Upload
others
View
13
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
PROCESY POZNAWCZE
Zakres psychologii poznawczej
Procesy poznawcze
Procesy poznawcze to sekwencja zmian,
zachodzących w przebiegu aktywności
motoryczno-intelektualnej człowieka,
powstałych w psychice w wyniku
oddziaływania bodźców na zmysły i mózg.
Procesy psychiczne determinują poznawanie
rzeczywistości i regulują stosunek człowieka
do otoczenia.
Podział procesów poznawczych:
Wrażenia
Spostrzeganie
Uwaga
Wyobraźnia
Pamięć
Myślenie
Procesy poznawcze
Spostrzeganie
Pamięć
Myślenie
Wrażenia
Wrażenia zmysłowe to elementarne składniki
procesu poznawczego;
powstają wskutek działania bodźców
na poszczególne narządy zmysłów;
są odzwierciedleniem izolowanych cech
przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu.
Wrażenia dzieli się w zależności od receptorów
które odbierają bodźce:
wrażenia
wzrokowe
słuchowe
smakowe Równowagi
i stawowo -
mięśniowej ustrojowe
węchowe
skórne
Spostrzeganie
złożony układ procesów dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem.
Spostrzeżenie - proces psychiczny polegający na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz sensownie ujmowane.
Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.
Spostrzeżenie nie jest prosta sumą wrażeń
Na spostrzeganą całość składają się:
poszczególne wrażenia
- odzwierciedlenia pojedynczych cech
wzajemne stosunki pomiędzy tymi cechami, ich układ
i
Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch poziomach spostrzegania:
sensomotoryczny (czuciowo-ruchowy)
- powstają na nim spostrzeżenia figuralne, które są tworami o charakterze przestrzenno-czasowym np. plamy, linie, punkty, sekwencje dźwięków, posiadają one rytm, kształt, ale nie posiadają znaczenia;
semantyczno-operacyjny
(znaczeniowo-czynnościowy)
- jest to sposób spostrzegania obiektu, który jest
uzupełniony znaczeniem.
Ciekawostki
Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch
nie ma zenacznia kojnoleść ltier przy zpiasie dengao sołwa.
Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą być w
niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztać polbemórw ze zozumierniem tksetu.
Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu.
Spostrzeżenia mogą być:
monosensoryczne
- odbierane przy
wykorzystaniu
jednego zmysłu
polisensoryczne
- odbierane przy
wykorzystaniu wielu
zmysłów
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SPOSTRZEGANIE : UWAGA –nastawienie analizatorów na odbiór ściśle określonych bodźców,
Kierowanie uwagi na dany bodziec zależy od:
- właściwości tego bodźca
- właściwości osoby spostrzegającej (jej stanu fizycznego i psychicznego).
• Naszą uwagę przyciągają bodźce: silne, niespodziewane, znajdujące się w ruchu, nieoczekiwane, nowe.
ZAINTERESOWANIA – np. grupa ludzi wybiera się na wycieczkę za miasto, po powrocie okaże się, że wszyscy byli w tym samym miejscu, ale każdy, co innego widział, co innego spostrzegł.
NASTAWIENIE – gotowość
do spostrzegania, w ściśle
określony sposób.
Nastawienie kształtuje się
na podstawie wcześniejszych
doświadczeń.
POTRZEBY I EMOCJE – człowiek spostrzega,
świat i otoczenie zgodnie ze swoimi
potrzebami i emocjami
- gdy doznajemy przeżyć o charakterze
pozytywnym, wszystko co nas otacza, wydaje
się nam piękne i dobre
lub
niezgodnie z tymi potrzebami i emocjami
- obronność spostrzeżeniowa - mechanizm
obronny (wyparcie lub tłumienie percepcji)
ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA
Złudzenia (iluzje)
Omamy (halucynacje)
Złudzenie – zniekształcenie spostrzeżenia
rzeczywiście istniejącego przedmiotu
Złudzenia
fizjologiczne - wynikają z obiektywnych
warunków spostrzegania lub właściwości
ludzkich receptorów
patologiczne – wynikające z procesów
chorobowych zachodzących w psychice
ZŁUDZENIA OPTYCZNE
Złudzenia fizjologiczne
uwarunkowane strukturą spostrzeganego
przedmiotu - geometryczne
Jak to możliwe, że idziemy w kółko i cały czas pod górę lub z górki?
