STRATEGIJA - aler.rsaler.rs/files/STRATEGIJA_razvoja_postanskih_usluga_u_Srbiji_za_period... · Poštanski sektor u Republici Srbiji sa više od 40 PO, koji pružaju poštanske usluge

STRATEGIJA

RAZVOJA POŠTANSKIH USLUGA U SRBIJI ZA PERIOD 2013-2016. GODINE

("Sl. glasnik RS", br. 43/2013)

1. Uvod - kratak pregled

Strategijom razvoja poštanskih usluga u Srbiji za period 2013-2016. godine (u daljem tekstu: Strategija) se predviđa niz aktivnosti kojima će se poboljšati kvalitet poštanskih usluga i efikasnost poštanske mreže (fizičke, elektronske i finansijske), omogućiti održivi razvoj poštanskog sektora i njegove ekonomije, obezbediti univerzalna poštanska usluga koja je prilagođena društvenom, ekonomskom i tehnološkom okruženju i unaprediti rast poštanskog tržišta i usluga.

Misija

Republika Srbija će stimulisati podizanje efikasnosti pristupa svim poštanskim uslugama i omogućavati komunikaciju sa svim građanima uz:

1) Garanciju slobodnog protoka pošiljaka na jedinstvenoj teritoriji;

2) Pristupačne cene univerzalne poštanske usluge;

3) Međupovezanost između stejkholdera;

4) Podizanje nivoa zadovoljstva korisnika shodno njihovim promenljivim potrebama.

Vizija

Poštanski sektor treba da ostane jedan od osnovnih i nezamenljivih delova (činilaca) nacionalne ekonomije i daljeg privrednog i društvenog razvoja Republike Srbije.

Strateški ciljevi

1) Razvoj poštanskog tržišta shodno potrebama privrede i građana Republike Srbije, a u skladu sa direktivama Evropske unije i preporukama Svetskog poštanskog saveza;

2) Razvoj univerzalne poštanske usluge u Republici Srbiji;

3) Razvoj i restrukturiranje javnog poštanskog operatora;

4) Inovacija postojećih i razvoj savremenih poštanskih usluga (poštanskih, finansijskih i elektronskih) i održivost i efikasnost poštanske mreže i tehnologija;

5) Razvoj odgovarajućih standarda i regulative, u oblasti kvaliteta poštanskih usluga, sigurnosti i bezbednosti korisnika i zaposlenih u poštanskoj delatnosti, kao i sigurnosti poštanskih pošiljaka, a u skladu sa direktivama Evropske unije i aktima Svetskog poštanskog saveza i drugih relevantnih institucija;

6) Omogućiti interoperabilnost (međupovezanost) sa međunarodnom mrežom;

7) Unapređenje pozicije Republike Srbije u regionalnim i međunarodnim organizacijama u oblasti poštanskog saobraćaja;

8) Razvoj ljudskih resursa;

9) Prihvatanje društvene odgovornosti i zaštita životne sredine.

U okviru navedenih ciljeva, Strategijom su definisane obaveze Vlade, nadležnog ministarstva, nacionalnog regulatora, javnog poštanskog operatora i poštanskih operatora, kao učesnika u realizaciji ciljeva koji su posebno razrađeni Akcionim planom.

Osnovne premise

Promene koje se ubrzano dešavaju i koje vode ka liberalizaciji tržišta i globalizaciji ekonomije, kombinovane sa sprovođenjem poštanske reforme, predstavljaju okosnicu u jačanju konkurentnosti na nacionalnom i međunarodnom poštanskom tržištu. U vezi poštanskih reformi mora se imati na umu da u ovom trenutku ne postoji jedinstven standardni model po kome bi poštanske administracije sprovele reformu. Stanje na tržištu u našoj zemlji, stepen razvoja poštanske infrastrukture i postojanje konkurencije u privatnom sektoru određuju model za sprovođenje reformi čime se osigurava razvoj poštanskih sektora.

Očekivanja korisnika i njihove potrebe zadovoljiće se razvojem novih tehnologija i većom i raznovrsnijom ponudom novih usluga. Poštanska mreža zbog svoje dostupnosti i jedinstvenosti otvara nove mogućnosti za zadovoljenje potreba korisnika usluga na komunikacionom tržištu, čime poštanski sektor postaje značajan činilac za razvoj informacionog društva. Posmatrano sa stanovišta tehničko-tehnoloških faktora, razvoj tehnologije, pre svega informacionih i komunikacionih tehnologija, značajno utiče na poštanski sektor, s tim da iskustva poštanskih operatora u velikom broju zemalja ukazuju da kroz saradnju sa državnim institucijama i međunarodnim organizacijama, kao i kroz uvođenje usluga nove generacije, operatori mogu uspešno poslovati i u uslovima digitalne ere.

Razvoj sektora poštanskih usluga može značajno uticati na velika preduzeća, koja u nastojanju da izdvoje sporedne delatnosti od osnovne, veliki deo istih mogu prepustiti poštanskim operatorima. Primetna je ekspanzija preduzeća čija je osnovna delatnost distributivna logistika. Njihov proizvod predstavlja modifikovanu poštansku uslugu u segmentu mesta i vremena preuzimanja i uručenja pošiljaka, koja se kreira na principu "od vrata - do vrata".

Donošenjem brojnih sistemskih zakona koji su harmonizovani sa zakonodavstvom EU unapređuju se domaći pravni i institucionalni okviri različitih oblasti, pri čemu se poštanska regulativa usklađuje sa međunarodnom regulativom, odnosno sa direktivama EU.

Imajući u vidu projekcije MMF-a koje se odnose na ukupna privredna kretanja, kao i makroekonomske indikatore za Republiku Srbiju, može se očekivati postepena stabilizacija ekonomske situacije, što će se posledično odraziti i na stabilnost rasta poštanskih usluga.

Poštanske usluge imaju ključnu ulogu u ekonomskom i društvenom razvoju svih država Evrope iz razloga što su od prioritetnog značaja zbog višestrukih koristi koje pružaju privrednim subjektima i građanima.

Skraćenice i izrazi koji se koriste u tekstu Strategije imaju sledeće značenje:

BDP Bruto društveni proizvod

NPO Nacionalni poštanski operator

JPO Javni poštanski operator

PO Poštanski operatori

SPS Svetski poštanski savez (Universal Postal Union - UPU)

MMF Međunarodni monetarni fond (International Monetary Fund)

MTT Ministarstvo spoljne i unutrašnje trgovine i telekomunikacija

MFP Ministarstvo finansija i privrede

RZS Republički zavod za statistiku

UPU Univerzalna poštanska usluga

RPU Rezervisana poštanska usluga

EU Evropska unija (European Union)

CEN Evropski komitet za standardizaciju (European Committee for Standardization - CEN)

CERP Evropski komitet za poštansku regulativu (European Committee for Postal Regulation - CERP)

EK Evropska komisija (European Commission - EC)

UN Ujedinjene nacije (United Nations - UN)

JPM Jedinica poštanske mreže

UPS Unutrašnji poštanski saobraćaj

MPS Međunarodni poštanski saobraćaj

NRT Nacionalno regulatorno telo

IKT Informaciono komunikacione tehnologije

RAPUS Republička agencija za poštanske usluge

GPC Glavni poštanski centar

PLC Poštansko logistički centar

RPLC Regionalni poštansko logistički centar

ERGP Grupa evropskih regulatora u oblasti poštanskih usluga (European Regulator Group for Postal Services - ERGP)

ISS Institut za standardizaciju Srbije

AS Administrativni savet Svetskog poštanskog saveza (Council of Administration - CA)

POV Poštansko operativno veće Svetskog poštanskog saveza (Postal Operation Council - POC)

Spisak tabela

Tabela 2.1 Struktura tržišta poštanskih usluga po operatorima 2011/2010.

Tabela 2.2 Struktura tržišta po vrstama poštanskih usluga 2011/2010.

Tabela 2.3 Struktura tržišta po vrstama usluga ostalih poštanskih operatora 2011/2010.

Tabela 2.4 Podela poštanskih usluga na tržištu Republike Srbije

Tabela 2.5 Pregled usklađenosti Zakona o poštanskim uslugama sa direktivom 2002/39/EC

Tabela 2.6 Pregled primene poštanske regulative u praksi

Tabela 2.7 Osnovne regulatorne aktivnosti NRT u odabranim evropskim zemljama

Tabela 2.8 Nivo nezavisnosti regulatornih institucija u odabranim evropskim zemljama

Tabela 3.1 Pregled poštanskih direktiva

Tabela 5.1 Akcioni plan realizacije Strategije razvoja poštanskih usluga u Srbiji za period 2013-2016. godine

Spisak slika

Slika 2.1 Zaposleni u NPO u Evropi 2010. godine (% ukupnog broja zaposlenih)

Slika 2.2 Učešće NPO odabranih evropskih zemalja u BDP-u u 2010. godini (%)

Slika 2.3 Poštarina za pismo do 20 grama u evrima u 2010. godini

Slika 2.4 Broj stanovnika po jedinici poštanske mreže u 2010. godini

Slika 2.5 Broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika u 2010. godini

Slika 2.6 Ukupan broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku u 2010. godini

Slika 2.7 Ukupan broj poštanskih usluga u Republici Srbiji (u milionima jedinica)

Slika 2.8 Rast poštanskih usluga u Republici Srbiji (Indeks: 2005 =100)

Slika 2.9 Promena uloge poštanskog regulatora

Slika 4.1 Matrica prednosti i rizik različitih scenarija razvoja poštanskog saobraćaja

2. Analiza stanja tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji

2.1. Značaj poštanskih usluga za ekonomski i društveni razvoj Republike Srbije

Poštanski sektor u Republici Srbiji sa više od 40 PO, koji pružaju poštanske usluge u oblasti prijema, prerade, prevoza i uručenja pismonosnih pošiljaka, paketa kao i ekspres prenosa pošiljaka, ima poseban značaj za ekonomski i društveni razvoj države. Ovaj sektor trenutno zapošljava oko 18.800 radnika što predstavlja 0,79% svih zaposlenih u Republici Srbiji.

Ukupni prihodi koje je poštanska delatnost ostvarila u 2011. godini iznose oko 11 milijardi dinara, što čini oko 0,32% BDP-a za 2011.1 godinu. S druge strane poštanske usluge spadaju u red visoko sofisticiranih usluga, pa samim tim predstavljaju delatnost koja može uspešno da podrži dalji privredni razvoj zemlje.

______________ 1 Izvor: Republički zavod za statistiku, Izveštaj o radu RAPUS-a za 2011.

U odnosu na poštansko tržište u drugim evropskim zemljama poštansko tržište Republike Srbije može se svrstati u red srednjih tržišta. Prosečan broj zaposlenih u NPO u odnosu na ukupan broj zaposlenih je 0,50% (Slika 2.1.), pri čemu se taj udeo kreće od 0,22% u Bugarskoj pa do 0,79% u Finskoj (Republika Srbija 0,63%).

U evropskim zemljama NPO u BDP-u učestvuju sa prosečno 0,36% (Slika 2.2). U većini zemalja zapadne Evrope (Švedskoj, Belgiji, Velikoj Britaniji, Nemačkoj itd.) NPO ima veće učešće u BDP-u nego što je to slučaj u zemljama Istočne i Južne Evrope.

Kada se pored NPO posmatra poštanski sektor u celini (UPS i MPS, integratori i dr.) ovaj udeo je još veći i kreće se od oko 0,30% u Istočnoj i Južnoj Evropi do preko 1% u zapadnoj Evropi i Skandinaviji (1,4% Švedska)2.

______________ 2 Izvor: DG MARKT Main developments in the postal sector (2008 - 2010)

Cene poštanskih usluga u Evropi se značajno razlikuju od zemlje do zemlje. U posmatranim evropskim zemljama poštarina za pismonosnu pošiljku do 20 grama u 2010. godini kretala se u rasponu od 0,19 € na Malti, pa sve do 0,75 € u Norveškoj, dok je u Republici Srbiji u posmatranom periodu ona iznosila 0,22 € (Slika 2.3).

