Sarekat Islam Terengganu - PNMmyrepositori.pnm.gov.my/bitstream/123456789/3610/1/MIH...apabila mahkamah-mahkamah hendak mcnjatuhkan hukuman.I ' l\.fasalah yang ditimbulkan oleh Hakim

Hak Cipta Terpelihara © 1977 – Persatuan Sejarah Malaysia


SAREKAT ISLAM 01 TRENGGANU

oleh

Abdullah Zakaria b. Ghazali

Biasanya bila disebut aUu di· bicarakan lentang Sarekat Islam maka dengan lerscndirinya sese-orang ilu akan merujukkan kepada Indonesia.' Padahal Sarckat Islam bukan sahaja mun cu l di Inclonesia malah ia juga tclah wujud di Seme-nanjung Tanah Mclayu. 1 Kewu-judannya itu clisebabkan adanya lokoh-tokoh Sarekat Islam Indo-nesia yang melarikan diri kc sini akibat dari tekanan-tekanan Bei .m-da alau juga dibuang negeri ole h pemerintah Belanrla. Juga pengaruh daripada Sarek:ll Islam di Indo-nesia.

Di Trengganu, Sarekat Islam telah bertapak dalam tahun 192().an. Telapi tidak clap at diten-tukan bilakah tarikh tepal penu· buhan Sarekat Islam di Trengganu. Keadaan ini disebabkan setakat ini tidak ada suatl! catalan tarikh ten tang pcnubuhan SaTe kat Islam. Kedua-dua rekod sarna ada rekod rasmi British iaitu Colom·al Offie£' atau rekod kerajaan Trengganu sendiri sarna ada fail setiausaha kerajaan Tre'lgganu atau fail Me'l-teri Hesar tidak ada mencalatkan tarikh pcnubuhan Sarekat Islam. WaJaupun ada suatu fail dalam kumpulan fail setiausalla kerajaa" Trenggarlll bertajuk 'Pakatan Sarekat Islam' tetapi sayang di dalamnya hanya ada bebcrapa helai kcrtas sahaja dan kcadaannya amallah mcn)'edihkan; pertamanya t ulis.a.nnya tidak bcgitu terang unluk dibaca dan di sana sini te r-

20

flapat seperti kesan terkella air. KCllluJlgkin:U1 bcsar bahawa hclai;Ul kertas tentallg Sareht Islam di dalam fail ini telah hilang. Sekira-Ilya lapo ran itu lcngkap tentallJ!: Sarekat Islam maka kemungkinan tarikh penubuhan Sarekat Islam di Trengganu dapat ditentukan.

Walallplln demikian dengan bcrclasarkan kepada n'kod-n'kod rrumi IJn·luh dan fail selia/Haha kaajaa1l TrpnggmlU y:Ulg ada men-catatkan temang Sarekat Islam dan juga mclalui temuramah riengan seoran~ yang benar-benar lerlibal

T~nlano:: gc:ul.;an Salekat Is!am di Indo-new., .il~ lihat SUlona Kanodirjo_. ,,"uUII MO'·"""U'tl in Ru,.,J 111'·14 O .. ford Un;'cnit), Pres .. Singapore. 19H. hal H2·IS!..

Di !'ahr.".. S..,eJr.:,1I hum diJr.cuui okh Saryid ~fohamad Hadlp. Beliau dipcnnalt-un dl Kampung Tckal, Plhang. Purgh mc:njadi kadi diJohor_ Seleiah I>



daJam Sarckat Islam di Trcngganu telah dapat scdikit scbanyak untuk ditimbulkan bagaimana Sarckat Islam ditubuhkan di Trcngganu dan bagaimana pula gcrakan yang di· lakukan o1eh Sarckat Islam. Pcr· soaJan·pcrsoalan tertenlu mungkin dapal ditimbulkan misalnya, dari mana asalnya Sarckat Islam, siapa' kah pengasasnya, bagaimanakah ge· rakannya dan seterusnya sctakat manakah samhutan r.tkyat Treng. ganu tcrhadap Sarckat Islam ini dan keterlibatannya daJam kcbangkitan Petani 1928. Sesungguhnya bebe· rapa persoaIan ini dapat dijawab dengan bcrdasarkan kepada rekod· rekod dan temuramah yang disebul· kan tadi.

