска и опрема паушал 1 10.000 10.000

Опрема и алати за одржувањена возилата

паушал 1 50.000 50.000

Опрема и алати за одржување на жичарите и ски лифтовите

паушал 1 20.000 20.000

Опрема за ски патрола и горска служба за спасување

паушал 1 30.000 30.000

Означување на стазите и безбедносни мерки

паушал 1 35.000 35.000


Рекапитулација на инвестиционите трошоци за Пониква


Подготовка на проекти 335.000

Жичари и скилифтови 1.750.000

Стази - патеки 248.450

Систем за вештачки снег 1.684.000

Објекти за потребите на ски центарот 3.448.000

Планинска инфраструктура 816.000

Возила и специјална опрема 616.000

Други објекти 1.800.000

217

Вкупно 10.697.450

Резерва 534.873

Вкупно 11.232.323

Сместувачки капацитети

За развојот на локалитетот Пониква се предлага да се лоцираат сместувачки капацитети од различни категории со вкупен капацитет од 851 кревети. Денеска вкупниот капацитет на сместувачките објекти на Пониква се движи околу 300 кревети во објекти со категроија од 3*. Се предлага да се доизградат сместувачки објекти со капацитет од 551 кревет.

Процената на инвестиционите средства , потребни за изградба на сместувачки капацитети е извршена врз база на просечните трошоци по сместувачка единица за веќе изградени објекти со слични карактеристики, во регионот и пошироко, прилагодени кон условите за градба во Македонија.

Во табела 20 прикажана е износ на потребните инвестиции по вид на сместувачки капацитет.

Табела 20



Просечна цена по сместувачка единица

Вкупно

€

Хотел 4* 85 90.000 7.650.000

Хотели 3* 113 Постоен капацитет

Приватен смештај и апартмани 53 35.000 1.855.000

Хостели за млади 15 35.000 525.000

Други видови на смештај 10 80.000 800.000

Вкупно 276 47.428 10.830.000

Други предвидени објекти на Пониква

218

Вид на објект Површина Просечна цена по м2 Вкупно

€

Повеќе наменски објект (угостителство, трговија, сервис и други услуги)

2400 900 2.160.000

Објекти за забава после скијање (Après ski) 500 1.200 600.000

Вкупно 2900 / 2.760.000

3.4 Сообраќајно поврзување на Осоговските планини

Осоговските планини се практично изолирани од постојната сообраќајна мрежа. Може да се каже дека од аспект на сообраќајна инфраструктура оваа област е многу сиромашна. Градбата на овој вид на инфраструктура бара големи финансиски средства, кој доста често е тешко да се обезбедат. Поради тоа, еден од основните критериуми за избор на локација на базната населба, беше најмали трошоци за изградба на пристапна инфраструктура, односно близина на локацијата до постоен пат. Сообраќајното поврзување на идниот скијачки центар Царев Врв и базната населба со постојната патна мрежа е единствено можно преку поврзување со патот кој оди од рудникот Саса кон врвот Руен. За таа цел потребно е да се изгради нов пат во должина од 3 км. Неопходна е и модернизација, односно реконструкција на патот од Македонска Каменица преку рудникот Саса до точката на отклонување на ново предвидениот пат.

Првичната процена за потребните финансиски средства за модернизација на постојниот пат и изградба на нов пат во должина од 3 км се движи од 2 до 2,5 милиони евра.

Од особено значење за развој на ски центарот Царев Врв е доизградба на регионалниот патен правец Р208, врска со M2 - Тораница - Саса - Македонска Каменица (врска со M5), со вкупна должина од 39.837 км, од кои треба да се доизградат 18 км пат, а со изградба на втората фаза од ски центарот ќе треба да се изгради и патниот правец крак на М2 Калин Камен-Дренак-Кнажево и патниот правец крак на Р 519 Пониква – Дренак – Кнажево. Исто така од особено значење за развојот на туризмот на Осоговските Планини е и изградба на патниот правец со кој ќе се поврзе Пробиштип со Македонска Каменица преку Пониква.

219

Управувањето со регионалните и магистралните патни правци во Република Македонија е под надлежност на Агенцијата за патишта на Република Македонија. Пристапниот пат до базната населба, кој е прикажан на соодветните слики, е само информтивен приказ на патот и не значи негово лоцирање.

220

4. Прелиминарна оцена на физибилноста

Оценка на фзибилноста, однсоно економска и финансиска анализа се прави за да се одреди исплатливоста на проектите од аспект на споредливи трошоци и приходи за време на очекуваниот животен век на проектот. Постапката за економско финансиската анализа ќе се спроведува преку:

1. Финансиска анализа.

2. Економска анализа.

3. Метода на дисконтирани парични приливи.

Финансиската анализа на проектот вклучува анализа на директните трошоци и приходи кои се поврзани за корисниците т.е. клиентот. Економската анализа на проектот ги вклучува индиректните трошоци и корисности кои се поврзани не само за клиентот туку и за целата економија на Македонија. Во основа, моделот се базира на принципите на дисконтирани парични приливи. Во моделот треба да се оценат перформансите на проектот преку индикаторите за интерна стапка на рентабилност и нето сегашна вредност и период на отплата на проектот. За кредиторите од важност е да се оцени DSCR (покриеност на сервисирањето на долгот).

Основни претпоставки на пристапот

• Дисконтната стапка е земена 8% согласно пондериран просек на трошок за капитал (WACC) за Македонија (види: http://www.cea.org.mk/Documents/Public%20Sector%20Discount%20Rate%20short%20version%20final.pdf).

• Евалуацијата се прави со финасиската интерна стапка на рентабилност (ФИСР) и финансиска нето сегашна вредност (ФНСВ) на проектот.

• Евалуацијата се прави со економска интерна стапка на рентабилност (ЕИСР) и економска нето сегашна вредност (ЕНСВ) на проектот.

• Период на отплата на проектот.

• Евалуација преку на покриеност на сервисирање на долгот со нето оперативните приходи (ДСЦР).

• Животен век на проектот од 15 години.

http://www.cea.org.mk/Documents/Public%20Sector%20Discount%20Rate%20short%20version%20final.pdf

http://www.cea.org.mk/Documents/Public%20Sector%20Discount%20Rate%20short%20version%20final.pdf

221

• Резидуална вредност на проектот после 15 години се засметува во финансиско-економската анализа.

• Амортизацијата30 се засметува просек од 5% (градежни објекти 2.5%, патишта 3%, опрема за дистрибуција на енергија 5%, машини и транспортни средства 10%)

• Условите на кредитирање се земени: задолжување во висина на инвестицини трошоци, без грејс период, без сопствено учество, каматна стапка во висина од дисконтната стапка-8% и 15 години период на отплата.

• Оценка на ризици се прави преку анализа на сензитивност (sensitivity analysis).

4.1. СРЦ Пониква

4.1.1. Претпоставки

За потребите на финансиските пресметки, односно за првичната проценка на физибилноста на развојот на СРЦ Пониква, усвоени се следните претпоставки:

♦ Објектите на ски центарот ќе работат во текот на целата година, при што периодите се поделени на следниот начин:

Вон сезона ........................... октомври и ноември

Ниска сезона ....................... април, мај

Пред и по сезона ................ јуни, септември

Главна сезона .................... декември, јануари, фебруар, март, јули и август

♦ Приходите на скијачкиот центар ќе се следните приходи:

Продажба на ски карти

Приходи од продажба на карти за возење со жичара

Приходи од придажба на јадење и пиење

Сервисирање на ски опрема

Изнајмување на ски опрема

Ски школа 30 Согласно Уредбата за засметување на амортизацијата (Службен весник на Р.М.број 64/2002; 98/2002 и 10/2008 година).

222

Приходи од додатната понуда (спуштања со гумени чамци, изнајмување на велосипеди, изнајмување мотори (4х4), изнјмување на моторни санки и т.н.)

♦ Постепен годишен пораст на вкупниот број на продадени услуги до петата година на работење (период на стабилизација)

♦ Просечните цени на услугите нема да се менуваат во текот на разгледуваниот период

♦ Просечна цена на ски карта на дневно ниво изнесува 13 евра

♦ Траењето на ски сезоната е проценето на 120 дена, со почетно ниво од 55 на искористеност во првата година и да постигне 75% после петтата година на работење

♦ Просечна цена по консумација на јадење и пиење е проектирано на ниво од 3 евра по посетител

♦ Цена на поправка и одржување на ски опремата е проектирана на ниво од 12 евра по поправка

♦ Просечна цена на изнајмување на опрема по ден 10 евра

♦ Нераспоредените трошоци се проектирани како стандарден процент од вкупниот приход

♦ Трошоците за енергија се проектирани на ниво од 40% од вкупниот приход

4.1.2. Трошоци и приходи

Инвестициони трошоци


Подготовка на проекти 335.000 Жичари и скилифтови 1.750.000

Стази - патеки 248.450 Систем за вештачки снег 1.684.000

Објекти за потребите на ски центарот 3.448.000 Планинска инфраструктура 816.000 Возила и специјална опрема 616.000

Други објекти 1.800.000 Вкупно 10.697.450 Резерва 534.873 Вкупно 11.232.323

223

Просечниот број на вработени во ски центарот и пресметките за износ на платите е прикажан во табела 21.

Табела 21

Оперативна единица Број на

вработени Бруто плата (месечна) €

Вкупно бруто плата (месечна) €

Вкупно за плати (годишно) €

Жичари и ски лифт 10 720 7.200 86.400 Други активности (одр-жување, механизација, хигиена, ски школи, изнјмување опрема и др.)

12 650 7.800 93.600

Угостителство 15 500 7.500 90.000

Админстрација 3 900 2.700 32.400

Маркетинг и продажба 2 900 1.800 21.600

Вкупно 42 3670 27.000 324.000

Проектираните приходи прикажани се во табела 22, а во табела 23 проектираните трошоци.

224

Табела 22

Приходи години 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Продажба на ски карти

Максимален дневен капацитет 1590

Број на денови во сезона 120

Процент на искористеност во сезоната 55% 58% 65% 70% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75% 75%

Вкупен број на посетители на годишно ниво 104.940 110.664 124.020 133.560 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100 143.100

Просечна цена на дневна ски карта 13 евра

Приходи од продажба на ски карти 1.364.220 1.438.632 1.612.260 1.736.280 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300 1.860.300

Угостителски услуги Број на продадени услуги - кувери 62.964 66.398 74.412 80.136 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860 85.860

Просечна цена 3 евра

Вкупни приходи од угостителски услуги 188.892 199.195 223.236 240.408 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580 257.580

Приходи од други услуги

Приходи од изнајмување на опрема Проценет број на корисници (денови на изнајмена опрема) 47.223 49.799 55.809 60.102 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395 64.395

Единечна цена 12 евра

Вкупен приход од изнајмување на опрема 566.676 597.586 669.708 721.224 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740 772.740

Приходи од сервис и одржување на опрема Проценет број на корисници 26.235 27.666 31.005 33.390 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775 35.775


Вкупен приход од сервис и одржување на опрема 262.350 276.660 310.050 333.900 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750 357.750

Приходи од други не спомнати услуги 800.000 800.000 800.000 800.000 900.000 900.000 900.000 900.000 900.000 900.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000

Вкупен приход 3.182.138 3.312.073 3.615.254 3.831.812 4.148.370 4.148.370 4.148.370 4.148.370 4.148.370 4.148.370 4.248.370 4.248.370 4.248.370 4.248.370 4.248.370

225

Табела 23

трошоци година 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Трошоци на продажба

ски карти 40.927 43.159 48.368 52.088 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809 55.809

Угостителство 62.334 65.734 73.668 79.335 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001 85.001

Изнајмување на опрема 11.334 11.952 13.394 14.424 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455 15.455

Сервис и одржување на опрема 10.494 11.066 12.402 13.356 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310 14.310

Други не спомнати услуги 42.500 42.500 42.500 42.500 42.500 42.500 54.000 54.000 54.000 54.000 54.000 54.000 54.000 54.000 54.000

Трошоци за плати 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000 324.000

Енергија 1.272.855 1.324.829 1.446.102 1.532.725 1.659.348 1.659.348 1.659.348 1.659.348 1.659.348 1.659.348 1.699.348 1.699.348 1.699.348 1.699.348 1.699.348

Маркетинг 10.000

Фиксни трошоци

Даноци 381.857 397.449 433.830 459.817 497.804 497.804 497.804 497.804 497.804 497.804 509.804 509.804 509.804 509.804 509.804

Осигурување 31.821 33.121 36.153 38.318 41.484 41.484 41.484 41.484 41.484 41.484 42.484 42.484 42.484 42.484 42.484

Останато 95.464 99.362 108.458 114.954 124.451 124.451 124.451 124.451 124.451 124.451 127.451 127.451 127.451 127.451 127.451

Вкупно 2.273.586 2.353.172 2.538.874 2.671.518 2.860.162 2.860.162 2.871.662 2.871.662 2.871.662 2.871.662 2.927.662 2.927.662 2.927.662 2.927.662 2.927.662

4.1.3. Резултати од анализата

Резултатите од анализата се илустрирани во табела 24.

Табела 24. Индикатори за проектот

Индикатор Вредност

Дисконтна стапка +8,00%

ФИСР +8,01%

ФНСВ +5,344 евра

Просечна ДСЦР 1.51

ДСЦР по 5-та година 1.58

Финансиски Период на отплата 3 години

ЕИСР +15,07%

ЕНСВ +5,660,961 евра



Економски Период на отплата 3 години

Од анализата се гледа дека проектот финансиски и економски е исплатлив (ФИСР=8.01% и ЕИСР=15.07%). Економскиот и финансискиот период на отплата е 3 години. ДСЦР е 1.58 после 5-тата година со просек за целиот период од 1.51. Ова значи дека при работење на проектот тој генерира годишно 58% повеќе приходи отколку вредноста на ануитетот после 5-та година или за 51% просечно годишно повеќе отколку вредноста на ануитетот. Нормално е за очекување за проекти кои се високо инфраструктурно зависни да во првите години имаат ДСЦР блиску или пониски од 1. Проектот од аспект на кредиторите е атрактивен имајќи ја во предвид вредноста на ДСЦР и природата на проектот.

Ризичноста на проектот е анализирана со оценка на сензитивноста на ЕИСР од три варијабли: приходи, инвестиции и цена (потрошувачка) на електрична енергија. Резултатите од анализата на сензитивноста се илустрирани на следниот график.

График 1 Анализа на сензитивноста на ЕИСР од приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија)

Можеме да заклучиме дека проектот е силно сензитивен на сите три варијабли бидејќи еластичноста на ЕИСР од процентуалната промена (од -30% до +30% за 10 процентни поени) на трите варијабли е релативно висока.

При дисконтна стапка од 8% можеме да ги оцениме критичните вредности на приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија) при која проектот е на граница на исплатливост. Критичните вредности се илустрирани во табела 26.