Tržište poštanskih usluga u Republici Srbiji je u velikoj meri liberalizovano, pa samim tim su svi PO, posebno u oblasti ekspres usluga, prinuđeni da razvijaju konkurentske strategije. Na taj način se konstantno povećava brzina i kvalitet poštanskih usluga, a smanjuje se njihova cena.

Dok, s druge strane, zbog povećanja konkurencije dolazi i do povećanja broja novih usluga, kao i do rasta investicija u ovaj sektor.

Značajan rast poštanskog sektora u Republici Srbiji se može ostvariti putem stvaranja stabilnijeg poslovnog okruženja, korporatizacije JPO i daljom liberalizacijom. Liberalizacija JPO i dalji razvoj poštanskog tržišta nameću potrebu restrukturiranja organizacione strukture, povećanja efikasnosti, smanjenja troškova, promene strukture zaposlenih, iskorišćenja postojeće poštanske mreže na najefikasniji način i širenje palete drugih/dodatnih usluga koje će biti dostupne korisnicima u JPM.

Na tržištu poštanskih usluga u Republici Srbiji, poštanske usluge obavljaju:

1) JPO, koji poseduje licencu za pružanje UPU, uz ekskluzivno pravo obavljanja RPU;

2) PO, koji poseduju odobrenja za obavljanje poštanskih usluga.

Prema zvaničnim podacima RAPUS-a od 4. septembra 2012. godine, u Republici Srbiji, pored JPO, ukupno 47 operatora poseduje važeće odobrenje za obavljanje poštanskih usluga van domena UPU. U 2010. godini JPO je dobio licencu, a 27 operatora je dobilo odobrenja; u 2011. godini izdato je 13, a u 2012. godini još sedam odobrenja za pružanje poštanskih usluga. Svi operatori su dobili odobrenja za vremenski period od 10 godina. U odnosu na mesto sedišta, 37 operatora je registrovano u Beogradu, tri operatora u Novom Sadu, dva u Šapcu, a u Sremskoj Kamenici, Rumi, Čačku, Kikindi, Nišu i Subotici po jedan.

Prema kriterijumu vrste usluga, kao i teritorije na kojoj se pružaju te usluge, poštanski operatori se mogu razvrstati na sledeći način:

1) 43 poštanska operatora su registrovani isključivo za prijem, preradu, prevoz i uručenje ekspres pošiljaka, među kojima su i globalni privatni operatori FedEX (predstavnik - Flying cargo YU), TNT (predstavnik Tim kop-TNT) i UPS (predstavnik Express courier). 32 operatora, obavlja delatnost na lokalnom nivou, 16 u nacionalnim okvirima. Od navedenih šest PO je uključeno i u tokove međunarodnog saobraćaja, pri čemu TNT i UPS i pored toga što poseduju dozvolu za obavljanje ekspres usluga na teritoriji Republike Srbije trenutno usluge pružaju samo u MPS. Od ukupnog broja operatora koji rade na lokalnom nivou, 24 operatora pruža usluge isključivo na teritoriji grada Beograda, dva operatora isključivo na teritoriji Novog Sada, dok šest operatora pored Beograda i Novog Sada pokrivaju Niš, Severnobački okrug, Irig, Rumu i Bačku Palanku;

2) dva operatora koji su registrovani za obavljanje usluga prijema, prerade, prevoza i uručenja kako ekspres pošiljaka, tako i paketa mase veće od 10 kg, "New Balkan trans" posluje na nacionalnom nivou, a "City dostava" pokriva gradove Beograd, Novi Sad i Bačku Palanku;

3) tri operatora koji su pored prethodno navedenih usluga registrovani i za pružanje usluga prijema, prerade i prevoza međunarodnih paketa u polazu iz Republike Srbije, mase veće od 10 kg, kao i usluga prerade i uručenja međunarodnih paketa mase veće od 20 kg u dolazu, među kojima je i "DHL International" koji svoje usluge vrši, kako na teritoriji Republike Srbije, tako i na međunarodnom nivou, dok "YU PD EXPRESS-D Express", usluge obavlja samo na nacionalnom nivou. Treći operator je JP PTT saobraćaja "Srbija".

Kao osnovni pokazatelji razvijenosti poštanskog tržišta u Republici Srbiji mogu se uzeti broj stanovnika po JPM, broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika, kao i broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku godišnje.

Broj JPM i broj poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika predstavljaju indikatore dostupnosti poštanske mreže. U poređenju sa ostalim evropskim zemljama (Slika 2.4.) dostupnost poštanskih usluga, kada se radi o JPM, u Republici Srbiji je na nivou evropskog proseka sa 4.821 stanovnikom po JPM (4.153 u Evropi).

S druge strane, kada je reč o broju poštanskih sandučića na 10.000 stanovnika (Slika 2.5) Republika Srbija se sa tri sandučića nalazi daleko ispod evropskog proseka od 14,5 sandučića na 10.000 stanovnika, što u izvesnoj meri može da predstavlja problem u vezi sa dostupnošću poštanskih usluga, naročito u ruralnim i manje razvijenim područjima.

Ako se posmatra ukupan broj pismonosnih pošiljaka po stanovniku (Slika 2.6), koji u evropskim zemljama iznosi 121 pošiljku godišnje, može se zaključiti da Republika Srbija sa 42 pošiljke godišnje (iako je ispod evropskog proseka) ima potencijal za dalji rast ukupnog broja pismonosnih pošiljaka.

Tržište poštanskih usluga u Republici Srbiji beleži rast u periodu od 2005. do 2011. godine od ukupno 40% (Slika 2.7). Ukupan broj poštanskih pošiljaka porastao je sa 226 miliona u 2005. godini na nešto više od 317 miliona pošiljaka u 2011. godini3.

______________ 3 Izvor: Republički zavod za statistiku, Izveštaj o radu RAPUS-a za 2011. godinu

Međutim, pojedinačni godišnji rast poštanskih usluga u Republici Srbiji je dosta neujednačen (Slika 2.8). U prvoj godini posmatranog perioda ukupan broj usluga je porastao za 16,8% i trend rasta, mada neujednačen, nastavio se do 2008. godine. U 2009. godini zabeležen je pad ukupnog obima usluga za 6%. Dalji, ali nešto usporeniji, rast nastavljen je i u poslednjim godinama posmatranog perioda.

Na poštanskom tržištu Republike Srbije u 2011. godini realizovanjem više od 317 miliona usluga ostvaren je prihod od oko 11,8 milijardi dinara (Tabela 2.1). U odnosu na 2010. godinu obim usluga je povećan za 4%, a rast prihoda za 9%.

JPO je realizovao 308,7 miliona usluga i ostvario prihod oko 8,3 milijardi dinara. Obim usluga JPO je povećan za 4%, a rast prihoda za 6% u odnosu na 2010. godinu. Učešće realizovanih usluga JPO u ukupnom obimu je 97%, odnosno 70% u ostvarenom prihodu.

Ostali PO realizovali su 8,4 miliona usluga i ostvarili prihod od oko 3,5 milijardi dinara, obim usluga je povećan za 1%, dok su prihodi povećani za 18% u odnosu na 2010. godinu4.

______________ 4 Izveštaj o radu RAPUS-a za 2011.

Tabela 2.1 Struktura tržišta poštanskih usluga po operatorima 2011/2010.

Operatori Obim usluga u hiljadama jedinica Prihod u hiljadama dinara

2010. 2011. 2010. 2011.

JPO 296.948 308.776 7.838.299 8.288.123

Ostali 8.300 8.393 3.001.160 3.546.475

Ukupno 305.248 317.169 10.839.459 11.834.598

Izvor: Republička agencija za poštanske usluge

Učešće ostalih PO u ukupnom realizovanom obimu je 3%, odnosno 30% u ukupnom prihodu. Osnovni razlog povećanja broja usluga od 1%, odnosno prihoda za 18% je u činjenici da ovi operatori pružaju kvalitetne i profitabilne - komercijalne usluge.

Procentualno učešće JPO i drugih PO u ukupnom obimu realizovanih usluga u 2011. godini je identičan u odnosu na 2010. godinu, dok je učešće ostalih operatora u ukupnom prihodu povećano za 2,3% u odnosu na 2010. godinu, kao posledica rasta cena usluga koje pružaju ovi PO.

Tabela 2.2 Struktura tržišta po vrstama poštanskih usluga 2011/2010.

Vrsta usluge Obim usluga u hiljadama jedinica Prihod u hiljadama dinara

2010. 2011. 2010. 2011.

Univerzalne 293.580 304.537 6.868.265 7.057.223

Komercijalne 11.668 12.632 3.971.194 4.777.375

Ukupno 305.248 317.169 10.839.459 11.834.598


Od ukupnog broja poštanskih usluga na tržištu Republike Srbije, oko 96% ili 304,5 miliona, su usluge iz domena UPU, čiji se broj povećao za 4%, a prihodi za 3% u odnosu na 2010. godinu. U strukturi prihoda UPU, 93% su prihodi od RPU (pismonosne usluge do 100 g i uputnice), dok se 7% prihoda ostvaruje od ostalih poštanskih usluga iz domena UPU (pismonosne usluge mase 100 - 2.000 g i paketi) (Tabela 2.2).

Tabela 2.3 Struktura tržišta po vrstama usluga ostalih poštanskih operatora 2011/2010.

Usluge ostalih operatora Obim usluga u hiljadama jedinica

Prihod u hiljadama dinara

2010. 2011. 2010. 2011.

Ekspres usluge u UPS 7.704 7.747 2.087.348 2.540.556

Ekspres usluge u MPS 371 391 861.456 942.456

Ukupno 8.075 8.137 2.948.804 3.483.012


U prethodne tri godine nije došlo do promene cena UPU iako su skoro svi makroekonomski parametri imali negativan trend. Metodologijom obračuna cena za UPU definisane su cene zasnovane na realnim troškovima realizacije, tako da se u narednom periodu ne može očekivati značajnije povećanje prihoda iz ovog tržišnog segmenta, imajući u vidu da UPU nisu profitabilne usluge.

Povećanje broja ekspres usluga (Tabela 2.3), koje su realizovali PO, uticalo je na značajno povećanje prihoda od ovih usluga: porastom od 0,55% ekspres usluga u UPS povećan je prihod od 22%; porastom od 5,53% ekspres usluga u MPS povećan je prihod od 9%.

Za posmatrani vremenski period uočena je nesrazmera između obima usluga iz domena UPU i prihoda koji se ostvaruje od ovih usluga, sa uporedivim parametrima poštanskih usluga iz domena komercijalnih usluga.

Određene promene u poštanskom sektoru (pad usluga u 2009. godini, usporen rast obima usluga, smanjenje i sporiji rast prihoda) u izvesnoj meri mogu se pripisati finansijskoj krizi, koja je počela 2008. godine. Finansijska kriza različito je uticala na pojedine segmente poštanskih usluga. Najveći negativni uticaj se manifestovao na segment poštanskih pošiljaka koje šalju fizička lica, dok je nešto manji uticaj na pošiljke pravnih lica, kao i na međunarodne pošiljke.

Takođe, u ovom periodu, na globalnom nivou primetan je porast ili zadržavanje postojećeg nivoa, kod paketskih pošiljaka, što je direktna posledica rasta on-line trgovine koja je motivisana niskim troškovima internet pretrage i nižim cenama samih proizvoda.