Linie poziome są poziome i równoległe do siebie.
Złudzenie ściany kawiarni
Taki wzór został ułożony z płytek na ścianie pewnej kawiarni (St Michael's
Hill, Bristol, Anglia). Zostało to zauważone i opisane (1979)
przez prof. Richarda L. Gregory i Priscillę Heard.
Złudzenie Muellera-Lyera
Linia pomieszczenia
wydaje się bardziej
oddalona, a więc dłuższa.
Nasze doświadczenie z
narożnikami pomieszczeń
lub budynków powoduje
spostrzeganie linii pionowej
budynku jako bliższej, a zatem
krótszej.
Złudzenie Ebbinghausa - dwa okręgi o tej samej
wielkości otoczone jednolitym szeregiem okręgów
różnego rozmiaru, spostrzegane są jako różne.
Jeśli na prostych
równoległych
narysujemy kreski,
mamy wrażenie,
jakby te proste były
ustawione ukośnie.
Policz czarne kropki
• prawo stałości spostrzegania
- dwie ukośne linie postrzegamy,
jako w rzeczywistości równoległe,
co z kolei sugeruje, że dwie linie
poziome mają różną długość
• prawo stałości oceny wielkości,
- subiektywnie postrzegamy
przedmioty leżące w różnej
odległości od obserwatora
i podobnego kształtu jako takie
same, mimo iż na siatkówce oka
przedmioty leżące dalej są
mniejsze.
Złudzenie Ponzo
- rysunek przypomina
tor kolejowy
zniekształcony przez
perspektywę.
Popatrz na kropkę i poruszaj głową do tyłu i do przodu.
figura – zwykle dobrze
określona swoim kształtem
i miejscem w przestrzeni;
jest jakby wysunięta ku
przodowi;
tło – bezkształtne; głównie
służy pomocą w lokalizacji
przedmiotu;
podział na figurę i tło nie
jest wewnętrzną
właściwością odbieranej
sytuacji bodźcowej, lecz
zależy od zachowania się
obserwatora.
Interpretacja figur dwuznacznych
(figura i tło)
Złudzenia fizjologiczne uwarunkowane
nastawieniem spostrzegającej osoby.
np. silnymi emocjami
O tym, że dane
złudzenie mieści się
w granicach fizjologii
decyduje fakt, iż człowiek
może skorygować swoje
mylne spostrzeżenie
Złudzenia patologiczne
nie można ich skorygować
– osoba chora nie przyjmuje do wiadomości,
że jest to spostrzeżenie zniekształcone
Mylna interpretacja najczęściej wiąże się
z mylnym osądem spostrzeganej
rzeczywistości czyli z zaburzeniami
myślenia.
omamy
Najpoważniejszy objaw patologii spostrzegania
- Osoba chora spostrzega przedmioty, osoby,
zjawiska, które w rzeczywistości nie istnieją, nie
istnieją w otoczeniu chorego
• Omamy elementarne – odpowiadają wrażeniom
• Omamy proste – dotyczą jednego analizatora
• Omamy złożone – dotyczą kilku analizatorów
(np. scena rozmawiających ze sobą kilku postaci)
Wyobraźnia
samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń) na podstawie minionych spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem.
• mimowolna
• dowolna
• odtwórcza
• wytwórcza (twórcza)
Pamięć
Jest jednym z zasadniczych procesów
psychicznych.
Leży u podstaw wszystkich innych procesów
psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby
w ogóle życie psychiczne.
Pamięć to proces psychiczny polegający na
zapamiętaniu, przechowywaniu (pamiętaniu)
i odtwarzaniu materiału (zmysłowego,
wyobrażeniowego lub myślowego).
Proces pamięci
ZAPAMIĘTYWANIE PRZECHOWYWANIE PRZYPOMINANIE
Dzięki tym
zmianom
rozpoznajemy
przedmioty jako
znane i
reprodukujemy je.