Табела 26. Критични вредности на приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија) при која проектот е на граница на исплатливост.

Варијабла Критична вредност

Приходи 31%

Инвестиции 60%

Цена (потрошувачка на електрична енергија) 46%

Од табелата може да се види дека при намалување на приходите за 31% проектот е на граница на исплатливност. При зголемување на инвестициите за 60% проектот е на граница на исплатливост и при зголемување на потрошувачката или цената на електричната енергија за 46% проектот е веќе на граница на исплатливост. Мора да се напомене дека анализата на сензитивност се прави само доколку се менува една варијабла, а сите останати варијабли се константни. Од оваа анализа се оценува дека при релативно високи отстапувања на вредноста од проектираните за овие варијабли проектот е со ризик за неисплатливост што е малку веројатно т.е. проектот е доста атрактивен.

Табела 27. Биланс на успех во евра Пониква

Worksheet 5 - INCOME STATEMENT 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 20280 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description UnitsВкупни приходи euros 3,182,138 3,312,073 3,615,254 3,831,812 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370

- - - - - - - - - - - - - - -

Вкупни приходи euros 3,182,138 3,312,073 3,615,254 3,831,812 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370

Трошоци од продажбаСки карти euros 40,927 43,159 48,368 52,088 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 55,809 Угостителство euros 62,334 65,734 73,668 79,335 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 85,001 Изнајмување на опрема euros 11,334 11,952 13,394 14,424 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 15,455 Сервис и одржување на опрема euros 10,494 11,066 12,402 13,356 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 14,310 Други услуги euros 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 Плати euros 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 324,000 Енергија euros 1,272,855 1,324,829 1,446,102 1,532,725 1,659,348 1,659,348 1,659,348 1,659,348 1,659,348 1,659,348 1,699,348 1,699,348 1,699,348 1,699,348 1,699,348

Маркетинг euros 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 3,000 Osiguruvanje euros 31,821 33,121 36,153 38,318 41,484 41,484 41,484 41,484 41,484 41,484 42,484 42,484 42,484 42,484 42,484 Vkupno operativni troshoci euros 1,771,765 1,722,968 1,850,051 1,940,823 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597

Inflacija %/Year 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

Kamati euros 898,586 865,491 829,749 791,148 749,458 704,434 655,807 603,290 546,572 485,316 419,160 347,712 270,547 187,210 97,205

Amortizacija euros 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616

Vkupni troshoci euros 3,231,967 3,150,076 3,241,416 3,293,587 3,383,671 3,338,647 3,290,020 3,237,503 3,180,785 3,119,529 3,094,373 3,022,925 2,945,760 2,862,423 2,772,418

Vkupno odanochiv prihod euros -49,829 161,997 373,838 538,225 764,699 809,723 858,350 910,867 967,585 1,028,841 1,153,997 1,225,445 1,302,610 1,385,947 1,475,952

Danok na dobivka - stapka %/Year 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00%Danok na dobivka euros 0 16,200 37,384 53,823 76,470 80,972 85,835 91,087 96,759 102,884 115,400 122,545 130,261 138,595 147,595

Neto prihod euros -49,829 145,798 336,454 484,403 688,229 728,751 772,515 819,780 870,827 925,957 1,038,597 1,102,901 1,172,349 1,247,353 1,328,357

Dividendi euros - - - - - - - - - - - - - - -

Neto prihod - dividendi euros 49,829- 145,798 336,454 484,403 688,229 728,751 772,515 819,780 870,827 925,957 1,038,597 1,102,901 1,172,349 1,247,353 1,328,357

Zadrzana dobivka euros 49,829- 95,969 432,423 916,826 1,605,054 2,333,805 3,106,320 3,926,100 4,796,927 5,722,884 6,761,481 7,864,381 9,036,730 10,284,083 11,612,439

Табела 28 Финансиски готовински приливи во евра Пониква

Worksheet 6 - CASH FLOW FINANCIAL Nominal Year 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028Project Year 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description Units Source/CommentsNeto prihod euros -49,829 145,798 336,454 484,403 688,229 728,751 772,515 819,780 870,827 925,957 1,038,597 1,102,901 1,172,349 1,247,353 4,136,437 Amortizacija euros 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 Paricni prilivi od rabotenje euros 511,787 707,414 898,070 1,046,019 1,249,845 1,290,367 1,334,131 1,381,396 1,432,443 1,487,573 1,600,213 1,664,517 1,733,965 1,808,969 4,698,053

Glavnica od zadolzuvanje euros -413,681 -446,776 -482,518 -521,119 -562,809 -607,834 -656,460 -708,977 -765,695 -826,951 -893,107 -964,556 -1,041,720 -1,125,058 -1,215,062

Investicii euros -11,232,323

Bilans euros -11,232,323 98,106 260,638 415,552 524,900 687,036 682,534 677,671 672,419 666,747 660,622 707,106 699,961 692,245 683,911 3,482,991

Prihodi euros 3,182,138 3,312,073 3,615,254 3,831,812 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 Operativni trosoci euros 1,771,765 1,722,968 1,850,051 1,940,823 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 Operating income euros 1,410,373 1,589,105 1,765,203 1,890,989 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773

Anuitet euros 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267

Debt Service Coverage Ratio - DSCR1.07 1.21 1.35 1.44 1.58 1.58 1.58 1.58 1.58 1.58 1.63 1.63 1.63 1.63 1.63

Average DSCR 1.51

Kratkorocna likvidnost 98,106 358,744 774,296 1,299,196 1,986,232 2,668,765 3,346,436 4,018,855 4,685,603 5,346,224 6,053,331 6,753,292 7,445,537 8,129,448 11,612,439 Neto paricni prilivi euros -11,232,323 511,787 707,414 898,070 1,046,019 1,249,845 1,290,367 1,334,131 1,381,396 1,432,443 1,487,573 1,600,213 1,664,517 1,733,965 1,808,969 4,698,053 Financial NPV - FNPV euros 5,344 EURFinancial IRR - FIRR 8.01% Табела 29. Економски готовински приливи во евра Пониква

Worksheet 7 - CASH FLOW ECONOMIC Nominal Year 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028Project Year 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description Units Source/CommentsNet Income euros -49,829 145,798 336,454 484,403 688,229 728,751 772,515 819,780 870,827 925,957 1,038,597 1,102,901 1,172,349 1,247,353 4,136,437 Total Depreciation Expenses euros 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 561,616 Total Interest Payments euros 898,586 865,491 829,749 791,148 749,458 704,434 655,807 603,290 546,572 485,316 419,160 347,712 270,547 187,210 97,205 Income Tax Expenses euros 0 16,200 37,384 53,823 76,470 80,972 85,835 91,087 96,759 102,884 115,400 122,545 130,261 138,595 147,595

Total Cash Flow From Operations euros 1,410,373 1,589,105 1,765,203 1,890,989 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 4,942,854

Total Principle Payment euros -413,681 -446,776 -482,518 -521,119 -562,809 -607,834 -656,460 -708,977 -765,695 -826,951 -893,107 -964,556 -1,041,720 -1,125,058 -1,215,062

Investments euros -11,232,323 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Balance euros -11,232,323 996,691 1,142,329 1,282,686 1,369,870 1,512,964 1,467,939 1,419,313 1,366,796 1,310,078 1,248,822 1,241,666 1,170,217 1,093,053 1,009,715 3,727,791

Total Revenues euros 3,182,138 3,312,073 3,615,254 3,831,812 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,148,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 4,248,370 Total Operating Costs euros 1,771,765 1,722,968 1,850,051 1,940,823 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,072,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 2,113,597 Operating income euros 1,410,373 1,589,105 1,765,203 1,890,989 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773

Total Debt Service Payment euros 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267 1,312,267


Average DSCR 1.51

euroseuros

Net cash flow euros -11,232,323 1,410,373 1,589,105 1,765,203 1,890,989 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,075,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 2,134,773 4,942,854 Economic NPV - ENPV 5,660,961 EUREconomic IRR - EIRR 15.07%

Табела 30. Биланс на состојба во евра Пониква

Worksheet 8 - BALANCE SHEET Nominal Year 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027Project Year 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description Units Source/CommentsFiksni sredstvaОпрема euros 0 11,232,323 10,670,706 10,109,090 9,547,474 8,985,858 8,424,242 7,862,626 7,301,010 6,739,394 6,177,777 5,616,161 5,054,545 4,492,929 3,931,313

Tekovni sredstva eurosGotovina od zadolzuvanje euros 11,232,323 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Gotovina od rabotenje euros 0 0 98,106 358,744 774,296 1,299,196 1,986,232 2,668,765 3,346,436 4,018,855 4,685,603 5,346,224 6,053,331 6,753,292 7,445,537 Accounts receivable euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inventory euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Drugi tekovni sredstva euros

Vkupno sredstva euros 11,232,323 11,232,323 10,768,812 10,467,834 10,321,770 10,285,054 10,410,474 10,531,391 10,647,446 10,758,249 10,863,380 10,962,386 11,107,876 11,246,221 11,376,850

Obvrski I kapital eurosZadrzana dobivka euros 0 -49,829 95,969 432,423 916,826 1,605,054 2,333,805 3,106,320 3,926,100 4,796,927 5,722,884 6,761,481 7,864,381 9,036,730 Dolgorocno zadolzuvanje euros 11,232,323 11,232,323 10,818,641 10,371,865 9,889,347 9,368,228 8,805,419 8,197,586 7,541,125 6,832,148 6,066,453 5,239,502 4,346,395 3,381,840 2,340,120 Sopstven kapital euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Vkupno obvrski I kapital euros 11,232,323 11,232,323 10,768,812 10,467,834 10,321,770 10,285,054 10,410,474 10,531,391 10,647,446 10,758,249 10,863,380 10,962,386 11,107,876 11,246,221 11,376,850

232

4.2. Царев Врв 4.2.1 Претпоставки за проектот За потребите на финансиските пресметки, односно за првичната проценка на физибилноста на првата фаза на развојот Ски центарот Царев Врв, усвоени се следните претпоставки:

• Инвестициите во екстерната инфраструктура ќе се финансираат од страна на јавните претпријатија или агенции надлежни за соодветниот вид на инфраструктура и истите не се земени во предвид при оцена на физибилноста на проектот.

• Инвестициите во интерната инфраструктура се дел од вкупните инвестиции и ќе бидат обврска на идниот инвеститор

4.2.2. Трошоци и приходи

Потребни инвестиции за изградба на ски центарот (I фаза)






Објекти за потребите на ски центарот 4.911.000

Планинска инфраструктура 3.162.600


Инфраструктура 6.000.000

Вкупно 17.557.750

Резерва 1.177.888

ВКУПНО 24.735.638

• Објектите на ски центарот ќе работат во текот на целата година, при што периодите се поделени на следниот начин:

Вон сезона ........................... октомври и ноември

233

Ниска сезона ....................... април, мај

Пред и по сезона ................ јуни, септември

Главна сезона .................... декември, јануари, фебруар, март, јули и август

• Приходите на скијачкиот центар ќе се следните приходи:


Приходи од продажба на карти за возење со жичара

Приходи од придажба на јадење и пиење

Сервисирање на ски опрема

Изнајмување на ски опрема

Ски школа

Приходи од додатната понуда (спуштања со гумени чамци, изнајмување на велосипеди, изнајмување мотори (4х4), изнјмување на моторни санки и т.н.)

• Постепен годишен пораст на вкупниот број на продадени услуги до петата година на работење (период на стабилизација)

• Просечните цени на услугите нема да се менуваат во текот на разгледуваниот период

• Просечна цена на ски карта на дневно ниво изнесува 16 евра

• Траењето на ски сезоната е проценето на 120 дена, со почетно ниво од 45 на искористеност во првата година и да постигне 70% после петтата година на работење

• Просечна цена по консумација на јадење и пиење е проектирано на ниво од 5 евра по посетител

• Цена на поправка и одржување на ски опремата е проектирана на ниво од 15 евра по поправка

• Просечна цена на изнајмување на опрема по ден 15 евра

• Нераспоредените трошоци се проектирани како стандарден процент од вкупниот приход

• Трошоците за енергија се проектирани на ниво од 40% од вкупниот приход

234

• Просечниот број на вработени во ски центарот и пресметките за износ на платите е прикажан во Табела 31.

Табела 31 Просечниот број на вработени во ски центарот и пресметките за износ на платите

Оперативна единица Број на

вработени Бруто плата (месечна) €

Вкупно бруто плата (месечна) €

Вкупно за плати

(годишно) €

Жичари и ски лифт 16 720 11.520 138.240

Други активности 25 650 16.250 195.000

Угостителство 20 500 10.000 120.000

Админстрација 5 900 4.500 54.000

Маркетинг и продажба 2 900 1.800 21.600

Вкупно 55 3.670 35.620 528.840

4.2.3. Резултати од анализата

Резултатите од анализата се илустрирани во табела 32.

Табела 32. Индикатори за проектот



ФИСР +3,22%

ФНСВ -8,242,003 евра




ЕИСР +10,06%

ЕНСВ +3,479,067 евра



Економски Период на отплата 9 години

235

Од анализата се гледа дека проектот финансиски не е исплатлив (ФИСР=3.22%) но економски е исплатлив (ЕИСР=10.06%). Економскиот период на отплата е 9 години. ДСЦР е 1.19 после 5-тата година со просек за целиот период од 1.11. Ова значи дека при работење на проектот тој генерира годишно 19% повеќе приходи отколку вредноста на ануитетот после 5-та година или за 11% просечно годишно повеќе отколку вредноста на ануитетот. Нормално е за очекување за проекти кои се високо инфраструктурно зависни да во првите години имаат ДСЦР блиску ли пониски од 1. Проектот од аспект на кредиторите е атрактивен имајќи ја во предвид вредноста на ДСЦР и природата на проектот.

Ризичноста на проектот е анализирана со оценка на сензитивноста на ЕИСР од три варијабли: приходи, инвестиции и цена (потрошувачка) на електрична енергија. Резултатите од анализата на сензитивноста се илустрирани на следниот график.

График 2. Анализа на сензитивноста на ЕИСР од приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија)

Можеме да заклучиме дека проектот е силно сензитивен на сите три варијабли бидејќи еластичноста на ЕИСР од процентуалната промена (од -30% до +30% за 10 процентни поени) на трите варијабли е релативно висока.

При дисконтна стапка од 8% можеме да видиме ги оцениме критичните вредности на приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија) при која проектот е на граница на исплатливост. Критичните вредности се илустрирани во табела 33.

236

Табела 33. Критични вредности на приходите, инвестициите и цената (потрошувачката на електрична енергија) при која проектот е на граница на исплатливост.

