Skripta EU

Skripta EU

Novembar-decembar 2008

EUROPSKA UNIJA I EUROPSKO PRAVO

Europska unija je jedinstvena meuvladina i nadnacionalna zajednica europskih drava, nastala kao rezultat procesa suradnje i integracije koji je zapoeo 1951. godine izmeu est drava: Francuska, Zapadna Njemaka, Italija, te zemlje Beneluksa Belgija, Luksemburg i Nizozemska. EU formalno je uspostavljena 1.11.1993. godine, stupanjem na snagu Ugovora o EU, poznatijeg kao Ugovor iz Maastrichta i danas broji 27 zemalja lanica.

19.09.1946.Govor Vinstona erila u Cirihu. Prijedlog za formiranje Sjedinjenih Drava Europe koja bi poivala na odgovarajuem okviru neophodnom za osiguranje mira, bezbjednosti i slobode, a u emu bi ledersku ulogu imale Francuska i Zapadna Njemaka.

1947.Maralov plan - Govor G. Marala, tadanjeg ministra vanjskih poslova SAD, gdje na Harvardskom Univerzitetu iznosi Plan ekonomske obnove Europe.

1948.Zapadnoeuropske drave prihvataju ameriku ponudu i njen institucionalni okvir, tj. Organizaciju za europsku ekonomsku suradnju (OEEC).

17.03.1948. Potpisan je Briselski pakt izmeu Velike Britanije, Francuske i zemalja Beneluksa s ciljem zajednike odbrane, a koji je poslije preimenovan u Zapadnoeuropsku uniju.

7-10.05.1948.U Den Hagu odran Europski kongres koji je trebao povezati razne europske pokrete i stvoriti europsku uniju ili federaciju.

5.05.1949.Potpisan Statut Vijea Europe, te usvojena Konvencija o temeljnim pravima i slobodama ovjeka, osnovana Komisija i Sud za ljudska prava, usvojena Europska socijalna povelja...

9.05.1950.Francuska objavljuje tzv. umanov plan, projekat stvaranja nadnacionalnog organa koji bi ujedinio industriju ugljena i dva najvea europska proizvoaa, Njemake i Francuske, u Europsku zajednicu za ugljen i elik, te onemoguio svaki budui rat izmeu tih zemalja. Autor tog plana bio je an Monet, francuski ekonomist, ali je naziv dobio po elikaRobertu umanu, francuskom ministru vanjskih poslova, zbog njegovih zasluga u pregovorima i provedbi plana.

Taj dan se slavi kao Dan Europe.

18.04.1951.PARIKI UGOVOR

U Parizu je potpisan ugovor o osnivanju Europske zajednice za ugljen i elik ime je stvorena prva Europska zajednica. Zemlje potpisnice Parikog ugovora su bile: Francuska, Zapadna Njemaka, Italija, te zemlje Beneluksa Belgija, Luksemburg i Nizozemska. Ugovor stupa na snagu 23.17.1952. godine.

U osnovi ovaj ugovor tei uspostavljanju zajednikog trita za ugalj i elik:

ukidanjem uvozno-izvoznih ogranienja,

regulisanjem reima konkurencije i dravnih subvencija,

u cilju osiguranja redovnog snadbjevanja trita ugljenom i elikom.

Ugovor konstituie i institucionalnu strukturu: Visoku vlast, Savjet ministara, Parlamentarnu skuptinu i Sud.

Visoku vlast ini devet lanova, strunjaci koje imenuju vlade drava lanica. Parlamentarna skuptina je sainjena od predstavnika nacionalnih parlamenata. Savjet ine predstavnici nacionalnih vlada nadleni ministri. Sud ini devet sudija, a osnovni zadatak mu je tumaenje i primjena Ugovora. Visoka vlast moe da donosi pravnoobavezujue odluke vinom glasova.

Europska zajednica za ugaljen i elik je koncipirana kao vremenski ogranien projekat ugovor potpisan na 50 godina i istekao 2002.

1952.Francuska, Zapadna Njemaka, Italija, te zemlje Beneluksa prave naredni korak i pokuavaju uspostaviti zajednicu u oblasti odbrane, te zakljuuju poseban Ugovor o osnivanju Europske odbrambene zajednice (OEZ), ali on ostaje nerealizovan zato to je francuski parlament odbio da ga ratifikuje.

Kao razlog neuspjeha u ovom sluaju se najee navode tri uzroka:

nespremnost Francuske da se suoi sa makar i djelominim naoruavanjem Njemake,

odsustvo Velike Britanije, u to vrijeme vojno najsnanije europske drave, ali i drave koja jasno daje prednost ekspanziji NATO-a,

nepostojanje zajednike vanjske politike kojoj bi odbrambeni savez trebao da slui.

Isti period prati i neuspio pokuaj uspostavljanja Europske politike zajednice, iji su principi i institucionalni okviri bili koncipirani tomom 1953.

1-2.06.1957.U Mesini, na inicijativu zemalja Beneluksa, na sastanku ministara vanjskih poslova Europske zajednice za ugljen i elik predlae se ekonomsko povezivanje zemalja lanica te zajednice.

25.05.1957.RIMSKI UGOVOR

Ovlateni predstavnici 6 drava, u Rimu potpisuju ugovori o osnivanju Europske ekonomske zajednice (EEZ) i Europske atomske zajednice (EUROATOM), koji stupaju na snagu 1.01.1958. godine.

Osnovni cilj EEC-a:

Carinska unija,

etiri osnovne slobode slobode kretanja roba, usliga, ljudi i kapitala,

Fer trina utakmica,

Kontrola dravnih subvencija,

Zabrana poreske diskriminacije uvoza,

Zajedniki trgovinski natup prema treim temljama,

Neophodan stepen koordinacije u oblasti makroekonomske politike.

Zemlje potpisnice imaju zajednike politike u oblasti: poljoprivrede, transporta, socijalne politike i odnosa sa ranijim kolonijama.

Osnivaki ugovori su vremenom od obinih meunarodnih sporazuma prerasli u ustavnu povelju Zajednice.

EUROATOM je usmjeren na stvaranje neophodnih uvjeta za brz razvoj atomske energije (u civilne svrhe). U tom cilju ugovor statuira zajedniku politiku u oblastima: istraivanja, sigurnosnih standarda, investicija i postrojenja, snadbjevanja rudom i gorivom, primjene atomske energije, vlasnitva povodom fuzionog materijala, meunarodne saradnje u oblasti nuklearne energije, te uspostavljanje zajednikog trita u ovoj oblasti.

Januar 1966.LUKSEMBURKI SPORAZUM

Francuska u junu 1965. godine naputa rad Savjeta (kriza mehanizma odluivanja), i takvo stanje traje sve do skupa u Luksemburgu u januaru 1966. godine.

Luksemburki sporazum/kompromis jeste saglasnost o odsustvu saglasnosti, a sutina mu je uvoenje de facto veta pri odluivanju u savjetu.

Francuska insistira na pravu veta u sluajevima kada se pred veinsku odluku isprijee veoma vani interesi njedne ili vie drava lanica, odnosno na nastavku pregovora sve dok se ne postigne opa saglasnost.

1.07.1967.Ugovor o Institucionalnom objedinjavanju tijela triju zajednica u zajedniku Komisiju i zajedniki Savjet.

Ova institucionalna struktura: Komisija, Savjet, Parlament i Sud, e u osnovi ostati temelj na kome poiva komunitarno zdanje.

Kada je rije o instituacionalnoj strukturi Zajednice, a potom i Unije, na sceni je tzv. Organizaciono jedinstvo i funkcionalna razliitost.

Juli 1968.Uspostavljena je carinska unija zemalja EEZ-a.

1969.Zavrni kominike na Samitu efova drava i vlada odranog u Hagu 1969. godine, i tzv. Davinjon izvjetaj ministara vanjskih poslova 1970. godine , koji kao prvi korak na putu politikog povezivanja predlae saradnju u oblasti spoljne politike.

Paralelno sa ovim, poetkom 1970-tih, kljuni poticaj dobija i saradnja u monetarnoj oblasti. U tzv. Werner izvjetaju iz 1970. godine predloen je desetogodinji rok za uspostavljanje ekonomske i monetarne unije.

1970.

1975.Ugovor o pitanjima budeta - Odluka o vlastitim prihodima, tj. konstituisanju zasebnih komunitarnih izvora finansiranja.

Osnovni izvori komunitarnog budeta su dabine u oblasti poljoprivrede, carine, dio PDV-a ostvaren u dravama lanicama, te od 1988. godine doprinost u skladu sa BNP drava lanica.

1973.Podnijet prijedlog za neposredni izbor za Europski parlament.

Do tada podrazumjevao je Parlamentarnu skuptinu kao posredno predstavnitvo graana Zajednice, ali tek nakon nekoliko godina Savjet donosi Odluku o neposrednim izborima za Europski parlament.

Prvi izbori u skladu sa ovom odlukom su odrani 1979. godine.

Sredina

1980-tih.BIJELA KNJIGA program 92 pred Maastricht

Bjela knjiga je dokument Komisije kojim su nagovjetene radikalne mjere u cilju uspostavljanja i djelovanja jedinstevenog trita. Godina 1992 je nagovjetena kao granica za obavljanje svih poslova.

Takoer, ovo je period oivljavanja integracionog procesa oznaen prijemom novih est drava lanica (Velika Britanija, Irska, Danska, Grka, portugal i panija), te obnavljanjem inicijativa za povezivanje u prostoru politike suradnje (poziv na stvaranje Europske unije Pariki samit 1972.).

Pojavljuje se prva inicijativa za oivljavanje komunitarnog projekta, tzv. Gener-Kolumbo plan iz 1981. godine. Meutim, opet izostaje podrka svih vodeih drava (Francuska u to vrijeme vlada socijalista), a nastojanja na politikom planu ne idu dalje od Sveane izjave o EU efova drava i vlada iz 1983. godine.

Saradnja u okviru EZ raste i na nivou nevladine ekonomske i intelektualne elite. Dok industijski lobi zagovara jaanje ekonomske suradnje, Europski parlament usvaja nacrt Ugovora o Europskoj uniji poetkom 1984. godine.Uspostavljaju se dva specijalna komiteta:

tzv. Dod komitet zadatak da ispita mogunosti eventualne institucionalne reforme,

tzv. Andonino komitet da ispita mogunosti eventualne institucionalne reforme povodom konstituisanja Europe naroda.

Konstituisanje nove Komisije obavljeno je 1984. godine i na njeno elo dolazi ak Delor.

Bijela knjiga predvia ukidanje preostalih fizikih, tehnikih i fiskalnih prepreka slobodnom prometu robe, usluga, radne snage i kapitala do poetka 1992. godine.

17.02.1986.Jedinstveni europski akt (JEA) je potpisan 17.02.1986. godine u Hagu, a stupio je na snagu 1.07.1987. godine.

Jedinstveni europski akt:

jaa komunitarni mehanizam odluivanja i usvajanja pravnih akata,

iri nadlenost zajednice u odreenim oblastima,

najavljuje na nivou ustavnog teksta: Europski savjet i Sud prve instance.

JEA je dogradnja onog to je ve bilo ostvareno aktivitetom Europskog suda. Takoe, stavlja Europski parlament u mnogo povoljniji poloaj u odnosu na Savjet.