Zmiany te
utrzymują się,
chociaż
wywołujące je
bodźce przestały
działać.
Spostrzegane
przedmioty
wywołują zmiany
w komórkach
nerwowych w
postaci śladów
pamięciowych.
Zapamiętywanie– jest procesem gromadzenia
wiedzy i umiejętności człowieka
Przechowywanie – w czasie pamiętania
występują dwa istotne procesy:
zapominanie (proces naturalny, polega na
zmniejszeniu się pod wpływem czasu materiału
pamięciowego)
zniekształcanie (procesem wyłącznie negatywny,
polega na powstawaniu różnorodnych zmian
w przechowywanym materiale)
Odtwarzanie – polega na przypominaniu lub
rozpoznawaniu
Rodzaje pamięci
Pamięć dotyczy
doświadczeń
poprzednich
pokoleń
indywidualnych
doświadczeń
jednostek
Pamięć gatunkowa Pamięć osobnicza
Zróżnicowana ze względu na:
przedmiot: obrazowa, słowna, uczuć;
format przechowywanych informacji:
epizodyczna i semantyczna
rozumienie: mechaniczna i logiczna
udział woli: dowolna i mimowolna
trwałość przechowania: bezpośrednia
i odroczona (świeża i trwała)
Pamięć osobnicza
czas przechowywania: ultrakrótkotrwała
(ultrakrótka), krótkotrwała i długotrwała
rodzaj przypomnień: rozpoznawcza
i odtwórcza
funkcje: operacyjna i trwała
udział świadomości (mechanizmy
wydobycia): jawna i utajona (explicite
i implicite)
Model systemu pamięciowego człowieka
Najważniejsze właściwości podwójnego systemu pamięciowego
Czynniki wpływające na zapamiętywanie i przechowywanie
Związek z działaniem: - włączenie tego, co ma być zapamiętane do działania człowieka. Im większe znaczenie dla człowieka ma dana rzecz, czynność, tym szybciej się utrwala.
Nastawienie : - jeśli człowiek nastawia się na to, że to, co zapamiętuje ma przydać się przyszłość, to zapamiętuje się to szybciej i pozostaje na dłużej.
Emocje: - sprzyjają zapamiętywaniu, przyjemne przeżycia dłużej pamiętamy od przeżyć przykrych.
Przekonania i postawy Zapamiętujemy lepiej to, w co wierzymy, co jest zgodne z naszymi przekonaniami i postawami.
Motywacja: Zadania niedokończone lepiej pamiętamy, dłużej przechowujemy. Przyczyną tego jest nierozładowane napięcie motywacyjne /zjawisko Zeigarnik/.
CECHY PAMIĘCI,
trwałość pamięci - zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia. Trwałość pamięci jest wybiórcza. W zależności od zapamiętywanych treści (interesujące nas rzeczy zapamiętamy trwalej).
szybkość zapamiętywania - może mieć związek z trwałością, ale nie musi. Szybkość też może być związana z treściami zapamiętywanymi.
gotowość pamięci - zdolność do szybkiego odtwarzania informacji; może być zaburzona przez silne stany emocjonalne (sytuacja egzaminacyjna)
wierność pamięci - zdolność do dokładnego odtwarzania zapamiętanych treści.
TYPY PAMIĘCI:
Podstawą wyodrębniania typów pamięci jest rodzaj bodźców, które najlepiej się utrwalają, najlepiej funkcjonują w życiu człowieka.
pamięć wzrokowo – słuchowa
pamięć słowno – logiczna
– zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach. Zdolność do zapamiętywania związków logicznych w zapamiętywanej treści.
pamięć ruchowa
– ma znaczenie w tych rodzajach działalności człowieka, które opierają się na nawykach ruchowych i sprawnościach ruchowych człowieka,
pamięć uczuciowa
– przejawem tej pamięci jest łatwość zapamiętywania i przechowywania tych zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie.
