7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 1/14

PAKET PENYULUHAN

APASI (AKU PEDULI ASI)

Disusun Oleh :

Anisful Lailil Munawaroh

PROMOSI KESEHATAN RUMAH SAKIT (PKRS)

RSUD Dr. SAIFUL ANWAR 

MALANG

2014

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 2/14

SATUAN ACARA PENYULUHAN

Diss! O"#$ %

A!is&" L'i"i" M!''r$

PROGRAM STUDI ILMU KEPERAWATAN*K+LN

FAKULTAS KEDOKTERAN UN,ERSITAS

-RAWIAYA MALANG

2014

APASI (AKU PEDULI ASI)

P#/#"''r'! '! Pr'3i3 P#/#ri'! ASI

E3s3"s&i& 

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 3/14

LEM-AR PENGESAHAN

Malang, Desember !"#

Menge$ahui

Pembimbing %ns$i$usi

&'''''''''''()

Pembimbing *uangan

&''''''''''')

A. LATAR -ELAKANG

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 4/14

Tu+uan Pembangunan Keseha$an aalah $er-a.ain/a 0emam.uan hiu.

seha$ bagi se$ia. .enuu0( Un$u0 men-a.ai $u+uan .embangunan $ersebu$ ma0a

i.rogram0an u.a/a 0eseha$an /ang bersifa$ men/eluruh, $er.au, mera$a an

a.a$ i$erima ser$a $er+ang0au oleh seluruh mas/ara0a$( 1alah sa$u ini0a$or 

era+a$ 0eseha$an aalah Ang0a Kema$ian 2a/i &Profil Dinas Keseha$an

Malang,!!3)( Menuru$ hasil 1DK% !!4!!5 Ang0a 0ema$ian ba/i &AK2) i

%nonesia ber0isar se0i$ar 53 .er "!!! 0elahiran hiu. &Kom.as,!!3)( AK2 i

%nonesia $ermasu0 $inggi bila ibaning0an engan Negara6negara lain

i0awasan A1EAN se.er$i AK2 i Mala/sia .aa $ahun !!" $er-a$a$ 7 an i

1inga.ura han/a 0ema$ian ba/i .er "!!! 0elahiran hiu. &-a$a$an se0re$aria$

A1EAN, !!5), i 8ie$nam menun+u0an 5! 0ema$ian ba/i .er "!!! 0elahiran

hiu. .aa $ahun !!" &Kom.as,!!#)(

Pen/ebab $inggin/a AK2 isebab0an oleh 0arena ban/a0 hal /ang mana

salah sa$un/a aalah ari fa0$or se$a$us gi9i ba/i( Menuru$ hasil .eneli$ian

Khairunni/ah &!!#), .emberian A1% e0s0lusif ber.engaruh .aa 0uali$as

0eseha$an ba/i( 1ema0in sei0i$ +umlah ba/i /ang mena.a$ A1% e0s0lusif, ma0a

0uali$as 0eseha$an ba/i an ana0 bali$a a0an sema0in buru0, 0arena .emberian

ma0anan .enam.ing A1% /ang $ia0 benar men/ebab0an gangguan .en-ernaan

/ang selan+u$n/a men/ebab0an gangguan .er$umbuhan, /ang .aa a0hirn/a a.a$

mening0a$0an AK2( 1eang0an hasil .eneli$ian *ulina $ahun !! 0asus i9i

 buru0 .aa bali$a ari berbagai Pro.insi i %nonesia masih $inggi ari "",; < gi9i

 buru0 $ersebu$ $ea.a$ .aa ba/i berumur 0urang ari 7 bulan( Hal ini

menun+u00an bahwa ba/i i %nonesia masih 0urang mena.a$0an A1% e0s0lusif 

&Meia %nonesia Online, !!3)(Air 1usu %bu &A1%) aalah ma0anan .aling ieal bagi ba/i( Oleh 0arena