Варијабла Критична вредност

Приходи 11%

Инвестиции 16%

Цена (потрошувачка на електрична енергија) 17%

Од табелата може да се види дека при намалување на приходите за 11% проектот е веќе на граница на исплатливност. При зголемување на инвестициите за 16% проектот е на граница на исплатливост и при зголемување на потрошувачката или цената на електричната енергија за 17% проектот е веќе на граница на исплатливост. Мора да се напомене дека анализата на сензитивност се прави само доколку се менува една варијабла, а сите останати варијабли се константни.

4.2.4. Други извори на финансирање

Како можни извори или нашини на финансирање на овој проект се идентификувани користењето на претпристапната помош од ЕУ (ИПА) и Јавно Приватното Партнерство( ЈПП).

За можно финансирање преку фондовите на ЕУ на дел од екстерната инфраструктурата која е со проценета вредност од 6.000.000 Евра и трошоците за подготовка на проекти во вредност од 780.000 евра. На тој начин структурата на финансирање ќе изгледа како што е прикажано во табела 34.

237

Табела 34. Структура на финансирање преку ЕУ фондови

Опис на трошоци Еу фондови € Инвеститор финансира €





Објекти за потребите на ски центарот

4.911.000




Вкупно 6.780.000 16.777.750

Резерва 339.000 838.888

ВКУПНО 7.119.000 17.616.638

Во овој случај со финансирање на дел од трошоците преку фондовите на ЕУ, проектот станува исплатлив финансиски како што е прикажано на следната табела.

Табела 35 Финансиски индикатори за проектот при финансирање преку ЕУ фондови



ФИСР +8,27%

ФНСВ +349,169 евра




238

Со користење на средства од предпристапните фондовите на ЕУ и кредитната атрактивност на проектот се зајакнува бидејќи просечната ДСЦР за периодот од 15 години станува 1.55 т.е. проектот обезбедува просечно годишни нето приходи кои се 55% поголеми од вредноста на ануитетот. Периодот на отплата на проектот во овој случај со ЕУ фондови е 10 години.

ЈПП

При евентуално ЈПП од приватниот партнер би се очекувало:

• Зголемена ефикасност (намалени трошоци во проектниот животен циклус) бидејќи приватниот партнер ќе биде заинтересиран за смалување на трошоците за време на целиот период на операционализација на проектот,

• Побрза имплементација на проектот: со оглед на тоа што изградбата на цки центарот е обврска на приватниот партнер, приватниот партнер е мотивиран работите да ги изведе во што пократок временски рок за да се намали ризикот пролонгирање на градежните работи,

• Создавање на дополнителни приходи: се очекува приватниот партнер да генерира и дополнителни комерцијални приходи, поради што се зголемува атрактивноста на проектот,

• Потребно е да се идентификуваат ризиците од проектот, да се дистрибуираат на соодветниот партнер кој најефикасно може да ги управува истите и да се идентификуваат можните акции за ублажување на нивното влијание,

• Подобрено управување: со пренесувањето на обврската за давање јавни услуги на приватниот партнер, јавниот партнер се јавува повеќе во улога на регулатор и се насочува на активности кои се однесуваат на планирање, уредување и контрола, наместо секојдневно давање на јавни услуги.

Овие очекувања всушност се и рамка за определување на критериумите за избор на најповолен приватен партнер за овој проект.

За финансирање преку ЈПП јавниот партнер може да влезе со финансирање на инфраструктурата која е во вредност од 6.000.000 Евра и трошоците за подготовка на проекти во вредност од 780.000 евра. На тој начин структурата на финансирање ќе изгледа како во табела 36.

239

Табела 36. Структура на финансирање преку ЈПП

Опис на трошоци ЈПП финансирање € Инвеститор финансира €





Објекти за потребите на ски центарот

4.911.000




Вкупно 6.780.000 16.777.750

Резерва 339.000 838.888

ВКУПНО 7.119.000 17.616.638

Секако дека треба да се направат дополнителни пресметки за да се утврди исплатливоста на проектот при евентуално ЈПП. Во една таква ЈПП анализа треба да се пресемета и вредноста за пари за јавниот партнер. Имајќи во предвид дека вредноста на електричната енергија е висока и имајќи во предвид дека проектот е сензитивен на вредноста на електричната енергија треба да се пресмета и дали проектот може да биде поатрактивен за приватниот партнер доклку јавниот партнер субвенционира дел од трошоците за електрична енергија, секако при тоа да има позитивна вредност за пари од проектот за јавниот партнер.

Од аспект на модел на ЈПП за овој проект може да се размислува за иницијатива за приватно финансирање и за концесија.

Иницијатива за приватно финансирање (Private Finance Initiative-PFI)

Во рамките на овој модел приватниот партнер е задолжен да ја дизајнира и финансира изградбата на ски центарот и понатаму истата да ja администрира, односно одржува за сметка на јавниот партнер.

240

Приватниот партнер, со оглед на тоа што го има дизајнирано инфраструктурниот проект и истиот го има изградено, лесно изготвува и програма за одржување со проценетите трошоци за времетраење на договорот, што севкупно има ефект на намалување на трошоците потребни за одржување на инфраструктурниот проект.

Јавниот партнер му плаќа на приватниот партнер збирна цена за: дизајнот, градбата и одржувањето на инфраструктурниот објект, за однапред определен период на време. Предноста на ваквиот начин на долгорочно буџетирање, кое го опфаќа целиот животен циклус на проектот, се согледува во фактот што поголемиот број субјекти од јавниот сектор трошат повеќе пари за одржување на инфраструктурни проекти отколку за нивен развој.

По истекот на времетраењето на договорот, инфраструктурниот објект по правило се пренесува во сопственост на јавниот партнер. Од дизајнирањето, преку работењето, до предавањето на инфраструктурниот објект во сопственост на јавниот партнер, овие договори можат да траат до дваесет и повеќе години. ОВОЈ МОДЕЛ НА ЈПП Е ПОГОДЕН БИДЕЈЌИ СЕ ОЧЕКУВА ПРИВАТНИОТ ПАРТНЕР ДА ГО ДИЗАЈНИРА И ФИНАНСИРА ПРОЕКТОТ.

Концесија

Концесискиот модел е еден од најпознатите и најпрактикувани модели на ЈПП, кој го карактеризира непосредната врска помеѓу приватниот партнер (концесионерот) и крајните корисници на услугите. Приватниот партнер, иако под „контрола“ на јавниот партнер, ги дава јавните услуги и истите ги наплаќа од крајните корисници.

Во одредени случаи можно е концесионерот да му плаќа на јавниот партнер концесиски надоместок за концесиските права, а во одредени случаи, во зависност од концесискиот проект, јавниот партнер може да му плаќа на концесионерот одреден надомест како дополнување за ненаплатениот надоместок кој концесионерот го наплаќа од крајните корисници. (Особено кога споменавме за вредноста на електричната енергија и за потребата од дополнителни пресметки за вредност на пари за јавниот партнер при евентуално субвенционирање).

Кај концесискиот модел ризикот за вршење на дејноста, односно за давањето на јавната услуга, по правило, го сноси концесионерот.

Концесискиот модел, особено концесијата на градба, најчесто се реализира преку т.н. договор за „Дизајн-Градба-Финансирање-Работење-Трансфер“

241

(Design-Build-Finance-Operate-Transfer – DBFOT). За реализација на овој тип договори, од страна на приватниот партнер најчесто се основа друштво за посебна намена (special purpose vehicle - SPV) во кое влог може да имаат повеќе субјекти од приватниот сектор, како и самиот јавен партнер.

ОВОЈ МОДЕЛ НА ЈПП Е МОЖЕН БИДЕЈЌИ СО ЗАКОНОТ ЗА КОНЦЕСИИ И ЈПП ВО КОНЦЕСИЈА ДОГОВОР МОЖЕ ДА ВЛЕЗЕ ЦЕНТРАЛНАТА И/ИЛИ ЛОКАЛНАТА ВЛАСТ.

242

Табела 37 Приходи во евра

Приходи години 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15


Максимален дневен капацитет 2504

Број на денови во сезона 120

Процент на искористеност во сезоната 45% 53% 60% 65% 70% 70% 70% 70% 70% 70% 70% 70% 70% 70% 70%

Вкупен број на посетители на годишно ниво 135.216 159.254 180.288 195.312 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336 210.336

Просечна цена на дневна ски карта 16 евра

Приходи од продажба на ски карти 2.163.456 2.548.070 2.884.608 3.124.992 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376 3.365.376

Угостителски услуги

Број на продадени услуги - кувери 87.890 103.515 117.187 126.953 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718 136.718

Просечна цена 5 евра

Вкупни приходи од угостителски услуги 439.452 517.577 585.936 634.764 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592 683.592

Приходи од други услуги

Приходи од изнајмување на опрема

Проценет број на корисници (денови на изнајмена опрема) 47.326 55.739 63.101 68.359 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618 73.618


Вкупен приход од изнајмување на опрема 709.884 836.086 946.512 1.025.388 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264 1.104.264

Приходи од сервис и одржување на опрема

Проценет број на корисници 24.339 28.666 32.452 35.156 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860 37.860


Вкупен приход од сервис и одржување на опрема 365.083 429.987 486.778 527.342 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907 567.907

Приходи од други не спомнати услуги 1.000.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000

Вкупен приход 4.677.875 5.331.720 5.903.834 6.312.486 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139 6.921.139

243

Табела 38. Трошоци во евра

трошоци година 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Трошоци на продажба

ски карти 64.904 76.442 86.538 93.750 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961 100.961

Угостителство 145.019 170.800 193.359 209.472 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585 225.585

Изнајмување на опрема 14.198 16.722 18.930 20.508 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085 22.085

Сервис и одржување на опрема 14.603 17.199 19.471 21.094 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716 22.716

Други не спомнати услуги 50.000 50.000 50.000 50.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000 60.000

Трошоци за плати 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840 528.840

Енергија 1.543.699 1.759.468 1.948.265 2.083.120 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976 2.283.976

Маркетинг 10.000

Фиксни трошоци

Даноци 561.345 639.806 708.460 757.498 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537 830.537

Осигурување 46.779 53.317 59.038 63.125 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211 69.211

Останато 14.034 15.995 17.712 18.937 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763 20.763

Вкупно 2.993.420 3.338.590 3.640.614 3.856.344 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676 4.174.676

244

Табела 39. Биланс на успех во евра Carev Vrv

Worksheet 5 - INCOME STATEMENT 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 20280 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row DescriptionВкупни приходи 4,677,875 5,331,720 5,903,834 6,312,486 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139

- - - - - - - - - - - - - - -

Вкупни приходи 4,677,875 5,331,720 5,903,834 6,312,486 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139

Трошоци од продажбаСки карти 64,904 76,442 86,538 93,750 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 100,961 Угостителство 145,019 170,800 193,359 209,472 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 225,585 Изнајмување на опрема 14,198 16,722 18,930 20,508 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 22,085 Сервис и одржување на опрема 14,603 17,199 19,471 21,094 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 22,716 Други услуги 50,000 50,000 50,000 50,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 60,000 Плати 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 528,840 Енергија 1,871,150 2,132,688 2,361,534 2,524,994 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456 2,768,456

Маркетинг 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 Osiguruvanje 46,779 53,317 59,038 63,125 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 69,211 Vkupno operativni troshoci 2,745,493 2,808,766 3,047,813 3,218,561 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308

Inflacija 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

Kamati 1,978,851 1,905,971 1,827,260 1,742,253 1,650,445 1,551,292 1,444,207 1,328,555 1,203,652 1,068,756 923,068 765,725 595,795 412,270 214,063

Amortizacija 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782

Vkupni troshoci 5,961,126 5,951,519 6,111,855 6,197,596 6,368,534 6,269,382 6,162,297 6,046,645 5,921,741 5,786,845 5,641,157 5,483,814 5,313,884 5,130,359 4,932,153

Vkupno odanochiv prihod -1,283,251 -619,798 -208,021 114,890 552,605 651,757 758,842 874,494 999,398 1,134,294 1,279,982 1,437,325 1,607,255 1,790,780 1,988,986

Danok na dobivka - stapka 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00% 10.00%Danok na dobivka 0 0 0 11,489 55,260 65,176 75,884 87,449 99,940 113,429 127,998 143,732 160,725 179,078 198,899

Neto prihod -1,283,251 -619,798 -208,021 103,401 497,344 586,582 682,958 787,045 899,458 1,020,865 1,151,984 1,293,592 1,446,529 1,611,702 1,790,088

Dividendi - - - - - - - - - - - - - - -

Neto prihod - dividendi 1,283,251- 619,798- 208,021- 103,401 497,344 586,582 682,958 787,045 899,458 1,020,865 1,151,984 1,293,592 1,446,529 1,611,702 1,790,088

Zadrzana dobivka 1,283,251- 1,903,049- 2,111,070- 2,007,669- 1,510,325- 923,743- 240,785- 546,260 1,445,718 2,466,582 3,618,566 4,912,158 6,358,688 7,970,389 9,760,477

245

Табела 40. Финансиски готовински приливи во евра Carev Vrv

Worksheet 6 - CASH FLOW FINANCIAL 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 20280 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description UnitsNeto prihod euros -1,283,251 -619,798 -208,021 103,401 497,344 586,582 682,958 787,045 899,458 1,020,865 1,151,984 1,293,592 1,446,529 1,611,702 7,973,997 Amortizacija euros 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 Paricni prilivi od rabotenje euros -46,469 616,983 1,028,761 1,340,183 1,734,126 1,823,364 1,919,740 2,023,827 2,136,240 2,257,646 2,388,766 2,530,374 2,683,311 2,848,484 9,210,779

Glavnica od zadolzuvanje euros -911,002 -983,882 -1,062,593 -1,147,600 -1,239,409 -1,338,561 -1,445,646 -1,561,298 -1,686,202 -1,821,098 -1,966,786 -2,124,128 -2,294,059 -2,477,583 -2,675,790

Investicii euros -24,735,638

Bilans euros -24,735,638 -957,471 -366,899 -33,832 192,582 494,718 484,802 474,094 462,529 450,038 436,549 421,980 406,246 389,253 370,900 6,534,989

Prihodi euros 4,677,875 5,331,720 5,903,834 6,312,486 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 Operativni trosoci euros 2,745,493 2,808,766 3,047,813 3,218,561 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 Operating income euros 1,932,382 2,522,954 2,856,021 3,093,925 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831

Anuitet euros 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853

ДСЦР0.67 0.87 0.99 1.07 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19 1.19

Просечен ДСЦР 1.11

Kratkorocna likvidnost -957,471 -1,324,370 -1,358,202 -1,165,620 -670,902 -186,100 287,994 750,523 1,200,561 1,637,110 2,059,090 2,465,335 2,854,588 3,225,488 9,760,477 Neto paricni prilivi euros -24,735,638 -46,469 616,983 1,028,761 1,340,183 1,734,126 1,823,364 1,919,740 2,023,827 2,136,240 2,257,646 2,388,766 2,530,374 2,683,311 2,848,484 9,210,779 Финансиски NPV - FNPV euros -8,242,003 EURФинансиски IRR - FIRR 3.22% Табела 41. Економски готовински приливи во евра Carev Vrv

