TAKTIKA GAŠENJA POŽARA-2

POŽARNO OPTEREĆENJE

Pod požarnim opterećenjem podrazumjeva se količina svih gorivih materijala koji se nalaze u jednoj prostoriji , svedene na jedinicu površine poda date prostorije, tj. Požarno opterećenje je sve ono što se nalazi u prostoriji a može da sagorjeva (sto, stolice zavjese, podne obloge...).JUS U J1. 030 određuje požarno opterećenje i daje jednačinu:DONJA TOPLOTNA MOĆ: kad se sva voda u produktima sagorijevanja nalazi u gasovitom (parnom) stanju. - čista toplota, bez ičega (suvo drvo). Hd=>H2O (gas)GORNJA TOPLOTNA MOĆ: kada se sva voda u produktima sagorijevanja nalazi u tečnom stanju (kad drvo gori sa prisustvom vlage u drvetu tj: prvo mora da ispari sva voda iz drveta) Hg=>H2O (tečno)Požarno opterećenje direktno zavisi od donje toplotne moći (Hd).

BRZINA SAGORIJEVANJA

Na brzinu sagorijevanja utiče niz faktora od kojih su najznačajniji:1. količina i vrsta materijala koji gori,2. način na koji je material složen,3. raspored materijala po prostoriji koja gori (ne može se precizno predvidjeti),4. količina vazduha koji dolazi gorućem materijalu, imamo dva slučaja:

u prostoriji postoji neogranočena količina vazduha, u prostoriji postoji ogranočena količina vazduha

5. oblik prostorije (zidova, plafona, otvora, podova…),6. način prolaza i refleksije toplote zidova koji uokviruju prostoriju u kojoj je izbio požar.

BRZINA SAGORIJEVANJA ZA PRIRODNO PROVJETRAVANJE SA OGRANIČENOM KOLIČINOM VAZDUHA

Brzina sagorijevanja predstavlja količinu vazduha koja nam je potrebna za sagorijevanje drveta, u odnosu na količinu vazduha koju drvo koristi pri sagorijevanju.- Brzina sagorijevanja zavisi od količine vazduha koja ulazi u proctor, kroz prozor (bez vazduha (O2) nema ni sagorijevanja).

BRZINA SAGORIJEVANJA SA NEOGRANIČENOM KOLIČINOM VAZDUHA PRI PRINUDNOM PROVJETRAVANJU

Slučaj sa dodatnim ubacivanjem vazduha (klima uređaj, ventilacija).U slučaju da se količina vazduha ubacuje ventilatorima u prostoriju, mijenja se količina vazduha u odnosu na materiju koja gori. Tada se u odnosu na prozore postavljaju dvije mogućnosti, prozori ostaju: - otvoreni ili - zatvoreni.Zavisno od toga, faktori brzine sagorijevanja treba da se sabiraju ili da se računaju svaki posebno:- Brzina sagorijevanja u zavisnosti samo od prinudnog provjetravanja:

1

VRIJEME TRAJANJA POŽARA

Požar se odvija u tri faze i one zajedno daju vrijeme trajanja požara:1. faza – paljenje je najkraća i vrijeme trajanja je zanemarljivo,2. faza – gorenje, zavisi od:

- požarnog opterećenja (količine sagorive materije po jedinici površine poda),- površine poda pod požarom,- brzine sagorijevanja po jedinici površine.

3. faza – hlađenje, počinje kad požar dostigne maksimalnu temperaturu (τt), a to je trenutak kada je sve izgorjelo, što dovodi do smanjenja toplote i dolazi do opadanja temperature, odnosno počinje hlađenje. U velikom broju slučajeva može se prihvatiti ovakav uprošćen prilaz kretanju temperature u trećoj fazi, ali se mogu pojaviti određena odstupanja. To znači da požari koji duže traju, preko 60 minuta, imaju vremena da višak toplote predaju okolnim zidovima prostorije, pa je njihovo opadanje temperature sporije zahvaljujući povraćenoj toploti zidova.

GAŠENJE POŽARA U OBJEKTIMA

Svaki objekat mora imati 4 dokumenta:1. Projekat zaštite od požara ( elaborat ZOP),2. Plan ZOP, iz njega se uzima: operativni plan – karta,3. Pravilnik ZOP,4. Elaborat požarnog rizika – osiguranje.

ELABORAT ZOP – Mora imati multidisciplinaran pristup. Elaboratom se mora pokriti: građevinski, arhitektonski, elektro, mašinski i tehničko-hemijski dio objekta. (elaborat radi tim stručnjaka iz ovih oblasti).Elaborat se sastoji iz dva dijela:

Plan prije gradnje, Plan poslije gradnje (sa dopunama i izmjenama9.

PLAN ZOP – Objašnjava situaciju oko objekta i kako da gasimo požar. Iz plana ZOP se vadi operativni plan.OPERATIVNI PLAN se sastoji iz dva dijela: karte i teksta.

OPERATIVNA KARTA služi za procjenu nastale situacije i za pravilno i uspješno organizovanje akcije gašenja. Karta se radi u dva primjerka (jedan primjerak ide preduzeću, a drugi teritorijalnoj vatrogasnoj jedinici). Na karti mora biti nacrtana osnova objekta, označene strane svijeta (sjever), moraju biti naznačeni prilazi, ulazi u objekat, stepeništa, liftovi, požarni sektori, zidovi, mjesta gdje se isključuje gasna i elektro instalacija, mjesta sa opasnim materijama, trafostanica, kotlarnice, rezervoari goriva, pumpne stanice, unutrašnja i spoljna hidrantska mreža. Označavaju se svi izvori snabdjevanja (rezervoari, jezera, rijeke...) i to plavom bojom. Oznake na karti se rade po JUS U J1. 220. U desnom uglu karte se pravi legenda, stavlja se registarski broj (šifra – radi lakšeg pronalaženja). Crvena boja označava opasna mjesta. Revizija operativne karte bi trebalo da se vrši jednom godišnje.

2

TEKSTUALNI DIO operativnog plana daje: prilaze objektu i njegovu adresu, lokaciju, šta čini jedinstveni rizik, evakuacione puteve, naznačen broj i mjesta spoljašnjih hidranata, kao i unutrašnje hidrantske mreže... Moraju se naznačiti prioritetna mjesta za štićenje od požara, kao i mjesta na objektu koja zahtjevaju posebne sisteme gašenja. Kratak opis evakaucionih puteva, građevinske konstrukcije objekta: krov, plafon, da li postoji ventilacija i odimljavanje, da li postoji vatrogasna služba...

PRAVILNIK ZOP (u preduzeću) nam govori koji su ljudi za šta zaduženi, ko prvi reaguje, kako se djeluje... U pravilniku je podjeljena odgovornost pri požaru. Za ZOP u firmi je odgovoran direktor (on raspolaže finansijskim sredstvima).

ELABORAT POŽARNOG RIZIKA (pravi ga osiguranje) – ekipa od 5 – 6 ljudi vrši pregled objekta i pravi elaborat. Trebalo bi da ga rade prije gradnje objekta (smanjeje premije osiguranja).

POŽARI POTKROVLJA I TAVANA

Mora se ispoštovati redosled dejstva: vatrogasna jedinica prima alarm i izlazi napolje (teži se da vrijeme izlaska bude što kraće, ne duže od jednog minuta). U tom intervalu komandir mora dobiti operativnu kartu objekta i mora zanati o kakvom se objektu radi i koje jedinice će da izvede na intervenciju, tj. koju će opremu da ponese na intervenciju. Za vrijeme vožnje do objekta komandir mora da pročita i da se upozna sa operativnim planom, prilazima za intervenciju (pristupnim putevima), potencijalnim opasnostima i da os vim tim saznanjima radio vezom upozna sve svoje ljude (drugo vozilo...).IZVIĐANJE: po dolasku na lice mjesta (mjesto požara) komandir obilazi objekat da ustanovi stanje objekta i mjesto požara - vrši izviđanje [vrši SPOLJAŠNJE I UNUTRAŠNJE izviđanje. Spoljašnje izviđanje mora biti okarakterisano dejstvom dima ili vatre, gdje se usijala krovna konstrukcija i sl. Unutršnje izviđanje podrazumjeva provjeru nosivosti stepeništa, lestvi; da li postoji opasnost po susjedne krovove, objekte i sl. Na osnovu izviđanja (komandir) donosi odluku o načinu grupisanja (rasporedu) ljudi i sredstava (vozila) na puteve širenja požara (da bi spriječio širenje požara na susjedne objekte) i određuje sa koje će se strane vršiti akcija gašenja.]. Mora da utvrdi da li i koliko ljudi ima u objektu (od portira, vizuelno...), mora da procjeni da li ima dovoljno ljudi za akciju i

1. ako ima : jedna grupa vrši evakuaciju, a druga gasi požar,a2. ako nema dovoljno ljudi onda prvo pristupa evakuacijiljudi iz objekta, a potom

prelazi na akciju gašenja.Preko operativnog plana (ili ljudi u preduzeću) komandir se mora upozanati sa:

- građevinskom konstrukcijom krova,- sa tipom i vrstom krova,- konstrukcijom tavana (da li je pregrađen požarnim zidovima),- da li postoji prilaz tavanu preko stepeništa,- da li ima požarnih vrata,- da li na krovu ima otvora,- da li na krovu ima mašinskih djelova, instalacija i postrojenja, plinskih boca i sl.- da li se na krovu suši veš,- na koliko voda je rađen krov (dvije ili više),- od kojih građevinski materijala je krov napravljen (čelik, beton, crep, drvo, šindra,

grijana plastika, poiuretanski sendvič...).Pri sagledavanju objekta veliku i važnu ulogu ima operativni plan.

3

Krovove dijelimo u tri grupe:1. nesagorivi (ne zapaljivi),2. teškosagorivi (teško zapaljivi),3. gorivi (lako zapaljivi).

Krovovi mogu biti:1. poduprti i2. samonoseći.

Bilji je sistem krova koji se oslanja na zidove. (amerikanci na mjesto uklještenja stavljaju drvo koje teže gori (hrast, orah...).Za komandira je bitno da zna požarno opterećenje krova ili potkrovlja, ali on rijetko kada ima tu informaciju. Požar nastao na tavanu širi se brzo, ali izuzetno rijrtko se prenosi, npr. na dole, samo ako postoje otvori za ventilaciju i sl.Gorenje same konstrukcije može biti:

1. spoljašnje i 2. unutrašnje.

Gorenje samog krova (karakteriše ga velika količina dima i lako širenje požara po konstrukciji) može biti: - gorenje krova i - gorenje krovne konstrukcije. Najgori slučaj je kombinovano (izmješano) gorenje, zbog velike količine O2, pa ima dosta dima, a moguć je i prenos požara na dole.Vatra se može širiti: - preko krova, - po opremi ispod krova, - po krovu i po opremi.

GLAVNA ZADUŽENJA VATROGASACA: - lokalizacija požara i - održavanje mehaničke otpornosti krova.

PARAMETRI KOJI UKAZUJU NA RASPADANJE KROVA, tj kad treba odustati od gašnja:1. ugib krova2. operativno opterećenje,3. prskanje ploča na krovu ili zidu,4. posmatranjem i praćenjem same krovne konstrukcije (ako čelik mijenja boju, ubrzo

dolazi do popuštanja nosećih stubova (pada krova).Pri gašenju obratiti pažnju na el. Instalacije (ispod krova).

LOKALIZACIJA I GAŠENJE POŽARA KROVA može se izvesti kombinovano: spolja i iznutra (najgori slučaj je kad krov ili potkrovlje gore po sredini). Ekipa se dijeli na dvije glavne grupe. Jedna grupa radi na samom tavanu, gdje se bori sa žarištem (otvaranje krova da bi izašao dim i da bi se snizila temperatura u prostoriji). Druga grupa djeluje spolja da bi spriječila širenje požara i da hladi konstrukciju objekta. Pri gašenju strmih krovova postavljaju se lestve, da bi se lakše išlo po krovu. Pri gašenju pokušati doći do visine požara i paziti na vjetar koji duva oko objekta. Gašenje se vrši raspršenim mlazom «B crijeva», a broj mlaznica određuje komandir na licu mjesta u zavisnosti od potreba i raspoloživih snaga.Smatra se da evakuacija sa krova ne postoji, a to je greška, jer često se dešava da ljudi bježe na krov. Ako evakuacija nije moguća stepeništem ona se vrši konopcima, vazdušnim jastucima, lestvama, spusnicama...RASTAVLJANJE KROVA je opasna operacija i ako se radi, onda se rastavljena krovna konstrukcija slaže gore, tj. ne razbacuje se po okolini. Ovaj dio posla treba da rade najvještiji i najbolji ljudi.

4

OSNOVNA TAKTIKA: lokalizacija požara, pri čemu treba voditi računa o utrošenoj količini vode zbog moguće poplave na nižim spratovima, a može i da se poremeti statički proračun i nosivost cijelog objekta.ODLAZAK JEDINICE - smatra se da je požar ugašen i da se ne može ponovo pojaviti na istom mjestu.NAPOMENA: PRIJE POČETKA INTERVENCIJE ISKLJUČITI STRUJU U OBJEKTU!

GAŠENJE POŽARA U PODRUMIMA

Glavni problem je što se u podrumima nikad ne zna šta se sve od materijala nalazi unutra (drvo, benzin, ugalj, plinske boce...). podrumi su obično bez prozora, mračni i vrlo često su pregrađivani...Komandir mora znati:

1. dubinu podruma,2. površinu ispod zemlje i 3. da li podrum prelazi obim objekta.

Za visoke objekte podrum mora imati određene dimenzije i vrši se njihova podjela na požćarne sektore, a požarni zidovi se rade da obuhvate površinu od 250 m2, pri čemu imaju otpornost na dejstvo požara u trajanju od 90 min.Komandir mora da osmotri vezu podruma sa stepeništem (ako je podrum direktno vezan sa stepeništem mogu nastati određeni problemi), koliko ima ulaza u podrum i njihov raspored, gdje se nalaze prozori, trebalo bi da zna koji se materijali, urerđaji i instalacije nalaze u podrumu (kante za đubre, veza zgrade za gasovod, kotlarnice...).Na osnovu razvoja požara i procjene situacije komandir pravi plan akcije evakuacije i gašenja. Pri ovakvim požarima evakuacija je otežana, jer se dim vrlo brzo širi preko stepeništa po cijeloj zgradi, nastaje panika, ljudi se zaglave u liftovima (u slučaju požara liftove bi trebalo da koriste samo vatrogasci uz pomoć posebnog ključa). Poslije izvršene evakuacije pristupa se lokalizaciji i gašenju požara.LOKALIZACIJA I GAŠENJE POŽARA: Požar treba lokalizovati, (tj. zaustaviti njegovo dalje širenje) da ne bi ugrozio druge prostore. Zatim se ide na kontrolu dima (dim je veoma korozivan, može biti zagrijan na visoku temperatutu i ostavlja fleke na sve strane) i gašenje. Požar u podrumu se u početku intentivno razvija, zbog velike količine gorivog materijala i viška O2 u prostoru, a sa porastom zadimljenosti opada intenzitet požara, ali zato temperatura i dalje raste. Vrata podruma treba da budu zatvorena, da se dim ne bi širio prema stepeništu. Komandir određuje broj ljudi koji će da uđu u podrum (ljudi moraju imati izolacione aparate i moraju biti međusobno povezani konopcima). Ulazak u podrum se pokušava sa spoljne strane ili kroz prozore, a ako to nije moguće onda se pokušava ulaz preko unutrašnjeg stepeništa . Pri ulasku u jako zadimljen prostor koristi se taktika da ljudi ulaze polako okrenuti leđima (ili puzeći). Vatrogasci ulaze u podrum u grupi po trojica. Napad na požar se izvodi «C» crijevima (Ø52mm), a ako se u podrumu nalaze drva i ugalj onda napad izvršiti «B» crijevima. Komandir mora predvidjeti broj crijeva u slučaju širenja požara i zato treba da ostavi jedno crijevo od 50-60m prema spratu, a ako je objekat manjih dimenzija treba predvidjeti i crijevo za tavan. Moraju se otvoriti prozori i po potrebi postaviti dimovuk - treba voditi računa gdje se i kako postavlja jer dim ne smije biti vreo (temperatura dima se kreće i do 600°C - kako se ne bi pokvario dimovuk). Smanjenje temperature se ne postiže samo odvođenjem dima, već i prskanjem raspršenim mlazom - hlađenjem. Ako uslovi ulaska u objekat nijesu bezbjedni,

5

gašenje početi sa spoljnje strane (kroz prozore, vrata,...). ako se ustanovi da u podrumu ima nafte ili gasa, onda se pristupa gašenju pjenom (pri gašenju benzina podrum se sa spoljne strane kroz prozore puni pjenom - poslije završenog gašenja ispumpati vodu). Posebno je opasno kad se u podrumu nalaze kotlovi u pogonu , jer može doći do eksplozije i oslobađanja pare (koja je izuzetno opasna). Pri gašenju komandir mora voditi računa da konstrukcija podruma (plafon, zidovi) ne oslabi, pa se mora vršiti hlađenje nosećih elemenata objekata. Po lokalizaciji požara prekontrolisati i pretražiti cijelu zgradu. Pri požarima u podrumima na intervenciju ide sva mehanizacija. Po završetku gašenja ostaviti nekoga da dežura, a jedinica odlazi i osposobljava opremu za ponovnu intervenciju.