i$u, .aa $ahun !!! .ernerin$ah %nonesia mene$a.0an $arge$ se0urangn/a =!<

ibu men/usui ba/in/a se-ara e0s0lusif, /ai$u A1% $an.a ma0anan a$au.un

minuman lainn/a se+a0 lahir sam.ai ba/i berumur 7 bulan( 1emula .ernerin$ah

%nonesia mengan+ur0an .ara ibu men/usui ba/in/a hingga usia # bulan,

0emuian .emerin$ah mengeluar0an 0ebi+a0an baru melalui Men$ri Keseha$an *%

 No( #3!4Men0es41K4%84!!# mengenai .emberian A1% e0s0lusif sam.ai ba/i

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 5/14

 berusia 7 bulan an ian+ur0an un$u0 ilan+u$0an sam.ai ana0 berusia $ahun

engan .emberian ma0anan $ambahan /ang sesuai(

Mem.er.an+ang .emberian A1% e0s0lusif sam.ai usia ba/i 7 bulan

memberi berbagai manfaa$ bagi ba/i, an$ara lain:

&") menurun0an resi0o gi9i berlebih, &) mening0a$0an 0eseha$an i masa 0ana06

0ana0, &5) mening0a$0an 0e0ebalan $ubuh, &#) mene0an resi0o alergi, ber-a0 0uli$,

iare, infe0si saluran nafas, &3) $ia0 membua$ bera$ baan ba/i $urun

&www(sahaba$nes$le( -o(i4home4main4$0s04$0s4nn.(as.)(

Menuru$ U$ami *oesli &!!#) .emberian A1% se-ara e0s0lusif ar$in/a

han/a memberi, A1% .aa ba/i an ba/i $ia0 mena.a$ $ambahan -airan lain

se.er$i susu formula, +eru0, mau, air $eh, air .u$ih, +uga $an.a $ambahan ma0anan

 .aa$ se.er$i .isang, .e.a/a, bubu0 susu, bis0ui$, bubur nasi, an $im(

1alah sa$u .ra 0onisi /ang men/ebab0an renahn/a .emberian A1% e0s0lusif 

aalah masih 0urangn/a .enge$ahuan mas/ara0a$ i biang 0eseha$an(

Khususn/a ibu6ibu /ang mem.un/ai ba/i an $ia0 men/usui se-ara e0s0lusif(

Menuru$ No$oa$mo+o &!!5), .enge$ahuan 0ogni$if meru.a0an fa0$or /ang

sanga$ .en$ing un$u0 $erben$u0n/a $ina0an seseorang( Penge$ahuan /ang iasari

engan .emahaman /ang $e.a$ a0an menumbuh0an .erila0u baru /ang

ihara.0an, 0hususn/a 0emanirian alam .emberian A1% e0s0lusif(

*enahn/a hasil -a0u.an .emberian A1% e0slusif i.engaruhi oleh .enge$ahuan

ibu hamil $en$ang .emberian A1% e0s0lusif +uga a.a$ i.engaruhi oleh fa0$or lain

/ang meli.u$i usia ibu, .ari$as, .enii0an, an .e0er+aan &De.0es *%, !!#)(

TUUAN

"( Tu+uan Umum

1e$elah mengi0u$i .roses .embela+aran ini, .eser$a ihara.0an mam.umenes0ri.si0an manfaa$ A1% an -ara men/im.an A1% /ang benar(

( Tu+uan Khusus

1e$elah iberi0an .en/uluhan an .ela$ihan APA1% &A0u Peuli Asi), ma0a

mas/ara0a$ a0an:

a( Mam.u men+elas0an a.a i$u A1%

 b( Mem.u men+elas0an mulai 0a.an .emberian A1% iberi0an

-( Mam.u men+elas0an manfaa$ ari A1% an men/usui

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 6/14

( Mam.u Men+elas0an -ara .en/im.anan A1% /ang benar(

C. RENCANA KEGIATAN

"( Me$oe

>eramah

( Meia an Ala$ 2an$u

Leafle$ an .ower .oin$

5( ?a0$u an Tem.a$

Hari4Tanggal : @uma$, " Desember !"#

?a0$u : Pu0ul "!(!!6""(!! ?%2

Tem.a$: *(;2

#( Ma$eri :