7.02.1992.

1.01.1999.UGOVOR O EU Maastricht

Ugovor o Europskoj uniji potpisan je u Maastrichtu 7.02.1992. godine, a stupio je na snagu 1.11.1993. godine. Drave lanice uspostavive su EU te time ujedno oznaile novu etapu u integriranju naroda Europe u sve vru uniju, u kojoj se odluke donose to je blie graanima.Kljune novine Ugovora o EU:

proglaena Unija drava lanica,

saradnja u oblastima vanjske i bezbjedonosne politike, te unutranjih poslova i pravosua,

blia saradnja grupe drava lanica,

princip supsidijarnosti je dignut na rang osnovnih konstitutivnih principa,

uvedeno je unijsko graanstvo, uvoenje jedinstvene valute,

statuiran Komitet regija,

ustanovljen Ombudsman,

dodatno proirenje djelatnosti Zajednice u prostorima obrazovanja, kulture, javnog zdravstva, zatite potroaa i transeuropskog povezivanja,

Europski sud je ovlaten da izrie novane kazne dravama lanicama u sluaju neprimjenjivanja/krenja komunitarnog prava.

Ciljevi Unije su:

da podstie privredni razvoj,

provoenje zajednike vanjske i bezbjedonosne politike,

uvoenje prava graanstva EU,

da jaa suradnju u oblasti pravosua i unutarnjih poslova,

uva cjelovitost acquis communautaire.

Ovim ugovorom iz preteno gospodarske integracije prerasta u politiku uniju.

Tri stuba EU:

1. Komunitarni segment

Dinamika ostvarivanja ekonomsko-monetarne unije generalno prati trostepeni pristup nagovjeten u tzv. Delor izvjetaju, a to znai:

prva faza 1.01.1990,

druga faza 1.01.1994,

trea faza 1.01.1999. godine kada se uspostavlja monetarna unija.

Maastrichtski ugovor ne uvodi Europsku centralnu banku ve u drugoj fazi, ve na njeno mjesto postavlja Europski monetarni institut (EMI).

2. Unijski segment

Ciljevi zajednike politike u oblasti vanjske politike i bezbjednosti su:

ouvanje nezavisnosti i integriteta Unije,

jaanje bezbjednosti Unije i drava lanica,

ouvanje mira i meunarodne sigurnosti,

unapreenje meunarodne suradnje,

razvoj i ouvanje demokratije i vladavine prava.

3. Pravosue i unitarnji poslovi

U okviru Maastricht ugovora, statuira sljedee oblasti suradnje drava lanica: azil, reim i kontrola prelaska vanjskih granica drava lanica, imigracija i boravak dravljana treih drava, borba protiv narkomanije, meunarodni kriminal, pravosudna suradnja u civilnim i krivinim predmetima, carinska suradnja, Europol.

Ugovor nije mogao stupiti na snagu bez ratifikacije u svim dravama lanicama. Za stupanje na snagu Maastrichtskog ugovora bila je neophodna ratifikacija u skladu sa nacionalnim ustavnim procedurama. U sluaju veine drava lanica to je podrazumjevalo intervenciju parlamenta, izuzev u Irskoj i Danskoj, gdje je bio neophodan i referendum graana.

2.10.1997.AMSTERDAMSKI UGOVOR

Petnaest drava lanica potpisali su ugovor u Amsterdamu 2.10.1997. godine, a koji je na snagu stupio 1.05.1999. godine.

Amsterdamski ugovor je trebao da raisti Maastrichtsku zaostavtinu i nae odgovarajua rjeenja povodom pitanja:

revizije trostubne strukture EU,

irenje postupka saodluivanja,

dogradnje odredbi u oblasti pravosua i unutarnjih poslova,

irenje komunitarne nadlenosti u oblastima energije, civilne zatite i turizma,

hijerarhijskog struktuiranjakomunitarnih pravnih akata.Oblasti u kojima je trebalo intervenisati su:

sloboda, sigurnost i pravda, unija i graani,

efikasna i koherentna vanjska politika,

institucije EU,

fleksibilnost.

Intervencije dogradnje Osnivakih ugovora (Amsterdamski ugovor nije osnivaki):

Blia suradnja,

Daljnja promocija ljudskih prava i sloboda,

Prenoenje dijela III stuba u komunitarni stub,

Dogradnja institucionaliziranog okvira i procesa odluivanja,

Daljnje irenje komunitarne nadlenosti,

Uvoenje naslova posveenog zapoljavanju u Ugovoru o EZ.

Posredstvom Amsterdamskih novela meu ciljeve Unije stie i: visok nivo zapoljavanja

postepeno oblikovanje zajednike odbrambene politike,

jaanje Unije kao prostora slobode, bezbjednosti i pravde.

Sankcionisanje povrede osnovnih ustavnih principa Savjet je ovlaten da konstatuje ozbiljnu i trajnu povredu osnovnih principa na kojima poiva EU (sloboda, demokratija i vladavina prava).

26.02.2001.UGOVOR IZ NICE

Meuvladina konferencija je sazvana tokom februara 2000. godine, a ugovor kojim je okonan njen rad potpisan je u Nici nakon godinu dana, odnosno 26.02.2001. godine.

Ugovor iz Nice je doivio istu sudbinu kao i Ugovor iz Maastrichta, jer je on posrnuo na referendumu graana u Danskoj, a Ugovor iz Nice na referendumu u Irskoj.

Ugovor iz Nice ine dva dijela:

Izmjene i dopune Ugovora o EU,

Izmjene i dopune ugovora o osnivanju triju zajednica (EZU, EEZ, EUROATOM).Ugovor iz Nice je zakljuen na neogranieno vrijeme, i po karakteru je revizioni, a ne osnivaki.

Prate ga etiri protokola posveena; predstojeem proirenju EU, statut Europskog suda, finansijsim konsekvencama isteka ugovora EZU, odredbe vezane za prelazni period u povodu slobode kretanja ljudi, te 24 deklaracije uz Zavrni akt.

Osnovni rezultati Ugovora iz Nice vezani su za:

reviziju institucionalnih aranmana,

irenje domaaja odluivanja u Savjetu putem kvalifikovane veine,

irenje domaaja postupka saodluivanja pri usvajanju pravnih akata,

reforma pravosudnog mehanizma,

dogradnja mehanizma blie suradnje.

Za razliku od predhodnih, ovaj Ugovor je objavljen u Slubenom listu Europske Unije.

IRENJE EUROPSKE UNIJE

DRAVE UTEMELJITELJI

1951 - Francuska, Njemaka, Italija, Holandija, Belgija i Luksemburg

PRVO PROIRENJE

1973 Velika Britanija, Danska i Irska.DRUGO PROIRENJE

1981. Grka

1986 Portugal i panija

TREE PROIRENJE

1995 Austrija, Finska i vedska.

ETVRTO PROIRENJE

2004 eka, Estonija, Kipar, Latvija, Litvanija, Malta, Maarska, Poljska, Slovaka i Slovenija.

2007 Bugarska i Rumunija

Norveka je prijem traila u dva navrata 1960.tih, i 1990-tih, ali u skladu sa nacionalnim referendumom odbija ponudu za prikljuenje. Island je prijem traio takoer dva puta 1970-tih i sredinom 1990-tih, ali odbija ponudu za prikljuenje. Balkan:

Regionalni pristup

Krajem 2000. godine operacionalizira ideju Procesa stabilizacije i pridruivanja u kojeg ukljuuje Albniju, BiH, Hrvatsku, SR Jugoslaviju i Makedoniju.

U solunu 2003. godine jo jednom nagovjeten prijem u EU.

Hrvatska zakljuuje Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju, a status kandidata formalno stekla u jesen 2005.

Sporazum o stabilizaciji i pridravanju jo je zakljuen i sa: Makedonijom 2001 (promaknuta u zemlju kandidata 2005), Albanijom 2006, Crnom Gorom 2007, BiH 2008. Poloaj Turske:

Sa ovom zemljom Zajednica ima posebne ugovorne aranmane ve od poetka 1960-tih.

Turska podnosi formalni zahtjev krajem 1980-tih.

Tek 2005. formalno priznat status zemlje kandidata.

SAD politikim pritiskom stoji iza neukljuivanja Turske u EU (Kipar. Kurdi, politike i kulturne predrasude).

PARALELNI INTEGRACIONI PROCESI

OECDOrganizacija za Europsku ekonomsku suradnju utemeljena Konvencijom potpisanom u Parizu aprila 1948.

Njen osnovni cilj je bio ekonomski oporavak ratom razruene Europe, pri emu je osnovni kljuni instrument bio Maralov plan.

SAVJET EUROPEStatut Savjeta Europe potpisan je 5.05.1949. godine u Londonu.

U ulozi osnivaa nalo se deset zemalja: Belgija, Francuska, Holandija, Luksemburg, Velika Britanija, Danska, Italija, Irska, Norveka i vedska.

Osnovni cilj ove organizacije sublimira krovna ideja: demokratija, ljudska prava i vladavina prava.

Sjedite je u Strazburu.

1950. godine donosi Europsku konvenciju o zatiti ljudskih prava i sloboda.

NATOPokuaj komunitarizacije sektora odbrane s poetka 1950-tih zavrio neuspjehom nije ratifikovano od strane francuskog parlamenta. Gledajui iz perspektive EZ ovaj prostor ubrzo popunjava NATO (osnovan u proljee 1949), tanije prijem Zapadne Njemake u ovu meunarodnu vojnu organizaciju (1954).

NATO je inaugurisao ideju Partnerstvo za mir.

ZEU1948, u skladu sa Briselskim paktom/ugovorom poinje vojna suradnja veeg dijela lanica EZ. Nekoliko godina kasnije, u skladu sa Parikim protokolom iz 1954. godine uspostavlja se Zapadnoeuropska odbrambena unija (ZEU/WEU).

OSCEEuropska Konferencija za sigurnost i suradnju u ijem radu uestvuju sve drave lanice EU CSCE.

Ova organizacija je nastala u skladu sa Zavrnim aktom meunarodne konferencije (tzv. Plava knjiga) odrane prvi put 1973. godine u Helsinkiju, a potpisane 1975.

1995. godine mijenja naziv i postaje Organizacija za bezbjednost i suradnju u Europi OSCE.

EFTAEuropsko udruenje za slobodnu trgovinu nastaje sredinom 1950-tih.

Osnivai: Austrija, Danska, Norveka, Portugal, vedska, vicarska i Velika Britanija, a kasnije im se pridruuju Island, Finska i Lihtentajn.

BENELUKS UNIJA1.01.1948. Belgija, Holandija i Luksemburg uspostavljaju carinsku uniju

SJEDITA

STRAZBUR

Sjedite Europskog parlamenta

LUKSEMBRUG

Sekretarijat Europskog parlamenta

Sjedite Europskog suda

Sjedite Europske investicione banke

BRISEL

Sjedite Komisija i Savjeta

FRANKFURT

Sjedite Europskog monetarnog instituta

Sjedite Europske centralne banke

HAG

Europol

LITVANIJA

Sjedite Instituta za jednakost spolova

POLJSKA

Sjedite Agencije za saradnju u kontroli vanjskih granica EU

Evropska unija se predstavlja kao tipina meunarodna organizacija koja djeluje u odreenim oblastima i koja je kao takva pod kontrolom drava lanica. Sa druge strane, njena jurusdikcija je izuzetno obuhvatna, njene institucije uivaju visok stepen nezavisnosti u odnosu na drave lanice, a njeni pravni akti neposredno djeluju na cjelokupnom prostoru zajednice, obavezujui kako drave lanice tako i fizika i pravna lica. U sluaju sukoba, pravna pravila sadrana u njenim aktima imaju prvenstvo u odnosu na nacionalne pravne akte, a konana instanca u zatiti ovih prerogativa i prava je Sud, dostupan ne samo dravama lanicama, nego i pojedincima.