GAŠENJE POŽARA PO SPRATOVIMA - STEPENIŠTA

Uzbuna, izlazak na mjesto požara, izviđanje... Komandir mora da ustanovi vrstu konstrukcije i njenu izdržljivost kao i kada je (koje godine) napravljen objekat. Bitni su evakuacioni putevi i izlazi. Sama evakuacija se vrši u tri etape:

1. faza: izlazak iz ugrožene prostorije na evakuacioni put,2. faza: evakuacionim putem izaći iz zgrade i3. faza: udaljiti se od objekta na bezbjedno odstojanje (40 – 50m).

Vatrogasna ekipa usmjerava evakuaciju prema bezbjednim mjestima. Zavisno od spratnosti objekta imamo i određene tipove stepeništa (veće zgrade – bolja stepeništa). Imamo npr:- STEPENIŠTA POD PRITISKOM, tzv. sistem presurizacije. Specijalnim ventilatorima se ubacuje vazduh i čitavo stepenište je pod pritiskom. Pritisak po visini zgrade treba da bude podjednak (maksimalan do 50Pa) i on sprečava prodor dima u stepenišni prostor. Vrata treba da se otvaraju u pravcu evakuacije, pa se zbog povećanog pritiska u stepeništu teško otvaraju.- SISTEM BALKONA: preko prozora se izlazi na balkon i požarno stepenište.- SISTEM SA BRANAMA – TAMPON ZONE: ima ih nekoliko vrsta. Može se primjeniti i sistem isisavanja vazduha iz tampon zone ili uduvavanja vazduha – povećanje pritiska.- Postoji i sistem koji koriste amerikanci: jedan sprat se požarnim zidom dijeli na dva dijela, tj. dva stepeništa, dva evakuaciona puta... Kod visokih objekata (sa stepeništima) velik problem predstavljaju potkrovlja, zbog otežane evakuacije... Stepeništa moraju imati konstrukciju koja se ne raspada dejstvom požara i ugrađuju se protivpožarna vrata. Osim stepeništa opasnost predstavljaju otvori za smeće, gasovodi, kanali za instalacije, ventilacioni kanali... Stepeništa moraju imati: nužno svjetlo, hidrante po spratovima, otvore za izlaz dima na krovu, oznake pravca evakuacionog puta...Smatra se da je požar na stepeništu ograničen (bez O2), ali požar se može prenjeti preko šupljina na gornje spratove, a da se ni ne primjeti na stepeništu.IZVIĐANJE: komandir mora znati kako se razvija požar (uvijek se širi prema gornjim spratovima...). Izviđanje se vrši spolja i iznutra. Za veće objekte izviđanje vrši tim ljudi. Treba odrediti sprat na kom je požar što može biti otežano zbog velike količine dima. Izviđanje iznutra se vrši jedan sprat iznad požara i provjerava se da li postoje neke instalacije putem kojih bi se mogao preneti požar.LOKALIZACIJA POŽARA: Napad na požar ide sa unutrašnje ili spoljne strane zgrade, obično se gasi «B» ili «C» crijevima. Vrši se hlađenje i štićenje gornjih spratova od širenja požara. Prave se tri navalne grupe:

1. grupa: dejstvuje na spratu gdje je izbio požar (ide se ka žarištu požara i pokušava se da se kontroliše dim),

6

2. grupa: dejstvuje se na spratu iznad požara i3. grupa: štiti se okolni prostor.

Kod pojave rušenja objekta ili visoke temperature, komandir mora da na vrijeme skloni i zaštiti ljudstvo i opremu...Mjesta najveće opasnosti se određuju prema:

1. visini temperature,2. osluškivanjem,3. kretanju i plovnosti dima.

Efekat plovnosti dima: dim je kompaktan sve dok je veće temperature od okolnog vazduha, a kad mu se temperatura izjednači sa okolinom dim nestaje.Ispod mjesta gdje se gasi požar par vatrogasaca mora kontrolisati količinu vode koja se sliva na dole (voda može da natopi drvo i druge materijale koji lako upijaju vodu, što može stvoriti problem nosivosti konstrukcije).Požar u stanu: manji požari se gase obično s astepeništa ili iznutra, raspršenim mlazom (zbog manje materijalne štete).Kod požara stepeništa, najopasnija su drvena (gasiti vodom), kamena stepeništ agasiti pažljivo (toplo-hladno, dovodi do pucanja kamena). Vatrogasna jedinica mora spriječiti prenos požara na gore, naročito na tavan.

POŽARI VISOKIH OBJEKATA - LIFTOVI

Stepeništ apredstavljaju jedini put za evakuaciju i intervenciju u objektu. Požar se preko prozora može prenijeti na gornje spratove, preko prozora (1m rastojanja između dva prozora po vertikali ili postavljanje neke vrste simsa između prozora).Liftovi u objektu se u slučaju požara ne smiju koristiti, osim ako nijesu predviđeni za tu svrhu (vatrogasni liftovi), a to su dirigovani liftovi koji se otvaraju posebnim ključem . Oko lifta se pravi tampon zona, a u šahtu za lift mora postojati javljač dima (jedan javljač u lift kućici, a jedan na vrhu liftovskog okna). Zidovi liftovskog šahta moraju imati vatrootpornost od 90 minuta, a i vrata na liftu moraju biti vatrootporna. Šaht mora imati sistem provjetravanja. U jedno liftovsko okno se mogu postaviti maksimalno dva lifta. U zavisnosti od visine zgrade se rade s adva evakuaciona stepeništa. Kod visokih objekata svako mjesto mora biti pokriveno sa po dva hidranta (jedno mjesto da pokrivaju dva mlaza). Hidrantska mreža u objektu može biti: suva i mokra.SUVI HIDRANTI imaju direktnu vezu na ulici: priključak za vatrogasna vozila.MOKRI HIDRANTI, mora postojati pumpa za sistem ( redovna kontrola pumpi) ili direktna veza sa gradskom vodovodnom mrežom.Danas se visoki objekti prave sa podzemnim garažama, koje moraju imati ugrađen sprinkler sistem. U garažama pri požaru dolazi do pojave velike količine dima, a smatralo se da je u njima veliko požarno opterećenje, pa su se primjenjivale rigorozne mjere zaštite (automobili izuzetno rijetko eksplodiraju, a najčešće kada su rezervoari goriva prazni).Potrebno je da z avisoke objekte bude predviđen plato (bez parkinga oko zgrade).

Visina objekta u (m) Površina PP sektora u (m2)22-40 150041-75 1000

76-100 800>100 500

7

Za dupleks stanove ove površine požarnih sektora se ne smiju prekoračiti.Ovakvi visoki objekti bi trebalo d aimaju požarnu centralu. Razvoj požara je vrlo brz, zbog kretanja vazduha, dolazi i do pojave pada pritiska u zgradi. Kod objekata ovakvih dimenzija imamo samo unutrašnju navalu.

GAŠENJE POŽARA U JAVNIM OBJEKTIMA

U javne objekte spadaju: bolnice, muzeji, hoteli, robne kuće, diskoteke (tj. svi oni objekti koji mogu da prime veliki broj ljudi). Prilikom požara u ovim objektima treba proučiti problem evakuacije, pošto u ovim objektima boravi veliki broj ljudi (komandir od portira traži informaciju o broju ljudi u objektu – da li je radni dan ili ne). Potom se vrši izviđanje i određuje najbolje mjesto prilaska objektu (mjesto za intervenciju – plato sa koga će moći da se manevriše vatrogasnim vozilom), postavljaju se merdevine i počinje priprema gašenja spolja ili evakuacija – I grupa, a druga grupa ulazi u objekat i pristupa gašenju . Obavezno treba da budu obezbeđeni liftovi za vatrogasce (visoki objekti). U slučaju požara isključuje se struja, pa mora postojati rezervni izvor napajanja, koji obezbjeđuje osvjetljenje evakuacionih puteva, rad hidrantske pumpe... Spratovi ne bi smjeli biti povezani požarno neobezbeđenim ventilacionim kanalima, sistemima za odvođenje smeća i sl. Najvažnija je kontrola ovih kanala, jer se požar najčešće širi preko njih po cijeloj zgradi. Evakuacija se vrši u tri faze, a kod javnih objekata se mora ispred zgrade obezbjediti prostor gdje se evakuišu ljudi i po potrebi postavljaju vatrogasna vozila. Po završenoj evakuaciji prelazi se na lokalizaciju i gašenje požara.Svi javni objekti moraju imati obezbjeđene spoljašnje i unutrašnje hidrante. Hidrantska mreža mora imati hidrofore (ako su u kvaru koristiti vatrogasna vozila). Hidrantski ormar sadrži:

1. vatrogasno crijevo Ø52, u dužini od 15m i2. mlaznicu.

Svako mjesto u objektu treba da je (obezbjeđeno) pokriveno sa po 2 mlaza. Hidranti se postavljaju što bliže ulazima i ono moraju biti lako uočljivi i pristupačni.Ako se zadime stepeništa, dim se kreće na gore – uzgon dima, i ako ne rade klapne z aodimljavanje, treba znati u kom pravcu duva vjetar (da se dim ne bi vraćao u objekat). Minimalna visina uzgona dima je 4m. U slučaju nepovoljnih okolnosti koristi se dimovuk koji treba da je obezbjeđen od dejstva visokih temperatura zagrejanog dima.Za gašenje se koriste «C» crijeva sa raspršenim mlazom.Kod gašenja ekipa se dijeli tako d adejstvuje:

1. sa spoljne strane i2. sa stepenišne strane, pri čemu treba spriječiti prenos požara u drugu prostoriju.

Komandir mora biti upoznat sa operativnim planom (gdje je šta) i može da suzbija požar prema PP zidovima. Po završetku akcije gašenja obavezno pokupiti vodu (takvi objekti obično imaju podrume). Voda se pumoama izvlači napolje.

HOTELI

Ljudi koji dolaze u hotele su u tranzitu (u prolazu) tako da ne poznaju raspored soba i prostorija. Zato je potrebno obeležiti evakuacione puteve i izlaze vidljivim znakovima. Razlikujemo pansione, motele, hotele i dijele se na 3 kategorije:

8

a) više od 8 a manje od 30 gostiju (kreveta) – oslobođeni su zahtjeva zaštite od požara.

b) Hoteli sa više od 30 kreveta, podležu zaštiti od požara (hoteli koji imaju restoran unutra ili napolju sa 60 posjetilaca). Obavezno je pravljenje (evakuacionih) operativnih planova, a veličina evakuacionih puteva mora biti predviđena za goste hotela i osoblje koje tu radi (potrebno je obezbjediti određenu širinu evakuacionih puteva).

c) Hoteli koji imaju restorane za 400 gostiju i više od 200 kreveta, pored operativnog plana, moraju imati obezbjeđen prilaz vatrogasnim vozilaima ispred i iza hotela i predviđen odgovarajući evakuacioni put.Prilazni put mora biti minimalne širine 3,5m.

Hoteli za djecu, starija lica i hoteli u sastavu bolnica, kao i hoteli viši od jednog sprata moraju imati vatrootporne zidove, a restoran mora biti izolovan PP zidovima. Sve obloge moraju biti teško zapaljive: B1-tapete, etisoni, zavjese...Kod restorana sa više od 200 gostiju moraju postojati dva izlaza direktno napolje. Hodnici mogu da se koriste za evakuaciju ako nijesu duži od 30m i hodnici i vrata moraju biti požarno otporni.

Eksperiment:- u zadimljenoj prostoriji žene su mnogo izdržljivije od muškaraca, jer muškarci imaju veći kapacitet pluća i uzimaju više CO2 (dima). Dim od plastike – fozgen (guši ljude i pri veoma malim koncentracijama).Da bi se smanjio rizik od požara u hotelima treba:

1. smanjiti požarni rizik,2. spriječiti širenje plamena i dima,3. formirati požarne sektore,4. obezbjediti uslove za efikasnu evakuaciju (širina puteva i stepeništa),5. obezbjediti uslove za efikasno gašenje požara (hidranti...).

Najopasniji djelovi u hotelu su kuhinje (najugroženiji dio), gdje se koristi struja, gas i mast. Problem su haube za pečenje, putem kojih se požar prenosi na krov kanalima za odvod dima.Ako se sipa voda u mast koja gori dolazi do stvaranja velikog plamena (ulje treba odvesti u kanalizaciju). U kuhinje se postavljaju stacionarni sistemi za gašenje gasom (CO2, inergen...). opasnost mogu predstavljati i velike količine alkohola u restoranima.

DISKOTEKE sadrže puno plastike, sa klimatizacionim i ventilacionom problemom provjetravanja (prenos požara preko ventilacionih kanala).Hoteli obično imaju zvučni alarm i javljače požara spojene sa vatrogasnom jedinicom. U svakom dijelu hotela trebalo bi da postoje uputstva gdje se šta nalazi (sobe, evakuacioni putevi...). Obično imaju 2 lifta u 2 požarna sektora (zbog velikih hodnika požar se brzo širi).Po dolasku na mjesto požara komandir mora da:

1. ustanovi ugroženost ljudi i približan broj ljudi (uz pomoć portira - recepcionara),2. na kom spratu je izbio požar,3. mora da uzme glavni ključ koji otvara sva vrata (spašavanje ljudi),4. da sprovede evakuaciju i5. da započne gašenje.

9

Borbeni razvoj snaga: spolja i iznutra, «B» crijevima – raspršenim mlazom, koristiti hidrante u objektu i otvoriti otvore za dim...koncentracija akcije gašenja je na spratu gdje je izbio požar i sprat iznad, a mora se obezbediti i konstrukcija krova.

BOLNICE

Veliki problem u bolnicama predstavlja evakuacija zbog velikog broja teško pokretnih bolesnika koji se kreću uz pomoć bolničkog osoblja. Hodnici moraju biti dovoljno široki i mora postojati odgovarajući sistem liftova (obični, teretni..). ne bi trebalo da imaju više od 4 sprata. Jedan od problema je pušenje u krevetu, a najopasnija mjesta u bolnici su: apoteka, ambulanta, ostave za O2...Požar je potrebno gasiti raspršenim mlazom (da se punim mlazom ne bi srušile boce O2 ili neke druge zapaljive materije koje mogu razbuktati (pospješiti) požar...). problem predstavlja gašenje požara na infektivnoj klinici (obavezna je zaštita-vakcinacija vatrogasaca, dezinfekcija opreme...). ako se pojavi radioaktivno zračenje, elementi se moraju izolovati i iznijeti napolje (postoji opasnost od rušenja objekta na radioaktivni element) i ne smije se vršiti raščišćavanje dok se radioaktivni element ne nađe i ukloni.

POZORIŠTA

U skupne objekte spadaju: košarkaške hale, klizališta, pozorišta, bioskopi odnosno sva ona mjesta gdje se skuplja veći broj ljudi.Skupni objekti se dijele na: male, srednje i velike.

1. kategorija – broj ljudi (sjedišta) do 100 (ZOP se mnogo ne koristi),2. kategorija – sa više od 100 sjedišta i3. kategorija – sa više od 1000 sjedišta.