Sarekat Islam pertama kaJinya cuba diasaskan o1eh Sayyid Muham· mad dan J ohar; tClapi usaha Sayyid lo.'luhammad ini tidak disetujui olch Datuk Seri Amar niraja.4 Kcmung· kinan penolakan ini kerana Datuk Sen Amar Diraja sedar ballawa Sarekat Islam bergiat cergas di Indonesia untuk menghalau Bc:1an· da tdah mendatangkan kesan yang tidak baik kepada rakyat Indonesia lcrutama kctua. ketuanya, di mana kebanyakannya telah dihalau kc luar negcri. Kerana bagi Datuk Seri Amar Diraja, bcliau tidak mallU mcncntang Inggeris secara kekc· rasan. l ni tidak bermakna bcliau menyctujui penglibatan Brisith da· lam pertadbiran Trengganu. Namun beg itu pcnerimaan wakil British dalam pcrtadbiran Trcngganu tidak dapat dielakkan demi untuk men· jaga persahabatan antara Trengganu dengan British. Juga, Datuk Sen Amar Diraja bcrpcndapat sckiranya langkah kekerasan diambil maka pihak lnggcris tidak balch tidak akan mcngambil tindakbaJas yang

21

sarna dan ini akan $emata·mala merugikan Trcngganu.' Dcngan lain·lain perkataan Tn:ngganu akan dikuasai sepcnuhnya olch British.

Sarekal Islam akhimya dituhuh· kan juga oteh Sayyid Abdul Rahman. Sayyid Abdul Rahman bcrasal 4ari kcturunan kerabal di· raja Siak. Olch kerana berglat ccrgas dalam Sarckat Islam di Indonesia

tcrjadi pcncllsihan I,,:cil antUll San-id Kunlng d"lIpn pnljahit .o",kok. Punc:a-ny.. Sayyid Kunq mcnccw canI m .. njahit .onekok. Tiba-tiba IXl\jahit .o",kok ma .. h dan ifllin mc:mukulnYL Mclihat kudun ini Sayyid Kunina mcmukul p .. njahit tOnckok itu dc~ I(\Intina dan luka di tcli~~'lI.. Tuan punya kcd.ai mcmarahi 1K~lt Mlll&kok krnuu rnr:mulabn pe:rpduhan. Dcnpn itu Tuan Kcdal mcminta Sayyid Kurun, mcnphit IOllIkok. ~ngu.hn)'a beliau pandal matiahit tOllikok. Apa ya,. mcna-riIt blah Mlll6kok y.,. dlJahit ol .. h Sayykt Kuning habb dijual ~da hul Itu. Pcr-Klbihan in\ dibawa kc muka pcnpdilan IClapi d .. ngan pe:rtoloncan Sayyid Abdul Rahman dan pcpwai kcrajaan Trcnaanu (WIU ayah Sayyid Kunin( bantu IUral minla banluan) Sayyid Kuninc dibc:b .. • kan. Iknnub dari .ini bubu~ Sayyid Kunifli dnlpn S.yyid Abdul Rahmart mcllj.di CTII. Say)lid Abdul Rahman membawa Sayykl Kuniqj: Iu: Kuala Lum-pur dan mcnttap di nunah wub Sayyid Abdul Rahman ,clama tctahun tujuh bulan. KcmudlaMya fCtdah kembali dan Mckah Sayyid Abdul Rahman mnnbawa Sroyyid Kuranc pu1anc Ir.e Kuala BClUL.

•. CO.717/61. ReUdcIl Britilh Pcra.k (llW. Thomt(lll) ktpad. Ketva StliauAha NcCC' rt-ncccr; Mclayu 8C1'Kkutu. .50hb. Jun 19 28, tnlarnpir bporan bcllau KncHri bcrt~uk "Report 011 thC' rC'ccnl DIllur· baneC' In Trcnganu". (buikutnya dirinr-b,kan totbag .. i "ROT" .. haja). kC'nyalun Datuk Scri Amar D~a MobamC'd bin YUKI!. Duuk Scri Amu D~ iaJah M .. ntttl Iksu Trcncpnu. Tcnu", bdbu. sib lilat Abdullah Zakaria bin Chuali. ··II~i Nph Mohamed bin YUJOr _ O.tuk ~i Anur Oiraja TrC'"&pnu", }tmld Srj .. ,ah, Pcrutuan Stjarah Unw .. ultl Malaya, Kuab t....mpur. 1976/77. haL 11·2.5.