U segmentu ekspres i kurirskih usluga u EU zabeležen je rast kod NPO koji pružaju ove usluge jer je određen broj poslovnih korisnika zamenio skupe usluge integratora sa nešto pristupačnijim uslugama NPO.5

______________ 5 DG MARKT Main developments in the postal sector (2008 - 2010)

2.2. Zakonska regulativa u oblasti poštanskih usluga

Pravni okvir koji reguliše oblast poštanskih usluga u Republici Srbiji sastoji se od sledećih zakona i podzakonskih akata:

1) Zakon o poštanskim uslugama ("Službeni glasnik RS", br. 18/05 i 30/10) propisuje uslove za obavljanje poštanskih usluga, uređuje prava, obaveze i odgovornost davalaca i korisnika poštanskih usluga, kao i osnivanje RAPUS-a i sprovođenje nadzora nad obavljanjem poštanskih usluga;

2) Zakon o potvrđivanju akata Svetskog poštanskog saveza ("Službeni glasnik RS - Međunarodni ugovori", broj 42/09) ovim zakonom su ratifikovana akta SPS usvojena na 24. Kongresu, održanom 2008. godine u Ženevi, i to: Osmi dodatni protokol Ustavu Svetskog poštanskog saveza, Prvi dodatni protokol Opštem pravilniku Svetskog poštanskog saveza, Pravilnik o postupanju na Kongresu, Svetska poštanska konvencija i Završni protokol Svetske poštanske konvencije, Aranžman o poštansko-finansijskim uslugama;

3) Zakon o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma ("Službeni glasnik RS", br. 20/09, 72/09 i 91/10) na osnovu koga nadležno ministarstvo, preko Inspekcije za poštanske usluge, vrši nadzor nad primenom ovog zakona u pogledu vrednosnih pošiljaka;

4) Zakon o elektronskoj trgovini ("Službeni glasnik RS", broj 41/09) na osnovu koga nadležno ministarstvo, preko Inspekcije za poštanske usluge, vrši nadzor u delu prijema, prerade, prevoza i uručenja pošiljaka;

5) Pravilnik o uslovima za otpočinjanje obavljanja delatnosti poštanskih usluga ("Službeni glasnik RS", broj 51/10) propisuje uslove koje moraju da ispunjavaju PO;

6) Pravilnik o uslovima za održavanje i unapređenje obavljanja univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 6/11) propisuje uslove za održavanje i unapređenje UPU;

7) Pravilnik o uslovima za obavljanje univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 28/10) propisuje uslove koje davalac UPU mora ispuniti za dobijanje licence;

8) Pravilnik o određivanju tarifnih stavova za Univerzalnu poštansku uslugu ("Službeni glasnik RS", br. 34/10, 58/10, 02/11 i 65/11) utvrđuje tarifne stavove za UPU;

9) Pravilnik o opštim uslovima za obavljanje poštanskih usluga ("Službeni glasnik RS", br. 2/11, 24/10, 58/10, 13/11 i 65/11) uređuje uslove, način i postupak za vršenje poštanskih usluga;

10) Pravilnik o standardima kvaliteta za obavljanje univerzalne poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", br. 34/10 i 58/10) definiše standarde kvaliteta obavljanja UPU;

11) Pravilnik o utvrđivanju troškova za izdavanje dozvola i godišnje naknade za obavljanje poštanske usluge ("Službeni glasnik RS", broj 14/10) propisuje troškove za izdavanje dozvola i godišnje naknade za obavljanje poštanske usluge;

12) Pravilnik o metodologiji formiranja cena za univerzalnu poštansku uslugu ("Službeni glasnik RS", broj 100/11) utvrđuje metode alokacije troškova i formiranja cena sa usluge iz domena UPU;

13) Pravilnik o utvrđivanju plana izdavanja prigodnih poštanskih maraka i vrednosnica i motiva redovnih izdanja poštanskih maraka i vrednosnica ("Službeni glasnik RS", br. 112/12 i 27/13) ovim pravilnikom se utvrđuje Plan izdavanja prigodnih poštanskih maraka i vrednosnica i motiva redovnih izdanja poštanskih maraka i vrednosnica;

14) Smernice za procenu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma za obveznike koji vrše delatnost poštanskog saobraćaja, objavljene na sajtu Uprave za sprečavanje pranja novca (http://www.apml.gov.rs/cyr34/tdoc/ Uprava-za-sprečavanje-pranja-novca.html), čiji je osnovni cilj utvrđivanje minimalnog standarda postupanja poštanskih operatora, radi uspostavljanja i unapređenja efikasnog sistema za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, a posebno pri izradi i primeni procedura koje se zasnivaju na analizi procene rizika.

U smislu zakona i drugih propisa, kao i u smislu nadzora nad primenom istih, Republika Srbija napreduje u procesu usklađivanja sa važećim direktivama EU, istovremeno postupajući u skladu sa aktima SPS.

Limite po masi i ceni za RPU utvrđuje RAPUS uz saglasnost Vlade, a usluge van domena RPU (Tabela 2.4) su otvorene za konkurenciju. Tarifne stavove utvrđuje regulator. Davalac UPU određuje poštarine, na osnovu Metodologije formiranja cena za UPU, polazeći od realnih troškova, uvažavajući princip da poštarina treba da bude pristupačna za korisnike, osim u slučaju poštarina RPU, na koje saglasnost daje Vlada.

U ovom kontekstu zakonodavstvo koje reguliše oblast poštanskih usluga je prilagođeno regulativi EU, a u toku su i pripreme za dalje prilagođavanje. Proces harmonizacije se trenutno sprovodi putem izmena i dopuna važećih propisa.

Sledeći posebno značajan korak u pravcu dalje harmonizacije regulative sa važećim direktivama EU, a u cilju redefinisanja RPU, veće promocije poslovnog okruženja i liberalizacije tržišta, biće donošenje novog Zakona o poštanskim uslugama do kraja 2014. godine ili donošenje odluke od strane RAPUS-a.

JPO ima obavezu pružanja UPU na celokupnoj teritoriji Republike Srbije, u okviru propisanog kvaliteta, po pristupačnim cenama i pod jednakim uslovima za sve korisnike. UPU obavlja JPO, na osnovu licence, a drugi PO mogu obavljati UPU na osnovu licence, osim RPU.

Tabela 2.4 Podela poštanskih usluga na tržištu Republike Srbije

UNIVERZALNA POŠTANSKA USLUGA

Rezervisane usluge Komercijalne usluge

Nerezervisane usluge u domenu UPU

Nerezervisane usluge van domena UPU

Usluge prijema i/ili prenosa i/ili uručenja pismonosnih pošiljaka do 100 grama, ako je cena niža ili jednaka trostrukom iznosu poštarine za pismo prve stope mase i najbržeg stepena prenosa;

Usluge prijema, prenosa i uručenja pismonosnih pošiljaka mase preko 100 grama do 2 kg u UPS i MPS i cene preko trostrukog iznosa poštarine za pismo prve stope mase i najbržeg stepena prenosa;

Usluge prijema, prenosa i uručenja poštanskih pošiljaka mase preko 2 kg u UPS i MPS i cene preko trostrukog iznosa poštarine za pismo prve stope mase i najbržeg stepena prenosa;

Usluge prijema i/ili prenosa i/ili isplate uputnica u klasičnoj i elektronskoj formi;

Usluge prijema, prenosa i uručenja paketa mase do 10 kg u UPS, usluge prijema i prenosa paketa do 10 kg i uručenje paketa mase do 20 kg u MPS;

Usluge prijema i/ili prenosa i/ili uručenja pismena u sudskom, upravnom i prekršajnom postupku, bez obzira na limite.

Usluge prijema, prenosa i uručenja sekograma do 7 kg

Usluge dodatne vrednosti (kurirske, ekspresne, ubrzane i sl.)

Izvor: Zakon o poštanskim uslugama ("Službeni glasnik RS", br. 18/05 i 30/10)

JPO obavezan je da svim stanovnicima Republike Srbije pruži i RPU i nerezervisane usluge iz domena UPU, uz mogućnost pružanja i ostalih poštanskih usluga. Drugi PO ne mogu pružati RPU, ali mogu pružati nerezervisane poštanske usluge (Tabela 2.4) iz domena UPU, kao i ostale poštanske usluge, van domena UPU.

RPU su usluge koje država garantuje poštanskom operatoru davaocu UPU, kao ekskluzivna prava u okvirima određenog limita po masi i ceni.

U oblikovanju nacionalnog zakonodavstva koje uređuje pružanje poštanskih usluga u Republici Srbiji učestvuju Vlada, nadležno ministarstvo i RAPUS, kao regulator u ovoj oblasti.

Tabela 2.5 Pregled usklađenosti Zakona o poštanskim uslugama sa direktivom 2002/39/EC

Preporuke Direktive 2002/39/EC

Usaglašenost regulative Odstupanje u harmonizaciji

Univerzalna usluga Potpuno usklađeno Ne postoji

Rezervisane usluge Delimično usklađeno Pošiljke do 100 gr

Nerezervisane usluge Potpuno usklađeno Ne postoji

Pristup mreži Delimično usklađeno Ne postoji akt o pristupu

Tarifni stavovi Potpuno usklađeno Ne postoji

Standardi kvaliteta Potpuno usklađeno Ne postoji

Regulatorno telo Delimično usklađeno RAPUS preduzima mere u cilju unapređenja konkurencije

Izvor: Zakon o poštanskim uslugama ("Službeni glasnik RS", br. 18/05 i 30/10)

Tabela 2.5 prikazuje usklađenost Zakona o poštanskim uslugama sa drugom poštanskom direktivom EU. Iz priloženog se može zaključiti da je regulativa delimično usklađena sa navedenim preporukama:

1) Nije ispunjen uslov smanjenja limita po masi i ceni rezervisanih usluga do 50 grama ili do cene jednake 2,5-struke cene prve stope mase i najbržeg stepena prenosa do 2006. godine, koji nije obavezujući za Republiku Srbiju, s obzirom da još uvek nije država članica EU;

2) Nije definisan zakonski okvir za donošenje akta o pristupu niti postoji akt o pristupu. Zakonski okvir će biti definisan donošenjem novog Zakona o poštanskim uslugama, a rok za donošenje istog definisan je Akcionim planom za sprovođenje ovog strateškog dokumenta;

3) Poštanske direktive obavezuju države članice EU da obezbede postojanje efikasnih mehanizama na državnom nivou pod kojima bilo koji davalac poštanskih usluga na kojeg se primenjuje odluka NRT ima pravo žalbe protiv date odluke organu nadležnom za žalbe koji je nezavisan u odnosu na strane u sporu. NRT preduzima mere u cilju sprečavanja nelojalne konkurencije i oduzima dozvole u slučaju neobavljanja poštanskih usluga u skladu sa zakonom. Imajući u vidu da Republika Srbija trenutno ima status kandidata za pristupanje EU i da direktive u tom smislu nisu obavezujuće, potrebne promene sprovešće se postupno, nakon harmonizacije sistemskih zakona sa regulativom EU, u narednom periodu.

Detaljno usklađivanje poštanske regulative sa aktima EU uslediće nakon dobijanja datuma otpočinjanja pregovora, odnosno shodno dinamici pregovora o pristupanju EU.

Tabela 2.6 Pregled primene poštanske regulative u praksi

Zakon o poštanskim uslugama i pravilnici

Primena u praksi Odsustvo primene u praksi

Univerzalna usluga Potpuna primena Ne postoji

Rezervisane usluge Potpuna primena Ne postoji

Pristup mreži Delimična primena Ne postoji akt o pristupu mreži JPO

Vođenje računovodstva Potpuna primena Ne postoji

Kvalitet usluga Delimična primena Implementirani standardi UPU u MPS

Nezavisnost regulatornog tela

Potpuna primena Ne postoji

Izvor: Ministarstvo spoljne i unutrašnje trgovine i telekomunikacija

Iz priloženog se može zaključiti da su poštanskom regulativom u Republici Srbiji obuhvaćeni svi neophodni segmenti značajni za obavljanje univerzalne poštanske usluge i drugih poštanskih usluga. JPO obezbeđuje veći obim univerzalne poštanske usluge od minimalnog obima utvrđenog direktivama EU.