Podstawowe Zaburzenia pamięci
Nadczynność pamięci (hipermnezja)
- zdolność do bardzo szybkiego zapamiętywania
oraz wzmożonej gotowości pamięci
- może towarzyszyć wysokiemu poziomowi
wszystkich zdolności intelektualnych,
- może być też cechą pamięci osób upośledzonych
intelektualnie
- może towarzyszyć wzmożonemu napięciu
emocjonalnemu (cechy obiektywne sytuacji; zespół
zaburzeń emocjonalnych)
Hipermnezja może być, ale nie musi objawem
patologii procesów poznawczych.
Niedoczynność pamięci (hipomnezja)
- niepamięć
• zaburzenia czynnościowe – wpływ silnych
stanów emocjonalnych; wyraz choroby (nerwicy)
• zaburzenia na tle zmian organicznych
– w różnego pochodzenia uszkodzeniach
ośrodkowego układu nerwowego (zespół
otępienny, urazy czaszki…)
Zafałszowania pamięci (paramnezje)
• Konfabulacje – wypełnianie luk pamięciowych
nieprawdziwą treścią
• Złudzenia – zniekształcone przypominanie
prawidłowo zapamiętanych faktów
• Omamy pamięciowe - przypominanie sobie
faktów, które nigdy nie miały miejsca
• Zjawisko deja vu – poczucie, że dany przedmiot,
osobę lub zjawisko już się widziało, mimo, że
w rzeczywistości nie miało to miejsca
Uwaga
To skierowanie świadomości na jakiś przedmiot
lub zjawisko świata zewnętrznego
i wewnętrznego.
Uwaga ma charakter selektywny, jeżeli człowiek
zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko,
to tym samym odwraca uwagę od innych.
Cechy: zakres (7 + 2), natężenie, podzielność, przerzutność, trwałość.
_
Myślenie
To aktywny proces poznawczy odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości, zmierzający do rozwiązywania określonych problemów (zadań, zagadnień)
"Czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny i wnioski"
[J. Kozielecki, Myślenie i rozwiązywanie problemów, w: Psychologia ogólna, red. T. Tomaszewski,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 92]
podstawowe komponenty
Procesu myślenia
Materiał informacje o świecie
zakodowane w:
spostrzeżenia
wyobrażenia
pojęcia
Operacje umysłowe elementarne transformacje
dokonywane na materiale
Reguły strategie porządkowania
łańcucha operacji
*Pojęcia - "kategorie, stanowiące umysłowe reprezentacje
powiązanych ze sobą zjawisk". Zimbardo
Podstawowe operacje umysłowe:
- Analiza - wyodrębnianie komponentów całości
- Synteza - łączenie komponentów w całość
operacje pochodne:
- Abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech
obiektu z pominięciem innych;
- Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy
obiektów;
- Porównywanie – szukanie podobieństw i różnic
pomiędzy obiektami.
Reguły myślenia:
Algorytmy - określają zbiory operacji, które
należy kolejno wykonać, chcąc zrealizować
dany cel
Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo
wiele czasu, choć oczywiście zależy to od
stopnia skomplikowania problemu.
Heurystyki - mają charakter intuicyjny,
lecz ułatwiają radzenie sobie w sytuacji problemowej.
cechy reguł myślenia [J. Kozielecki]
Algorytmy są niezawodne - gwarantują
rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy
o heurystyki są zawodne
Algorytmy są określone - pokazują, jaki
skończony łańcuch operacji trzeba wykonać w
konkretnym zadaniu
o heurystyki są mniej określone; pozostawiają
większą dowolność
Algorytmy są masowe - pozwalają rozwiązać całą klasę zadań
o heurystyki dzielą się na ogólne (niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne) • heurystyki ogólne (np. „wykorzystuj dotychczasową
wiedzę„) pozwalają rozwiązać wiele problemów
• heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą się tylko do pewnej grupy zadań
Rodzaje myślenia
Sensoryczno - motoryczne - myślenie w działaniu – za pomocą jakich środków
i sposobów osiągnąć cel (dominuje u małych dzieci)
Konkretno – wyobrażeniowe - oparte na wyobrażeniach odtwórczych i wytwórczych
Słowno – logiczne (abstrakcyjne, pojęciowe) - oparte na pojęciach
- pojęcie stanowi odzwierciedlenie ogólnych
własności przedmiotów lub zjawisk, wspólnych
całej ich grupie (klasie, kategorii)
Cechy myślenia
Krytycyzm – rozważanie wszystkich argumentów,
trudne uleganie cudzym sugestiom (dyscyplina,
samodzielność myślenia)
Giętkość – dostosowywanie się do zmiennych
warunków rozwiązywania danego zadania
(plastyczność, a nie sztywność)
Szybkość – sprawność i wydajność myślenia,
koncentracja na problemie (nie pochopność)
Myślenie problemowe
Co to jest problem?