5. Ibid.. Abdullah Zakaria bin Chu.l~ haL u ·n .



Sayyid Abdul Rahman dibuang negeri oleh kerajaan Belanda dan beliau datang ke Tanah Mclayu. Beliau menetap buat 5ementara di Mela.ka. kemudian di Pahang iailu di Beserah dan berkahwin di sini. Seterusnya bcliau berkahwin se-orang lagi dengan Mak Ku Tuan I-litam di Kuala Besut, T~ngganu .· Penubuhan ini dilakukan secara rahsia. Barangkali kerana pcnu· buhan seeara rahsia inilah menye· babk.1O De Moubray menganggap-kan bahasa Sarekat Islam scbagai koogsi gelap.'

Sayyid Abdul Rahman mcnja-lankan aktivitinya meogumpul ahli-ahli Sarekat Islam. Beliau sen-tiasa bcrulang-a1ik dari Bcscrah. Trcngganu. Ke1antan dan hingga ke I'atani. Setiap or:J.ng yang memasuki Sarckat Islam dikehendaki mema-tuhi segala peraturan Sarckat Islam. Mereka mesti menolong di aOlar" satu sama lain, membaca 'zikir' dan 'Qul-huwallah' kcpada ahli Sarekat yang mcninggal dunia. Oi samping itu dikchendaki menziaralli si mati dan membawa kuih-muih kcpada ke1uarga si mati. Se1ain dari itu tidak t,oleh mcngambil upah scm-bah yang mayat.

Dalam menjalankan aktivitinya. Sayyict Abdul Rahman mendapat bantuan daripada Raja Jambol Patani. Raja J ambol te1all mens· hadiahkan scbuah mo tornol untuk tujuan ini. Kcmasukan ahli tidak didaftarkan. Pcngcsahan scscorang ahli itu, apabila scscorang itu ber· sumpah akan mematuh i peraturan· peraturan Sarckat Is lam.' Sarekat Islam pcmah bertapak kuat di Trengganu.'

Sarekat Islam bertapak kuat di Pulau Duyung, KuaJa Trengganu; dan balch dikatakan kebanyakan

22

penduduk Pulau Duyung menjadi ahli Sarekat Islam. 10 Di Kuala Besut Sarekat Islam dipimpin oleh Haji Wan Osman, Beliau berasal dari Pantai.1 I Oi Kemaman Sarekat Islam dipimpin oleh Sayyid Osman bin Sayyid I1usin. Beliau bertugas scbagai Pcngurus J abar COPlcessiQ1l. Olch kerana tcrlibat dalam Sarekat Islam, bel iau dipanggil oleh pihak ke rajaan .' l Tctapi sctelah disoal beliau dibebaskan.

Tindakan ini d iambil kc atas Sayyid Osman kerana Iangkahnya menubuhkan Sarekat Islam itu di· luduh bercanggah dcngan Pengo isytiharan kerajaan yang dikeluar· kan pada I hb. Rabi-ul-Akhir 1336 (14.1.1918). Pcngisytiharan ini sepcrli bcrikut:

I'cmheritahu Kcrajaan Tn=:nlQr-lntl ' J

laitu kcrajaan tidak bcnarkan sekali·kali abn siapa·siapa orang mcmbuat kumpulan atau perhim· punan (kclab) dengan niat O1tau pakatan berlawan satl! dengan lain atau bertolong-tolongan atas per-kara atau pckerjaan yang dite~ah·

6. Temuramah Slyy.d Omar bin Tw.n Noh.

7. e.O. 717{61, "ROT", George AIUlnder de Cluzal de MoubnlY.