Poštansko tržište je još uvek rezervisano u obimu koji je veći od mogućnosti koje je propisala druga direktiva (Directive 2002/39/EC). Takođe se može zaključiti i da je regulativa, osim kada je u pitanju pristup mreži javnog poštanskog operatora, usklađena sa regulatornim okvirom EU.

2.3. Uloga nacionalnog regulatornog tela

RAPUS je nezavisno regulatorno telo u oblasti poštanskih usluga, koje pre svega, ima zakonsku obavezu da kroz odgovarajuća podzakonska akta reguliše oblast poštanskih usluga, zatim da izdaje i oduzima dozvole za rad, odnosno da svojim delovanjem omogući konkurenciju i spreči svaki vid monopolskog delovanja na tržištu poštanskih usluga.

Pored pomenutih aktivnosti zadatak ovog tela je i garancija obavljanja UPU i svega onoga što iz definicije ove usluge proizilazi.

Značajno je naglasiti činjenicu da trenutno u Evropi pored Republike Srbije jedino Slovačka, Makedonija i Bosna i Hercegovina imaju NRT koji pokriva isključivo oblast poštanskih usluga. Evropsko iskustvo beleži sledeće slučajeve:

1) Poštanski regulator deluje zajedno sa telekomunikacionim;

2) Poštanski regulator deluje zajedno sa telekomunikacionim i radio difuznim i pokriva celokupnu oblast komunikacija;

3) Jedinstveni regulator za sve mrežne industrije (slučaj Nemačke).

Aktivnosti koje sprovode NRT u evropskim zemljama razlikuju se od regulatora do regulatora. U tabeli 2.7 prikazane su osnovne regulatorne aktivnosti, kao i broj evropskih država u kojima regulatori sprovode ili ne sprovode date aktivnosti.

Tabela 2.7 Osnovne regulatorne aktivnosti NRT o odabranim evropskim zemljama

Osnovne aktivnost Regulatori koji obavljaju

aktivnost

Regulatori koji ne rade

aktivnost

Usvajanje metodologije praćenja troškova za univerzalnu uslugu

23 8

Revizija alokacije troškova za usluge izvan okvira Univerzalnog servisa

15 13

Analiza podataka u vezi univerzalne usluge 31 -

Zahtev za izrade studija tržišta na osnovu prikupljenih podataka

28 3

Sankcionisanje nepravilnog rada operatora 26 4

Poništavanje cena koje nisu u skladu sa Zakonom 19 12

Donošenje novih cena za univerzalnu uslugu 15 16

Izvor: Main Developments in postal sector (2008 - 2010)

Finansiranje RAPUS-a se odvija preko naknada koje plaćaju operatori poštanskih usluga, a saglasnost na finansijski plan RAPUS-a daje Vlada. Na deo odluka RAPUS-a (koja se odnose na postepeno ukidanje rezervisanog servisa) saglasnost daje Vlada.

U Tabeli 2.8 predstavljena je uporedna analiza parametara koji opisuju nezavisnost regulatornih institucija koje se bave poštanskim uslugama u odabranim zemljama Evrope.

Tabela 2.8 Nivo nezavisnost regulatornih institucija u odabranim evropskim zemljama

Zemlja Izvor

finansiranja Saglasnost na budžet

Vlada usmerava rad NRT zahtev

mišljenje

Neke odluke

zahtevaju mišljenje

Vlade

Da li Vlada može

da obori odluke NRT?

Austrija Budžet Parlament Ne Ne Ne

Belgija Taksa Parlament Ne Ne Ne

Bugarska Taksa - Ne Ne Ne

Kipar Taksa Parlament Da Ne Ne

Češka Budžet Parlament Ne Ne Ne

Danska Budžet Parlament Da Ne Da

Estonija Budžet Ministarstvo Ne Ne Ne

Finska Taksa Parlament Da Ne Ne

Francuska Budžet Parlament Ne Ne Ne

Nemačka Budžet Parlament Da Ne Ne

Grčka Taksa - Ne Da Da

Mađarska Taksa Parlament Ne Ne Ne

Irska Taksa Reg. telo Ne Da Ne

Italija Budžet i taksa Parlament Da Da -

Letonija - Parlament Ne Ne Ne

Litvanija Taksa Parlament Ne Ne Ne

Luksemburg Budžet - Ne Ne Ne

Malta Budžet i taksa Ministarstvo Da Da Ne

Holandija Taksa Ministarstvo Ne Ne Ne

Poljska Budžet Parlament Ne Ne Ne

Portugalija Taksa Ministarstvo Ne Da Ne

Rumunija Taksa Parlament Ne Ne Ne

Slovačka Budžet Parlament Ne Ne Ne

Slovenija Taksa Vlada Ne Ne Ne

Španija Budžet Parlament Da Da -

Švedska Budžet i taksa Ministarstvo Da Ne -

Velika Britanija

Taksa Vlada Ne Ne Ne

Island Taksa Parlament Ne Ne Ne

Lihtenštajn Budžet Parlament Da Da -

Norveška Taksa Parlament Da Ne Da

Švajcarska Budžet - Da - -

Srbija Taksa Vlada Ne Da Da

Izvor: Main Developments in postal sector (2008 - 2010)

2.4. Pozicija javnog poštanskog operatora

Zakonom o poštanskim uslugama, kao i Zakonom o potvrđivanju akata Svetskog poštanskog saveza, utvrđena je obaveza Republike Srbije za obezbeđivanje UPU. U Republici Srbiji UPU u ovom trenutku obavlja JPO odnosno Javno preduzeće PTT saobraćaja "Srbija" (skraćeno Pošta Srbije). Osnivač JP PTT saobraćaja "Srbija" je Republika Srbija, a osnivačka prava u ime osnivača, vrši Vlada. Preduzeće posluje sa sredstvima koja su 100% u državnoj svojini.

Na osnovu Zakona o poštanskim uslugama JPO ima pravo i obavezu pružanja UPU u kontinuitetu, na celokupnoj teritoriji Republike Srbije, po pristupačnim cenama i pod jednakim uslovima za sve korisnike, bez diskriminacije. Aktuelnu poziciju JPO u 2011. godini karakterišu:

1) Ukupna imovina iznosi 34,95 milijarde dinara od čega 22,03 milijardi dinara (63,03%) je stalna imovina, a 12,92 milijardi dinara (36,97%) obrtna imovina6;

2) Kapital je 24,86 milijardi dinara, a dugoročna rezervisanja i obaveze 10,09 milijardi dinara7;

3) Neto dobitak iznosi 2,05 milijardi dinara8;

4) Pružanje usluga se obavlja preko 1.509 pošta, od toga 244 ugovorne pošte (16 franšiza). Jedna pošta opslužuje u proseku 4.821 stanovnika, prosečan broj stanovnika po jednom šalteru je 1.868, a prosečan broj stanovnika po dostavnom rejonu je 2.045.9;

5) Ukupan broj zaposlenih je 14.939, pri čemu je godišnja fluktuacija oko 160 zaposlenih. Više od 50% zaposlenih je sa srednjom stručnom spremom, a odnos zaposlenih u administraciji i tehnologiji je 1:6.10;

6) Zabeležen je rast većeg broja usluga u odnosu na prethodnu godinu;

7) Pošta Srbije prati i unapređuje kvalitet usluga. U 2011. godini prvi put je sprovedeno nezavisno merenje vremena prenosa neregistrovanih pisama u UPS. Na osnovu rezultata merenja 98,57% pošiljaka se uruči u roku D+3 (indikator kvaliteta), a 99,85% u roku D+511 (indikator pouzdanosti). Ostvareni rezultati su u skladu sa ciljevima RAPUS-a. Pored toga što redovno prati rezultate merenja vezano za implementaciju standarda kvaliteta koji se odnose na pošiljke u MPS, JPO i aktivno učestvuje u merenjima kvaliteta.

JPO je u 2011. godini od ukupno više od 317 miliona poštanskih usluga u Republici Srbiji realizovala 308,7 miliona usluga, odnosno 97% ukupnog broja poštanskih usluga Obim usluga povećan je za 4%, a rast prihoda za 6% u odnosu na 2010. godinu. Učešće Pošte Srbije u ostvarenom prihodu je oko 70%.

JPO u Republici Srbiji poseduje sve jači strateški položaj, kao i mrežne kapacitete što mu daje mogućnost da unapredi svoj položaj na tržištu poštanskih usluga putem novih poslovnih aktivnosti vezanih za usluge sa dodatnom vrednošću. Kako bi se iskoristile prilike za promenu neophodno je ispuniti preduslove u vezi institucionalnih kapaciteta, upravnih i marketinških sposobnosti, kao i razvoja novih tehnoloških rešenja. Na osnovu analize poslovanja JP PTT saobraćaja "Srbija" može se zaključiti da Pošta Srbije predstavlja značajan privredni subjekt u Republici Srbiji.

______________ 6 Republika Srbija Agencija za privredne registre, Redovni finansijski izveštaj za 2011. godinu za obveznika revizije (JP PTT saobraćaja "Srbija"). 7 Isto 8 Isto 9 JP PTT saobraćaja "Srbija", Profil preduzeća 2011. 10 Isto 11 Isto

3. Tendencije razvoja poštanskog saobraćaja

3.1. Globalni razvoj poštanskog tržišta - mesto i značaj Svetskog poštanskog saveza

U poslednjih 25 godina veliki broj različitih faktora uticao je na ulogu poštanskog sektora na tržištu komunikacija. Kombinovano delovanje direktne i indirektne konkurencije, privatizacija, liberalizacija, razdvajanje operatorske i regulatorske funkcije, tražnja korisnika za boljim i pouzdanijim uslugama, kao i nove tehnologije uverili su poštanske sektore da moraju menjati svoju operativnu i finansijsku strategiju kako bi ostali konkurentni.

Poštanski sektori ne deluju u vakuumu - to su sektori koji utiču i pod uticajem su niza socijalnih i ekonomskih faktora. Jedan od elementarnih pokazatelja takvog delovanja jeste stepen potrošnje koji se iskazuje u broju poštanskih pošiljka po glavi stanovnika godišnje. Te brojke se kreću od manje od pet u nekim područjima u razvoju, do preko 700 u pojedinim razvijenim zemljama (Republika Srbija 42).

Uprkos velikim razlikama u razvijenosti poštanskih sektora, ipak postoje neki izraziti trendovi koji će verovatno imati globalnog uticaja na poštanske sektore u dugoročnom periodu.

U Dohi je 2012. godine održan 25 kongres SPS. Poštanskom strategijom iz Dohe definisana su četiri osnovna cilja koja na globalnom nivou predstavlja putokaz SPS kao i podršku svim zemljama članicama i užim savezima za period 2013 - 2016. godine. Ova četiri cilja su:

Cilj 1 - Unapređenje međupovezanosti globalne poštanske mreže - SPS će se fokusirati na kvalitetnu, pristupačnu, bezbednu, efikasnu UPU. Jedan od najznačajnijih ciljeva Saveza je da omogući efikasan rad trodimenzionalne poštanske mreže: fizičke, elektronske i finansijske. Za

države članice SPS međupovezanost poštanskih mreža, u širem smislu, svih učesnika u poštanskom sektoru, je važna za integraciju globalnog poštanskog lanca prenosa.

Cilj 2 - Pružanje tehničkog znanja i iskustva iz oblasti poštanskog sektora - U vreme krupnih transformacija u sektoru, misija SPS-a je da zadrži ulogu jedinstvenog globalnog foruma za sve ključne igrače u poštanskom sektoru, preko kojeg će se vršiti razmena ideja i primera najbolje prakse u cilju razvoja i unapređenja regulatornog okvira i stvaranja stabilne osnove za pružanje i pristup UPU.