Kod skupnih objekata, svi detalji sa stanovišta ZOP su određeni propisima o ZOP (90%), odnosno, propisuju se širine prolaza, aula, razmaci između prolaza i sjedišta, visine svodova, klimatizacija, putevi za evakuaciju, predviđeni broj ljudi, stabilni sistemi za zaštitu, širine stepeništa, prilazi objektu i halama...Za pozorišta se i predviđa još i PP zavjesa, odvod dima između bine i gledališta (radi lakše evakuacije i gašenja), sistemi za gašenje požara na bini i slično. Za bioskope se čak predviđa i tip projektora koji treba da se postavi, posebni sistemi zaštite... Podjela pozorišta prema veličini bine:

male bine – do 100m2, srednje bine – do 150 m2, velike bine (sa takozvanim potpunim sadržajem) preko 150 m2 (ove bine mogu biti

ogromne...). u zavisnosti od veličine bine koriste se odgovarajuće mjere ZOP.Osnovne opasnosti od požara u pozorištu su:

nepravilno rukovanje opremom, tehnički nedostaci u rukovanju opremom, kvarovi na instalacijama, skladišta lako zapaljivih materijala, statički elektricitet, viša sila, nehat i

10

razne vrste diverzija. Požari u pozorištima nastaju najčešće na bini: usled pucanja lampi reflektora (velika

količina energije iz reflektora). Potrebno je da na bini u svakom trenutku bude vatrogasac, jer je na bini veliko požarno opterećenje:

Malo požarno opterećenje – 100 MJ/ m2, Visoko požarno opterećenje – preko 2000 MJ/ m2.

Bina se posebno štiti od požara. Postavljaju se automatski stabilni sistemi zaštite (šprinkleri, drendžeri) i obavezni su automatski i ručni javljači požara, koji bi trebalo da su direktno vezani na vatrogasnu brigadu. U slučaju požara najveći problem predstavljaju kulise (najveće požarno opterećenje: drvo, šper-ploča, plastika, tekstil, sunđeri...). Pri ovakvim požarima nastaje velika količina dima i toplote i zato je odvođenje dima sa bine jako važno. Sve bine treba da imaju METALNU ZAVJESU vatrootpornosti (izdržljivosti) do 1,5h. Metalna zavjesa se spušta ili na dugme ili automatski pri dojavi požara. Zahtjev za metalnu zavjesu: da je izrađena od specijalne materije ili tkanine koja može da zadrži kretanje dima i toplote. Metalna zavjesa je dobar izolator prolaska dima prema publici: jedan od problema metalne zavjese je otpornost (prema vatri). Otponost zavjese mora biti ispitana od akreditovane laboratorije (od sveznog zavoda za standardizaciju). Akreditovana laboratorija mora imati normu ISO 9000.Iznad bine na najvišem mjestu mora postojati sistem za odimljavanje, koji treba da bude mehanički (sa ventilatorom). Ventilator mora da izdrži temperaturu dima i do 600°C. Ovaj kanal za odimljavanje se nalazi iznad zavjese i on usisava dim koji prođe kroz zavjesu. Dimnjak koji izvlači dim mora biti na predviđenom rastojanju od drugih objekata.Preporuka iz Rusije: uslučaju da se požar na bini ne ugasi za 20 min. ne treba ga više ni gasiti jer je bina već srušena.Pri ovakvim požarima, jedino (dupli) automatski sistemi mogu da odrade posao, tj. da ugase požar.Putevi za evakuaciju i prilazi vatrogasaca između glumaca i publike moraju biti striktno odvojeni. Putevi za unošenje scenografije na binu, razmak i prolazi za glumce i publiku moraju imati i tampon zone i PP vrata.Požarna centrala se postavlja na ulazu u pozorište.U slučaju požara, ventilacija i klimatizacija moraju odraditi svoju funkciju. Kanali za ventilaciju moraju imati PP klapne (po potrebi ventilaciju isključiti). Ekipa koja dođe na mjesto požara mora prvo da:

1. odredi koliki je slobodan prostor oko pozorišta:a) za 1500 ljudi, prostor oko pozorišta mora biti minimalno 6m,b) za 2000-2500 ljudi, prostor oko pozorišta mora biti minimalno 9m,c) za više od 2500 ljudi, prostor oko pozorišta mora biti minimalno 12m.

Rastojanje od objekata: osiguranje-jedinstveni rizik, do 20m, policija – bezbedonosno rastojanje, do 15m.

2. vtrogasci ulaze tek pošto je komandir izvršio uvid u razvoj požara,3. radnje i postupci: evakuacija publike i glumaca i kod ovakvih objekata požar se

mora ugasiti zbog velikih kulturnih dobara, pa napad mora biti kompletan.Ako je požar na bini napad se vrši iz tri pravca:

1. Sa ulaza na binu,2. preko krova (sa krovne strane) i3. štićenje metalne zavjese sa strane publike.

11

Pri ulasku ekipe na binu, ako je sistem za odimljavanje odradio posao, oni ulaze u vidno slobodan prostor, tada se kulise spuštaju na zemlju (binu) i gase. Na bini mora postojati nužno osvetljenje, jer se u slučaju požara isključuje reflektorski sistem.Najopasnije je gašenje prostorije gdje se pripremaju kulise (boje, lepkovi, hemikalije, lakovi...). Treba spriječiti da se požar proširi prema toj prostoriji. Takva prostorija treba biti poseban požarni sektor. Prostorija sa fundusom (odijela, kostimi..) isto ima visoko požarno opterećenje, zbog prisustva velike količine O2 i velike količine gorive materije.U trenutku kada je vatra pod kontrolom treba predvideti dovoljan broj ljudi, jer na bini zbog velikih šupljina može ostati neprimećeno žarište požara. Vatrogasci ne smiju dozvoliti da se požar proširi na neki od susjednih objekata.Sportske hale moraju imati otpornost svoda (plafona) od 90 min.

ROBNE KUĆE

Pželjno je da su smještene u zasebne objekte. Mogu se naći i u sastavu nekog drugog ili specijalnog objekta. Razlikujemo robne kuće i tržne centre. Najopasnije su prodavnice ili djelovi prodavnica u kojima se radi sa zapaljivim materijalima, a to su: parfimerije, apoteke poljoprivredne apoteke, prodavnice namještaja, odeće, obuće, knjiga... Poseban problem su objekti od 2 – 5 spratova bez posebnih stepenica za evakuaciju (može doći do zagušenja glavnog stepeništa).Podrumi u ovim objektima se obično koriste kao stovarišta ili skladišta.Požar se u robnim kućama brzo širi zbog velike količine O i velikih količina zapaljive materije, pri čemu se oslobađa velika količina dima i toplote (u djelovima parfimerije može doći do eksplozije).Po vremenu nastanka ove požare možemo razlikovati na:

1. požar u toku radnog vremena (brzo se gase jer se odmah uočavaju) i2. požar van radnog vremena, tokom noći (obično su katastrofalni).

Robne kuće bi trebalo da imaju sprinklere. Putevi za evakuaciju moraju biti obeleženi (tri faze evakuacije). Udaljenost od evakuacionog stepeništa ili hodnika (tampon zone) ne smije biti veća od 25m. Ovo se odnosi i na izlaz napolje, ako je robna kuća u prizemlju. Ako je robna kuća sa više spratova onda mora postojati i evakuaciono stepenište zatvorenog tipa. Evakuacija ljudi pokretnim stepenicama nije izvodljiva.Širina izlaznih vratao iz bjekata mora biti urađena u odnosu 1m na 50 ljudi. Kod robnih kuća viših od 2 sprata moraju postojati 2 evakuaciona puta. Potrebno je predvidjeti odimljavanje objekta. Evakuacioni putevi moraju biti osvetljeni nužnom rasvjetom (svjetlo mora biti postavljeno tako da ostaje iza, gledano u pravcu evakuacije). U evakuacione puteve se ne smiju stavljati izložbeni prostori ili odjeljenje za prodaju knjiga... Mogu se postaviti hidranti i kanali za odimljavanje.IZVIĐANJE: mora se ustanoviti koji sprat gori i gdje se širi požar, koja je roba u pitanju (šta gori), koliko je ljudi ugroženo i gdje se oni tačno nalaze, da li postoje automatski sistemi za gašenje i u kakvom su stanju, da li je roba od velike vrijednosti i da se mora evakuisati...BORBENI RAZVOJ: glavni napad ide sa ulaza u prodavnicu, a napad se može izvesti i sa sporednog ulaza ili prozora (zavisno od situacije i broja vatrogasaca sa kojima u tom trenutku raspolažemo).Gašenje se vrši raspršenim mlazom "B" crijeva (vodom, pjenom). Alkohol se mora gasiti određenom vrstom pjene (alkoholna pjena).

12

Kod tržnih centara naročito obratiti pažnju na krovnu konstrukciju (velika opasnost prijeti od rušenja krova..). Većina ovih krovova su od čelične konstrukcije sa staklenim krovom, tako da imaju malu otpornost prema požaru. Pošto čelične konstrukcije imaju jako malu požarnu otpornost-moraju se hladiti kako ne bi došlo do deformacije i rušenja konstrukcije krova. Ovi objekti moraju imati dobro projektovane sisteme za odimljavanje. Dimni rezervoari ne smiju biti veći od 1000 m2 jer se dim vrlo bruo hladi pa gubi plovnost... Ovi rezervoari moraju imati na gornjoj strani otore za odimljavanje. Ako se radi o visokom objektu, to se teševa pomoću dimnjaka, koji se izvodi do krova i mora biti iznad krova za 50 cm, pri čemu je minimalno rastojanje od susjednih objekata 3 m. Problemi mogu nastati usled potrošene velike količine vode i pjene, jer se dodatno opterećuje konstrukcija objekta a i nastaje velika šteta na robi. Po završetku gašenja vodu i pjenu treba ukloniti.

RAČUNSKI (ELEKTRONSKI) CENTRI

U ove objekte spadaju: telefonske centrale, tzv. Studija – tj. svi prostori gdje se nalazi elektronska oprema. Ova oprema je veoma skupa i osjetljiva i zato je treba postavljati u prizemlje objekta da bi bila što pristupačnija za evakuaciju. Ove prostorije moraju biti obezbjeđenje PP zidovima. Važno je da se ova oprema nadzire 24 časa (stalna čuvarska služba). Komandir mora znati da se u ovim objektima, za gašenje požara ne smije koristiti voda, pjena i CO2. Jedino sredstvo za gašenje su gasovi: inergen (52% azota, 40% argona i 8%CO2), halon (zabranjeni su za upotrebu zbog oštećivanja ozonskog omotača).Na osnovu eksperimenata urađena je tabela uništenja čipova, integralnih kola u zavisnosti od pada temperature u vremenu u vremenu. Pokazalo se da ako je integralno kolo bilo izloženo temperaturi od 1000°C, njegov vijek trajanja se smanjuje na polovinu.Najčešći uzrok požara u elektronskim centrima je klimatizacija. Danas se ide ne samo na gašenje i zatvaranje čitavog prostora već se ide i na gašenje jednog dijela ili uređaja – lokalno gašenje (prosipa se samo na jednom mjestu). Ova mješavina nije toksična, ali pri gašenju, ljudi i operateri z aodređeno vrijeme napuštaju prostoriju. Bitna stvar kod požara računarskih centrala je očuvanje memorisanih traka i disketa, zato se u svijetu pravi posebno zaštićena požarna prostorija u kojoj se one čuvaju. Za manje količine traka i disketa koriste se specijalno izolovani metalni ormani.Kod računara najvažnije je sačuvati datoteku (bazu podataka), pa se obavezno rade kopije koje moraju biti smještene na sigurno mjesto.

Industrijski požari

Industrija je podijeljena na tri 3 oblasti:1. oblast, gdje su zastupljene čvrste materije (požari drveta, uglja, tekstila, papira...),2. oblast, gdje su zastupljene tečne materije (ugljovodonici, tj. naftna industrija ind.),3. oblast, gdje su zastupljene gasovite materije (industrija gasova).

Kod industrijskih objekata veoma je važna dokumentacija koja se odnosi na ZOP za cijelu industriju.

Pravilnik ZOP je dokumenat koji sadrži:1. mjere ZOP (organizacija, prava i obaveze direktora, radnika...),2. način obuke radnika (izvođenje teoretske i praktične obuke),3. postupak za izdavanje dozvola,

13

4. načini vršenja kontrola i sprovođenja zaštite,5. odgovornost radnika - određena dužnost radnika ponaosob i njegova odgovornost u 6. dužnosti radnika - slučaju požara (za šta je odgovoran).

Ovaj dokument mora imati svako preduzeće i ustanova. On uređuje "pravila igre" u preduzeću i indirektno utvrđuje odgovornost (ko je za šta odgovoran). Danas se ide na to da je glavna odgovornost na direktoru, jer on upravlja firmom, a on i raspolaže finansijskim sredstvima, tj, finansira i ulaže u zaštitu.

Plan ZOP – pravi prefuzeće. Radi se za objekte koji su posebno ugroženi i spadaju u objekte sa velikim rizikom od požara (I i II kategorija). Tada se pravi procjena stepena ugroženosti (plan ZOP).Tom procjenom se daju:

- uočeni nedostaci u: konstrukciji, opremi, postojećim preventivnim mjerama, organizaciji...

- mjere za unapređenje, tj. smanjenje opasnosti na osnovu procjene,- stanje sa vodom,- putevi i prilazi objektu,- tehnička oprema za gašenje i- grafička dokumentacija (detaljna razrada postupaka u slučaju požara).

Planovi ZOP moraju biti usaglašeni sa opštinskim i moraju biti kontrolisani od inspekcijskih službi uz obaveznu primjenu kaznene politike u slučaju prekršaja svih predloženih mjera. Iz plana ZOP se izdvaja jedan skraćeni dio (2 strane) tzv. OPERATIVNI PLAN GAŠENJA, na kome je osnova firme sa simbolima, neophodnim vatrogasnoj jedinici i tekstualni dio bitan za gašenje objekata.

Elaborati ZOP (projekti ZOP)- ovjerava ih MUP.Elaborat je multidisciplinaran pristup rešavanja problema. Izrada elaborata je najopsežnija i najvažnija i mora da obuhvati više oblasti i to:- zaštita od požara građevinske konstrukcije (građevinac, arhitekta),- zaštita od požara električnih sistema i instalacija (električar),- mašinska ZOP (mašinac),- tehnološki sistemi (tehnolog),- pokretna i nepokretna oprema i instalacije za gašenje požara.

Elaborat požarnog rizika – radi ga osiguranje. Sadržaj ovog elaborata je sličan projektu ZOP i sadrži:

- urbanističke uslove (građevinsko tehnološki uslovi) – arhitekta,- određivanje jedinstvenog rizika (ekspert iz osiguranja),- mašinski (rizik) uslovi (mašinac),- elektro (rizik) uslovi (elektrotehničar),- tehnološki sistemi određivanje požarnog rizika (tehnolog).

Elaborat je dosta obiman i služi da osiguranje odredi visinu rizika od požara i da na osnovu toga odredi visinu premije koja treba da se plati, a to se radi na bazi AKTUARA – sakupljaju podatke o požarima i prave statistiku. Iz elaborata se određuje vrsta rizika.Plan i elaborat ZOP podležu kaznenoj politici.

14

GAŠENJE POŽARA ČVRSTIH MATERIJADRVNA INDUSTRIJA

Dijeli se na: šume, prerada i obrada drveta, proizvodnja papira... kod nas je najzastupljenija – obrada i gruba prerada drveta.Najveći problem su šumski požari i oni prestavljaju početak opasnosti u drvnoj industriji. Razlikujemo par različitih vrsta šuma, koje različito gore.Faktori koji utiču na požare šuma:

1. vegetacija,2. čovjek(najčešći uzroci požara šuma su: cigareta, roštilj, refleksija sunčevih zraka, iskra

iz parne lokomotive...),3. klimatski uslovi (suša, vjetar, velika toplota...),4. podloga zemljišta,5. orografija (nadmorska visina šume),6. uređonost šume (čistoća ili ugrađen sistem dojave: osmatrčnice, radio veze,

nadgledanje iz vazduha...).