PRAVNA PRIRODA EVROPSKE ZAJEDNICE I EVROPSKE UNIJE1.EVROPSKA ZAJEDNICA

Evropska zajednica u pravnom smislu je plod komunitarnog prava kao takvog, tanije specifinosti koje mu je svojom praksom pripisao Evropski sud. Teorijska objanjenja i doktrinirani stavovi su rasporeeni u irokom luku na ijem je jednom kraju insistiranje na meunarodnopravnom karakteru Zajednice, a na drugom insistiranje na njenom federalno-dravnom karakteru. Meuprostor pak, zauzimaju brojni stavovi povodom sui generis karaktera Evropske zajednice.

1.1 Evropska zajednica kao meunarodna/nadnacionalna organizacija

Prema jednom miljenju, Evropska zajednica je tek jedna od meunarodnih organizacija. Ovdje razlikujemo autore koji kao prethodni uvode kriterijum cilja. Rije je o onima koji razlikuju meunarodne organizacije usmjerene ka saradnji i meunarodne organizacije usmjerene ka integraciji, pri emu su samo prve meunarodne organizacije u uem smislu. Prema ovom shvatanju Evropska zajednica nije nezavisan politiki i pravni poredak- ona sutinski zavisi od drava lanica. Drugim rijeima, kao i inae u meunarodnom pravu, gospodari njene sudbine su suverene drave lanice. Diskretni arm ovog pristupa lei u injenici da on omoguava upotrebu standardnog, tradicionalnog pravnog pojmovnog aparata, prije svega javnopravnog.

1.2. Evropska zajednica kao federacija u nastajanju Dio autora u Evropskoj zajednici prepoznaje dravu u nastajanju, odnosno jedan vid vlasti ili upravljanja koji posjeduje kljune elemente federalne ustavne drave. Imajui uvidu Evropsku zajednicu, ilustrativni su stavovi koje Hallestein, prvi predsjednik Komisije, ali i eminentan pravnik, iznosi ve tokom 60-tih zagovarajui ideju savezne drave u nastajanju.

U Hallstenovom pristupu Evropska zajednica se shvata kao pravna zajednica. Evropska zajednica je iskljuivo tvorevina prava- tu ustav prethodi organizaciji, kao djelo drava, ali ne i naroda kao politike, organske zajednice. Zajednica se razlikuje od drave drava kao organizacija i narod kao zajednica zajedniki donose ustav. Vremenom teorijski pristup odnosu drave i ustava se mijenja. Ustav se vie ne shvaa kao djelo prethodno postojee drave, odnosno drava nije njegov predmet i pretpostavka. Radije, princip demokratije nalae da se drava shvati kao ustavna, tj. kao ustavom konstituisana. Iz injenice da su drava i Zajednica produkt prava mogue je izvesti zakljuak o Evropskoj zajednici kao jedinstvenom poretku koji u sebi objedinjuje pravne poretke drava lanica i pravni poredak Zajednice. Nadnacionalni pravni poredak i nacionalni pravni poreci su povezani u uslovljeni u mjeri koju je najuputnije shvatiti kao jedan/jedinstven pravni poredak. Drave tanije njihovi organi gube samostalnost, alias suverenost, i postaju agenti Zajednice, odnosno nadnacionalnog pravnog poretka. Istovremeno, ustavi drava lanica i ustav Zajednice su integrisani u jednu/jedinstvenu ustavnu federaciju, odnosno u ustavni savez. Ovaj pristup bi se dobrim dijelom mogao nazvati konsocjativno-federalnim.1.3. Evropska zajednica kao ciljem opredjeljena organizacijaU treu skupinu mogue je svrstati autore koji generalno slijede (neo)funkcionalistiki pristup u analizi Evropske zajednice. Ovdje su od posebnog interesa slijedea dva: Zwekverband i Regulativna drava. Kod prvog treba spomenuti H.P. Ipsena, odnosno njegovu viziju zajednice kao specifinog administrativnog saveza/unije funkcionalne integracije, izloenu ve poetkom 70-tih. Za Ipsena je Evropska zajednica instrument birokratsko-tehnokratske realizacije odreenih povjerenih joj ciljeva. Pri tome je rije o demokratsko legitimnim (demokratsko-ustavnim) utemeljenim ciljevima- odredile su ih drave lanice. Meu ciljevima centralni je onaj koji ima u vidu uspostavljanje zajednikog trita, a u skladu s tim i Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici ima centralni poloaj. Ideju Evropske zajednice kao regulativne drave zagovaraju brojni autori, meu kojima posebno mjesto zauzima Majone. Kod ovih autora je mnogo uoljiviji element deregulacije, odnosno fokusiranje ekonomske dimenzije integracije u okviru zajednice. Regulativni model drave karakterie to to se institucije vide kao sredstva za ostvarivanje odreenih ciljeva, a ne kao cilj za sebe. U pitanju je funkcionalni pristup Evropskoj zajednici. Ovdje je u centru panje ekonomije odnosno trite i integracija u odreenim oblastima. 1.4. Evropska zajednica kao postmoderna,nedravna,policentrina,(kon)federacija,politika zajednicaU etvrtu skupinu mogue je izdvojiti autore koji teite stavljaju na nedravni karakter zajednice. U ovoj perspektivi Evropska zajednica se prepoznaje kao nadnacionalna politika zajednica, sa vlastitim ustavom i demokratskim legitimitetom, ali i sa visokim stepenom policentrinosti. Kod ovog pristupa posebno mjesto zauzimaju Vajler i MacCormick. Vajler u centar analize stavlja nekoliko kljunih aspekata evropske integracije: specifian odnos nadnacionalnog prava i nadnacionalnog politikog procesa, evoluciju komunitarnog prava, ulogu judikature Evropskog suda i njenu ustavno-legimitizirajuu dimenziju, te zajednike vrijednosti i mogue pravce razvoja integracije. Osnovni doprinos MacCormicka jeste ukazivanje na mogunost da se Evropska zajednica, odnosno njen pravni poredak, analizira na koherentan teorijski nain koristei pri tome relevantne socioloke i politoloke uvide. Njegov pristup ukazuje na teorijski potencijal razdvajanja pojmova: pravo, drava, prinuda i na to oslonjene vizije pravnog pluralizma. Pojam pravni pluralizam podrazumijeva istovremeno paralelno postojanje vie pravnih sistema, pravnih mrea ili pravnih poredaka na istom geografskom prostoru. Ovdje je federalizam mogu i bez drave u njenom tradicionalnom smislu- on podrazumijeva i pravo bez drave, ustav bez dravnosti odnosno potpun politiki sistem bez potpuno razvijenog dravnog aparata, visokog nivoa javne podrke i masovne politike participacije.2. EVROPSKA UNIJADoktrinirane pristupe prirodi Evropske unije mogue je svesti na tri shvatanja.

2.1. Evropska unija kao okvirna struktura meunarodne saradnje Prema ovom shvatanju Evropska unija predstavlja puku svodnu konstrkuciju, pod ijim krovom djeluju tri, odnedavno dvije meunarodne organizacije( EZ i Euroatom) i dva segmenta meudravne saradnje. U ovoj viziji Unija ivi kao svojevrstan parazit na institucionalnom i pravnom tijelu Zajednice. Budui da nema svoje institucije Unija nije meunarodna organizacija, nema pravni subjektivitet. Kako nije subjekt meunarodnog prava, Unija ne moe ni imati vlastite institucije.2.2. Evropska unija kao jedinstvena meunarodna organizacijaPo ovom shvatanju Evropska unija predstavlja novouspostavljenu jedinstvenu meunarodnu organizaciju sa vlastitim pravnim poretkom koji objedinjuje zajednice i dva meuvladina segmenta ili stuba. Evropska unija predstavlja posebnu i osobenu ustavnu strukturu. U toj strukturi kljuni elementi jedinstva iskazuju se posredstvom: zajednikih ciljeva;

zajednikih vrijednosti;

zajednikih postupaka Osnivakih ugovora;