Worksheet 7 - CASH FLOW ECONOMIC Nominal Year 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028Project Year 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description Units Source/CommentsНето приход euros -1,283,251 -619,798 -208,021 103,401 497,344 586,582 682,958 787,045 899,458 1,020,865 1,151,984 1,293,592 1,446,529 1,611,702 1,790,088 Total Depreciation Expenses euros 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 1,236,782 Total Interest Payments euros 1,978,851 1,905,971 1,827,260 1,742,253 1,650,445 1,551,292 1,444,207 1,328,555 1,203,652 1,068,756 923,068 765,725 595,795 412,270 214,063 Income Tax Expenses euros 0 0 0 11,489 55,260 65,176 75,884 87,449 99,940 113,429 127,998 143,732 160,725 179,078 6,382,808

Total Cash Flow From Operations euros 1,932,382 2,522,954 2,856,021 3,093,925 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 9,623,741

Total Principle Payment euros -911,002 -983,882 -1,062,593 -1,147,600 -1,239,409 -1,338,561 -1,445,646 -1,561,298 -1,686,202 -1,821,098 -1,966,786 -2,124,128 -2,294,059 -2,477,583 -2,675,790

Investments euros -24,735,638 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Balance euros -24,735,638 1,021,380 1,539,072 1,793,428 1,946,324 2,200,423 2,101,270 1,994,185 1,878,534 1,753,630 1,618,734 1,473,046 1,315,703 1,145,773 962,248 6,947,951

Total Revenues euros 4,677,875 5,331,720 5,903,834 6,312,486 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 6,921,139 Total Operating Costs euros 2,745,493 2,808,766 3,047,813 3,218,561 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 3,481,308 Operating income euros 1,932,382 2,522,954 2,856,021 3,093,925 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831

Total Debt Service Payment euros 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853 2,889,853


Average DSCR 1.11

euroseuros

Net cash flow euros -24,735,638 1,932,382 2,522,954 2,856,021 3,093,925 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 3,439,831 9,623,741 Економски NPV - ENPV 3,479,067 EURЕкономски IRR - EIRR 10.06%

246

Табела 42. Биланс на состојба во евра Carev Vrv

Worksheet 8 - BALANCE SHEET Nominal Year 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027Project Year 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Row Description Units Source/CommentsFiksni sredstvaОпрема euros 0 24,735,638 23,498,856 22,262,074 21,025,292 19,788,510 18,551,728 17,314,946 16,078,164 14,841,383 13,604,601 12,367,819 11,131,037 9,894,255 8,657,473

Tekovni sredstva eurosGotovina od zadolzuvanje euros 24,735,638 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Gotovina od rabotenje euros 0 0 -957,471 -1,324,370 -1,358,202 -1,165,620 -670,902 -186,100 287,994 750,523 1,200,561 1,637,110 2,059,090 2,465,335 2,854,588 Accounts receivable euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inventory euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Drugi tekovni sredstva euros

Vkupno sredstva euros 24,735,638 24,735,638 22,541,384 20,937,703 19,667,090 18,622,890 17,880,826 17,128,846 16,366,158 15,591,905 14,805,162 14,004,929 13,190,127 12,359,590 11,512,061

Obvrski I kapital eurosZadrzana dobivka euros 0 -1,283,251 -1,903,049 -2,111,070 -2,007,669 -1,510,325 -923,743 -240,785 546,260 1,445,718 2,466,582 3,618,566 4,912,158 6,358,688 Dolgorocno zadolzuvanje euros 24,735,638 24,735,638 23,824,635 22,840,753 21,778,160 20,630,559 19,391,151 18,052,589 16,606,943 15,045,646 13,359,444 11,538,346 9,571,561 7,447,432 5,153,373 Sopstven kapital euros 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Vkupno obvrski I kapital euros 24,735,638 24,735,638 22,541,384 20,937,703 19,667,090 18,622,890 17,880,826 17,128,846 16,366,158 15,591,905 14,805,162 14,004,929 13,190,127 12,359,590 11,512,061

247

5. Социо - економска анализа

Покрај финансиската исплатливост на еден проект, која е најзначајна за Инвеститорот,особено ако се тоа приватни инвестиции, оценката на социо-економските бенефити од реализација на еден проект всушност дава реална слика за сите бенефити за општеството, однсоно пошироката заедница, кои произлегуваат од проектот. За да се изврши комплетна оцена на исплатливоста на развојот на туризмот на Осоговските Планини, неопходно е да се земат во предвид различни социо-економски влијанија. Туризмот во светски рамки е една од индустриите во која се запослени голем број на работници. Изградбата на ски центар со сета потребна инфраструктура создава нови работни места, ги зголемува локалните и регионалните економски активности и обезбедува дополнителен приход. За секој проект кој се превзема за да се поттикне развојот на туризмот, потребно е да се земат во предвид социо-економските и влијанијата врз животната средина, за да може реално да се утврди исплатливоста на проектот.

Денес, туризмот како социо-економски процес има глобалната територијална дистрибуција и во многу земји, туризмот е еден од главните двигатели на одржливиот развој. Социо - Економското влијание на туризмот е особено големо во регионите кои имаат ограничени можностите за економски развој. Развојот на туризмот е многу важен за зајакнување на локалното претприемништвото и особено за зајакнување на малите и средни претпријатија, што има големо влијание врз подобрување на животен стандард во регионите каде истиот има интензивен развој.

Од економски аспект туризмот има придонес во зголемување на бруто националниот производ и во извозот, како и во зајакнување на регионалниот и руралниот развој, додека од социјален аспект туризмот придонесува во создавање на нови работни места, создавање на подобри услови за живот, намалување на иселувањето, односно влијае врз демографијата на еден регион.

Вработување

Туристичката индустрија е една од индустриите кои создаваат најголем број на работни места, односно туризмот е интезивна работна индустрија. Работни места кои се создаваат, се од различен ранг и тоа од оние за кои е потребна висока стручна спрема (менаџери, маркетинг, инжињери итн.), потоа административни, па се до работни места за неквалификуваните работници во процесот на одржување на хигиена во сместувачките објекти, комунални услуги и др. Од аспект на туризам, поимот вработување вклучува три различни категории. Директни вработувања, како резултат

248

на подготовката и градбата на еден туристички центар со сета неопходна инфраструктура и опрема и во туризмот ова се однесува на вкупно потребните вработување за подготовка и реализација на еден проект, кој е дел од процесот за развој на туризмот. Следната категорија на работни места се директни вработување во туристичката индустрија кои се неопходни за успешно работење на туристичката дестинација или во овој случај работни места кои се во функција на работење на ски центарот, сместувачките и угостителски капацитети и останатите функционални целини. И како трета категорија се индиректните вработување, односно работни места кои се создаваат во придружните сектори, кои се поврзани со градежниот сектор кој е одговорен за градба на инфраструктурата, но и придружните сектори кои се поврзани со туризмот.

Директните вработувања по изградбата на првата фаза на ски центарот Царев Врв и комплетирање на системот за вертикален транспорт на Пониква, ќе бидат 97, додека со целосна реализација на ски центарот Царев Врв број на нови работни места ќе порасне на 127. Вкупниот број на директни вработување, земајќи ги во предвид и сите предвидени сместувачки капацитети и реализирани проекти со кои ќе се зголеми понудата на овие два локалитета се проценува да биде приближно 1100. Директните вработување по основ на изградба на ски центрите и целосната инфраструктура не се земени во предвид. Влијанието врз вкупниот број на вработени во Источниот плански регион би изнесувал 2%, односно за приближно 2% би се зголемил бројот на вработени и би се намалил за приближно 4%. Бројот на индиректните вработување е релативно тешко да се определи. Вообичено бројот на индиректните вработување се определува врз основа на т.н. коефициенти на мултипликација, кои во зависност од авторите се доста различни и се движат од 1:0,5 (според ОН), па до 1:1,4 (според канадските истражувања во скијачките центри). Најголем број на аутори го усвојуваат коефициенто 1:1,2. Согласно ова бројот на индиректните вработувања би изнесувал приближно 1300.

Вкупното влијание врз зголемување на бројот на врзботени би изнесувал 4,21%, а намалувањето на бројот на невработените би изнесувало 8,76%.

Демографија

Развојот на туризмот со своите економски ефекти го стимулира и демографскиот развој. Ова е уште позначајно во регионите кои се економски неразвиени и каде според досегашните искуства во светот се покажа дека туризмот е една од најпропулзивните индустрии за надминување на регионалната неразвиеност. Во одредени случаеви, развојот на туризмот бил иницијален фактор за зголемување на бројот на населението. Во развиените туристички региони, туризмот не само што позитивно влијае на

249

преселбите, туку е и причина за сезонско мигрирање на работна снага од другите региони.

Создавањето на нови работни места во голема мера влијае врз намалување на процесот на иселување, како од руралните населени места, така и од урбаните центри во регионот.

Бројот на новосоздадените места кој што се проценува на 1100, знаши обезбедена егзистенција за ист број на фамилии. Структурата на вработените кај постојните ски центрите, покажува дека најголем број на вработени се од блиските населени места, освен оние вработувања за кои се бара специфични вештини и знаења. Покрај директните вработување, индиректните вработување исто така влијаат врз намалување на негативните демографски појави. Источниот регион е претежно земјоделски регион и изградбата на планираните проекти и функционирањето на сите сместувачки и угостителски капацитети ќе обезбеди сигурен пазар за локално производените земјоделски производи.

Од аспект на структура на население, туризмот на различни начини влијае на самата структура на населението. Туризмот не е фактор кој ги радикализира општествените услови и не може значително да влијае на биолошката структура на населението, но генерално туризмот ја зголемува запосленоста на жените, што придонесува и да влијание на биолошката структура на населението.

Рурален развој

Туризмот во целина, а особено планинскиот туризам во голема мера придонесува за зголемување на руралниот развој, преку креирање на бизниси и нови работни места. Производството на храна, односно на земјоделски производи кои се неопходни за функционирање на сместувачките и угостителски капацитети го потикнува руралниот развој преку сочувување на постојните работни места во земјоделието, обезбедување на можности за учење и трансфер на знаење, воведување на нови вештини и обезбедување на обуки и образовни можности. Производство на био продукти овозможува создавање на производи кои имаат поголема вредност и со тоа се овозможува развој на нови начини на земјоделско производство во руралните области. Покрај земјоделието и производството на храна, занаетчиството исто така има своја улога во зголемување на туристичката понуда преку изработка на сувенири, производи кои се рачно произведени, карактеристични локални производи, со што се обезбедува егзистенција на овој вид на производство.

250

Економски развој

Бруто Домашен производ

Со целосно реализирање на проектите на двата локалитета (прва фаза Царев Врв), бруто домашниот производ ќе се зголеми за приближно 1,48%, додека со комплетирање на сите фази од развојот на локалитетот Царев Врв, зголемувањето на БДП би изнесувал приближно 1,95%. Зголемувањето на БДП кое ќе произлезе од придружните индустрии, како и од градењето на неопходната инфраструктура не е земено во предвид.

Инвестиција од преку 30 милиони евра, со создадени 1100 директни вработување, има големо влијание за економскиот развој на Источниот регион. Туризмот има голем потенцијал за одржлив развој на малите и средни претпријатија.

Социјална димензија

Социјалните последици од реализација на предвидениот проект може да се поделат на две категории и тоа на оние кои се однесуваат на зголемување на животниот стандард и на оние кои се однесуваат на зголемување на социјалната кохезија и стабилност. Инвестициите во еден економски неразвиен регион што би донеле нови запослувања и со тоа и нови приходи во едно одредено подрачје, влијаат на различните социјални и кохезиски трендови во локалната или регионалната заедница ( повисока стапка на незапосленост, рурална депопулација и др.). Поедини рурални населени места, па и области во Источниот плански регион, се загрозени со високата стапка на иселување , која веќе го доведува во прашање и физичкиот опстанок на истите, бидејќи бројот на жители е под нивото на биолошката одржливост. Поради тоа, земајќи го во предвид значењето на туризмот за руралните области, реализација на проектот во целина, има позитивно влијание на руралниот пазар на трудот и тоа преку директни запослувања, но и преку подршка на пропратните стопански гранки. На овој на чин планиниските региони ќе бидат извор на заработка и чинител на социјалната стабилност, со што се создаваат предуслови за опстанок на руралните заедници.

При реализација на комплексен проект за развој на туризмот, вообичаено вклучува и мерки и активности во кои во голема мера е вклучено населението од најблиските рурални или урбани центри. Можностите за обезбедување на дополнителни приходи во семејствата долгорочно придонесуваат до настанување на промени во однесувањето на населението, што вообичаено резултира со подобрување на квалитетот на живот на населението, но и до зголемување на инвестиции од страна на локалното население во областа на предузимаштвото.

251

6. Влијанија врз животната средина

6.1. Постапки

Прелиминарна оцена на влијанија врз животната средина од изведба на предложените објекти

Во оваа оцена е даден преглед на законските барања и потребните анализи, истражувања и документи според Законот за животна средина (“Службен весник на Република Македонија“ бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10 и 124/10 и 51/11), и подзаконските акти кои произлегуваат од него.

Целта на оваа оцена е да се утврдат потенцијалните негативни влијанија од изградба на два ски центри Пониква и Царев Врв, врз медиумите и областите во животната средина и да се предложи изработка на документи со кои би се идентификувале, планирале и овозможиле мониторинг врз имплементацијата на мерки за нивно намалување или ублажување, односно овозможување на одржливо користење на животната средина на предметните локации.

Изградбата на спортско рекреативни центри со ваква големина може да влијаат за намалување на квалитетот на животната средина и да предизвикаат значајни промени врз здравјето и безбедноста на локалната популација и живиот свет.

При планирањето и изградбата на спортско рекреативни центар Царев Врв и проширување на постоечкиот СРЦ Пониква според Законот за животна средина (“Службен весник на Република Македонија“) бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10 и 124/10 и 51/11), Уредбата за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр. 153/07), и Уредбата за определување на проектите и за критериумите врз основа на кои се утврдува потребата за спроведување на постапката за оцена на влијанијата врз животната средина („Службен весник на РМ“ бр. 74/05) потребно е спроведување на постапка за стратегиска оцена на животната средина како и постапка за оцена на влијанијата врз животната средина. Од овие две постапки ќе произлезат документи кои во себе би ги содржеле потребните услови кои треба да се задоволат при изведбата и функцијата на овие проекти, со кои би се постигнало високо ниво на заштита на животната средина на проектните локации.