Cilj 3 - Promovisanje inovativnih proizvoda i usluga (razvoj trodimenzionalne mreže poštanskih usluga) - Kako bi se izborili sa smanjenom potrebom korisnika za osnovnim poštanskim uslugama, mnogi operatori su pokušali da diversifikuju usluge. Poštanski sektor se nalazi u odličnoj strateškoj poziciji iz razloga što sektorska globalna povezanost i pristup internetu otvaraju nova tržišta koja vladama država članica mogu da pruže šanse, u smislu uključivanja ruralnih sredina i stvaranje prilika za razvoj ekonomije i trgovine.

Cilj 4 - Podsticati održivi razvoj poštanskog sektora - Jedan od ključnih zaključaka sa Strateške konferencije održane 2010. godine u Najrobiju, bio je da održivi razvoj mora da ostane pitanje od suštinskog značaja za SPS i ceo poštanski sektor. Održivi razvoj se ovde treba shvatiti u najširem smislu. Neophodno je uključiti socijalna i pitanja očuvanja životne sredine, ali i održivost poštanskog modela poslovanja i razvoj sektora kroz sve tri dimenzije poštanske mreže.

Navedena četiri strateška cilja, kroz prateće programe, predstavljaju vodič i polaznu osnovu za dalji razvoj regija i užih saveza unutar SPS. U strategiji su definisane obaveze vlada država članica, NPO, užih saveza unutar SPS i stalnih tela SPS, kao ključnih učesnika u poštanskom sektoru, zaduženih za realizaciju pomenutih ciljeva, koji će, na globalnom i nacionalnom nivou, biti posebno razrađeni Akcionim planom.

Pored ova četiri cilja, koja služe kao smernice, na regionalnom nivou, za svaki region (Afrika, Latinska Amerika, Azija - Pacifik, SAD, Karibi, Arapske zemlje, Evropa) definisani su regionalni prioriteti. Na osnovu globalnih ciljeva i regionalnih prioriteta svaki region i njegov uži savez treba da definišu aktivnosti koje žele da sprovedu pod okriljem strategije i da pri tom prate osnovne pravce navedene u regionalnim planovima razvoja i matricama prioriteta. S druge strane, svaka zemlja na nacionalnom nivou slobodna je da definiše svoju poštansku politiku.

Tehnološka saradnja će i u narednom ciklusu biti važan fokus aktivnosti Saveza. Izgradnju kapaciteta i tehničku pomoć treba gledati kao stubove razvoja saradnje koji, u ovom kontekstu, mogu da se posmatraju kao sredstvo putem koga zemlje članice mogu da ostvare svoje strateške ciljeve. Akcije SPS, prilagođene regionalnoj dinamici, treba da vode ka boljem vođenju poštanskog sektora i jačanju UPU u korist građana, kompanija i vlada država članica SPS širom sveta. Takođe, korisnici i njihove potrebe moraju u potpunosti da budu uzete u obzir prilikom definisanja strateških akcija i smernica SPS za period 2013-2016. godine.

3.2. Pravci razvoja poštanskog saobraćaja u Evropi

U poslednjih 15 godina, sektor poštanskih usluga u EU prošao je kroz značajne promene. Proces reforme poštanskog sektora otpočet je kao integralni deo uspostavljanja zajedničkog tržišta.

Ključni cilj poštanske reforme jeste izuzetno kvalitetan, efikasan, inovativan i održiv poštanski sektor, prilagođen ispunjavanju potreba korisnika u 21. veku. Otvaranje tržišta nije označeno kao cilj, već kao sredstvo kroz koje se postižu ciljevi reforme.

Potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) Republika Srbija se obavezala na postepeno usklađivanje zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU, kao i na njegovu doslednu primenu.

Poštanske usluge imaju ključnu ulogu u ekonomskom i društvenom razvoju svih država Evrope iz razloga što su od prioritetnog značaja zbog višestrukih koristi koje pružaju privrednim subjektima i građanima.

Unapređenje kvaliteta poštanskih usluga, kao jedan od ciljeva zakonodavne reforme, podrazumeva spremnost da se odgovori zahtevima i očekivanjima korisnika i stvore uslovi za razvoj konkurencije, uz neophodnost donošenja i primene antimonopolskih zakona u svim državama.

EK je regulisala razvoj poštanskog tržišta u zemljama EU i definisala dinamiku procesa liberalizacije poštanskim direktivama 97/67/EC, 2002/39/EC i 2008/06/EC koje su prikazane u Tabeli 3.1.

Pregled direktiva nam pokazuje da su glavni ciljevi poštanskih direktiva osiguranje i poboljšanje konkurentnosti poštanskih usluga, sa svrhom osiguranja efikasnih, pouzdanih i kvalitetnih poštanskih usluga svim stanovnicima zemalja EU po pristupačnim cenama, putem odgovarajućeg regulatornog okvira.

Tabela 3.1 Pregled poštanskih direktiva

Direktiva Datum usvajanja

Osnovne preporuke

Direktiva 97/67/EC

Decembar 1997. godine

Utvrđivanje zajedničkih pravila regulacije poštanskog tržišta EU u cilju razvoja i poboljšanja kvaliteta, koja se odnose na:

1) liberalizaciju tržišta za pošiljke mase iznad 350 gr;

2) pružanje UPU;

3) kriterijuma koji određuju usluge koje mogu biti rezervisane za davaoce UPU i uslove kojima se reguliše pružanje nerezervisanih usluga;

4) tarifna načela i transparentnosti obračuna pružanja UPU;

5) utvrđivanje standarda kvaliteta za davaoce UPU;

6) utvrđivanje tehničkih standarda;

7) stvaranje nezavisnih NRT.

Direktiva 2002/39/EC

Jun 2002. godine

Promena i dopuna Direktive 97/67/EC u pogledu daljeg podsticanja konkurencije na tržištu poštanskih usluga definišući:

1) rezervisano područje: do 2003. godine liberalizacija pošiljaka mase iznad 100 gr, a do 2006. godine liberalizacija pošiljaka mase iznad 50 gr;

2) minimalni nivo RPU;

3) zadatke regulatora;

4) standarde kvaliteta;

5) načelo licenciranja;

6) preporuke u vezi kompenzacionog fonda;

7) principe određivanja cena i vođenje odvojenog računovodstva.

Direktiva 2008/06/EC

Februar 2008. godine

Promena i dopuna Direktive 97/67/EC u cilju potpunog uspostavljanja unutrašnjeg tržišta za poštanske usluge definišući:

1) rok za liberalizaciju (1. januar 2011. godine odnosno 1. januar 2013. godine za 11 članica EU);

2) osnove za određivanje cene UPU;

3) moguća sredstva finansiranja UPU;

4) pristup poštanskoj mreži;

5) načine podsticanja razvoja novih usluga.

Sve države članice EU su do kraja 2012. godine otvorile svoja tržišta. Potpuna liberalizacija bi mogla doneti gubitak određenih graničnih delova tržišta zbog pojave novih učesnika, kao i sporo, ali permanentno smanjenje korespondencije. U tom slučaju bi najveći broj PO mogao da nadoknadi gubitke prihoda povećanjem produktivnosti i razvojem usluga sa dodatnom vrednošću, što bi rezultiralo održavanjem profitabilnosti na današnjem nivou.

Predviđa se da će uspešno poslovati PO koji budu usmereni na kućnu dostavu malih paketa; usluge sa dodatom vrednošću, kao što su direktni marketing, elektronske usluge i upravljanje lancima nabavke i logistikom; internacionalno delovanje (kao što je slučaj sa operatorima Deutche Post, Norden Post, TNT, La Poste, BPost, Swiss Post itd.) i u izvesnoj meri obavljanje određene finansijske usluge.

4. Strategija razvoja poštanskih usluga u Srbiji za period 2013-2016. godine

4.1. Okviri za definisanje Strategije

Misija i strateški ciljevi

4.1.1. Misija, vizija i strateški ciljevi

Misija

Republika Srbija će stimulisati podizanje efikasnosti pristupa svim poštanskim uslugama i omogućavati komunikaciju sa svim građanima uz:

1) Garanciju slobodnog protoka pošiljaka na jedinstvenoj teritoriji;

2) Pristupačne cene univerzalne usluge;

3) Međupovezanost između stejkholdera;

4) Podizanje nivoa zadovoljstva korisnika shodno njihovim promenljivim potrebama.

Vizija

Poštanski sektor ostaje jedan od osnovnih i nezamenljivih delova (činilaca) nacionalne ekonomije i daljeg privrednog i društvenog razvoja Republike Srbije.

PESTLE analiza

Politički faktori

Status kandidata Republike Srbije za članstvo u EU u znatnoj meri pozitivno utiče na poslovanje celokupnog poštanskog sektora imajući u vidu da stabilna politički ambijent doprinosi ubrzanom sprovođenju reformi. S druge strane, status kandidata otvara mogućnosti za korišćenje pretpristupnih fondova EU i na taj način pruža se mogućnost za dalja investiranja u ovaj sektor, što će kao direktnu posledicu imati podsticanje privrednog rasta i povećanje broja zaposlenih. Sve ovo kao efekat može imati kreiranje novih modela poslovanja u poštanskom sektoru.

Ekonomski faktori

Negativni efekti globalne ekonomske krize odrazili su se na segment pismonosnih i ekspresnih pošiljaka, dok s druge strane paketske pošiljke pokazuju izvestan rast. U 2008. godini, u celom svetu, obim pismonosnih pošiljki u UPS je opao za čak 5,9%.

Negativan trend nastavio se i u 2009. godini kada se, u odnosu na prethodnu godinu, beleži pad od 11,7%, odnosno 12%.12 Slični trendovi su nastavljeni i narednih godina. Sve ovo doprinelo je i padu prihoda u ovom segmentu poslovanja.

______________ 12 Universal Postal Union, "The global economic and financial crisis: Further insights into its impact on the postal sector" (Impacts of the Global Economic and Financial Crisis on the Postal Sector: 2009)

Negativni efekti su izraženi u padu prihoda u segmentu publikacija, direktne pošte, adresovanih i neadresovanih pošiljaka.

U poštanskom sektoru u Republici Srbiji u periodu krize u izvesnoj meri zadržan je postojeći nivo usluga (takođe zabeležen pad u 2009. godini) ali je on i dalje ispod evropskog proseka (42 pošiljke po stanovniku godišnje u odnosu na 121). Stabilizacija ekonomske situacije direktno će se odraziti i na poštansku delatnost.

Pred poštanskim sektorom, u uslovima krize, pored definisanja novih modela poslovanja, razvoja usluga i dr. stoji i potreba iznalaženja načina da se troškovi poslovanja smanje na najmanju moguću meru. U međuvremenu potrebno je sagledati mogućnosti korišćenja finansijskih sredstava iz pretpristupnih fondova EU.

Socijalni faktori

Promena socijalnih faktora, kao i odgovarajuća demografska kretanja (migracije, starenje, urbanizacija, obrazovna struktura i dr.) imaju direktan i u određenim uslovima relativno snažan uticaj na obim i strukturu poštanskih usluga.

Poslednjih godina u Republici Srbiji prisutan je trend smanjenja broja stanovnika uz povećanje prosečne starosti. Takođe, beleži se i migracija iz ruralnih u gradske sredine.

Osim toga prisutno je i poboljšanje obrazovne strukture stanovništva.

Ovakva demografska kretanja za posledicu imaju koncentraciju poštanskih usluga, povećanje obima ekspres i paketskih usluga u urbanim sredinama, povećanje tražnje za savremenim uslugama i sl. S druge strane, u ovakvoj situaciji dolazi do povećanja troškova pružanja UPU u ruralnim sredinama.