8. T('muranuh Sa~'rid Oroar bin Tuan Noh.

9. e.0. 717/61, "RnT"', uporan Ruidcn Pen.k.30bb.Jun 1928,

10. Tcmunmah Saryld Omlor bin TU.ln Noh.

II. AbduILabuun...binChanli.""cuQluan tbn Kcbaogkitan Tr('nlurlnu 192 1- 1928". TeDI M.A" Jabatan Sejanh. Univcniti ~lILaya. Kw.iau.mpur, 1916.. h~ 33!1.

12. SUK.. Tr. 1033/ 1342. Bil 192{1342, Hakim ~lIhLamah BeAl" \r.epacb Scli.a· up-hI. Keraj.u.n, 26hb. S~'uban 1342 (3.4.1924).

13. SUK. Tr. 1033/ 1342, "Pcmbmtahu Kna-jun".



km olch Hukum Syarak atau Kera· jam.

2. J ika.lau siapa·siapa· yang hendak mcmbuat kumpulan alau pcrhim· punan (kclab) itu hendaklah ter-lebih dahuIu dimaklum dan dite· rangkan kepada kerajaan akan per· aturan auu perjanjian setia kum-PUiaJl, kelab, itu.

3. J ika.lau siapa·siapa membuat atau mendirikan kumpulan dengan tidak mcndapat kebenaTan kerajaan akan dihukumkan kesalahan alas mercka itu didenda sehingga SI,OOO alau selahun jail IpenjaraJ demi· kian adanya.

DengaJl litah perintah tandatangan

Setiausaha Kerajaan

J abatan Setiausaha Kerajaan Trcngganu pada Ihb. Rahi-ul-Akhir 1336.