Најпрво треба да се изработи Извештај за стратегиска оцена врз животната средина за урбанистички планови надвор од населено место (за двата СРЦ) во фазата на

252

подготовка на урбанистичките планови според Уредбата за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр. 153/07).

Паралелно со изработката на физибилити студиите за изградба или проширување според Уредбата за определување на проектите и за критериумите врз основа на кои се утврдува потребата за спроведување на постапката за оцена на влијанијата врз животната средина („Службен весник на РМ“ бр. 74/05) Прилог 2, 12 (а) (скијачки патеки, ски лифтови и жичарници и градби поврзани со нив) и (в) (викенд населби и хотелски комплекси надвор од градски подрачја и градби поврзани со нив) потребна е постапка за утврдување на потреба од постапка за оцена на влијание врз животната средина.

Со изготвувањето на овие документи ќе се исполнат законските барања за запознавање и вклучување на јавноста во процесот на планирање и употреба на просторот, предвидување и разгледување на алтернативи на планираните активности и дејности на засегнатиот простор, оцена на влијанијата од истите, предвидување на мерки за нивно елиминирање или ублажување и поставување на мониторинг и план за управување со животната средина.

Во следните поглавја засебно се дадени детали за изработката на Извештаи за стратегиска оцена врз животната средина за урбанистички планови надвор од населено место, Студии за оцена на влијанието врз животната средина од предложените дејности и активности, како и засебен флористичко – фаунистички преглед на

подрачјата опфатени со проектните активности.

Стратегиска оцена на животната средина

Уште во фазата на планирање на еден ваков спортско-рекреативен и туристички комплекс треба да се има во предвид дека со цел да се реализра истиот во согласност со постоечките закони и норми, ќе биде неопходно да се вршат измени на постоечкиот урбанистички план, а за деловите кои не се опфатени со урбанистички план ќе биде потребно да се направи нов план. Во согласност со Уредбата за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр. 153/07), точка 13. Планирање на просторот и користење на земјиштето – плански документи кои се однесуваат на просторно и урбанистичко планирање на територијата на Р Македонија, општините, градот Скопје и општините во градот Скопје, за плановите

253

кои ќе се изготвуваат или менуваат со цел да се реализираат овие два ски центри, ќе биде потребно да се спроведе постапка за нивно влијание врз животната средина и здравјето на луѓето.

Релеванти законски регулативи кои треба да се имаат во предвид при спроведување на постапката за Стратегиска оцена на животната средина се:

• Закон за животна средина (глава 10 „Оцена на влијанието на определени стратегии, планови и програми врз животната средина) („Службен весник на РМ“ бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10 и 51/11);

• Уредба за учество на јавноста во текот на изработката на прописи и други акти, како и планови и програми од областа на животната средина („Службен весник на РМ“ бр.147/08);

• Уредба за изменување на уредбата за учество на јавноста во текот на изработката на прописи и други акти, како и планови и програми од областа на животната средина („Службен весник на РМ“ бр.45/11);

• Уредба за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр.153/07);

• Уредба за изменување и дополнување на уредбата за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр.45/11);

• Уредба за содржината на извештајот за стратегиската оцена на животната средина („Службен весник на РМ“ бр.153/07);

• Уредба за критериумите врз основа на кои се донесуваат одлуките дали определени плански документи би можеле да имаат значително влијание врз животната средина и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр.144/07);

• Правилник за составот на комисијата и начинот на нејзината работа, програмата и начинот на полагање на стручниот испит, висината на надоместокот за полагање на стручниот испит и на надоместокот за воспоставување и одржување на листата на експерти за стратегиска оцена на животната средина и начинот на стекнување и губење на статусот на експерт за стратегиска оцена на животната средина, као и начинот и постапката за вклучување и исклучување од листата на експерти („Службен весник на РМ“ бр.129/07);

254

• Правилник за начинот на спроведување на прекугранични консултации („Службен весник на РМ“ бр.110/10), и

• Правилник за формата, содржината и образецот на одлуката за спроведување односно неспроведување на стратегиска оцена и на формуларите за потребата од спроведување односно неспроведување на стратегиска оцена („Службен весник на РМ“ бр.122/11).

Целта на постапката за стратегиска оцена на животната средина е идентификација и анализа на влијанијата врз животната средина, животот и здравјето на луѓето кои би се јавиле како резултат на активностите поврзани со имплементација на планскиот документ. Постапката се спроведува уште во фазата на планирање со цел сите идентификувани влијанија, но и соодветните мерки за намалување или елиминирање на влијанијата да се предвидат во најраната фаза на подготовката на документот.

Постапката за стратегиска оцена на животната средина треба да обезбеди високо ниво на заштита на животната средина, спроведување на насоките од релевантни стратешки и плански документи и интегрирање на целите на животната средина во подготовката и усвојувањето на стратегии, планови и програми (плански документи), а во насока на промовирање на одржливиот развој.

Со стратегиската оцена се опфаќаат значајните влијанија врз животната средина кои би произлегле со имплементацијата на предвидениот планскиот документ врз животната средина, но пред носење на одлуката за негово усвојување. Процесот на стратегиска оцена опфаќа:

- Подготовка на Извештај за стратегиска оцена каде што значајните влијанија од планскиот документ се идентификувани и оценети;

- Консултации со засегната јавност, органот надлежен за работи од областа на животната средина и останатите органи засегнати со имплементацијата на планскиот документ;

- Интегрирање на социјалните, економските и аспектите на животната средина;

- Земање предвид на заклучоците од Извештајот и консултациите при финализирање на нацрт планскиот документ;

- Објавување на одлуката за усвојување на планскиот документ и како стратегиската оцена влијаела врз усвојувањето на документот.

Стратегиската оцена има за цел да обезбеди рамка за дејствување врз процесот на одлучување уште во најрана фаза кога планските документи (кои пак најчесто

255

предвидуваат индвидуални проекти) се подготвуваат. На овој начин би се опфатиле кумулативните влијанија од индивидуалните проекти.

Оваа постапка има задача да ги опфати кумулативните влијанија од индивидуалните проекти, кои заеднички можат да имаат значајни влијанија врз животната средина, но поединечно поради својот мал капацитет не се опфатени со друга постапка за оцена на влијанија врз животната средина.

Субјекти вклучени во постапката за спроведување на Стратегиска оцена на влијанија врз животната средина се:

Органи на државната управа/единиците на локална самоуправа кои ги подготвуваат/усвојуваат планските документи имаат обврска за спроведување на СОВЖС и за започнување на постапката на време. Согласно Законот за животна средина истите имаат обврска за:

• подготовка на извештајот за стратегиска оцена на влијанија врз животна средина;

• објавување на информации за отпочнувањето на подготвувањето на планскиот документ и за учество на јавноста во процесот на консултации;

• објавување на информации за нацрт планскиот документ кој се подготвува и за предлог извештајот за стратегиска оцена на влијанија врз животна средина;

• подготовка на извештајот од консултацијата со јавноста врз основа на добиени коментари и мислења од јавните консултации;

• комплетирање на извештајот за стратегиска оцена на влијанија врз животна средина и на планскиот документ со добиени мислења и коментари, и

• мониторинг на влијанијата од имплементација на планскиот документ и во случај на негативни ефекти информирање на Министерството за Животна Средина и Просторно Планирање.

• Министерството за Животна Средина и Просторно Планирање е одговорно за:

• подготовка на решение во оние случаи во кои не се согласува со одлуката за спроведување односно неспроведување

• на СОВЖС или со определениот обем на СОВЖС во одлуката;

• подготовка на решение за соодветноста на извештајот на СОВЖС за ПД, и

• воспоставување и ажурирање на листата на експерти за СОВЖС.

Министерство за надворешни работи е одговорно за спроведување на прекугранични консултации за СОВЖС во однос на доставување на известување до соседната држава

256

која може да биде засегната од подготовката на планскиот документ или кога Република Македонија може да биде засегната од подготовка на ПД во соседната држава.

Експертите од листата на експерти за СОВЖС се одговорни за подготовка на извештајот за СОВЖС, доколку се ангажирани од органот кој го подготвува ПД, и

НВО-и, јавноста и другите органи засегнати од спроведувањето на ПД се вклучени во процесот на консултација и можат да дадат свое мислење во однос на подготовката на ПД и во однос на извештајот за СОВЖС, особено за определувањето на алтернативите и влијанијата врз животната средина и здравјето на луѓето.

Извештајот за стратегиска оцена на животната средина, ги содржи следните

информации:

- резиме/краток преглед на содржината, главните цели на планскиот документ и врската со другите релевантни планови и програми/плански документи;

- релевантни аспекти на моменталната состојба на животната средина и што најверојатно би се случило доколку не дојде до имплементација на планскиот документ/најверојатната еволуција без имплементација на планот или програмата;

- карактеристики на животната средина во областите кои би биле значително засегнати;

- други проблеми кои се релевантни за планскиот документ, вклучувајќи ги посебно оние кои се појавиле во некоја од областите кои се од посебно значење за животната средина, а особено од аспект на заштита на дивите птици и хабитатите;

- целите на заштитата на животната средина, одредени на национално или меѓународно ниво, кои се релевантни за планскиот документ и начинот на кој овие цели и сите аспекти на животната средина се земени во предвид за време на нивните подготовки;

- веројатните значајни влијанија врз животната средина во целина, вклучително и врз биодиверзитетот, населението, човечкото здравје, фауната, флората, почвата, водата, воздухот, климатските фактори, материјалните придобивки, културното наследство кое вклучува архитектонско и археолошко наследство, пејзажот и меѓусебната поврзаност на овие фактори. Овие влијанија вклучуваат секундарни, кумулативни, синергистички, краткорочни, со средно и долгорочни, трајни и привремени позитивни и негативни ефекти;

257

- мерките предвидени за заштита, намалување и неутрализирање во најголема можна мерка на сите значајни негативни влијанија врз животната средина од имплементацијата на планскиот документ;

- резиме/краток преглед на причините за изборот на алтернативите, и опис за тоа како е направена проценката, вклучувајќи ги сите потешкотии (како што се техничките недостатоци или недостигот на know-how) до кои се дошло при собирањето на потребните информации;

- опис на предвидените мерки кои се однесуваат на мониторингот во согласност со законските обврски;

- не-техничко резиме.

Ски центар “Царев Врв„

После направената анализа на можните локации како најсоодветна за изградба на зимски туристички центар на Осоговските планини е избран локалитетот Царев Врв. На овој локалитет е планирано да се реализираат следните содржини:

- Ски – терени

- Жичари

- Сместувачки капацитети

- Угостителски објекти

- Друга придружна инфраструктура

Ски терените, односно жичарите ќе бидат лоцирани од Врват Царев врв преку сртот Китка во правец на областа наречена Мечкин Камен (I фаза), потоа од Царев Врв во правец кон т.н.Средно Брдо (II фаза) и од Царев Врв во правец кон Мал Чеперник, преку Ташово (III фаза). Ски центарот ќе располага со стази со вкупна должина од 20,5км и ќе се распрострираат на површина од 122 хектари. Во табелите бр. 1 и 2 дадени податоци за должина на предвидените патеки и други пропратни содржини, додека во табела бр. 6 прикажани се видот и капацитетот на сместувачките капацитети, како и бројот на скијачи кои би биле сместени во објектите.

Површината која е предвидена за изградба на овој туристички комплекс досега не е опфатена со урбанистички плански документ и на дадената локација не постојат капацитети. Поради тоа во првата фаза на реализацијата е потребно да се подготви планска документација за опфатот, а за самиот план ќе биде потребно да се подготви Извештај за стратегиска оцена на животната средина. Во извештајот ќе бидат земени во предвид можните влијанија врз животната средина од имплементацијата на

258

планскиот документ. Влијанијата од поединечните капацитети ќе бидат опфатени во Елаборатите за заштита на животната средина или Студиите за оцена на влијанија врз животната средина, во зависност од предвидениот проект и неговиот капацитет.

Ски центар “Пониква„

При анализа на карактеристиките на теренот на локалитетот Пониква идентификувани се две можни локации кои имаат соодветни карактеристики на теренот и на истите е предвидена изградба на жичари и изградба на стази. Согласно Постојниот урбанистички план, предвидена е изградба и на уште еден ски лифт, кој е лоциран во близина на постојниот ски лифт кај детското одморалиште. Спортско рекреативниот центар Пониква е предвидено да располага со стази со вкупна должина од 3 км и ќе се распрострираат на површина од приближно 25 хектари.

Во табелите 13 и 14 дадени податоци за должина на предвидените патеки, жичари и информации за други пропратни содржини, а во табела 17 прикажани се видот и капацитетот на сместувачките капацитети, како и бројот на скијачи кои би биле сместени во објектите.

Дел од локацијата на која е предвиден овој скицентар е во согласност со постојниот урбанистички план, меѓутоа за оние содржини кои не се опфатени со планот ќе биде потребно да се направат измени. Според Уредбата за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр.153/07) и џс промена на планови е потребно да се спроведе постапка за Стратегиска оцена на животната средина. Со спроведувањето на оваа постапка ќе се идентификуваат можните влијанија врз животната средина од имплементацијата на промените во урбанистичкиот план. Поединечните влијанија од проектите кои ќе се реализираат во рамките на овој скицентар ќе бидат опфатени во Елаборатите за заштита на животната средина или Студиите за оцена на влијанијата врз животната средина.

6.2. Студија за Оцена на влијанијата врз животната средина

За спроведување на предложените проекти потребно е да се утврди потребата од постапка за оцена на влијание врз животната средина. За таа цел потребно е да се изработи Известување за намера за изведување на проект и Барање за утврдување на

259

потреба од постапка за оцена на влијание врз животната средина според Правилникот за информациите што треба да ги содржи известувањето за намера за изведување на проект и постапката за утврдување на потреба од оцена на влијание на проектот врз животната средина („Службен весник на РМ“ бр. 33/06).

Доколку надлежниот орган утврди дека е потребно за изработката на Студии за оцена на влијанието врз животната средина за Спортско Рекреативниот Центар (СРЦ) Пониква и Ски центарот Царев Врв потребно е да се ангажира лице од Листата на експерти за оцена на влијанието врз животната средина на Министерството за животна средина. Истата треба да се изготви во согласност со Правилникот за содржината на барањата што треба да ги исполнува студијата за оцена на влијание од проектот врз животната средина („Службен весник на РМ“ бр. 33/06).

Студиите за оцена на влијанието врз животната средина за Спортско Рекреативните Центри (СРЦ) Пониква и Царев Врв треба да содржат:

1. Детален опис на проектот заедно со информации за локациите, карактерот и големина на проектот и потребната земјишна површина.