Tehnološki faktori

Razvojem novih informacionih i komunikacionih tehnologija supstitucija poštanskih usluga, zapravo, postaje sve lakša, a samim tim i sve veća. Finansijska kriza i sve veća potreba za ekološki odgovornim ponašanjem svih poštanskih kompanija u svetu, samo je još više povećala upotrebu elektronske komunikacije, što je za posledicu imalo dodatno smanjenje tražnje za poštanskim uslugama.

Tehnološke inovacije, ekonomska kriza i održivo ponašanje teraju poštanske operatore da usvoje nove tehnologije i pronađu nove načine da zadovolje potrebe svojih korisnika. Zbog toga, većina operatora, pored tradicionalnih tj. klasičnih, pruža i hibridnu poštansku uslugu.

Pored toga, većina je proširila svoje poslovanje i na obavljanje drugih usluga kao što su elektronsko plaćanje, elektronsko rukovanje dokumentima, elektronsko fakturisanje ili npr. izdavanje digitalnih sertifikata.

Imajući u vidu razvoj informacionog društva u Republici Srbiji, kao i trenutnu razvijenost savremenih elektronskih usluga u poštanskom sektoru (pre svega u JPO) može se očekivati dalje širenje asortimana i kvaliteta usluga, kao i bolja iskorišćenost kapaciteta i mreže.

Pravni faktori

Poštanskom regulativom u Republici Srbiji, obuhvaćeni su svi neophodni segmenti značajni za obavljanje UPU i drugih poštanskih usluga. Osim toga pravni okvir u Republici Srbiji u najvećoj meri je usklađen sa drugom poštanskom direktivom EU. Sledeći posebno značajan korak biće donošenje novog Zakona o poštanskim uslugama do kraja 2014. godine.

Ekološki faktori

SPS održivost u poštanskom sektoru definiše kao "posvećenost održivom razvoju u interesu planete Zemlje, teritorijalne rasprostranjenosti poštanskih usluga, korisnika, menadžmenta PO i njihovog osoblja" i u poslednjih pet godina značajno intenzivira svoje aktivnosti u ovoj oblasti.

Imajući u vidu da se održivom razvoju poštanskog sektora da sada nije poklanjala dovoljna pažnja u Republici Srbiji u narednom periodu bi trebalo raditi na podizanju svesti o održivom razvoju i društveno odgovornom poslovanju.

SWOT analiza

Na osnovu analize stanja tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji, pokazatelja razvijenosti poštanskog tržišta, odgovarajuće zakonske regulative, kao i tendencija razvoja poštanskog saobraćaja u svetu i Evropi definisane su snage i slabosti, kao i mogućnosti i pretnje za dalji razvoj poštanskog sektora.

Snage 1) Razvijena mreža, koja je najvećim delom na nivou evropskog proseka 2) Regulatorni okvir skoro u potpunosti u skladu sa EU 3) Regulisana situacija na tržištu kroz aktivnosti RAPUS-a

Slabosti 1) Sporost u donošenju odluka 2) Teškoća u privlačenju direktnih stranih investicija (pad kreditnog rejtinga zemlje) 3) Selektivna primena direktiva EU vezanih za smanjenje limita po masi i ceni RPU (pošto Republika Srbija ima status kandidata i direktive nisu obavezujuće)

Šanse 1) Dobijanje statusa kandidata za članstvo u EU 2) Stvaranje efikasnije poslovnog okruženja 3) Rast tražnje za novim uslugama 4) Potreba uključivanja svih nivoa stanovništva

Pretnje 1) Makroekonomska nestabilnost 2) Stanje nacionalne ekonomije (pad BDP-a, inflacija, pad industrijske proizvodnje) 3) Supstitucija elektronskim uslugama 4) Smanjenje kupovne moći 5) Smanjenje broja stanovništva

Strateški ciljevi

Imajući u vidu sprovedene analize, opredeljenja Republike Srbije, kao i definisane prednosti za razvoj, odnosno slabosti i nedostatke koje mogu da ugroze dalji razvoj poštanskog sektora identifikovani su sledeći strateški ciljevi:

1) Razvoj poštanskog tržišta shodno potrebama privrede i građana Republike Srbije, a u skladu sa direktivama EU i preporukama SPS-a;

2) Razvoj UPU u Republici Srbiji;

3) Razvoj i korporatizacija JPO;

4) Inovacija postojećih i razvoj savremenih poštanskih usluga (poštanskih, finansijskih i elektronskih) i održivosti i efikasnosti poštanske mreže i tehnologija;

5) Razvoj odgovarajućih standarda i regulative, u oblasti kvaliteta poštanskih usluga, sigurnosti i bezbednosti korisnika i zaposlenih u poštanskom sektoru, kao i sigurnosti poštanskih pošiljaka, a u skladu sa direktivama EU, preporukama SPS i drugih relevantnih institucija;

6) Omogućiti interoperabilnost sa međunarodnom mrežom;

7) Unapređenje pozicije Republike Srbije u regionalnim i međunarodnim organizacijama u oblasti poštanskog saobraćaja;

8) Razvoj ljudskih resursa;

9) Prihvatanje društvene odgovornosti i zaštita životne sredine.

4.1.2. Mogući scenariji razvoja

Polazeći od ciljeva razvoja identifikovani su mogući scenariji razvoja poštanskih usluga u Republici Srbiji u narednom periodu. Pri kreiranju mogućih scenarija pošlo se od dva osnovna stanovišta. Prvo je da se zadrži postojeće stanje poštanskog tržišta u Republici Srbiji. Drugo stanovište je da se sprovede postupak liberalizacije poštanskog tržišta, pri čemu je razmatrana različita dinamika liberalizacije. Na osnovu toga mogući scenariji razvoja su:

1) Scenario 1 - Zadržavanje postojećeg stanja

Poštansko tržište u Republici Srbiji ostaje nepromenjeno.

2) Scenario 2 - Liberalizacija poštanskog sektora

Poštansko tržište Republike Srbije se liberalizuje u skladu sa direktivama i preporukama EU do 2016. godine pri čemu se vodi računa o stepenu pripremljenosti tržišta, daljem razvoju JPO, otvaranju poštanske mreže JPO, kao i osiguranju UPU.

3) Scenario 3 - Ubrzana liberalizacija poštanskog sektora

Potpuna liberalizacija poštanskog tržišta do 2014. godine potpuno prateći direktive EU i potpuno otvaranje tržišta.

4) Scenario 4 - Usporena liberalizacija poštanskog sektora

Liberalizacija poštanskog tržišta do 2020. godine prateći direktive i preporuke EU smanjenim intenzitetom i koristeći period prilagođavanja koji se daje novim članicama i zemljama kandidatima.

Svaki od navedenih scenarija ima određene prednosti i nedostatke u pogledu daljeg razvoja poštanskog tržišta kako sa aspekta države tako i sa stanovišta JPO, PO i korisnika usluga. Za ocenu prednosti analizirani su mogućnosti rasta tržišta kako po obimu i prihodu tako i po ceni i kvalitetu usluga.

U analizi nedostataka razmatrani su pre svega rizici koji svaki od scenarija nosi sa sobom u odnosu na spremnost JPO, osiguranje UPU, dalji rast tržišta, osiguranje fer uslova na tržištu.

Primenom Analitičkog hijerarhijskog procesa13 izvršeno je rangiranje alternativnih scenarija. Kod ocene prednosti svakog od scenarija dobijen je sledeći rang alternativa (Slika 4.1)

______________ 13 Analitički hijerarhijski proces (AHP - eng. Analytical Hierarchy Process) predstavlja jednu od

najpoznatijih metoda naučne analize scenarija i donošenja odluka konzistentnim vrednovanjem hijerarhija čije elemente čine ciljevi, kriterijumi, podkriterijumi i analize.

1) Scenario 2 relativni rang alternative 0,377




Analiza rizika ostvarivanja svakog scenarija dala je rang alternativa





Uključivanjem rezultata analize prednosti i rizika različitih scenarija razvoja poštanskog saobraćaja u Republici Srbiji dobijena je matrica prednosti/rizika koja je prikazana na (Slici 4.1.)

U matrici su prikazane su pozicije sva četiri različita scenarija.

Scenario 1 - Nemenjanje postojećeg stanja i Scenario 4 - Usporena liberalizacija poštanskog sektora nalaze se u gornjem levom kvadrantu koji označava zonu niskih prednosti i niskih rizika.

Potpuna liberalizacija poštanskog tržišta do 2014. godine potpuno prateći direktive EU i potpuno otvaranje tržišta predviđenim Scenariom 3 donosi visoke prednosti ali nosi sa sobom i visok nivo rizika.

Scenario 2 koji podrazumeva liberalizaciju u skladu sa direktivama i preporukama EU do 2016. godine uvažavajući stepen pripremljenosti tržišta, dalji razvoj JPO, otvaranje poštanske mreže JPO, kao i osiguranje UPU jedini se nalazi gornjem desnom kvadrantu, koji je najmanje rizičan i donosi najviše prednosti te predstavlja najpovoljnije rešenje.

4.2. Strategije razvoja poštanskih usluga

Realizacija navedenih strateških ciljeva ostvariće se preko sledećih strateških opcija:

4.2.1. Strategija 1 - Strategija postepene liberalizacije tržišta poštanskih usluga i prilagođavanja poštanskog sektora u procesu pridruživanja Republike Srbije

Evropskoj uniji

U skladu sa direktivama EU sprovedeno je delimično otvaranje nacionalnog poštanskog tržišta. Međutim i dalje postoji RPU, kao način nadoknađivanja troškova nastalih pružanjem UPU.

Postoje određeni faktori koji mogu da utiču na vremensku dinamiku dalje liberalizacije tržišta poštanskih usluga, a to su pre svega: ponašanje korisnika i njihovi zahtevi, nove usluge na tržištu i pritisak na cene, pritisak konkurencije i spremnost JPO da posle ukidanja RPU obezbedi UPU po pristupačnim cenama. Ovome svakako treba dodati i strateške ciljeve države koja želi regulisati poštanski sektor i tržište tako da omogući: ravnopravno uključenje poštanskog tržišta Republike Srbije u evropsko poštansko tržište; konkurenciju i razvoj tržišta poštanskih usluga; da svi zainteresovani PO, korisnici i država budu zadovoljni, a da davalac UPU profitabilno posluje, dalje korišćenje UPU po pristupačnim cenama za sve građane.

Imajući u vidu navedene ciljeve i iskustva drugih država u ovom procesu Republika Srbija treba da sprovede postepenu liberalizaciju tržišta poštanskih usluga, koja bi podrazumevala zadržavanje RPU (100 grama), a zatim njihovo smanjenje shodno dinamici pridruživanja i primeni direktiva EU.

Aktivnosti za realizaciju ove strategije bi bile:

Aktivnost 1: Donošenje novog Zakona o poštanskim uslugama

Aktivnost 2: Donošenje podzakonskih akata

Aktivnost 3: Donošenje odluke o smanjenju limita RPU

4.2.2. Strategija 2 - Strategija pristupa mreži javnog poštanskog operatora

U skladu sa poštanskim direktivama EU JPO treba da obezbedi pristup mreži i elementima mreže i drugim PO koji pružaju poštanske usluge ne teritoriji Republike Srbije, pri čemu je potrebno definisati uslove i cene pristupa.

Za realizaciju ove strategije potrebno je analizirati postojeće kapacitete poštanske mreže i stvoriti uslove za pristup mreži. Preduslov za efikasnu primenu je, pored donošenja odgovarajućih akata, i završetak Glavnog poštanskog centra Beograd, kao i rekonstrukcija GPC Novi Sad i GPC Niš. Izgradnjom novog RPLC (GPC) Beograd i rekonstrukcijom druga dva, uz odgovarajuću automatizaciju, stvorili bi se preduslovi da JPO omogući i drugim PO pristup svojoj mreži, a JPO bi mogao da širi paletu i obim usluga čime bi GPC-i prerasli u logističke centre JPO.