Pen$ingn/a A1% oleh Anisful Lailil Munawaroh

3( Peser$a :

%bu Men/usui engan ana0 usia !6# bulan(

7( Kegia$an 2ela+ar Menga+ar 

T'$'5 K#6i''! M#!6''rK#6i''! P#s#r'

Dii3 

M##M#i'

P#/3''!

3 meni$

"( Mem.er0enal0an iri,

mengu-a.0an salam an

oa

( Men+elas0an ma0su

an $u+uan .embela+aran

5( Men+elas0an 0on$ra0  

wa0$u

"( Men+awab

salam an beroa

( Mem.erha$i0  

an engan

se0sama

5( Mem.erha$i0an

>eramah

>eramah

>eramah

PPT,

Leafle$

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 7/14

engan se0sama

P#"'3s'!''!

 "3 meni$

Men+elas0an ma$eri:

i( A.a i$u A1%B

ii( Ka.an Pemberian A1%

E0s0lusif iberi0anB

iii( A.a Manfaa$ A1% an

Men/usuiB

iC( 2agaimana >ara

Men/im.an A1% engan

2enarB

"( Mem.erha$i0an

 .en+elasan ma$eri

( Menan/a0an

ma$eri /ang

 belum i.ahami

>eramah

Tan/a +awab

PPT,

Leafle$

T#r/i!'si

3 meni$

"( Perwa0ilan .eser$a ii0

a.a$ mem.ra0$i00an$e0ni04lang0ah men/usui

engan benar 

( Menes0ri.si0an 0a.an

 .emberian A1%, manfaa$

A1% e0slusif bagi ibu an

 ba/i, -ara men/im.an A1%

engan benar 

5( Me/im.ul0an .roses

 bela+ar6menga+ar an

memberi0an a.resiasi 0e

 .eser$a ii0 

#( Mengu-a.0an salam

 .enu$u., .enu$u.an an

oa

"( Men+awab

0uis4Tan/a +awabengan benar 

( Peser$a

mem.erha$i0an

>eramah

D. E,ALUASI

1. 1$ru0$ur 

a( Peser$a ii0 hair i $em.a$ .en/uluhan(

 b( Kesia.an .en/uluh $ermasu0 0esia.an moul an meia6meia

/ang a0an iguna0an(

-( Kesia.an .eser$a ii0 meli.u$i 0esia.an menerima .en/uluhan

an $enang saa$ .emberian ma$eri(

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 8/14

2. Proses

a( Peser$a ii0 an$usias $erhaa. ma$eri .en/uluhan an

mem.erha$i0an saa$ .emberian ma$eri(

 b( Peser$a ii0 $ia0 meninggal0an $em.a$ .en/uluhan saa$

 berlangsungn/a .emberian ma$eri(

-( Peser$a ii0 menga+u0an .er$an/aan sesuai engan ma$eri /ang

isam.ai0an .en/uluh(

( Pen/uluh men+elas0an a$au men/am.ai0an ma$eri engan +elas(

+. Hasil

a( Peser$a ii0 a.a$ men+awab 0uis /ang iberi0an .en/uluh

E. LAMPIRAN

1) LAMPIRAN MATERI

i. K'5'! P#/#ri'! ASI i#ri3'!7

Men/usui aalah -ara ma0an ana06ana0 /ang $raisional an ieal, /ang biasan/a sanggu. memenuhi 0ebu$uhan gi9i seseorang ba/i un$u0 masa hiu.

em.a$ sam.ai enam bulan .er$ama( Pemberian A1% e0s0lusif aalah memberi0an

asu.an 0e.aa ba/i se.enuhn/a engan A1% &0e-uali Ci$amin, mineral an oba$

$er$en$u, A1% /ang i.erah4.om.a +uga i.erboleh0an)