- Спортско рекреативниот центар Пониква ќе располага со стази со вкупна должина од 3 км и ќе се распрострираат на површина од приближно 25 хектари. Изградба на 3 нови патеки со должина од 1098, 954 и 254 метри, две жичари (1118м и 957м) и еден скилифт (297м), како и изградба на хотел со 4 ѕвезди (187 лежаи, базени, wellness и сауни), хотел со 3 ѕвезди (340 лежаи), приватен смештај и апартмани (213 лежаи) и хостели за млади и останат смештај (вкупно 111 лежаи). Севкупно се планира изградба на сместувачки капацитети со 851 лежај. Покрај тоа се разгледуваат алтернативи за изградба на 831 паркинг место, на самата локација на објектите или развој на алтернативен концепт на транспорт кој предвидува изградба на паркинг со 450 места на 2км од Пониква.

Планирано е да се изградат и опремат одреден број на објекти за угостителски услуги, потоа одреден број на простории кои ќе бидат со трговска содржина и кој воглавном ќе бидат сместени во склоп на сместувачките капацитети како и планирани содржини (објекти) за потребите на ски центарот (продажба на карти, тоалетни простории за вработените и гости, изнајмување и сервис на опрема со ормари за опрема (депоа), ски школа, услужен простор, дуќани, администрација, простории за вработените, прва помош и патролна служба, магацински простор, гаражи за механизација со сервис, управување со отпад) со вкупна површина од 2140м2. Локацијата на ски патеките и придружните планирани градби е дадена на слика 29.

260

- Ски центарот Царев Врв ќе располага со стази со вкупна должина од 20,5 км и ќе се распрострираат на површина од приближно 122 хектари. Се предвидува изградба на 13 нови патеки со должина од 20. 452 метри, 4 жичари (1358м, 1251м, 1222м и 2232м), еден скилифт (428м) и еден сноуборд лифт (428м), изградба на пристапен пат до локацијата во месноста викана Мечкин Камен каде е планирана туристичка населба.

Истата предвидува изградба на хотел со 4 ѕвезди (270 лежаи базени, wellness и сауни), два хотели со 3 ѕвезди (340 лежаи и 150 лежаи), приватен смештај и апартмани (210 лежаи), хостел (вкупно 100 лежаи) и хотел-пансион (60 лежаи). Севкупно во трите фази се планира изградба на сместувачки капацитети со 3462 лежаи. Во првата фаза се предвидува изградба на две жичари, ски лифт и сноуборд парк со должина од 3162 м, со 6 ски патеки и сноуборд парк со должина од 7701м и сместувачки капацитети (хотели, апартмани хостели и други видови на смештај) од 1225 легла. Покрај тоа се разгледуваат алтернативи за изградба во првата фаза за потребите на гостите ќе биде потребно да се изградат 230 паркинг места за автомобили, 25 паркинг места за комерцијални возила и 4 места за автобуси, заедно со пристапни патишта во базната населба со должина од околу 3,5км.

Во склоп на првата фаза на развојот на ски центарот, ќе се изградат и опремат одреден број на објекти за угостителски услуги, потоа одреден број на простории кои ќе бидат со трговска содржина и кој воглавном ќе бидат сместени во склоп на сместувачките капацитети ( на приземје).

Дел од објектите за угостителски услуги треба да бидат сместени на самите стази. На овој локација, денес се лоцирани два руинирани објекти (стари караули), кој се пладлага да бидат реконструирани и да бидат пренаменети во планинарски дом (едниот објект) и угостителски објект со придружни содржини (настани, забави, тематски содржини и др.).

Планирано е да се изградат и опремат одреден број на објекти за угостителски и трговски услуги, сместени во склоп на сместувачките капацитети како и планирани содржини (објекти) за потребите на ски центарот (продажба на карти, тоалетни простории за вработените и гости, изнајмување и сервис на опрема со ормари за опрема (депоа), ски школа, услужен простор, дуќани, администрација, простории за вработените, прва помош и патролна служба, магацински простор, гаражи за механизација со сервис, управување со отпад) со вкупна површина од 3050м2. Локацијата на ски патеките и придружните планирани градби во трите фази е дадена на слика22.

261

Опис на животната средина и медиумите на локацијата

Во описот на животната средина во детали треба да биде опишана географската положба и локацијата, геолошки и сеизмички карактеристики, хидрологија, клима и метеорологија, управувањето со отпад, квалитетот на амбиентниот воздух, постојната бучава, биодиверзитет, пејсаж и визуелни ефекти, културно и историско наследство на локацијата.

Во овој дел на студијата се изнесуваат и социјалните аспекти на животната средина (население, економска состојба, локална самоуправа, туризам итн.).

Опис на разгледувани алтернативи

При изведба на проекти со ваква големина неопходно е да се изнесат разгледувани алтернативи за изведба и локациска поставеност на предвидените градби. Исто така треба да се даде објаснување зошто е одбрано решение и врз основа на што е донесена одлуката за усвојување или одбивање на одредена алтернатива. Нултата алтернатива (неизведување на проектот) треба да биде образложена во детали.

Оцена на влијанијата на проектот врз животната средина

Влијанија врз воздухот

Во фазата на изградба

Негативни влијанија од изведбата на подготвителните и градежните активности (ископ и фундирање и изградба на предвидените градби – жичари, ски лифтови, патишта за пристап и манипулативни патишта на самите локации, изградба на хотели, хостели, апартмани и придружни објекти) на локацииите преку зголемување на фугитивните емисии на прашина во воздухот и преку здолемување на издувните гасови од ангажирана механизација за изградба на предвидените градби.

Во фаза на функција

Негативни влијанија од зголемување на сообраќајот на предвидените локации појава на зголемени количини на издувни гасови.

Влијанија врз подземните и површинските води


Идентификација на сите постојани и повремени водотеци на локациите и утврдување на влијанија од изградба (истекување на масти и масла, испуштање на отпадна вода, градежни објекти за преградување или премин преку реки и потоци).

262


Утврдување на количини вода потребни за водоснабдување на предвидените објекти спрема проекциите за максимална посета на ски центрите. Извор на вода и начин на зафаќање и систем за пренос до определените локации на ски центрите

Утврдување на количини на отпадна вода продуцирана од работа на предвидените градби. Проектирање на систем за собирање и третман на отпадна вода. Предвидување на пречистителни станици за објектите планирани за изградба на обете локации (Пониква и Царев Врв) со пресметка за нивната големина и изработка на техничка документација базирана на максималниот број на посетители (еквивалент жители) со цел елиминирање на можноста за негативни влијанија врз површинските и подземните води (Каменичка Река но и другите повремени или постојани водотеци).

Утврдување на влијанија врз водите од неправилно управување со отпадот, како и влијанија од поставување на топови за вештачки снег и останати градби кои се предвидени со предложените активности (изградба на пристапен пат од 3км, решавање на одводнување на патот, управување со течниот отпад од објектите како и од планираната градба за сервис на ангажираната механизација на ски центрите)

Влијанија врз почвата


Негативни влијанија во фазата на изградба преку отстранување на лабилните слоеви на почва (хумус, глина итн). Влијанија врз носивоста и литолошкиот состав на почвата и резултати од спроведени геомеханички истражувања на локациите за изградба на жичари, ски лифтови и останати планирани објекти големи по габарит. Влијанија од хавариски истекувања и појава на свлечишта.


Негативни влијанија од ерозија на расчистените терени за поставување на жичарите и патеки за скијање и од појава на свлечишта. Влијанија од отстранување на горниот слој на почва и од поставената инфраструктурна инсталација (елекртомрежа, канализација и водоснабдување).

Влијанија предизвикани од управување со отпад


Влијанија од ископ на почва (вишок на земја), големи количини на органски отпад од вегетација од расчистување на трасите и локациите предвидени за изградба, појава на градежен шут, како и влијанија од создадениот отпад од страна на работниците и отпад креиран при поправка или одржување на ангажираната механизација.


263

Влијанија во фазата на операција на ски центрите ќе бидат: креиран комунален отпад од посетители, отпад од комерцијалните (угостителски и трговски) и сместувачки објекти, опасен отпад од одржување на механизација, органски отпад од одржување на трасите на ски лифтовите, жичарите и трасите.

Влијанија врз флората и фауната


Се очекуваат негативни влијанија поради нарушување на екосистемите, биотопите и трасите на миграција и движење на локациите преку изградба на ски центрите на површина поголема од 150 ha. Негативни влијанија од расчистување на трасите за изградба на жичари, ски лифтови и ски патеки со должина од над 24 км (за двата ски центри) ќе придонесе за губење на автохтони видови на флора од ископување на земјиште, девастација на површини наменети за складирање на градежни материјали како и зголемено присуство на луѓе и механизација и со самото тоа зголемено ниво на бучава, можност за избивање на пожар итн.


Негативните влијанија во фазата на функција ќе бидат помали сепак се очекуваат поради драстично зголемување на присуство на посетители, возила и механизација на локациите. Самото постоење на повеќе градби на локациите ќе придонесе за прекин на миграторните патишта на одредени животни, губење на ловишта, места за прихрана и парење и општо вознемирување на животинските видови (птици и цицачи).

Влијанија од бучава


Негативни влијанија врз флората и фауната како и локалната популација од зголемено присуство на градежна механизација и изведбата на планираните градби преку ископ, сечење, расчистување и изградба на градбите (фундирање, бетонирање, ангажман на хиликоптери за пренос на опрема, можни минирања, пробивање на траси и патишта итн).


Се очекуваат негативни влијанија од бучава преку зголемено присуство на посетители, возила, моторни санки, механизација во базните населби и од жичарите и ски лифтовите за превоз на скијачи. Сепак овие влијанија ќе бидат мали по интензитет во споредба со фазата на изградба.

Влијанија врз пејсажот

264

Во фазата на изградба ќе има влијанија врз пејсажот и визуелните ефекти поради големината на предвидените градежни активности како и активностите за расчистување на теренот, ангажираната механизација и времените градежни објекти за потребита на ангажираната работна сила.

Во фазата на функција може да се очекуваат негативни влијанија како од поставеноста на жичарите и ски лифтовите како и од изградбата и функцијата на сместувачките капацитети, придружните објекти и патната инфраструктура.

Влијанија врз археолошкото и културно-историското наследство

Негативни влијанија може да произлезат единствено во фазата на изградба преку оштетување на необележани археолошки и историски остатоци. Во фазата на функција не се очекуваат влијанија врз археолошкото и културно-историското наследство

Социјално економски влијанија (Влијанија врз населението и човековото здравје)

Негативни влијанија врз населението и човековото здравје се можни единствено во фазата на изведба преку зголемено ниво на сообраќај, емисии на издувни гасови и бучава.

Сепак позитивните влијанија врз локалната популација се далеку поголеми и ќе бидат изразени преку можен ангажман во фазата на изградба и фазата функција, зголемување на туристичката понуда со што ќе се допринесе до отворање на нови работни места, можности за подобро патно поврзување а со тоа и зголемување на можностите за забрзан економски развој на целиот регион воопшто.

Мерки за намалување на негативните влијанија врз животната средина

Мерки за намалување на влијанијата врз воздухот

Во фазата на изведба употреба на добра градежна пракса и користење на технички исправна механизација за изведба би ги довело емисиите во воздухот на минимум.

Во фазата на функција воведување мерка за алтернативни превози (санки и кочии) на посетители (скијачи) до базната населба на Пониква (Зеленград) ќе ги намали емисиите од издувнички гасови од автомобилите.

Усвојување на опции за употреба на Обновливи Извори на Енергија (ОИЕ) уште во фазата на планирање и изведба дополнително ќе ја намали емисијата на стакленички гасови како резултат од функционирањето на ски центрите на Пониква.

265

Мерки за намалување на негативни влијанија врз површинските и подземните води

Во фазата на изведба треба да се почитува добрата градежна пракса (според Правилникот за мобилни градилишта), изведувачот е должен да постави и најми компанија која ќе ги одржува мобилните тоалети, како и да овозможи место каде ќе се одвива одржување и поправка на градежната механизацијана начин кој нема да може да влијае врз површинските и подземните води.

Сите градби на или во близина на вода и акумулирање на водата треба да бидат проследени со водостопанска согласност издадена од надлежен орган (МЖСПП).

Конструкцијата на мрежа за одведување на отпадни води е основна мерка за заштита на водите од негативни влијанија. Единствено преку функционална и правилно димензионирана мрежа може да се прифатат креираните отпадни води. Истите потоа треба да бидат одведени на третман во пречистителни станици за отпадна вода чии детали исто така ќе бидат димензионирани при изработка физибилити студиите. Сепак според претпоставениот број на посетители и планирани сместувачки капацитети не би требале да бидат помали од 4000 ЕЖ за базната населба на Пониква и 6000 ЕЖ за базната населба на Царев Врв.

Отпадните води на градбите на самите терени треба да се собираат во правилно димензионирани непропусни септички јами за кои ќе биде обезбеден правилен транспорт и третман во планираните пречистителни станици за отпадна вода.

Мерки за намалување на влијанијата врз почвата

Начинот на изведба на градбите треба да ги следи резултатите од извешените геомеханички анализи на почвата и треба да се одвиваат според детален план за ископување и расчистување на трасите и локациите предвидени за изградба. Планот треба да предвидува мерки за стабилизирање на косините на теренот каде се гради како и да вклучи мерки за намалување на ерозијата и стабилизирање на потенцијални свлечишта.

Правилната работа и одржување на градежната механизација како и подготовка на упатства и план за постапување во случај на несреќа или хаварија треба да овозможат елиминација на можните влијанија врз почвата од истекувања на масти, масла и горива на градежните локации.

266

Мерки за заштита од управување со отпад

Во фазата на изведба, изведувачот е должен да постапува по законските прописи од областа на управување со отпадот и според тоа да воспостави систем за собирање, и времено складирање на локацијата или предавање на отпадот на компанија овластена за постапување со истиот (транспорт и одлагање). Во оваа фаза сите обврски за отстранување на органскиот отпад од расчистување, градежниот шут и вишоците на земја се на изведувачот.

Во фазата на функција најголем удел во отпадот ќе бидат количините креирани од посетителите како и од работата на предвидените комерцијални објекти. Собирањето, транспортот и одлагањето ќе го врши овластена компанија од страна на советот на општините. Со правилно управување со отпадот и воспоставување на систем на рециклажа и искористување на фракции на органски отпад практично нема да се потребни дополнителни мерки заштита од управување со отпад.

Мерки за намалување на влијанијата врз флората и фауната

Во фазата на изведба ќе настанат негативни влијанија врз постојниот жив свет. Одредени количини на дрвна маса и вегетација ќе бидат отстранети во фазата на градба со што ќе се наруши постојниот еко систем. Со тоа ќе се нарушат и природните станишта на флората и фауната опишана во следното поглавје.

Се препорачува да се изработи проектна програма за биомониторинг која би ги идентификувала најзагрозените видови и би осигурала примена на најдобро достапни техники на градба и мерки за ублажување на влијанијата од расчистување на постојната вегетација.