Aktivnost 1: Realizacija neophodnih kapitalnih investicija u poštanskom saobraćaju

Aktivnost 2: Donošenje Opšteg akta o pristupu mreži JPO

Aktivnost 3: Informisanje PO o mogućnostima pristupa mreži JPO

4.2.3. Strategija 3 - Strategija obezbeđivanja održavanja i utvrđivanja načina finansiranja univerzalne poštanske usluge

Na osnovu Zakona o poštanskim uslugama JPO ima pravo i obavezu obavljanja UPU na celokupnoj teritoriji Republike Srbije i to pod jednakim uslovima svim korisnicima, svakim radnim danom, ne manje od pet puta sedmično.

Zakonom je regulisano da JPO gubitke obavljanja ovih usluga nadoknađuje kroz ekskluzivno pravo u vidu pružanja RPU ili ukoliko se ovim sredstvima ne podmire eventualni gubici, nedostajuća sredstva se obezbeđuju iz budžeta.

Potpuna liberalizacije tržišta i ukidanje RPU javnom poštanskom operatoru mogu stvoriti određene probleme, te zbog toga Republika Srbija mora imati jasno utvrđenu politiku formiranja cena UPU i načina nadoknade eventualnog gubitka. Ovo podrazumeva i potpunu implementaciju procedure vođenja odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO definisane poštanskim direktivama EU, u nacionalno zakonodavstvo. Nakon završetka korporatizacije JPO i ukidanja RPU, moraju se analizirati troškovi pružanja UPU i dati predlog modela za njeno finansiranje.


Aktivnost 1: Puna primena vođenja odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO

Aktivnost 2: Proračun troškova pružanja UPU

Aktivnost 3: Analiza troškova pružanja UPU nakon restrukturiranja JPO

Aktivnost 4: Proračun troškova pružanja UPU u skladu sa smanjenjem obuhvata RPU

Aktivnost 5: Izrada predloga modela finansiranja UPU

4.2.4. Strategija 4 - Strategija korporatizacije javnog poštanskog operatora

Ovom strategijom obuhvaćeno je sprovođenje procesa korporatizacije, tj. poslovne i statusne transformacije JPO saglasno odredbama Zakona o javnoj svojini ("Službeni glasnik RS", broj 72/11) i Zakona o javnim preduzećima ("Službeni glasnik RS", broj 119/12), kao i na bazi odluke o pokretanju postupka transformacije donete od strane Vlade. U tom smislu potrebno je sprovesti postupak procene vrednosti državne imovine koju trenutno koristi JPO i koja će biti predmet osnivačkog uloga Republike Srbije, nakon čega bi sledila odgovarajuća promena osnivačkog akta, statuta JPO i organizovanje JPO kao akcionarskog društva sa dvodomnim upravljanjem. U narednim koracima, Vlada trebala bi da preduzme sve aktivnosti i mere neophodne za obezbeđivanje uslova za samostalno delovanje JPO na poštanskom tržištu.


Aktivnost 1: Sprovođenje korporatizacije JPO

Aktivnost 2: Obezbeđivanje uslova za samostalno delovanje JPO na poštanskom tržištu

4.2.5. Strategija 5 - Strategija modernizacije i diversifikacije poštanskih usluga

Imajući u vidu da broj poštanskih usluga kako na globalnom nivou, tako i u većini (pogotovo razvijenih) zemalja ima negativan trend u poslednjih nekoliko godina, većina PO pristupila je diversifikaciji svojih servisa. S druge strane, poštanski sektor se nalazi u veoma dobroj strateškoj poziciji, imajući u vidu da globalna sektorska povezanost, kao i pristup internetu otvaraju nove poslovne mogućnosti. Sve ovo predstavlja povoljnu klimu za razvoj novih i modernizaciju postojećih servisa.

Iako se u ovom procesu većina PO suočava sa čitavim nizom problema, period između dva kongresa (Ženeva - Doha) pokazao je da se NPO koji su proširili svoje aktivnosti i investirali u trodimenzionalnu poštansku mrežu (fizičku, finansijsku i elektronsku) nalaze se trenutno u boljoj poziciji od ostalih.

Proces modernizacije i diversifikacije poštanskih usluga nije jednostavan i većina PO se suočava sa čitavim nizom problema. S tim u vezi, potrebno je da JPO i PO, uz podršku Vlade i RAPUS-a, razvijaju studije o novim poštanskim uslugama, imajući u vidu EU iskustva najbolje prakse.


Aktivnost 1: Izrada projekata i studija u cilju razvijanja novih poštanskih usluga

Aktivnost 2: Preuzimanje iskustava najbolje prakse država članica EU u vezi sa savremenim poštanskim tehnologijama i analiza mogućnosti primene istih u Republici Srbiji

Aktivnost 3: Izrada studija implementacije novih poštanskih usluga

4.2.6. Strategija 6 - Strategija održivosti i efikasnosti poštanske mreže

SPS pitanjima održivog razvoja u poštanskom sektoru bavi se još od 1994. godine, a jedan od ključnih zaključaka Doha poštanske strategije iz 2012. godine jeste da održiv razvoj ostaje relevantan za poštanski sektor. U tom smislu, preporuka je da se održiv razvoj shvati i primeni multidimenzionalno i na taj način da bi pored ekološkog i društvenog aspekta bili obuhvaćeni i modeli održivog poštanskog poslovanja. Poslednjih godina je SPS proširio svoje ekološke aktivnosti kroz promociju najbolje prakse i merenje uticaja poštanskog sektora na životnu sredinu. Strategija iz Dohe, u okviru realizacije cilja "Jačanje održivog razvoja poštanskog sektora" predviđa sledeće osnovne pravce i inicijative:

1. Monitoring i podizanje svesti o uticaju poštanskih aktivnosti na životnu sredinu;

2. Podrška inicijativama koje se odnose na društvenu dimenziju održivosti;

3. Provera da li se proizvodi i usluge poštanskog sektora koriste na održiv način;

4. Implementacija kampanja sa ciljem podizanja svesti o odgovornosti prema životnoj sredini, korporaciji i društvu;

5. Formiranje baza podataka o sopstvenim karbon otiscima;

6. Predlog akcija koje treba preduzeti u poštanskom sektoru za smanjenje ukupnog karbonskog otiska.

Imajući u vidu da se održivom razvoju poštanskog sektora u Republici Srbiji do sada nije poklanjala dovoljna pažnja potrebno je pokrenuti aktivnosti u cilju podsticanja istog.


Aktivnost 1: Podizanje svesti i društveno odgovorno poslovanje

Aktivnost 2: Edukacija unutar poštanskog sektora i javne kampanje

Aktivnost 3: Kvantifikovanje uticaja svih elemenata poslovanja poštanskog sektora na životnu sredinu

4.2.7. Strategija 7 - Strategija dostizanja standarda kvaliteta poštanskih usluga propisanih na poštanskom tržištu Evropske unije

Krajem dvadesetog veka Evropska komisija je u Zelenoj knjizi konstatovala da je kvalitet poštanskih usluga nizak, da u fokusu nisu korisnici, da su NPO neefikasni, odnosno da se koncept UPU neujednačeno razvija. Tada je, po prvi put naglašena potreba da se na nivou EU uspostave zajednička pravila za razvoj poštanskih usluga, naročito u domenu kvaliteta.

Ova problematika detaljno je razrađena Direktivom 97/67/EC u kojoj su između ostalog ustanovljena zajednička pravila koja se odnose na utvrđivanje i usaglašavanje standarda kvaliteta za UPU, kao i za razvoj tehničkih standarda iz ove oblasti. Koordinacija ovih aktivnosti poverena je CEN-u, odnosno nadležnom tehničkom komitetu TC 331. Aktivnosti TC 331 od prošle godine prati i nadležna komisija ISS KS A 331.


Aktivnost 1: Proglašavanje relevantnih standarda kvaliteta na srpskom jeziku

Aktivnost 2: Donošenje srpskih standarda harmonizovanih sa poštanskim standardima EU

Aktivnost 3: Usavršavanje zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene novih srpskih standarda u oblasti poštanskih usluga

Aktivnost 4: Implementacija proglašenih standarda i podzakonskih akata

Aktivnost 5: Dostizanje standarda kvaliteta

Aktivnost 6: Nezavisni monitoring, kontrola, merenje i analiza kvaliteta obavljanja poštanskih usluga

4.2.8. Strategija 8 - Strategija primene standarda Evropske unije u oblasti sigurnosti i bezbednosti korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskoj

delatnosti i poštanskih pošiljaka

Zaštitne mere koje treba da se primenjuju u oblasti sigurnosti i bezbednosti korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskoj delatnosti i poštanskih pošiljaka, moraju biti u skladu sa standardima EU, odnosno odgovarajućim zakonskim normama i standardima.

Potrebno je obezbediti kontinuirano praćenje i stručnu obradu parametara bezbednosnog i ukupnog okruženja, sa ciljem stalnog unapređenja sistema bezbednosti i zaštite, kao i permanentnu edukaciju zaposlenih u poštanskom sektoru.


Aktivnost 1: Edukacija zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene standarda bezbednosti i sigurnosti

Aktivnost 2: Primena standarda od strane PO u oblasti bezbednosti korisnika i zaposlenih u cilju izbegavanja ugrožavanja života i zdravlja ljudi i imovine

Aktivnost 3: Preduzimanje aktivnosti u cilju zaštite životne okoline

4.2.9. Strategija 9 - Strategija interoperabilnosti (međupovezanosti) sa međunarodnom mrežom

Osnovni cilj interoperabilnosti je da osigura efikasno funkcionisanje i koordinaciju nacionalne poštanske mreže sa međunarodnom poštanskom mrežom. To uključuje fizičke, elektronske i finansijske mreže poštanskog sektora.

Što se tiče fizičkog slanja pošiljaka, trebalo bi konstantno raditi na poboljšanju efikasnosti globalnog lanca prenosa, koristeći integrisani i koordinisani pristup, kako bi se rešili problemi cirkulisanja poštanskih pošiljaka.

Ovde su ključni faktori sledeći: pitanja bezbednosti, smanjenje kvaliteta usluge na određenim poštanskim tržištima, kao i potreba za uprošćavanjem sadržaja usluga i proizvoda, koje korisnicima nude NPO.


Aktivnost 1: Povećanje poštanskog integriteta i sigurnosti i olakšavanje procedure carinjenja

Aktivnost 2: Stimulisanje upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija kako bi se poboljšao pristup i učinak

Aktivnost 3: Promovisanje adresovanja u nacionalnom poštanskom sistemu

4.2.10. Strategija 10 - Strategija pozicioniranja Republike Srbije u međunarodnim poštanskim organizacijama

Istorijski posmatrano, Republika Srbija, kao i sve državne zajednice kojima je pripadala, aktivno su učestvovale i zastupale nacionalne interese u telima međunarodnih organizacija u oblasti poštanskog saobraćaja. U prilog navedenom treba istaći da je Kneževina Srbija bila jedna od 22 potpisnice Osnivačkog akta SPS, donetog 9. oktobra 1874. godine, i da je Pošta Jugoslavije bila jedan od osnivača savremenog SPS-a učestvujući u izradi Ustava SPS-a na Kongresu u Briselu 1952. godine. Važno je navesti i da je tadašnja Jugoslavija bila članica u stalnim telima SPS, kao i da je SR Jugoslavija bila jedna od država osnivača CEPT-a, krovne organizacije CERP-a, osnovane 1992. godine.

Opšti cilj ove strategije usmeren je na unapređenje saradnje sa relevantnim međunarodnim organizacijama radi obezbeđenja pristupa razvojnim programima pomoći, učešća u regionalnim projektima reforme poštanskog sektora, kao i radi aktivnog učešća u različitim projektnim grupama i razmene poštanskih eksperata.