Dalam kcs Sayyid Osman ini, Hakim Mahkamah Besar berpcn· dapal bahawa pcngis)'tiharan itu tidak jelas. Bagi Hakim Mahkamah Dcsar, apa YaJlS difahamkan dcngan perkataan " ... mcmbuat kumpulan atau pcrhimpunan (kclab-... " 14 ilU " ... tcrmasuk lah scmua siapa yang mcmbuat pakatan kllmplilan

~~~ra~. ~~~~rslilanT:~~~)~~ m~t~: linlan ini mcnycbabkan Hakim ~bhk:unah Bcsar meminta pcrtim· bangan dan pcnjclasan ten tang syarat·syara t dalam pcngisytiharan itu. Tujuannya uotuk mengelakkan daripada bcrlakunya kesamaran apabila mahkamah-mahkamah hendak mcnjatuhkan hukuman. I '

l\.fasalah yang ditimbulkan oleh Hakim Mahkamah Besar ini dibawa oleh Setiausaha Kerajaan kepada

23

Naib Menteri Besar pada 18.9.1342 (24..4.1924).1' Naib Menteri Besar mengajukan pula masalah ini kepn· da Penasihat British. Penasihat British dalam menghuraikan masalah ini menegaskan bahawa kumpulan atau kelab yang di-maksudkan itu iaIah yang ditegah olch undang·undang. ncngan itu setiap kumpulan hendaklah men· clapat kebenaran daripada kerajaan. Sckiranya ada scsiapa yang melang-gar atau menubllhkan kumpulan tanpa kcbenaran boleh dihukum. II Sctelah mem:rima huraian daripada Penasihat British ini, Naib Menteri Besar mengajukan kepada Duli Yang Maha Mulia Sultan (Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah).19 Sultan !etelah mcncliti menegaskan bahawa tidak perlu dilakukan seba-rang perubahan ke alas "Pemberi-tahu Kerajaan" itu. a Seterusnya

14. Sib lihat SUK.Tr.I055/1542, "Ptmbc~ t .. huKtr~ILIII'·.

15. SUK.Tr.10"fIS42. Bil192/U42.lIa.1r.irn Mahbmah 8ear Ir.tpada Setlau ..... Ken-)un. 26hb. Syuban 1S42 (5.4:1924).

16. Ibid.

17. SUK.Tr.105'/U42, Sttiau.aha Kenjun Itepileia N .. ib Mcnlai Bear, 18.9.U42 {24.4.1924) tcbdum t .. hun 1924 tldak wujud pwatan Menlai BeAl' dl Trc,*, ,allu. Okh ICb..b itu tcpla IIlInt·rnc:lIyuf;lt diabnulbn ke~da Nlill Mcnlttl Be..." o .. bm lahun 1924 Duuk !krl AI1W' Dnj .. llajl N,aIl Mohamed bin VUtor y~ 1Cbe-ium ini mcn~wa.t jlwuln Nlib McnlCTi ikau dibntilr. ICb:apJ Mcntttl !kar. (Sib lih .. t Abdulbh Zlbrb bin Ghauli, "lIajl Nph Mohamed bin Vutof _ D.tuk Sni Amat D~ TtCnplnu", hal 12}.

18. SUK.Tt.IO"/U42, Penuihal Brltiah kCPJlda N .. ib Menleri BcW', 18.9.1'42 (24.4.1924}.

19. SUK.Tr,10'5/U42, Nalb Mtnttt! Bear keplda Dull YJlIII MJlN Mulilo. SultlUl" 15.1D.1542 (21.5.1924}.

20. SUK.Tr.l0"f1542. Duli VJlIII "bh.a Mulb. Sultan kcll"ch SclbuWu. KaJljun. 20. 10.1542(26.5.1924).



Setiausaha kerajaan memberitahu ketetapan yang dibuat oleh Duli Yallg Maha Mulia Sultan kepada Hakim Mahkamah Besar. 11

Mcreka memasuki Sarekat Islam disebabkan adanya kcmudahan dan kcbajikan d i dalam Sarekat Islam itu se ndiri. Dengan lain· lain per-kataan setiap ahli di dalam Sarek.it Islam akan berscdia mc nolong ah li-a111i yang lain dalam kesusahan. Scbagai conto h adallya kemudahan dal;Ull Sarckat Islam d i sini diturun-kan dua perist iwa. Pcrtamanya. Sayyid Omar, ketika menaiki kere· tapi eli Colok ke Pada ng Besar, duit-nya dicuri omng; dan hanya linggal beberapa se n sahaja. Apabila liba di Pulau I'inang, bdiau mCllcmui scorang yang tidak t1ikenali dan lantas memberi salam dengan mcnK-gunakan isyarat Sarekat Islam_ Orang itu, kcmudianll ya mengajak Sayyid Omar ke rumahnya dibcri makan a n dan wang scbanyak seralus ringgit. l1 