Работниците ќе мораа да поминат обука за правилна работа и движење на градежната локација. Палењето на оган треба да биде строго забрането.

Во фазата на функција треба да се обезбеди чуварска (горска) служба која би имала и информативна улога околу заштитата на регистрираните растителни и животински видови на локацијата. Подготовка на програма во која самите посетители под раководство на стручни лица ќе изведуваат акции за прихрана на животните во зимски услови и акции за расчистување на локациите како и заштита на регистрираните растителни видови во топлите периоди ќе биде значајна мерка за заштита на постоечката флора и фауна.

267

Мерки за заштита од бучава

Во фазата на изградба, изведувачот треба да употребува градежна механизација која нема да ги надмине пропишаните нивоа на бучава на локацијата според Правилникот за гранични вредности на нивото на бучава во животната средина („Сл.весник на РМ“ бр.147/08), да превземе мерки за мониторинг и контрола на градежните методи, механизација и опрема, да ја ограничи брзината на возилата на и вон градежната локација, како и да подготови програма за транспорт на потребни градежни материјали со што би се оптимизирал бројот на возилата на локацијата во текот на изградбата.

Во фазата на функција не се очекуваат значајни зголемувања на нивото на бучава, единствени извори на бучава би биле возилата на посетителите и поставената опрема која секако по својата спецификација нема да ги надминува законски пропишаните нивоа на бучава.

Мерки за заштита на пејсажот и визуелните ефекти

Со цел да се намалат негативните влијанија од предложените градби треба да се преземат мерки уште во фазата на планирање на самата изградба. Сите објекти треба да се вклопуваат во постоечкиот пејсаж според својот облик, боја и пред се габарит. За ова треба да се најмат архитекти кои би изработиле предлози и би дале насоки за изгледот на планираните градби врз основа на постоечката ситуација.

Мерки за заштита на археолошкото и културно-историското наследство

Во фазата на изградба, изведувачот е должен да ги почитува сите законски барања и доколку наиде на археолошки и културно-историски наоѓалишта истиот е должен да ја запре работата и да го извести надлежниот орган и лица (Завод за заштита на археолошкото и културно-историското наследство)

Мерки за заштита на населението и човековото здравје (Социјално економски и здравствени ефекти)

Планираните проекти единствено во фазата на изградба може да преставуваат закана по локалната популација и нејзиното здравје за што обврските ќе ги преземе изведувачот. Генерално изведбата на проектот че има позитивни влијанија врз здравјето, социјалниот и економскиот живот на локалната популација.

План за мониторинг на животната средина

268

Во овој дел на студијата треба да се даде детален план на мониторинг на секој медиум и област на животната средина. Истиот треба да предвидува средства потребни, начин на изведба на мониторинг, лица и институции задолжени за мониторинг како и период и фрекфенција на мониторингот.

Планот треба да овозможи услови за спроведување на мерките за намалување на влијанијата врз животната средина, да осигура дека влијанијата се намалуваат и се во дозволените гранични вредности и нивоа како и да регистрира параметри на мониторингот врз состојбите на поединечни медиуми и области на животната средина.

Со правилно определување на мерки за ублажување и нивно инкорпорирање во планот за мониторинг според фазите на изградба и функција, и негово спроведување во потполност, предложените градби за ски центрите Пониква и Царев Врв ќе се овозможи одржлив развој на заедницата во овој регион како и одржливо користење на природните ресурси без негативни ефекти врз животната средина и луѓето.

За сите останати пратечки објекти кои нема да влезат во студиите за оцена на влијание врз животната средина пред отпочнување на нивната градба потребно е да се изработат Елаборати за заштита на животната средина според член 24 од Законот за животна средина (“Службен весник на Република Македонија“ бр.53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10 и 124/10 и 51/11) и подзаконските акти Уредба за дејностите и активностите за кои задолжително се изработува Елаборат, а за чие одобрување е надлежен Органот за вршење на стручни работи од областа на животната средина („Сл. весник на РМ“ бр.80/09) и Уредба за дејностите и активностите за кои задолжително се изработува Елаборат, а за чие одобрување е надлежен градоначалникот на општината, градоначалникот на градот Скопје и градоначалникот на општините во градот Скопје(„Сл. весник на РМ“ бр.80/09).

6.3 Основен флористичко – фаунистички преглед на подрачјата опфатени со проектните активности

Пониква:

Локалитетот Пониква е сместен во централното подарчје на Осоговските Планини, на надморска височина приближно од 1500 до 1600 m н.в.

Со проектните активности предвидена е, покрај веќе постоечката патека и изградба на два нови ски лифтови и три нови ски патеки. На јужната страна на локалитетот на надморска височина од околу 1350 до 1650 м.н.в. предвидена е изградба на Жичара 1 и на ски патеките 1 и 2. На северната страна на локалитетот Пониква предвидена е

269

изградба на Жичара 2 и на скипатека 3 кои ќе се простираат на надморска височина од околу 1300 до 1600 м.н.в.

Планираните активности на јужната страна на локалитетот Пониква се простираат на високопланинско пасиште, додека планираните активности на северната страна на локалитетот ќе се простираат низ букова шума.

Планираните проектни активности на локалитетот Пониква ќе се простираат низ две различни живеалишта, живеалиште на букова шума, на северниот дел на локалитетот и живеалиште на високопланински пасишта, кое се простира на јужниот дел од локалитетот Пониква.

Букови шуми:

Појасот на букови шуми е застапен околу и во локалитетот Пониква и се искачува до надморска височина од околу 1600 м.н.в. Со предвидените проектни активности ќе биде опфатен еден дел од буковата шума на северниот дел на локалитетот Пониква. Буковата шума која застапена во засегнатото подрачје припаѓа на појасот на планински букови шуми кој се протега во делот од 1300 до 1700 м.н.в. Овој појас е претставен со растителната асоцијацијата Calamintho grandiflorae - Fagetum. За оваа растителна заедница карактеристични се повеќе растителни видови:

Fagus sylvatica Rubus hirtus Rubus idaeus Salix caprea Populus tremula Hypericum perforatum Mycelis muralis Galium odoratum Festuca heterophylla Calamintha grandiflora Oxalis acetosella Stachys sylvatica Sanicula europaea

Epilobium montanum Lilium martagon Knautia drymeia Asarum europaeum Digitalis ambigua Aremonia agrimonoides Euphorbia amygdaloides

Moehringia trinervia Doronicum columnae Geranium robertianum

Lathyrus inermis Atropa belladona

Од животинските видови карактеристични за овој појаа на букови шуми се среќаваат:

• Водоземци: Salamandra salamandra, Tritorus vulgaris, Bombina variegate, Bufo bufo, Bufo viridis, Rana graeca.

• Рептили: Coronela austriaca, Podarcis muralis, Zamenius longisimus.

270

• Птици: Pernis apivorus, Accipiter nisus, Buteo buteo, Columba oenas, Columba palumbus, Cuculus canorus, Dryocopus martius, Dendrocopos medius, Dendrocopos leucutos, Anthus trivialis, Troglodytes troglodytes, Erithacus rubecula, Turdus merula, Sylvia atricapilla, Phylloscopus collybita, Ficedula parva, Aegithalos caudatus, Parus palustris, Parus ater, Parus caeruleus, Parus major, Sitta europea, Garrulus glandarius, Fringilla coelebs, Serinus serinus, Carduelis carduelis, Pyrrhula pyrrhula, Emberiza citronella.

• Цицачи: Erinaceus concolor Talpa europaea Sorex araneus Lepus europaeus Apodemus sylvaticus Apodemus flavicolis Microtus arvalis, Mus musculus, Myoxus glis, Sciurus vulgaris, Sus scrofa, Capreolus capreolus, Canis lupus, Vulpes vulpes, Felis sylvestris, Mustela nivalis, Martes martes, Martes foina, Meles meles

Планински пасишта

Планинските пасишта се јавуваат низ целата територија на локалитетот Пониква, која се разбира не е под шумски појас. Овој хабитат опфаќа растителни заедници од субалпскиот појас кои растат на силикатна подлога. Опфаќа неколку растителни заедници кои се определуваат со следниве видови:

Beladiochloa violacea

Festuca rubra

Thymus longicaulis

Campanula epigaea

Agrostis byzantina

Luzula nemorosa

Chamaespartium sagittale

Galium vernum

Koeleria macrantha

Anthoxanthum odoratum

Deschampsia flexuosa

Stellaria graminea

Verbascum longifolia

Lotus corniculatus

Campanula spathulata

Asperula cynanchica

Veronica vindobonensis `

Leontodon hispidus

Nardus stricta

Ranunculus oreophylus

Viola gracilis

Plantago lanceolata

Rumex acetosella

Scleranthus perennis

Genista depressa

Hieracium pilosella

Armeria rumeliaca

Hypericum perforatum

Achillea millefolium

Festuca thracica

271

Nepeta pannonica

Trifolium repens

Centaurea orbelica

Primula veris

Scabiosa columbaria

Hypericum barbatum

Од животинскиот свет се среќаваат скоро идентични видови како и во буковиот појас, со мали разлика кај некои претставници.

• Водоземци: Tritorus vulgaris, Bombina variegate, Bufo bufo, Bufo viridis, Rana graeca.

• Рептили: Coronela austriaca, Podarcis muralis, Zamenius longisimus. • Птици: Pernis apivorus, Accipiter nisus, Buteo buteo, Columba oenas, Columba

palumbus, Cuculus canorus, Anthus trivialis, Erithacus rubecula, Turdus merula, Sylvia atricapilla, Phylloscopus collybita, Ficedula parva, Aegithalos caudatus, Parus palustris, Parus ater, Parus caeruleus, Parus major, Garrulus glandarius, Fringilla coelebs, Serinus serinus, Carduelis carduelis, Pyrrhula pyrrhula, Emberiza citronella.

• Цицачи: Erinaceus concolor, Talpa europaea, Sorex araneus, Lepus europaeus, Apodemus sylvaticus, Apodemus flavicolis Mus musculus, Capreolus capreolus, Canis lupus, Vulpes vulpes, Mustela nivalis, Martes martes, Martes foina.

Царев Врв:

Локалитетот, односно Царев Врв ги зафаќа највисоките делови на Планината Осогово заедно со соседните врвови Сокол и Руен, со надморска височина над 2000 метри.

Со проектните активности на Султан Тепе е предвидено да се изградат 1 ски лифт, 4 жичари и 13 ски патеки. Жичара 1 и 2, заедно со скипатеките 1,2,3,4, и 4 се лоцирано западно од Царев Врв, а се простира на два хабитати од таму постоечките, хабитат на букова шума и хабитата на високопланински пасишта. На северната страна на Султан Тепе е предвидена изградба на една жичара, еден ски лифт и пет ски патеки. Овој дел од проектното подрачје во порполност припаѓа на хабитатниот тип на високопланински пасишта. На јужната страна, со проектот е предвидена изградба на една жичара и три скипатеки. Овој сегмент од предвиденото проектно подрачје, исто како претходно споменатиот сегмент, се простира на два хабитати: Букова шума и високопланинско пасиште.

272

Букова шума

Појасот на букови шуми се среќава во подножјето на врвот Султан Тепе и се искачува до надморска висина од околу 1700 – 1750 м.н.в. Проектните активности ќе се одвиваат во појасот на букова шума јужно и западно од врвот Султан Тепе. Буковата шума која застапена во засегнатото подрачје припаѓа на појасот на планински букови шуми кој се протега во делот од 1300 до 1700 м.н.в. Овој појас е претставен со растителната асоцијацијата Calamintho grandiflorae - Fagetum. За оваа растителна заедница карактеристични се повеќе растителни видови:

Fagus sylvatica

Rubus hirtus Rubus idaeus Salix caprea Populus tremula Hypericum perforatum Mycelis muralis Galium odoratum Festuca heterophylla Calamintha grandiflora Oxalis acetosella Stachys sylvatica

Sanicula europaea Epilobium montanum Lilium martagon Knautia drymeia Asarum europaeum Digitalis ambigua Aremonia agrimonoides Euphorbia amygdaloides

Moehringia trinervia Doronicum columnae Geranium robertianum

Lathyrus inermis Atropa belladona

Од животинските видови карактеристични за овој појаа на букови шуми се среќаваат:

• Водоземци: Salamandra salamandra, Tritorus vulgaris, Bombina variegate, Bufo bufo, Bufo viridis, Rana graeca.

• Рептили: Coronela austriaca, Podarcis muralis, Zamenius longisimus. • Птици: Pernis apivorus, Accipiter nisus, Buteo buteo, Columba oenas, Columba

palumbus, Cuculus canorus, Dryocopus martius, Dendrocopos medius, Dendrocopos leucutos, Anthus trivialis, Troglodytes troglodytes, Erithacus rubecula, Turdus merula, Sylvia atricapilla, Phylloscopus collybita, Ficedula parva, Aegithalos caudatus, Parus palustris, Parus ater, Parus caeruleus, Parus major, Sitta europea, Garrulus glandarius, Fringilla coelebs, Serinus serinus, Carduelis carduelis, Pyrrhula pyrrhula, Emberiza citronella.

273

• Цицачи: Erinaceus concolor Talpa europaea Sorex araneus Lepus europaeus Apodemus sylvaticus Apodemus flavicolis Microtus arvalis, Mus musculus, Myoxus glis, Sciurus vulgaris, Sus scrofa, Capreolus capreolus, Canis lupus, Vulpes vulpes, Felis sylvestris, Mustela nivalis, Martes martes, Martes foina, Meles meles

Високопланинско пасиште Високопланинските пасишта се простираат над појасот на букова шума на надморска височина од над 1700 м.н.в. и достигнуваат до највисоката точка на врвот Царев Врв. Овој хабитат опфаќа растителни заедници од субалпскиот појас кои растат на силикатна подлога. За Царев Врв значајна е и зедницата на боровинки и брукенталија. Карактеристични видови се:

Vaccinium myrtillus

Vaccinium uliginosum

Bruckenthalia spiculifolia

Euphorbia amygdaloides

Campanula patula (abietina)

Athyrium filix-femina

Hypericum perforatum

Thymus longicaulis

Luzula luzulina

Hieracium hoppeanum

Geum montanum

Gentianella bulgarica

Pimpinella saxifraga

Trifolium pratense

Deschampsia caespitosa

Daphne mezereum

Gentiana asclepiadea

Deschampsia flexuosa

Potentilla ternata

Antennaria dioica

Thymus balcanus

Nardus stricta

Genista depress

274

Од животинскиот свет на високопланинските пасишта на Царев Врв се среќаваат следните видови:

• Водоземци: Rana graeca, Rana temporaria. • Рептили: Coronela austriaca, Lacerta agilis, Vipera berus и Zootoca

vivipara • Птици: Emberiza citronella, Corvus corax, Corvus cornix, Lanius collurio,

Monticola saxatilis, Oenanthe oenanthe, Saxicola rubetra, Phoenicurus ochruros, Motacilla alba, Anthus spinoletta, Anthus trivialis, Eremophila alpestris, Alauda arvensis, Lullula arborea, Coturnix coturnix, Falco tinnunculus.