SPS - Imajući u vidu da se nalazimo na početku četvorogodišnjeg ciklusa rada SPS, potrebno je da resorno ministarstvo, u narednom periodu, obrazuje Radnu grupu za pripremu kandidature Republike Srbije za članstvo u stalnim telima SPS (Administrativni savet i Poštansko operativno veće), o čijem sastavu će se odlučivati na XXVI Kongresu, koji će se održati u Istanbulu 2016. godine.

XXV Kongres održan u Dohi 2012. godine je doneo rezoluciju o pojednostavljenju poštanske trgovine za mikro, mala i srednja preduzeća širom sveta, koja predstavlja okvir za realizaciju posebnog programa. Prema navedenom, a imajući u vidu uslugu JPO "PostExport-Izvoz robe" razvijenu po ugledu na inicijalni projektni koncept Pošte Brazila, u narednom periodu, potrebno je pratiti aktivnosti SPS u ovoj oblasti i zajedničkim delovanjem resornog ministarstva i JPO u pravcu uključenja Republike Srbije u program, obezbediti podršku SPS za unapređenje sistema specifičnostima zemlje.

CERP - Potrebno je unaprediti status zemlje u ovoj regionalnoj organizaciji koja predstavlja svojevrsnu platformu za razmenu novih ideja u oblasti poštanske regulative, razvoja tržišta i potreba korisnika. S tim u vezi, potrebno je održati kontinuitet učešća predstavnika resornog ministarstva i RAPUS-a u specifičnim radnim grupama koje se bave politikom razvoja poštanskog saobraćaja na evropskom nivou i jačanjem saradnje sa SPS-om. Takođe, potrebno

je obezbediti aktivno uključenje u realizaciju CERP projekata, na osnovu angažovanja poštanskih eksperata resornog ministarstva i poštanskog regulatora Srbije.

Generalni direktorat za unutrašnje tržište i usluge Evropske komisije (Odeljenje za on-line i poštanske usluge) - Neophodno je sprovesti aktivnosti u cilju obezbeđenja sredstava za realizaciju budućih projekata iz pretpristupnih fondova EU. U narednom periodu, treba očuvati kontinuitet obezbeđenja stručno tehničke pomoći iz oblasti poštanskih usluga u formi radionica, seminara, studijskih poseta u organizaciji EK.

Dalje, nastaviće se rad predstavnika RAPUS-a u ERGP-u, strukovnoj organizaciji poštanskih regulatora država članica EU, gde Republika Srbija kao kandidat za pristupanje EU, ima status posmatrača, kao i u njenim radnim grupama.

PostEvropa - Uz podršku ove organizacije, JPO kao posebno aktivan član iste, može unaprediti svoj položaj u narednom periodu putem realizacije različitih strateških projekata. Unapređenju saradnje značajno će doprineti i angažovanje JPO u radnim grupama PostEvrope.

Aktivnosti za realizaciju ove strategije:

Aktivnost 1: Obrazovanje Radne grupe resornog ministarstva za pripremu kandidature Republike Srbije za članstvo u telima SPS-a

Aktivnost 2: Obrazovanje Stručne grupe resornog ministarstva i JPO radi unapređenja daljeg razvoja usluge pojednostavljeni izvoz pod okriljem SPS programa

4.2.11. Strategija 11 - Strategija razvoja ljudskih resursa i prihvatanja socijalne odgovornosti

Potrebno je stalno sprovođenje aktivnosti usmerenih ka razvoju poštanskih ljudskih resursa, kao i stalna saradnja sa svim relevantnim nacionalnim i međunarodnim organizacijama iz ove oblasti. Razvoj ljudskih resursa ostvarivao bi se kroz različite oblike obrazovanja, stručnog osposobljavanja i usavršavanja, kao što su interne i eksterne obuke, prekvalifikacija i dokvalifikacija zaposlenih, polaganje stručnih ispita, učešće na seminarima, sajmovima, konferencijama i simpozijumima i drugo.


Aktivnost 1: Organizovanje stručnog usavršavanja i osposobljavanja

Aktivnost 2: Saradnja sa međunarodnim organizacijama

5. Akcioni plan za realizaciju Strategije

U cilju potpune realizacije Strategije, sačinjen je Akcioni plan kojim su predviđene aktivnosti, rokovi izvršenja i nosioci posla odgovorni za realizaciju pojedinih aktivnosti i to pre svega: Vlada, ministarstvo nadležno za oblast poštanskih usluga - MTT, RAPUS, JPO, ostali PO, kao i drugi organi državne uprave koji će dati doprinos razvoju i unapređenju poštanskog tržišta.

Tabela 5.1 Akcioni plan realizacije Strategije razvoja poštanskih usluga u Srbiji za period 2013-2016. godine

Aktivnosti Rok Nosioci posla

Strategija 1 - Strategija postepene liberalizacije tržišta poštanskih usluga i prilagođavanja poštanskog sektora u procesu pridruživanja Republike Srbije Evropskoj uniji

1.1. Izrada Nacrta zakona o poštanskim uslugama 2. kvartal 2014. godine

MTT

1.2. Donošenje podzakonskih akata 1. kvartal 2015. godine

MTT, RAPUS

1.3. Donošenje odluke o smanjenju limita rezervisanog područja na 50 grama

1. kvartal 2016. godine

RAPUS, MTT

Strategija 2 - Strategija pristupa mreži javnog poštanskog operatora

2.1. Realizacija neophodnih kapitalnih investicija u poštanskom saobraćaju


JPO

2.2. Donošenje Opšteg akta o pristupu mreži JPO 2. kvartal 2015. godine

RAPUS

2.3. Informisanje PO o mogućnostima pristupa mreži JPO 3. kvartal 2015. godine

JPO

Strategija 3 - Strategija obezbeđivanja održavanja i utvrđivanja načina finansiranja univerzalne poštanske usluge

3.1. Vođenje odvojenog računovodstva i alokacije troškova JPO u smislu EU direktiva


JPO, RAPUS

3.2. Proračun troškova pružanja UPU 1. kvartal 2015. godine

JPO, RAPUS

3.3. Analiza troškova pružanja UPU nakon restrukturiranja JPO 4. kvartal 2015. godine

JPO, RAPUS

3.4. Proračun troškova pružanja UPU u skladu sa smanjenjem obuhvata RPU na 50 grama


JPO, RAPUS

3.5. Izrada predloga modela finansiranja UPU 4. kvartal 2016. godine

MTT

Strategija 4 - Strategija korporatizacije javnog poštanskog operatora

4.1. Korporatizacija JPO 3. kvartal 2014. godine

MTT, MFP, JPO

4.2. Obezbeđivanje uslova za samostalno delovanje JPO na poštanskom tržištu


MTT, JPO

Strategija 5 - Strategija modernizacije i diversifikacija poštanskih usluga

5.1. Izrada projekata i studija u cilju razvijanja novih poštanskih usluga

Trajna aktivnost

JPO, PO

5.2. Preuzimanje iskustava najbolje prakse država članica EU u vezi sa savremenim poštanskim tehnologijama i analiza mogućnosti primene istih u Republici Srbiji

Trajna aktivnost

JPO, PO

5.3. Izrada studija implementacije novih poštanskih usluga Trajna aktivnost

JPO, PO

5.4. Izrada projekata i studija u cilju razvijanja novih poštanskih Trajna JPO, PO

usluga aktivnost

Strategija 6 - Strategija održivosti i efikasnosti poštanske mreže

6.1. Podizanje svesti i društveno odgovorno poslovanje Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

6.2. Edukacija unutar sektora i javne kampanje Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

6.3. Kvantifikovanje uticaja svih elemenata poslovanja poštanskog sektora na životnu sredinu

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

Strategija 7 - Strategija dostizanja standarda kvaliteta poštanskih usluga propisanih na poštanskom tržištu Evropske unije

7.1. Proglašavanje relevantnih standarda kvaliteta na srpskom jeziku


ISS

7.2. Donošenje srpskih standarda harmonizovanih sa poštanskim standardima Evropske unije


ISS

7.3. Usavršavanje zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene novih srpskih standarda u oblasti poštanskih usluga


MTT, RAPUS, PO,

ISS

7.4. Implementacija proglašenih standarda i podzakonskih akata 1. kvartal 2015. godine

MTT, RAPUS

7.5. Dostizanje standarda kvaliteta Trajna aktivnost

JPO, PO

7.6. Nezavisni monitoring, kontrola, merenje i analiza kvaliteta obavljanja poštanskih usluga

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS

Strategija 8 - Strategija primene standarda Evropske unije u oblasti sigurnosti i bezbednosti korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskoj delatnosti i poštanskih pošiljaka

8.1. Edukacija zaposlenih u poštanskom sektoru u vezi primene standarda bezbednosti i sigurnosti

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

8.2. Primena standarda od strane poštanskih operatora u oblasti bezbednosti korisnika i zaposlenih u cilju izbegavanja ugrožavanja života i zdravlja ljudi i imovine

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

8.3. Preduzimanje aktivnosti u cilju zaštite životne okoline Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

Strategija 9 - Strategija interoperabilnosti (međupovezanosti) sa međunarodnom mrežom

9.1. Povećanje poštanskog integriteta i sigurnosti i olakšavanje procedure carinjenja

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

9.2. Stimulisanje upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija kako bi se poboljšao pristup i učinak

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

9.3. Promovisanje adresovanja u nacionalnom poštanskom sistemu

Trajna aktivnost

MTT, RAPUS,

JPO, PO

Strategija 10 - Strategija pozicioniranja Republike Srbije u međunarodnim poštanskim organizacijama

10.1. Obrazovanje Radne grupe resornog ministarstva za pripremu kandidature Republike Srbije za članstvo u stalnim telima SPS-a


MTT

10.2. Obrazovanje Stručne grupe resornog ministarstva i JPO radi unapređenja daljeg razvoja usluge pojednostavljeni izvoz pod okriljem SPS programa


MTT, JPO

Strategija 11 - Strategija razvoja ljudskih resursa i prihvatanja socijalne odgovornosti

11.1. Organizovanje stručnog usavršavanja i osposobljavanja Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

11.2. Saradnja sa međunarodnim organizacijama Trajna aktivnost

MTT, RAPUS, JPO, PO

6. Kontrola i revizija realizacije Strategije

Cilj kontrole i monitoringa sprovođenja Strategije je da se putem uočavanja određenih nedostataka vrši usavršavanje primenjenog modela Strategije. Sve planirane aktivnosti sprovodiće se u cilju zaštite korisnika poštanskih usluga, zaposlenih u poštanskoj delatnosti i zaštite državnih interesa.

Kontrola će se sprovoditi putem kontrole izvršenja aktivnosti navedenih u Akcionom planu i proverom poštovanja utvrđene dinamike.

Kontrola će se vršiti kroz kontrolu realizacije ciljeva, upoređujući i kvantitativne i kvalitativne parametre. Imajući u vidu dinamiku promena na evropskom poštanskom tržištu, neophodno je vršiti kontinuirano prilagođavanje poštanskog sektora uočavanjem i otklanjanjem nedostataka i stalnim usavršavanjem usvojenih strategija. Korigovanje Strategije će se vršiti, u skladu sa povratnim informacijama iz procesa kontrole.

U cilju evaluacije izvršavanja ciljeva i aktivnosti potrebno je da RAPUS kontinuirano prati, prikuplja i redovno ažurira statističke podatke i pokazatelje tržišta poštanskih usluga, objavljuje statističke podatke na svom sajtu i vrši izradu i objavljivanje izveštaja o stanju i razvoju tržišta poštanskih usluga u Republici Srbiji.

7. Završni deo

Ovu strategiju objaviti u "Službenom glasniku Republike Srbije".

Documents

STRATEGIJA - aler.rsaler.rs/files/STRATEGIJA_razvoja_postanskih_usluga_u_Srbiji_za_period... · Poštanski sektor u Republici Srbiji sa više od 40 PO, koji pružaju poštanske usluge