Svakodnevna aktivnost Savjeta (ministara) pokazuje da on de facto djeluje komunitarno u prostorima sva tri stuba, u kom pravcu govori i djelovanje Coreper mehanizma. Zakljuuje se, budui da u sluaju Evropske unije u nekoliko pravnih reima djeluju iste institucije, ovi reimi ine jedinstvenu organizaciju, odnosno u pitanju su institucije jedne organizacije. Uspostavljanjem Evropske unije drave lanice su stvorile meunarodnu organizaciju sa vlastitim pravnim ivotom. Evropska zajednica odnosno komunitarni pravni poredak svoj sui generis karakter prenosi i na Evropsku uniju postepeno komunitarizirajui preostale unijske segmente ukljuujui i elemenat neophodnog jedinstva.2.3. Evropska unija kao meunarodna struktura sui generisU ovoj skupini su autori koji u Evropskoj uniji prepoznaju specifian okvir saradnje drava lanica u oblastima vanjske i unutranje politike, koji u odsustvu vlastitog u tu svrhu posuuje, koristi institucionalni i pravni okvir Evropske zajednice. U ovoj perspektivi Evropska zajednica zadrava svoj organizacioni identitet i nezavisnost kao nadnacionalna meunarodna organizacija, s tim da ga stavlja na raspolaganje Uniji za ostvarenje njenih ciljeva. Ovdje je Evropska unija bez vlastitog meunarodnog pravnog subjektiviteta i institucija, ali je ipak struktura sui generis, a ne tek puki okvir meunarodne saradnje drava lanica. Kljuni elementi komunitarnog institucionalnog okvira su na upotrebi, ali ne dravama lanicama, nego Uniji kao posebnom entitetu. U skladu sa tim, Evropska unija predstavlja specifian institucionalni okvir. U prvom planu je osobenost strukture s tim da se kvalifikativ sui generis vee za samu Evropsku uniju i sve to naglaenije smjeta u meunarodnopravni kontekst.2.4. Evropska unija kao politiko-pravna zajednica sui generisU pitanju je sloena drutvena struktura koju utemeljuje koegzistencija nezavisnih, uzajamno povezanih, javnih vlasti, koje nuno ne podrazumijevaju dravnost na svakom nivou, sa jedne strane, te graanstvo koje dopunjava, a ne zamijenjuje nacionalno graanstvo/dravljanstvo sa druge strane. U mjeri u kojoj je ustav izraz suvereniteta, u sluaju Evropske unije on podrazumjeva dva izvora. Prvi je prenos ili ustupanje ili delegiranje vrenja dijela suvereniteta od strane drava lanica, a drugi opat volja naroda.2.5. Mogua pojmovna odreenjaZagovornici njenog organizacionog i pravnog identiteta Uniju vide kao meunarodnu organizaciju sui generis, odnosno kao manje ili vie osobeno organizaciono ustrojstvo drava lanica. Konfederalna perspektiva- prvo treba pomenuti one koji smatraju da je Evropska unija, I pored niza osobnosti, tek jedna verzija tipine konfederacije. Pojam konfederalnog po pravilu podrazumjeva element nadnacionalnog, s tim da dio autora insistira na transnacionalnoj dimenziji tzv. Evropskog ili unijskog konfederalizma. EU kao konfederalni komonvelt- od britanske pravne tradicije dolaze sugestije o komonveltu kao pojmu koji na najbolji nain pokazuje osoben karakter Evropske unije kao dijela ireg, evropskog postmodernog politikog i pravnog okruenja koji je tradicionalnu suverenu dravu ostavilo iza sebe. Tako MacCormick preporuuje navedeni pojam Unije , u kojem ni jedan entitet ne raspolae dravnom suverenou u punom, klasinom smislu, niti na to pretenduje. U centru je dakle zajedniko dobro. EU kao postmoderna, konsocijacijska konfederacija- dio autora konfederalnu viziju Evropske unije elaborira na ideji mjeovite vlasti, kao predapsolutistikog oblika vladavine, odnosno vrenja vlasti ili upravljanja, to bi u aktuelnom politikom diskursu bilo: na ideji konsocijacije. Ovakvo vienje Evropske unije zagovara Majone. Evropska unija je prototip postmoderne konfederacije, odnosno Monteskjeova konfederalna republika, shvaena kao mjeovita vlast materijalizovana posredstvom ugovorom regulisanog odnosa suverenih drava, u cilju proizvodnje zajednikih dobara, kao to su kolektivna sigurnost ili ekonomska integracija. 2.6. Federalna perspektivaZnatno vei broj autora pokazuje sklonost pristupu Ustavnog suda Njemake Evropskoj uniji u obrazloenju uvene Mastriht odluke s poetka 90-tih. Kao kljuni ponuen pojam Staatenverbund. Izraz sugerie organizaciono ustrojstvo koje je neto vie od konfederacije, tj.saveza drava, ali i manje od savezne federalne drave. Ovo vienje EU pripada pristupu koji je prigodno nazvan nedravnim.2.7. Evropska unija kao vieslojni sistem vlasti, upravljanja, ustavnostiPolazni stav izlae Pernice- prirodu Evropske unije ne podrazumijeva njeno vienje, kao meunarodne organizacije kojom gospodare drave lanice. Rekao bi Pernice prav(n)a priroda Unije podrazumijeva ideju vieslojnog ustavnog sistema, kojeg ine lokalni, regionalni, nacionalni i evropski nivo politike integracije i djelovanja. U pianju je sistem vieslojne ili slojevite nadlenosti uspostavljene u cilju maksimalno efikasnog zadovoljavanja potreba graana na odgovarajuem nivou. Elementi vieslojne ustavnosti- pet kljunih elemenata:

Prvo, u procesu globalizacije drave su sve manje sposobne da odgovore izazovima i da efikasno zadovoljavaju potrebe svojih graana kada je rije o miru, bezbjednosti, blagostanju.

Drugo, gledano iz istorijske perspektive, postoje brojni naini uspostavljanja ustava. On je pravni instrument kojim se ljudi na odreenoj teritoriji dogovaraju o uspostavljanju institucija javne vlasti radi postizanja odreenih ciljeva u zajednikom ili optem interesu, definiu svoja prava u odnosu na te institucije i svoj status kao graana tako uspostavljene organizacije, zajednice ili polisa.

Tree, proces o kome je rije znaajno utie na stvarnost nacionalnih ustava i nacionalnih pravnih sistema. Svaka izmjena i dopuna Osnivakih ugovora koje Evropski sud sa punim pravom naziva ustavnom poveljom pravno ureene zajednice, povlai za sobom preutnu ili izriitu modifikaciju nacionalnih ustava, to moe znaiti i siromaenje ovlatenja na nacionalnom nivou i njihovo premjetanje na evropskom nivou.

etvrto, kao rezultat evropske integracije graani drava lanica su prihvatili viestruki identitet- lokalni, regionalni, nacionalni, evropski, koji odgovara razliitim nivoima politike zajednice kojoj pripadaju kao graani.

I peto, poimanje evropske integracije kao procesa vieslojnog konstitucionalizma, putem kojeg se raspodjela vlasti koju dijele nacionalni i evropski nivoi upravljanja konstantno reorganizira i preusmjerava, dok istovremeno legitimnost svake vlasti poiva na istim graanima, znai podizanje svijesti o injenici da Evropska unija nije strana, neimenovana, otuena....vlast, nego na vlastiti instrument politikog djelovanja.

2.8. Evropska ustavna arhitektura U predstavljanju ustavne arhitekture Evropske unije veina koristi metaforu grkog hrama koje je u znaku tri nosea stuba. Prvi stub ine tri zajednice- trenutno samo dvije. Drugi stub ini novoustanovljena, odnosno proirena saradnja u oblastima vanjske politike i bezbjednosti, a trei saradnja u oblasti pravosua i unutranjih poslova. Prvi stub ima ulogu osnovnog, centralnog, noseeg, a preostala dva dopuna, podrka. Povezuje ih jedinstvena institucionalna struktura i take proimanja zajednikog djelovanja u okviru Evropske zajednice i saradnje u unijskim segmentima, odnosno jedinstveni set ciljeva i vrijednosti. Na jednoj strani je domen nadnacionalnog, zajednikog odluivanja i djelovanja-komunitarni stub, a na drugoj dva podruja naglaenije ako ve ne i dominantno meuvladine saradnje- unijski stubovi. Predloeni Ustav nije stupio na snagu, a umjesto njega koncipirani Reformski ugovor ostavlja prostor za dokazivanje da je sutbna konstrukcija unije i dalje prisutna. Evropska unija nije zatvoreni ustavnopravni sistem, ona je otvoren politiki proces. Ona je tek sekvenca evropskog federalnog kontinuuma.ELEMENTI POLITIKOG USTAVNOG USTROJSTVA

1.FLEKSIBILNOSTFleksibilnu zajednicu jasno nagovjetavaju svojevremeni mehanizam pariteta valuta, te posebni aranmani dijela drava- npr. engen sporazum. U oba sluaja je izostalo uee svih drava lanica, a u drugom je grupa drava lanica djelovala i mimo okvira ustanovljenog Osnivakim ugovorima. U nastojanju da izrazi arenilo pravnih aranmana i njihove praktine realizacije, doktrina koristi brojne izraze, a osobito: fleksibilnost, diferenciranost, varijabilnost, asimetrinost...integracije, Zajednice, Unije, Evrope. Istovremeno, dio autora pravi razliku izmeu primarne i sekundarne fleksibilnosti (prvi sluajevi asimetrinih aranmana koji su utvreni odredbama Osnivakih ugovora i drugi aranmani koji su ustanovljeni aktima komunitarnih institucija). Svi ukazuju na fenoman koji je dio evolucije integracionog projekta, nastojei pri tome da izraze njegovu kvantitativnu, kvalitativnu i vremensku dimenziju. Treba konstatovati da je nakon Mastrihtskog ugovora i Amsterdamskih amandmana fenomen fleksibilnosti postao dio ustavnog okvira i u formalnom smislu. Aktuelni ustavnopravni reim poznaje fleksibilnost olienu u mehanizmu pojaane saradnje u sva tri unijska okvira.1.1. Pojaana saradnjaSistem pojaane saradnje ima u vidu budue aranmane. Ovaj sistem poiva na principu odobrenja, kojeg u pravilu daje Savjet. Sistem je koncipiran kao unijski- institut pojaane saradnje je u funkciji ostvarivanja ciljeva Unije kao cjeline, odnosno zatite i jaanja njenih interesa. Kada je rije o uslovima za uspostavljanje pojaane saradnje kriterijumi su: mora biti u slubi promocije ciljeva Unije i Zajednice, mora potivati acquis communautaire,

mora ostati u okvirima nadlenosti Unije ili Zajednice,

ne smije podrivati unutranje trite,

ne smije predstavljati prepreku ili sredstvo diskriminacije u trgovini izmeu drava lanica,

mora obuhvatiti najmanje osam drava lanica,

ne smije uticati na odredbe Protokola o integraciji engen acquis-a,

mora ostati otvoren za sve drave,

mora predstavljati posljednje sredstvo.Pojaana saradnja ne moe posluiti kao sredstvo opstrukcije principa na kojima poiva nadlenost Zajednice/Unije. Projekt pojaane saradnje podrazumijeva odgovarajuu lojalnost drava koje u njemu ne uestvuju. U odnosu na mehanizam odluivanja i instrumente djelovanja, pojaana saradnja podrazumijeva komunitarni institucionalni okvir, uz odreena ogranienja koja zavise od ustavnog osnova djelovanja, tj. odredbe Osnivakog ugovora na osnovu kojeg se donosi akt ili preduzima mjera. Kada Savjet odluuje kvalifikovanom veinom, na odgovarajui nain se primjenjuje sistem vrednovanja glasova u smislu ugovora o EZ. U sluaju da je za donoenje odluke u Savjetu potrebna jednoglasnost, to se odnosi samo na lanove/drave uesnice u pojaanoj saradnji. Iako odluke konano donose samo drave uesnice saradnje, ostale drave u principu mogu uestvovati u raspravi o predmetnim aktima i mjerama. Odluku o uspostavljanju pojaane saradnje odnosno njenom odobravanju, na prijedlog Komisije ili na inicjativu najmanje osam drava, donosi Savjet kvalifikovanom veinom, nako to je o tome konsultovao Evropski parlament. Bilo koja od drava lanica ima pravo zahtjevati da se pitanje uspostavljanja pojaane saradnje proslijedi Evropskom savjetu. Zahtjev da se proslijedi Evropskom savjetu e postaviti drava koja ima odreene rezerve u vezi predloenog projekta. Ovaj zahtjev je mogue postaviti bez obrazloenja. I pored protivljenja zainteresovane drave tj. njenog insistiranja da se pitanje proslijedi Evropskom savjetu, odluku o uspostavljanju pojaane saradnje kvalifikovanom veinom moe donijeti Savjet ministara. Kada je rije o finansiranju aktivnosti u okviru pojaane saradnje, princip je da trokovi padaju na teret drava uesnica. Pravni reim pojaane saradnje je u nadlenosti Evropskog suda. Ovo znai da Sud moe vriti kontrolu zakonitosti uspostavljanja pojaane saradnje u okviru II stuba. Sud u principu moe kontrolisati zakonitost, odnosno ustavnost odluke o davanju saglasnosti o uspostavljanju pojaane saradnje. Sud moe nadzirati postupak uspostavljanja pojaane saradnje. 1.2. Pojaana saradnja u komunitarnom segmentuPostupak uspostavljanja mehanizama pojaane saradnje u komunitarnom segmentu podrazumijeva saglasnost Savjeta, do koje se dolazi odlukom kvalifikovane veine, nakon to je o tome pribavljeno miljenje Evropskog parlamenta. Drave koje namjeravaju uspostaviti pojaanu saradnju odgovarajui zahtjev dostavljeju Komisiji koja tim povodom zauzima jasno opredjeljen stav.komisija povodom ovakvog zahtjeva moe podnijeti prijedlog Savjetu na konano odluivanje. Uloga Komisije je dodatno naglaena u sluajevima ukljuivanja drava lanica u ve postojei mehanizam pojaane saradnje. Zainteresovana drava o svojoj namjeri obavjetava Savjet i Komisiju. Komisija dostavlja miljenje Savjetu u roku od tri mjeseca od prijema izjave, a u narednih mjesec dana odluuje o zahtjevu. Pri tome Komisija moe postaviti i posebne uvjete koje treba zadovoljiti prije nego to se krug drava ukljuenih u pojaanu saradnju proiri.