Kod nas postoje dva osnovna tipa šuma:1. crnogorica (bora, jela, smreka...),2. belogorica (hrast, bukva...).

Zapaljive materije u šumi su:1. drvo,2. pokrivka iznad zemlje,3. treset i dr.

Najzapaljivije su šume crnogorice, požar počonje pri zemlji, a širi se preko krošnji.Brzine širenja požara:

1. mala brzina širenja požara – do 2 km/h,2. srednja brzina širenja požara – do 5 km/h,3. velika brzina širenja požara – preko 5 km/h.

Pri jakom vjetru izmjerene su brzine požara i do 25 km/h.Ustanovljeno je da najviše požara nastaje u zoni ispod 400 m nadmorske visine, gdje se mješaju četinarske i listopadne šume (naročito četinarske šume su sklone paljenju, aposebno se lako pale ljeti).Osnovne preventivne mjere su:

mješanje četinara sa listopadnim šumama, kontrola napred navedenih uzroka požara, jasni znakovi opasnosti, higijena šume i patrole i nadgledanje (zemlja – vazduh).

Pri akcijama pošumljavanja prave se požarni sektori ili požarne zone sa određenim veličinama parcela između kojih mora postojati rastojanje od 15 – 20m (putevi). Ta širina se vrlo često računa i to tako što se iz uzme da je širina puta jednaka visini krošnji drveća + 2 – 3 m.

15

IZLAZAK NA POŽAR: Često je problematično doći do samog mjesta požara(šume na padinama brda, neuređeni putevi ili uopšte ni ne postoje...).Za gašenje šumskih požara potrebna je velika količina vode, ljudstva i specijalna priručna sredstva. Obično je izlazak na šumski požar kasan jer se požar kasno primjeti i zbog nepristupačnosti terena , i kad se izađe na mjesto požara on je već zahvatio dobar dio šume i razbuktao se. Brzina sagorijevanja u šumi zavisi od požarnog opterećenja, odnosno od količine drvetai ne zavisi od količine vazduha (jer ga im au izobilju).Komandir vrši izviđanje i on mora da ustanovi:

1. meteorološke uslove (pravac vjetra, kiša, vlažnost...),2. šta gori,3. površinu pod požarom,4. gdje su putevi odstupanja (putevi evakuacije-najvažnije je spasiti čovjeka),5. gdje je voda,6. potrebne snage u ljudstvu,7. požarno opterećenje,8. prirodne prepreke za zaustavljanje požara (rijeke, jezera, saobraćajnice...),9. da ustanovi pojaseve listopadnih i četinarskih šuma,10. da li postoji drugi način da se napravi vještačka prepreka (buldožeri, rovokopači –

prave prolaz kroz šumu).

GAŠENJE POŽARA:Obavezno je formirati štab i podjeliti sektore za gašenje i oni se daju komandirima jedinica koji održavaju stalnu radio vezu sa štabom (radio veza je bitna zbog koordinacije akcije gašenja). Najvžnija je evakuacija ugroženog područja i ona predhodi akciji gašenja.Kod slabih požara koristi se taktika okruživanja vatre, a kod velikih požara koristimo:

frontalna taktika, taktika klina.

Pri gašenju požara ekipa se dijeli na dva dijela:1. ekipa koja gasi požar i 2. ekipa koj štiti odstupnicu.

Sredstvo za gašenje je voda, a potrebna je u ogromnim količinama. Eekipe u pojedinim sektorima imaju zadatak da vlaže određene djelove šume i to tamo gdje se očekuje kretanje požara. Da bi se požar usporio, ograničio i ugasio koriste se sve vrste alatki (buldožeri, testere...), da bi se napravio prazan prostor između požara i nezapaljenog dijela šume.Vatrogasci se dijele u 3 grupe:

1. grupa: na glavnom pravcu gašenja požara (napada direktno),2. grupa: osigurava bok i zaleđinu (osigurava pogašeno) i3. grupa: ograničava širenje požara na ostalim pravcima.

Veliki i snažni požari se jako teško gase i zato se prave pregradni pojasevi. U pravcu požara se siječe drvo, zatim se oboreno drveće odvlači i pravi se prazan prostor. Oboreno drveće ( od 20-30m) nije uvijek garancija da će se zaustaviti požar, jer zapaljene šišarke mogu jako daleko da odlete, čak i do 100m i tako da prošire požar.Ako raspolažemo sa dovoljnom količinom vode i cistjernama, gašenje se mora obaviti suprotno vjetru, što je vrlo komplikovano jer se velika temperatura kreće prema nama.

16

Postoji sistem, da se dio šume zapali uz vjetar (tzv. kontra požar). Ovi kontra požari se najčešće pale u ranim jutarnjim ili kasnim večernjim satima.Podjela ekipe z apaljenje kontra požara – 3 vatrogasca:

1. varogasac: poliva prostor vodom u širini od jedan metar izvan zone požara (tamo gdje požar treba da se kreće), u sastavu vode se nalazi pjena u 1-2% rastvoru.

2. varogasac: pali požar u pravcu odakle se očekuje dolazak požara i3. varogasac: kontroliše požar koji smo zapalili.

Ovaj način se primjenjuje kod požara listopadnih šuma.Postoje jednačine za proračun pojedinih situacija i proračun se odnosi na razmak fronta koji se stvara. Taj razmak sadrži:

širinu požara koji se pali - [m/h], brzinu širenja kontrapožara, potrebna snaga za izradu tampon dijela, podrazumjeva vrijeme za pravljenje zone

[dan/čovjeku], površina požara, povjećanje površine požara [ha] u vremenu broj ljudi i dana po čovjeku za gašenje.

Organizacija gašenja:1. stvaranje prepreka,2. osmatračnice,sredstva veze,3. održavanje prepreka i4. dio propagande sa obavještenjima.

Organizacija gašenja požara, podrazumjeva korišćenje operativnog plana, na kome mora biti ucrtan raspored naselja na tom području, raspored opreme i vozila za gašenje, organizacija dobrovoljnih vatrogasnih jedinica i pozadinskih službi, moguća mjesta postavljanja štaba, načini i vremenski periodi za patroliranje i osmatranje.Za gašenje šumskih požar akoristimo i paosebne avione – kanadere (1982 su kupljena 4 kanadera koja su prodata grcima). Kanederi mogu da rade non – stop 10 sati i da u 7 naleta izbace 350 t vode (za 10 časova). Za njih moraju postojati predviđene maršrute za uzimanje vode (na rekama i jezerima). U planu moraju biti naznačene dubine vodotokova u pojedinim vremenskim periodima (ljeto, zima).Za gašenje požara, koriste s ei helihopteri (nose plastične bombe-kese) koji mogu da ponesu velike količine vode, a uz to su veoma pokretljivi.Požar u Matrozu su gasili helikopteri, ali efekat (učinak) je bio loš, jer je požar bio ogroman sa veliom količinom toplote i dima, pa je izbačena voda vrlo brzo isparavala ni ne došavši do požara.Za jedan hektar šume treba 300t vode, iz čega se može izračunati količina koju helikopter može da sruči, kao i broj helikoptera. Za 300t vode treba na m 7 helikoptera da rade 6 sati. Efikasno je pomoću helikoptera razvlačiti crijeva do mjesta požara.Avioni i helikopteri se još koriste i za prebacivanje specijalnih (padobranskih) ekipa, koje iskaču na područje gdje treba da se prave tampon zone , a ne može se prići po zemlji.Gašenje šumskih požara je veoma teško i komplikovano.

17

POŽARI U DRVNOJ INDUSTRIJIPRERADA DRVETA

U drvnoj industriji, prvi postupak je prerada drveta za: hartiju, namještaj, ogrev, hemijsku preradu... U zavisnosti od namjene drvo se prvo lageruje.Postupak u slučaju požara:

uzbuna i dojava požara,

dolazak na mjesto požara i upoznavanje sa građevinskom konstrukcijom (od kog je materijala i da li je ugrožena

drvetom) – ameri prave kuće od drveta, jer je montaža brza i jednostavna, ali o staje problem zaštite od požara (boje i lakovi), odabir adekvatnog drveta za ključne noseće djelove objekta – tvrdo hrastovo drvo.

Pri sagorijevanju drveta imamo HETEROGENO DIFUZNO SAGORIJEVANJE, što predstavlja hemijsku reakciju oksidacije između čvrstog dijela drveta i gasovitog oksidatora O2 (plamen iznad drveta i stavaranje gasova iznad plamena sprečava dodatak novog O2, zato se O2 usisava sa strane. Sagorijevanje se odvija na granici imeđu čvrstog dijela drveta i oksidatora.Drvo sagorijeva u obliku prašine, ali se smatra da je cio čvrsti materijal (piljevina) pomješan sa O2 (nema granice između materije i O2) , pri čemu može doći do kinetičkog sagorijevanja. Stvaranjem homogene smješe paljevine i O2 dolazi do brzog sagorijevanja, koje predstavlja eksplozino sagorijevanje.Na sagorijevanje drveta utiču:

zapreminska težina drveta, vlažnost drveta, odnos površine prema zapremini (poroznost) drveta, temperatura okoline, cirkulacija i količina vazduha (cirkulacija podrazumjeva da se skida sloj sagorjelih

dimnih gasova i dolazi do brže oksidacije onog dijela koji je zaštićen u toku sagorijevanja).

Količina vazduh amože biti:1. ograničena i 2. naograničena.

Povećanjem presjeka grede obezbjeđuje se određena nosivost grede – ugljenosani djelovi na površini drveta imaju još manji koeficijenat provođenja toplote pa služi kao izolator (drvo u svom središtu je uvijek netaknuto od požara).Drvo je organska materija koja sadrži:

50%C (ugljenika), 43-45%O2 (kiseonika), 6%H2 (vodonika), 1%N2 (azota) i 1% pepela.

U zavisnosti od vremena, koliko dugo skladištimo drvo, skladišta dijelimo na:1. dugotrajna (više od 6 mjeseci) i

18

2. kratkotrajna (do 6 mjeseci).

Po stepenu opasnosti, zavisno od obrade drveta, najopasnija je:1. drvena prašina ili piljevina,2. isitnjeno drvo,3. isitnjeno i pripremljeno drvo za postupak papira i4. najmanje opasno je drvo u obliku balvana.

Svako skladište drveta mora (zadovoljavati uslove po JUS) imati:1. predviđene puteve i pročaze za gašenje,2. hidrantsku mrežu,3. aparate za gašenje,4. vatrogasnu jedinicu (za velika skladišta) i5. određenu visinu skladišta: ručni rad-maksimalno da 3,5m i mašInski rad – maksimalno do 8m.Na otvorenim skladištima karakteristični su požari gomile drveta (gomila izgori za 5-7 minuta). Gorenjem i žarenjem, požar se može prenjeti i na drugu gomilu čak iako je na velikom rastojanju.Potrebna količina za gašenje je 65-130l/s i više.Širenje požara: 3,5-6m/min.Za širenje požara postoji i jednačina za brzinu kretanja požara: v=55·W-0,15

v-brzina širenja požara (0,5-3,5m/min)W-vlažnost [%].Za brzine od 15-30m/s, ova jednačina ne daje tačne rezultate. Pri ovim brzinama dolazi do tzv. vatrene oluje, gdje imamo veliku zonu zračenja i odimljavanja.Oblici (razvoja) širenja požara:

1. kružnioblik,2. kvadratni oblik i3. nedefinisani oblik.

Na razvoj požara drveta utiču dva meteorološka faktora:1. brzina vjetra (12-16m/s – potpomaže stvaranje vatrene oluje i tada se požar lako i brzo

širi i na daljine do 300m).2. tempertura okoline i3. stepen usitnjenosti drveta.

Dejstvo vatrogasca na stovarištima: da li operativni plan odgovara stanju na terenu, mjesto požara i način lokalizacije, jačinu i pravac vjetra, broj ljudi i tehnike sa kojom raspolaže.Pri ovakvim požarima, koriste se sva raspoloživa sredstva i tehnika (buldožeri, reflektori, vatrogasci, radnici...).

BORBENI RAZVOJ SNAGA (zavisno od broja ljudi): 1. evakuacija pa gašenje i2. evakuacija i gašenje istovremeno.

19

LOKALIZACIJA POŽARA: koriste se svi tipovi crijeva "A,B,C", raspršen mlaz. Predvidjeti mogućnost dizanja prašine pri gašenju. Često s eubacuje emulzija vode i gline, tako da glina ostaje na površini drveta i zapeče se zbog dejstva visokih temperatura i stvara skramu na drvetu koja sprečava dalje sagorijevanje. Mlazničar mora prići što bliže gomili koju gasi, ali mora da pazi na toplotu koja zrači (rastojanje na 30-40m – energije je 2-3cal/cm2/min). Stvarni intenzitet zračenja je od 15-20cal/cm2/min i pri tome čovjek izdrži od 1-7 sekundi, a sa Al odijelom može duže boraviti u blizini vatre.Pri gašenju stovarišta kretanje je otežano (razbacan materijal i urušavaju se gomile), a i postoji mogućnost stvaranja vatrene oluje.PRILAZ PLAMENU: ljudi se hlade šmrkovima. Napada se raspršenim mlazom (stvara se ekran koji štiti od zračenja).Sve ekipe moraju biti povezane radio radio vezom.Pri dejstvu, vođa grupe stalno kontroliše mogućnost odstupanja. Zabranjeno je hodanje po drvetu (gomili), zbog mogućeg urušavanja. Za vatrogasce treba velika količina vode za piće, suva garderoba, atreba obezbjediti i rezervne ekipe.Kada se požar stavi pod kontrolu, organizuje se dugoročno dežurstvo, koje traje 2-3 dana i više.

OBRADA DRVETA I PROIZVODNJA PAPIRA

Drvo se može naći kao:1. sirovina,2. polufabrikaz i3. gotov proizvod.

Kod svih obrada drveta mora postojati sistem odsisavanja piljevine. Sušenje drveta de može raditi pomoću pare i struje.Stolarske radionice i radionice za montažu moraju imati maksimalnu rezervu sirovine (drveta) samo za 2 radna dana i moraju imati sistem za otprašivanje. Brzina vazduha pri odsisavanju prašine kreće se od 10-15m/s. Ovi sistemi za otprašivanje su najopasniji dio pri obradi drveta. Aparati za izvlačenje stvaraju pri transportu elektricitet pa ovi kanali za otprašivanje moraju biti uzemljeni.Pri požaru stvara se velika količina dima, pa objekti treba da imaju dobro odimljavanje. Odvođenje dima se može vršiti na 2 načina:

1. prirodnim putem (termički uzgon-plovnost dima) i2. mehaničkim putem (ventilacija).

RAZVOJ POŽARA: prvo izvršiti evakuaciju. Ako se požar ne zaustavi u prvim sekundama , on može dostići katastrofalne razmjere. Redosled događaja:

1. dojava požara,2. dolazak vatrogasne jedinice i3. procjena situacije.

Najefikasnije je gašenje vodom i pjenom (1-3%), a koriste se i sredstva za vlaženje kao dodatak vodi. Pjena se kotisti upočetnom stadijumu kao i zaštitu ostalih gomila drveta.

20

Pri gašenju se koristi sva vatrogasna oprema sa kojom raspolažemo. Organizacija borbenog odsjeka mora predvidjeti potrebna sredstava za gašenje požara i snage u ljudstvu. Komandir dijeli ljudstvo u tri grupe:

1. grupa: radi na lokalizaciji,2. grupa: radi na gašenju i3. grupa: štiti krovnu konstrukciju (hladi krov).

Požar gasiti B i C crijevima. Treba isključiti ventilaciju da ne bi poslužila za prenošenje požara. Komandir određuje pravac i jačinu vjetra kao i pravac povlačenja.Ako objekat nije podijeljen po požarnim sektorima, onda komandir određuje linije lokalizacije požara, a to su obično veći prolazi u proizvodnji (objektu). Ako je objekat velike površine, komandir može da odredi nekoliko zoan djelovanja. Za požare u podrumu ovakvih objekata koristi se pjena. Ako u objektu ima velikih količina drvene prašine treba je gasiti i vlažiti isključivo raspršenom vodom (eliminiše se mogućnost eksplozije – ne dolazi do kovitlanja pa se ne može stvoriti koncentracija između donje i gornje granice eksploivnosti). Prvo treba oboriti plamen, da bi se izbjegli plameni jezici i onda se izvodi gašenje po slojevima. Osnovna stvar je da se požar lokalizuje i da se spriječi njegovo širenje na ostale objekte u blizini.Po završetku gašenja, zapaljenu masu razbacati i ugasiti «samo» žarište u dubini mase, raspršenim mlazom «C».