Każda sytuacja zadaniowa, w której występuje pewna
trudność, pytanie na jakie szukamy odpowiedzi
- rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać
za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności
i nawyków
• Otwarty - nie mówi nam nic o możliwych rozwiązaniach
• Zamknięty - dokładnie określa zbiór możliwych rozwiązań.
• Konwergencyjne - jedna poprawna odpowiedź,
• Dywergencyjne - wiele możliwych poprawnych
odpowiedzi
myślenie
reproduktywne
myślenie produktywne
procesy motoryczne
procesy pamięciowe
Składniki
rozwiązywania problemów Kozielecki, 1975
Wytwarzanie
Informacji
dotychczas
nieznanej danej
osobie
Zastosowanie
znanych pojęć,
praw i reguł
Fazy rozwiązywania problemów:
1. Dostrzeganie problemu: odczucie i określenie trudności
2. Analiza sytuacji problemowej: analiza danych początkowych
(informacje pozytywne i negatywne)
analiza celu
Dostrzeganie problemu Analiza sytuacji
problemowej Wytwarzanie pomysłów
rozwiązanie problemu
ocena pomysłów
3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania hipotezy, które należy zweryfikować
technika „burzy mózgów”
4. Weryfikacja pomysłów.
Proces rozwiązywania problemów ma charakter
uniwersalny.
Strategie rozwiązywania problemów
zbiór zasad i reguł postępowania: algorytmy
i heurystyki
strategia badania kolejnego (sukcesywna)
strategia badania równoczesnego
Rola nastawienia
Z sześciu zapałek należy ułożyć
cztery trójkąty; zapałki nie powinny
się przecinać, mogą tylko -
i powinny - stykać się końcami.
Zaburzenia myślenia
A.Zaburzenia toku myślenia
B.Zaburzenia treści myślenia
A.Zaburzenia toku myślenia (formalne zaburzenia
myślenia)
1. Spowolnienie toku myślenia - ubogie, skąpe skojarzenia,
rozwlekłość, monoideizm). Zaburzenie obecne
w zespołach na podłożu organicznego uszkodzenia
o.u.n., depresji.
2. Zahamowanie toku myślenia - niemożność rozpoczęcia
lub dalszego kontynuowania procesu myślenia (pustka w
głowie). Występuje w zespołach depresyjnych, lękowych.
3. Przyspieszenie toku myślenia - liczne bogate skojarzenia,
często powierzchowne, przeskakiwanie z tematu na temat
mogące prowadzić do gonitwy myśli i słowotoku.
Występuje w zespołach maniakalnych, schizofrenii.
4. Perseweracje - powtarzanie tych samych słów lub zdań
jako odpowiedzi na różne pytania. Objaw występuje w
organicznych uszkodzeniach o.u.n.
5. Myślenie paralogiczne - występuje brak logicznego
następstwa myśli, często z wyprowadzaniem absurdalnych
wniosków. Myślenie paralogiczne może łączyć się z
synkretyzmem (niedostrzeganiem sprzeczności i
logicznym sprzęganiem wykluczających się tez).
Objaw ten występuje w schizofrenii.
6. Myślenie rezonerskie - formalnie poprawne wypowiedzi,
z których nic nie wynika, pustosłowie, bezpłodny
werbalizm. Występuje w schizofrenii.
7. Myślenie magiczne - jest łączeniem spostrzeżeń
i wyobrażeń na podstawie wspólnoty emocjonalnej.
Występuje w schizofrenii.
8. Myślenie symboliczne - nadawanie poszczególnym
przedmiotom lub zjawiskom szczególnego znaczenia.