1.3. Pojaana saradnja u III.stuba

Uz ve pominjane opte kriterijume potrebno je zadovoljiti i dodatne uslove. Prvo, bilo koji vid pojaane saradnje u ovoj oblasti mora biti usmjeren na poticanje breg uspostavljanja prostora slobode, bezbjednosti i pravde. I drugo, predloena saradnja mora uvaavati nadlenosti Zajednice i ciljeve Unije u ovoj oblasti. Odobrenje za uspostavljanje pojaane saradnje u okviru III. stuba daje Savjet, postupajui po prijedlogu Komisije ili na inicjativu najmanje osam drava lanica i nakon konsultovanja Evropskog parlamenta. Savjet odluuje kvalifikovanom veinom. Bilo koja drava lanica moe pristupiti ve uspostavljenoj pojaanoj saradnji u okviru III. stuba. O svojoj namjeri obavjetava Savjet i Komisiju. Komisija treba da dostavi miljenje savjetu u roku od tri mjeseca od prijema notifikacije i tom prilikom moe postavljati i posebne uslove, tanije davati preporuke koje smatra neophodnim u cilju prikljuenja ve postojeem aranmanu. U narednih mjesec dana tj. u roku od etiri mjeseca od notifikacije namjere, Savjet treba da odlui o zahtjevu, ukljuujui i eventualne posebne uslove za pristupanje. Ako se u ovom roku Savjet ne izjasni smatrat e se da je zahtjev odobren. U odnosu na reim ukljuivanja u ve postojei aranman, u komunitarnom segmentu treba istai tri stvari. Prvo, za razliku od rjeenja u komunitarnom segmentu, gdje o tome odluuje Komisija, ovdje odluku donosi Savjet. Drugo, u ovom segmentu utanje nadlene institucije znai odobravanje. I tree, ova posljednja hipoteza iskljuuje eventualne dodatne uslove za prijem u postojei aranman. 1.4. Pojaana saradnja u okviru II. StubaPojaana saradnja u ovoj oblasti mora biti u slubi interesa Unije kao cjeline i ouvanju vrijednosti u kojima je ona utemeljena. Uz to pojaana saradnja mora uvaavati: principe, ciljeve, generalne smjernice, zajednike vanjske i bezbjednosne politike,

nadlenosti Evropske zajednice,

koherentnost svih unijskih politika i vanjskog djelovanja Zajednice.

Saglasnost za uspostavljanje pojaane saradnje daje Savjet. Ovdje se drave sa zahtjevom direktno obraaju Savjetu , koji ga prosljeuje Komisiji i Evropskom parlamentu. Komisiji da bi o njemu dala miljenje, a Parlementu radi informisanja. Svoju odluku Savjet donosi kvalifikovanom veinom. Kod pristupanja pojaanoj saradnji postupak je isti kao i kod III. stuba samo to drava direktno podnosi zahtjev Savjetu, kao to smo ve rekli. I ovdje Savjet djeluje kvalifikovanom veinom, s tim to treba skrenuti panju na nain njenog utvrivanja. Odluka je usvojena samo ako iza nje stoje dvije treine glasova, datih od strane najmanje deset drava lanica. Odluivanje Savjeta u ovoj oblasti principjelno podrazumijeva jednoglasnost, s tim da uzdravanje od glasanja ne sprijeava donoenje odluke. Drava lanica koja se uzdrava od glasanja tim povodom moe dati i zvaninu izjavu, u skladu s kojom nije obavezna primjeniti odluku u pitanju, ali i prihvata da ona obavezuje Uniju- tzv. konstruktivna apstinencija. To znai da e se drava koja je upitanju uzdravati od bilo kakve aktivnosti koja bi mogla biti suprotna ili bi mogla sprijeiti akciju Unije. Ako se od glasanja uzdre drave iji glasovi predstavljaju vie od treine glasova odluka se nee smatrati usvojenom. Meunarodni sporazumi ne pretpostavljaju saglasnost svih drava lanica Unije.2.NADLENOSTSistem Evropske zajednice poiva na principu dodjeljenih, prenijetih ili ustupljenih ovlatenja. Izvan prostora unijske iskljuive nadlenosti ili odgovarajueg dijela zajednike, podjeljene, paralelne... nadlenosti, jeste prostor nadlenosti drava lanica. Operacionalizacija ovog principa znai da svaki akt, mjera ili djelatnost Zajednice mora biti pravno utemeljen, bilo u Osnivakom ugovoru bilo u komunitarnom propisu koji ga provodi. Mimo oblasti u kojima vii nivo vlasti ima iskljuivu nadlenost u sluaju Zajednice princip insistira na odluivanju niih nivoa vlasti, ukljuujui i regionalni nivo. To je princip supsidijarnosti. Princip proporcionalnosti- obaveza zajednice da svoju nadlenost ostvaruje sredstvima koja su neophodna za postizanje eljenog cilja tj. koja su srazmjerna ili proporcionalna.2.1. Iskljuiva nadlenost zajedniceOdgovor povodom nadlenosti Zajednice prvenstveno nude uvodne odredbe Ugovora. Dio autora konstatuje da Zajednica moe raunati samo na iskljuivu nadlenost u sljedee tri oblasti: carine;

zajednika trgovinska politika;

zajednika ili opta pravila trine konkurencije.

Drugi dio autora govori o iskljuivoj nadlenosti zajednice u:

vanjska trgovinska politika;

ouvanje morskih biolokih resursa;

monetarna politika.

Komisija iskljuivu nadlenost Zajednice vidi kao znatno obuhvatniju. Po njenom miljenju takva nadlenost je vezana za sve oblasti u kojima je zajednica obavezna djelovati i za koje joj je data odgovornost, a to ukljuuje:

osnovne slobode u kontekstu unutarnjeg trita;

zajedniku trgovinsku politiku;

poljuprivredu;

konkurenciju;

transport i ;

zatitu ribljeg fonda.

Uobiajno je istai da je u sluaju komunitarne iskljuive nadlenosti u pitanju konaan i neopoziv prenos ovlatenja od strane drava lanica. Vertikalna podjela nadlenosti- prije svega izmeu Zajednice i drava lanica, emu e evolucija integracije u sve veoj mjeri dodavati i regije kao svojevrsni trei nivo vlasti. Horizontalna podjela nadlenosti podrazumijeva nain, odnosno pravne instrumente kojima se Zajednica slui u ostvarenju onog to u njenu nadlenost spada ratione materiae, te nain njihovog usvajanja. Ovdje postoji odsustvo onog to bi se generalno moglo nazvati jedinstvenim zakonodavnim postupkom. U vezi sa iskljuivom nadlenosti Zajednice treba ukazati i na uinke odreenih doktriniranih pristupa na kojima insistira Evropski sud. Prva je doktrina supremacije tj. stav o prednosti komunitarne norme u sluaju sukoba sa normom drave lanice. Druga je doktrina preempcije, tj. stav da djelovanje komunitarnog nivoa vlasti u odreenoj oblasti sprijeava djelovanje drave lanice. U mjeri u kojoj Zajednica nije sekundarnim propisima regulisala odreeno pitanje, drave lanice mogu zadrati postojei nacionalni pravni reim ili uvoditi novi pod uslovom da je on u saglasnosti sa Ugovorom, o emu konanu rije ima Evropski sud.

lan 308- dopunski, rezervni, fleksibilni.....osnov- na raspolaganju samo u odsustvu specifinog osnova, a u funkciji je ostvarivanja svih ciljeva Zajednice.

lanovi 94 i 95- harmonizacioni osnov- lan 94- utemeljuje komunitarnu zakonodavnu djelatnost u cilju uspostavljanja i funkcionisanja zajednikog trita. lan 95- govori o usklaivanju prava u cilju uspostavljanja i djelovanja unutranjeg trita, posredstvom mjera koje Savjet donosi kvalifikovanom veinom. 3.SUPSIDIJARNOST

Supsidijarnost je vieznaan pojam pa neki govore o njegovoj kameleonskoj prirodi. Ovaj pojam je sadrinski opredjeljen i nastojanjem da se optimalizira individualna i kolektivna efikasnost ljudskog djelovanja. Utoliko supsidijarnost podrazumijeva polazne premise ekonomskog, trinog privreivanja. Princip supsidijarnosti posreduje izmeu demokratske i ekomonske premise optimalne drutvene akcije, to se primarno predstavlja kao odnos demokratije i organizacije. Ovdje je prvenstveno rije o supsidijarnosti kao principu (pre)raspodjele vlasti, nadlenosti, ovlatenja.... u okviru Zajednice, odnosno izmeu nje i drava lanica.3.1. Filozofsko-ideoloka pozadina

Analiza doktriniranog pristupa ideji supsidijarnosti ukazuje na sklonosti doktrine da ideju supsidijarnosti vee za reakciju Katolike crkve na totalitarne tendencije s kraja dvadesetih i poetka tridesetih godina prolog vijeka. Tanije, za poslanicu pape Pia XI iz 1931. godine kojom je crkva stala u odbranu dva principa koje sublimira ideja supsidijarnosti: ouvanje individualne slobode i drutvene efikasnosti. 3.2. Osnivaki ugovoriSupsidijarnost postaje dio komunitarnog diskursa sredinom 70-tih, povodom razvojnih planova Zajednice i u kontekstu zatite ivotne sredine. Ovu ideju u sami centar komunitarne rasprave uvodi Mastrihtski ugovor, odnosno odgovarajui amandmani u Ugovoru o Evropskoj zajednici, a kojima se supsidijarnost izriito die na rang osnovnog ustavnog principa na kojem poiva Unija, odnosno Zajednica. U oblastima koje ne spadaju u njenu iskljuivu nadlenost, Zajednica djeluje, u skladu sa principom supsidijarnosti, samo ako i ukoliko ciljeve predloene akcije ne mogu u potrebnoj mjeri ostvariti drave lanice, i otud ih s obzirom na razmjere i uinke predloene akcije, moe bolje ostvariti Zajednica. Ideja supsidijarnosti je i formalno uvedena u komunitarni, odnosno unijski ustavni okvir kao jedan od njegovih osnovnih principa. Zajednica e djelovati u granicama povjerenih joj ovlatenja i ciljeva utvrenih Ugovorom, s tim da pri tome njene akcije nee prelaziti granice onog to je neophodno za ostvarenje ovih ciljeva.3.3. Protokol o primjeni principa supsidijarnostiEdinburki sporazum usvojio je Evropski savjet krajem 1992. Prema Protokolu, polazne take u primjeni principa supsidijarnosti su: ne dovoditi u pitanje acquis communautaire;

svaka zakonodavna mjera mora biti testirana;

svaka zakonodavna mjera na nivou Zajednice mora biti testirana;

u tom smislu predloenu mjeru treba da analiziraju i ostali uesnici zakonodavnog postupka- Savjet i Parlament;

o primjeni principa supsidijarnosti Komisija treba podnijeti godinji izvjetaj Evropskom savjetu, Parlamentu i Savjetu;

u sluaju da se komunitarni cilj moe u istoj mjeri ostvariti razliitim pravnim instrumentima, prednost treba dati direktivama u odnosu na uredbe;

provjera saglasnosti komunitarnih mjera sa principom supsidijarnosti se vri u saglasnosti sa pravilima sadranim u Ugovoru.