Količina vode za gašenje : 0,25-05 l/s/m2 , a kod frontalnog napada: 0,25-6 l/s/m2.PRILAZ VATRI: pomoću zaštitnih AL odijela i uz konstantno hlađenje mlazničara.Prije početka gašenja potrebno je isključiti struju u objektu. Mašine za obradu drveta gasiti ugljen dioksidom. Pri lokalizaciji i gašenju požara obratiti pažnju da se požar ne prenese na krovove okolnih objekata.

INDUSTRIJA TRESETA

Treset može biti u komadima ili isitnjen, a koristi se kao gorivo, energetski gas... Najopasniji je isitnjeni treset, jer se lako pali sam od sebe. Stovsrišta treseta mogu biti:

1. poljska,2. privremena na mjestu utovara,3. privremena na mjestu korišćenja.

Požar se širi vrlo brzo, za nekoliko minuta, avjetar može raznjeti užarene čestice na 2-3 km. Pri sagorijevanju treseta razvija se velika količina dima. Za gašenje ovakvih požara nam treba mnogo ljudi i skoro sva mehanizacija.DOLAZAK NA MJESTO POŽARA:Komandir vrši izviđanje ili uz pomoć drugih vatrogasaca u zavisnosti od veličine stovarišta. Komandir mora da ustanovi:

1. obim požara,2. kojim gomilama treseta prijeti opasnost od zračenja i požara,3. kojim objektima u okolini prijeti opasnost od zračenja i požara,4. količinu vode kojom raspolaže (potrebne su ogromne količine vode).

21

Za lokalizaciju pored vatrogasaca treba angažovati veliki broj radnika. Osnovno je da se razdvoje gomile-tj. kopaju se rovovi između gomila odnosno presjecaju se gomile. Obavezno je održavati radio vezu, zbog koordinacije akcije. Pri gašenju moraju se koristiti sistemi za osvjetljenje.Računa se da za svakih 6 – 8 gomila treba predvidjeti 4 crijeva, a požar se gasi raspršenim mlazom.Zbog velike količine energije zračenja, vatrogasci pribjegavaju lafetnom gašenju požara (fiksna crijeva, topovi...).Na stovarištu treseta bi obavezno trebalo da se nalazi vatrogasna jedinica.Kod gomila koje nijesu zahvaćene požarom treba kontrolisati temperaturu gomile, na svakih 10m se ubacuje temperaturna sonda u dubinu od 1-4 m, ako se temperatura kreće od 50-70°C, onda treba kopati rov širine 1-2 m. Iskopani rov se može ponovo popuniti tresetom koji mora imati 70% vlažnosti.Komandir na 10 gomila treseta organizuje borbeni odsjek, po 2 čovjeka na jedno crijevo i jednu autocistjernu (hlade se gomile koje nijesu pod požarom). Po lokalizaciji požara, vrši se hlađenje gomile koja je bila pod požarom, da bi se spriječilo zračenje toplote na susjedne gomile.Osnova daljeg dejstva na treset je višednevna straža, da se ne bi desilo da varnoce nošene vjetrom, izazovu ponovno paljenje drugih gomila.Postoji i problem samopaljenja treseta i uglja...

TEKSTILNA INDUSTRIJA

Tekstilne sirovine mogu biti:1. biljnog porijekla (lan, juta, konoplja, kokos, agava...),2. životinjskog porijekla (vuna, svila),3. vještačke materije (sintetika, celuloza, kazein, poliester, poliamid) i4. mineralnog porijekla (azbest, metal, staklo).

Tehnologija: 1. mehaničko tehnološki proces (predenje, tkanje, konfekcioniranje, skladištenje)2. hemijsko – fizički proces (dorađivanje prediva).

Požari u tekstilnoj industriji su specifični za našu zemlju. Fabrike tekstila obično zapošljavaju veliki broj ljudi i obično se nalaze u velikim halama, sa velikim brojem mašina (hale 400 – 150000 m2).Pojava i razvoj požara u tekstilnoj industriji, zavisi od:

1. arhitektonskih rešenja i2. tehnološkog procesa. – sve mora biti navedeno u operativnom planu: dio plana ZOP

Požar se može pojaviti : - na mašinama i - pri unutrašnjem transportu.Objekti mogu imati predviđenu ZOP (često se koriste javljači i sprinkleri).Svi objekti bi trebalo da imaju sisteme za vlaženje (koji moraju biti u ispravnom stanju), jer se većina požara javlja usled statičkog elektriciteta. Vlaženje daje predivu mogućnost da se ne lijepi. Problem kod sistema za vlaženje predstavljaju partikule (djelovi tkanine), koje se moraju izbaciti napolje iz sistema. Čišćenje sistema se mora stalno vršiti. U svakoj fabrici mora biti

22

razrađen sistem evakuacije, zbog velikog broja ljudi i puno glomaznih mašina. Požarno opterećenje u fabrikama tekstila kreće se oko 60 – 180 kcal/m2.Hidrantska mreža mora postojati, uz stalnu kontrolu pritiska i protoka i sa predviđenim pomoćnim agregatom.Požar, tj. gorenje se odmah primjeti, jer razvija velike količine dima.Ako se zapali bala, može se desiti da se mjesecima ne primjeti da je došlo do požara u bali (kontrolisati sondama temperaturu u unutrašnjosti bale). U procesu proizvodnje se javlja puno prašine u samoj hali što može pospješiti prenos požara, kao i klimatizacija ili masnoća na mašinama.Brzina širenja požara: - u pogonu: 0,35 – 0,65 m/min - po površini: 1-2 m/min - ako se zapali sama vlaknasta materija: 8-12 m/min.Osnovno sredstvo za gašenje požara je voda, ponekad pjena, a vodi se uvijek dodaje sredstvo za kvašenje.Izviđanje se vrši samostalno ili ekipno, često se pravi i štab, a u sastavu štaba se moraju nalaziti i ljudi iz fabrike, jer oni znaju gdje se šta u objektu nalazi.

Postupak po dolasku na lice mjesta:1. evakuacija ljudi,2. isključivanje ventilacije,3. otkrivanje požara i4. podjela požara na sektore i određivanje vatrogasaca za pojedine sektore (povezanost

radio vezom-zbog velike količine dima vatrogasci moraju biti u stalnoj radio vezi).Gašenje ovakvih požara se izvodi uz aparat za disanje (izolacioni aparat).Lokalizacija požara-grupe se dijele tako da:

1. grupa: napada samo žarište u zgradi,2. grupa: potpomaže spolja i3. grupa: obezbjeđuje krov.

Kad treća grupa kaže da krov više ne može da nosi, komandir izvlači grupu koja se nalazi u objektu).Kod ovakvih požara se razvijaju visoke temperature (koje ruše betonsku konstrukciju). Požarno opterećenje je veliko, pa je vrijeme gašenja požara dugo, a dešava se da se velika temperatura skupi u zidovima, što dovodi dovelikih dilatacija i popuštanja armature (konstrukcije).Za gašenje je potrebna ogromna količina vode, a i ovi požari dugo traju, jer se tkanina u dubini žari i gori. Gasi se crijevima A i B i koristi se raspršen mlaz (i rijetko kad pun mlaz), kako se ne bi uskovitlala prašina i da ne dođe do eksplozije u prostoriji.U djelovima podruma i ventilacionim kanalima za gašenje se koristi pjena. Krov objekta se mora otvoriti kada komandir izda naređenje, kako bi se izveo dim iz objekta. Kod većine hala postavljaju se automatski sistemi za odvođenje dima, tzv. dimne oduške. Vatrogasci koji se nalaze na krovu, moraju imati kompletan uvid u stanje krova tj. kad će doći do rušenja krova (usijanje čelika, drveta, promjena boje, izduživanje...).U odjeljenju dorade gdje se vrši sušenje i peglanje, za gašenje se pored pjene koristi i prah, a isto se odnosi i na gašenje skladišta hemikalija i boja za tekstil.Mora se organizovati izvlačenje bala koje nijesu zahvaćene požarom i mašuna koje se mogu iznijeti...

23

Po završetku gašenja na mjesto požara obavezno ostaviti ekipu za kontrolu žarišta i narednih 5-6 dana ostaviti stražu. Vrlo često požar napravi ogromne štete u tekstilnoj industriji. Zbog velike količine dima, oprema i mašine u hali korodiraju, zato je neophodno, odmah poslije gašenja požara izvršiti čišćenje mašina i opreme...Nastala šteta se odnosi: - 30% na požar i - 70% na koroziju (kod nas se ovih 70% vrlo često ne spasi).Postoji tečnost za premaz mašina, tečnost se nanosi prvog dana poslije požara i ona sprečava pojavu korozije na mašinama...

POŽARI U POLJOPRIVREDI

Kod poljoprivredne proizvodnje, sagledava se često tok izrade i prerade hrane. Sagledavanje toka:

1. tok sjetve,2. tok žetve (oko 21 dan),3. sušare,4. silosi,5. mlinovi i 6. transport (između svih prethodno navedenih faza nalazi se transport: automatski i

ručni).

Zaštita pri žetvi (često pri žetvi dolazi do požara)Primjenjuje se kompletan sistem zaštite i gašenja:

1. preventivne mjere,2. mjere za gašenje požara.

Kada se letina pokupi, ona ide na sušenje, jer se letina ne smije stavljati sa vlagom u zrnu (vlažna) u silose, zbog velike mogućnosti izbijanja požara usled samozagrijevanja (samopaljenja).Važno je znati o kom tipu sušare se radi. Postoje dva načina uduvavanja vazduha u sušaru:

1. direktan način: sagorjeva se mazut i taj dim i toplota se direktno šelju na žitarice2. indirektan način: mazut zagrijeva vazduh i kao topao se šalje nasuprot žitaricama.

Uduvavanje toplog vazduha (indirektan način) po visini sušare je mnogo praktičnije nego uduvavanje toplog vazduha od dole, jer se toplota raspoređuje ravnomjernije, a samim tim se i žitarice ravnomjernije suše.U toku sušenja je bitno kontrolisati procenat vlagr u žitaricama, da zrno ne bi presušilo i izazvalo požar. Kod sušara je najveći problem transport žitarica, tj. njihov tok kroz sušaru.Visina uspravnih sušara je oko 3-4 m i više. U sušaru se obično postavljaju višeslojne rešetke ilise prave krovići (kao na slici). Pošto žitarice padaju od vrha ka dnu, put žita je gravitacioni. Usušari ne smije doći do zagušenja toka između krovića, jer zagušenje obično izaziva požar (žito se presušuje).Problem kod paljenja u sušari su otpaci (žito dobro očišćeno od otpadaka se rijetko kad pali), zato se prije sušenja žitarice prečišćavaju.

24

GAŠENJE POŽARA:1. zaustaviti kretanje žita (dovod) u sušari,2. zaustaviti zagrejan vazduh (prekinuti proces),3. hladiti plašt (da ne bi došlo do pregrijevanja i pucanja plašta),4. hladiti unutrašnjost – sipati vodu od gore (problem je kad žitarice izgore jer se stvara

kora tvrda kao beton).

Osnovni cilj je zaštita okolnih objekata. Ovi požari su kratkotrajni i vrlo burni. Obično je jedina šteta izgubljeno žito u tom dijelu sušare.

Transport žitarica se obavlja transportnim trakama:1. sa kofama (najbolji sistem-nema statičkog elektriciteta),2. pokretna gumena traka,3. pneumatski sistem (transport kroz cijevi: pojava iskre).

Na transportnim trakama, požari najčešće nastaju usled statičkog elektriciteta. Pri transportu crijevima (naročito brašna), može doći do eksplozije (brašno u odgovarajućoj smješi sa vazduhom eksplodira bolje nego dinamit). Pri transportu brašna, u uglovima van glavnog toka, fina prašina se taloži sa strane trake i pri pojavi kretanja, te natalažene prašine, dolazi do eksplozije koja uskovitlava ostalu nataloženu prašinu, tako da dobijamo niz uzastopnih eksplozija koje se stapaju u jednu (primarna i sekundarne eksplozije).Žito ima temperaturu gorenja 1000°C i sklono je samopaljenju. Žito je loš provodnik toplote i veoma dobro upija vodu (ima puno kiseonika).Jedna od bitnih osobina žitarica i brašna je mogućnost pojave eksplozije, koja se postiže sa 20% vazduha po m2.Silosi imaju visinu koja se kreće od 30-50 m. Postoje dvije vrste silosa i to:

1. linijski silosi (za kratkotrajno čuvanje žitarica) i2. terminalni silosi (za dugotrajno čuvanje žitarica).

U silosima najčešće dolazi do samopaljenja žitarica. Zato uvijek treba jednu ćeliju silosa ostaviti praznu, kako bi se pri pojavi samozagrijevanja žita, ono prenjelo u praznu ćeliju silosa.Samopaljenje je dug vremenski proces, koji se završava poaljenjem i odvija se na povišenoj temperaturi. Brašno ima osobinu da apsorbuje O2 iz vazduha (proces oksidacije). Ako se toplota koja se stvara u tom hemijskom procesu, ne može izvesti napolje, onda se toplota akumulira i dolazi do samozagrijevanja.U silosima može doći do:

1. biloškog samopaljenja i2. mehaničkog samopaljenja (trijenje i udar).

Žitarice sadrže ugljene hidrate i dovoljnu količinu vlage i pod uticajem mikroorganizama počinju da se razgrađuju i zagrijevaju do visokih temperatura.Proces samopaljenja počinje kao posledica raspadanja ugljenih hidrata. Zagrijevanje počinje od 40°C, a ponekad i 50°C, usled rada mikroorganizama – to je prva faza samopaljenja. Od 40 ili 50°C počinje druga faza samopaljenja koja nastaje usled hemijske reakcije i oksidacijom kiseonika iz vazduha.Da bi se ustanovio početak samozagrijevanja (samopaljenja) u silosima se mora vršiti kontrola, i razlikujemo 2 načina:

25

1. u centar silosa se postavi metalna sajla na koju se montiraju termometri koji mjere temperaturu u silosu (za silos prečnika 8m i visine 30m postavlja se 10 termometara). Kad termometri pokažu kritičnu temperaturu, aktivira se alarm. Ovo je dosta nepouzdana metoda, pošto su žitarice odličan izolator, često se dešava da termometri ne registruju porast temperature na krajevima silosa...

2. novija metoda: kontrola gasova na vrhu silosa. Pri samozagrijevanju (samopaljenju) dolazi do isparavanja gasova koji idu ka vrhu silosa gdje se detektuju u tragovima (procesi vezani za hemijsku reakciju samopaljenja), tako da je moguće redovno praćenje (hemijske reakcije) stanja u silosu, tako da se u pogodnom trenutku, žitarice mogu prebaciti u praznu ćeliju silosa.

[nabavka opreme za ZOP se isplati kroz smanjenu premiju osiguranja, a sistem bi trebalo da se za 10ak godina otplati].GAŠENJE POŽARA U SILOSIMA: Požar u silosima se može širiti na gore ili na dolje.IZVIĐANJE:komandir mora da ustanovi:

1. da li postoji opasnost po ljude,2. konstrukciju silosa,3. gdje su žarišta gorenja i način širenja vatre,4. da li radi ventilacija,5. da li rade transportne trake,6. da li postoji prazna ćelija silosa (da bi se prebacile žitarice),7. da li postoji dovoljan prostor oko silosa, gdje se može izbaciti zapaljeno žito iz silosa (da

bi se ono gasilo napolje).

Prvo treba isključiti sve mašine. Pri gašenju obaveznp koristiti izolacione aparate. Komandir postavlja ljude u borbene grupe i smješta ih:

1. ispod silosa,2. na krov,3. kod transportnih traka i 4. na susjedne objekte (tj. – obezbjeđuju se).