• Цицачи: Sorex minutes, Lepus europeus, Microtus subterraneus, Apodemus sylvaticus.

Букова шума

Calamintha grandiflora Knautia drymeia

Salamandra salamandra Coronela austriaca

275

Dendrocopos medius Myoxus glis

Планински пасишта

Achillea millefolium Veronica vindobonensis

276

Lepus europaeus Parus major

Високопланински пасишта

Bruckenthalia spiculifolia Vaccinium myrtillus

Vipera berus Falco tinnunculus

6.4. Законска регулатива

• Закон за животна средина („Сл.весник на РМ“ бр. 53/05, 81/05, 24/07, 159/08, 83/09, 48/10, 124/10 и 51/11);

• Уредба за стратегиите, плановите и програмите, вклучувајќи ги и промените на тие стратегии, планови и програми, за кои задолжително се спроведува постапка за оцена на нивното влијание врз животната средина и врз животот и здравјето на луѓето („Службен весник на РМ“ бр. 153/07),

• Уредба за определување на проектите и за критериумите врз основа на кои се утврдува потребата за спроведување на постапката за оцена на влијанијата врз животната средина („Службен весник на РМ“ бр. 74/05)

277

• Уредба за дејностите и активностите за кои задолжително се изработува Елаборат, а за чие одобрување е надлежен Органот за вршење на стручни работи од областа на животната средина („Сл. весник на РМ“ бр.80/09);

• Закон за градење („Сл. весник на РМ“ бр.130/09, 124/10, 18/11, 36/11 и 54/11);

• Закон за води („Сл.весник на РМ“ бр.87/08, 6/09, 161/09, 83/10 и 51/11);

• Уредбата за класификација на водите („Сл.весник на РМ“ бр.18/99);

• Уредба за категоризација на водотеците, езерата, акумулациите и подземните води („Сл.весник на РМ“ бр.18/99, 71/99);

• Закон за управување со отпад („Сл.весник на РМ“ бр.68/04, 71/04, 107/07, 102/08, 143/08, 124/10, 09/11 и 51/11);

• Правилник за општите правила за постапување со комуналниот и со другите видови неопасен отпад („Сл.весник на РМ“ бр.147/07);

• Закон за управување со пакување и отпад од пакување („Сл.весник на РМ“ бр.161/09, 17/11 и 47/11);

• Листа на видови отпади („Сл.весник на РМ“ бр.100/05);

• Закон за хемикалии („Сл.весник на РМ“ бр.145/10 и 53/11);

• Закон за квалитетот на амбиентниот воздух („Сл.весник на РМ“ бр.67/04, 92/07, 35/10 и 47/11);

• Уредба за гранични вредности на нивоа и видови на загадувачки супстанции во амбиенталниот воздух и прагови на алармирање, рокови за постигнување на граничните вредности, маргини на толеранција за гранична вредност, целни вредности и долгорочни цели („Сл.весник на РМ“ бр.50/05);

• Закон за заштита од бучава во животната средина („Сл.весник на РМ“ бр.79/07, 124/10 и 47/11);

• Правилник за локациите на мерните станици и мерните места („Сл. весник на РМ“ бр.120/08);

• Правилник за гранични вредности на нивото на бучава во животната средина („Сл.весник на РМ“ бр.147/08);

• Одлука за утврдување во кои случаи и под кои услови се смета дека е нарушен мирот на граѓаните од штетна бучава („Сл.весник на РМ“ бр.1/09);

278

• Закон за заштита на природата („Сл.весник на РМ“ бр.67/04, 14/06, 84/07, 35/10, 47/11 и 148/11);

• Закон за заштита на културното наследство („Сл.весник на РМ“ бр.20/04, 115/07 и 18/11);

• Закон за заштита и благосостојба на животните („Сл.весник на РМ“ бр.113/07);

• Закон за заштита на растенијата („Сл.весник на РМ“ бр.25/98, 6/00);

• Закон за заштита и спасување („Сл.весник на РМ“ бр.36/04, 49/04, 86/08, 124/10 и 18/11).

279

7. Модел за управување

Развојот на туризмот во една област, е особено сложен процес кој е составен од реализација на голем број на проекти кои се со различен степен на сложеност. Развојот на еден ски центар е комплексен проект, м,н,.кој со својата големина и сложеност претставува всушност еден мега проект. Реализацијата на еден ваков мега проект има големо влијание врз регионот каде што се реализира и во релативно голема мера придонесува за економски и социјален развој на регионот, а преку реализација на соодветни мерки за заштита на животната средина, односно мерки за намалување на негативното влијание врз животната средина се придонесува кон одржлив развој на самиот регион. Реализацијата на овој проект мора да ги задоволи барањата и очекувањата на различните заинтересирани страни, при тоа земајќи ги во предвид не само нивните интереси, туку и капацитетот на секој од заинтересираните страни за реализација на активностите кои придонесуваат кон остварување на нивните интереси.

Резултатите од извршената анализа на заинтересираните страни, покажа дека очекувањата на локално ниво се релативно високи. Од друга страна капацитетот на локалните заинтересирани страни, како од аспект на инвестирање и организација на реализацијата, така и од аспект на организација и управување со дестинацијата се релативно ограничени, односно не може да се очекува да се обезбеди потребното ниво на финансиски инвестициоини вложувања.Помалите можности за инвестирање, односно дел од нотираните проекти може да бидат интерес на локалните приватни и јавни заинтересирани страни. Нормално грижата и контролата на употребата и начинот на користење на природните ресурси, се пред се интерес на локалните заинтересирани страни.

Од аспект пак на меѓународни интересни субјекти, односно заинтересирани страни реално е да се очекува во прво време да се искаже интерес за инвестирање, а со понатамошниот развој на проектот и реализација на планираните чекори, тој интерес да стане и реалност, односно самиот проект да се реализира. Траснпарентноста на постапката на инвестирање е основен предуслов за успешна реализација на проектот во целина.

Создавањето на еден меѓународно конкурентен проект, кој што е разбирлив и за домашните и за странските заинтересирани страни, пред се се базира на дефинирање на улогата на различните субјекти во самиот развој на проектот. Ова особено се однесува на јавниот сектор на национално и регионално ниво, кој всушност треба да се појави и како иницијатор за реализација на овој проект.

280

Неопходно е да дефинира и улогата на различните актери од приватниот сектор, тргнувајќи од инвеститорите, преку менаџерите, па се до локалните мали и средни претпријатија.

Генерално, тргнувајќи од големината на самиот проект, големината на областа која е опфатена со проектот и ниското ниво на развиена инфраструктура во самата област, неопходно е да јавниот сектор ги обезбеди основните услови за реализација на проектот, преку изградба на капитална инфраструктура, односно планирање и урбанистичко дефинирање на целата област, инфраструктурно опремување на дефинираните локалитет (Пониква и Царев Врв) од аспект на изградба на патна инфраструктура и сообраќајно поврзување на локалитетите со блиските урбани центри. Неопходни се нови патишта, реконструкција на дел од постојните патишта, електрификација, снабдување со вода и одведување на отпадните води со нвно пречистување со што ќе се подржи развојот на туризмот на Осоговските Планини, преку реализација на проектот.

Една од опциите за идниот развој на овие локалитети е и потполно превземање на иницијативата за реализација на проектот од страна на јавниот сектор, со цел обезбедување на ефикасно управување со просторот и очувување на еколошката равнотежа на Осоговските планини. Ова би значело превземање на целокупната одговорност за развој и управување со идните скијачки локалитети, односно инвестирање во специфичната планинска инфраструктура и специфичната опрема, како и превземање на целокупното управување и одржување на ски центрите. Како една од формите за овој вид на развој на едне туристичка дестинација и е Приватно - Јавното партнерство.

Согласно позитивните искуствата од развојот на веќе етаблирани ски центри, како и специфичностите и законитостите на пазарната економија и приватниот бизнис, при реализација на т.н. „Greenfield“ инвестиции, ризикот кој што е поврзан со изградбата н неопходните сместувачки капацитети во базната населба треба да се пренесе на приватниот сектор.

Развојот на туризмот на Осоговските Планини е базиран на развој на локалитетите Пониква и Царев Врв. Локалитетот Пониква располага со веќе изградена основна инфраструктура и дел од овој локалитет е урбанизиран, односно изработен е и усвоен детален урбанистички план. Од друга страна, локалитетот Царев Врв претставува комплетно нова инвестиција и неопходна е изградба на основна и придружна инфраструктура за да може овој локалитет да се развие.

Сопствениците на малите сместувачки и угостителски капацитети на Пониква не се во можност да превземат поголема одговорност во однос на развојот на

281

Пониква, пред се поради нивниот мал финансиски капацитет. Нивните очекувања воглавном се насочени кон некоја подобра иднина и развој на Пониква, што ќе создаде услови и за подобра искористеност на нивните капацитети. Операторите на постојните ски лифтови, кои се дадени на долгогодишни концесии, исто така се со мал финансиски капацитет и не се во можност позначајно да учествуваат во планираниот развој на Пониква.

Денешната состојба на Пониква е ограничувачки фактор за развојот на Пониква. Давањето на концесија на ски лифтовите и најголемиот сместувачки капацитет Детското одмаралиште, на различни приватни претпријатија се фактор кој негативно влијае врз можните инвеститори. Задржувањето на сегашниот статус на Пониква е неодржлив на подолг период. Инвестирањето во поедини угостителски и сместувачки капацитети без притоа да се земе во предвид интегралниот концепт на развој, однапред е осудено на пропаст.

7.1. Предлог модел на управување

Дефинирањето на предлог моделот првенствено се базира на потребата за создавање на еден современ модел на управување кој за цел има развој на туризмот на Осоговските Планини, односно привлекување на инвестиции. Инвестирањето во развојот на туризмот на Осоговските Планини во голема мера зависи од јасно дефинираните имотно правни односи, како на постојната инфраструктура, така и на целокупното земјиште на кој се предлага да бидат лоцирани двата локалитета. Административно, подрачјето на Осоговскиот масив припаѓа на 9 општини (Крива Паланка, Ранковце, Кратово, Пробиштип, Чешиново-Облешево, Кочани, Виница, Македонска Каменица и Делчево). За развој на една дестинација особено е значаен начинот на управување со таа дестинација. Денеска за развојот на туризмот се надлежни одделенијата за економски развој во секоја од погоре споменатите општините. Не е реално да се ошекуваат некои позначајни резултати во развојот на туризмот на Осоговските Планини, се додека тој развој се управува од четири различни субјекти. Развојот на туризмот на Осоговските Планини треба да се базира на интегрален пристап, кој што треба да биде управуван од еден субјект.

Прашањата на дефинирање на концептот за користење на имот кој е во државна сопственост (објекти и земјиште), од аспект на модели и видови на инвестирање, по правило е поврзано со односот на планираниот и остварениот развој на една земја, но и со специфичноста на дестинација и ресурсите кои се користат. Во случајот на Осоговските Планини, односно на локалитетите Пониква и Царев Врв, дефинирањето на концептот пред се е поврзан со детерминирање на одговорите по следните прашања:

282

• дали да се оди на брза продажба на имотот, особено на земјиштето, на потенцијалните инвеститори и доколку одговорот е да, во кои случаи тоа да се направи

• дали да се основа јавно претпријатие за развој и изградба • дали да се оди на концесија и ако се оди во кои случаи тоа да се направи • дали да се влезе во проектот со стратешки партнер

Брзата и директната продажба на имотот е ограничена од еден основен проблем, а тоа е пазарот на инвеститори, кој по правило не се наклонети кон инвестиции во проекти за кои не е обезбедена целосна интегрална визија и развојот не е целосно документиран, со решени имотно правни односи.

Основањето на јавно претпријате за развој и изградба на планираните локалитети е еден од моделите кој што често се применува за развој на туристички дестинации. Со основање на едно вакво претпријатие, целокупниот развој на Осоговските планини би бил одговорност на само еден субјект, кој што би ги презел неопходните чекори за реализација на овој проект. Постојат неколку модалитети во однос на начинот на управување од страна на јавното претпријатие на развојот и изградбата на една туристичка дестинација. Еден од основните модалитети е претпријатието да го развие, односно изгради локалитетот, а подоцна да изврши продажба на одредени или сите проекти на приватниот сектор, додека втор модалитет е да претпријатието ги реализира сите активности кои се потребни за документирање на целокупниот развој и решавање на основнте прашања, пред се од аспект на имотно правни односи и начинот на изградба на локалитетите, а да самата изградба оди преку концесија, стратешки партнер или друг начин на инвестирање.

Врз основа на светските искуства, концесијата доколку е дадена на подолг рок (30 до 50 години) се обезбедува минимизирање на ризикот и зголемување на сигурноста на инвестицијата, со што се зголемува атрактивноста и прифатливоста на самата инвестиција. Концесијата особено се користи кога се работи за специфични и природно атрактивни дестинации.

Согласно анализираните модели за управување и при тоа земајќи ги во предвид специфичностите на локалитетот, но и на Република Македонија се предлага следниот модел на управување:

Формирање на меѓу општинско јавно претпријатие за развој на туризмот на Осоговските Планини, кое ќе биде одговорно за развој на туризмот на Осоговските Планини, но и за изградба на планираните локалитет. Во прво време претпријатието ќе биде одговорно за документирање на целиот процес на реализација на планираните проекти, односно изработка на Мастер План,

283

физибилити студии, решавање на имотно правни односи, изградба нз основна инфраструктура и поставување на потребната специфична опрема, дефинирање на начинот на инвестирање и обезбедување на временски контролирање на инвестирање со цел обезбедување на интегралноста на целиот локалитет, како и сите неопходни активности за реализација на проектите. По завршување на изградбата и превземање на управување на изградените објекти и системи, претпријатието треба да прерасне во претпријатие кое ќе управува со дестинацијата.

7.2.Управување со дестинација

Претпријатие за управување со дестинација е организација која е одговорна за управување и/или маркетинг на одредена дестинација. Овој вид на организации, преку функциите кои ги остваруваат имаат клучна улога во зголемување на конкурентноста на дестинацијата. Претпријатието за управување со дестинација ги има следните примарни функции: маркетинг на целата дестинација, координатор на туризмот, представување на дестинацијата, економски иницијатор и креирање на сликата за дестинацијата. Одговорноста на овој вид на организации е повеќе функционална, но основна цел е обезбедување на одржливиот развој на дестинацијата и навремен одговор, односно реакција на промените на пазарот.