Pemberian A1% se-ara e0s0lusif .aa ba/i i %nonesia berlanas0an

0e.u$usan Men$eri Keseha$an *% No( #3!4Men(Kes41K4%84!!# $anggal ; A.ril

!!#( %ni +uga menga-u .aa resolusi ?orl Heal$h Assembl/ &?HA( !!")(

Disi$u i0a$a0an, un$u0 men-a.ai .er$umbuhan, .er0embangan an 0eseha$an

o.$imal, ba/i harus iberi A1% e0s0lusif selama 7 bulan .er$ama, selan+u$n/a

un$u0 0e-u0u.an nu$risi ba/i mulai iberi ma0anan .enam.ing A1% /ang -u0u.

an aman, engan .emberian A1% ilan+u$0an sam.ai usia $ahun(

ii. A5' M'!&'' ASI '! M#!8si7

a)  Manfaat ASI

-'6i -'8i

1. ASI /#r5'3'! s/#r 6i9i s#/5r!'

A1% menganung 9a$ gi9i ber0uali$as $inggi /ang berguna un$u0 

 .er$umbuhan an .er0embangan 0e-erasan ba/i, fa0$or .emben$u0an sel6

sel o$a0 $eru$ama DHA alam 0aar $inggi( A1% +uga menganung whe/

&.ro$ein u$ama ari susu /ang berben$u0 -air) lebih ban/a0 ari -asein

&.ro$ein u$ama ari susu /ang berben$u0 gum.alan) 0om.osisi ini

men/ebab0an A1% muah isera. oleh ba/i &*ulina, !!;)(

2. ASI '5' /#!i!63'3'! '8' '$'! $ '8i

2a/i suah ibe0ali immunoglobulin &9a$ 0e0ebalan $ubuh) /ang ia.a$

ari ibun/a melalui .lasen$a( Ta.i, segera se$elah ba/i lahir 0aar 9a$ ini

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 9/14

a0an $urun -e.a$ se0ali( Tubuh ba/i baru mem.rou0si immunoglobulin

alam +umlah /ang -u0u. .aa usia 56# bulan( 1aa$ 0aar immunoglubolin

 bawaan menurun, semen$ara .rou0si seniri belum men-u0u.i, bisa

mun-ul 0esen+angan immunoglobulin .aa ba/i( Di sinilah A1% ber.eran

 bisa menghilang0an a$au se$ia0n/a mengurangi 0esen+angan /ang

mung0in $imbul( A1% menganung 9a$ 0e0ebalan $ubuh /ang mam.u

melinungi ba/i ari berbagai .en/a0i$ infe0si ba0$eri, Cirus, an +amur(

Kolos$rum &-airan .er$ama /ang menahului A1%) menganung 9a$

immunoglobulin "! 6 "; 0ali lebih ban/a0 ari A1% &>ah/ai,!!;)