Protokol podsjea na princip lojalnosti, odnosno federalnu klauzulu, prema kojem su lanice dune preduzimati odgovarajue mjere u cilju ispunjenja obaveza preuzetih ugovorom, odnosno uzdrati se od mjera kojima se dovodi u pitanje ostvarivanje njegovih ciljeva. U skladu sa injenicom da se princip supsidijarnosti primarno tie njihovog djelovanja Evropski parlament, Savjet i Komisija su neposredno pred stupanje na snagu Ugovora o EU 1993, zakljuile poseban sporazum o njegovoj primjeni. Osnovni elementi ovog meuinstitucionalnog sporazuma su nedugo potom ugraeni u pominjani Protokol o primjeni principa supsidijarnosti i proporcionalnosti.4.PROPORCIONALNOST

Ovaj princip se prepoznaje kao specifino ogranienje djelovanja dravnih, administrativnih vlasti u odnosu na privatnopravne subjekte, tj. kao zabrana uspostavljanja obaveza koje prelaze granicu neophodnog i primjerenog u odnosu na optedrutveni cilj kojeg se njihovim uspostavljanjem eli ostvariti. Rijeima Evropskog suda sloboda djelovanja pojedinca smije biti ograniena samo u mjeri koja je neophodno potrebna za ostvarivanje opteg interesa. Princip proporcionalnosti i u komunitarnom pravu posreduje izmeu cilja i sredstva, imajui pri tome prvenstveno u vidu odnos pojedinca i dravne vlasti. Pojedinac je i ovdje prije svega subjekt ekonomske, privredne aktivnosti. Njegova zatita spram zakonodavnih i upravnih vlasti podrazumijeva srazmjernost sredstava i etabliranog cilja povodom mjera drave lanice u odnosu na zajednike, komunitarne ciljeve. Princip proporcionalnosti podrazumijeva fenomen proimanja osnovnih principa na kojima poiva komunitarni pravni poredak, osobito u odnosu na princip zatite osnovnih prava i sloboda. Ovaj princip ima znaajnu ulogu u kontekstu ocjene da li se vlast, ostvaruje na primjeren nain odnosno odgovarajuim sredstvima.4.1. Osnivaki ugovoriPrincip proporcionalnosti u komunitarno pravo uvodi praksa Evropskog suda, da bi nakon odreenog vremena postao sastavni dio Osnivakih ugovora. Princip srazmjernosti vrijedi za svaku komunitarnu mjeru, nezavisno od toga da li se ona preduzima u okviru oblasti u iskljuivoj ili podjeljenoj nadlenosti. To znai da se princip srazmjernosti odnosi i na stepen zahvata komunitarnog zakonodavca u nacionalno pravni prostor, ali i sredstva kojima se to ini. U mjeri u kojoj se naizgled odnose na isto, kod princip supsidijarnosti primarno je rije o tome da li djelovati, gledano iz ugla Zajednice, a kod principa srazmjernosti o tome na koji nain djelovati.

4.2. Uloga Evropskog sudaOdluke u kojima se ukazuje na postojanje principa proporcionalnosti sreu se ve sredinom 50-tih od strane Evropskog suda. Premda prvenstveno okrenut ka komunitarnom zakonodavcu i sredstvima kojima nastoji ostvariti ciljeve etablirane Ugovorom, princip proporcionalnosti dotie i nacionalne pravne instrumente. Kod odreivanja sutine naina na koji Evropski sud vidi princip srazmjernosti neophodno je utvrditi: prvo, da li su upotrebljena sredstva u saglasnosti sa znaajem cilja koji se eli ostvariti;

drugo, da li su neophodna, odnosno nuna za njegovo ostvarenje.

Primjena principa proporcionalnosti podrazumijeva niz relativno otvorenih kriterijuma- srazmjerno, pretjerano, razumno, nuno. Ostvarivanje ciljeva Zajednice podrazumijeva i ujednaavanje, usklaivanje ili harmonizaciju zakonskih propisa drava lanica u mjeri koja je neophodna za uspjeno djelovanje zajednikog cilja. injenica da je Sud korpus osnovnih principa izveo iz nacionalnih pravnih poredaka, sugerie da u sutini istim kriterijumom mjeri proporcionalnost komunitarnih i nacionalnih mjera u odnosu na zakonitost postupanja i raspodjelu prava i obaveza u ostvarivanju zajednikih ciljeva.

5. GRAANSTVO UNIJEPoticaji u pravcu uspostavljanja zasebnih prava koja bi pripadala pojedincima kao graanima zajednice sreu se ve sredinom 70-tih, a ilustruje ih Trindemans izvjetaj o Evropskoj uniji iz 1974, a sainjen na inicjativu skupa efova drava i vlada odranog u Parizu prethodne godine. Komisija ubrzo pravi nekoliko programskih dokumenata u kojima razmatra mogunost za uvoenje jedinstvenog pasoa i konstituisanje odgovarajueg korpusa prava graanina na cijelom prostoru Zajednice. Prvi konkretniji korak u ovom pravcu je uee graana u neposrednim izborima za Evropski parlament odranim 1979. Tokom 80-tih su usvojeni zastava i himna Evropske zajednice te uvedena komunitarna vozaka dozvola, a svemu treba dodati i saglasnost drava lanica o uvoenju pasoa u jedinstvenom obliku. Kljuni iskorak ovim povodom stie poetkom 90-tih, kada meuvladina konferencija koja je radila na pripremi Mastrihtskog ugovora odluuje da paralelno sa konstituisanjem Evropske unije formalno statuira i unijsko graanstvo, kao nagovjetaj posebne pravne veze izmeu Unije i onih koji u njoj ive.5.1. Osnivaki ugovoriUgovor o Evropskoj uniji sadri generalno odreenje u odnosu na institut unijskog graanstva. Jedan od ciljeva Ugovora o Evropskoj uniji je jaanje zatite prava i interesa dravljana svojih drava lanica statuiranjem graanstva unije. Ugovor o Evropskoj zajednici formalno ustanovljava, odnosno proglaava unijsko graanstvo i sadrajno ga opredjeljuje. Unijsko graanstvo ne samo da podrazumijeva dravljanstvo jedne od lanica, nego ga i pretpostavlja- prvo nije zamjena drugog, budui da ga prati, dopunjava, jaa. Tri tzv. klasina Maralova aspekta institucije unijskog graanstva: graanski (u XVIII vijeku), politiki (u XIX), socijalni(u XX).

5.2. Prava graanaStatus graanina Unije je priznat svim licima koja su dravljani jedne od drava lanica. Gledano iz ugla prava, prvenstveno je rije o:

pravu kretanja i nastanjivanja na prostoru Zajednice;

pravo aktivnog i pasivnog birakog prava;

pravo aktivnog i pasivnog uea na izborima za Evropski parlament; pravo na konzularno-diplomatsku zativu treih drava;

pravu peticije.

Temelji pravu kretanja i nastanjivanja su postavljeni izvornim odredbama o slobodi kretanja ljudi i usluga odnosno preduzetnike i profesionalne djelatnosti. Rije je o kretanju radnika, odnosno radne snage, osnivanju preduzea i obavljanju profesionalne djelatnosti, te pruanju usluga, s tim povezanom pravu nastanjivanja i boravka na teritoriji drava lanica.

Svakom graaninu Unije koji ima prebivalite u nekoj od drava lanica pripada pravo da bira i da bude biran na lokalnim izborima i na izborima za Evropski parlament pod istim uslovima kao i dravljani te drave.u sluaju lokalnih izbora i izbora za Evropski parlament graani Unije svoje aktivno i pasivno pravo mogu ostvarivati samo u jednoj dravi lanici, bilo u onoj iji su dravljani, bilo u onoj u kojoj imaju prebivalite.

Svaki graanin Unije ima pravo na konzularno-diplomatsku zatitu odgovarajueg predstavnitva bilo koje od drava lanica u sluaju da u treoj zemlji ne postoji odgovarajui diplomatsko-konzularni organ drave iji on dravljanin. Zatita se ima pruiti pod istim uslovima pod kojima je dostupna i dravljanima drave lanice od ijeg predstavnitva se trai. Treba upozoriti da se citiranim odredbama ne konstituiu ustavna prava.

Ono to se obino naziva pravom peticije je pravo graana da se odreenim povodom obrate Evropskom parlamentu, dio je relativno duge prakse. Ovo pravo je dugo figuriralo kao ustavni obiaj, a tim povodom je Parlament 80-tih konstituisao i poseban Komitet za pritube graana. Ovo pravo je izriito predvieno Mastrihtskim novelama.

Rije je o pravima koje pojedinac dobija zahvaljujui:

injenici da boravi na teritoriji Evropske unije; injenici da tu radi;

injenici da na jedinstvenom tritu djeluje kao potroa.Unijsko graanstvo nije zamjena za dravljanstvo u smislu pravne veze sa odreenom dravom lanicom, temeljem koje osoba stie odreena graanska, politika i ekonomsko-socijalna prava i odreene javne obaveze. Unijsko graanstvo je dopuna i podrka nacionalnom dravljanstvu, tj. pravna veza pojedinca i Zajednice/Unije temeljem koje se stie drugi dodatni sloj prava i sloboda graanina u smislu komunitarnog prava.

6. OSNOVNA PRAVAEvropska zajednica nije potpisnik meunarodnih instrumenata o zatiti ljudskih prava i pitanje da li u toj ulozi moe i treba da se pojavi predmet je kontinuirane rasprave. Francuska se smatra kolijevkom ideje prava ovjeka i graanina. Konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda naziva se jo i Rimska, a donesena je 1950. Ukoliko drava lanica ozbiljno kri neki od osnovnih principa Unije, Savjet je moe kazniti suspenzijo odreenih prava. Jedan od tih principa je potivanje ljudskih prava i osnovnih sloboda. Potvrda uloge ljudskih prava i sloboda, odnosno postupnog prerastanja integracionog projekta u politiku zajednicu, je nedavno usvojena Povelja Evropske unije o osnovnim pravima.6.1. Uloga Evropskog sudaPitanje ljudskih prava pred Evropski sud stie ve 50-tih godina. Potivanje osnovnih ljudskih prava ini sastavni dio optih pravnih principa koje titi Sud...i kao takvoj se mora osigurati u pravnom sistemu zajednice. Sud ne moe podrati mjere koje su u raskoraku s osnovnim pravima koje priznaju i tite ustavi i meunarodni sporazumi o zatiti ljudskih prava. Ogranienje ljudskih prava u javnom interesu podrazumijeva: postojanje komunitarnog javnog interesa;

potivanje- garnacija supstance predmetnog prava;

srazmjernost ogranienja.