Isyarat Sarckat Islam yang dimaksudkan ialall ketika memberi sal:un, mengangkat tan gan, ibu j ar i dilipatkan ke tapak langan d ;Ul keempat-empal jari lain di tegapkan. ll PeriSliwa keduanya berl aku di Kuala Besut. Oi Ku ala Besut berlaku perkdallian di antara scorang bukan ahli Sarekat Isl am dcngan sco rang ahli Sarckat Islam. Kes ini dibawa ke muka pengadi lan dan dcnda dikenakan kc alas ahli Sarekat Is lam itu. Oleh keran a ahli Sarekat !shun itu lidak mempunyai wang yang cukup untuk mcmbayar denda, ahli·ahli Sarekat memberi bantuan kepada ahli Sarck.at Isl am itu. Langkah Sarckat Islam ini di· curigai o leh kerajaan. Dengan itu kelua polis dacrah Besut, Che Dakar bin Wan Ahmad memanggiJ kttua Sarekat Islam, Haji Osman, letapi

24

dibebaskan.1 " Disebabkan terlibat dalam peng-

asasan dan kegialan dalam Sarekat Islam Sayyid Abdul Rahman eli-langkap dan dihadapkan di Mah-kamah. lS Namun demikian Say},id Abdul Rahman dibebaskan. Beliau kemudialUlya sekali lagi men un ai-kan fardu haji kc Mckah. Apabila pulang , bcliau mcmbuka kebu"l -



menikmati kebebasan sebelum ini. Sebclum pc=ngenalan dan pc=r1ak. sana .. m lIndang·lIndang bam, orang· orang Tren~anll behas rncmhuka lanah, berhuma, mengambil hasil hUlan dan mcmburu. Ptngenalan unsur·unsur barn kt daJam nilai· nilai tcadisi mcnycbabkan akhirnya tirubulnya konnik antara. dua ni lai ini dan seterusnya mtncetuskan tentangan dari kalangan orang· otang pcdalaman Trengganu. Bagi rnercka undang-undang yang diper· kcnalkan adalah undang-lIndang kafir; dan oleh sebab itu adaIah mc njadi kesalahan kalau diikut i.2 '

Apa yang paling menarik dan dirasakan amat perlu sckali dinyata· kan d i sini bahawa adalah suatu keistimcwaan bagi gcrakan anti· British yang berlaku di Trengganu kalau diband ingkan dengan gerakan anti·British yang bcrlaku di Ncgeri· Negcri Mdayu lain.2 e Pertama. tamanya ia dipimpin olch scorang lIiama, iaitu Haji Abdul Rahman Limbong dan keduanya penglibatan seb uah pcrtubuhan iailU Sarekat Islam semaS3 rncnjalankan kerahan pcnduduk pcdalaman supaya da· tang bcrkumpul di kedua~ua tern· pal iai tu di Kuala Brang dan Kam· pung Pciam, Tclcmong. Walaupun bcntuk anti· British di Trtngganu itu bercorak tcmpatan; iailu di Trcngganu sahaja, malah terdapat dacrah-daerall scpcrti Kemaman dan Besut tidak terl ibat, tctapi gcrakan itll adaJah penting; dan kepenting:m ini bertambah lagi keran:l terlibatnya Sarekat Is lam dalam gerakan anti·British itll.

Barangkali mungkin timbul per· soalan di sini lcntang kcnapa Sarekat Islam dengan murlah dapat menawan hati pend uduk·pendudllk Trengganu. Kalau dite li ti bahawa

25

Sarekat Islam ini di antara lain memberi ajaran kepada ahli-ahlinya sup~ya sentiasa mc mbantu di antara salu sarna lain. Atau dengan lain-lain perkataan Islam itu bersaudara. Maksudnya bila seseorang itll ber· agama Islam maka ia adalah saudara kepada seseorang oran~ yang ber· agama Islam yang lain.3 Ajaran ini eepat meresap dan menjiwai pen· duduk-penduduk Trengganu.