Prva grupa (ispod silosa) mora biti oprezna, jer u donjim djelovima silosa najčešće dolazi do eksplozije.Osnovni zadatak je prekinuti proces gorenja, tj. ugasiti žarište i spriječiti uskovitlavanje prašine (kako bi se spriječilo stvaranje eksplozivne smješe vazduh-prašina), raspršenim mlazom. Pokušati otvaranje krova silosa ( naročito da se izbuši donji dio lijevka), zbog odimljavanja.Svaki borbeni odsjek mora imati 2-3 odjeljenja sa B crijevima. Pri otvaranju krova obratiti pažnju na povećanje promaje (efekat dimnjaka).Ako se žito ne može prenjeti u drugi silos, onda se ono izbacuje napolje iz silosa i gasi. Pri gašenju žito treba okretati, pa je neophodno da tu budu i buldožeri (rastresanje žita da bi se ugasilo žarište).Vatrogascima nikako ne dozvoliti da hodaju po (gomilama) žitu, jer se može potonuti (kao živi pijesak)...Gašenje ovih požara je vrlo složeno i komplikovano.MLINOVI: postoji opasnost od eksplozija, zbog fine granulacije brašna. U mlinovima se ne smije dozvoliti pojava trenja i statičkog elektriciteta. Mlinovi su obično smješteni u objekte sa

26

više spratova. Najopasniji je transport brašna cjevovodima, jer dolazi do trenja i statičkog elektriciteta, tako da se cjevovodi i uređaji moraju uzemljiti. Za gašenje požara u mlinovima potrebne su nam velike snage za zaustavljanje požara (velika količina dima), gasi se isključivo raspršenim mlazom.IZVIĐANJE: komandir mora da ustanovi konstrukciju mlina, gdje je požar, stepen zaprašenosti, količina dima i da li u mlinu postoje dimni i eksplozivni odušci. Za gašenje se formiraju 2-3 odsjek ai žarišta se gase po spratovima. Ne smije se dozvoliti širenje požara...

POŽARI U RUDNICIMAUGALJ

U našoj zemlji imamo tri vrste uglja:1. kameni,2. mrki i3. lignit.

Rudnici su veoma ugroženi od požara i eksplozija. Do požara dolazi usled:1. unutrašnjih faktora (endogeni požari) – sampaljenje i2. spoljašnjih faktora (egzogeni požari),3. pored požara može doći i do kinetičkog sagorijevanja (eksplozije).

Endogene požare karakteriše tihi razvoj požara. Procesi samopaljenja su spori i mogu se uvrstiti u požare iznenađenja.Samopaljenje uglja počinje apsorpcijom gasova iz okoline. Apsorbovan kiseonik vrši oksidaciju organskih materija u uglju pri čemu se oslobađa toplota pa se ugalj zagreva. Stvaraju se produkti kao sumpor-dioksid koji sa vodom iz uglja stvara sumpornu kisjelinu, a ona dalje rastvara gvožđe, mangan i druge metale koji se tu nalaze što dovodi do oslobađanja određene količine toplote koja se akumulira u gomili uglja i tako povećava temperaturu. Kad temperatura u unutrašnjosti gomile uglja dostigne temperaturu od 300°C - 400°C otpočinje proces gorenja.Nije ustanovljeno kada dolazi do endogenih požara mada postoje neki osnovni polazni elementi kao što su:

1. hemijska aktivnost nekog uglja u odnosu na apsorpciju kiseonika,2. način i količina dolaska vazduha do uglja i 3. kritična masa (kod uglja, toplota postavlja kritičnu masu – to je masa koja sadrži

dovoljan broj neutrona koji mogu da krenu u reakciju unutar te mase).

Razlika između uglja i žitarica je u tome što kod žitarica hemijsku reakciju potpomažu mikrobi, što kod uglja nije ustanovljeno.Ako nema jednog od ova tri gore navedena faktora neće doći do samopaljenja uglja i zato je potrebno da se pri gašenju požara ukloni jedan od ova tri faktora. Usatnovljeno je da imamo 2 uticaja koj adovode do stvaranja ova tri faktora (1.hemijska aktivnost uglja, 2. dolzak vazduha, 3.kritična masa):

1. prirodni uticaj (hemijski uslovi) odnosi se na aktivnost uglja i2. geološki uticaj, odnosi se na dubinu sloja, zaleganje i čistoću sloja, dotok vazduha do

sloja, rastresitost-poroznost, usitnjenost uglja (veličina čestice), koji je odnos izmješanosti pirita (rude Fe) i uglja, količina vode koja se mora pojaviti...

27

Sadržaj vlage iz vazduha koju apsorbuje ugalj, povećava temperaturu, tj. na svaki % vlage temperatura se povisi za 22°C (uticaj na kaloričnost).Povećanje vlage utiče na kvalitetne i visoko kvalitetne ugljeve koji obično imaju od 4-10% vlage. Sušeni ugalj ne reaguje na dotok vlage koja se pojavi...Ako temperatura uglja pređe 70°C tada je proces samopaljenja počeo i više nije bitno koliki % vlage dolazi do uglja.Do procesa samopaljenja dolazi:

1. pri tehnološkim postupcima eksploatacije radnika. Na samopaljenje utiču METODE OTKOPAVANJA I PRAVAC OTKOPA

2. na stovarištima i skladištima uglja (utiče TIP I NAČIN SKLADIŠTENJA)3. pri transportu uglja (brzina otkopa, režim provjetravanja...).

Na paljenje bitno utiču:1. metoda otkopavanja2. metoda nasipanja,3. tip stovarišta,4. pravac otkopavanja,5. brzina otkopavanja i6. režim prinudnog provjetravanja rudnika.

OTKOP UGLJA se vrši pomoću aztomatskih mašina tzv. ŠIROKO ČELO (radi po sistemu krtice). Ove mašine kopaju tunel i iskopanu rudu bacaju na automatske trake i ruda se iznosi napolje. Široko čelo pri radu (kopanju) mora ići određenom brzinom (u određenom intervalu). Ako se prekorači minimalna brzina kopanja omogućava se dovod vazduha i vlage i može doći do samopaljenja.Detekcija početka samopaljenja u rudnicima (u svijetu) se radi kompjuterski tako što se svi relevantni faktori prate tokom vremena i alarmira se pojava procesa samopaljenja u ranoj fazi. Najvažniji faktor koji pokazuje da je počeo proces samopaljenja je koncentracija "CO" i to praćeno na nižim temperaturama od početka paljenja uglja. Mjerenje koncentracije "CO", danas je relativno lako, što znači da ako u funkciji vremena kompjuterski pratimo sve elemente i koncentraciju "CO" možemo ustanoviti početak porasta temperature do 20°C.Osobine i ponašanje uglja na stovarištima može dovesti do samopaljenja i to u 2 slučaja:

1. samopaljenje u dubini (1/3 visine gomile, ponekad i dublje). Na stovaršitima temperatura u centru samopaljenja može dostići 12000-1300°C. Gašenje ovih požara je dugotrajno i veoma teško.

2. paljenje od nekog drugog izvora toplote na površini – kontrola površinskih požara je jednostavna jer su lako uočljivi.

LOKALIZACIJA I GAŠENJE POŽARA U RUDNICIMA

Požari u rudnicima se gase upotrebom ANTIPIROGENA, a to su: gašeni kreč, kaustična soda, tečno staklo, CaCl. Sva ova sredstva sprečavaju dotok O2. Još se koriste i pijesak, mineralna prašina i velike količine vode. Vodi se obavezno dodaje ovlaživač – materija koja se dodaje vodi tako da voda ne može da sklizne sa uglja. Dalji način lokalizacije i gašenja se vrši otkopavanjem i izolacijom zapaljenih djelova, s tim da se često uduvava azot (N2) koji mijenja kiseonik (O2) i sprečava dalju oksidaciju.

28

Osnovni uslovi koji se moraju ispuniti da bi došlo do eksplozije uglja su:1. da se ugljena prašina nalazi u eksplozivnoj koncentraciji (kvalitet, granulacija),2. dovoljna količina kiseonika,3. izvor paljenja i4. uskovitlano (lebdeće) stanje fine prašine (ili nataložene prašine koja se usled nekog

uzroka može uskovitlati).Ako jedan od ova četri faktora nedostaje, onda neće doći do eksplozije. Prirodna sklonost ugljene prašine eksploziji je određena fizičkim, hemijskim i eksplozivnim karakteristikama prašine, koje se mogu laboratorijski odrediti za svaku vrstu prašine uglja, a isto tako i za prašine drugih materija. Ispitivanje eksplozivnosti prašine se radi po JUS B.31.065.Eksplozija prašine do skora nije imala pravo mjesto u preventivnim mjerama preduzeća zbog nerazumjevanja i neznanja o stvarnoj opasnosti, a i zbog neodređenosti naših standarda (a to je što JUS traži mjerenje eksplozivnosti lebdeće prašine, iako se zna da u pogonoma nema lebdeće prašine, nego nataložene prašine). Situacija sa nataloženom prašinom koja se uvijek nalazi u pogonima bitno se mijenja ako se prašina nekim spoljnim uticajem (promaja) uskovitla. Prašina se može uskovitlati ventilacijom ili punim mlazom (kod gašenja) pri čemu može doći do eksplozije.

OBAVEZNE PREVENTIVNE MJERE U RUDNICIMA:1. izvršiti ispitivanja eksplozivnosti prašine,2. izvršiti kategorizaciju jama po eksplozivnosti,3. odstranjivanje prašine, kvašenje ili miješanje sa kamenom prašinom ili posipanje sa

nekim hemijskim materijalom,4. ako dođe do lančane eksplozije, ona se zaustavlja branama od kamena, vodenom

zvjesom i ekplozivnim oduškama,5. zabrana rada i unošenja otvorenog plamena, višestrukom kontrolom, naročito u

jamama gdje se može pojaviti metan koncentracije 2,2 vol%.

POŽARI NA ENERGETSKIM UREĐAJIMA I POSTROJENJIMA

U našoj zemlji energetski izvori se baziraju na lignitu (loš ugalj) i imamo velik broj TE i visok energetski nivo.TE su veliki ekološki zagađivači. Poslije sagorijevanja uglja u TE ostaje velika količina pepela. Sagorjeli ugalj ima visoku radioaktivnost, pa veliki problem predstavlja deponije pepela (od ovog pepela se prave "gasni" blokovi, tzv. siporeks blokovi). Ugalj se transportuje do TE, gdje se istovaruje na kružno stovarište (što je velika greška) i tu ostaje dok se ne sagori u pećima. Stovarišta uglja se obično pune ljeti, tako da ugalj relativno dugo stoji (do zime), pa dolazi do samopaljenja uglja u dubini gomile. Samopaljenje se uočava pojavom dima, a preporučuje se redovno mjerenje unutrašnje temperature gomile, specijalnim sondama (koje se zabijaju duboko u unutrašnjost gomile i očitava se temperatura tj. prati se njen porast).Požari na stovarištima su vrlo komplikovani za gašenje. Načini gašenja:

1. razgrtanje gomila i gašenje vodom,2. buše se rupe u gomili uglja i ute rupe se postavljaju cijevi u koje se sipa emulzija vode i

gline. Na visokim temperaturama, glina se zapeče i tako se izoluje centar žarišta,3. kod nas zeznu cijelu stvar: užareni ugalj transportuju u kotlove i "kao" ga iskoriste pri

čemu stradaju gumene trake na kosom mostu (stradanje kosog mosta izbacuje iz rada

29

TE na oko 2 mjeseca). Pri transportu uglja kosim mostom javlja se velika količina prašine, a samim tim i opasnost od eksplozije, zato se ugljena prašina mora stalno uklanjati tj. čistiti ili ventilisati prostor...

Sve TE imaju vatrogasne jedinice dobro opremljene sa specijalnom obukom ljudstva, ali nivo znanja je veoma mali.Vrste TE: - parne TE - gasne TE (kerozin) - nuklearne TE - hidro TE (požari na turbinama i kablovima).Najveće štete od požara, nastaju:

1. rano ujutru od 400-600 (nebudnost) i (U TE "Nikola Tesla" A 1986god. 2. oko 1800 (vrijeme užine, večere). stradala je turbina...)

(reverzibilne turbine: turbune koje se pokreću pomoću vode na brdu – jezero, a u slučaju viška, turbina puni akumulaciju vode pomoću pumpi).Postoje turbine koje mogu da rade pod forsažom (maksimalno 2 sata rada zbog zaribavanja i toplote) i na normalnom režimu (francuske turbine). Dolazi do zaribavanja lopatica u kućištu i do lomljenja turbine. Turbine imaju svoje sisteme za isključenje pri preopterećenju, ali i kod njih može doći do:

1. stradanja lopatica,2. stradanja vratila i3. požara usled zagrijevanja ulja u turbini.

Za hlađenje generatora i turbina koristi se vodonik (u slučaju havarije to je tempirana bomba).

POŽARI GUMA

Požari guma spadaju u najprljavije požare, a mogu nastati:1. na stovarištima guma (otpadi),2. u proizvodnji i3. pri transportu.

Požari guma su dugotrajni pri čemu se razvija vrlo visoka temperatura i stvara se velika količina crnog dima i čađi. Požarno opterećenje se kreće od 2000-5000 t zapaljive materije. Koncentracija požarnog opterećenja je 1 t/m2. U slučaju požara prvo strada krov, a ako je guma u obliku prašine (neprerađena guma) onda se ona ponaša slično barutu.

IZVIĐANJE POŽARA:-Treba ustanoviti:

1. količinu i način slaganja (skladištenja) gume,2. prilaze objektu,3. izdržljivost konstrukcije,4. da li ima sumpora ili ne,5. obim požara i6. požarno opterećenje.

30

Kod velikih požara obavezno napraviti štab. Guma se skoto ne može ugasiti pa se ide na snižavanje njene temperature na temperaturu ispod temperwture paljenja. Ovi požari zahtjevaju veliki broj ljudi za gašeenje, 100 – 200 vatrogasaca i kompletnu vatrogasnu opremu (izolacioni aparat, reflektori, bildožeri, crijeva...). Obavezno angažovati radnike iz fabrike kao ispomoć za iznošenje nezapaljene gume i opreme.Obezbjediti intendantsku službu (oprema, sredstva za gašenje, dovoljnu količinu vode, suvu odjeću, hranu...) jer ovakvi požari traju dugo. Često je potrebno isključiti naselje sa vodovodne mreže, da bi se dobile ogromne količine vode za hlađenje gume.U fabrikama gume se nalaze i cistjerne sa rastvaračima koje treba štititi sprinklerima. Fabrika treba da bude podjeljena na što više požarnih zona i sektora i mora imati vatrogasnu jedinicu i odgovarajuću hidrantsku mrežu. Najopasnije mjesto u fabrici je pogon za proizvodnju lijepka za gume, gdje mora postojati dobra ventilacija, dobro riješeno odimljavanje i instalacije za gašenje požara (CO2 ili S).Požarno opterećenje u ovim prostorujama je oko 7 t/m2.DEJSTVO VATROGASACA NA POŽAR:

1. sa krova i2. sa zemlje.

Ako je krov sagoriv, pada za 20 minuta, a ako nije deformiše se. Borbeni odsjek koi djeluje spolja direktno gasi žarište požara, a može i da se zapaljena guma iznese iz pogona napolje i da se tu gasi. Pri gašenju obavezno koristiti aparate za disanje.Za gašenje požara može se potrošiti preko 100 000 m3 vode, a ta voda (zaostala poslije gašenja) može zagaditi okolinu (rijeke, jezera...). Potrebno je obezbjediti odvod prljave vode.Ljude treba često mijenjati, jedna smjena maksimalno može trajati 30 min. gašenje ovakvih požara traje najmanje 2-3 dana, a obezbjeđivanje mjesta požara poslije gašenjatraje i do mjesec dana.

ZOP U NAFTNOJ INDUSTRIJIPOŽARI TEČNIH GORIVA

POŽARI NA REZERVOARIMA su mogući: pri preradi nafte, u prehtambenoj industriji (uljare) i požari vještačkog tečnog goriva.