Insistiranje Suda na ljudskim pravima sadejstvo je vie elemenata. S jedne strane, ljudska prava su Sudu sluila kao znaajno sredstvo ustavnopravnog konstituisanja komunitarnog poretka. Sa druge, ona su bila neizbjena sekvenca u ostvarivanju ciljeva Zajednice.

6.2. Iz ugla ECHR

Princip osnovnih ljudskih prava u komunitarnom kontekstu su;

pravo na imovinu;

pravo na privrednu djelatnost; retroaktivnost, prvenstveno povodom krivinih propisa; non bis in idem;

pravo na fer postupak;

pravo na pravnu pomo;

pravo na odbranu utanjem;

pravo na albu;

privatnost, odnosno fiziki integritet;

sloboda izraavanja;

sloboda vjere;

sloboda kretanja;

sloboda udruivanja.

6.3. Uloga politikih institucijaU mjeri u kojoj njihova osnovna prava treba tititi u odnosu na djelovanje komunitarnih institucija, privatnopravnim subjektima je uz ostalo na raspolaganju mehanizam direktne i indirektne kontrole zakonitosti komunitarnih pravnih akata. Novouvedeni preventivni mehanizam u sluaju povrede temeljnih principa Unije, ukljuujui i zatitu ljudskih prava, karakterie nekoliko momenata:

pravo pokretanja postupka ovdje ima Evropski sud;

prijedlog mora biti obrazloen;

u predmetu postupa Savjet u redovnom/ministarskom sastavu;

iza odluke o postojanju jasne opasnosti treba da stoji etri petine lanova Savjeta;

Savjet je formalno ovlaen da trai nezavistan izvjetaj o situaciji o dravi u pitanju;

pozitivna odluka Savjeta moe rezultirati odgovarajuim preporukama za otklanjanje pomenutog rizika;

na Savjetu je obavezno da prati razvoj situacije.

6.4. Povelja Evropske unijeKontinuirano nastojanje Komisije i Parlamenta konano je materijalizirano u vidu posebnog akta Povelje o osnovnim pravima koji su potpisali i sveano proglasili predsjednik Evropskog parlamenta, Savjet i Komisija decembra 2000 u Nici. Neposredni politiki poticaj za konanu izradu Povelje dao je Evropski savjet na zasjedanju u Keinu, sredinom 1999, a na njenom konanom formulisanju je radilo posebno tijelo sainjeno od predstavnika tri kljune komunitarne institucije, predstavnika nacionalnih parlamenata, i predstavnika odreenih komunitarnih i evropskih institucija sa statusom posmatraa. Cilj povelje je dvojak. S jedne strane, ona bi trebalo da podstakne identifikaciju graana Unije sa korpusom formalno zatienih i priznatih zajednikih vrijednosti. Sa druge strane, ona je razrada generalne obaveze potivanja osnovnih prava iz odgovarajue uvodne odredbe Ugovora o Evropskoj uniji. Prava i slobode su grupisani u nekoliko skupina datih pod sljedeim naslovima:

Dignitet;

Slobode;

Jednakost;

Solidarnost;

Prava graana;

Sudska zatita.

Krajem 2006, u Savjetu je postignuta saglasnost o uspostavljanju Agencije za osnovna prava EU, odnosno za nadzor nad ostvarivanjem prava graana u smislu Povelje o osnovnim pravima, koja bi otpoela rad u januaru 2007. Agencija je nadlena za nadzor nad ostvarivanjem osnovnih prava u kontekstu komunitarnog prava (diskriminacija), a ne u onom to obuhvata III stub.7. PRAVNI SUBJEKTIVITET

U sluaju Evropske unije i dalje nedostaje izriita odredba koja statuira pravni subjektivitet Evropske zajednice. U mjeri u kojoj su ovdje u pitanju dva subjektivitet: unutranji, prvenstveno iskazan kao pitanje pravne i poslovne sposobnosti i meunarodni, kao pitanje sposobnosti ugovaranja i predstavljanja, treba posebno ukazati na sljedee:7.1. Unutranji subjektivitet

Kada je rije o njenom poloaju u pravu drava lanica Zajednica prema izriitom slovu ugovora ima najiru pravnu i poslovnu sposobnost, koja se priznaje pravnim licima, ukljuujui i pravo sticanja i otuivanja pokretne i nepokretne imovine, te pravo da kao stranka uestvuje u postupku pred nacionalnim pravosudnim organima. U tom cilju Zajednicu zastupa/predstavlja Komisija. Sa svoje strane, takoer sa izriitim odredbama Ugovora, pravni subjektivitet imaju i Evropska centralna banka i Evropska investiciona banka. Na teritoriji drava lanica Zajednica uiva privilegije i imunitete, pod uslovima utvrenim u odgovarajuem protokolu uz Ugovor. U osnovi radi se o privilegijama karakteristinim za meunarodne organizacije ukljuujui:odgovarajue privilegije i imunitete zvaninika, slubenika i zaposlenih, nepovredivost prostorija i dokumentacije, izuzetke u odnosu na plaanje carina, ogranienja uvoza i izvoza, poreze, te slobodu komuniciranja i putne dokumente.

7.2. Meunarodni subjektivitetMeunarodni pravni subjektivitet Zajednice izvodi se iz citirane generalne klauzule o njenom unutranjem subjektivitetu i odgovarajuih posebnih odredaba. Kao ilustraciju odredbi koje u manjoj ili veoj mjeri izriito upuuju na meunarodni subjektivitet Zajednice mogue je pomenuti:

U oblasti monetarne politike;

U oblasti carina i trgovine;

U oblasti istraivanja i tehnolokog razvoja;

U oblasti zatite ovjekove okoline;

Povodom sporazuma o razvoju.Bilateralne i multilateralne sporazume sa treim dravama ili sa meunarodnim organizacijama zakljuuje Savjet.ELEMENTI EKONOMSKOG USTAVNOG USTROJSTVA

1. BUDET

Evropska zajednica je kocipirana kao struktura koja e se finansirati iz svojih sredstava, a ne iz doprinosa drava lanica. Evolucija finansiranja sistema Zajednice u znaku je nastojanja usmjerenih u tri pravca: objedinjavanje budetskih instrumenta, finansisko osamostaljivanje i institucionalni balans. Ugovor o objedinjavanju odreenih institucija iz 1965, statuirao vlastiti mehanizam prihoda, ovlastivti Visoku vlast da uvodi dabine. Kljunu ulogu u smislu finansijskog osamostaljivanja iz 1970. Njome je uspostavljen sljedei budetski reim: porezi u oblasti poljoprivrede i zajednike carine predstavljaju vlastiti prihod Zajednice, dio poreza na dodatnu vrijednost VAT. Ova tri izvora predstavljaju osnovu finansiranja cjelokupnih izdataka zajednice. Institucionalizacija budeta u znaku je nekoliko sporazuma zakljuenih izmeu Parlamenta, Komisije, Savjeta. Prvi sporazum je zakljuen ve poetkom 80-tih. Ostali su iz 1988, 1993, 1999.

1.1. irenje Zajednice i dogradnja sistema finansiranja Prva budetska kriza jeste problem britanskog rabata, a sanirana je u skladu sa politikim kompromisom ostvarenim na Evropskom savjetu 1984. U junu 1988 u Briselu donijeta je Odluka o vlastitim izvorima finansiranja poznata i kao Delor 1. etiri su izvora finansiranja i to: postavljanje granica u odnosu na prihode Zajednice, usmjerava u komunitarnu kasu carine, preputa dravama lanicama trokove prikupljanja orginalnih budetskih prihoda, poveava Zajednici pripadajui procenat VAT i uvodi poseban doprinos baziran na BNP. Komisija, Savjet i Parlament zakljuuju sporazum o budetskoj disciplini 1993, poznat i kao Delor 2, u kojem se u osnovi obavezuju da trokove Zajednice dre u granicama vlastitih prihoda uz nekoliko rezervnih solucija. Agenda 2000 donesena poetkom 1999 u Berlinu odnosi se na sedmogodinji period od 2000-2006 po pitanju budeta. Ona donosi: Reforme zajednike poljoprivredne politike;

Daljni razvoj ekonomske i socjalne politike;

Finansijsku podrku strategiji irenja Evropske unije na Istok.

Komisija je viziju srednjoronog finansiskog plana za period 2007-2013 nagovjestila u dva programsko-politika akta sainjena tokom 2004. U planu su sljedee aktivnosti:

ekonomski razvoj; upravljanje i zatita prirodnih resursa;

poloaj graana Unije;

globalna uloga EU;

adekvatnije finansiranje administrativnog aparata EU.

Krajem 90-tih budet Evropske unije je iznosio 90 milijardi eura, a budet za 2007, iznosi neto manje od 116 milijardi eura. Budetska godina odgovara kalendarskoj. Ako bi izloenu evoluciju sistema finansiranja Evropske unije trebalo saeti u nekoliko kljunih faza to bi izgledalo ovako:

osnivaki period- 1952-69;

period sukoba- 1970-86;

period konsolidacije- 1987-99.

2. UNUTRANJE TRITEU sluaju unutranjeg trita rije je o prostoru kojeg karakterie odsustvo meudravnih granica, odnosno odsustvo dravnih granica. Kljuni pravni instrumenti konstituisanja ovakvog prostora su principi, odnosno ideje: osnovnih komunitarnih sloboda;

uzajamnog priznavanja i;

ujednaavanja odnosno harmonizacije prava.

2.1. Osnovne komunitarne slobodeKao osnovne komunitarne slobode treba shvatiti slobodu kretanja/prometa: robe, usluga, radne snage, i kapitala. Vrlo esto se navodi i peta a to je sloboda kretanja sredstava plaanja odnosno slobodan platni promet. Postoji stav o trojakom znaenju pojma osnovne slobode u kontekstu komunitarnog prava:Prvo - ire shvatanje osnovne slobode

Pod pojmom komunitarne slobode moe se podrazumijevati principjelna zabrana bilo kakvih mjera tj. zadravanje postojeih ili usvajanje novih, ukoliko one vode bilo neposrednom bilo posrednom oteavanju ili ograniavanju meudravnog prometa.Drugo ue shvatanje komunitarne slobode

Ue shvatanje pojma komunitarne slobode podrazumijeva zabranu nacionalnih mjera koje se iskljuivo odnose na uvoz ili izvoz robe i usluga, odnosno na ulazak i izlazak lica u sluaju dravljana drugih drava lanica.

Tree shvatanje zabrana diskriminacije

Pod pojmom komunitarne slobode podrazumijeva puku ili istu primjenu principa nediskriminacije, po osnovu dravljanstva lica, odnosno porijekla ili destinacije.

2.2. Ogranienja osnovnih slobodaSvaka od komunitarnih sloboda podrazumijeva odgovarajua ogranienja. Dio prvih je vremenski ogranien. Dio ogranienja ima u vidu odreene ekonomske obzire. Treom skupinom Ugovorom predvienih ogranienja obuhvaena je lepezom irih drutvenih interesa. Ilustracija upravo reenog su: povodom kretanja robe;

povodom kretanja radne snage;

povodom prava nastanjivanja:

povodom kretanja kapitala i platnog prometa;

povodom pravnog reima svojine;

povodom dravne bezbjednosti;

povodom ozbiljnih unutranjih tekoa, rata ili ozbiljne meunarodne zategnutosti.