+. ASI #3"si& /#!i!63'3'! 3#:#r's'! '! 3#/'!iri'! '!'3 

a0$a6fa0$a ilmiah membu0$i0an, ba/i a.a$ $umbuh lebih seha$ an -eras

 bila iberi air susu ibu &A1%) se-ara e0s0lusif .aa # 6 7 bulan .er$ama

0ehiu.ann/a( Di alam A1% $era.a$ bebera.a nu$rien un$u0 .er$umbuhan

o$a0 ba/i i an$aran/a $aurin, /ai$u sua$u ben$u0 9a$ .u$ih $elur 0husus,

la0$osa a$au hira$ arang u$ama ari A1%, an asam lema0 i0a$an .an+ang 6

an$ara lain DHA an AA /ang meru.a0an asam lema0 u$ama ari A1%(

4. ASI /#!i!63'3'! '"i!'! 3'si$ s'8i!6

Ana0 /ang $umbuh alam suasana aman a0an men+ai

ana0 /ang ber0e.ribaian $angguh, .er-a/a iri, maniri, .euli

ling0ungan an .anai menem.a$0an iri( 2a/i /ang mena.a$ A1% se-ara

e0s0lusif( a0an sering alam e0a.an ibu saa$ men/usu, menengar e$a0 

 +an$ung ibu, an gera0an .erna.asan ibu /ang $elah i0enaln/a an +uga

a0an sering merasa0an si$uasi se.er$i saa$ alam 0anungan: $erlinung,

aman an $en$eram(

 b)  Keunggulan ASI di banding susu buatan/formula

• A1% menganung semua 9a$69a$ an 9a$ 0e0ebalan /ang $ia0 imili0i susu

formula(

• Kom.osisi berubah6ubah sesuai engan usia ba/i(

• A1% lebih muah i-erna(

• A1% $ia0 a0an .ernah basi(

• A1% aman an bersih(

• A1% $ia0 .erlu ibeli an .ra0$is(

P#r'!i!6'! '!'r' ss s'5i;&r/"' '! ASI %

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 10/14

&Arifin,!!#)-)  Manfaat menyusui 

Menuru$ *oesli U &!!3), manfaa$ A1% e0s0lusif un$u0 ibu aalah:

"( Mengurangi .erarahan se$elah melahir0an(

( Mengurangi $er+ain/a anemia(

5( Men+arang0an 0ehamilan(

#( Menge-il0an rahim(

3( Lebih -e.a$ langsing 0embali(

7( Mengurangi 0emung0inan meneri$a 0an0er .a/uara an 0an0er

inung $elur(

;( Kebersihann/a $er+amin, 0arena A1% sanga$ higienis(

=( Lebih e0onomis &murah), bah0an gra$is(

( Hema$ wa0$u an $ia0 mere.o$0an(

"!( Muah .emberiann/a 0arena $ia0 .erlu iolah(

""( 1egar, sia. .a0ai, sewa0$u6wa0$u a.a$ iberi0an(

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 11/14

"( Por$abel &muah ibawa 0emana6mana) an .ra0$is(

"5( Memberi 0e.uasan .si0ologis an 0ebahagiaan bagi ibu(

  (

iii. -'6'i/'!' :'r' /#!8i/5'! ASI #!6'! #!'r7

a) 1ia.0an waah .enam.ung A1% /ang muah is$eril0an, biasan/a

 beru.a bo$ol ber$u$u. ra.a$ /ang $erbua$ ari bahan $ahan .anas, bisa

$erbua$ ari 0a-a, s$ainless s$eel, an .las$i0 /ang $ia0 meleleh +i0a

irenam alam air .anas

 b) una0an waah /ang Columen/a sesuai engan 0ebu$uhan ba/i un$u0 

se0ali minum, misaln/a 7!ml(

-) @angan .a0ai bo$ol susu /ang berwarna 4 bergambar, 0arena aa

0emung0inan -a$n/a meleleh +i0a $er0ena .anas

) @angan lu.a bubuh0an label se$ia. 0ali %bu a0an men/im.an bo$ol A1%,

engan men-an$um0an $anggal an +am A1% i.om.a4.eras

e) 2ila A1% .erah a0an iberi0an 0urang ari 7 +am, ma0a $ia0 .erlu i

sim.an i lemari .eningin( 1ebai0n/a +angan men/im.an A1% i suhu

0amar lebih ari 5 a$au # +am(

f) 2ila .erlu isim.an selama # +am, segera masu00an A1% .erah 0e

alam lemari .eningin .aa suhu # era+a$ -el-ius &+angan sam.ai

 be0u)(

g) 2ila A1% .erah a0an iguna0an alam wa0$u " minggu a$au lebih, ma0a

A1% .erah $ersebu$ harus segera iingin0an alam lemari .eningin

selama 5! meni$, lalu ibe0u0an .aa suhu 6"= era+a$ -el-ius a$au

lebih renah( A1% /ang suah ibe0u0an a.a$ isim.an an$ara 5 7

 bulan(

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 12/14

h) 2ila mung0in, sim.anlah A1% i lemari .eningin bagian $engah, a$au

i bagian $eralam free9er, 0arena lo0asi6lo0asi $ersebu$ memili0i

$em.era$ur /ang lebih ingin an 0ons$an(

i) @angan men/im.an A1% .aa ra0 /ang menem.el i .in$u lemari

 .eningin 0arena $em.era$ur i $em.a$ ini muah berubah 0e$i0a .in$u

ibu0a an i$u$u.(

 +) @angan mengisi .enuh waah .enam.ung A1%, 0arena A1% a0an

memuai saa$ membe0u( 1isa0an 0urang lebih F bagian 0osong(

0) A1% /ang $elah ihanga$0an $ia0 boleh iingin0an lagi un$u0 

iberi0an .aa ba/i i wa0$u minum beri0u$n/a(

l) Pembe0uan /ang lama &lebih ari 7 bulan) a.a$ mengubah 0om.osisi

0imia A1%, se.er$i $er+ai .enguraian bebera.a sen/awa lema0 an

hilangn/a bebera.a sen/awa /ang berfungsi melawan organisme

 berbaha/a( *isi0o 0on$aminasi +uga $inggi, +i0a $iba6$iba lis$ri0 .aam

sehingga susu -air an ibe0u0an 0embali(

m) 1im.an A1% be0u sebagai -aangan un$u0 0eaaan arura$( @i0a seang

i rumah, susui ba/i(

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 13/14

DAFTAR PUSTAKA

2oba0, 00( !!#( Keperawatan Maternitas. Hal #7!( @a0ar$a : E>

2P1( !!;( Da$a La.oran Keseha$an( Online(

malang0ab(b.s(go(i4(((4summar/sosial(.f( i a0ses .aa $anggal !;

Desember !"(

 No$oa$mo+o, 1( !!5, Penii0an Keseha$an an Perila0u Keseha$an ( PT(

*ine0a >i.$a, @a0ar$a

*oesli U( Mengenal A1% E0s0lusif( Trubus Agriwi/a( @a0ar$a( !!3

1iregar, Arifin( !!#( Pemberian Asi E0slusif an a0$or6a0$or Yang

Mem.engaruhin/a( Mean: KM U1U(

Yah/a, Harun( !!;( >A%*AN A@A%2: A%* 1U1U %2U(

h$$.:44i(harun/ah/a(-om4i4wor0s4##=!4-airan6a+aib6air6susu6ibu,

h$$.:44www(a/ahbuna(-o(i4Ar$i0el4gi9iGanG0eseha$an4Kelahiran47(ma0anan(.el

an-ar(asi4!!"4!!"4"#4!45

h$$.:44www(a/ahasi(org4!"4"!4.e$a6ruang6men/usui6+a0ar$a(h$ml

h$$.:44hweb!"(b00bn(go(i4hweb4.ria4rea0si"(h$m)(

7/23/2019 Satuan Acara Penyuluhan Apasi

http://slidepdf.com/reader/full/satuan-acara-penyuluhan-apasi 14/14

h$$.:44webmail(+.0m6on line(ne$4s-r4login(.h.

h$$.:44heal$h(0om.as(-om4rea4!""4"4!34"55""!;34La0u0an(Hal(%ni(2ila(Prou

0si(A1%(2er0urang

h$$.:44bian0u(-om4ineI(.h.B4$i.s6melan-ar0an60eluarn/a6asi6se-ara6alami

h$$.:44www(o0$erana0(ne$4manfaa$6/ang6i.eroleh6ibu6men/usui6bagi60eseha$an6

3#;(h$ml

h$$.:44ar$i0el$erbai0(-om4ma0anan6un$u06mem.erlan-ar6air6susu6ibu4