Występuje w schizofrenii, a także w pierwotnych
kulturach i u dzieci do 7 r. życia.
9. Rozkojarzenie myślenia - polega na braku lub
osłabieniu związków pomiędzy poszczególnymi
elementami zdania, prowadząc do chaotycznego
ich następstwa. Może prowadzić do schizofazji
(sałatki słownej). Objaw ten występuje w schizofrenii.
10. Splątanie myślenia (inkoherencja myślenia)
- porozrywanie związków myślowych w stanie
zaburzonej świadomości.
11. Otamowanie myślenia - nagłe zablokowanie toku
myśli. Występuje w schizofrenii.
B. Zaburzenia treści myślenia
Zaburzenia treści myślenia związane są silnie z życiem
emocjonalnym człowieka.
Trzy podstawowe grupy:
1. Myśli (idee) nadwartościowe - powstają pod wpływem
silnych emocji i stanowią osnowę życia psychicznego
i podstawowy czynnik ukierunkowujący zachowanie.
Zwykle są silnie związane z cechami osobowości
(np. całkowite poświęcenie się ideom politycznym lub
religijnym). Myśli nadwartościowe nie muszą być
objawem psychopatologicznym. Mogą jednak zakłócać
funkcjonowanie innych osób, a także przekształcać się
we wtórne urojenia.
2. Myśli natrętne (obsesje) - są to uporczywie
powtarzające się myśli, narzucające się z uczuciem
subiektywnego przymusu. Myśli te są izolowane
od innych przeżyć psychicznych, a ich treść jest
sprzeczna lub wręcz odwrotna w stosunku do
przekonań i systemu wartości chorego. W związku
z tym są one traktowane jako obce, niedorzeczne
i chorobliwe, często budzące lęk. Jednak im pacjent
bardziej stara się ich unikać, tym silniej go one atakują.
Myśli natrętne wchodzą w skład zespołów obsesyjno-
kompulsywnych.
3. Urojenia - są to sądy i przekonania wyrażające
błędną treść, sprzeczną z obiektywną
rzeczywistością. Wypowiadane są wbrew
dotychczasowemu doświadczeniu życiowemu.
Chorzy są głęboko przekonani o ich słuszności.
Sądy te nie podlegają korekcji za pomocą perswazji
lub oddziaływań psychoterapeutycznych.
Urojenia dzielimy według formy poznania i treści urojeń
Podział według formy poznania:
Urojenia konkretno-obrazowe - powstają w wyniku
fałszywej interpretacji prawidłowego lub zaburzonego
procesu spostrzegania. Zwykle są
nieusystematyzowane lub usystematyzowane
w niewielkim stopniu, mają charakter fragmentaryczny.
Najczęściej spotykamy je w egzogennych
zaburzeniach psychicznych, np. w stanach
jakościowych zaburzeń świadomości.
Urojenia abstrakcyjne - powstają w oparciu o
operacje pojęciowe, oderwane od konkretnych
spostrzeżeń. Zwykle są usystematyzowane, mogą
tworzyć logiczną całość. Najczęściej spotykamy je
w zespołach paranoicznych i parafrenicznych.
Podział urojeń według treści:
Urojenia wielkościowe - wyrażają przekonanie
chorego o jego niezwykłych ponadprzeciętnych
możliwościach, znaczeniu, stanowisku, bogactwie
i wiedzy. Chorzy są przekonani o wielkiej sile fizycznej,
zdrowiu, zdolności wpływania na znaczące
wydarzenia. Urojenia te spotykamy w zespole
maniakalnym, rzadziej w paranoi lub schizofrenii.
Urojenia depresyjne - wyrażają negatywny stosunek
chorego do samego siebie z jednoznacznym
przypisywaniem sobie winy. Treść urojeń
depresyjnych wiąże się z podstawowymi lękami człowieka
dotyczącymi oceny moralnej (zbawienia duszy),
zapewnienia bytu materialnego oraz zdrowia.