Ujednaavanje prava na nivou zajednice uz ostalo podrazumijeva i razlikovanje izmeu pojmova negativnih harmonizacija i pozitivna harmonizacija. Kada je rije o negativnoj harmonizaciji, jedan od osnovnih instrumenata u rukama Evropskog suda je Princip uzajamnog priznavanja. Ideja koju operacionalizira ovaj princip je sljedea: drava A mora dozvoliti uvoz i promet robe i usluga iz drave B ukoliko su u ovoj posljednjoj proizvedeni i stavljeni u promet na zakonit nain. Izuzetci od ovog pravila, a to e rei ogranienja prometa robe i usluga u dravi A su mogui samo pozivom na razloge vieg javnog interesa, koji su kao takvi: izriito predvieni u Ugovoru;

prihvaeni u praksi Evropskog suda u okviru principa.

Pozitivna harmonizacija prisutna je u lanu 94 koji predstavlja stari pristup i lanu 95 koji je novi pristup. lan 94 kada djeluje u skladu sa ovom odredbom institucije Zajednice na raspolaganju imaju iskljuivo Direktivu kao sredstvo ujednaavanja nacionalnih propisa. Ujednaavanje je mogue iskljuivo povodom nacionalnih propisa koji neposredno utiu na uspostavljanje i funkcionisanje zajednikog trita. O donoenju harmonizacionih direktiva Savjet odluuje jednoglasno. lan 95- odredba govori o usklaivanju prava u cilju uspostavljanja i djelovanja unutranjeg trita, podsredstvom mjera koje Savjet donosi kvalifikovanom veinom. Prvi pojam podrazumijeva podruje bez unutranjih granica na kojem su obezbjeeni slobodno kretanje lica i promet robe, usluga i kapitala, u skladu sa odredbama Ugovora. Amsterdamska dogradnja lana 95 bila je u postupku usvajanja harmonizacionih mjera Savjet gubi poloaj konane instance, budui da je sada dijeli sa Evropskim parlamentom. Kada je rije o naknadnim nacionalnim mjerama, ove moraju biti utemeljene na novim naunim saznanjima u pogledu zatite ivotne ili radne sredine , zbog problema koji su specifini za tu dravu lanicu, a koji su nastali nakon donoenja harmonizacionih propisa.2.3. Jedinstveno trite u XXI vijeku

U jednom izvjetaju internog karaktera iz upravo pomenutog perioda Komisija pred projekt jedinstvenog trita stavlja nekoliko zadataka neposrednije vezanih za: interese graana i potroae;

integrisanje ekonomije;

tzv. drutvo znanja;

adekvatno pravno regulisanje;

odriv razvoj.

3. EKONOMSKO-MONETARNA UNIJA

Monetarna unija je dio integracionog projekta ve due vrijeme. Poetkom 70-tih drave lanice, njih est, postigle su principjelan sporazum o uspostavljanju monetarne unije tokom narednih deset godina. U tom pravcu se izjasnila posebna radna grupa, ijim radom je rukovodio tadanji predsjednik vlade Luksenburga Pjer Verner, utoliko to je u svom izvjetaju (poznatom kao Vernerov izvjetaj) uspostavljanje jedinstvene valute istakla kao profitabilnu opciju.3.1. Institucionalizacija- poetni koraciU okolnostima naftne krize iz 1973-74 i raspada meunarodnog monetarnog sistema baziranog na fiskalnom paritetu valuta Zajednica integrie mehanizam poznat pod imenom Zmija. Kljuni element mehanizma je bio sporazum o utvrenju kursa, odnosno pariteta valuta drava uesnica u okviru relativno ograniene fluktuacije.

3.2. Evropski monetarni sistemKrajem 70-tih uspostavlja se Evropski monetarni sistem iju okosnicu predstavlja Mehanizam pariteta valuta. Evropski monetarni sistem karakteriu tri momenta. Prvo, u pitanju je manje ambiciozan mehanizam- njegov primarni cilj je monetarna stabilnost. Drugo, sistem karakterie odsustvo identiteta uesnika u ove dvije komponente. I tree, jedan od kljuni elemenata sistema je inauguracija Evropske obraunske jedinice. Evropski monetarni sistem je generalno uspio stabilizovati paritet komunitarni valuta.3.3. Delor plan i njegova ustavna elaboracija Evropski savjet formira posebnu grupu sa zadatkom da analizira sve aspekte eventualnog uspostavljanja monetrane unije. Grupa je formirana 1998, a njenim radom rukovodi ak Delor tadanji predsjednik komisije. Mastrihtska verzija Ugovora o EZ u uvodnom dijelu istie da su osnovni instrumenti ostvarivanja ciljeva Zajednice uspostavljanje zajednikog trita i ekonomsko- monetarne unije. Pod uslovima i dinamici predvienim Ugovorom ekonomsko-politika komponenta podrazumijeva: blisku koordinaciju nacionalnih ekonomskih politika;

utemeljenu na unutranjem tritu i zajednikim ciljevima;

voenu u skladu sa principima otvorene trine ekonomije i slobodne konkurencije.

Istovremeno tadoe pod uslovima, dinamici i postupku predvienim Ugovorom monetarna komponenta podrazumijeva:

neopozivo fiksiranje deviznih kurseva;

koje vodi uvoenju jedinstvene valute;

utvrenje i provoenje jedinstvene monetarne i devizne politike u cilju

odravanja stabilnosti cijena,

podrke optoj ekonomskoj politici Zajednice.

Monetarna politika u uem smislu je u nadlenosti centralne bankarske institucije (CEB), a odgovarajua fiskalna politika, odnosno budetska disciplina, je nadlenost drava lanica, odnosno Savjeta ministara.

3.4. Fazno uvoenje jedinstvene valuteUspostavljanje ekonomsko-monetarne unije ustavno je koncipirano kao proces, ija je dinamika, koja generalno slijedi Delorov plan, odreena na sljedei nain: prva faza: poetak 1 januar 1990;

druga faza: 1 januar 1994;

trea faza: 1 januar 1999.Prva faza uspostavljanja EMU je zamiljena kao proces jaanja konvergencije nacionalnih ekonomija, sa jedne, i saradnje njohovih centralnih banaka, sa druge strane. Prelazak u drugu fazu je u znaku Evropskog monetarnog instituta iji poetak rada je predvien za 1.januar 1994 godine. Rukovodno i upravno tijelo Instituta je Savjet sainjen od predsjednika i guvernera nacionalnih centralnih banaka. Najznaajnija odluka koju je u okviru druge faze trebalo donijeti odnosila se na ocjenu koje drave lanice ispunjavaju uslove za uee u sistemu jedinstvene valute, odnosno u tzv. Euro-zoni. U trenutku donoenja Odluke poetkom maja 1998, Savjet je konstatovao da 11 drava ispunjava propisane uslove: Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Holandija, Irska, Italija, Luksenburg, Njemaka, Portugal, panija. vedska, Velika Britanija i Danska nemaju euro. Paralelno sa pomenutom Odlukom o lanicama budue monetarne unije, a to e rei istog dana poetkom maja 1998, Savjet je usvojio i Uredbu o uvoenju eura kao jedinstvene, unijske evropske valute. Uredba propisuje zamjenu nacionalnih valuta drava uesnica sa eurom kao jedinstvenom valutom poev sa 1. januarom 1999. Krajem 1998, Savjet donosi i Uredbu o paritetu eura i valuta drava lanica euro-zone, tj. o upravo pomenutom neopozivom utvrivanju kurseva razmjene. Za drugu fazu je vezan sredinom 1997, Evropski savjet usvaja Stabilizacioni i razvojni pakt ili Pakt o stabilnosti i razvoju. Poetak tree faze a to je 1. januar 1999, u znaku je neopozivog utvrivanja vrijednosti ECU, alias eura. Tanije, radi se o neopozivom fiksiranju meusobnog pariteta valuta uesnica monetarne unije, te njihovom neopozivom paritetu u odnosu na euro kao centralno mjerilo deviznih kurseva. 1. juli 2002 godine je odreen kao dan u kojem nacionalne valute 12 drava lanica postaju istorija. Krajem 90-tih Evropski monetarni sistem je zamjenjen novim Mehanizmom pariteta valuta tzv. ERM II, postignutom u septembru 1998.

3.5. Uslovi za lanstvo u monetarnoj uniji Generalno rije je o pobjedi neoliberalnog pristupa, kojeg karakteriu: nezavisna centralna banka;

niska budetska potronja;

fleksibilna ekonomija.

Kljuni parametri konvergencije na putu konstituisanja monetarne unije su preciznije formulisani i ustavno-pravno fiksirani, poetkom 90-tih godina. Meu njima su kao opredjeljujui sljedea etiri kriterijuma: prosjena stopa inflacije;

budetski deficit;

uee u Mehanizmu pariteta valuta;

dugorona kamatna stopa;

u trenutku uvoenja jedinstvene valute EMU je konstituisalo 11 drava. Izvan su ostale Velika Britanija, Danska, Grka i vedska. Trenutno, nakon prikljuenja Slovenije, euro-zonu ini 13 drava, sa poetkom 2008. godine, za kada je predvieno prikljuenje Malte i Kipra, euro-zona e obuhvatati 15 drava.

3.6. Euro-zonaIzraz ECU je proglaen generikim a budua jedinstvena valuta dobija ime euro kojeg ini 100 centi. Nain odluivanja- kao prvo, mehanizam odluivanja se odnosi samo na drave uesnice monetarne unije, odnosno tree faze EMU, uz poseban status kojeg tim povodom imaju Velika Britanija i Danska. Drugo, pravo glasa drava sa derogacijom je suspendovano u vezi sa aktima koji se odnose na osnovu odredbi o EMU. Tree, prethodom je prilagoen i prag kvalifikacione veine, a on je u principu dvije treine glasova. etvrto, ako se radi o pitanju od opteg interesa o njemu raspravljaju ministri svih drava lanica EU, ali odluku donose samo euro-ministri. I peto, kao to je pominjano Savjet koji okuplja predstavnike drava lanica monetarne unije se navodi kao Ecofin Savjet ili Euro Savjet. Institucionalno ustrojstvo EMU podrazumijeva niz organa i tijela. Prije svih to se odnosi na: Evropsku centralnu banku (ECB), Evropski sistem centralnih banaka(ESCB), odgovarajue formacije Savjeta ministara(Ecofin) i druge. Tijelo u kome se ostvaruje koordinacija nacionalnih ekonomskih politika je Savjet- u sluaju svih drava Savjet ministara, a to znai Savjet ministara za ekonomska i finansijska pitanja ili Ecofin Savjet, a u sluaju 13 drava lanica monetarne unije Euro 13 formacije. Ugovor predvia dva osnovna instrumenta pomou kojih Zajednica nastoji osigurati voenje nacionalne ekonomske politike u skladu sa ciljevima etabliranim u uvodnim odredbama Ugovora. Prvi je mehanizam multilateralnog nadzora, generalno ureen odredbama, a drugi nadzor budetske discipline, odnosno kontrola prekomjernog javnog deficita. 1 | Page