Keter libatan Sarekat Islam dalam kebangkitan Palani ctalam tahun 1928 dapat dikesan dengan adanya keterl ibatan Sarekat Islam ini dalam gerakan mengumpul o rang-orang pendalaman Trengganu berkllmpul di Kuala Drang dan Kampung Telcmong. Terlibatnya Sarekat Islam ini dapat dibuktikan dengan liga pucuk sural yang dj· ketemui olclt pihak kerajaan semasa mcnjalankan penyiasatan. Dalam ketiga·liga surat ini terdapat per· kataan-pcrkataan 'society' dan 't\ssociation',lO yang dimaksudkan Sarekat Islam. Ketiga.tiga sural ini didapati o1eh Datuk Jaya Pekasa Omar bin Mallmud. Dalam surat yang didapati oleh Datuk Jaya Pekasa Omar bin Mahmud daripada Che Ibrahim Kampung Kongsi, Ulu Paka; dan Che Ibrahim pula men· dapa. daripada Saat. r-.·ll1kim

'27. SUK.Tr. IZ9!i/IS46. Sural Wan Mahmud bin Wan Mohamed krpacb Seli1.uaha Kerajaan, SOhb. Zulkaedah 1546 (21.5. 1928). Litlat jup c.o. 717/61 /. "RDT'" Laporan ReAden Brilub Penk. SO.6. 1928.

28. Cnabn-tcnbn anl"Briliah bal.aJr.u dl NaninlJ (18S1· 1852). Pcn.Jr. (1875). SeJa. ",or (1875). Sunpi Ujorc (1875). Pabanl (1891·J8951danKe!.anan(19 15).

~ Sayyid Omar bin TuanNoh.

SO. C.O.7 17/6 1:"RDT",E"ltibitQ.R.d4 .. S.



JtngaJ.'1 mt:nytbut antara lain: B~ il known 10 III of you who belong 10 th., Auoc:btlon ILL Surbt w.unl thai in th., m,lIl~r which you arr lwur of you arc 10 COIllr from all dislrictl Ind OUII)"ing plaer. with III your pt'''Dlr with alIlpU" lorrtthclnyorda.llul mit bc livcll • ..'l

Oi baJlagi :Ul atas sural ini ditulis nama Haji Abdul Rahman Trtng-ganu. n Di bahagian bawahnya pula ttrdapat tandatangan Sayyid Sagap. Sdain dari itu ttrdapat nama-nama lain scperti Tok Jagut (Iebih ttpat Tok Janggut), Haji Setia (kbih ttpoll II;~i Kia atau lJaji Zakaria), Othman dan J aha!.)4 Sclepas nama Tok Janggut ditulis muslahak, surat ini pula ditulis dt ngan dakwat merah. 'S

Sural bcriklltnya didapati olch Oatllk Ja)'a Perkasa Drnar bin ~-lahmud daripada Kttlla Mukim Jengal, Wan Ahmat. Wan Ahmat pula mendapat sural ini daripada Mat Adam Kampung BUTUh Ha-ngus, Ulu KcJmin. Dungun. Mana-kala Mat Adam mcndapal sural ini daripada Abdullah bin Sulaiman. AbdullaJl bin Sulaiman mcndapal daripada Sayyid Sagap.16 Oi baha-gian alas surat ini tcrcalat nama Haji Abdul Rahman Limbong. dan di sebdah lagi ttrcatat nama Sayyid Sagap .bin Sayyid Abdul Rah-man.)1 Kedua-dua nama ini ditulis dcngan dakwal mtrah.u ' Oi antara lain isi sural ini btrbunyi:

Bc h known unto aD of you who a:~ my brothn. (lit; Tcblivu) in ltlam ISId ha\'~ ~nl~r~d, the Sockl)' Ileo. Sllnbt Idaml. Ihll ~'OUlLTt 1In-ltrd to KUlla 8rangwi11111 spc~d on thr 7th (16th) day of Zulhijllh (-27 or 26.5.1928) to Iht platt of UJ" ~he: Sy~d and th~ IIlji al ~larur hLand in the: Trmapnu rn·tr."

Sural yang seterusnya men un-jukkan ketcrlibatan Sarekat Islam dalam kebangkitan Trtngg-dllu clalam tahun 1928 didapati olch

26

Oatuk Jaya Perkasa Omar bin Mahmud rlan Kctua Mukim Jengal. Wan Ahmat. Wan Ahmat ini pula mendapat surat ini daripada Mesah yang tinggal cii Kampung Akar, iaitu cawangan Sungai J cnga!. 40 Sural ini berbun)-·j scpt:rti btrikul:

8r il known by ID who bdonl to th~ Anociallon ILL Sut'bt hlaml in Iht' mllta of which lniol11\ltlon WI. «hrn pTC"'·loutJy. leI aU Iht: distric:t. Ind outlyu. pix.,. and all th~ familio whkh dwdl then romr I I oner 10 rrccivc wlut n'c:r ord.,n ~y be liv~n. Vay importIIlt.· ~

Di dalam ini iaitu di bahagian atasnya mengucapkan selamat, dan diikuti dengan nama l-bji Abdul Rahman Trcnggauu (actalah sama dengan Haji Ahdul Rahman Lim-bong). Surat ini pula ditandalangani oleh Sayyid Sagap. StttTwmya di bahagian bawah surat ini tcrcatat nama-nama Tok Jagut (lebih tepat Tok Janggut), Haji Astia (Icbih ttpat llaji Kia atall Haji Zakaria), Othman dan .J abal. Sclepas nama TokJanggut ditulis mustahak.4l