Urojenia depresyjne wyrażają się jako:
a. urojenia winy, grzeszności, małowartościowości
b. urojenia utraty wartości materialnej, ruiny, ubóstwa,
nędzy, niedostatku lub czekającej katastrofy
c. urojenia hipochondryczne związane z poczuciem utraty
zdrowia, nieuleczalnej choroby
Urojenia depresyjne spotykamy w zespołach depresyjnych
różnego pochodzenia.
Mogą one być powodem tendencji samobójczych.
Urojenia prześladowcze - wyrażają przekonanie
chorego o zagrożeniu ze strony otoczenia, które w różny
sposób działają na jego szkodę. W urojeniach tych chory
jest ofiarą, a winni są inni. Urojenia te należą do
Najczęściej spotykanych. Poprzedzone są często
urojeniami ksobnymi (odnoszenia), w których chory
odnosi do siebie przypadkowe rozmowy, spojrzenia,
zwykłe naturalne zachowania i przypisuje im szczególne
znaczenie. Urojenia prześladowcze mogą być powodem
czynnego występowania przeciwko prześladowcom
i prowadzić do konfliktów z prawem. Urojenia
prześladowcze spotykamy w zespołach paranoicznych,
parafrenicznych i paranoidalnych różnego pochodzenia.
Blisko urojeń prześladowczych można sklasyfikować
urojenia oddziaływania (ktoś z zewnątrz lub jakieś
zjawisko wpływa na myśli, podsuwa je, kieruje
działaniem) i urojenia owładnięcia (cały organizm jest
opanowany przez jakąś siłę lub innego człowieka).
Zespoły z dominującymi zaburzeniami myślenia
Zespół paranoiczny
Podstawowym objawem są zwykle silnie
usystematyzowane urojenia abstrakcyjne lub
interpretacyjne. Tworzą one zwartą logiczną całość.
Towarzyszące emocje są adekwatne i mocno związane
z treścią urojeń. Z treści tych wynikają też konsekwentnie
podejmowane przez chorych działania. Nie stwierdza się
zaburzeń spostrzegania. Zespół ten może rozwijać się na
podłożu zaburzonej osobowości (osobowość
paranoiczna).
Zespół paranoiczny może mieć charakter wtórny, gdy
treść urojeń powiązana jest z psychologicznie zrozumiałą
trudną sytuacją z przeszłości, lub pierwotny.
Ze względu na treść urojeń najczęściej spotykane
zespoły paranoiczne to:
paranoja zazdrości - częsta w zespole zależności
alkoholowej
paranoja pieniacza
paranoja prześladowcza
paranoja reformatorska
paranoja wynalazcza
Treści paranoiczne mogą być przyjmowane
bezkrytycznie przez osoby blisko związane
emocjonalnie z chorym. Stan taki nazywamy
paranoją udzieloną lub indukowaną.
Zespół parafreniczny
Zespół ten charakteryzuje się:
urojeniami, głównie interpretacyjnymi, dobrze
usystematyzowanymi, chociaż w mniejszym stopniu niż
w przypadku zespołu paranoicznego. Urojenia te mają
treści ksobne i prześladowcze.
zaburzeniami spostrzegania pod postacią omamów
prawdziwych, najczęściej słuchowych, ale mogą
występować omamy pochodzące z innych zmysłów
(węchowe, czuciowe, rzadziej wzrokowe lub smakowe).
emocje i działanie dostosowane są do zaburzeń
spostrzegania i treści urojeń.
Zespół ten występuje częściej u kobiet po okresie
inwolucji. Istotnym czynnikiem dla wystąpienia
zachorowania jest deprywacja społeczna (osoby
samotne).
Zespół paranoidalny
Zespół ten charakteryzuje się:
urojeniami abstrakcyjnymi i konkretno-obrazowymi
o treści prześladowczej ksobnej, czasem
wielkościowej. Urojenia te są słabo
usystematyzowane, nielogiczne, dziwaczne
omamami rzekomymi (pseudohalucynacje)
zaburzeniami toku myślenia pod postacią myślenia
paralogicznego, rezonerskiego, magicznego,
symbolicznego aż do rozkojarzenia włącznie
emocje są często niedostosowane, z cechami
sztywności emocjonalnej
zachowanie będące wyrazem przeżywanych treści
psychotycznych wydaje się dziwaczne