Karakteristike lako zapaljivih tečnosti organskog porijekla: velika kalorična vrijednost: 7 – 11 kcal/kg specifična težina manja od vode: 0,67 – 0,93 specifična težina para veća od težine vazduha: 1,59 – 4 loši su provodnici toplote ne provode električnu struju mogu stvoriti statički elektricitet relativno visoka temperatura samopaljenja (temp. samopaljenja benzina viša od temp.

samopaljenja nafte) temperatura zapaljenja lako isparljivih tečnosti je ispod 0°C sa vazduhom stvaraju eksplozivne smješe.

31

Uređaji i sistemi za preradu nafte u rafineriji postavljaju se na otvorenom prostoru...Temperature na kojima se vrši prerada nafte se kreću između 300 - 400°C pri pritiscima od 6 do 20 atmosfera. Posebnu opasnost predstavljaju krekovanja sa pritiskom od 80 atmosfera i sa temperaturom od 600°C, a za visoko oktanske benzine temperatura ide i do 700°C.

MOGUĆI RAZVOJI POŽARA:

1. gorenje para u obliku baklje pod pritiskom,2. gorenje mlaza tečnosti koji izlazi pod pritiskom i pretvara se u paru,3. gorenje tečnosti pod atmosferskim pritiskom, može biti:

u zatvorenom prostoru i na otvorenom prostoru.

GORENJE PARA U OBLIKU BAKLJE pod pritiskom: može se desiti samo ako su pare zbijene u zatvorenom, hermetičkom sudu (ako pare izađu na ventilu sigurnosti i ako se pojavi plamen), tako da se dobije sagorijevanje u vidu baklje (temp. oko 1400°C). Baklja ima veliko temperaturno strujanje. Ponekad je opasnije imati baklju koja ne gori, pa se pare (udubljenjima). Osnovna preventivna mjera je isključenje struje u tom području. Isparenja u rezervoaru se ne mogu zapaliti, zato što su prezasićena i zato što nema dovoljno kiseonika u rezervoaru.

Plamen na ventilu sigurnosti: pri niskim temperaturama moguće je da se usled hlađenja uvučeplamen u rezervoar (da se ugasi plamen tj. rezervoar se ohladi – razlika pritisaka – i uvučeplamen...).

GORENJE MLAZA TEČNOSTI POD ATMOSFERSKIM PRITISKOM:Do požara često dolazi usled pucanja spojnice i sl. Ako se desi gorenje mlaza tada je gašenje ozbiljan problem, tj. dijeli se na dva sektora:

na gašenje požara mlaza koji ističe iz rezervoara i na gašenje požara tečnosti koja nije izgirjela u mlazu, nego se razlila po tlu.

Rješenje je sniženje pritiska u sudu, na dva načina: hlađenje velikom količinom vode i ispumpavanjem tečnosti iz suda.

Ako se razliveni dio tečnosti može sprovesti u određene jame gdje će sagorjeti, to treba iskoristiti.

GORENJE TEČNOSTI POD ATMOSFERSKIM PRITISKOM (otvoreno, zatvoreno)Gorenje u rezervoarima može biti:

EKSPLOZIJA – uvuče se O2 u rezervoar, ispod kopkita i dolazi do izbacivanja krova: potpuno ili djelimično(češće kod rezervoara sa fiksnim krovom).

Ključanje tečnosti se dešava samo ako ima vode u rezervoaru. Kod sagorijevanja ključanjem javlja se zakašnjelo ključanje – izlivanje nafte preko rezervoara (ovo izlivanje je veom aopasno).

Do ključanja u rezervoaru može doći kad se u rezervoaru nalazi:

32

Voda na dnu rezervoara (uvijek u dizelu) Derivat koji se sastoji iz dvije komponente sa različitim gustinama tečnosti (kod benzina

i petroleja nema ključanja).

Gorenje i pojava ključanja sa burnim izbacivanjem tečnosti počinje na temperaturi od 100 do140°C, na gornjoj granici između vode i mazuta (dizela). Vrijeme izbacivanja (ključanja) se može izračunati uz pretpostavku da znamo nivo vode u rezervoaru. Visin aizbaacivanja tečnosti se kreće od 0,5 – 1m i zavisi od:

Prečnika rezervoara i (što je manji prečnik rezervoara i veća količina derivata Količine nafte u rezervoaru u rezervoaru, veće je i visina izbacivanja tečnosti).

Prenošenje požara na susjedne objekte (rezervoare) može biti: Zračenjem (opada sa porastom kvadrata površine), Česticama čađi (kondukcija), Vazdušnim putem (konvekcija), Parama koje izlaze iz rezervoara (usled npr: udara groma, iskre) i Izlivanjem tečnosti (preko kanalizacije, po čitavom gradu).

Kod slobodnog gorenja lako zapaljivih tečnosti, temperatura se kreće oko 600°C, što može dovesti do krivljenja plašta rezervoara. Kod lakih derivata dolazi do bržeg krivljenja pčašta i naročito na rezervoarima prečnika od 20 – 30m (ovo rezervoari nijesu dovoljno ukrućeni za takav porast temperature). Ovako veliki rezervoari se krive već poslije 5 – 10 minuta, ako imaju na dnu samo 2m visine tečnosti. Ravnomjernost krivljenja je direktno zavisna od vjetra koji duva u tom trenutku. Ako na rezervoaru primjetimo fleke, to znači da je na tom dijelu temperatura oko 900 - 1000°C.U rafinerijama ima puno uređaja na kojima može doći do požara. Jedno od glavnih mjesta izbijanja požara je peć, a u tom slučaju što brže treba pristupiti gašenju požara oko peći i u samoj peći. Obavezno zatvoriti napojnu pumpu i pokušati zatvaranje ventila za pražnjenje.Mjesta na kojima može doći do požara:

1. na konvektoru (pražnjenje konvektora i zatvaranje ventila),2. na kolonama (odmah gasiti, zaustaviti pumpe, isključiti struju),3. na striperima,4. na hladnjacima,5. na pumpama i kompresorima,6. na cijevima i armaturama,7. na postrojenjima za dobijanje tng,8. na hermetizovanim rezervoarima,9. na rezervoarima za čuvanje benzina (bez pritiska),10. pare n asigurnosnom ventilu,11. pare na pukotinama rezervoara (izbijanje para se sprečava vodenim mlazevima,

pjenom, parom, ceradom, azbestnim platnom, džakovima sa pjeskom, prahom...)

Ako se na ventilu sigurnosti ili pukotini pojavi plamen, on se gasi (zaustavlja) punim mlazom i na ventilu ili pukotini se postavlja materijal kojim se zatvara otvor (rupa).Ako su pukotine (otvori) n arezervoaru veći, gase se:

1. udarom kopaktnog ili raspršenog mlaza (više mlazeva),2. postavlja se flaster, ali paziti da u sudu nije povišen pritisak,

33

3. ako je u sudu povišen pritisak, postavlj ase flaster od filca i to u pravcu duvanja vjetra i na platno se stave džakovi pijeska.

4. često se pojavi više pukotina, pa rezervoar treba hladiti da bi se oborio pritisak na osnovu odvođenja toplote, potom se zatvaraju jedan po jedan otvor.

OSNOVNI ZADACI VATROGASACA (ZA RETERVOARE): hlađenje rezervoara po obimu (rez. koji gori) i hlađenje ostalih rezervoara koji su izloženi (požaru-zračenju).

ORGANIZACIJA GAŠENJA POŽARA U RAFINERIJAMA:Požari u rafineriji zahtjevaju veliko angažovanje ljudi i sredstava. Pravi se štab za gašenje požara. Djelovi štaba su:

1. komandir vatrogasne jedinice ili brigade,2. nekoliko pomoćnika i 3. tehnolozi koji rade u rafineriji.

Štab je udaljen od mjesta požar ana bezbjednom rastojanju u blizini, tj. na mjestu s akog može da kontroliše situaciju. Štab se formira jer požari mogu postati lančani i mogu izazvati katastrofu.Zadaci štaba:

1. odmah primjeniti hlađenje rezervoara i2. izvršiti pripremu za napad na sam požar (proračun potrebnih količina sredstava za

gašenje).

U satavu štaba se nalazi i komandir pozadinske službe. Komandir upravlja akcijom gašenja, dok pozadinski komandir priprema sredstva za gašenje, obezbjeđuje hranu, suvu odjeću, mjesta za odmor. On mora napraviti tok za kamione, cistjerne, priprema potrebnu količinu pjene za gašenje... GAŠENJE NE SMIJE POČETI PRIJE NEGO ŠTO SE OBEZBJEDI POTREBNA KOLIČINA PJENE. Ne smije da dođe do greške u proračunu koičine pjene, a i vrlo često na jednom mjestu se ne mogu naći dovoljne količine pjene, pa treba sačekati d ase pjenilo doveze na mjesto požara. Kad se počne sa gašenjem-požar se mora ugasiti.IZVIĐANJE počinje sa nezapaljenih rezervoara. Komandir mora da ustanovi:

vrstu lakozapaljive tečnosti, vrstu i stanje tečnosti u drugim rezervoarima, postojanje zaštitnih uređaja na rezervoaru i vezu sa kanalizacijom, ako je prvi rezervoar eksplodirao, provjeriti mogućnost opasnosti od daljih eksplozija, provjeriti mogućnost ključanja i izbacivanja tečnosti, provjeriti mogićnost prepumpavanja tečnosti iz zapaljenog rezervoara i odvođenje

pjene za gašenje u ispumpani rezervoar zbog hlađenja, postojanje stacionarnih uređaja na rezervoaru, postaviti što manje ljudi na gašenju, oko rezervoara i predvidjeti rezervna crijeva za

zaštitu ljudi, odvesti vodu iz rezervoara s ateškom naftom i ventil ostaviti djelimično otvoren, da bi

se voda koja se pojavi u rezervoaru (spušta se na dno) mogla naglo odvoditi, na određenim punktovima postaviti osmatrače sa radio vezom koji će kontrolisati

razvoj požara, organizovati mjesta za crpljenje vode nizvodno sa rijeke,

34

postaviti mlazničare, provjeriti da li je plan ZOP rafinerije tačan.

GAŠENJE POŽARA:Prije nego što sakupi pjenilo, komandir organizuje hlađenje okolnih rezervoara i rezervoara pod požarom. Ne smije dozvoliti da temperatura u okolini pređe 700-800°C. Ako metal počne da mijenja boju znači da je dostignuta temperatura od 700°C. Kod plivajućeg rezervoara plamen se javlja samo po obodu rezervoara (spoj krova sa plaštom).Najgora situacija je kada usled eksplozije rezervoara (ili odbacivanja krova), dođe do oštećenja stacionarnog sistema za gašenje i hlađenje rezervoara.U slučaju požara na nekom od rezervoara, ne smiju se prazniti (ispumpavati) susjedni rezervoari, jer PRAZAN REZERVOAR LAKŠE EKSPLODIRA NEGO PUN.Pjena za gašenje:

koristi se za gašenje požara klase B (zapaljive tečnosti), čine je sitni mjehurići gasa (vazduh ili CO2).

Dobijanje mehaničke pjene:VODA + PJENILO=SMJEŠA + VAZDUH = VAZDUŠNA PJENAPjena ima tri efekta:

1. fizički – odvaja plamen od površine,2. odvaja zapaljivu tečnost (pare) od vazduha, tzv-barijera i3. apsorbuje toplotu (hlađenje).

Pjena se može podjeliti na pjene za gašenje požara:1. alkohola (alkoholna pjena – alkoholi se mješaju sa vodom),2. benzina (nanosi se niježno da ne probija tečnost – pjena za benzin koristi se samo za

gašenje požara benzina) i3. razlikujemo još i specijalna pjenila (u hladnim krajevima i do -40°C)

fluoroproteinska pjena: može da se uvodi ispod površine zapaljene tečnosti – injekcijsko gašenje,

AFFF pjena: za gašenje lokvi zapaljivih tečnosti (pri sudarima, razlivanje goriva i sl.). Stvara tanak film na zapaljivoj tečnosti i zagušuje pare tečnosti.

Većina pjena se pravi u 3% - 6% rastvoru (smješi):97 l vode + 3l pjenila = 100 (3% rastvor)94 l vode + 6l pjenila = 100 (6% rastvor)Proporcionoranje pjene:

Ako ima previše pjenila, pjena postaje čvršća, pa ne pokriva površinu, Ako ima više vode, pjena slabo gasi i hladi, jer je vodnjikava.

Sistem mješanja pjenila i vode:

35

MEĐUMJEŠALICA

pjenilo

MLAZNICA VAZD. PJENA

(radi na pricipu Bernulijeve jednačine i n aprincipu venturijeve cijevi)

Mlaznice mogu biti:1. prenosne i2. stabilne.

Mlanica i međumješalica moraju biti istog kapaciteta.

GASOVI (naftni, zemni gas)

Izračunavanje količine kiseonika i minimalne količine vazduha (Lmin), kod gasnih sistema se razlikuje. Srehiometrijske jednačine su različite kod čvrstih i tečnih materija. Minimalna količina vazduha (Lmin) jednog m3 gasa određuje brzinu sagorijevanja. Kod gasovitih materija imamo težinsku brzinu sagorijevanja po 1m3. brzina sagorijevanja gasova je mnogo veća nego kod tečnih i čvrstih materija.Brzine sagorijevanja gasa su tipične i odnose se na:

1. EKSPLOZIJU 2. DETONACIJU (brzina sagorijevanja je prešla brzinu zvuka) i3. SAGORIJEVANJE U PLAMENU (specijalno sagorijevanje u obliku vatrene lopte)

Sagorijevanje gasa u obliku vatrene lopte se dešava kada se oslobodi velika količina gasa koja se nalazi u vidu oblaka, a u prvim trenucima nije postojao izvor paljenja. Izvor paljenja, pali oblak koji sagorijeva velikom brzinom u obliku lopte. Najjači efekat koji nastupa pri sagorijevanju gasa je efekat zračenja toplote. Toplota može da izazove:

Lančanu reakciju, Da zapali objekte u okolini, Da sprži ljude u okolini i Da stvori manjak kiseonika u okolini (gušenje).

Gas se danas skladišti (lageruje) na više načina: POD PRITISKOM: gas se prevodi u tečno stanje i pod pritiskom ostaje u boci.

Oslobađanjem iz rezervoara dolazi do naglog pada pritiska i pretvaranja goriva (gasa) iz rezervoara, u gas.

SISTEM SA HLAĐENJEM GASA: gas se hladi prolazeći kroz kompresor, prevodi se u tečno stanje i tako se čuva u rezervoarima (koji rade na principu termos boce). Gas stalno cirkuliše kroz kompresor i tako se održava u tečnom stanju.

LAGEROVANJE GASA U STARIM RUDNICIMA (Njemačka-rudnici soli)

PRIRODAN ILI ZEMNI GAS

Sastav: - od 80 – 90% metan (CH4),- 5% propan ili butan i

36

H2O RASTVOR

- ostatak čine negotivi gasovi.Potrošnja zemnog gasa u svijetu je ogromna - Belgija: 7,2 milijarde m3 gasa godišnje...Metan (CH4) je relativno teži u odnosu na ostale gasove, dok je u odnosu na vazduh lakši: 0,72 kg/m3.

- toplotna moć metana je 50000 kJ/kg. - Temperatura sagorijevanja je 573°C, - donja granica eksplozivnosti: Hd = 5%,- gornja granica eksplozivnosti: Hg = 15%,- 1 kg metana daje 14,2 m3 smješe.

Kod rada sa metanom treba spriječiti:1. curenje gasa,2. obavezno provjetriti sva mjesta gdje može doprijeti gas (naročito udubljenja...),3. ako se metan lageruje pod niskom temperaturom, ne smije se dozvoliti da u bilo kom

trenutku dođe do rasta temperature.

Pri (radu sa gasom) izvođenju gasnih instalacija:- ne ukrštati dovod gasa sa ostalim cjevovodima,- iznad gasne instalacije ne smije prolaziti vodovodna i kanalizaciona mreža,- gasne instalacije ne voditi kroz požarno ugrožen prostor,- gasne instalacije ne voditi tamo gdje postoji opasnost od korozije,- gasne instalacije ne ugrađivati u zid, liftovske šahtove, kroz evakuacione puteve,

kotlarnice...- prije puštanja u rad, gasn einstalacije se ispuštaju pod pritiskom. Posebno obratiti

pažnju na spojeve u gasnoj mreži u zemlji.Krajnji korisnici gasa: bojleri, kotlovi, gasne peći, rešoi, frižderi... aparati mogu biti sa i bez dimnjaka. Preporučuje se ugradnja dimnjaka, jer može doći do pojave CO2 usled nepotpunog sagorijevanja metana.