Dtngan bcrdasarkan kcpada sural-sural yang dibincangkan illl

31. C.O. 717/61.. "ROT", lapot.n Oatuk Jlya P~ru..,. Drru.r hm ~bhmud.

52. CO. 717/61.. "ROT", 1~ .. II"bitS.

" . Ikhau adaiah JUP Ib;i AMul ~hrru.n I.irnbong.

'4. C.O. 717/61.. "RDT". ~: .. lI ibit s. '5. CO. 711 /6 1.. "ROr·.lapoTlI1 OllukJavl

P~ru.u. Onw bin Mahmud.

'6. Ibid. 37. C.O. ?17/61. ... RDr·.EdibitR.

,8. C.O.117/61 .... RDT"".l.J.!)OranO.tukJ.lyl I'tTluu.aOrru.rhinMlhmud.

'9. C.O.117/6 1" "RDr'.I;"lIibitR.

40. C.O.717/6I. , "RDr'. b ponon OalukJ.lYI PtTbu Onw bin Mahmud.

41. C.o.717/61 .. "ROT". E..nibj, Q.

42, Ibid.



tidak dapat dinafikan Jagi wujudnya keterlibatan Sarekat Islam dalam kebangkitan Patani di Trengganu dalam tahun 1928. Keterlibatan Sarekat Islam dalam kebangkitan Patani ini juga diakui oleh Residen British Perak, H.W. Thorruonu

yang ditugaskan menyiasat kebang. kilan Patani dalam tailUn 1928 di Trengganu.

Barangkali kcrana terlibatnya Sarckat Islam yang dianggap scbagai kongsi gdap ini dalam kebangkitan Patani 1928 menyebabkan ada yang menganggap bahawa kebangkitan ini merupakan persclisihan antata kongsi gelap bcndera putih dcngan bendcra merah.4A Anggapan ini scsungguhnya masih longgar dan agak susah dilerima; pertama-tamanya sarna ada dalam rekod rasmi Inggeris ataupun rckod kera-jaan Trengg,Ulu ten tang kebang-kitan Patani 1928 tidak ada menycbut ten tang kongsi gdap bendera putih ataupun mcrah. 4' Scbaliknya apa yang dicatatkan wujudnya kebangkila.n Patani 1928 adalah discbabkan timbulnya rasa tidak puas hati di kalangan Patani (rakyat) di atas pengenalan dan perlaksanaan undang·undang barn yang dipcrkenalkan oleh Inggeris. Tuduhan ini barangkali didasarkan kcpada bendcra merah yang dinaik. kan oleh orang-orang pendalaman Trengganu setelah mercka berjaya

27

mcnduduki bandar Kuala Brang. 46 Padahal bendera merah, bagi orang-orang Trengganu adalah sebagai simbol perjuangan.4'7

Dengan terlibatnya Sarckat Islam dalam kebangkitan Patani tahun 1928 di Trengganu, dan di-tambah dengan pimpinan ulamak serta diikuti oleh Palani telah me-nunjukkan suatu kdstimewaan. Kc-bangkitan ini berbanding dengan kebangkitan.kebangkitan yang wujud di ncgeri·negeri Mclayu lain seperti Naning, Perak, Sungai Ujong, Sclangor, Pahang dan Kelan-tan.

.s. C.O.717fSI., "RDT"', bponn Relidell British Paak, 30.7.1928.

.... M.e. rr. Sheppard., ..... Short lUnory of Trenaanu", )MBRAS, Vol xxn. Pt. III, 1949. hal 66. LihatJUII OIana:S~mln., "Ke\aIlW'l arid Trencpnu 190!H929", )MBRAS, Vol 38, Pt. I. 1965, haL 191.

4S. Abdulbh Zabria bin GhuaH., "Kc:ucau· In dIll Kc~~killll Trencgtnu 1921· 1928",htl3'7.

46. 8f;lIdul maah 4inalkun di nkil 4/ KuUi Bfl"" Sib lihtl Abdvltah Zabri.a bin GhuaJi, "Kdt.lcall&n etall K.o:btrckitln Tnnglnu 1921-1928", hal. 2SI.

47. Ini diny,laun okh OIlUIr. Set'! Anw 0 .. ~(JbJd).

e.O. - Colonial orrw:e

SUK. Tr. - Seti.aUAh, K~ .. n Trengallu.

u

Documents

Sarekat Islam Terengganu - PNMmyrepositori.pnm.gov.my/bitstream/123456789/3610/1/MIH...apabila mahkamah-mahkamah hendak mcnjatuhkan hukuman.I ' l\.fasalah yang ditimbulkan oleh Hakim