FILM: POŽAR NA PLATFORMI:... Platforme imaju radio vezu i sistem uzbunjivanja (za napuštanje platforme). Obavještenja se daju preko razglasa – ozvučenja.Sve pripreme za evakuaciju se obavljaju do najsitnijih detalja (kuda da se kreće...). Na platformi se nalaze aparati za gašenje (voda, pjena, prah,CO2, haloni – prostorija mora biti označena crvenim indikatorom, da bi se spriječio ulazak osoblja u taj prostor u slučaju dejstva sistema...).Platforma ima baklju koja je dosta udaljena...POČETAK POŽARA NA PLATFORMI:Požar je izazvala eksplozija gasa. Pri remontu na platformi, došlo je do greške (specijalno obučenih radnika). Šteta je bila oko 1 bilion dolara, a osiguranje je bilo podjeljeno: Amerika, južna Afrika, Evropa...Lokalizacija se vrši vatrogasnim brodovima, tj. oni ne gase, već hlade okolne djelove (čeličnu konstrukciju). Spasavanje ljudi se vrši brodovima... Platforma je gorjela danima.Sistemi za zaustavljanje dotoka gasa i tečnosti su zakazali.... Za gašenje se trošila ogromna količina vode. Radi zaustavljanja dotoka gasa, trebali su da pokušaju:

- zatvaranje ventila,

37

- stavljanje kape na cijev,- uklještenje cijevi hidrauličnim klještima.

Požar je razvijao veliku količinu toplote, zračenje je bilo stravično i na 500m od platforme (na koži su se javljali plikovi).

Film:ZAPALJIVI GASOVI

Do prije 10 – 15 godina, gasovi su se palili na naftonosnim poljima. Tada je prenošenje gasova bilo skupo (pomoću nadpritiska u tečnom stanju).LPG – likvid petrol gas (tečni naftni gas: TNG) je gas dobijen u rafinerijama. LPG je u stvari tečni butan – propan: bez mirisa i boje.Hlađenje gasa: butan: - 2°C propan: - 45°C (atmosferski pritisak)Ovim gasovima se dodaje miris i boja, kako bi u slučaju isticanja mogli da se osjete. Gasovi se transportuju ili pod pritiskom ili ohlađeni. Gsovi se pod pritiskom smještaju u boce i rezervoare. Pri ispitivanju gasovi se ispuštaju u vodu ili na površinu vode (tada su lako uočljivi) i formiraju lokvu zapaljivog gasa (gas je teži od vazduha, pa se skuplja na površini vode).Postoje tri slučaja paljenja gasa:

1. sagorijevanje u lokvi (atmosferski pritisak),2. sagorijevanje pod nadpritiskom: oblak gasa (vatrena lopta) najopasniji je slučaj

isticanja gasa. Pri paljenju oblaka, prži sve u okolini. Prvo se pali spoljašnja strana oblaka, gdje je koncentracija gasa (zapaljivosti) u granicama zapaljivosti.

3. sud pod nadpritiskom: iz suda na ventilu sigurnosti izlazi gas (pojavljuje se vatrena lopta) u oblaku, a paljenje oblaka počinje od gore prema dolje..

4.Kao preventivna mjera, postavljaju se gasni detektori i uvjek se postavljaju u zemlji.Širenje gasa se može spriječiti pomoću vode, raspršenim mlazom ili vodenom zavjesom (voda presjeca oblak gasa i zaustavlja ga).Kontejneri za prevoz gasa pod pritiskom su teški i problem ih je transportovati.LPG (TNG) se može transportovati pri atmosferskom pritisku na - 45°C.Najveća luka u Evropi je Amsterdam (kompletni sistemi za pretakanje TNG sa brodova u rezervoare na kopnu...).Najopasnije mjesto je PRETAKALIŠTE. Za pretakanje gasa sa broda na kopno postoje specijalni cjevovodi, tj. ventili koji se pri pokretu broda otvaraju i oslobađaju cjevovod, kako ne bi došlo do pucanja cijevi.Cio proces rada sa TNG (pretakanje, hlađenje) je automatizovan, a čovjek je tu samo radi kontrole rada sistema...Skladištenje gasa u rudniku soli: napravi se betonska košuljica i napuni se jama sa TNG.

POŽARI NA TRANSPORTNIM SREDSTVIMA

Transportna sredstva imamo u drumskom, železničkom, vazdušnom i vodenom saobraćaju.Najveći problem su auto baze (garaže za kamione, autobuse, autocistjerne i sl.). U auto-bazama se vrši: servisiranje, remont i čuvanje vozila. To su ustvari zgrade od 20m (obično jednospratne), od negorivog materijala i imaju više velikih ulazno izlaznih vrata.

38

Sva vozila u autobazi moraju biti napunjena gorivom, jer prazan rezervoar može eksplodirati. Ključevi za startovanje automobila i kamiona moraju uvijek biti u kontakt bravi (na mjestu paljenja vozila), kako bi se u slučaju požara, transportna sredstva mogla za kratko vrijeme evakuisati.Na mjestu remonta vozila, uvijek ima dosta zapaljivih tečnosti (benzin, ulje...), a u satavu baze se često nalazi i benzinska pumpa. Auto-baze imaju veliko požarno opterećenje i velike količine O2 (zbog velikog broja vrata...), i pri požaru se razvijaju veoma visoke temperature.Požari obično nastaju pri remontima (popravkama), od isparenja benzina.Standardi traže obavezno odimljavanje garaža.Auto-baze moraju imati sisteme za provjetravanje (isparenja, dim, CO).Auto-baze moraju imati plan ZOP (operativna karta, plan evakuacije).U slučaju požara, dolazi se sa velikim brojem vatrogasnih jedinica sa jakim pumpama, pjenom i prahom za gašenje.Pri utvrđivanju stanja komandir vatrogasne jedinice mora ustanoviti:

1. broj vozila,2. broj šofera,3. gdje je slobodan prostor za izmještanje vozila,4. konstrukciju objekta i 5. mjesto i raspored prostorija.

Načini gašenja: pjenom i raspršenim mlazom, ako gori krov – gasiti B crijevima, od gore i od dolje punim mlazom. Za puteve širenja vatre koristiti B crijeva, pun mlaz.Imati u vidu da neki od rezervoara može da eksplodira (rijetko se dešava).Kod nadzemnih objekata dim se odvodi klapnama na krovu, a kod podzemnih garaža: sistemom za odvođenje dima (preko kanala).Zabranjen je ulaz u garažu, vozila na gasni pogon.Pri eksploataciji vozila najčešće do požara dolazi zbog:

1. neispravnih električnih instalacija i 2. nedovoljnog pritiska u gumama (guma se zagrijeva od 250-300°C i pali se... vozač ne

smije zaustaviti vozilo sve dok guma skroz ne izgori).

Kod gašenja vozila na električni pogon (tramvaji, trolejbusi, metro...) postoje određene specifičnosti: naponska mreža u hali mora ostati uključena sve dok se sva vozila ne izvuku napolje.

POŽARI U TUNELIMA U DRUMSKOM SAOBRAĆAJU

Danas postoji više različitih teorija o gašenju požara u tunelima (holanđani su napravili softver – za tunele- za odvođenje dima i toplote tj. daje smjernice za postavljanje i izgradnju tunela).Odvođenje toplote i dima iz tunela je vrlo otežano i problematično. Kada se pojavi dim u tunelu, treba iskoristiti taj prvi momenat da bi se dim odveo iz tunela (kako se ne bi zadržao i otežao evakuaciju...).U dimu čovjek može da izdrži trčeći samo 30m kroz tunel. Tuneli preko 500m dužine obavezno moraju imati sistem odimljavanja. Ventilatori se postavljaju pri vrhu tunela, na određenim odstojanjima i oni su predviđeni i za odimljavanje izduvnih gasova (ventilatori tjeraju vazduh samo u jednom smjerum tj. oni vuku cijelu masu vazduha iz tunela).Odimljavanje se postiže i postavljanjem otvora (naizmjenično) gore – dolje.

39

U inostranstvu: u tunelima se postavljaju specijalne foto- ćelije koje sa jedne strane imaju izvor svetlosti, a na 10cm su senzori (mjerači) svjetlosti. Ako svjetlost ne dopre so zadnjeg senzora, uključuju se ventilatori i zaustavlja se saobraćaj.U tunelima, razvoj požara je vrlo intenzivan, zbog velike količine vazduha, velikog požarnog opterećenja, a vrlo često dolazi do razlivanja i paljenja tečnosti. Temperature požara dostižu 1000-1200ºC što može izazvati oštećenje obloge u tunelu, a može doći i do eksplozije nesagorelih gasova koji su isparili.Eksperimentalno je utvrđeno da (u tunelu):

1. automobil izgori za 28min,2. kamion izgori za 70min i3. auto cisterna izgori za 90min.

Gašenje požara u tunelima je vrlo komplikovano, a ponekad i neizvodljivo zbog pojave: visokih temperaturama, otrovnih gasova i velike količine dima, što onemogućujepovremeno gašenje (često je požar na sredini tunela).Gašenje se obično svodi na:

evakuaciju ljudi iz tunela i izvlačenje nezapaljenih vozila (ukoliko je izvodljivo).

Pri gašenju je najvažnije voditi računa o bezbednosti vatrogasaca.

POŽARI U TUNELU U ŽELEZNIČKOM SAOBRAĆAJU

Požari u tunelu u železničkom saobraćaju su opasni i sa velikim brojem ljudskih žrtava (podzemna železnica). Za uspješno gašenje ovih požara potrebno je imati specijalnu jedinicu, tj. voz za gašenje, koji može prići zapaljenom vozu i da ga prikači i izvuče iz tunela, da bipočeli gašenje na otvorenom.Tuneli u železničkom saobraćaju predstavljaju veliku opasnost, jer mogu biti izuzetno dugački (i do 32km).Austrijanci imaju specijalan voz za ovakve požare.U podzemnoj železnici u Beogradu «Vukov spomenik» vršen je test, a požar je izmakao kontroli...

GAŠENJE POŽARA NA AUTOCISTERNAMA

Pri transportu opasnih i zapaljivih materija, može doći do havarija n avozilu. Opasne materije ne moraju biti zapaljive, ali zato mogu biti otrovne ili eksplozivne. Prevoz opasnih materija je regulisan propisima UN.Neke od opasnih materija se ne smiju gasiti vodom (treba poznavati koje materije se gase vodom, a koje ne), pa se često pri intervenciji vatrogasaca potroši puno vremena dok se ne ustanovi o kojoj se materiji radi i čime smijemo gasiti. Većina zapaljivih materija se gasi pjenom ili prahom (specijalna vozila), uz obilato hlađenje.Vatrogasna jedinica mora biti unaprijed opremljena specijalnim vozilima za gašenje. Za gašenje ovakvih požara potrebna je posebna dozvola i gašenje se često sprovodi uz obezbeđenje mjesta požara policijom.

40

Izviđanje i samo gašenje obavljaju specijalno obučene i opremljene jedinice koje su pripremljene za mogućnost eksplozije, prenos požara na susjedne objekte, oštećenja opreme i vatrogasnog vozila, kao i mogućnost pojave panike kod vatrogasaca.Kod ovakvih požara i havarija, obavezno se pravi štab. Ako je došlo do isticanja tečnosti, gasa iz vozila, treba ustanoviti šta ističe i koliko je otrovno. Pokušati zaustaviti isticanje opasne materije i pripremiti se za gašenje u slučaju paljenja te materije.Kod gašenja požara na autocistjernama, važno je znati od kog materijala je napravljena cisterna.

GAŠENJE POŽARA NA AVIONOMA

Kad govorimo o avionima imamo gašenje požara:1. na pisti (pri poletanju i sletanju aviona) i2. u hangarima.

Prema saopštenju civilne organizacije za avio saobraćaj, svake godine se dešava oko 30 nesreća sa približno 300 poginulih. Broj avio nesreća opada, ali broj poginulih raste (veliki avioni-velik broj putnika). Broj putnika u avionima se kreće os 350 do 500 ljudi. Većina putnika strada od dima i isparenja. Avioni sa dužinom trupa do 30m imaju prosječno 60% poginulih, a ako je trup aviona preko 30m, broj poginulih je veći od 86%. Statistika pokazuje da maksimalne štete i broj žrtava po jednom avionu stalno rastu.OPASNOSTI:Pogonsko gorivo u krilima aviona (od 50-200 tona goriva), kod prinudnog sletanja aviona, pri udaru aviona u zemlju, gorivo se prosipa po okolini i pali se (varnica), pa se može desiti da se avion nađe u neposrednom plamenu (zidu plamena). U takvim trenucima putnici u avionu su sigurni samo prvih 2 minuta, tako da je spasavanje putnika ponekad praktično neizvodljivo.Za gašenje požara na avionima, koristi se pjena (različite vrste), najčešće teška mehanička pjena, jer ima dobre osobine:

1. hlađenje,2. gustina pjene je približna gustini vode i3. ima veći domet malza.

Ona ipak ne može da ugasi požar za 1-2min. Ponekad se izbjegava korišćenje teške pjene, a naročito na vojnim aerodromima.Srednja mehanička pjena nije idealna za brza gašenja, jer se lako cijepa i dozvoljava pristup kiseonika. Za gašenje razlivenog goriva koristi se i laka pjena da bi se dobio bolji efekat i dobar rezultat gašenja.Vozila koja su razvijena za gašenje aviona, obično treba da pokrije 150, 300, 600, 1000m 2

površine u zavisnosti od vremenskih prilika koje se vrlo brzo mijenjaju.Metode koje se koriste moraju da ugase požar na avionu od 1-1,5 min ako se avion nalazi u centru lokve.Osnovne opasnosti:

1. količina goriva u avionu (rezervoari su od lakog materijala i smješteni su u krilu aviona. Cijevi za dovod goriva do motora, su povezana sa pilotskom kabinom i motorima, iz kabine se mogu isključiti pojedini rezervoari),

2. dužina piste,3. velika količina hidrauličnog ulja,

41

4. boce sa kiseonikom (veliki problem – veće brzine sagorijevanja) i5. rezervoaru za alkohol.

Svaki avion ima sistem dojave toplote i dima (senzori). Centrala sistema dojave se nalazi kod pilota. Uređaji za gašenje mogu biti: automatski stacionarni i prenosivi.Avioni se prave od lakih materijala, kao što su magnezijum i aluminijum, koji se pali na 650ºC i gori uz bijeli dim. U trenutku kada ovi metali počnu da gore, razvijaju temperature od 1800-2000ºC. Ova legura gori čak i u okruženju CO2 ili N2. Prah aluminijuma može i da eksplodira.50% težine aviona čini gorivo.RAZVOJ POŽARA može biti:

1. na poletanju (požari pri poletanju su greške konstruktora, a dešava se da se avion zapali jer je pod forsažom),

2. na sletanju (požari pri sletanju su greške pilota) i3. u letu (požari pri letu su greške konstruktora: požari na trupu, stajnom trapu aviona...).

HANGARI

Vrlo je bitno da se ne dozvoli da dođe do požara (vrše se remonti, može doći do izlivanja goriva, ulja...). hangari su predviđeni za čuvanje aviona, a pošto su avioni vrlo skupi, treba voditi računa o ZOP. Ako u hangaru dođe do požara, avionu se ne može prići, pa se gašenje mora vršiti preko automatskih sistema za gašenje požara.Osnovni zahtjevi pri gašenju požara u hangaru su:

1. odstraniti dim (klapne),2. hladiti krov (da ne padne),3. da postoji velika količina pjene (da prekrije površinu) i4. da se avioni evakuišu iz hangara.

Za gašenje požara koriste se stacionarni sistemi: drenčeri (voda, pjena) i moraju biti pokrivene i mrtve zone... Intenzitet dovođenja pjene na avion iznosi 0,1 l/cm2, a ispod aviona 0,14 l/cm2. proračunsko vrijeme gašenja je 10 minuta. Mali požari se gase bacačima pjene, aveliki drendžer sistemima.

42